TÜRKİYE’DE ULUSAL KÜLTÜR TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA ÇAĞDAŞ UYGARLIK SORUNU

8/6/2019 TRKYEDE ULUSAL KLTR TARTIMALARI BALAMINDA ADA UYGARLIK SORUNU

1/20

C.. Sosyal Bilimler Dergisi Mays 2001 Cilt : 25 No:1 113-132

TRKYEDE ULUSAL KLTR TARTIMALARI BALAMINDAADA UYGARLIK SORUNU

Recep Ercan

z

Trk toplumu son iki yzyldr srekli olarak ulusal kltr kimliini bulmaabas iinde olmutur. zellikle Cumhuriyet sonras ulusallama srecinde nemlidnmler salamakla birlikte, bu srece ilikin yaanlan siyasal, etnik ve dinselatmalar, ulusal kltr/kimlik kazanmnda toplumsal uzla /sentezin kurulamadngstermektedir. O halde lkemiz ulusal kltr oluturma srecini henz tamamlamamtrve bu konuda sorunlar yaamaktadr. Bu sorunlarn almas noktasnda nerilenyaklamlar ideolojik sylem boyutunda kart kltr modelleri yaratmtr. Bu datoplumda ulusal sentez yerine, atma ve ynszlk duygusu yaratmtr.

Bu almada, ulusal kltrn oluturulmasna yn veren kltr sentezlerinintarihsel kaynaklarna gidilerek temellendirilmesi yaplm ve bu konuda yaplantartmalara dikkat ekilmitir.

Anahtar Szckler

Ulus, ulusal kltr, kltrel kimlik.

Problem of Contemporary Civilisation Within the Context of Discussion ofNational Culture in Turkey.

Abstract

The Turkish society has been trying to find its national identity for the last twohundred years. Especially after the declaration of the Republic, the nationalization process had achieved important transformations in the society. However, the political,ethnic and religious conflicts point to the fact that the national-cultural identity problemhas still not found a social solution which can be called a consensus or a synthesis. It canbe deduced that in our country the generation of a cultural identity has not been yetcompleted. For the solution of this problem the proposals on the ideological level haveproduced counter cultural models. This has, instead of a national culture, created conflictand a sense of indirection.

In this study, origins of the prevalent theses on national culture are investigated.

Attention is drawn on recent discussions.

Key WordsNation, national culture, cultural identity.

GiriTrklerin slam kabul ve sonrasnda, zellikle 15. yzyldan sonra

farkl dil, din ve rklarn etkisiyle Osmanl mmet kimliinin iinde kendikimliini eritmitir (Levis, 1991: 327). Devletin resmi dilinin dahi Trkeolmad dnlrse, Trklerin gerek Hristiyan Bizansla, gerekslam Araplailikileri belki evrensel kltre katklar yadsnamaz ancak, Ahmet Aaolunun

belirttii gibi, Trklerslam-i sorumluluun altnda hereyini, dilini, edebiyatn,iktisadn ve hatta Trkln unutmutur (Aaolundan aktaran Trkdoan,

1988: 39). Trkler ulusal kurtulu sava

yla birlikte ulusal kimlik aray

nagirmitir. Ancak, sorun u ki, Cumhuriyetle birlikte yerletirilmek istenilen


2/20

Trkiyede Ulusal Kltr Tartmalar Balamnda ada Uygarlk Sorunu

114

kimlik, Trklk ya da Trkiye bilinci hangi temeller zerine oturtulmaldr.Halkn tarihi birikimi ve deneyimi bir olanak alan sunabilir mi, yoksa tamtersine bir ekince ve rkeklik mi oluturmaktadr. Bu sorunlara yant

bulabilmek iin nce ulusallama ve ulusal kltr kavramna aklk getirmekgerekmektedir. nk ulusal kltr, ulusallama srecinin kendisidir aynzamanda. Ulus, ulusallama srecinin ortaya kard bir olgu olarak ada

dnyann son iki yz ylda ulat en dikkat ekici gelimedir. Ne var ki, tmtoplumlar ulus kimliine ayn zaman diliminde benzer sreleri izleyerekulamamlardr. Batda 15. yzyla kadar uzanan ulusallama srecine, SanayiDevrimi ve Fransz Devriminin ateledii aydnlanmann etkisi bykolmutur. Sanayi Devrimi ekonomik gelime ve ulusal pazarn oluturulmasnsalanmtr. aylan bu gelimeyi pazar btnlemesi (1983: 9-11) olarakdeerlendirmektedir. Fransz Devrimi de siyasal ve ideolojik dzlemdeulusalcl ve ulusal devletlerin oluumunu hzlandrmtr. Tm Doutoplumlar ise, bu gelimelerin uzanda kalmtr. Batya en yakn OsmanlDevletinde dahi, Batdaki dnmler yaanmamtr. Bunun bir ok nedeniolmakla birlikte belki de en nemlisi devletin rgtlenme yapsndankaynaklanmaktadr. Devletin tm kurum ve kurulular mevcut statkoyukorumaya yneliktir. Gvene gre bunun birka nedeni vardr. Osmanl

Devleti, mkemmel (kutsal) bir toplum/ynetim dzeni kurduuna(kurabileceine) inanm. Bu dzeni deitirip gelitirebilecek her trl yenilieiddetle kar km. Bastrm, susturmutur... Osmanl Devleti, kendi dzeninikanlmaz deime ve zlmelere kar korumak isterken, her trl bilimsel(pheci), felsefi (deerlendirici) ve teknolojik (uygulayc) dnceyiengellemi, grkemli bir mparatorluu yalnzca yksek iman, ynetim gcyleyaatmaya alm, baaramamt (Gven, 1985: 122). DolaysylaOsmanlda, her trl gelime ve deiimin n merkezi otorite tarafndantkanmtr. Bu nedenle ne bilim, ne de felsefe geliebildi. nk bilime vefelsefeye ihtiyac yoktu. Cumhuriyetin eiine kadar Ortaa iskolastii ile geldi.Bunu fark ettiinde ise zaten ge kalmtr.

Osmanl Devleti, Bat karsnda zellikle askeri ve ekonomik alanda

gerilemeye balay

nca, -genelde Dou-Bat

at

mas

zerine kurulan gdengesi- smrgeleme ve tek tarafl bamllk srecine girmitir. indebulunduu koullardan kurtulmak iin Batllamay k yolu olarak grenOsmanl, kurumsal dzeyde yaplacak deiikliklerle ve askeriyeninglendirilmesi ile sorunun zleceini sanmtr. Bu nedenle yaplan tmdeiiklikler styap reformlar ile snrl kalmtr. Reform hareketleritoplumsal tabana indirilemedii iin doal olarak baarl olamamtr. nk,reform talebi halkn deime isteinden deil, ynetimin kendini glendirmeisteinden kaynaklanmtr. Sonuta tm abalar mparatorluun yklmasnnleyememitir. Bu ykntdan ancak, Mustafa Kemal Atatrkn nderliindeKurtulu Sava vererek baarya ulalm, yeni bir ulus devlet domutur.

Ulus devletlerinin ortaya k ayn dneme rastlamad iin aylan,tarihsel srete daha nce uluslaan ve ekonomik gelimesini salayan lkelerle,

azgelimi lkeler arasnda bamllk ve atma olmak zere iki ynl


3/20

Recep Ercan

115

etkileim olduunu sylemektedir (1983: 10). Bunun sonucunda erken uluslaangelimi lkeler, henz uluslaamam geri kalm lkelere her ynylemdahale ederek ekonomik, toplumsal ve kltrel yaplarn nemli ldedeiiklie uratm, arptmlardr. Nitekim Avcoluda, Dou-Batarasndaki kartln Osmanl aleyhine bozulmas zerine Osmanly ekonomik,

politik, sosyal ve askeri olarak buhrana soktuunu belirterek, bundan sonraki

ilikilerin Batnn ak pazar, yar smrge tipi bir i blmnn gelimesi biiminde yorumlamakta ve toplumun normal geliimini engellediinisylemektedir (1969: 26). Bu durum, geri kalm lkelerde birbirine zteilimlerin i ie olduu bir dizi tepkinin domasna yol amtr. Batkurumlarn reddetme ya da kabul etme mant zerinde kurulan yerlilik /yabanclk; Dou / Bat sorunu gibi kutuplamalar, sz konusu gelimeninsonucu olarak ortaya kmtr (Gle, 1992: 19).

Osmanl Devleti, 18. yzyldan beri srdrd reform hareketleriyle,devleti ve brokrasiyi modernletirirken, kltrel kimliini Osmanllk veslamlkta bulmaya almtr. Yani brokraside Batc ve laik, ama kltrdetutucu ve geleneksel davranmtr. Halbuki, ulusallama ile ulusal kltr yaratmasreci birbirinin btnleyicilerdir. Osmanl aydn ve brokrasisi bunu farkedememitir Cumhuriyet dnemin de bu glklerin almasna allm,zaman zaman skntlar yaanmakla birlikte, ulusal devletin kurulmas ve onun

biricik dayana olan ulusal ideoloji oluturma abalar, ulusal kltrpolitikalarnn ekillenmesine yn vermitir. Bu anlamda cumhuriyet tarihi boyunca ulusal kltr kavram, ulusal devlet sreciyle birlikte ele alnmtr.Glee gre Cumhuriyetle balayan uluslama, ulusal/kltrel kimliimiziaramak ve yaratmak asndan byk bir deiimi harekete geirmitir.Uluslamamz gerekletii lde ulusal kltr yaratlacak, ulusal kltr vekimliimizde uluslama srecimizin taycs olacaktr (Gle, 1992: 152). Buadan baknca ulusal kltrn bileenleri, Trk devriminin zne uygun olarak;ada, laik, halk, milliyeti, ulusal bilince ve karaktere uygun olarak ulusal

btnl salam, kendine zg dili, sanat ve edebiyatyla, ksaca tarihe, bilime ve doaya uygun olarak deimek, gelimek ve gelecei gvenduygusuyla yaamak olmaldr.

