Türkiye’de Madenler ve

Enerji KaynaklarıAaLi

Genel Durum

Ülkemiz maden çeşitliliği bakımından dünyada ilk beş ülke arasında yer alır.› Buna göre Türkiye, madenler açısından zengin sayılabilecek bir

ülkedir. Türkiye çeşitli maden kaynakları bakımından zengindir.

› Bunun başlıca nedeni Alp orojenik kuşakta yeralması nedeniyle gerek tektonik gerekse volkanik ve metamorfikolaylara uğraması sonucu belli minerallerin bir araya gelerek toplanmasıdır.

Fakat birçok maden yatağı düşük rezervli ve dağınık hâldedir. › Bu durum ülkemizdeki madencilik faaliyetlerini olumsuz yönde

etkilemektedir

Ülkemizde Madenciliğin Tarihçesi

Anadolu'da madencilik binlerce yıl önce başlamış,› MÖ 7000 yıllarında saf bakır, › MÖ 3000-1200 yılları arasında ise bakır ve kalaydan

tunç elde edilmiş ve yaygın olarak kullanılmıştır.

Ülkemizde Madenciliğin Tarihçesi

Roma, Bizans ve Selçuklu Dönemlerinde giderek gelişen madencilik,

Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk dönemlerinde devlet tarafından desteklenmiş, › 1815 yılında Bandırma yakınlarında bor, › 1829 yılında Zonguldak'ta taş kömürü, › 1848 yılında Bursa Harmancık'ta krom bulunmuştur.

Ülkemizde Madenciliğin Tarihçesi

Cumhuriyet Döneminde de madencilik konusundaki gelişmeler tüm hızıyla devam etmiştir:› 1935 yılında Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA), kurulmuştur.› 1954 yılında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)

kurularak devlet adına petrol arama, üretim ve arıtma görevlerine başlanmıştır.

› 1957 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) kurulmuş ve o zamana kadar Etibank tarafından yürütülen taş kömürü ve linyit üretim görevi bu kuruluşa devredilmiştir.

› 1963 yılında enerji ve madencilik ile ilgili politikaları oluşturmak, uygulamaları denetlemek ve yönlendirmek amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kurulmuştur.

Madenler

› Metalik madenler (krom, demir,civa, uranyum, manganez, boksit, altın,

çinko, alüminyum vb.) › Metal dışı madenler

(mermer, dolomit, zımpara, lületaşı, asbest, kükürt, sodyum, sülfat, bor tuzları ve süs taşları olan elmas, yakut, ametist, opal vb.)

› Yakıt madenleri (kömür, petrol vb.) olmak üzere gruplara ayrılır.

Demir Kullanım alanı:

› Demir, metal sanayisinin ham maddesidir

Rezervler:› Divriği ve Kangal (Sivas),› Hekimhan ve Hasançelebi

(Malatya), › Havran (Balıkesir), › Kayseri, Niğde ve Adana

illerinin Orta Toroslar'daki Aladağlar’a yakın kesimleri,

› Kahramanmaraş ve Hatay'dadır.

İşletme:› Karabük, Karadeniz Ereğlisi,

İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir'deki demir-çelik fabrikalarında işlenir.

Ekonomiye katkısı:› Günümüzde demir yataklarından

devlet ve özel sektör tarafından yılda yaklaşık beş milyon ton üretim gerçekleştirilmektedir.

› Entegre tesislerin gereksinimi 9,5 milyon tondur. Yani geriye kalan 4,5 milyon ton ithal edilmektedir.

Bor mineralleri Kullanım alanı:

› Yaklaşık 250 değişik alanda kullanılmaktadır. Plastik, elyaf, ısıya dayanıklı cam sanayisi, temizlik maddeleri üretimi, fotoğrafçılık, emaye ve porselen, çimento, ilaç ve boya sanayisi gibi alanların yanı sıra roket ve jet yakıtları ile enerji üretimi borun kullanım alanlarından sadece birkaçıdır.

› Borun kullanım alanlarının çeşitliliği ekonomik değerini arttırmaktadır.

Dünyada’ki bilinen en zengin bor yatakları ülkemizdedir.

Rezervler:› Seyitgazi (Eskişehir),› Bigadiç ve Susurluk (Balıkesir), › Emet (Kütahya)› ve Mustafa Kemalpaşa (Bursa)

yörelerindedir. İşletme: Bu yörelerden elde edilen ham

bor tuzları› Bandırma (Balıkesir) ve › Kirka (Eskişehir)

yörelerindeki fabrikalarda işlenir.

