Tuhaf Zamanlar - Eric J. Hobsbawm

7/21/2019 Tuhaf Zamanlar - Eric J. Hobsbawm

1/553


2/553

ERIC HOBSBAWM Tuhaf Zam an lar


3/553

Interesting Times. A TwenLieih-Century Life

2002 Eric HobsbawmBu kiabn yayn hak lan Akal Telif Ha klan Ajans'mn araclyla

c /o David Higham Associates Ltd.den alnmtr.

letiim Yaynlan 1147 Biyografi Dizisi 3ISBN 975-05-0401-1

2006 letiim Yaynclk A. .

1. BASKI 2006, stanbul (1 000 adet)

EDITOR Kerem nvar

DZ KAPAK TASARIMI Utku Lomlu

KAPAK Sual Aysu

KAPAK FLM Mat Yapm

UYGULAMA Hsn Abbas - Haan Deniz

DZELTSiyami Civelek

MONTAJahin Eyilmez

BASKI ve CLTSena Ofset

letiim Yaynlar


4/553

ERIC HOBSBAWM

TuhafZamanlarBir 20. yzyl hayat

Interesting TimesA Twentieth-Century Life

e v i r e n Saliha Nilfer


5/553

ERIC J . HOBSBAWM 191Tde Viyanada dodu. ocukluunu Viyana, Berlin ve Londra'da geirdi. niversite eilimini Cambridge niversiesi'nde tamamlad. talya,Amerika, ngiltere ve Gney Amerikada eitli niversitelerde detsler verdi. Ingiltere

Komnist Partisi Tarihiler Grubu yesiydi 1956da partiden aynlan dier yelerden (arkl olarak 1991 ylna kadar parti yelii devam etti. Kitaplar ngilizce, talyanca, spanyolca, Almanca, eke, Macarca ve Arapa olarak yaynland. E.J. Hobs-bawmin Trke'ye evrilmi eserleri unlardr: Bandits, Harmondwonh: PenguinBooks, 1972 [Sosyal syanclar, ev. Necati Doru, Sarmal Yaynlar, 19951; The Age

o f Revolution 1 789-18 48, New York: New American Library, 1962 [Devrim a1789-1848,ev. Bahadr Sina ener, Dost Yaynlar, 19981; The Age o f Capital, 1848-1875,New York: A Meridian Book, 1979 [Sermaye a 1848-1875,ev. Bahadr Sina

ener, Dost Yaynlan, 19981; The Age o fEmpire 1875-1914, Londra: Abacus, 1995[mparatorluk a 1875-1914, ev. Vedat Aslan, Dost Yaynlan, 19991; Industry andEmpire: From 1750 to The Preseni Day, Harmondsworth, England: Penguin, 1969[Sanayi ve mparatorluk, ev. Abdullah Ersoy, Dost Yaynlan, 1998|; Uncommon People: Resistance, Rebellion and Ja z z , New York New Press - Norton, 1998 (Siradrji nsan: Direni, syan ve Caz, ev. Itan Gndz, Bulut Yaynlan, 2002]; Nations andNationalism since 1780: Programme,Myth, Reality,Cambridge University Press, 199211780den Gnmze Milletler ve Milliyetilik Program, Mit, Cercklik, ev. Osman

Aknhay, Aynnu Yaynlan. 19951; Revolutionaries: Contemporary Essays, New YorkPantheon Books, 1973 (Devrimciler, ev. Hatice Pnar cnoguz, Agora Kitapl,20061; On History, New York New Press - Norton, 1997 |7irrilt zerine,ev. OsmanAknhay, Bilim ve Sanat Yaynlan, 19991; Age o fExtremes: The Short Twentieth Century 1914-1991, London: Abacus, 1995 (Anlllaragt: Ksa 20. Yzyl: 1914-1991,Yavuz Alogan, Sarmal Yaynlan, 19961.


6/553


7/553


8/553

NDEKLER

nsz .................. .................

1. U v e rt r ........................ ....

2 . V iyanada B i r ocuk ..

3. Zor Zamanlar ................ .............

4. Berl in : Weimar l yor.>..........

5. Kz l ve Kahverengi .................

6. fldada.. .........................................

7. Cambridge ........................... ......

8. Faizme ve Savaa Kar ......

9. Komnist Olmak.......................

10. Sava ..................................... ......

11. Souk Sava ................. ............

12. Stal in ve Sonras .....................

13. Snr izgisi ......... .......

14. Cnicht in Himayesinde .....


9/553

17 . Tarihilerin A ra s n d a ..............................................373

18. Kresel Ky ............... .................... 401

19. Marse i l la ise . ................................................ 421

20 . F r an co dan B e r lu s con i y e ..................... 450

21. nc Dnya ........................ - 4 8 0

22. Roosevelt ten (FDR) BUSHa ................... ........509

23. Koda ....................................................................... 540


10/553

n s z

Otobiyografi yazarlar ayn zamanda otobiyografi okurlar da

olmal. Bu kitab kaleme alrken, tandm insanlardan ne ka

dar ounun kendi hayat hakknda kitap yaynladn fark et

mek beni artt, stelik bakalar tarafndan kaleme alman ve

(genellikle) pek mehurlar ve skandal yaratanlar hakknda ya

zlanlar da cabas. Bir de modernlerin roman klfna soktuuhatr saylr miktarda otobiyografi var ki onlar saymyorum

bile. Belki de armak yersiz, ileri iletiim kurmak ve yaz

makla ilikili insanlar bunu yapan dier insanlann arasnda bu

lunma eilimindedir. Bu minvalde makaleler, rportajlar, mat

bu malzeme, bantlar hatta video bantlar mevcuttur ve artc

ama bunlar ekseriyetle meslek hayatn niversitelerde geiren

insanlar tarafndan ortaya konmutur. Yani, yalnz deilim.

Ancak benim gibi birinin neden otobiyografi yazmak isteye

cei, daha dorusu benimle zel hibir ba olmayan, kitap

nn birinde grd kitap kapandan nce varlmdan biha

ber olan bakalarnn kitab nasl olup da okumaya deer bula

bilecei sorusu akla geliyor. Londrann en azndan bir kitap


11/553

bir kille tarafndan tannan, isimleri bir merak oda haline ge

len insanlardan sz ediyorum. Hayatlar sayesinde otobiyogra

filerine Anlar adn vermeye hak kazanm, genellikle dahageni kesimlere ynelik bir platformda savunaca ya da yaza

ca eylemleri olan, ya da byk olaylara tank olmu, onlara

etki eden kararlar alanlar snfna da dahil deilim. Onlardan

biri deilim. Muhtemelen benim adm, tarihyazm ve 20. yz

yl Marksizmi gibi bir iki uzmanlk alannn tarihesine dahil

olacak ve belki de 20. yzyl ngiliz aydn kltrne ilikin biriki kitapta belirecektir. Be yl nce nafile yere aradm aile

min mezar tann Viyana Merkezi Mezarlnda kaybolmas

gibi, bunun tesinde adm tamamen silinse bile 20. yzyl tari

hinin anlatmyla ilgili ne ngilterede ne bir baka yerde gzle

grlr bir boluk ortaya kacaktr.

Yine, bu kitap, gnmzde ok satarlk salayan gnah karma tarznda kaleme alnmad. nk byle kendi kendine

hava basmann tek mazereti dehadr ve ben de ne San Augus

tine ne de Rousseauyum. Ayrca hibir yaayan otobiyografi

yazar, hayattaki dier insanlar da ilgilendiren meselelerle il

gili mahrem gerekleri birilerini incitmeden ortaya koyamaz.

Bunu yapmak iin yeterli sebep gremedim. Bunlar yazarn

lmnden sonra kaleme alnan biyografi alanna aittir, otobi

yografiye deil. Bu meselelere dknlmz ne olursa ol

sun tarihiler dedikodu kesi yazan deildir. Generallerin as

keri maharetleri, yatakta nasl olduklar ya da olmadklanyla

llemez. Keynesin ya da Schumpetern iktisadn hayli do

lu ve fakat deiik cinsel hayatlarnda arayan abalar mahkum

edildi. Ayrca yatak odas hikyelerine dayanan biyografi tad

n arayan okurlar iin hayatmn hayal krkl yarataca ka

nsndaym.

Bu kitap, yazarnn bir resmi savunmas niteliinde de deil.

20 . yzyl anlam ak istemiyorsanz, kendi kendini aklayanla

rn, kendisinin avukatlna soyunanlarn ya da tam tersi ne

damet getiren gnahkrlarn otobiyografilerini okuyun. Bun


12/553

duruunu iermeli ama bir savunma dosyas olmamaldr.

mr boyu komnizme bal kalan, srad Marksist teoris-

yen Hobsbawmla ilgilenenler ve gazetecilerin sklkla sorduu sorular iin sanrm bu kitap yantlar ieriyor. Geri hede

fim bunlar yantlamak deildi. Tarih, siyas hayatm yargla

yacaktr - k i zaten bunu doyurucu bir ekilde yerine getirmi

tir- ve okurlar da kitaplarm deerlendirecektir. Peinde ol

duum tarihsel idraktir, onaylanmak, hemfikirlik ya da duy

gudalk deil.Yine de, insann kendi trne duyduu merakn tesinde

kitab okunmaya deer klan baka nedenler de var. nsanlk

tarihinin en srad ve korkun yzylna neredeyse bandan

sonuna tank oldum. Hayatm birka lkede geirdim ve

ayr ktadaki bir lakm baka lkeleri de grdm. Kat ze

rinde hatr saylr miktarda iz braksam da bu uzun hayatnsonunda dnyaya bir iz brakmayabilirdim. Ancak on alt ya

nda tarihi olmaya karar verdikten sonra hayatmn ounu

dinleyerek, izleyerek geirdim ve tank olduum tarihi anla

maya altm.18. yzyln sonuyla 19 14 arasndaki dneme ilikin dnya

tarihini yazdktan sonra nihayet The Age o f Extremes: The ShortTwentieth Century adn verdiim tarihe el attm. Yazdm ki

tap sanrm hem bir bilim adam hem de antropologlarn deyi

miyle katlmc gzlemci oluumdan yarar grd. Bunu iki

yolla gerekletirdim. Kiisel anlarm 20. yzyln uzakta ka

lan tarihini gen okurlara yaknlatrrken yallarn da kendi

anlarn canlandrd. Ve tarihsel bilim adamlnn ykml

lklere bal kalma zorunluluuna ramen, dierlerine naza

ran daha temkinli biimde, bu kitap arlklar ana zg

tutkuyla yazld. Her iki gruba mensup okurlar da ayn eyi

syledi. Ancak bunun tesinde kiinin kendi hayatyla yaad

zaman badatrmasnn ve her ikisini gzlemlemesinin da

ha derin bir yolu var. Bu yol, umarm, kendini her ikisinden


13/553

Bu bireyin deneyimlerinden yola klarak dnya tarihinin re

simlenmesi deil, bu, deneyimi ekillendiren dnya tarihi, ya

da daha ziyade, sunduu seenekler yer deitiren ama daimasnrl olan bir dnya tarihi - Marx'm szlerine bavurursak,

bu insanolunun hayatn kurduu ancak bunu istedii gibi,

kendi setii koullar altnda deil, dorudan gemiten (ya

da eklemek gerekirse evremizdeki dnyadan) aktarlan, veri

len ve karsna kan koullar altnda yapt tarih.

Bir dier adansa bir tarihinin otobiyografisi almalarnn yapsnn nemli bir ksmn tekil eder. Kurguyla gerek

arasndaki farka ve akla beslenen inancn yannda farkndalk

-yani kiinin hem bedeninin iinde hem dnda durabilmesi-

gerek tarih gerek sosyal bilimlerdeki oyunu srdrenler iin

gerekli bir yetenektir. Bilhassa da sz konusu olan kii benim

gibi konularn sezgisel ve rastlantsal olarak seen ve fakatonlar nihayetinde tutarl bir btn haline getirmi bir tarih-

iyse. Kitabmn bu trdeki meslee dein yanlar dier tarih

ilerin dikkatini celbedebilir. Bununla birlikte, umanm dier

leri, kitab dnya tarihinin en srad yzylna, bir insann

hayatnn -baka trl gereklemesi olanaksz bir hayan-

izledigi gzergh vastasyla bir giri yapmak olarak grr.Meslektam filozof Agnes Hellerin ortaya koyduu gibi ta

rih dardan bakldnda vakalar hakknda, ieriden bakl

dndaysa vakalara dair anlar hakkndadr. Bu kitap bilgin

lerle ilgili itiraflar iin deil yalnzca teekkr ve zrleri be

lirtmek iindir. Teekkrlerim herkesten ok yar mrm

birlikte geirdiim; btn blmleri okuyup iyi niyetle eletiren ve sklkla akl baka yerlere giden, huysuz ve ara sra bez

gin kocas, imdiki zamandan ziyade kada dkmek iin bo

utuu bir gemi zamanda yaarken ona tahamml eden

eim Marlenee... Ayn zamanda editrler arasnda bir prens

olan Stuart Proffitte. Bu otobiyografiyle balantl olarak yllar

iinde kendilerine dantm insanlarn says, ilerinden birksm yazmaya balamamdan bugne hayatta kalamad hal


14/553

zrlerim de yine aileme ve Marlenee. Bu, onlarn tercih

edecei trde bir otobiyografi deil. Geri onlar benimkine,

ben de onlarn hayatna girdiimden itibaren kitabn iindeyer aldlar, ancak bu kitap zel hayattan daha ziyade kamusal

olanla ilgili. Ayn zamanda bu sayfalarda yer almam, burada

anmsanmay umut etmi ya da daha uzun anlmay beklemi

olan arkadalanmdan, meslekta ve rencilerimden de zr

diliyorum.

