กฤษฎา ทพยศ

ตง ณ นานTUNG N NAN

กฤษฎา ทพยศ

ตง ณ นานTUNG N NAN

2 ตง ณ นาน

คาวา ธง หรอตง ในภาษาถนลานนา จากการศกษาหลกฐานทางโบราณวาไดมการใชธงมานานกวาพนป เชน อยปตโบราณ โรมน รวมถงอาณาจกรโบราณตางๆ ทงในยโรปและเอเชย ตางกใหคาจากดความของธงไววา เปนวสดททาจากเสนใย เชน ผา ซงวสดทสามารถโบกสะบดได มการออกแบบโดยการใชส สญลกษณของผมอานาจหรอการแสดงออกความเปนเจาของ แสดงความหมายของกลมชนสญลกษณของชาต สญลกษณทางทหาร หรอบคคลทมยศสง สญลกษณของเมองหรอสญลกษณทเปนนามธรรม เชน สนตภาพ ศาสนา โดยทวไปธงจะมความหมายมากกวาความกวาง การออกแบบจะใชสเพอใหสอไดงาย ผกตดบนยอดเสาธง มเชอกผกสาหรบชกขนชกลงได

ตง ณ นาน

3 ตง ณ นาน ตง ณ นาน 3

ตงมหลายชนด หลายแบบ หลายลกษณะ หลากรปทรง ตางลวดลาย และมากชนดของวสดในการทา รวมทงโอกาสตางๆ ในการใชตง จงพอทจะจาแนกออก เปนประเภทไดดงน

1. แบงตามวสดในการทา ตงททาจากกระดาษ ไดแก ตงชาง ตงไสหม ททาจากผนผา ไดแก ตงตะขาบ ตงจระเข ตงแดง ตงซาววา ตงพระบฏ ททาดวยกระดาษหรอผา ไดแก ตงสามหาง ตงททอจากเสนดายหรอเสนไหม ไดแก ตงไชย ตงททาจากไมหรอสงกะส ไดแก ตงกระดาง

2. ตงทใชในงานประดบประดาหรอรวมขบวน ตงซาววา มความหมายมงคลใชงานเหมอนตงไชยแตมลกษณะยาวกวา ไมมเสาทปก ตองใชคนถอหลายคนนยมใหผรวมขบวนเดนถอชายตงตอๆ กน ตงกระดาง มกนยมทาดวยไมแกะสลกและประดบกระจก ลงรกปดทองดวยลวดลายดอกไมตางๆ ลายสตวตางๆ แบบถาวรและมกจะทาไวในททมความสาคญในพนทตางๆ

4 ตง ณ นาน

3. ตงทใชในงานพธมงคล ตงไชย เปนเครองหมายบอกถงความเปนสรมงคล ทาไดโดยการทอจากดายหรอสลบสเปนรปเรอ รปปราสาทหรอลวดลาย มงคล ใชเพอถวายเปนพทธบชาและเปนเครองหมายบอกใหรวา ในบรเวณนนจะมงานฉลองสมโภชโดยจะปกตงไวหางกนประมาณ 8-10 เมตรเปนแนวสองขางถนนสบรเวณงานและยงนยมใชในการเดนขบวนเมอมงานเฉลมฉลองตางๆ ตงชาง สวนใหญทาดวยกระดาษมลกษณะการนาไปใชงานเชนเดยวกบตงไชย ตงพระบฏ จะเขยนภาพเกยวกบพทธประวต จะประดบตงไวดานหลงของพระประธานในโบสถ โดยการแขวนไวกบผนงดานหลงพระประธานทงสองขาง ตงตะขาบ ตงจระเข จะมรปตะขาบและจระเขอยตรงกลาง ปกไวเปนการแสดงวาวดนจะมการทอดกฐน หรอแหนาขบวนไปยงวดทจองกฐนไว ตงไสหม เปนพวงประดษฐรปรางคลายจอมแหหรอปรางค ใชประดบตกแตงงานพธบญตางๆ เพอความสวยงาม