Bor

Krom Kullanım alanı:

› Krom; çeliğe sertlik vererek kırılma ve darbelere karşı direnç kazandırır, aşınma ve oksitlenmeye karşı koruma sağlar.

Rezervler: › Guleman (Elâzığ), › Kopdağı (Bayburt), › Fethiye ve Köyceğiz (Muğla), › Acıpayam ve Buldan (Denizli), › Orhaneli (Bursa), › Mihalıççık (Eskişehir), › Karsantı ve Pozantı (Adana) ve › Kayseri'dedir.

Türkiye krom cevheri çıkarımında dünyada beşinci sırada yer alır.

Ekonomiye katkı:› Yıllık üretimimizin yaklaşık

yarısı ihraç edilir

İşletme:› Elâzığ ve› Antalya'daki ferro krom

fabrikalarında işlenir.

Bakır Kullanım alanı:

› Bakır, günümüzde en çok kullanılan ikinci metal durumundadır.

› Yumuşak bir metal olan bakır, işlenmesi kolay bir madendir.

› Elektrik ve ısı iletkenliğinin fazla olması bakırı elektrik santralleri ve iletken malzemenin vazgeçilmez girdisi hâline getirmektedir.

› Bakırın yaklaşık olarak %80'i elektrik-elektronik sektöründe kullanılır.

Türkiye bakır madeni üretiminde dünyada yedinci sırada yer alır

Rezervler: › Artvin (Murgul),› Kastamonu (Küre), › Elâzığ (Maden),› Rize (Çayeli)

İşletme:› Samsun, › Murgul› Maden

Boksit Boksit madeninin işlenmesiyle

alüminyum metali elde edilir. Stratejik öneme sahip bir metal

olan alüminyum, › elektrik-elektronik sanayisinde, › izolasyon malzemelerinin

yapımında, › konserve ve ambalaj sanayisinde, › inşaat sektöründe ve › otomotiv sanayisi olmak üzere

birçok alanda kullanılır. Ayrıca hafif olması nedeniyle uçak

sanayisinde de tercih edilen bir madendir.

Rezervler:› Akseki (Antalya), › Seydişehir (Konya), › Milas (Muğla) ve › Saimbeyli (Adana)

İşletme:› Seydişehir (Konya)

Dünya boksit rezervi toplam 25 milyar ton civarındadır. › Avustralya, dünya rezervinin % 24'ü, › Gine % 24'ü ve › Brezilya % 12'si

ile en büyük boksit rezervine sahip ülkeler durumundadır.

Türkiye’de ise 97 milyon ton.

Barit Kullanım alanı:

› Barit, petrol ve doğal gaz aramalarında derin sondaj kuyularının açılmasında yararlanılan sondaj çamurlarının hazırlanmasında yoğunluk arttırıcı katkı maddesi olarak kullanılır.

› Barit; spor eşyalarında (bovling, golf ve tenis topları),

› kaymayı önleyici malzemelerin yapımında,

› cam sanayisinde, › çeşitli boyaların yapımında, › radyasyon kalkanı olarak ve› kauçuk yapımında kullanılır.

Rezervler:› Alanya ve Gazipaşa

(Antalya), › Elbistan (Kahramanmaraş), › Muş ve › Eskişehir

İşletme:› İzmit, İzmir, Elâzığ, Eskişehir

ve Antalya'daki barit unu fabrikalarında işlenir.

Ekonomiye katkısı:› İhraç edilen bir yeraltı

kaynağıdır.

Fostat

Kullanım Alanı:› Petrokimya, › gübre, çimento, › cam ve seramik sanayisi

gibi birçok alanda kullanılır.

Rezervler:› Adıyaman, Bingöl,

Şanlıurfa, Mazıdağı (Mardin) ve Bitlis

İşletme:› Mazıdağı Fosfat

İşletmeleri İthal edilen bir kaynaktır.

Tuz Kullanım alanı:

› Kimya sanayisi, › dericilik, › konserve ve salça sanayisine

kadar birçok alanda Ülkemizdeki tuz üretimi:

› denizlerden, › göllerden, › kaynak suları tuzlalarından

ve › kaya tuzu yataklarından

elde edilir..