Son olarak, kitab blm halinde dzenledim. Ksa biruvertrn ardndan, kabaca kronolojik sra takip eden 1-16

arasndaki kiisel - siyasi blmler 1920 lerin bandan anla

rmn balad tarihten 1990lann bana kadarki zaman ko

nu alyor. Bununla birlikte, dmdz bir tarihe olarak yazl

madlar. 17 ve 18. blmler bir tarihi olarak meslek hayatm

konu alyor. 19-22 blmler hayatm boyunca uzun zaman dilimleri iin ilikide olduum (anavatanm olan Orta Avrupa ve

ngiltere dndaki) lke ya da blgelere ilikin; Fransa, Ispan

ya, talya, Latin Amerika ve nc Dnyann dier lkeleriyle Amerika hakknda. Bu lkelerle ilgili yaadklarmn ta

mamn kapsad iin ana tarihsel anlatyla aksa da ona s

myor. Bundan tr en iyisinin onlar ayr tutmak olacandndm.

E r i c H ob sbaw m

Londra, Nisan 2002


15/553


16/553


17/553

bmleri alt st ederek mektuba ilitirdii fotoraf bulmu.

Fotorafta, yazlk kkn terasnda be kk ocuk, kendi

Frtdeularmzla (bakc ablalarmzla), -kk kzlarn vebelki benim de etrafmz ieklerle evrili- hep beraber poz

vermiiz. Litta, kk kardeleri Eva ve Ruth'la, (Daima Peter

olarak tannan Susie henz domam) ben de kardeim

NancyIe birlikleyim. Littann babas fotorafn arkasna tarihi

kaydetmi: 1922. Melitta mektubunda Nancyi soruyordu.

Benden buuk ya kk kardeimin birka yl nce ldn bilmesine olanak yok. Viyanaya son gidiimde, yaad

mz evleri ziyaret etmi ve Nancyye buralardan fotoraf gn

dermitim. Seutter Villadaki anlarma ortak olan tek kiinin

kzkardeim olduunu sanyordum. imdiyse anlarm yeni

den canlanyor.

Ayn fotoraf bende de var. Annem, babam ve akrabalarmdan geriye kalan tek yadigr olan aile albmnde duruyor. Se

utter Villamn terasnda ekilen ipak fotoraflar, benim yaa

m m n i k i n c i , 1 9 2 0 d e V i y a n a d a d o a n k z k a r d e i m

Nancyninse ilk kaytlar. Benim ilk fotorafm, hasr bir bebek

arabasnda tek bamayken ekilmi. Yanmda ne yetikinler

den biri ne de herhangi baka bir ey olmadna gre sannmfotoraf, Haziran 1917'de doum yerim olan skenderiyede,

Ingiliz Konsolosluunun memuruna (tarihi ve soyadm yan

l yazan) nfus kayd yaptrmak iin ekilmi olmal. Anne

min hamilelii srasnda ve ben doduktan sonra diplomatik

olarak Byk Britanya kurumlannn gzelimi altndaydk. Zi

ra annemle babam, Zrihteki bir dier ngiliz Konsolosluumda, bizzat Dileri Bakan Sir Edwatd Greyin imzalad

bir defaya mahsus resm izin sayesinde evlenmiti. Bylelikle,

iki kralln savat bir dnemde, Kral V Georgeun uyruu

Leopold Percy Hobsbaumun, Kral Franz Josefin uyruu Nelly

Grnle evlenmesine olanak tannmt. O sralar bu ihtilafa

babam kalnt ngiliz vatanseverliine yakan bir tepki verirken, annem sava kart bir tutum benimsiyormu. 1915'e


18/553

R el i1 olarak yazlmas gerektiini sylyormu. Onlar Torn

Stoppardn Travesties* adl oyunundaki ba kii olan konsolo

sun evlendirmi olduunu dnmek isterdim ve Zrihte, SirEdward Greyin daha nemli meselelerden kafasn kaldrp iz

divalarna zaman ayrmasn bekledikleri esnada, kentte on

larla ayn zamanda bulunan dier srgnlerden -Lenin, James

Joyce ve Dadaistlerden- haberdar olm alarn da... Ancak belli

ki onlardan bihaberlerdi ve yle bir zamanda bu durum kati

yen ilgilerini ekmeyecekti. Luganoda yapmay planladklarbalay belli ki her eyden nde geliyordu.

Viyanal ora halli bir mcevhercinin kzndan biri olan

Frulein Grn, 1913te on sekiz yandayken, Yahudi gmeni

Londral bir marangozun sekiz ocuundan drdncs olan

ve kendisinden daha yal bir ngiliz erkeine skenderiyede

ak olmasayd hayatn acaba nasl olurdu? Grn, muhtemelen Orta Avrupann Yahudi cemaatine mensup orta snftan

bir delikanlyla evlenecek ve ocuklarn birer AvusturyalI gibi

yetitirecekti. Gen AvusturyalI Yahudilerin neredeyse tamam

eninde sonunda birer gmen ya da mlteci olduklarna gre

-bunlarn iinden bir ou ngiltereye gelerek burada okudu

ve akademisyenlik yapt- hayatmn ak her halkrda farklgrnmyor. Ancak o takdirde ngiliz pasaportuyla byme

yecek ve Ingiltereye bu pasaportla gelmeyecektim.

Sava halindeki bu iki lkede bannamayan annemle babam

Roma ve Napoli zerinden, sava ncesi tanp nianlandkla

r skenderiye kentine dnd. Her ikisinin de akrabalar vard

orada: Personeliyle ekilmi bir fotorafn hl sakladmNouveautes maazasnn sahibi, annemin amcas Albert ve ad

n tadm, Msr Telgraf ve Posta Hizmetlerinde alan ba

bamn aabeyi Ernest. (Btn zel hayatlar romanclar iin ol

1 Bu ve daha son raki paragraflar anne min Mays 1 91 5 srasnda kz kardeine

yazd mektuplara dayanyor.

( * ) Travesties adl oyun 1917de Isvire-Zrih'teki ngiltere Konsolosluunda bir-


19/553

duu kadar tarihiler iin de birer hammaddedir. Bu nedenle,

The Age Of Empiresla (m paratorluklar a) ilgili tarihemegirmek iin onlarn tant dnemin koullarndan yararlan

dm.) Sava biter bitmez iki yandaki oullaryla Vyanaya ta

ndlar. Resmi belgelere gre dnyaya geldiim Msr'n ite

bu sebeple hayatmda bir yeri yok. Nouzhadaki bir hayvanat

bahesinde grdm bir kafes dolusu kk kuu ve muhte

melen Yunanl bir bakcnn Yunanca bir ocuk arksndan

bozarak syledii bir blm saymazsak, bu kente dair nere

deyse hibir ey kalmam aklmda. skenderiyeden Ramlehe

giden tramvay yolu zerindeki Sporing Club olarak bilinen

doduum mahalle de bana bir ey ifade etmiyor. Annemlerleaa yukar ayn dnemde skenderiyede bulunan E.M. Fors-

tera baklrsa o tarihlerde buralara ilikin sylenecek pek fazla

bir ey de yok zaten. A lexandria, A History and Guideadl ese

rinde Sporing Club tramvay istasyonu hakknda tm syledii Kou Parkurunun Grand Standi yannda. Solda denize gi

rilen kumsal yer alyor. cmlesinden ibaret.

Dolaysyla Msr'n hayatmda bir yeri yok. insan anlarn

kaydetmeye ne zaman balar bilmiyorum ancak bu, iki yan

dan daha geriye uzanyor olamaz. O tarihte Avusturyadan

talyaya yeni devredilmi olan Helouan gemisi Triesteye gitmek iin liman terk etlikten sonra skenderiyeye bir daha hi

gitmedim. Dillerin ve rklarn buluma noktas olan, ok say

da kahvehanesiyle, kaptanlar ve M itteleuropa (Orta Avrupa)

mefhumunu belki de en iyi temsil eden dev sigorta irketi As-

sicurizioni Generalinin* kararghlaryla Trieste kentine nasl

vardmz da anmsamyorum. Alman, talyan, Slav ve Macarkltrlerinin buluuu o Adriyatik kesini ve Orta Avrupay

antlatran bu muhteem yeri kefetme frsatn ancak bu ta

rihten seksen yl sonra Triesteli arkadalar ve bilhassa da Cla

udio Magris sayesinde buldum. Bizi karlayan bykbabam,

Southern Railwayle Viyanaya yaptmz yolculua elik et-

(*) Assicurizioni Generali: 1831de kurulan ve Habsburg imparatorluuyla bala


20/553

mii. Bu noktadan itibaren hayatmn akn anmsyorum.

Annemle babam uygun bir daire ararken, birka ay dedemle

rin yannda kalmtk.Parann ke doru gitgide deer kaybettii yoksullam

bir lkeye salam tasarruflarla gelen babam - o zamanlar ster

linden daha salam para yoktu- kendini gvende ve nispeten

de varlkl hissediyordu. Seutter Villa bizim iin biilmi bir

kaftan gibiydi. Hayatmda bizim olarak algladm ilk yerdi.

Batdan Viyanaya tren yoluyla gelirken hl onun nndengeilir. Tren Htteldorf-Hacking istasyonundan geip Viya-

nann batsndaki varolara geldiinde, sadaki pencereden

bakarsanz, mparator Franz Josefin (1848-1916) son gnle

rinde, baarl bir sanayici tarafndan yaplan, bodur kulesinin

stndeki drt ke kubbesiyle yamata yer alan o geni, va

kur binay gzden karmanz imknszdr. Binann arazisi, imparatorlua ait eski avlanma blgesi Lainzer Tiergartenin du

varlar boyunca batya giden Auhofstrasseye kadar uzanrd.

Auhofstrasse'den eve ulamak iin de, bitiminde o zamanlar

hl damlar sazlarla rl sayfiye evleri bulunan dar bir yoku

u (artk Seutergasse olan Vinzenz-Hessgasseyi) kardnz.

Seutter Villaya ait ocukluk anlarm daha ziyade, villann

birinci katndan bir daire kiralayan gen ve yal Hobsba-

um'larla (skenderiyeli konsolosluk memuruna remen isim

doru yazlm), altmzdaki zemin kat kiralayan Goldlarn

paylatklar anlarn bir paras. Aslnda anlar, her iki aileden

btn fertlerin sosyal yaamn ekseriyetle srdrd evinyanndaki terasta toplanyor. Anmsadm kadaryla bu teras

tan dik bir yaya yolu gnmzde yeniden yaplan alttaki tenis

kortlarna iniyordu. Kortlar, kk bir olan ocuuna dev gi

bi grnen ama yine de trmanmaya msait alak dallar olan

bir aacn ilerisindeydi. Almanya Recklinghausen diye bir yer

den bizim okula nakil gelen bir ocua bu aacn gizeminigsterdiimi anmsyorum Geldii yerde zor gnler geirdii


21/553

ra geldii yere geri dnmt. O zamanlar bunun farknda ol

masam da galiba bu, 20. yzyln nemli olaylaryla ilk tan-

mamd. yle ki; emin ellerde olsun diye geici bir sre iinAvusturyadaki iyiliksever dostlara gnderilen bir ocuk vesi

lesiyle Fransann 1923e Ruhru igal ettiini reniyordum.

(O tarihte AvusturyalIlarn tamam kendini Alman sayyordu

ve arabulucularn Birinci Dnya Savandan sonraki vetolar

olmasa, Almanyaya katlma lehine oy verirlerdi.) Arsalarn

iinde saman dolu bir ahrda oynadmz da gayet iyi anms

yorum. Oysa, Viyanaya en son gidiimizde Marlenele Villaya

bakmamza karn ahrn yerini bulamamtk. Bu meknn i

ksmyla ilgili, sadece bende brakt belli belirsiz izlenimi,

pek aydnlk ve ferah olmayn anmsyor olmam tuhaf. Yine

gerek bizim gerek Goldlarn dairelerine ilikin de yalnzca

yksek tavanlar kalm aklmda.