Ulusal Kltr Tartmalarna Yn Veren Tarihsel Kaynaklar

Ulusal kltr konusunda bugn de yaanan tartmalarn kaynaTanzimat dneminden itibaren yaanan ulusallama srelerinde arayan Gle(1992: 40) ve Gven (1985: 118) ulusal kltr konusunda eitli kesimleringrlerini/tezlerini birbirine benzer u noktalarda toplamaktadrlar: 1.Anadolucu 2. Orta Asyac 3. Trk slamc 4. Batc 5. Atatrk(ler) 6.ada Kltr Sentezci(ler). Bu snflandrmaya giren grlerin ounun

birbiriyle akmas nedeniyle burada, yukardaki tezleri de kapsayacak ldeKkmerin (1969: 9) Doucu-slamc ve Batc-Laik(ler) olarak yaptsnflama temel alnmtr. Benzer snflamalar dier yazarlarda da grmekmmkndr. rnein Kongar, siyasal boyutta devletisekinci cephe ile

gelenekiliberal cephe ayr

m

n

yapmaktad

r (1999: 665-666). Trkiye ikiyzyldr sren ulusallama abalarna kout olarak kltrel alanda iki kesimin


4/20


116

atmasna sahne olmutur. Bunlardan birincisi Batc-laikcephedir. Bukesimin iinde yer alan gruplara Tanzimatlar, Jn Trkler, ttihatlar veKemalistler dahil edilebilir. Bu cephenin karsnda bulunan ikinci grup ise,Doucu-slamc cephedir. Bu grubun iinde Trk, slamc gibi akmlarnetkili olduu dikkat ekicidir. Gnmze kadar yansyan dnsel/ideolojikatmann taraflarn bu cepheler oluturmutur. Her iki akmn da, ulusallama

ve ulusal kltrn oluturulmas noktasnda Trk toplumuna yn vermeyealtklar sylenebilir. Ancak her iki akmn da k noktas, zgnlktenziyade Dou Bat ekseninde bir yknmecilie dayanmtr. Trk aydnnnkendisi deil de, bir bakas gibi olma dncesi sanrm kendisine ve halknaolan gvensizlikten kaynaklanmaktadr. Bu da Trk aydnn, gl uluslarkarsnda aalk kompleksine itmitir. lhan, siyasal otoritenin resmi ideolojisiolarak dikte ettirilen ithal modellerin da bamll artrmaktan baka ieyaramadn belirterek yar brokrat Trk aydnn kmsemektedir (lhan,1996: 103).

Kkmere gre, Ulusal kurtulu sava vermi bir toplumun bugngelinen noktada tekrar emperyalizmin kskacna srklenmesi dndrcdr(1969: 12). nk ulusal bamszlk, tam olarak ekonomik bamszlklaglendirilememitir. Bat kapitalizmi 19. yzyl bandan beri gerektike Batc-laik brokratlara, gerektike slamc evrelere snm, halk kitlelerinikullanarak etnik ve dinsel temelde kar karya getirmitir. Bu blme ile Bat,Trkiyede gerek bir geliimin olanaklarn kilitlemi, nn tkam, adetahapsetmitir (Kkmer, 1969: 141). Bunu amann yolu, siyasal bamszltakip eden ekonomik bamszl da baarabilmekten gemektedir. Da bamlolarak geri braktrlm lkelerde ulusal kltrn geliebilmesi olanakl deildir.Bugn Trkiyenin bu duruma srklendiini sylemek abart olmasa gerek.Trk toplumunun nnde ulusal bamszlk, ulusal kltr sorunlar halazmlenebilmi deildir. Cumhuriyet tarihi boyunca bu tr sorunlar i

politikaya malzeme yaplm, siyasal konjonktrn etkisiyle toplum kesimleriatmaya srklenmitir.

Ulusal kltr politikas konusunda yaanlan karklklarn altnda

yatan problem, Trk devrimini ve gidi ynn yeterince kavrayamamaktaaranmaldr. Cumhuriyetin ilk dneminde uygulanan devrimci program, ulusalkltr oluturma noktasnda Trk toplumuna bir yn vermi olsa da, zamanla buyn duygusunun kaybedildii, yolundan saptrld bilinmektedir. Trkdevriminin k noktas anti-emperyalist, ulusal ve tam bamsz adaTrkiyeyi kurmaktr. Bunun yolu yknmecilikten deil, zgn ve bilimselyaratclktan gemektedir. Dnya kltrlerinin kesime noktas olan Anadoluuygarlklar, bize bu deneyimi, binlerce yln birikimi olarak sunmutur. Yeter kikltrel geliimin alt yaps doru anlalabilsin. Ulusal bilin, ancak tarih

bilinciyle birlikte oluabilir. Tarih bilinci olmayan toplumlarda ulusal bilingeliemez. Ancak, tarih bilinci gemie taklp kalmak, gemie zlem duymak,gemiin zihniyetine dnmek, gemie ait ne varsa aynen yaatmak deildir.Tarih, bugnn anlay ile yeniden yorumlanmal ve ona yeni anlamlar

yklenmelidir. O zaman tarih, insan ve toplum yaamnda gurur kayna,


5/20

Recep Ercan

117

zenginlik kayna oluturur. Aksi durumda tarih bir antikadan, hayatzorlatrmaktan baka bir ey deildir. Bu anlamda uygarlk, tarihin diyalektikkavray, tarihin bir sentezi ve yeniden yorumudur. Onun iin, tarihin herdnm noktas kendi koullarnn rn olarak anlam kazanr. TanzimatBatcl ile Atatrk Batclnn fark da buradadr. Attila lhann deyiiyle

birincisi, ok uluslu bir mmet imparatorluunda beliren komprador batcl,

tekisi uluslam bir lkede kendini gsteren bilinli batclk (lhan, 1999: 79-83). Birincisinde, batllar yle istedi diye teslimiyete dayal yknmecilik szkonusuyken, ikincisinde bilinli ve zgr iradenin tercihi sz konusudur. Bufarkllklara bir ok adan baklabilir. yle ki, Cumhuriyet kadrolar, TanzimatBatclarnn dini erevede kalarak sorunlara zm arama mantnyadsmlar; yerine Batdaki ulusal devlet ve uygarlklarn temel ilkesi olanlaiklii benimseyerek ada zm araylarna ynelmilerdir. OsmanlTanzimatlnn devlete dnk yz Batl-laik iken topluma dnk yzDoulu-dini kalmtr. Cumhuriyet Kadrolar ise, toplumsal ve ynetsel alandalaiklik ilkesi, neredeyse sekinci-brokrat kesimin elinde seklarizmedntrld gerekesiyle eletirilmitir. Nitekim Kurtulu Savanda,Kemalist Kadro ile ittifak eden tara eraf, yeni devletin kimlii konusundaanlamazla dm, ilerici brokrasinin karsnda tutucu bir tavr

sergilemitir. Bu direnme bugnde srmektedir. Laik ve anti-laik glerarasndaki mcadele ulusun kltrel kimlik sorununun zlemedii anlamnagelmektedir. Trk aydnnn bu noktada duyarll hep ideolojik sylem

boyutunda kalmtr. Atatrk, Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdrderken, Trk aydnlanmasnn nn aacak kltr devriminin nemine iaretetmektedir. Bugn ulusal devlet ve ulusal ideoloji oluturulmu fakat, ulusalkltr henz oluturulamamtr. Modern Trkiyenin kurulmas yolunda nemliadmlar atlm olmasna ramen, tarihten getirilen kltrel mozaik nedeniyleTrkiye bugn hala ulusal kltr sorununu tartmaktadr. Doulu muyuz ya daBatl myz sorunsaln amak iin, ksmen doulu, ksmen de Batl zelliklertamakla birlikte zgn bir toplum olmann gerei kavranlamamtr. GeleceinTrk toplumunu oluturma noktasnda devreye sokulan devrimler, Trk aydntarafndan yeterince anlalamad ya da anlalmak istenmedii iin farkl

ynlere ekilmeye allmtr. Bu noktada Trk Devriminin uygulanmas veyorumlanmas, ideolojik tercihlere gre farkllamaktadr.