Deniz Tuzları: › İzmir Çamaltı Tuzlası

Göl Tuzları:› Tuz Gölü çevresi

Kaya Tuzu yatakları:› Çankırı, Kırşehir,

Nevşehir, Yozgat, Erzurum, Iğdır, Kağızman (Kars) ve Ağrı yörelerindedir

Manganez Kullanım alanı:

› Ülkemizde tüketilen manganezin % 95 kadarı parça manganez cevheri ve alaşımları şeklinde demir-çelik sanayisinde sert ve dayanıklı sanayi çeliği yapımında kullanılır.

› Geriye kalan % 5 kadarı ise kimya sanayisinde kullanılır.

Rezervler:› Adana (Ceyhan), › Denizli, › Kastamonu, › Balıkesir, › Burdur ve › Sivas

Antimon

Kullanım alanı:› Paslanmaz metal

sanayisi, › matbaacılık, › ilaç, › cam ve seramik sanayisi

Rezervler:› Balıkesir,› Tokat, › Kütahya, › İzmir, › Bilecik ve › Niğde

Cıva Kullanım alanı:

› Aynaların sırlanmasında,› altın ve gümüş üretiminde› termometre sıvısı olarak

barometre ve difüzyon pompalarında,

› pillerin, bazı elektrotların, dişler için amalgamın yapımında,

› katalizör olarak ve böcek öldürücü ilaçların yapımında kullanılmaktadır

Doğal ortamda sıvı olarak elde edilen tek metal madendir.

Rezervler:› İzmir-Ödemiş,Çeşme› Konya-Sarayönü

İhraç edilir.

Feldspat

Kullanım alanı:› cam, seramik, › kaynak elektrotları ve › boya sanayisinde

Türkiye 130 milyon tonluk rezervle dünya toplam rezervleri içinde % 10’luk paya sahiptir.

Rezervler:› Manisa-Demirci,

Kütahya-Simav, Aydın-Çine ve Muğla-Milas

Türkiye’de feldspatın büyük bir kısmı özel sektör tarafından üretilmekte ve % 90’ı ihraç edilmektedir.

Dünya’da 1. sıradayız.

Asbest (Amyant)

Isıya, aşınmaya, kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda bir mineraldir

Kullanım alanı:› İtfaiyeci elbiseleri, › otomobillerin fren

balataları ve › çatı malzemesi olan

eternit yapımında kullanılır.

Rezervler:› Bursa, › İskenderun, › Erzincan, › İzmir,› Muğla ve› Sivas

Mermer

Mermer yatakları bakımından zengin olan ülkemiz önemli mermer üreticilerindendir.

İhraç ettiğimiz madenler arasında mermer ve doğal taşların önemli bir yeri vardır

Rezervler:› Marmara Adası

(Balıkesir), › Balıkesir, › Bursa, › Bilecik, › Muğla, › Afyon ve › Denizli

Lüle Taşı

Dünyanın en kaliteli lüle taşı ülkemizde bulunmaktadır.

Kullanım alanı:› hafif ve parlak

yüzeylidir. Küçük süs eşyaları, takı ve pipo gibi eşyaların yapımında kullanılır.

Rezervler:› Eskişehir'de (Sarısu,

Kayıköyü, Gökçeoğlu) çıkarılır.

Oltu Taşı

Oltu taşı, küçük süs eşyaları ve tespih yapımında kullanılır.

Erzurum'un Oltu ilçesinde çıkarılır.

Türkiye’nin Enerji Kaynakları1104B

Türkiye’deki Enerji

Kaynakları

Taşkömürü

Linyit

Petrol

Doğalgaz

Su GücüRüzgar gücü

Güneş enerjisi

Jeotermal enerji

Nükleer enerji

Biyokütle enerjisi

Taşkömürü

Rezervler

Maden kömürü kaynakları bakımından zengin olmayan ülkemizde başlıca çıkarım alanı olarak › Karadeniz Bölgesinde Zonguldak, Ereğli, Amasra havzası

dikkati çeker.

Kullanım Alanları

Taş kömürünün büyük bir bölümü › Ereğli ve Karabük'teki demir-çelik fabrikalarında geri

kalanı ise› Çatalağzı Termik Santrali’nde elektrik üretiminde

kullanılır.

Linyit

Rezervler

Ülkemiz maden kömürü yataklarının azlığına karşın linyit kömürü rezervi bakımından oldukça zengindir.

Neojen göl havzalarında oluşan linyit Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışında hemen hemen her bölgede bulunur.