Beinci, derken altnc yalar, okul ncesi alar ve nihayet

ayn bahenin iinde geirdiimiz ilkokulun ilk yllar, iki aile

arasndaki ilikiyi kaynatrc rol oynamt. Son derece farkl

gemilerine ramen Hobsbaumlarla Goldlar iyi anlayorlar

d, zira Goldlar (isimlerine ramen) bir Yahudi ailesine benze

miyordu. Her halkrda, Avusturyada, yani Anschlusstan

sonraki Hitlerin Byk Almanya dneminde de lkede kalpgeliimlerini srdreceklerdi. Bay ve bayan Gold, Siegharts-

kirchen denen. Aa Avusturya blgesinde ne id belirsiz

bir yerde domutu. Adamn babas kydeki tek hanc ve ka

dnn babas da kydeki tek esnaft (oraptan tarm aletlerine

kadar her eyin satld bir dkkan vard). Her ikisinin de

orada gl aile balar vard. Daha 1920'lerde portreleriniyaptrdklarna gre yeterince varlkl olmallar. Halen hayatta

olan Gold kzlarndan birinin, birka yl nce gnderdii ikisi

ne ait resmin siyah beyaz kopyas karmda duruyor. Koyu

renk takm elbisesi, kolal yakasyla ciddi grnl bu adam

bana hibir ey artrmyor. Aslna bakarsanz kk bir o

cukken onunla hi yakn temasm olmamt. Geri, henzmparatorluk dnemi srerken bana bir seferinde subay kepi


22/553

olduunu anmsyorum. icab yapt bu yolculuktan getir

dii gramofon plann melodisi The Peanut Vendordu ve

orada retilen Buick marka motorlu aralardan sz ettiindeneden bilmem bu ad pek gvenilir bulmamtm. te yandan,

iki yannda dalgal ksa salaryla, dtcollet omuzlu, uzun ve

gzel boyunlu hanmn, dnyaya ciddi ama biraz gvensiz ba

k onu zihnimde canlandrmaya yetiyor. Zira anneler kk

ocuklann hayatnda daha kalc bir yere sahip oluyor. Aydn,

kozmopolit ve eitimli annem Nelly, pek eitim almam vegeldii tara kltrnn daima bilincinde olan Anna Goldla

(Antschi) ksa srede iyi arkada olmu ve daima da arkada

kalmt. Annamn kz Melittaya baklrsa Nelly, annesinin tek

samimi arkadayd. Belki bylelikle, kimlii belirsiz ve kimse

lerin tanmad Hobsbaumlara ait baz fotoraflarn, Viya-

nada kalan Gold ailesinin torunlarnn albmlerinden hl

nasl olup da kt aklanabilir. Gold kzlarndan biri, anne

mi son gnlerinde ziyaret ettiini (annesiyle birlikte) ve

Antschinin gzyalar iinde, Bir daha asla Nellyi gremeye

ceiz, dediini de en az benim kadar iyi anmsyor.

Ksa sren 20. yzyl kadar yal olan bu iki insan, ite ha

yata bu noktadan birlikte atldlar ve artk geride braktmz

yzyln korkun ve srad dnyasnda kendi kaderlerini iz

diler. Bu yzden, bu uzun mr anlatmaya, 1920lerde Viya-

na'da kesien hayatlar haricinde hi ortak noktas olmayan bu

iki ailenin albmlerindeki beklenmedik bir fotorafn ar

mlaryla baladm. Emekli bir niversite profesr ve gezginbir tarihiyle, ara sra tercmanlk yapan (tpk anneniz gi

bi!) emekli bir eski akrist ve televizyon sunucusunun payla

t birka yllk ocukluk ans, o insanlar iin zel bir ilgi

alan olmaktan te bir anlam ifade etmiyor. Onlar iin bile sz

konusu anlar, birbirinden btnyle kopuk, birbirini bir an

olsun anmadan geen iki hayatn ve yetmi yllk devasa uurumun arasna ipincecik bir rmcek andan kpr kurmaya


23/553

yeniden kurulmas, yaadmz zamann absrd, ironik, ger

ekst ve kanl imgesini canlandryor. Bunlar yaratan onlar

deil. O be ocuk objektife poz verdikten on yl sonra artkannemle babam hayatta deildi ve ekonomik tufann madur

larndan Bay Gold -1931de Avrupadaki bankalarn neredeyse

tamam deme aczi iindeydi- randaki banka sistemine hiz

met etmek iin ailesiyle yola dmt. ran ah, bankerlerini

tehlikeli komu lkelerden deil, yenik cra imparatorluklar

dan topluyordu. Aradan on be yl getikten sonra ben ngilizniversitesine girmitim ve irazn saraylanndan dnen Gold

kzlarnn hepsi de meslek hayatlarna, yaknda Hitlerin B

yk Almanyasnn bir paras haline gelecek yerde aktristlik

yaparak balamt. Yirmi yl sonra ben ngiliz ordusunun ni

formasn giyerken, kzkardeim Nancy, Trinidaddaki Ingiliz

makamlar iin mektuplar sansrlyor, Utta da sava zamannn Berlininde, Kabarett der Komikerde, bizim bombalarm

zn altnda gsteri yapyordu. Seyircilerinin arasnda, bir za

manlar Seuier Villada Gold kzlarnn ban okayan akraba

larm toplama kamplarna gnderen birileri mutlaka vard.

Be yl sonra ben bombalanm Londrann harabeleri arasnda

ders vermeye baladmda bay ve bayan Gold lmt; adammuhtemelen yenilgi ve igalin ertesinde gelen korkun alk

tan, sava daha sona ermeden bat Alp'lere barsaklar boa

lan kadnsa hastalktan tr...

Gemi, bambaka bir lke ama bir zamanlar orada yaa

yanlarn zerinde izler brakyor. Ama ayn zamanda, kulaktan

dolma bilgiler dnda gemiin ayrdna varamayacak olanlarn ve hatta tarih d yapya sahip bir uygarlkta, gemii 20.

yzyln sonlarna doru popler olan Trivial Pursuit* oyu

nu gibi alglayamayacak kadar kk olanlarn zerinde de iz

brakyor. Ancak otobiyografisini kaleme alan tarihinin yap

mas gereken ocuklua yeniden bir yolculuk deildir sadece,

ayn zamanda onu haritalandrmaktr da. nk bylesi birharita olmakszn muhtelif corafyalardan geen bir mrn


24/553

izini srmek mmkn mdr? Ne zaman ve niin tereddt

edip yalpaladmz, yaantlarmzn i ie getii ve baml

olduu kiilerin arasnda nasl yaadmz anlamak mmknm? Zira bunlar sadece tekil yaanmlklara deil dnyaya da

k tutar.

yleyse, 20. yzyln sarp mntkasnda geriye doru yol iz

lemek isteyen tarihi iin seksen yl nce Viyanada yetikinle

rin ektii be ocua ait fotorafn bir balang noktas oldu

unu farz edin. Kendilerini yenilginin, yklm imparatorluklarn ve ekonomik iflasn evrelediinden de (byklerinden

farkl olarak), tarihteki en kanl, bir o kadar da devrimci an

iinde kaderlerini izmek zorunda kalacaklanndan da (tpk

bykleri gibi) bihaberler.


25/553


26/553

Zaten devam etmedi. Avusturya Cumhuriyetinin son rp

nlar, ksa bir i savan ardndan sosyal demokratlarn yk

ma uramas, Nazi asilerinin Katolik babakana suikast dzenlemesi ve Hitlerin Viyanaya muzaffer bir ekilde alklana

rak girmesi, benim 1931de Viyanay terk etmemin ardndan

gerekleti. Ayn lke, 1960 ylnda yine Katoliklerle Sosyalist

lerden oluan ayn iki partili sistemin ynetiminde, son derece

refah dolu, istikrarl ve tarafsz, kendi kimliinden honut

-hatta denebilir ki gereinden fazla honut- bir kk cumhuriyet haline gelene kadar oraya bir daha gitmeyecektim.

Ancak bu, bir tarihinin gznden gemie bak. 1920le-

rin Viyanasmda orta snfa mensup bir ailenin ocuu olmak

acaba nasl bir eydi? O tarihten itibaren rendiklerinizle ya

tlarnzn bildiklerini ve o tarihteki ocuklarn tecrbe ve

tepkileriyle yetikinlerinkini birbirinden nasl ayrdedeceizsorunu var. Ebeveynin ve byk babalarn zihinlerinde son

derece canl bir yer tutan, 20. yzyln balarna zg sava,

k, devrim, enflasyon gibi olgular hakknda 1917de doan

ocuklarn btn bilgisi, yetikinlerin anlattklarna dayan

yordu, daha dorusu onlar aralarnda konuurken kulak misa

firi olduklarmza. Bu konular hakkndaki elimizdeki tek dorudan kant posta pullarnn zerindeki resmin habire dei

mesiydi. phesiz tek bana hibir eyi aklamasa da pul ko

leksiyonculuu, Avrupann 1914 sonras siyasi tarihiyle tan

mak iin 1920li yllarda iyi bir arat. Kendi vatanndan ayrl

mak zorunda kalm bir ngiliz ocuu asndan bu durum, V.

Georgeun ngiliz pullarnn zerinde sabit kalan kafasna karlk, dier btn yerlerdeki yenilenen isimler, tedavller ve

stste yaplan basklar kaosu arasndaki kartl simgeliyor

du. Ekonomik paralanma anda, tarihle kurulan dier bir

dorudan ba da habire deien banknotlar ve bozuk paralar

d. Kurondan, iline* ve Groschene** ok sfrl kat para

lardan kat paraya, sonra da bozuk paralara geii fark edecek


27/553

kadar aklm eriyordu. Kurondan nce Gulden olduunu da

biliyordum.

Habsburg mparatorluu sona ermi olsa da, hl onun kurduu altyapnn ve artc bir boyutla 1914 - ncesi Orta Av

rupa kanlarnn etkisinde yayorduk. Annemin en iyi arka

dalarndan birinin kocas Dr. Alexander Szana, Viyanada ya

yordu ve srf karsnn gnl olsun diye istemeye istemeye

Tunadan otuz mil aada Almanca yaymlanan bir gazetede

almaya gidiyordu. Biz oraya Pressburg diyorduk, MacarlarsaPozsony. Sonrasnda, yeni ekoslavak Cumhuriyetinde belli

bal Slav kentlerinden biri olduunda Bratislava adn alacak

t. (imdiyse uluslararas zerk Slovakyanm bakenti.) Eski

Macar memurlarn kentten kovuluu saylmazsa, iki savan

arasnda, ok-kltrl ve ok-lisanl dier nfusa yani Alman,

Macar, ek ve Slovaklara, asimde olup batllam sofu Kar-pat Yahudilerine, ingenelere ya da dierlerine ynelik bir et

nik temizlik yaanmamt. kinci Dnya Savana kadarki ha

liyle avunanlar kendilerini hl Pressburaklar" diye niteleyip

Bratislavaklardan ayr tutuyordu ve kent Bratislavaklara

ait g erek anlamda bir Slovak kenti haline de gelemeyecekti.

Alexander oraya gidiyor ve Viyanada merkezi bir caddedenkalkp Pressburgun merkezi caddelerini dolaan Pressburger

Bahn tramvayyla geri dnyordu. Tramvay hatt, resmen

1914 baharnda, henz her iki kent de ayn imparatorluk ats altndayken, ada teknolojinin zaferi olarak ilemeye ba

lamt. Tpk Moravia Brnn/Brunodaki kltrl kesimi bir

ka saat uzaklktaki Viyana Operasna, gece gezmesine tayanmehur opera treni gibi bu tramvay da ilemeye devam elti.

Richard amcam hem Viyanada, hem de lks tketim mallan

satan bir dkkan ilettii Marienbadda yayordu. Sava,

Pressburg tramvaynn getii Tuna Nehrinin stndeki kp

ry ykal beri snrlarn delinmezlii kalkmt. 1996de ko

nuyla ilgili bir televizyon program iin yardm ettiimde kprnn kalntlar hl grlebiliyordu.


28/553


29/553


30/553


31/553

nz kincisine oy verirdiniz. Viyanallann ou kirac olduun

dan haliyle bu durum Viyanay bir Kzl kent yapyordu. 1934

i savann sonrasna kadar komnistler o kadar sradand ki,en hararetli yelerin bir ksm, daha ok frsat barndran fark

l lkelerde, asl olarak Almanyada faaliyet srdrmeyi tercih

etti: Szgelimi besteci Hanns, Komintem temsilcisi Gerhart ve

Alman Komnist Partisinin liderliine gelen onun kzkardei

zorlu Elfriede - daha iyi bilinen adyla Ruth Fischer gibi nl

Eislerlar... Bunun yansra Egon Erwin Kisch gibi ekoslovakyay seenler de olmutu. (Uzun yllar sonra Hannsn olu

Georg Eisler en yakn arkadam olacakt.) Leo Lania takma

adyla yazan, sonrasnda delikanllnda, en sevdii kitabn

Zolann UOeuvre'u ve edebiyatla tarihte en sevdii kahraman

larn da Eugene Onegin ve Spartaks olduunu aklayan, eski

Grn kardelerin muhitindeki tek komnistin ilgimi ektiinianmsamyorum. Kukusuz ailemiz ne Siyaht ne de Kzl. Zi

ra Siyahlar anti-semitistlerdi ve Kzllar da bize deil ii snf

na hitap ediyordu. Ayrca ngiliz olduumuz iin mesele bizi

ilgilendirmiyordu.