Doucu slamc Cephe

Aralarnda kk farklar olmakla birlikte, siyasal yaammzdaDoucu-slamc olarak adlandrlan akmlar, ulusal kltr konusundauygulanacak politikalarn belirlenmesinde daha ok tarihi ve slami deerleri nekarmaktadrlar. Trkler ve slamclar baz unsurlar ne karma noktasndaayrmlatklar sylenebilir. Kltrel deerlerin tarihi kaynaklarn, Orta AsyaTrklerine dayandran Trkler ile, Trklerin slam dinini kabul etmeleriyle

birlikte kltrel yaamlarnda slam kimliinin daha belirleyici olduu dnenslamclarn, din faktrne ncelik tanmalar, ulusal kltrn kaynaklarn OrtaAsya Trk, Seluklu ve Osmanl kltrleriyle temellendirmeye alrlar. Dier

bir deyile, Trk kesimlerin daha ok Orta Asyac tarih tezine, slamc


6/20


118

kesimlerin ise, Trk-slam sentezine dayal tarih tezine dayandklar sylenebilir.Kendilerini slamc ve Trk olarak ifade eden bu kesimler, ulusal kltrkonusunda temel referanslarn Gkalpin ulusal kltr anlayna dayandrrlar.Bu kesimin nde gelen sosyologlarndan Trkdoan, kendi dncelerinikartlarna gre tanmlama yoluna gitmitir. Ona gre, tihatlar ve kltrdeHmanistler, Batya sonuna kadar ak radikal Batcdrlar. Trkler ve

slamclar ise, Dou-Bat sentezi yannda slam-Trk sentezini de Gkalp veMehmet Akifin brakt yerden itibaren devam ettirmeye alyorlard(Trkdoan, 1988: 192). slamc ve Trk kesimlerin referans aldklar dncekalplarna bakldnda Tanr da kadar Trk, Hra da kadar Mslmanmslogannda netlemektedir. Konuya bu ekilde bakldnda bir ok noktadadncelerine katlmasak da Cumhuriyet dnemi dnce akmlarnnekillenmesinde, zellikle belli bir kesim zerinde Gkalpin etkisi olmutur. Onedenle burada Gkalpin ulusal kltr konusunda dncelerine ksacadeinmek yerinde olacaktr. Ona gre ulusal kltr, bir milletin dini, ahlaki,hukuki, akli, estetik, lisani, iktisadi ve fenni hayatlarnn ahenkli bir btn(Gkalp, 1972: 30) olarak tanmlamaktadr. Bundan sonra Gkalp, zerinde enok tartlan aydn ve halk kltr ayrmna gitmitir. Gkalpin bu konudagrlerini Trkdoan u ekilde zetlemektedir. Gkalp, ulusal kltrn

kaynan halkta ve halkn rettii deerlerde bulmaktadr. Bunun yannda bir deaydnlarn/sekinlerin bireysel iradelerinin rn olarak tek tek yaptklar kltrvardr ki, Gkalp buna, aydn kltr ya da medeniyete karlk gelen tehzipadn vermektedir. Dolaysyla bu tr kltrel unsurlar yapay, sekinlere aitolduu iin de aristokratiktir. Halbuki tm toplumun ortaklaa rettii kltrdoaldr. Kendiliinden olutuu iin de demokratiktir. Aydn kltr, belli bireitim ve bilginin sonucunda olutuu iin deiebilir, bir ulustan baka bir ulusaaktarlabilir. Byle bir kltr ise ulusal deil, evrenseldir. Ulusal olan ise halknkltrdr, yani harstr. Bu nedenle deimez, bir ulustan dierineaktarlamaz (Trkdoan, 1988: 23). Grld gibi Gkalp kltr, halk veaydn kltr olarak iki ayr yapda ele almas ve birini dierinden stn grmesigereksiz bir zorlama ve bilimsel olmayan bir yaklam olarak deerlendirilebilir.Gkalp bu yaklamyla kltrel geliime set eken muhafazakar ve rk

dncelere kaynaklk etmitir. Nitekim Turhan ve dierlerinin yaptklar bir okalmada bu ayrm grmek mmkndr. Turhana gre, ulusal kltr temel ikikaynaktan beslenir. lki, bykehirlerde yaayanlarn ve aydnlarn temsil ettiiaydn kltr, dieri de, kk ehir, kasaba ve kylerde yaayan geni halkkesimlerinin temsil ettii halk kltrdr (Bkz. 1980). Trk-slamckesimlerin bu yaklamlarnda dikkat eken esas nokta, ulusal kltrdenanladklar halk kltrdr. Onlara gre halk kltr, halkn kendine zgdeerlerinin toplam olarak grdkleri manevi kltr unsurlardr. Bu deerler,dier kltrel unsurlara gre daha nemli grlmektedir. Bundan dolay kltreldeime konusunda bu evreler daha tutucu davranrlar. nk onlara gre halkkltr deimemelidir. Benzer bir yanlg da, kltrn halkla ilikisinden dolaydemokratik olduu vurgusudur. Sanki kltr seim sand da, genel oyunsonucuna gre belirlenmektedir. Trk ve slamclarn ulusal kltre statik

adan yaklamlar, bu gruplar Batllama hareketlerine kar daha seici ve


7/20

Recep Ercan

119

mesafeli durmaya zorlamtr. Bu ekilde kendi kltrlerini yabanc kltrlerin -onlara gre- ykc etkisinden koruyabileceklerini dnmlerdir. Trk-slamc grler, dier Batc-laik grlerin aksine Kemalizmin kltr

politikasn tarihi kklere inmek, Batdan ve Doudan gelebilecek tesirlerdenkorunmak olarak yorumlanmaktadr. Trkdoana gre Trk ve slamclar,kltrde hmanistler olarak niteledikleri kesimlerin, tasavvur ettikleri tarzda

Latin-Yunan kklere ynelik bir radikal Batllamaya kapal olduklarn, ancakGkalpin de onaylad kadar adalamaya/modernlemeye taraftarolduklarn, bylece, bir yandan Trk tarihine ynelik kklere inerken, Kemalistideolojinin dnce yaammzdaki dorultusunu koruduklarn iddia ederler.te yandan kltrde hmanistler olarak niteledikleri kesimlerin ar laiklemeveya laiklii seklarize etmek suretiyle bir din haline getirdiklerini iddia ederek

bu eilimi dladklarn, kutsal bir alanda halkn inanlarn zgrce yrtmehakkn savunduklarn sylerler. Bylece, iki sistem arasndaki davran

btnl salanm olmaktadr ki, slam-Trk sentezinin anlam da budur...(Trkdoan, 1988: 192). Burada Trkdoann grlerinin hi birinekatlmadmz hemen belirtelim. Trk ve slamc kesimlerin dnceleri,daha ok batllama kartl zerine dayand iin, bu kesimlerin Batllamasrecine ilikin eletirileri u noktalarda toplanabilir. Batdan model alma yada

taklitilik, kendi insanmzn hayal gcn, yaratc zekasn kreltebilir.Toplumlarn tarihi geliimleri farkldr. Bu yzden bir toplum iin uygun olan birmodel, baka bir toplum iin uygun olmayabilir. Bu balamda Bat toplumlar veBat medeniyeti, Hristiyan kltr ve snfl toplumun bir sonucudur.Trkdoana gre, kltrde Batclarn etkisiyle, Atatrkn Dil ve TarihTezine kart olarak, kltrel hmanizm adyla Yunan-Latin kklere dnlmesive youn olarak klasiklerin Trkeye evrilmesi sonucu, genlii kltrel

bolua srklemiler ve kltrel alanda ikili -dalist- yapnn yaratt elikileryaanmtr. Trkdoana gre, bu elikilerin kltrel yaammzzenginletirdii sylenemez. zellikle, 1940-1950 yllar arasnda uygulanankltr politikasnn, Orta Asya Trk kltr geleneinden uzakla p, -devletingdmyle- Latin-Yunan kklerine inilmesi yoluyla Trk toplumuna yenimedeniyet ve kltr odaklar sunulmaya alldn vurgulayan Trkdoan, bu

amala Ky Enstitlerinin ve halkevlerinin k noktasnn, ky ocuklarnnbeynini ykayarak ulusal gler yerine, hmanist, ulusal dokusu zayf Marksistkuaklar yetitirildiini syler. Trkdoana gre Kemalizm, Batclarn elindeadeta bir ta bebek gibi dondurulmu, yaanan hayata uyumu engellenmi,zellikle militarist laiklie kadar gtrlmtr. Bu ekilde lkede solcu-Marksist gruplarn yaygnlamas salanmtr. nk, Trkdoana gre,hmanizm ile komnizm bark kardeler gibidir (1988: 15-17). Trkdoann

bu fazla ideolojik ve bilimsel temelden yoksun grleri, ulusal kltrtartmalarna bir katk sunduunu sanmyoruz. Nitekim Gkberk (1980: 2),1950den sonra ileriye deil de geriye gidiin sz konusu olduunu belirterek,

bu geriye gidiler insanlar ister istemez dar bir milliyetilie gtrdnsylemektedir. Ona gre. 1940larda yaplan byk eviri faaliyetleri birRnesanst. Aydnlanmann itici gcnden vazgeerek dnyaya almak yerine

kendi dar evrene, -Gkberk buna tara kltr demekte- kapanmada bu taral


8/20


120

ufkun etkisi byk olmutur. Bununla birlikte Trk-slamc evrelerin, 18.yzyldan itibaren Batya ynelen Osmanlnn temel yanlgsnn, kendigelime dinamiklerini oluturmalar yerine, Batdan ithal yolunu semelerinoktasndaki eletirileri, genel kabul grd sylenebilir. Genelde Trk aydn,hangi kesimden olursa olsun Batllama konusunda kt bir taklitilie kardr.Ancak sknt, zgn kltr kalplarnn ortaya konmasnda yaanmaktadr. Bu

konuda Trkiyede henz bir uzlann salanamamas, ulusal kltrtartmalarnn nemli bir sorunu olarak grlmektedir. yle ki, Trk-slamcgrlerin iinde Batllamaya ynelik eletiriler, Kemalizmi ve laikCumhuriyeti olumsuzlamaya kadar gidebilmektedir. Cumhuriyet tarihinde 1950-1960 aras dnem, nemli bir dnm noktas olmakla birlikte, Kemalistideolojiye eletirel ve reddiyeci/muhalif yaklamlar Cumhuriyetin kuruluundan

beri hep olmutur. Bu eletirilerin k noktas, Trk Devriminin, kk biraznln ya da tek bir kiinin dayatmas sonucu millete ramen yaplmasnoktasndadr. zellikle Cumhuriyeti bir dayatma olarak deerlendirenlerin bueletirileri laiklik, uluslama, kltr politikalar, kurumsal deiiklikler...noktasnda toplanabilir. Bu evrelere gre Trk Devrimi, yknmeciliin,tercmeciliin sonucunda Trkiye Batllatka batm, smrgelemi,yabanclarn gdmne girmitir (Tanr, 1998: 306). Batllamann bir sonucu

olarak ortaya kan yabanclamann yannda keyfi dayatmaclk da slamc-muhafazakar grlerin Trk Devrimine ynelttii nemli eletirinoktalarndandr. Ali Fuat Bagil, bu dayatmay otoriter bir idarenin indi vezmreci grleri, din ve maneviyat dmanln dourmutur. NurettinTopu da benzer grleri savunarak, buna istibdat ynetimi demektedir.Ahmet Kabakl ise bu ynetimi, milleti terbiye etmek ve yeniden yaratmakiddiasnda olduu iin eletirmektedir. Tanre gre bu eletiriler, daha ok dinve laiklik konusundaki duyarllktan kaynaklanmaktadr (1998: 306).