Kullanım Alanı

Ülkemizde üretilen linyitin yarıdan fazlası termik santrallerde,

geri kalan kısmı ise konutların ısıtılmasında ve sanayide kullanılır

Linyit Büyük kısmında termik santral

bulunan zengin rezevli linyit yataklarımız arasında › Afşin-Elbistan, › Kütahya-Seyitömer ve Tunçbilek, › Manisa-Soma, › Tekirdağ-Saray, › Beyşehir, › Sivas-Kangal, › Muğla-Yatağan, › Çankırı-Orta, › Ankara-Beypazarı, Nallıhan,› Aşkale-Erzurum,

sayılabilir.

Bunlardan rezerv olarak 3.7 milyar tonla Elbistan ilk sırayı alır.

Elbistan'ı Soma (426 milyon ton) ve Beypazarı

(404 milyon ton) izler.

Linyitle Çalışan Termik Santraller

•Soma

Manisa

•Seyitömer ve Tunçbilek

Kütahya

•Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy Muğla

•Afşin-Elbistan

Kahramanmaraş

•Çayırhan

Ankara

•Orhaneli

Bursa

Petrol

Türkiye çevresinde yer alan komşularının zengin petrol yataklarına sahip olmasına karşın bu doğal kaynak bakımından son derece kıt bir rezerve sahiptir.

Petrol rezervleri 500 ile bir milyar ton arasında değişen Türkiye'de

ilk petrol aramaları 1934 yılında Mardin'in İdil ilçesinde başlamış, ancak buradan olumlu bir sonuç elde edilememiştir.

Petrol

Bunun üzerine 1937'de M.T.A. tarafından Raman dağında petrol aramalarınabaşlanmış ve 1940 yılında ilk kez Türkiye topraklarında petrol bulunmuştur.

Daha sonra 1951 yılında yine aynı bölgede Garzan'da petrol bulunmuş bunu

• Batman-Beşiri, • Siirt-Kurtalan ve Baykan bölgeleri izlemiştir.

Petrol

Günümüzde petrol başlıca iki çıkarım bölgesinden elde edilir.

Bunlardan ilki Güneydoğu Anadolu bölgesinde

• Batman-Siirt (Raman, Beşiri, Kurtalan, Yanarsu, Baykan, Magrip, Çelikli Germik)

• Diyarbakır (Kurtkan, Kayaköyü, Sincan) ve Gaziantep (Adıyaman, Bölüklüyayla, Kahta, Piyanko),

ikincisi Adana çevresindedir (Bulgur Dağı).

Petrol

Günümüzde 3.7 milyon ton dolayında üretim yapan ülkemizde çıkartılan veya dışardan satın alınan petrol

Mersin-Ataş

İzmit-İpraş

İzmir-Aliağa

Batman ve

Kırıkkale- Orta

Anadolu

Doğal Gaz

Organik kökenli yanıcı bir madde olan doğal gaz, petrol rezervlerinin çevresinden çıkarılır.

Kükürt bileşikleri, kül gibi partikülleri yaymadığı için diğerlerine göre daha temiz bir yakıt olması nedeniyle son yıllarda kullanım alanı yaygınlaşan doğal gazın üretimi ülkemizde azdır.

Doğal GazYıllık doğal gaz ihtiyacımız yaklaşık 10 milyar m3 iken ülkemizde üretilen yıllık doğal gaz miktarı 250-750 milyon m3 kadardır.

Bu nedenle doğal gaz ithalatımız oldukça fazladır.

Çünkü 2006 yılı II. döneminde elektrik üretimimizin % 44,36'sı doğal gazdan elde edilmiştir

Bunun yanında sanayide ve konutlarda da kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır.

Türkiye'nin en çok doğal gaz aldığı ülke Rusya Federasyonu'dur.

Doğal Gaz

Ülkemizde doğal gaz araştırma çalışmalarına Trakya'da başlanmış ve burada

Lüleburgaz (Hamitabat), Kırklareli (Deveçatağı), Babaeski (Ormancık, Kumrular) arasındaki sahada rezervlere rastlanmıştır.

Ayrıca Güneydoğu Anadolu'da Mardin-Çamurlu sahasında da doğal gaza rastlanmıştır.

Doğal Gaz

Doğal gaz ile elektrik elde eden santrallerimiz:

Hamitabat (Kırklareli),

Ambarlı (İstanbul) ve

Ovaakça (Bursa)'dadır.

Su Gücü (Hidroelektrik güç)

Ülkemizin dağlık ve yüksek bir arazi yapısına sahip

olması

akarsuların dar ve derin vadiler

oluşturmasına neden olmuş bu

durum ise

akarsu debilerinin oldukça yüksek

olmasına zeminhazırmıştır.