Bununla beraber, ocukluktan bulua ve ilkokuldan orta

okula gei dnemini 1920lerin sonunda Viyanada yaayan biri iin politik bilin edinmek, cinsel drtlerin uyanmas kadar

doald. 1930 yaznda doktorlarn, annemin akcierlerini iyi

letirmek iin nafile yere uratklar Yukar Avusturyada kalr

ken, tatil evini kiraladmz ailenin ocuu Haller Peterla be

raber arkadalar edinmitik. (Brokratik devletlerin gelenekleri

gereince isimlerden nce soyad telaffuz edilirdi.) Bala kpmeyve bahelerine hrszla giderdik. Bu deneyimin kzkarde-

imin de houna gideceini sanrdm oysa uzun yllar sonra

bunlarn aslnda kendisini korkuttuundan sz etmiti. Pe-

term babas demiryolu iisi olduundan aile Kzld: Avustur

yada zellikle de krsal alanda, tarm alan dnda alan ke

simlerin baka bir ans yoktu. Peter, halk ilgilendiren meselelere pek duyarl deilse de kendisini tartmasz Kzllardan sa


32/553

Bu tarihten yl nce de aa Avusturyada, Reenegg k

ynde geirdiimiz bir baka yaz tatilini anmsyorum. Za

manlama olarak hayatmda belli belirsiz bir yer tutmasna ramen tarihsel bakmdan nemli bir dneme denk gelmiti. Her

zamanki gibi babam bizimle gelmemi ve Viyanada almaya

devam etmiti. Ancak 1927, Viyanal iilerin kitleler halinde

sokaklara dkld yld. Bir arbede srasnda sosyalistleri

ldrmekle sorumlu saclar beraat etmi, bunun karsnda

fkeye kaplan topluluk, Ringstrasse (Viyanann eski kentmerkezini evreleyen byk yuvarlak bulvar) zerindeki Ada

let Sarayn kle evirmi, bu arada da ilerinden seksen be

kii katledilmiti. Grne baklrsa ayaklanmann ortasnda

kalan babam gvenli bir ekilde uzaklamt. Yetikinlerin

(ksmen annemin de) bu konu hakknda uzun uzun konu

tuklarna eminim. te yandan, bu beni zerre kadar etkilememiti. Oysa 1908de yine babamn bandan geen bir hikye

yle miydi ya; o tarihte Msra giderken bindii gemi byk

Messina depremi srasnda Sicilya yaknlarndan gemiti. Sz

konusu tatilden aklmda kalan tek ey kulbelerimizin nn

de tekne ina eden zanaatlar ve tek bama kefe ktm

am ormanlaryd. Sonunda ormanda oduncularn yerini bulmutum. Bana ormanda kalrken beslendikleri koyu tahl la

pas Sterden ikram etmilerdi. Yolun zerinde hayatmda ilk

kez, vcudunun 45 santimlik ksm, canl krmz bir baln

altnda duran byk siyah aakakanla karlamtm. Aa

larn dinginlii altnda yalnzbana, tpk lgn bir minyatr

mnzevi gibi aklktaki bir aa gvdesini gagalyordu.Yine de Weyerde geirdiim yaz aylarnn beni politikletir

diini sylemek ok zor. Ancak bugnden dnp baktmda

ocukluumu bir politikleme sreci olarak addetmek mm

kn. Tpk 1920'lerde tm dier Viyanal ocuklarnkini oldu

u gibi, oyun oynama ve renme amdayken hayatm aile

ve okul tayin ediyordu. Neredeyse yaadmz her ey bize bu


33/553

miz, bykbabamn akrabalarna ait geni bir Viyanal klan

dan, nispeten daha kk bir Anglo-Avusurya kesiminden ve

iki Grn kardelen - annemle kk kzkardeinden o luuyordu. Kzkardelerin ikisi de Hobsbaum kardelerle -annem

babamla, Gretl de 1920lerin byk blmn yine Viyanada

geiren amcam Sidneyle- evlenmiti. ocuklarn okula bala

ma ya altyd. All yandan sonra adres deiikliine bal

olarak iki ilkokul ve Gymnasia deitirdim. Viyanadan ay

rldmzda on yandan kk olan kz kardeimse iki ilkokul deitirmiti. Bu koullar altnda okulda kurulan arkada

lklar da geici oluyordu. Viyanada gittiim be deiik okul

da edindiim tandklarn iinden yalnz biriyle daha sonra da

ilikim devam edecekti.

te yandan aile, sk bir ebeke gibiydi. Sadece anne, ocuk

lar, lorun ve kardeler arasndaki duygusal balardan trdeil, ekonomik zorunluluk nedeniyle de birbirine balyd.

1920lerdeki ada refah devletinin orta snf ailelere pek az

hayr dokunuyordu. Zira ilerinden pek aznn dzenli geliri

vard. Bu durumda baka kimden yardm istenebilirdi? M

kl durumdaki akrabalarnza onlar sevmeseniz bile yardm

etmemek elden gelir miydi? Bunun bilhassa Yahudi ailelerinehas bir zellik olduunu sanmam. Geri annemin Viyanal ai

lesine gre, hi kukusuz mishpokhe ya da en azndan Viya

nada yaayan akrabalar, ailev kararlar almak ya da sadece de

dikodu yapmak iin ara sra bir araya gelinecek bir grup olu

turuyordu. Bu, ak hava kahvelerinde birletirilen yuvarlak

masalarn etrafnda dzenlenen uzun ve skc toplantlardanaklmda kalm. Bize de dondurma alrlard oysa ksa zevkler

uzun sren skc dakikalar telafi etmeye yelmiyordu. Bunun

la ilgili-bilhassa Yahudilere zg bir ey aranacaksa, o da hep

sinde hakim olan ortak kanyd: Aile, lke ve okyanus snr

tanmayan yaygn bir ebekeydi; o lke senin bu lke benim

yer deitirmek hayatn olaan akna dahildi ve alm satmiiyle uraan insanlar asndan -ki pek ok Yahudi ailesinin


34/553


35/553

dnyasnda yayordum. Gerekler hakknda daha kat bir ka

fa yapsna sahip olan kz kardeimin bile durumumuz hak

knda somut bir fikri yoktu. Bylesi bir bilin, ocukluumuzu ekillendiren dnyann bir paras olmak zorunda deildi.

Sz gelii babamn ii hakknda zerrece fikrim yoktu. Kimse

ocuklara bu tr eylerden bahsetme zahmetine katlanmyor

du, kald ki babamla amcam gibilerinin geimlerini ne yolla

temin ettikleri de hi mi hi ak deildi. Mutlu Aileli tebrik

kartlarndaki kiiler gibi, doktorluk, mimarlk, avukatlk, polislik, esnaflk gibi kati olarak tarif edilebilen cinsten bir mes

lekleri yoktu. Babamn ne i yapt sorulduunda hayal me

yal, bunun anlamsz hatta neredeyse btnyle yanl olduu

nu bile bile Kaufmann (tccar) der veya yazardm. Elimden

baka ne gelirdi?

Mali durumdan bu denli bihaber olmamz -en azndan benim cehaletim- Viyanal ailemin bu durumu kabullenmekteki

gnlszlne, daha dorusu kabullenmeyi reddetmesine

balyd. Zrtleen orta snfn bavurduu son arede ayak

direyerek grnty kurtarmaya almalar" deildi bunun

nedeni. Ne kadar yoksullatklarnn bilinceydiler. Bykan

nem, yeenlerden birinin dnndeki rahatlk ve zenginliehayret ederek kzma, Bu fakirlemi ve proleterlemi gnle

rimizde bunu grmek gerekten insann yreine su serpi

yor, diye yazyor ve damadn geline takt deerli ve gzel

yzn varlkl zamanlarda bizim tarafmzdan takldn,

ac dolu bir ifadeyle belirliyordu. Bu, yirmilerin bandaki mu

azzam enflasyon sonucu Grn dedemin tasarruflarnn, IlionKafede smarlanan bir kek ve kahve deerine dmesinden

nceydi. Beriki genliindeki urama geri dnerek tara kasa

balarna ve Alp kylerine biblo satan gezgin bir tccar olmu

tu. Avusturya orta snfnn byk ounluu ayn durumday

d. Savaa ve sava sonras koullara bal olarak yoksullaan

bu kesim, kemer skmaya ve bar zaman -yani 1914 ncesi- (1918 sonras hibir eyin barla alakas yoktu) srdr


36/553

olan iilerden daha zor durumda gryorlard kendilerini.

(Sonralan, ateli bir komnist delikanl olduumda Gretl tey

zem, kendisine son derece makul gelen bu nermeyi reddettiim iin kafasn sallamt.) Grn kzlarnn ngiliz kocalar

nn durumunun da daha parlak olduunu syleyecek deilim.

lerinden ikisi -gerek babam gerekse de en byk karde Mi-

miyle evlenen yakkl sava esiri Wilfred Brown- pazar eko

nomisinin canglna ayak uydurmakta son derece beceriksizdi.

Ticaretten geimini salayabilen Hobsbaum'larn tek ocuuSidney amcam bile on yln ounu, fiyaskoyla sonulanan bir

proje enkazndan kp ayn feci sonla biten bir baka giriime

savrularak geirmiti.

Aslnda Viyanal ailem, 1914ten nce srdrdkleri yaam

dnda bir olasl tasavvur edemiyordu ve durumlar buna

uysun uymasn hayatlarn o ekilde srdrdler. yle ki annem brakn kiray ve genel ihtiyalar, bakkal faturalarn

deyemez haldeyken bile, evde daima hizmeti altryordu.

Bunlar Highgate Mezarlna, Karl Marxlarla ayn yere gm

l olan Helene Demuth gibi gedikli uaklar filan deil, orta s

nfa mensup hanmlarn su katlmam, hi bitmeyen hizmet

i sorununa neden olan tiplerdi. Zira ajanslardan bir iki ayl

na kiralanan, gittikleri yerde ta atlasa bir iki ay kalan, s

rayla gelen gen kadnlarn arasnda, nadiren rastlanan cine

p er le (bir incijnin yan sra, hayatnda brakn telefonu, gaz

sobas grmemi, dorudan krsal alandan gelen beceriksiz

hizmetiler de vard. Annem 1925 ylnda Barrow in Fur-

nesste hasta olan kzkardei Mimiye bakmak iin ngiltereye

ilk kez gittiinde dier kardeine yazd mektupta, ev ileri

nin itidalle, verimli bir tarzda, patrtsz (Viyanal Yahudi aile

lerinden hayli farkl bir biimde...) halledilmesi ve hem de bu

nun hizm etiler olmadan baarlmas karsnda urad a

knl dile getiriyordu. Burann hanmlar her eyin stesin

den tek bana geliyor ve ocuk da douruyorlar. amarlar


37/553

Yine de annem Ingilizlerin sunduu seenei hibir zaman

ciddiye almad. Yllardr paraszlk eken biri olarak, parasal

sorunlardan ikyetlenen Berlin'deki kz kardeine yazdmektupta yle diyordu:

Sana benden ciddiye alman gereken bir tavsiye; Hizmetisiz

yapmay sakn deneme!! Uzun vadede onsuz yapamayacana

gre en iyisi ta batan bir hizmetinin, beslenme ya da kafan

sokacan at kadar elzem oldugnu kabullenmek. Saln

dan. rahatndan ve sinirlerinden kaybedeceklerinle kyaslan

dnda yapacan tasarrufun bir nemi yok. stelik iler k

tye gittike onlara daha ok ihtiya duyuyorsun. Dorusu

son zamanlarda Mariannee kendisini iten karacam ha

ber versem mi diye dnyordum. Bunu Noel ncesi yapa

cak deildim elbette, ge kalmtm, stelik bize daima iyi

hizmet etmiti. Beni bunu dnmeye iten tek neden, bakka

la deme yapamadm rendiinde yaayacam utant.

imdiyse ok iyi biliyorum ki, iyisi mi deriyi kalnlatrp onu

yanmda tutmak.3

Btn bunlardan bizim anladmz tek ey anne babalar

mzn muhtemelen artan sklkta kavga ettikleri -ama kavgaszanne babas olan var myd ki?- ve Orta Avrupada k gnleri

odalarn buz gibi souk olduuydu. (ayet kmr yaklan

minelerin zamannda ngilterede yaam olsaydk, ki bu gel

mi gemi en verimsiz snma aracyd, snma sorunu sadece

paraszla bal olmayacakt.)

Ksmen son derece istikrarsz maddi durumdan tr birbirine skca kenetlenen aile yaps dnyay ve dolaysyla haya

tm dars ve ierisi olarak ikiye blyordu. Aslnda biz o

cuklar iin aile ve ailenin yakn evresi, insanlar olarak tand

mz yetikinlerin dnyasn tanmlyordu ve bunlar sadece

ihtiyalarmz karlayan insanlar ya da hayatmzn film se

lindeki figranlar deildi. (Bu durum ayn zamanda, Gold veSzanalarn kzlaryla olduu gibi sonrasnda kimlerle hayat


38/553

boyu kalc ilikiler kuracamz da layin ediyordu.) Tand

m yetikinlerin neredeyse tamam akrabalardan ya da an

nemle babamn arkadalar ve onlarn akrabalarndan oluuyordu. Dolaysyla annemin beni gtrd -stelik oraya gi

diim unutulacak trden bir an da saylmazd- diiyi annemkiisel olarak tanmadndan ben de hi anmsamyorum.

te yandan, herhalde ailesi ve kendisi aile dostumuz olduun

dan Doktor Strasser sahici bir kii olarak kalm aklmda. Vi-

yanada geirdiim son yla kadar retmenlerin benim amdan yetikin bireylerin dnyasna ait olmamas ve onlarla kii

sel ilikileri ancak Berlinde kurmu olmam da hayli artc.