slamc-Trk kesim, Aydnlar Oca bnyesinde rgtlenerek,zellikle 1980 askeri ynetimi ve sonrasnda devletin etkili organlarnda ulusalkltr politikalarn biimlendirme ve devletin resmi ideolojisi olarak toplumasunulmasnda aktif olarak rol oynamtr. Ulusal kltr tartmalar, 1980 sonrasoluan siyasal kimlik ve kltrel yabanclama sorununa zm olarak dayatlanTrk-slam Sentezine, hakl gereke oluturmak ve bu alanda oluan ideolojik

boluu doldurmak iin, bu kesimler tarafndan ortaya atlm bir sorundur. Bukesimlerin kltr politikalarna, otoriter ve totaliter bir yaklam benimseyerek,

bireyin glendirilmesinden ve toplumsal refahn artrlmasndan ok, bunlarnstnde glendirilmi bir devlet imgesi yaratmaktadrlar. Bunlara gre, bugnyaanan ulusal kltr sorunlarnn kkeninde Bat emperyalizmi, hmanizmakm ve aydn ihaneti yatmaktadr. Bu yaklam, bilimsellikten ziyade tamamenduygusal ve ideolojik tavrn yansmas olarak grlebilir.

Batc Laik Cephe

Muhafazakar-slamc cephenin karsnda yer alan ve Cumhuriyetin ilkyarsnda etkili olan Batc-laikcephe, Trk Devriminin amacnn ada

uygarl

k dzeyini yakalamak ve bunun iin yap

lmas

gereken en rasyoneltutumun Batllamak olduu noktasndadr. nk an en ileri uygarl Bat


9/20

Recep Ercan

121

olduuna gre, yaplmas gereken eyin Batya ynelmek olduunu savunurlar.Bundan dolay Batc-laik aydnlar, Niyazi Berkes, T. Zafer Tunaya, DoanAvcolu vb., Trk Devrimini adalama tezleri iinde deerlendirirler. erifMardin, Mnci Kapani gibi baz yazarlar, adalama tezine yakn anlamdamodernleme ve batllama kavramlarn kullanmaktadr. En ok vurguyaptklar noktalar bamszlk ve ulus kavramlardr. zellikle Cumhuriyetin ilk

yllarnda milliyetilik ve anti emperyalizm uluslama srecinin nemliargmanlardr. adalama srecinde toplumsal devrimlerin neminivurgulayan Batc-laik kesimler, zellikle laiklik ilkesini adalamann nnaan en nemli kltr devrimi olarak grrler. Trk devrimini tanmlamanoktasnda baz yazarlar, Doan Kuban, Suat Sinanolu Trk devriminiHmanizma, Trk Hmanizmas, Kltr Devrimi olarak tanmlamakta,zer Ozankaya, Erol Cihan gibi yazarlar Trk Rnesans, Macit Gkberk,lhan Arsel, Server Tanilli, lhan Seluk gibi yazarlar ise, Aydnlanmaanlamnda tanmlamlardr (Tanr, 1998: 303). Buna benzer bir tanmlamayGle yaparak, deerli almasnda Batc-laik grleri ve bu grlerle ilgili

bir ka nemli temsilcilerini; 1- Anadolucular/Anadolu Hmanizmi (Sinanolu,Gnyol, Anday, Balk). 2- Atatrkler(Kongar, een, lhan). 3- adaKltr Sentezciler (Gven, Timur, Yavuz, Belge, Tuncay, Ortayl ve Anday)

olarak snflandrmaktadr (Gle, 1992: 138-139). Bu snflamaya girenyazarlarn grleri baz farkllklar gstermekle birlikte, ierik olarak ardk aratonlar andrdklarndan ayn kategoride deerlendirilebilecei dnlm ve buanlamda Batc-laik cephe altnda sunulmutur. Bunun yannda Cumhuriyetaydnlanmasna, Batc-laik kesimlerin yannda belirli llerde liberallerin veMarksistlerin de nemli katk sunduklar sylenebilir.

Anday, Batnn be yz yldr sren uluslama sreci dikkatealndnda Trkiye tarihinde Cumhuriyet dneminin yerini belirlemenin henzerken olduunu sylemektedir. Ona gre Cumhuriyet, gelecei kurmanoktasnda kendini anlamlandrma ve bir yere oturtma srecindedir. Bizdeuluslama, sosyalleme ve adalama srelerinin birlikte yrtlmesi birtakm atmalara yol amakla birlikte sancl gemektedir (Anday, 1998: 13).Andayn grlerinden anladmza gre, Cumhuriyet tarihi boyunca yaplanve yaplmak istenilenler; dil, tarih, sanat vs. bir ulus yaratma ve bu adan

bakldnda kendini arama ve bulma abas olarak grlebilir. Bu noktada TrkDevriminin temeli olarak laiklemeyi gren Sinanolu, Dounun mistik vedogmatik deerler dzeninin braklarak aklc ve insancl temellere dayananBatl deerleri nermektedir (Sinanolu, 1980: 66). Trk devriminin nemli biraamas olan kltr devrimi, laiklik sayesinde din ideolojisinin basksndankurtarlm birey ve toplum kavray sunmaktadr. Trk Devriminin gelimesiniengelleyen Dou kaynakl kltr elerini gelimenin nnde en byk engelolarak gren Gnyol, Trk Devrimini, khnelemi gelenekler ve inanlarnnetkisiyle yklan Osmanlnn yerine ada bir toplum kurma abas olarakgrmektedir (1986a: 129). Ona gre Trk toplumunu ileriye gtrmenin yolu,

banazlktan, kr inanlarn basksndan kurtarmaktr. nk Gnyol,Trkiyenin ba sorununu softalk, banazlk olarak grmektedir (Bkz. 1986b).


10/20


122

Kltrde Batcln nemli isimlerinden Eybolu ise, sorunu uygarlksrecinde ele almaktadr. Bu konuda sentezci bir yaklam benimseyerek kltrsorununu zmlemeye almaktadr. Ona gre uygarlk, insan baars olmakla

birlikte, zerinde yaanan, topran besledii bir birikim olarak belli bir dnemlesnrlandrlamaz ve daha gerilere gider. Gerilere gidildike uluslarn tarihininkartn, dolaysyla gemii anlamlandrmann, snrlandrmann tamamen

keyfi olduunu, o nedenle ulusun kendisiyle ilgili karar kendisinin vermesigerektiini syler. Bamszlk sava ile yeniden doan ulus, gemiini bilginlergibi ok uzakta deil, herhangi bir rk ve din gzetmeksizin ayn haklarerevesinde ektii budayn kknde aramtr. nsan, gemii ile hesaplaarakgeliir. Bilim de, dnce de, sanat da, tohumlar nereden gelirse gelsin ancak

belli bir topran artlar iinde, yani gemii ile uzlaarak yaratc olabilir(Eyubolu, 1967: 183). Bu balamda yaplmas gereken gemiimizi,topraklarmzda aray p bulduumuz her deeri, Eti, Yunan, Roma, Bizans,Seluk, Osmanl, ne olursa olsun benimsemek. Eskiyi srtmzdan atp,dncemize ve bugnk hayatmza maletmek; devam ettirmek deil yenidenyaatmak.... Eskinin srtndan geinenlerin yeniyi bomalarn nlemek(Eyubolu, 1967: 185) gerektiini syleyen Eypolu, Anadolu-Trk senteziolarak grd Trk Hmanizmasn, tm Anadolu uygarlklar arasnda bir

kltr sreklilii olarak grmekte ve bu uygarlklara sahip kmaktadr.Grld gibi, Cumhuriyet dneminin farkl kltrel ynelimleri,

tarihin ok ynl yorumundan kaynaklanmaktadr. Uygarlk tarihi, nesnelgerekliin tesinde beklentilerimize uygun den ideolojik temelli ynelimleregre anlamlandrmas ya da yorumlanmas sonucunda yaanlan kltrelsorunlar, lkenin salkl bir kltr politikasna kavuabilmesi iin bu ikileminnasl alabileceinde dmlenmektedir. Bugn yaplmas gereken bize gre,Dou mu? ya da Bat m? tercihinde odaklamak yerine, ne gemite taklkalarak, ne de gelecei gz ard ederek, gemiten gelecee uzanan kltrelsreklilii doru anlamak ve kendinden bir eyler katarak onu iyi ilenmekgerekir. Nitekim Trk-slamc grlere kar duran, ancak takliti Batclda yanl bulan Tanpnar, bu konuda yle sanyorum ki, ne maziyi sevmek, neGarb tanmak ve ona hayran olmak bizim iin kafi deildir. Mazi nihayetgemi bir zamandr; bizde, ancak kendisine iimizden bir eyler katarakhakkyla yaayabilir. Biz ise bugn bile deiliz; yarnz (Tanpnar, 1998: 105).O halde Tanpnara gre yaplmas gereken, zgn kltrle beslenen Trkiyeningeleceini kurmaktr. Bu zgven Trk toplumunda vardr. Bat ve Dou, buzgveni gerekletirmek iin ancak kaynak sunmaktadr. Trk toplumu bukaynaa sahip. O halde yaplmas gereken Tanpnara gre, Trk devrimininsunduu olanaktan yararlanarak adalamay gerekletirmektir. Bir dnemCumhuriyet kadrolarnn Osmanly yadsmasnn sonucu olarak Tanpnarn,kltrel gemie ilgisizlii eletirilebilir. Ne diyordu Tanpnar, bizim iin aslolan miras, ne mazidedir, ne de Garbtadr; nmzde zlmemi bir yumakgibi duran hayatmzdadr (1998: 108). Tanpnara gre, nmzde duran hayatada uygarln kendisidir. Tanpnarn, ada Trkiyenin kurulmas iin,gerekli olan zgn kltrn yaratcla dayandrlmas dncesine katlyoruzO zaman tarihin bize ykledii Dou ile Bat arasnda dengeli bir senteze