Çok sayıda barajın yapımı ile beyaz

kömür denilen bu kaynağımız 400

milyar kwh'lik bir potansiyele sahiptir.

Su Gücü (Hidroelektrik güç)

Türkiye, hidroelektrik potansiyel bakımından Avrupa'da Rusya ve Norveç'ten sonra üçüncü sıradadır.

2006 yılında Türkiye'de üretilen elektrik enerjisinin yaklaşık % 28'i hidroelektrik santrallerden karşılanmıştır.

Barajlar

Barajlar

Jeotermal Enerji

Ülkemizde Jeotermal enerji özellikle Ege Bölgesi ve Güney Marmara bölümlerinde dikkati çeker.

Magmanın yakın olduğu sahalarda yeraltına sızan suların ısınarak buhar halinde yüzeye çıkması ile oluşan bu kaynaklar

İzmir-Seferihisar ve Balçova'da, Denizli-Sarayköy ve Kızıldere, Aydın-Germencik, Afyonkarahisar-Göçek, Kütahya'da dikkati çeker.

Jeotermal Enerji

Ülkemizde jeotermal enerjiden elektrik üreten bir santral • 1984 yılında Denizli-Sarayköy yakınlarında kurulan Kızıldere

santralidir. • Bunu Aydın-Germencik'te aynı yıl kurulan ikinci buhar santralı

izlemiştir.

Suyun kaynama sıcaklığının altında olan sıcak sular ise konutların ve seraların ısıtılmasında kullanılmaktadır.

Rüzgâr Gücü

Çevreyi kirletmeyen temiz ve tükenmez bir enerji kaynağıdır.

Bu özelliklere sahip olması rüzgâr gücünün kullanılmasını cazip hâle getirmiştir.

Ancak pahalı bir yatırım olması nedeniyle ülkemizde rüzgâr gücüyle çalışan santraller yok denecek kadar azdır.

Rüzgâr Gücü

Bu santralIerin ilki Çeşme (İzmir)'nin Alaçatı beldesinde, 1998 yılında kurulmuştur.

Rüzgâr potansiyeli yüksek olan Çanakkale, Muğla, Balıkesir ve Manisa gibi illerde de bu tür santrallerin kurulması planlanmaktadır.

Güneş Enerjisi

Güneş enerjisi, tükenmeyen enerji kaynakları içinde önemli bir yere sahiptir.

Türkiye'nin Akdeniz iklim bölgesinde yer alması nedeniyle birçok bölgemizde yıl içindeki güneşli gün sayısı ve güneşlenme süresi yeterli düzeydedir.

Güneş Enerjisi

Elektrik, sıcak su elde etme ve ısınma gibi birçok alanda kullanılır.

Güneş enerjisinden ülkemizde daha çok ev ve iş yerlerinin ısıtılmasında ve sıcak su elde edilmede faydalanılmaktadır.

Bunun yanında otomobillerde de güneş enerjisinden daha etkin yararlanma çalışmaları devam etmektedir.

Güneş Enerjisi

Potansiyeli en fazla olan• Güneydoğu Anadolu• Akdeniz

Potansiyeli en az olan• Karadeniz

Biyokütle

Türkiye”de klasik biyokütle, yani odun ve tezek, enerji üretiminde önemli bir orana sahiptir.

1995 yılı verilerine göre odun yaklaşık %30 ve tezek %10 oranında enerji üretimi içinde pay almaktadır.

Biyokütle

Ancak, son yıllarda azalan ormanlar ve hayvancılıkta görülen gerileme ile doğal gaz kömür gibi ithal ürünlerin artması bu oranları azaltmaktadır.

Modern biyokütle enerjisi kullanımına geçilmesi ülke ekonomisi ve çevre kirliliği açısından önem taşımaktadır.

Biomass

Nükleer Enerji

Uranyum ve toryum gibi radyoaktif minerallerin atomlarının parçalanmasıyla açığa çıkan enerjiye nükleer enerji adı verilir.

Ülkemizde stratejik madenler grubunda yer alan uranyum ve toryum minerallerinin rezervlerinin tespit edilmesi çalışmaları devlet tarafından sürdürülmektedir.

Nükleer Enerji

Türkiye uranyum bakımından zengin olmasa da toryum madeni bakımından 380 bin ton rezervi ile dünyada ikincidir.

Türkiye’nin bilinen tek toryum yatağı Eskişehir-Sivrihisar Kızılcaören’dedir.

Susquehanna Steam Electric Station

Task Force One