Okul, kelimenin lam manasyla darsyd. Ve dars da

iinde gerek insanlar olarak yetikinleri barndrmayan, asl

olarak teki ocuklardan menkul bir dnyayd. erisi olsun

dars olsun yetikinler ocuklarn dnyasna akl erdire-

miyordu, tpk bizim de onlarnkine erdiremediimiz gibi. En

iyi ihtimalle, iki farkl kuak, aradaki uurumu ocukluk i

le veya yetikinler ite diye kabulleniyordu. Bu iki apayr

dnyann arasndaki duvarlarn altn oyan tek etmen Viya-

nadaki son ylmda gelip atan yoksulluk oldu.

Kukusuz bu iki dnya stste bindi. Okuma faaliyetim

zellikle de ngilizce kitaplarm yetikinler tarafndan karla

nyordu. Ama ne yazk ki iyi niyetli akrabalarn Londra'dangnderdikleri Arthur Meenin Children's Newspapern anlal

maz ve skc bulmutum. te yandan, kularn hayat ve hay

vanlarla ilgili Almanca kitaplar kk yalardan itibaren yu-tarcasna okumutum. lkokul bittikten sonra da doa bilimle

rini -asl olarak evrimsel ve biyolojik konulan- poplerletir

mek isteyen bir Lopluluk olan ve akrabalarn benim adma

abone olduklar Kosmos, Gesellschafl der Naturfreunde'nin ya

ynlarna dalmtm. Kklkten itibaren hem bizim hou

muza gidecek trde hem de yetikinlerin hayranlk beslediitiyatro oyunlarna gtrlrdk. Szgelii, Schillerin William


39/553

tam olarak anlayamadmz byk Johann Nestroyun acma

sz komedileri gibi oyunlard bunlar. le yandan dier ocuk

larla, mahalli sinemada gsterilen matinelere, uzun sre nce

len Maxim-Bioya, Chaplinin ve Jackie Coogann ksa filmle

rine ve artc ama, Fritz Langn olduka uzun Nibelungen

destanna gnderilirdik. Viyana yaantmda ocuklar ve yet-

kikinler birlikte sinemaya gitmezdi. Okumaya merakl ocuk

lar, belki evde duyduklarnn etkisi altnda belki de deil, se

imlerini haliyle anne babalarnn ya da akrabalarnn kitap

raflarndan yapard. Bu balamda kuaklarn baz ortak zevk

leri vard. te yandan byklerin biz ocuklar okuyalm diye

setii materyaller genelde ciddi anlamda yetikinlerin ilgi ala

nna girmiyordu. Tam aksine, bizimle herhangi bir ilikisi olan

yetikinlerden yalnzca retmenler, (onlar da onaylamyordu)

on yandaki ocuklarn muhtelif ngiliz adlarna sahip po

lisiye cep serilerine dknln biliyordu. Aslyla ilgisi ol

mayan The World Detective Sherlock Holmes (Dnya Dedektifi

Sherlock Holmes), Sexton Blake, Frank Allen, The Avenger of

the Disinherited snfta elden ele gezen kitaplarn bazlaryd.

Bunlarn iinde en popleri, adam Pili Slrohg'la birlikte

Motzstrassede alan Berlinli dedektif Torn Shark. Ad ge

en yer Chirsopher Isherwood okurlar iin bildik ama Viya-nal ocuklar iin en az Holmesin Baker Caddesi kadar cra

bir yerdi.

Yirmili yllarn ortasnda Viyanadaki ocuklar hl tahta

ereveli arduvaz levhalara gotik el yazsyla harf kazmay ve

yazy kk sngerler yardmyla silmeyi reniyordu. 1918

sonrasna ait okul metinlerinin ou yeni Latin harfleriyle yazldna gre demek ki onu da okuyup yazmay renmitik

ama bunun nasl gerekletiini anmsamyorum. Onbir yan

da ortaokula balayan ocuklarn mutlaka okuma-yazma ve

aritmetii skm olduu varsaylyordu, ancak ilkokulda da

ha baka neler rendiimizi pek anmsamyorum. Akas

bu bana ilgin geliyor. Zira ilkokul gnlerimi, Viyana hakknd t l t l hik l l bitkil l h l i


40/553

etmekten keyif alyorum. Galiba bunlarn hepsini Heimatkun-

de pedagojik balnn altnda toplamak mmkn. Heimai

szcnn maalesef ngilizce'de lam karl olmadndan

bunu en iyi geldiimiz yere dair bilgi eklinde evirebiliriz.

imdi bakyorum da bunlar tarihi iin fena bir hazrlk sreci

deil, zira Viyanann iindeki ve etrafndaki geleneksel tarihe

ait byk olaylar, Viyanal ocuklarn yaadklar yer hakknda

rendiklerinin rastlantsal bir ksmn oluturuyordu. As-

pern, sadece AvusturyalIlarn Napolyon (tartmasz kaybettik

leri ve halkn hafzasnda yer almayan Wagramm komusty-

du) karsnda kazandklar zaferin ad deildi. Ayn zamanda

Tunann gerilerinde cra bir blgede, insanlarn eski nehir ya

tandan kalma lagnlerde yzmek ve sukulanyla zerdevala

rn el dememi blgelerini kefetmek iin gittii henz kente

dahil olmayan bir yerdi. Trklerin Viyana kuatmas da nem

liydi, zira Trk yamasnn sonucunda kente kahve, dolaysy

la da Kaffeehauser gelmiti. Elbette binalar ve antlar haricinde

eski imparatorluk Avusturyasna ait resmi tarihin kaybolmas

byk bir avantajd. 1918lerin Yeni Avusturyasnn henz bir

tarihi yoktu. Okulda verilen tarih eitimini, kronolojik bir sra

izleyen kuru tarihlere, krallk ve savalara indirgemek politiksreklilik kaygsna zg bir eilimdi. ocukluumun Viya-

nasnda okulda kutlandn anmsadm tek tarihi olay Beet

hovenin lmnn yznc yldnmyd. retmenler de

bizzat, yeni dnemde okullarn da farkllamas gerektiini bi

liyor ancak bunu ne ekilde yapacaklarn tam kestiremiyor-

lard. (Okuldaki ark kitabnn da o zaman -1925te- belirttii gibi yeni retim yntemleri henz tam olarak aydnlatl

mamt.) Ortaokul Gymnasiumunda, henz geleneksel peda

gojiden yakasn kurtaramam, 1066 ve sonras* tr tarih

bilgisini kefedecektim. Haliyle bunun heyecan veren bir yan

yoktu. Almanca, corafya, Latince ve nihayet (ngiltereye gel

(* ) 1066 and All That; 1930'tla baslan ngiltere tarihini 103 yi Olay, 5 kt kral


41/553

dikten sonra brakmak sorunda kaldm) Yunanca benim

zevklerime daha ok hitap ediyordu, ama ne yazk ki matema

tik ve fizik bilimleri iin ayn eyi syleyemeyeceim.Din dersleri de ona keza. Bunun ilkokulda olduunu hi

sanmyorum ama ortaokula geldiimizde anmsadm kada

ryla Evanjelistler, Katolik olmayanlar, Lutherciler, tek tk Yu

nan Ortodokslar ve asl olarak da Yahudiler, tahminen sz ko

nusu konularla ilgili derslerden muaf tutuluyordu. Bayan Miri

am Morgenslern ve muhtelif haleflerinin kentin baka bir yakasnda yrttkleri aznlklar iin alternatif dersler -Yahudi

ler iin akamst snflan da- insanda katlma hevesi uyan

drmyordu. Tevratn ilk Be Kitabnda yer alan hikyeler ze

rine habire sorguya ekiliyorduk. Yakupun en nemli olu so

rulduunda verdiim yant nedeniyle yarattm aknl

unutmam mmkn deil. Bkp usanmadan Yusuftan sz ettiklerinden habersiz Yahuda demitim. Her eyden nce b

tn Yahudilerin (Yahudalar) ismi ondan gelmiyor muydu? di

ye gerekelendiriyordum. Yanl yantt. Ayrca o sralar ren

diim lbranice harf karakterlerine ilikin bilgiyi de sonrasnda

unuttum. Bir de Yahudilerin ana duas ema Yisraeli ve (Si-

yonistlerin kabul ettirmeye alt Sefardim dilinde deil A-kenazi telaffuzuyla okunuyordu), Ma Nitanadan ksa bir

blm -Fsh bayramnda en gen erkek tarafndan sorulmas

ve yantlanmas gereken riel sorularm- ezberlemitim. Aile

de kimse Fsh kutlamad, abata ya da dier Yahudi tatille

rine itibar etmedii ve Yahudi perhiz kurallarna uymad iin

bilgilerimi kullanacak frsatm olmad. Sinagoga giden birininban kapamas gerektiini biliyordum ama oraya yolum an

cak dn ya da cenazeler vesilesiyle dyordu. Okul arka

dalarmdan birinin Tanrya dua ederken takip ellii ritelin

tamamn -lallitini ve Yahudi muskasn ve dierlerini- kayt

sz bir hayretle izlemitim. Zaten bu tr eyleri uygulayan bir

ailem olsayd, onlan renmek iin okulda geirilen haftalkbir saatlik zaman ne yeterli ne de lzumlu olurdu


42/553

eyden nce Viyanada bizim gibi 200.000 kii vard, kent n

fusunun yzde onu demekti bu. Viyanal Yahudilerin ou asi

mde olmu isimler tayordu. Ancak Yahudilii kolayca ayr-dedilir klan soyadlarn -Anglo-Sakson dnyasndakilerden

farkl olarak- nadiren deitirmilerdi. ocukken tandklar

mn hibiri din deitirmemiti. Hohenzollernlerin yneti

minde olduu kadar Habsburglarm ynetiminde de bir dini

ibadet sistemini terk edip dierine gemek, teorik olarak pek

ok baarl Yahudi ailenin sosyal ve resm stat adna memnuniyetle dedii bir bedeldi. Ancak toplumdaki kn ar

dndan, bu tr aileler iin bile din deitirme avantaj ortadan

kalkt. Ayrca Grnlerin hibir zaman gz bu denli yksekte

olmamt. Viyanal Yahudiler kendilerini zel bir ekilde iba

det eden (ya da hi etmeyen) Almanlar olarak da tasavvur

edemezlerdi. Pek ok etnik kken arasnda parmakla gsterilen olmak, kamay dnemeyecekleri bir kaderdi. Kimse Ya-

hudilere milletle btnleme seeneini de sunmuyordu, zi

ra ortada byle bir millet mevcut deildi. mparator Franz Jo-

sef'in egemenlii altndaki topraklarn Avusturyaya ait yar

snda, Macaristan yarsnn aksine, teorik olarak tek bir l

keyle zdeleen tek bir halk deildi sz konusu olan. Bukoullar altnda Yahudiler iin "Alman olmak politik ya da

ulusal deil daha ziyade kltrel bir projeydi. Bu, modern

dnyaya katlmak adna Shtells* ve 5/mlsun** tecriini ve ge

riciliini geride brakmak anlamna geliyordu. Nfusun yzde

seksenini Yahudilerin oluturduu Galiyadaki Brody kenti

nin yneticileri, uzun zaman nce imparatordan okuldaki ei

tim dilinin Almanca olmasn talep etmilerdi. Bunun nedeni

Brodynin zgr vatandalarnn bira dkn Germenlere

zenmesi deildi. Bilakis, wundeirabbis ya da yeshiva-bokhers

gibi mucizelerle uraan gelenekleriyle Yidi dilinde Talmudu

aklayan Hasidimlere*** benzemek istemiyorlard. Bundan


43/553

tr anne babalan ve byk babalan Leh, ek ya da Macar

topraklarndan g etmi olan Yahudiler kendilerini Dogu Ya-

hudilerinden kaln izgilerle ayrrd.ada Siyonizmin Viyanal bir gazeteci tarafndan icat edil

mi olmas tesadf deil. Viyanal Yahudilerin hepsi, en azn

dan 1890lardan itibaren anti-semitlerin ve hatta potansiyel

tehlike barndran sokak anti-semitizminin dnyasnda yaa

dklarnn bilincindeydi. Karl Krausun The Last Days of Hu

manity (insanln son gnleri) adl oyunundaki giri sahnesin

de, yoldan geenlerin (Yahudilerin), Aridk Franz Ferdi-

nandn suikasini duyuran Viyana Ringdeki gazele satclar

na verdii tepki aynen u ekildeydi: Gottlob ke injud" (Neyse

ki Yahudi deildi). 1920'lerde iyimserlik beslemek iin pek az

neden vard. Hkmetteki Hristiyan-Sosyal Parinin, en az

kurucusu ve Viyanann nl belediye bakan Kari Lueger ka

dar anti-semitik bir izgi izledii pek ok kii asndan ai

krd. Ve Hiler'in Nasyonal Sosyalistlerini ikinci parti haline

getiren 1930 Alman Reichstag seimleriyle ilgili haberi duy

duklarnda byklerimin yaad oku -ta atlasa on ya

ndaydm- hl anmsyorum. Bunun ne anlama geldiini bi

liyorlard. Ksacas, insann Yahudiliini unutmasnn hibir

yolu yoktu. Ge^i dorudan kendime ynelik anti-semit tavr

lar anmsamyorum zira, ngiliz oluum bana en azndan okul

da Yahudilii arka planda brakan bir kimlik salyordu. Orta

Avrupann genleri arasnda Siyonizm, lml ya da devrimci

sosyalist dncelerle i ieydi geri -Jabotinskynin,* Musso-

liniden esinlenen ve imdi Likud partisi olarak sraili yneten

mritlerini saymazsak- ama Ingiliz olmak muhtemelen beni

bu Yahudi milliyetiliinin cazibesine kar da koruyordu.