11/20

Recep Ercan

123

ulaabilmek olasdr. Bu noktada Tuncay, daha sentezci bir tutum taknarak,Trkiyenin kltr mirasna sahip klmas gerektiini ancak, seiciliinde artolduunu, buna karar vermek iinde kltr mirasmzn iyi anlalmasgerektiini syler (1983: 58). Bu anlamda Tunayda baz yazarlar gibiBatllamann olumsuz etkilerine vurgu yapmakla birlikte bugn sahipolduumuz olumlu bir ok toplumsal deeri Bat etkisine borlu olduumuzu

bildirmektedir. Bu tartmalara Kltr felsefesi nda bakan Yavuz, Trkkltrnn dnden bugne geirdii aamalar ciddi bir eletiriden geirerekkltr zerine grlerini ounun yapt gibi dnden bugne deil, bugndendne giderek temellendirmektedir. Gemiin yorumu ancak imdinin bakasyla yaplabilir. Ona gre, Tanzimatla balayan kltrel ikilik Cumhuriyetdneminde de devam etmi, kltrel kopuu hzlandrmtr. Bunu amak iinuygulanan bir takm tezler -ar pozitivist/Batc/ar niversalist ve yeniulusu/rk/partiklarist ve 1940lardan sonra uygulanan halklk/arromantizm/seklarizm, Anadolucu/hmanizm ve Osmanlclk- tepeden inmecikltr politikalar olduu iin, toplumsal ve tarihsel gerei zorlayan tek yanl,indirgemeci bir yaklamla, Trk kltrnn kkenlerinin Orta Asya, Osmanl yada Anadoluda m? olduu, sorunu zmekten ziyade kltrde ikiciliikrklemitir. Halbuki Yavuza gre yaplmas gereken, iinde yaadmz

toplumun, yapsal zelliklerini dikkate alarak gemi kltrlerle olan kklbantlarn karmaktr (1975: 11-17).

Cumhuriyet dneminin hzl ulusallama ve ada uygarla bir annce katlma sreci, Trk halknda geleneksel ve modern/laik kltrler arasndaatmaya neden olmutur. Bundan dolay ulusal kltr konusu, Cumhuriyetsonras modernleme srecinde Trk aydnn ilgi oda olmutur. Geleneksel vemodern deerler, ulusal kltr kavramnn ilerici ve gerici kullanmlarn da

beraberinde getirmektedir. Bu noktada Kongar, ulusal kltr, bir ulusundoaya ek olarak rettii tm maddi ve manevi deerleri yani kltr, o ulusu,insanlk ile (farklarn unutmadan) kaynatrmak iin kullanmak tarihe, bilimeuygun olduundan ilerici kullanmdr. Buna karlk, bir ulusun maddi vemanevi deerlerini, o ulusu insanlk ailesinin dna karmak, ya da insanlkk grmek iin kullanmak, kltrn gerici kullanm (Kongar, 1984: 15)noktasnda Kongar, kltrn ilerici ve gerici ynne iaret etmektedir. Busorunsal amak iin Atatrk, geleneksel kltrn karsna, ada ve ulusal birkltr geirmenin yollarn aramtr (een, 1984: 20). Trkiyenin iki yzyldr amaya alt ulusallama ve ulusal kltr sorunu , tarihin deiikaamalarnda Dou ve Bat, eski ve yeni, alaturka ve alafranga kar karyageldii halde, dinsel ve siyasal yaylmaclk yznden uzun sre gerek birsentez yakalayamadan yan yana yaamtr. Tarihte Rusya ve Japonya bu sentezi

baarabildii iin bugn gl lke konumundadr. Trkiye ve dier slamlkeleri ise, bu sentezi baaramadklar iin azgelimilik zincirinikramamaktadr. Trk toplumu, ada Batnn emperyalist yznn dayatmassonucunda ynszlk duygusu yaamaktadr. Tarihte ilk defa Atatrk, adaBatnn emperyalist yznn yine Bat uygarlnn olanaklar ile yokedilebileceini gstermitir. Atatrkn kar olduu uygar Bat deil,Emperyalist Batdr. O, emperyalist Bat ile savam, ama Bat uygarln


12/20


124

benimsemitir. Atatrke gre Batllama, adalamaktan ve bir zihniyetdeiiminden baka birey deildir. Atatrkn ada uygarla ve bilime sksk vurgu yapmasnn nedeni budur. B. Akarsuya gre, bizim Bat karsndasorunumuz bir ka ynl. Kimimiz Bat emperyalizmi ile Bat kltrn

birbirine kartryor. Kimimiz de kltrle uygarln birbirinden bamsz ayreyler olduu inancnda direniyor. Bu sorunsallk alamad srece Atatrkn

tek uygarlk tek kltr dedii evrensel kltrle btnleme mmknolmayacaktr.

Kavramsal Ayrma Btnleme Balamnda ada Uygarlk Sorunu

ada uygarla ulamann nemini vurgulayan lken, ulusal kltrkonusunu ada uygarlk sreciyle aklar. Ona gre, modern kltr karsndakulaklarn tkayanlarla onun kklerine inmeyi istemeyen ve yalnz yemilerinidevirmekle iin zlebileceini sananlar, ya da kltr medeniyetten ayrarak,eski ile yeniyi, nasyonal ile enternasyonali, Bat ile Douyu, ksaca iki ayrdnya grn hem ayrmak hem uzlatrmak kabil olacan sananlar, hattakltr ve medeniyet ikiliini kaldrmak iin modernlemeyi yalnz ekilde,teknikte ve ekonomik gelimede gren ve bunun derin bir kltr paradoksununasl modern kltr seviyesine erimedike ve bu faaliyete katlmadka elde

edilemeyeceini anlamayanlar... kltrn z anlamna asla girememilerdir.Uygarln her ada ve her blgedeki yaratc, retici faaliyet olduunu ve herada bu faaliyetlerden en glsnn tekilere rehberlik ettiini, bir lke veya

bir ulus iin modernlemenin, bu yaratc-retici faaliyet seviyesine erimekolduunu, bunun ise hibir zaman yaratc uluslarn eserlerini almak, kltrnrnlerini benimsemek, ksaca ekillerini almakla mmkn olamayacananlayamamlardr (lken, 1998: 113). Birbirleriyle derece farkll olanancak, zde ayn kapya kan modernleme kartlar ile onu basit bir uzlatrmakonusu olarak grenler, her iki durumda da, ya modern kltrn gelimesininnn tkamlar ya da, zgn kltrel yaratcl durduracak lde dierkltrlere ar hayranlk beslemilerdir.

Gkalp ve dierlerinin, kltr-uygarlk ayrmna gelince, lkene grebu yapma ve gereklikten uzak gr, iki ayr dnyann ayn zamanda yan yanayaayabileceini sanmaktan ileri gelen bir yanlln kurban olmaktadr. Buekilde kltrn, birbirinden bamsz iki ayr formu dnldnde ne

bamsz olarak geliebilmekte, ne de birbirini etkileme imkan bulabilmektedir.Halbuki gerek kltrde sanat, hukuku, ahlak, felsefeden ve bilimdenayrmann olana yoktur (lken, 1998: 114). lkene gre bunlarn hepsi ulusalve hepsi uluslararasdr. Bir Akdeniz veya Avrupa kltrnde btn bukurumlar, btn bu evrenin uluslar tarafndan ilendii iin bu kltr veevreye gre uluslararas, uluslardan her birine gre de ulusaldr. Sanatsn,ahlaksn, hukukusunu, filozofunu ulusal, bilim adamn uluslararas sayan birkltr evresi olamaz. lkene gre, bilim ve teknii Batdan alalm, fakatahlakmzda, hukukumuzda arkl kalalm, sanatmz, felsefemiz ulusal olsundiyemeyiz. Byle bir piyasann olmadn syleyen lken, ada ve bileiketkinlikleri olan bir uluslar dzeyinden sz etmektedir. Atatrkn de iaret ettii

bu uygarlk dzeyine ancak, yaamn her alannda reterek girilebilir. Bu


13/20

Recep Ercan

125

deerlere hibir katk sunmadan sadece almak ulusu bir yere gtrmez. Bukatky salayacak olan belli bir dnya gr ve zihniyettir (lken, 1998: 115).Bu zihniyete sahip olunamaynca, uygarlk dzeyini tutturabilmek ok zorgrnyor. Bu durumda Atatrkn Trk ulusunun nne koyduu hedefeulamak, sadece bir topya olarak kalmaktadr.