Kukusuz Siyonizm yerli Yahudilerden ziyade Herzlin** ken

(* ) Jabo linsk y: 1880 'de Odcssada dodu. 19401a Kuzey Amerika Siyonizminikurmaya alrken ld. Yahudilerin her iki dnya savanda lngicne salla

rnda savamalarn salad. Siyonizmin revizyonist lideri olarak bilinir - .n.

( ) l 1894' l l ' d ld f d d


44/553

tinde daha ok varlk buldu. Szgelii, Almanyada, Hitler d

nemine kadar, farkl zellikler gsteren ar bir ucu temsil et

li. Ne anti-semitleri ne de mavi-beyaz niformasyla futbol ku

lb Hakoah gz ard etmenin imkn vard. Hakoah, Ingilte

reden gelen misafir takm Bolton Wanderersla oynadnda

amcam Sidney ve babam hangi birini tutacaklarn armt.

Yine de orta snfa mensup Viyanallarn ya da zgr Yahudile-

rin byk ounluu Hilere kadar hibir zaman Siyonist ol

mamt.Yahudileri bekleyen tehlikenin ne olduuna dair zerrece fi

kir sahibi deildik. Hi kimsenin bunu bilmesine olanak yok

lu. Yahudi soykrmnn gerekletii Avrupa Karpatlarnn ka

ranlk ke bucaklar ve ilk gmen nesillerin Viyanaya geldi

i Leh-Ukraynann dzlkleri dnldnde bile sistema

tik bir jenosid olgusu akla gelmiyordu. Yal ve deneyimliolanlar, ciddi tehlikeler ba gsterdiinde fazla gze batmadan

hayata devam etme; kaamak bir tavr benimseme; onlar ko

ruyabilecek ya da korumaktan kar salayacak, en azndan

kendi topraklarnda -ne denli adaletsiz olursa olsun- hukuku

ve dzeni tesis etmeyi tercih edecek otoritelerin yannda olma

taraflaryd. Gen ve devrimci olanlar direni ve aktif savunmaarsnda bulunuyordu. Onlar nihai zaferi (rnein dnya

devrimini) dleye dursunlar yallar her eyin er ya da ge

yeniden rayna oturacam biliyordu. Ancak bir toplu imha ki

min aklna gelirdi ki? Her iki kesim de, herhangi bir modem

lkenin, topraklarndaki Yahudi nfusu daimi olarak uzakla

trabileceim aklnn ucuna bile getirmiyordu. Bu tr bir olay1492 Ispanyasndan beri gereklememiti. Bir fiziksel imhay

tasavvur etmekse daha imknszd. Bunun dnda, Yahudile-

rin eski yuvalarn terk edip tek bir etnik kkene dayal ulus

devlet kurma hayaliyle sisLemalik olarak g etmelerini, Nazi

deyimiyle judenrein ' neren de sadece Siyonisllerdi. Hit-

lerden nceki yllarda, hatta onun ilk yllarnda bile, anti-se-miizmin tehlikelerinden sz edildiinde, Yahudilerin zaten


45/553

gibi olgulardaki ar kastediliyordu. Ancak bu henz Ausch

witz anlamna gelmiyordu. Jen osid " kelimesi 19 42 ylna ka

dar szck daarcna bile girmemiti.Anii-semiizme maruz kalmam ve Yahudiliin geleneksel

inan ve ibadetlerine uzak yetimi, bulua girene kadar sn

net olduundan bile habersiz, zeki bir Anglo-Viyanal bir o

cuk iin 1920'lerde Yahudi olmak ne anlama gelebilirdi ki?

Ancak u kadarn syleyebilirim: On yalarndayken annemin

sarf etlii szler basil bir ilke edinmeme yol amt. Anmsamadm bir olay iin, tipik Yahudi szlerini kullanarak, am

calardan birinin davran hakknda, olumsuz bir gzlemi ak

tarm ya da belki de aynen tekrarlamtm. Annem, son dere

ce kat bir ses tonuyla, Yahudiliinden utandn izlenimi

uyandracak bir eyi ne asla yap, ne de buna yelten, demiti.

Her ne kadar srail devletinin tavrlar dnlnce bununinsana ykledii gerilim bazen tahamml snrlarn asa da, o

gnden beri ben de bunu gzetmeye altm. Annemin ilkesi,

piman olsam da, kendimi konfessionlos (dinsiz) olarak ifade

etmemi engelledi. On yanda birinin Avusturyada bunu

yapma yetkisi vard. Bu durum, telaffuz edilmesi imknsz

olan ve ou kez sylenmesi daha kolay bir ekle brnp O sborn ya da Hobson oluveren bir soyachyla, beni mr boyu

srecek bir ykle kar karya brakt. O gnden itibaren bu

ilke, Yahudiliimi tanmlamaya yeterken, muhtelif milliyeti

ve dinci gazetecilerin dedii gibi hayatm kendi kendinden

nefret eden bir Yahudi gibi deil de merhum arkadam Isaac

Deulscherin dedii gibi Yahudi olmayan bir Yahudi gibi srdrmemi de salad. Atalarmn inand bir dine kar duygu

sal anlamda hibir ykmllk hissetmediim gibi, benden

rk temelinde dayanma bekleyen militarist, politik anlamda

saldrgan, kltrel anlamda mit krc kk ulus-devlete

kar daha da az sorumluluk besliyorum. Yeni yzyldaki dei

im dalgasyla, oahtan* (ve Yahudi dnyasnn emsalsiz baarlarnn gerekletii, halk tarafndan kabul grd a


46/553

dan) gcn alan Yahudilerin, zulm kurban olarak emsalsiz

taleplerle dnyann vicdanna seslendii ve kurban" olarak

grld son moda durua da ayak uyduracak deilim. Haklyla haksz, adaletliyle adaletsiz ne etnik rozet takar ne de

milli bayrak tar. Bir tarihi olarak, unu grebiliyorum: 2000

ylna gelindiinde dnya nfusunun drtte birini oluturan,

mensubu olduum soyun seilmi ya da zel insanlar oldu

u savn merulatracak bir gereke varsa, o da, Yahudilerin

dn, bugn ya da yann -kendi tercihleriyle ya da bakalannndayatmasyla- gettolarda ya da zel topraklarda yaptklar de

ildir. Bilakis, bu sav asl olarak Yahudilerin gettolarndan k

malarna izin verildikten ve onlar da bunu setikten sonra, bu

soyun geen iki yzyl iinde daha geni dnyada, insanla

yapt arpc ve saylaryla orantlandnda byk katkya

dayanr. Leh Yahudisi, Fransz Direniisi, Yidi kltrnnsavunucusu ve lkesinin nde gelen Shakespeare uzman ar

kadam Richard Marienstrasn kitabnn balndaki ifadey

le, bizler un peuple en diasporayz (diaspora halk). Diaspora

byk ihtimalle devam edecek. Herzlin ryalarnn gerek ol

duunu varsayp, Yahudilerin, Yahudi anneden doanlar dn

da herkesin dland kk bamsz bir toprak parasndatoplandn dnrsek, bu insanln geri kalan iin vahim

bir sonu o lurdu- ve kukusuz Yahudiler iin de...


47/553

3

Z o r Z a m a n l a r

8 ubat 1929 Cuma gn, babam, bor para bulmak ya da ka

zanmak iin kente yapt umutsuz bir baka ziyaretin ertesinde,

akamn ge bir saatmda eve dndnde kapnn nne yl

mt. iniltilerini st katn penceresinden iiten annem, son dere

ce iddetli Alp knn dondurucu souuna kar cam atnda

babamn kendisine seslendiini iiimiti. Herhalde kalp krizi nedeniyle birka dakika iinde hayatn kaybetmiti. Krk sekiz ya

ndayd. Korkun geen bu son aylarda, yani kocasnn mr

nn son gnlerinde ona kar izledii tutumdan tr kendini

affetmeyen annem de onun lmyle lme mahkum oldu.

Onun lmnden sonra kz kardeine yazd ilk mektu

bunda iimde bir ey parampara oldu, diyordu.

Bu konu hakknda henz yazamyorum. Her bir ters szn ya

da kinci fikrin beni nasl hanerlediini tahmin edebilirsin.

u bir daha asla" meselesi yok mu Gretl! Bunun olacan

bilseydim daha nce bireyler yapardm, imdi byle olmaz

d... Hi deilse hastaln bir gn olsun fark etmi olsaydm,ona gz kulak olur, sevecen davranrdm... Hi deilse yann


48/553

ki buuk yl sonra, o da otuz alu yanda ld. Babamn

lmnden sonraki souk k gnlerinde, adamakll giyin

meden mezarla yapt yrek paralayan ziyaretlerin hep olmne neden olan akcier hastalna katks olduunu d

nmmdr.

Bu dehet dolu aylarda annemin kontroll halinin ypranp

kopmas doald - bilakis insanst abalar sarf ederek duru

mu ocuklarndan gizlemeyi baarmas asl artc oland.

Salam, istikrarl ve mtevazi bir sterlin birikimiyle Msrdangelip kendilerini Avusturyann yksek enflasyon koullarnn

iinde buluveren gen ift iin hayat, ilk gnlerinden itibaren

kolay olmamt. Ka ocuun babas, lisann bir trl tam

olarak grenemedii bir lkede geim mcadelesi vermitir ki.

Geri babamn Msra gitmeden nce de geimini ne yolla te

min ettiine dair hi fikrim yoktu. ok sayda ngiliz srgnnyaad bu geni smrgede, aksam iyi, dzgn grnml,

akll ama fazla tahsilli olmayan, yirmi yalarndaki bir erkein,

sahip olduu hayli etkileyici sporcu siciliyle nakliyecilik ya dalicaret dallarnda i bulmakla zorlanmam olmas gerekir. Vi-

yanadaki ngiliz srgnlerin says daha az olmasna ramen

babam muhtemelen buraya geldiinde de benzer bir yardmummutu. (Geri bu srgndekiler topluluu Viyanann bir

ka futbol takmnn kuruluuna vesile olmutu). Kesin olarak

tek bildiim L. Percy Hobsbawn, Viyana. Tel. Ad. Hobby. Tel.

Nr:.... antetli mektup katlar smarladyd. 1920 ylnda k

sa bir sre iin -annemin kzkardeine anlatt kadaryla- bir

den fazla hizmetileri, hem ahlar hem hizmetileri vard (ikisi de neredeyse birdenbire ortadan yok o lacakt).

Buradan itibarense yolumuz hep yoku aa gidecekti. Se-

uter Villadan, Ober St Veit adl komu banliyye, gzle grlr derecede daha mtevazi bir daireye tanmtk. Yirmili yl

larn ortalarndan itibaren aile, gnlk harcamalar iin gerekli

olan paray nereden temin edeceini bilemeden kt kanaat bir


49/553

laryla aile blesine ne kadar katkda bulunursa bulunsun,

durum 1928 ylnda artk gittike artan bir vehamel arzediyor-

du. 1928in sonuna doru evsahibinden bir ihtarname alm;

havagazm kesmesinler diye grme yapmak zorunda kal

mtk. Annem Noelden iki gn nce kzkardeine, Bugn

Cuma ve daha tek bir hediye almadm. Percy yarn para getir

mezse ne yaparm bilmem. diye yazyordu.

Yeni ylda da rahat bir nefes alamamtk. Babamn lmn

den gn nce kz kardeine gn be gn her eyin ktye

gittiini, kira ve telefon faturasnn denemedigini, genellikle

evde tek bir ilin bile bulunmadm ve evi terk etmeleri iin

ekilen ihtarnamenin gn dolduunda ailenin nerede kalaca

na ilikin hibir fikri olmadn yazyordu. Babam son kez

evden ktnda durum buydu ve artk hayatla deildi. l

mnden birka gn sonra Viyana Merkez Mezarlnn Yahu

di blmne gmlmL. lmyle ilgili aklmda kalan tek

ey, yar uykulu vaziyette kz kardeimle birlikte yalaklarmz

dan kaldrlp korkun olaydan haberdar edilmek zere an

nemle babamn odasna gtrlmz ve mezarlkta zeri

mizi yalayan dondurucu rzgrd.

Belki de bir ocuun babas hakknda yazma greviyle kar

karya kald an budur.

Bu, normalde olduundan da zor bir grev benim iin. n

k onun hakknda neredeyse hibir ey anmsamyorum. Yani

anmsama ihtimalim olan eyleri de besbelli unutmay semi

im. Grn aklmda; adaleli, kelebek gzlkler takan, siyah

salar ortadan ayrk, aim yatay krklarla kapl orta boylu bir

adam. Ama bu izlenim bile kendi belleimden ziyade bir foto

raf makinesinin rnym gibi. Belleimdeki ocukluk alb

mnde on iki, on fotoraflk bir yeri var babamn. Sanrm

hepsi de Ober Seitteki gnlerimize ait bu resimlerin: Viyanada

pek rastlanmayan trde tvit takm elbiseler giyen baba; beni

amatr bir futbol mana gtren baba; kraliyete ait eski avlan


50/553

ba; Ingiliz mzikhollerinden arklar syleyen baba. Bunlardan

baka, civardaki tepeliklere birlikle yaptmz yryn ksa

sren neeli ans ve bir iki de naho an var: Bana boks yapmay retmeye alan -bunda bariz biimde baarsz olan(s

rar etmemiti) baba ve Einsiedeleigassenin bahesinde fkeden

kpren bir baba. O tarihle ilkokulun son yllarnda, dokuz on

yalarnda olmalym. Bir iviyi -m uhtem elen ezlonglardan bi

rinin geveyen ivisini- akmak iin benden eki istemiti. O

sralar, herhalde Sonnleitnerin Die Hhlenkinder (Maara ocuklar) adl lemesinin ilk cildini yanlam olduumdan, ha

raretle tarih ncesi dneme dalmtm. Kitapta, Robinson Cru-

soevari birka (birbiriyle ilgisiz) yelim ocuk Alplerin eriil

mez bir vadisinde, yontma ta devrinden balayp Avusturya

kylsne gelene kadar insanln tarih ncesi alann yeni

den yayordu. Ta devrini yeniden yaadklar iin ben de birta devri ekici yapm, ta tahta sapa uygun biimde tuttur

mutum. ekicimi babama gtrdmde aldm fke dolu

karlk beni hayrete drmt. Bana kar tahammlsz ol

duu anlatlrd, ama yle idiyse -ki muhtemelen yleydi- ben

bunu anlarmdan silmi olmalym. Onu yalnz tek bir sefer i

stnde grmtm. Birgn, satmay baaramad (sk sk olduu gibi) bir aygt eve getirmiti. Aygt, zerindeki parlak

szck - bir rnn ya da perakendecinin ad olabilirdi tpk

aynada yanstlm gibi sokakta grlebilen bir dkkan tabela-

syd. Muhtemelen bunun baar ansn bir ziyaretiyle tart

mak niyetindeydi. Bu ziyareti de genellikle aabeyi olurdu,

nk Viyanada arkadalan varsa bile onlar anmsamyorum.Babam dierleriyle olan anlarn iinde de deil adeta. Lond

radaki genlik yllarna ilikin, fiziksel becerisinden ve kadn

lar cezbetmesinden dem vuran anekdotlar anlatlrd (yine de

karsna sadakatsizlik yaptna ilikin en ufak bir ima anmsa

myorum.). Her East Endli Yahudi aile, erkek evlatlarn iinde

o zamann deyimiyle kendi kendini idare edebilen" ve rlan


51/553

yoksul East Endliler iin ring iyi bir seenek olduundan ba

bam da ziyadesiyle iyi bir boksr olmutu. Bir amatr olarak

kalmasna karn, 1907 ylnda Msrda ve yine 1908 civarnda,muhtemelen asl olarak ngiliz igalci glerine kar dzenle

nen hafif siklet msabakalarnda amatr olarak kazand iki

ampiyonluk kupas, baarsnn elle tutulur simgeleriydi. Bu

kupalar, bir minesi ve dolaysyla mine raf olmayan evimi

zin Avusturya tarz odalarnda bir rafn zerinde dururdu. Ba

bam ldnde henz sekiz yanda olmasna ramen onu efkatle yadeden kzkardeim sonrasnda bu kupalar evine alm

t. Sylendiine gre babam, bir seferinde yzerken ba derde

giren aabeyi Ernesti kurtarm. 1914 ncesi dnemde M

srda yaayan bir kadn konu alan annemin romannda da ok

ynl, yan tanr davrantan gsteren bir adam portresi vardr,

ki bu karakterin kaynam babamdan ald phe gtrmez.Buna ramen babam, Viyana'da geen yllarmza ait aile

anekdotlarnn ya da akalarnn iinde yok. Anlalan o ki ka

ynpederiyle aras iyi deildi, kukusuz bykanne Grnle de.

Bunun tesinde, annemin kzkardeine uzun uzun yazd

mektuplarda da ondan pek az bahis var, hatta kaynbiraderi

Sidneyden bile daha az. Onun baarlar, planlar, baarszlklar, ikisinin birlikle gittii yerler ya da yapt eyler hakknda

hibir ey yok. Annemle babamn lmnden sonra babamn

ad -zellikle de Viyana yllanne Sidneyin ne de GretPin a

ts altnda neredeyse hi zikredilmedi. Gzden rak, gnlden

rak gibiydi sanki.

Aslna baklrsa Viyana yllan babam iin lam bir kabustu.Annemin deyimiyle: O denli kayg, o denli sefalet, o denli ha-

yalkrkl ve derken byle bir son. Pek zahmet gerektirme

yen dzenli bir iten gelecek dzenli bir gelirle mutlu bir

adam,, ekici bir arkada olabilir ve spora, biraz mzik ve e

lenceye deer verilen herhangi bir ortamda pekala ne kabi

lirdi. Bunlar, ngiltere Imparatorluunun resmi ve gayri resmi

snr blgelerinde yaayan meteliksiz ve mesleki anlamda va


52/553

ki de 1914 ncesinin uzaklarda kalan ve bir daha geri gelme

yecek olan dnyasnda, o tarihte henz varlkl bir ilikiler

ana sahip olan bykbabamn ailesinde ya da onlar araclyla i bulabilirdi. Her eyden nce insan kznn kocas iin

bireyler yapmaldr, bu kii biraz schlemiel [enayi] olsa bile.

1920lere gelindiinde zaten bu artk istense de olmazd. Ba

bam yapayalnzd. Acmasz bir dnyada geim mcadelesi ve

ren tandm insanlar arasnda pek az babam kadar elverisiz

koullara sahip olmutur. Sonlara doru kendine gveni iyiden iyiye azalm olmal, nk kimse ank ona inan besle

miyordu. lmnden sonra kars bile Gelecekte iler daha

iyiye gitmeyecek, ktleecekti. Bunu grmekten kurtuldu,

diye dnerek kendisini avutuyordu.

Boks eldivenleri, Viyana ulam sistemi iin fotorafl mev

simlik pasosu ve Alman firmas Tauchnitz'in rettii, ngiltere

dnda yaayan sekinlere satlmak zere hazrlanm, dolay

syla, muhtemelen Msrdan alnan, karton kapakl esasl bir

ngiliz kitaplar koleksiyonu hari ardnda pek fazla bir ey b

rakmad. Viyanadaki evimize yeni Tauchnitzlerin geldiini hi

anmsamyorum ama bunun nedeni herhalde onlara ayracakparann olmayyd. Sanrm kitaplarn ou Viktorya ve Ed

ward dneminin son zamanlarna has adlar tayordu. Hepsini

hevesle ve fakat anlamadan okuduum bir yn Kipling hik

yesi (Kim hari) vard. 1918 ncesi yazarlarn seyahat ve mace

ra zerine kaleme aldklar eserleri daha az saydayd. Bunlarn

iinden, eski zaman balina avn anlatan, artk unutulmu birdestan olan The Cruise o f the Cachalot u (Kaalot Av) hl

anmsarm. Kaln kapakllarn iinden de aklmda Wellse ait

Mr. Britling Sees it Through adl eser kalm. Kapan bile a

mamtm. Tennysonun iirlerinden oluan, bir hediyeye ya da

okulda verilen bir dle benzeyen kaln bir kitap vard. Baba

mn bana verdii ey kendisinin setii ya da saklad (anneml bi likt d d il) b kit l d li d T


53/553

Lady Shalott da o kitaptan aklmda kalanlar. Eer yleyse bu,

babamla aramdaki yegne entelektel ilikiyi simgeliyor.

Yine de, onun yaamna ait bir iki belge var elimde. Baldznn anket defterindeki kaytlar, kiisel zelliklerle ilgili o trde

bir soru cevap ynteminin en azndan Orta Avrupada hl po

pler olduu bir dneme, 1921 ylna ait. Sorularla yantlar

aktaryorum. Babamn mezar kitabesi olarak grlebilirler.

BR ERKEN SZE GRE EN NEML ZELL: Fiziksel

kuvvet

BR KADININ SZE G R E EN NEM L ZELL : iffet

SZN N M UTLU LUK : T m isteklerin gereklem esi

MUTSUZLUK: ansszlk

EN Y VE EN KT TARAFLARINIZ: Frsatian karmak.

Frsatlar yakalamak.

EN SEVDNZ BLM: YokSANATTAK ELMNZ: Modern

TERCH ETTNZ SOSYAL HAYAT: Ailem

EN OK N EFR ET E TTN Z EY: M odem toplum

EN SEVDINZ YAZAR/BESTEC:

EN SEVDNZ KTAP VE MZK ALET: Piyano

EN SEVDNZ ROMAN YA DA TARH KAHRAMANI:Warwick kontu

EN SEVDNZ RENK VE EK: Gl

EN SEVDNZ K VE YEMEK:

EN SEVDNZ SM:

EN SEVD NZ SPOR: Boks

EN SEVDNZ OYUN: BriNASIL YAARSINIZ? Sessizce

MZACINIZ VE EN NEML ZELLNZ: Sahte idealist.

Dlere meyilli.

Dsturunuz: Gn geirmek ve belki biraz daha fazlas.

Bu alakgnll hrsn bile farknda deildi.


54/553

gn sonra yeni bir pabuca ihtiya duyduumda, varolanlar k

n dondurucu souunu nlemedii iin, Ringstrassede ac

dan aladm anmsyorum. Annem ihtiyacm olan yeni pabular Yahudi hayrsever cemiyetinden almt. Aile elinden

geleni yapyordu ama bir kenara koyacak tek kuru yoktu. Za

ten annemin kabul ettii tek nakit hediye, Harry amcann

Londradan yollad 10 sterlindi. Bu hi de yabana atlacak bir

mebla deildi. Yayncnn verdii avans ve son kitap eletiri

lerinden kalanla iki ay idare edebileceimizi varsayyordu.Annemin hakl vesveselerine ramen bykbabamn daire

sine tanmak zorunda kaldk. Gidecek baka bir yer yoklu.

odal dairenin yan tarafndaki kk odada kalyorduk ve

annem geimini kazanmak iin kollar svamt. Bu arada da

ha varlkl arkadalar, onu incitmemek iin yardmlarn ngi

lizce dersleri karlnda dedikleri cretler klnda gizliyordu. (Bu sre iinde annemin yakn arkadalarndan birinin k

zma ortaokula giri snav ncesi verdiim lnglizce dersi saye

sinde kazandm ilk para, annemi harlk verme derdinden

kurtarmann sanrm en nazik yoluydu.) Yapt demelerle

gelirimize bir hayli katkda bulunan. Ermeni bir iadamnn

Papazyan adl kzn zellikle unutamam.Neyse ki annem edebi balantlarn kurmutu. 1924ten iti

baren Rikola-Verlag adl (sonrasnda Speidelsche Verlagsbuch-

handlung olan) kk bir Viyana yayneviyle ilikiye geli ve

grne gre annemin yazd tek roman bu yaynevi yayn

lad. Bay Scheuermann adl bir yaync anneme elinden gelen

yardm yapt. Her eyden nce anneme evirmen olarak deerveriyordu. Halihazrda, arlk anmsanmayan orta batya ait bir

skandinav - Amerikal yazarn romann evirmiti ve Sche

uermann kendisiyle baka bir kitap iin kontrat imzalam,

firmasyla daha kalc bir iliki teklif etmiti. Kambur, uzun

boyluca o adam hayal meyal anmsyorum. Annem, gerek In

giltere gerek Almanyann sreli yaynlar dnyasnda da kendiyazd ya da tercme etlii ksa hikyelerini yaymlatyordu


55/553


56/553

luyduk. Artk ayrydk; Nancy hemen Berline gitti. Bense

Temmuz 1931de annem lene kadar Viyanada kaldm.