Kltr-medeniyet ayrmn Atatrk de gereksiz bir zorlama olarak

grmektedir. Bu konuda yapt bir konumada medeniyeti harstan ayrmakgtr ve lzumsuzdur. Kltr bir toplumun devlet hayatnda ynetim, hukuk,siyaset-, fikir hayatnda ilim, itimaiyat, gzel sanatlar-, iktisadi hayatta endstri, ulatrma-, yapabildii eylerin tamamdr (nan, 1968: 276) demitir.Atatrk Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdr derken anlalmas gereken,ada uygarla ulamada hareket noktas olarak toplumsal dinamizmintemelini kltre dayandrmasdr. O halde kltr, insani bir tavr olarak okumak,anlamak, grebilmek, grebildiinden mna karmak, intibah almak, dnmek,zekay terbiye etmektir. Anlalmaldr ki kltr insana zgdr. nsannmutluluu ve toplumun refah iin en ksa zamanda uygarlk dnyasnda yerimizialmalyz. D dnyaya gzmz kapay p kendimizi soyutlayamayzdemektedir. Atatrk bir baka konumasnda deiik lkeler vardr, ama tek biruygarlk vardr. Ulusun ilerlemesi iin bu uygarla katlmak gerekir. Atatrk,

bylece Trkiyenin adalama hedefini gstermi olmaktadr.

Ancak, adalama ya da ada uygarlk dzeyine hangi yollardanulalaca konusunda Trk insannn zihni bulanktr. Tanzimattan bugne Trktoplumunun adalama talebi, kendi istenci dnda, hep tepeden inmeuygulamalarla gerekletiinden birbiriyle atan ikici tarih tezleri ulusal kltreyn vermeye almtr. Yukarda Trk-slamc tarih tezleri ile Batc-laiktarih tezlerinin ulusal kltr zerine yaklamlar ele alnmt. Her iki tarihi tezinde, kltr sorunlarna yaklam, uygarln bir ynn ele al p dierini dta

brakmas sonucu ada bir sentez sunmaktan geri kalmlardr. Trk-slamcevrelerin, tarihe ve manevi deere ar vurguda bulunarak bugn ihmaletmeleri, Batc-laik evrelerin de Cumhuriyet ncesi Trk tarihini yok sayarak

bugne ar vurgu yapmalar, ulusal kltrde sreklilik deil, tam tersine

kopmalara neden olunmutur. Trkiyenin bugn de srmekte olan ulusal kltrsorunlarn amak iin tarihi deneyimlerden mutlaka yararlanlmal ve kltrdesreklilik salanmaldr.

Atatrk bu sorunlar nda kltrel gelimeyi bir uygarlk ya dauygarlama sorunu olarak grmektedir. Bir taraftan uluslararas kalknmayarnda geride kalmamak iin abalarken, dier taraftan kendimize zgdeerlere de bal kalmamz gerektiini bildirmektedir. Bylece gemitenkopmadan gelecee uzanmak sz konusu olabilmektedir. Deien dnyada yenigelimelere ayak uydurmak genellikle kltrmzden kopmay beraberindegetirmektedir; bu ise tehlikelidir. Benliimizi kaybetmek demektir (Sayl, 1984:327). Bamszln yeni kazanm bir ulus iin bu kayglar yerinde ve anlalr.Atatrk, milli kltrmzde kendimize ait zel izgilerin silinmemesi gerektiini

vurgulam

, kendi benliimizden fedakrl

k yapmaktan ve kr krnetaklitilie sapmaktan kanmamz tlemitir. Atatrk, 1921 ylnda Bursada


14/20


126

toplad Milli Eitim Kongresinde, eitim program zerine yapt birkonumada, eski devrin hurafelerinden, bize zg vasflarmzla hi demnasebeti olmayan yabanc fikirlerden, Doudan ve Batdan gelebilecek tmetkilerden tamamen uzak, milli ve tarihi seciyemizle uyumlu bir kltrkastediyorum. nk milli dehamzn tam birekilde gelimesi ancak byle birkltr ile salanabilir. Herhangi bir ecnebi kltr, imdiye kadar takip olunan

yabanc kltrlerin zararl neticelerini tekrar ettirebilir. Kltr, harset-i fikriye-dnsel/entelektel kltr- si, milletin seciye -karakter-si ile orantldr, uyumhalindedir (Sayl, 1984: 328) demitir. Atatrk harset-i fikriyye sz iletarih, toplumbilim gibi kltrn dnsel ynne arlk vermektedir. Buradanhareketle diyebiliriz ki Atatrk, milli kltrn kendine zg renklerininolduunu ama, bunlarn bile genel kltrn iinde deimez, statik elealnamayacan, geleneklerin iinde sk p, yerinde saymann tehlikeliolduunu belirtir.

Atatrk, ulusal kltr konusunda bilime, ayr bir nem verir. Kltrdeve uygarlkta ilerlemenin itici gcnn bilim olduuna inanr. Ulusalkltr/Cumhuriyet Trkiyesini ada uygarln stne karmaktananlalmas gereken budur. Kltr kavramna tarihsel yaklam, onun tarihin belli

bir dnemini kapsayan tamamlanm, statik bir alglamay engellemektedir. Aksidurumda kltrel geliimin deiik tarihsel evrelerini kmseme, insanlnkltrel yaam biimlerinin en ilkelinden en gelimiine doru ilerlemelerinigrmezlikten gelme elikisine drebilir. Tarihin dinamik bir unsuru olarakkltr, btn alar iin geerlidir. nsan d dnyay deitirmekle kalmyor,ayn zamanda kendisini de deitiriyor. nsann evrenselliini belirleyen de butarihsel geliimin kendisidir. O halde insann doal ve toplumsal koullar, onuntamamlanmam bir olanak alandr.

Kltr kavram, deerler alan olarak dnld kadar, ayn zamandatek tek bireylerin bilgi birikimlerinin sonucu olarak uzmanlam bilgilerin detoplamdr. Bu haliyle kltrn tm unsurlar ayrlmaz paralar olarak birbirinidestekleyici ve btnleyici olmak durumundadr. Bu balamda ulusal kltr,ulusal ve uluslararas, yerel ve evrensel, maddi ve manevi, kltr ve uygarl k

ayrmnda ele almak, kltrn bir ynn dar snrlarna hapsetmek olur. Kltr,adalama srecinde olan bir toplumun en dinamik unsurudur. Bunun

bilincinde olarak ada uygarlk dzeyine kmak olarak hedeflenen de, ulusalkltrn uygar dnyaya almas sorunudur. Eyubolu Uygarl, tm insanlnortak emek rnnn bir birikimi olarak grmektedir. Eer uygarlk yeterinceanlalmamsa zellikle geri kalm toplumlarda, en kolay, en ucuz yararsalayan, emeksiz kazan getiren bir olanaklar ortam olarak anlalr. Bu tpkGkalpn Batnn bilimini, tekniini alalm, trelerini brakalmanlayna

benzemektedir. ine geleni almak olan bu yaklam ilk bakta olumlu gibigrnse de yersiz ve aldatcdr. nk uygarlk bir btndr. Bir blm alnp

bir blm atlmaz. Uygarlk bir anlay ortamdr; bir bulu, bir dncealandr. Onun iine girilir ya da uzandan geilir. Uygarlk tpk sindirimsistemi gibidir. Doas ve kendi istenci gerei neyi sindirecei ve neyi

sindirmeyeceini kendisi karar verir. Bu onun yaps, alma dzeni gereidir.


15/20

Recep Ercan

127

Kendisine yabanc olan kusar, uygun olann sindirir, zmser (Eyubolu, 1990:256).

Osmanl Devletinin, dnya egemenlii iddias bir dnem sonra, bazgelimelerin de aleyhine ilemesiyle, Bat karsnda gerilemeye balyor. Bununsonucu olarak yaad sorunlar amak ve hereyin aleyhine iledii koullartersine evirebilmek iin, zorunlu olarak Batllamay k yolu olarakgrmtr. Bu tercih, Cumhuriyet dneminde de devam etmi, gen Cumhuriyetynn, Batllama politikalarna gre belirlemeye almtr. Ancak bu

politikalarn ierii ve ynelimi konusunda yaanlan ikilik, farkl tutumlar, bugnde devam etmektedir. Trkiyenin uygarlk tarihindeki yeri ve bugnkkonumu henz belli deildir. Batdan baknca ne kadar Douluyuz. Doudan

baknca ne kadar Batlyz. Belki soruna bu ekilde de bakmamak gerekir. Batyaramen Batllama ya da Baty reddetme noktasnda yaplan tartmalar bir oknedene dayandrlabilir. Bunlardan biri, modernliin Batnn tekelinde olmayya da olmamas gerektii, dieri de nesnel koullarda kabulne dayanmasdr.Tarihsel srete Dou-Bat ayrm/atmas nedeniyle duyulan tepki ya dazgven sorunu Osmanlnn Batya gre ileride olduu dnemlerde bu sorunyoktu- bu kar duruta etkili olmutur.

Dnyann farkl yerlerinde ve farkl dnemlerinde, deiik uygarlklarkurulmu, bunlar arasnda sadece ncelikler deimitir. Grnrde uygarlklararas rekabet olarak grlen Dou-Bat atmasnn art alannda batasmrgeletirme olmak zere pek ok neden nemli rol oynamtr. rnein,antik Yunan-Roma ve ran arasnda siyasi egemenlik mcadelesinde biri Baty,dieri Douyu temsil etmitir. Daha sonralar hal seferlerin sonucu olarakHristiyan Bat ile slam dnyas/Trkler arasndaki kutuplama ve atmalardaayn kategoride deerlendirilebilir. Ancak bu atmalar karlkl kltreletkileimi de salam ve bu anlamda tek bir zgn medeniyetten sz etmekmmkn deildir. Bu kltrel temaslar sonucunda slam dnyasnda balayantercme faaliyetleri, antik Yunann birikimlerinden de yararlanlarak slammedeniyetinin en parlak dneminin yaand bilinmektedir. zellikle Farabi, bn-i Sina, bn-i Rt gibi filozoflarn katklaryla oluturulan felsefi gelenek

sadece slam dnyasn deil, spanya zerinden tm Baty etkilemitir. BatnnDoudan ald bu kltr as sayesinde bin yl sren l topran zerindenatabilmitir. Batnn etkilendii bu kltr sentezine 12. yzyl Rnesans dadenilmektedir. Bu entelektel/dnsel kalknma sreci bir Doululamahareketidir. Daha sonraki srete Osmanl-Bat rekabetinde stnlk bu seferBatya gemi ve bunun sonucunda Osmanlnn takip ettii siyaset Batllamaolmutur. Bunda okta alacak bir ey yoktur. nk uygarlklar tarihine

bakldnda ok deiik blgelerde, deiik adlarla uygarlk bayran tayanlarolmutur. Ayn zamanda bu uygarlklar kendisinden sonra gelebilecek dieruygarlklara rehberlik etmitir. Bu anlamda Osmanlnn Batllama hareketi,yeni bir ulusun douuna, temellerinin atlmasna yol amtr. O nedenle bizimBatllama abalarmz uygarlk ve kltrel gelime bakmndan nemtamaktadr. Belki Rusya ve Japonya gibi lkeler bize gre daha enerjik

davrandklar iin daha baarl olmulardr. Sonu olarak tarihte, daha ok


16/20


128

dnsel kltr unsurlarnda olmak zere srekli bir etkileim yaanmtr. Dahance slam dnyasnn antik Yunandan etkilendiini ve slamn da gnmzAvrupasn etkilediini sylemitik. Halbuki tarihte, Yunanllar etkileyen de

byk lde Msr ve Mezopotamya uygarlklar olmutur (Sayl, 1991: 443-453).

Trklerin kltr evresinin etkisinde kald bilinmektedir. Batkltr bunun son halkasdr. Bat kltrnn bir takm temelleri Anadoludadr.Atatrkn Anadolu ile ilgilenmesi, Trk tarihini bir hanedan tarihindenkar p iinde yaanlan topraklarn kltr katlarna kadar inmesi birazda

bundandr. Batllamayla ilgilidir. M. Gkberke gre, bizi Batya balayanzerinde yaadmz topraklarn tarihsel kltr kodlardr. Ona gre, Anadolu

bizim son lkemiz, baka yere gidecek deiliz. Bu topra, corafyasyla olduukadar tarihiyle de ok iyi bilmemiz gerek. Hem onun kltr katlar zerinde otur,hem de bundan bana ne de. Nasl deriz bunu, ne hakla deriz? Biraz bilinci olan

bir toplum byle bireyi nasl syleyebilir? Bu deerleri brakp toplumumuzundeerlerini, Arabistan topraklarnda, daha uzak yerlerde aramak, olacak eydeildir (Gkberk 1986: 52). Gkberkin bu ifadeleri, Trk-slamc kltrkodcularna da yant niteliindedir. Ona gre, Yunan mucizesi birden bire ortayakm deildir. Anadoludan Batya yaplan nlarla olmutur. O nedenle

bugnk bilimsel felsefenin bu topraklardan kmas bizim amzdan bir ansolduu kadar bir sorumluluk da yklyor, onu benimsemeye zorluyor.Uygarlama hedefine ulamak iin Anadolu uygarlklarnn nemi tarihsel birmiras olarak iyi kavranmaldr. Ancak bu tarihsel bilin bizi dnyayatayacaktr. Yoksa ounun iddia ettii gibi Trk tarihi, Orta Asya veslamlktan ibaret deildir. O nedenle hi bir kltr, yalnzca kendisi deildir.Birbirinin okuluna gitmeyen kltrler abucak bzlp gdkleir. Nitekimyukarda farkl kltrlerin etkileiminden doan nemli tarihsel baarlarvurgulanmt. Bylece Trk kltr de, kltrler iinde bir kltr olarakkendinde farkl uygarlklarn masn bulur.

Uygarlklar arasndaki kltr temaslarnn arlk noktas dnselkltrdedir. Bu kltr alan eitli uluslar arasnda zsel olarak byk farkllklar

gstermez. Sorun, kltr ile uygarlk kartln kaldrmaktr. Bylece, sadecevar olan kltr tketmek deil, kltr reticisi olarak evrensel kltre ne trkatk sunmak gerekir. Bundan dolay bu trden kltrel temaslar, zndetoplumlarn kendi kltrlerinden temel sorunlarda kopmalarn, kendikltrlerinin temel unsurlarna yabanclamalar sonucunu dourmaz. Bu gibikltr temaslarnda bilinsiz yknmecilik, ister istemez geri planlarda kalr(Sayl, 1991: 336). nk, genel kltrn ok nemli ve geni bir kesimientelektel veya dnsel kltr kesimidir. Uluslarn ortak mal olarak, dil veulus snrlarn aar. Bu nedenle evrenseldir. Byle olunca bu kltrden bilinli

bir ekilde yararlanmak, kendi z kltrne, ulusal kltre yabanclama szkonusu deildir. Bir kltr, diliyle, rnleriyle, treleriyle olduu gibi alnrsaancak o zaman kendine yabanclamadan sz edilebileceini syleyen B. Akarsu,oysa biz Batl dnn temellerine inip, kendi dilimize ve kendi tarihimize

dayanarak kltr alanmz geniletmek istiyoruz demektedir (bkz. Kaynarda


17/20

Recep Ercan

129

1986: 192). Kltr alveriiyle ne uluslar ulusallklarn, ne de bireyler bireyselliklerini yitirebilirler. Nitekim, tarihte tm uygarlklar bu tr temaslarsonucu domutur. Gvene gre, her toplum ortak kurum ve benzerdeikenlerden kendine zg, yepyeni btnler oluturur. Bu sentez biriciktir,millidir, zgndr (1985: 115). E deyile uluslar, benzer malzemeden deiiksanat eserlerini yaratan sanatlara benzer. Gvenin bildirdiine gre, dnya

zerinde tm kltrlerin %90n ortak kkenlidir. Uluslar, toplumlar bunukalplatrr, biimlendirir. Dnya zerinde bu ekilde on bini akn kltr vardr.Dolaysyla kltrleme (acculturation) sonucu zgn kltr yok olmamakta yada, bozulmaya (aculturation) yz tutmamaktadr. Batnn be yz yla yaknsrede geirdii evrimleme srecini, Trk toplumu ksa srede amayaalmaktadr. Bu hzl geiin mutlaka bir takm sanclar olmaktadr. BugnTrk toplumunun yaad sorunlar, deiime yeterince ayakuyduramamasndan, deiimi yeterince zmseyemeyiinden kaynaklanyor.Yoksa kltrel etkileimin bozucu etkisinden deil. O halde uygarlk tarihindeDoululama ya da Batllama gibi kltrel temaslar sz konusu olduunagre, Osmanlnn zellikle 18. yzyldan itibaren bavurduu Batllamahareketleri yadrganmamaldr. Kald ki, Trk Toplumunda Batllama hareketi,Dou kltrnden tamamen bir kopu, Batya her eye ramen yaslanma olay

deildir. Eer uygarlk alannda bir lkenin nnde nemli lde yol alm birrnek varsa, onu grmemek. olas deildir. Nitekim Atatrk bunun farkndaolarak, 27 Ekim 1922de Bursada retmenlere ynelik konumasnda ... buhayat ancak ilim ve fen ile olur. lim ve fen nerede ise oradan alacaz ve herferd-i milletin kafasna sokacaz...ilim ve fen iin kayt ve art yoktur... hi birdelil-i mantkiye istinat etmeyen bir takm ananelerin, akidelerin muhafazasndasrar eden milletlerin terakkisi ok g olur; belki de hi olmaz (Par ve nen,1981: 193). diyerek toplum ve ulus yaamnda bilim ve tekniin neminivurgular. Atatrk, bilim dnda baka bir yola aramann cahillik, gaflet ve doruyoldan ayrlmak olduunu syler. Atatrk, ulusal kltrn dnsel ynneverdii nemden dolay her konumasnda, kltrn dinamik ynne vurguyapmaktadr. Atatrke gre kltr, gelitirilmeli ve srekli klnmaldr, aksidurumda herhangi bir aamada dondurulup braklrsa uygarlk oluturmak

zorlar demektedir. 30 Austos 1924 ylnda Dumlupnar da yapt konumada,Efendiler... medeniyet yolunda yrmek ve muvaffak olmann art- hayattr...Asrlk khne zihniyetlerle, maziperestlikle muhafaza-i mevcudiyet mmkndeildir(1959: 181). te bundan dolay Dou ile Bat arasnda bir tercihyapmak tartmasndan ziyade an gerisinde kalmamak kaygs zerindemeseleye yaklamak gerekmektedir. nk, uygarln gc karsnda direnme

bounadr. Bu gcn karsnda Ortaa zihniyetleriyle, ilkel hurafelerleyrmeye alan uluslar yok olmaya mahkumdur (1959: 212). te yandanAtatrkn 1926 ylnda Vatan gazetesinde yaynlanan u szler uygarlngcn vurgulamas bakmndan nemlidir. Uygar olmayan insanlar, uygarolanlarn ayaklar altnda kalmaktan kurtulamazlar. Uygarlk yle bir ktr ki,ona ilgisiz kalanlar yakar, yok eder. lke mutlaka ada, uygar ve yeniolacaktr. Bizim iin bu hayat davasdr. Halk refah iinde, bamsz, zengin

olmak istiyor. Trk milletinin gelimesine yzyllardan beri set eken engelleri


18/20


130

kaldrmak ve hayatmza ada uygarln yasalarn ve aralarn vermek iinharcadmz abalarn ulusun genel beenisiyle karland kesindir (Par venen, 1981: 192).