Neden bilmiyorum. Belki de Sidney ve Gretl iki yeni ocukla birden baa kamayacaklarn dnmt. Belki de Viya-

na'da ortaokul nc snfa giden bir olan ocuu iin, d

nem ortasnda uygun bir okul ilk anda bulunamamt. Anne

min bana kzkardeimden daha fazla dkn olduu da do

ruydu. Yine de iki ocukla birden srekli baa kmas olanak

sz olduundan onlar kaybetme dncesine almt. Herhalkrda uzun sredir kafasndaki dnce benim er ya da

ge eitim iin Ingiltereye gidip gerek bir ngiliz erkei gibi

meslek sahibi olmamd. Orta Avrupann orta snfa mensup

Yahudilerinin ounda, istikrarl, gl, skc ve nevrozlardan

azade ngiltereyi idealize etme eilimi vard. Hepsi de ngiliz

erkekleriyle evli olan Grn kzlar da belli ki ksmen bu genellemeye dahildi. Bununla birlikte evlilii bir kenara braklrsa,

annem istisnai derecede tutkulu bir ngiliz hayranyd. Kzkar-

deine sz ettii kadaryla, sadece Bay Rosenberge yazaca

mektubun msveddesini hazrlarken bile, onu Huddersfielde

postalayacan dnp ngiltereyle ilgili mahzunlayordu.

Evde yalnz babamla deil kendisiyle de ngilizce konumayabizi zorlayan oydu. Kullandm ngilizceyi dzeltir ve kelime

haznemi gnlk dil daarcnn dna karmak iin urar

d. Hindistan Gizli Servisinde ya da kularla ok ilgilendiim

iin Hindistan Orman Hizmelerinde ie gireceim gnleri ha

yal ederdi. yle bir hayat beni (ve onu) beenilen kitabJungle

Boofetaki dnyaya daha da yaknlatracakt.Babam lene kadar bunlar uzak gelecee ynelik hayallerdi.

imdi beni ngiltereye gndermek iin eline aniden bir frsat

gemiti. Kzkadei Mimi, Souhportun u ksmnda, Lancas-

lireda, Birkdale golf sahalarnn yannda, kocasyla birlikte

at pansiyona beni davet ediyordu. 1928-1929 okul ylnn

bitiminde oraya gittim. ngiltereye ilk ziyaretim ve tek bamak lk l l k ( d d lk


57/553

srekli kalabileceimi sanm olmal. Bana okulun ne zaman

baladn ve yatlanma yetimek iin ok alp alma

mam gerekliini, soruyordu. Baka bir mektubunda Sonbahar iin planlann renmeyi ok istiyorum ya da teyzen Mi-

minin senin iin yapt planlan", diye yazmt. Umarm

orada kalabilirsin, bu senin iyiliine olur, umarm sen de ayn

fikirdesindir." Bu olaslk zerine ne denli ciddi dnd bil

mek imknsz, ancak somut bir plan yaplmad ortadayd.

Her halkrda, babo ve her daim meteliksiz Miminin, yakkl ve fakat maddi konularda ie yaramaz kocasyla -veya

onsuz- bana kalc bir yer temin etmesi zerrece mmkn de

ildi. Okul tatili biter bilmez Viyanaya geri dnecektim.

ngilterede kalmak istiyor muydum ya da bu fikir zerine

dnm mydm, bunu u an anmsamyorum. Her ne ka

dar Southportun be para etmeyen bir yer ve Wintersgarthdapansiyonerlerin arasnda geen bir hayatn da hi cazip olma

dn dnsem de, ngiltereye gitmek, Londra'da gezdiril

mek, Harry amca ve Bella teyzeyle, fakat zelikle de benden

be ya kk kuzenim Ronnieyle tanmak heyecan vericiy

di. Londra yolu zerindeki sarmtrak gri tula evlerle dolu

hi bitmeyen sokaklar ve Lancashire sakinlerinin ngilizce heceleri bizden hayli farkl telaffuz etmelerinin artc kefi sa

ylmazsa ngiltereden iki ana keifle geri dnmtm. Birinci

si ngiliz ii snf ocuklarnn takip ettii Th e W izard, Adven

ture gibi haftalk dergilerdi. Bunlar Ingiliz akrabalarmzn Vi

yanaya gnderdii bien-peasant* dergilere benzemiyordu. On

lar byk bir alkla okumu ve safiyane bir keyifle btnharlm dergilere yatrp Viyanaya elimde bir koleksiyonla

dnmtm. (ok pahal deillerdi. Aklmda doru kaldysa

tanesi 2 peni olmal) O zamanlar bunun farknda deildim an

cak fantezi maceralarn ve dleri bu gri kolonlardan okumak

beni hayatmda ilk kez gerek bir Britanyal yapyordu, ya

tm olan olan ocuklaryla hi deilse ksa bir sreliine aynfrekansta salndm.


58/553

kinci kefimse Erkek zcilerdi. Beni, Southporltan ok

uzak olmayan bir yerde dzenlenen uluslararas bir izci kam

pna gtrmlerdi. Hevesli bir yeniyetme olarak, elimde Ba-den-Powellin Scouting fo r Boys (ocuklar iin zcilik) adl ki

tabyla geri dndmde onlara katlmaya kararlydm. Pfad-

finder'in (zciler), ii kesimine mensup sosyal demokrat "K

zl ahinlerle rekabet ettii Viyanada bir sonraki sene yle de

yaptm. Annem, kamp atelerinin hayranlk uyandrdn fa

kat Marksizmin izinde giden bu harekete kendimi adamakiin yamn henz ok kk olduunu syleyerek beni K

zl ahinlere katlmaktan caydrm. Bylelikle sosyal hayata

ilk olarak on drt yanda, devrimcilerin deil de bir izci alay

nn himayesinde katlm oldum. zci Alay esas olarak Viya-

nal orta snf Yahudi ailelerin ocuklarndan oluuyordu ve

anti-semitlii phe gtrmez, vasat bir Katolik politikac

olan, o zamann Avusturya Cumhurbakan Miklasn resmi

denetimi altndayd.

Ne arazi ilerine ne de toplu yaamaya dair bir becerim ol

mamasna ramen o kadar tutkulu ve okulu bir izciydim ki,

snf arkadalarm bile kaydolmaya ikna etmitim. En iyi ar

kadam babamla annemin lmleri arasndaki dnemde zci

Alaynda tandm. Onunla arkadalmz mr boyu srecek

ti. Hitler Avusturyay igal ettikten sonra ngiltereye kam

ve Londrada Afgan orta eliliinde kapc olarak ie girdikten

sonra ve tbbi teknikerlik eitimine devam etmiti. (Oymak

bamn yolu sonunda Avusturyaya decekti.) Almanyada daBaden-Powell izci takm olsayd annemin lmnden sonra

onlara da katlrdm, ama yoktu, halta - u an inanm ak zor gel

se de- dnya apnda nemli saylan bir Alman futbol takm

da o zaman yoktu. Avusturyann Kzl ahinlerine edeer

bir parti varsa da, bunlar ok daha az heyecan verici nitelikte

ve hi de devrimci olmayan Sosyal Demokrat Partiye aitti. Dolaysyla Marksizm'in rakibi yoktu


59/553


60/553

naya gelip orada kalmt herhalde. Annem Viyanann batsn

daki Purkersdorfta baheli bir sanatoryuma transfer edilmiti.

zcilerle kampa gitmeden onu son bir kez ksa sreliine grecektim. O ana dair anmsayabildiim tek ey bir deri bir ke

mik kald ve ne yapacam, ne syleyeceimi bilememem.

Yanmzda bakalar da vard. Pencereden dar baktmda

bir al ispinozu grmtm; kiraz ekirdeklerini krabilecek

kadar sert bir gagaya sahip minicik bir kutu. Daha nceleri

uzunca sre aram olduum bu kua ilk kez rastlyordum.Diyebilirim ki, anneme ilikin aklmda kalan en son ey, b

yk bir kederden ziyade kubilimine dair yaptm kefin tat

trd zevkti.12 Temmuz 1931de ld. Beni kamptan almlard. Cenaze

den ksa bir sre sonra yaz scanda babamla ayn mezarla

gmld. Bir daha dnmemek zere Viyanadan ayrldm veBerline gittim. Bu tarihten itibaren Nancyle tekrar bir araya

geldik ve Sidney, Gretl ve oullar Peter (o zaman henz alt

yandayd) ailemiz oldu. Annemin lm o on yllk zaman

diliminde gerekleen sonuncu lm olmayacakt.

Belki de imdi biraz annemden sz etmenin tam sras. Grn kardelerin en k ve en zekisiydi. J o i e de viv-

re* becerisi saylmazsa, aralarnda en yeteneklisi oydu. Ailenin

gzel kz ve kk kardei Gretl'e nazaran daha az ekici ve

daha az tepkisel, ablas Mimiye nazaran daha az macerac ve

daha az asiydi. kardein iinde belki de pek ok adan en

geleneksel olan annemdi. On sekiz yanda Percyle nianlanp dier ikisinden daha nce evlenmiti. Mektuplarna bak

lrsa evlendiinde hl bakireydi ve savatan sonra Viyanaya

evli ve bir ocuklu kadn olarak dndnde ikinci ocuun

domas da an meselesiymi. Bu arada, kzkardeleriyle arka

dalarnn ou zgrlemenin ve deiimin, savan ve sonu

devrimle biten k ann baskl ortamnda pierken bekrb l d Yi d b i t d


61/553

da kald anlamna gelmiyordu. Zrihteki ngiliz Konsoloslu

umda evlenmek iin svireye gilmeyi beklerken birka ayl

na asker bir hastanede gnll hemirelik yapmt. Oradayaral erkeklerin son derece gergin yaylm araflar olmad

takdirde yataa uzanmaya tahammllerinin olmadn ren

miti. Yata bu ekilde yapmann hileli yolunu renmitim

ondan. Grimm Kardelere ait peri masallarnn, bulduu bir

evirisinden -rahatlkla bavurabilecei Almanca metninden-

cmleler seerek lmek zere olan Ruthenyal bir askerle iletiim kurmaya almt. Yine de, 1914ten nce, skenderi

yenin smrge toplumunda sren hayat Avrupadaki hayatn

egzotik ama tandk bir trevi gibiydi. Drt yllk bir aradan

sonra geri dnd Viyana ise bambakayd.

Annem belli bakmlardan Vyanal orta snfn 1914 ncesi

ne ait geleneksel anlayn koruyordu. Sylediim gibi, hiz-metisiz bir hayat tahayyl edemiyordu ve ngiliz hanmefen

dilerinin hem ev ii yapp, hem yemek piirip, hem de hanm

lklarndan nasl olup da bir ey kaybetmediklerini grmek

onu artyordu. Annem iin evli bir kadn, kocasyla ocuk

larnn isteklerini, tartmasz kendisininkilerden nde tutma

lyd. Buna riayet etmeyen kzkardei Mimiye arp fkeleniyordu. Mamafih byle dnmenin onu zel olarak baarl

bir anne haline getirdiini de syleyecek deilim. Ama zaten,

uzun yllar sonra kzkardeimle notlarmz karlatrrken

hemfikir olduumuz zere, anne babalk grevini stlenen in

sanlarn hibiri ne yetenek ne eilim asndan bu ii yapmaya

msaitti. Ne bunun stesinden laykyla gelebilen vard ne deonlardan bunu beklemek iin bizim geerli bir nedenimiz. Ni

tekim onlarn anne babalar da farkl deildi. Annem, dnyada

deien alkanlklara er ge ayak uyduracakt ama kendini

paldr kldr bunlarn iine brakmad. 1924 ya da 1925e ka

dar salarn kesmedi ve kestikten sonra da bunu kimse fark

etmedii iin hayal krklna urad.Mutluluk tanm, yanan bir mineyi seyrelmek ve bunun


62/553

az imtiyaz tanyordu. Hevesli ya da maharetli bir evhanm ol

duunu sanmyorum, ne de iyi bir idareciydi. Buna karn ter

zilikten ve hatta kstl btelerin gerei, durmadan o eski giysileri byyen ocuklara gre ayarlama iinden bile zevk alr

d. iki yakamz bir araya getirmek iin verdii sonu gelmeyen

uratan ara sra yld olur ve greve giderdi. amarlarn

teslim edilecei birgn, Kente indim ve bir cafeye gittim ve

dndm apres moi diye yazyordu. Evde amarlar iin

denecek para yoktu ve bor almaya gittii iki arkadan dabulamamt. Bazen de unutmak iin sinemaya giderdi. Bir de

gitgide artan bir younlukla kendini yazmaya vermiti. En

azndan eve para getirdiinden bu faaliyetin maddi bir gerek

esi de vard. Bir de bir avu yakn arkada (kk kzkardei

de bunlara dahildi) zamanla onu ayakla tutan balca moral

destek haline gelmiti. Buna karlk arkadalar da ona hayranlk besliyor, gveniyor ve onu seviyordu.

in garip yan iyi bir modern edebiyat okuru deildi. Yirmi

lerin ortalarnda, kz kardei kendisinden nekahet dneminde

okumak iin kitap tavsiye etmesini istediinde, beriki son za

manlarda Shakespeare dnda bir ey okumadn ve asrlar

dr bir kitap dkkanna uramadn sylemiti.

Kendisini bir yazar olarak ne zaman grmeye balamt? O

tarihle ngiliz kurmaca edebiyatnn an derecede feminize

olmu mevcut tablosuna karlk, Orta Avrupa kadnlar iin

ya

Documents

Tuhaf Zamanlar - Eric J. Hobsbawm