Atatrkn gsterdii ada uygarlk dzeyine ulama hedefi, gelinenmesafe itibariyle kmsenemez. F. Rfk Atay, biz ilim kafas ile bilmiyorduk.Tefekkr kafas ile dnmyorduk. Fakat, Tanzimattan beri hi olmazsamukayese yapma imkanlar elde etmitik. Bir karar vermek lazmd. Bu kararveremiyorduk. Mustafa Kemal bu karar vermiti (Atay, 1980: 392) Artk

bundan sonra ada uygarlk yolunda yaplmas gereken ne varsa yaplacakt.Hilafetin kaldrlndan yaz devrimine kadar tm deiiklikler, be yl gibi ksazamanda uygulamaya kondu. Yaplan devrimler, adalamay engelleyen,ilerlemenin nn tkayan tm engelleri kaldrmak iindir. Artk bundan sonraseitim sorunudur (Atay, 1980: 446). Ataya gre, uygarlk mcadelesinin kesinzaferi, Cumhuriyetin kurulu aamasnda gerekletirilen medeni kanun velaiklikle kazanlmtr. Trkiyenin ada toplum olarak gnenmesi ve insancayaayabilmesi iin, halk iyi bir eitimden geirilmeliydi. Ancak Ataya gre bu,zellikle nitelik bakmndan yeterince baarlabildii sylenemez. Geri, iyi bireitim konusunda objektif ltler ideolojik kayglardan dolay henzoluturulamad gibi, farkl kesimlerin eitimden farkl beklentileri, sorunlardaha da derinletirmitir. Bu sorunlar Trk toplumunun geleneksel yapsndanemli zlmelere neden olmu, kltrel etnik, dinsel, siyasal vb.- atmalartoplumsal yaamn bir paras olmutur. Bu tr atmalar, kltrn dinamikyapsnn doal sonucu olarak grlebilir. Ancak bu dinamizm, salkl birsenteze ulatrlabildii lde ulusal baardan sz edilebilir.

Ulusal kltrn ayrc, karakteristik zellikleri dil, tarih, mzik, gzelsanatlar gibi- dier uluslarla olan farklln gstergeleridir. Bu alanda yaplandeiiklikler ulusal kltrn geliim dinamiklerinden kopuk olmamaldr.Atatrk, ulusal kltrn ayrlmaz zellii olarak grd milli his, millivicdan, milli uur, milli deha gibi kavramlara sk sk vurgu yaparak, dieruluslarda az rastlanlan konukseverlik, alkanlk, cesaret, insan sevgisi vesaygs gibi erdemlerin, Trk ulusunun nemli zellikleri olduu ve korunmas

gerektiini syler. Fakat, bununla birlikte Atatrk, ulusal kltrn bu zelalanlarnda da byk gelimelerin gerekleebileceinden sz eder. Yani, ulusalkltrn bu alanlarnda da, geleneklerin belli bir dzeyinde saplanp kalma yada genel olarak yerinde sayma sz konusu olmamaldr.

Ksaca Atatrk, ulusal kltr, genel kltr elerinin toplam olarakdnmekte ama daha ok entelektel/dnsel kltre arlk vermektedir. Bu

balamda kltr, duraan bir yap deil, gelitirilmesi gereken bir uygarlamasrecidir. Atatrkn ada uygarln stne kmak olarak grd hedef,ulusal kltrn bu zelliidir. Atatrk ayrca, uygarlk ile kltr birbirine denksaymaktan baka, bir an uygarl dendii zaman o an en yksekuygarlnn kastedilmesi gereini ifade etmitir. Bu uygarla ulusal kimlikkazandrmak iin, ulusal uygarlk yerine, ulusal kltr kavram kullanmtr.

Ancak, uygarl

evrensel ieriinden dolay

, ada kltr dzeyi ile deil,ada uygarlk dzeyi ile karlatrmtr.


19/20

Recep Ercan

131

SonuSonu olarak denilebilir ki, Trkiye, Dou ve Bat kltrleri arasnda

etkileimin en youn yaand tarih hazinesidir. Ona bu olana, yaadcorafya sunmaktadr. Anadolu uygarl, binlerce yldr tarihi birikiminintaycs olarak, zerinde barndrd kltrlerin bilekesinden yeni ve parlak

bir uygarlk kurabilir. Yeter ki sahip olduu kltrel birikimin farkna varabilsin

ve onu, ada uygarln zne uygun olarak akln ve bilimin nda yenidenyorumlayabilsin. Kald ki, ulusal kltr sorunlar zerine tartmalar, uygarlksrecinin dnda tutulduunda tarihsel kopmalara neden olmaktadr. nk,tarihin belli bir dnemle snrlandrlarak ele alnmas ve Trk Devrimindeyaanlan sapmalar nedeniyle bu kopmalar kanlmazdr. Bu balamda ulusalkltr ne sadece gemite, ne de sadece gelecekte aramak yerine, gemitengelecee uzanan kltrel birikimde ve sreklilikte aramak gerekir. Ancak ozaman gelimi bir tarih ve ulus bilinci yaratlabilir. Ulusal kltrn geleceinitek bana tarih de belirlemeyeceine gre, bugnden tarihe yn vermek gerekir.nk, tarihi yapan insanlarn kendileridir. O halde ulusal lekte yaplmasgereken, zgn ve ada bir kltrel sentezi oluturmaktr.

Kaynaka

ANDAY, M. Cevdet. (1988), Cumhuriyet Yllar ve Kltr, 75 Yln inden22 Yazardan Semeler, ., (Yay. Haz. Ahmet Oktay), Yky, stanbul,Ss.13-16.

ATATRKN SYLEV VE DEMELER (1959), Cilt II, Trk nklapTarihi Enstits Yaynlar,Ankara,.

ATAY, Falih Rfk. (1980), ankaya, Bate Yaynlar, stanbul.

ATTLA, lhan. (1996), Aydnlar Sava, Bilgi Yaynevi, Ankara.

AVCIOLU, Doan. (1969), Trkiyenin Dzeni, Bilgi Yaynlar, Ankara.

EEN, Anl. (1984), Kltr ve Politika, stanbul.

EYUBOLU, smet Zeki. (1990), Uygarln kmazlar, Uygarlk Yaynlar,

stanbul.EYUBOLU, Sabahattin. (1967), Gelenekler stne, Denemeler , ., an

Yaynlar.

GKALP, Ziya. (1972),Trkln Esaslar (Haz. Mehmet Kaplan), TrkKltr Yaynlar.

GKBERK, Macit. (1980), Deien Dil Deien Dnya, ada Yaynlar,stanbul.

GLE, Cengiz. (1992), Trkiyede Kltrel Kimlik Krizi, V Yaynlar,Ankara.

GNYOL, Vedat. (1986a), adalk ve Atatrk, Gler Yzl Ciddilik, .,

ada Yay

nlar

, stanbul.


20/20


132

GNYOL, Vedat. (1986b), Softalk, Gler Yzl Ciddilik, ., adaYaynlar, stanbul.

GVEN, Bozkurt. (1985), Kltr Konusu ve Sorunlarmz, Remzi Kitabevi,stanbul.

LHAN, Attila. (1999), Hangi Bat, Bilgi Yaynevi, Ankara.

NAN, Afet. (1968),Atatrk Hakknda Hatralar Belgeler, Ankara.

KAYNARDA, Arslan. (1986), Felsefecilerle Syleiler, Elif Yaynlar.

KONGAR, Emre.(1999), 21. Yzylda Trkiye, Remzi Kitabevi, stanbul.

KONGAR, Emre. (1984), Kltr zerine, ada Yaynlar, stanbul.

KKMER, dris. (1969), Dzenin Yabanclamas Batllama, AntYaynlar, stanbul.

LEWIS; Bernard. (1991), Modern Trkiyenin Douu (ev. M. Kratl), TrkTarih Kurumu Yaynlar, Ankara.

PAR, Arif Hikmet. M. Agah nen. (1981), Atatrk Anlamak, Serhat

Yay

nevi, stanbul.SAYILI, Aydn. (1984), Atatrk Milli Kltrmz, Erdem,Cilt 1, Say: 2.

SAYILI, Aydn. (1991), Msrllarda Mezopotamyallarda Matematik,Astronomi Tp, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.

SNANOLU, Suat. (1980), Trk Hmanizmi, Trk Tarih Kurumu Yay.,Ankara.

AYLAN, Gencay. (1983), Ulusallk Ulusal Kltr ile lgili Baz Notlar,Bilim Sanat, ., Say: 36.

TANR, Blent. (1998), Kurtulu Kurulu, ada Yay., stanbul.

TANPINAR, A. Hamdi. (1998), Asl Kaynak, 75 Yln inden 22 Yazardan

Semeler , ., (Yay. Haz. Ahmet Oktay), Yky.TUNAY, Mete. (1983), Bilinecei Bilmek, Alan Yaynlar, stanbul.

TURHAN, Mmtaz. (1980), Garpllamann Neresindeyiz, Btn Eserleri 1,Yamur Yaynlar.

TRKDOAN, Orhan. (1988), Deime-Kltr Sosyal zlme, TrkDnyas Aratrma Vakf Yaynlar, stanbul.

LKEN, H. Ziya. (1998), Modernleme abalar, 75 Yln inden 22Yazardan Semeler , ., (Yay. Haz. Ahmet Oktay), YKY.

YAVUZ, Hilmi. (1975), Felsefe Ulusal Kltr, Trk Kltr zerine, .,ada Yaynlar, stanbul.

Documents

TÜRKİYE’DE ULUSAL KÜLTÜR TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA ÇAĞDAŞ UYGARLIK SORUNU