5 ตง ณ นาน ตง ณ นาน 5

4. ตงทใชในงานพธอวมงคล ตงแดง หรอเรยกวา ตงคางแดง ตงผตายโหง จะปกตงแดงไวตรงบรเวณทผตายโหงแลวกอเจดยทรายกองเลกๆ เทากบอายของผตายไวในกรอบสายสญจนโดยเชอวาผตายจะไดหมดทกขและเปนการปกสญลกษณเตอนวาจดนเกดอบตเหต ตงสามหาง มความเชอตามคตของพระพทธศาสนาวา อนจจง ทกขง อนตตา หรอมความเชอวาคนเราตายแลวตองไปเกดใหมในภพใดภพหนง หรอหมายถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ใชในการเดนนาขบวนศพ

6 ตง ณ นาน

ตานานตงตานานสงหนวต โยนกชยบรศรเชยงแสน ไดกลาวถงพระมหากสสปะ ไดเอาธาตพระพทธเจาและธาตเจาทงหลายวม 500 องค มาประดษฐานทเมองโยนกนครชยศรบรแสนชาง พระญาอชตราชใหจดขบวนแหมหาธาตไปประดษฐานทดอยอนแดงหรอดอยตง ความวา พระญาอชตราชกษตรยเจากมใจชนชมยนดบงเกดศรทธาปสาทะ แลวกให ช างทงหลายมาหางเอาโกศเงน โกศคา รบซอนเอาโกศแกวประตารากนนแลว กบชาดวยบปผาราชา ขาวตอก ดอกไมเงน ดอกไมคา ชอ ตง ฉตร จอง ปกกางบชามากนก แหนแหมหาธาตออกจากเวยงโยนกนครราชธานหามพระธาตขนสดอยตายะตสะ คอดอนดนแดงพระมหากสสปะเถรเจากอธษฐาน คนตง บชาพระธาตไวหนขวามองสง 8000 วา ตงยาว 7000 วา กวาง 500 วา แตนนมาคนทงหลายเหนแลวจงเรยกวา ดอยตง

พระธาตดอยตง

7 ตง ณ นาน ตง ณ นาน 7

ตานานแมกาเผอก ในคมภรใบลานตวเมอง ไมวาวดในกลมคนเมอง คนยอง คนลอ คนเขนในเมองไทย เมองยองและสบสองปนนา ปรากฏในธรรมใบลานเหมอนกน กลาวถงพระพทธเจา 5 พระองค เกดจากไขแมกาเผอก คอมกาสองผวเมยคหนงทารงไวบนตนไมใหญใกลรมแมนา ขณะทกาเผอกออกไปหากนเกดลมแรง ฝนตกทาใหไขตกจากรงกระจายตกและตดคางตามทตางๆ รมนา ไขทง 5 ฟอง เกดเปนชายทงหมด ไขฟองท 1 ไกเกบไปเลยงคอ พระกกสนธะ , ไขฟองท 2 งหลวง หรอพญานาคเลยงไว ชอ พระโกนาคมนะ ไขฟองท 3 เตานาไปเลยง ชอพระกสสะปะ ไขฟองท 4 แมววเลยงไว ชอพระโคตมะ ไขฟองท 5 คนชกไหมหรอซกผานาไปเลยง ชอ พระอรยเมตตรย เมออายได 16 ป ตางขออนญาตผทเลยงไปบวชเปนฤาษและตางรจกกนวาปนพนองเดยวกน พรอมใจกนทาตงเปนรปแมทเลยงมา พากนไปถวายเปนพทธบชา ณ ตรงเกาะทรายรมฝงทใกลตนไมใหญทแมกาทารง แตผลานสงสบญกศลทถวายไปไมถงแมกาแทจรงทอยชนพรหมเทพ ยามนนทาวพกาพรหมจงบอกแมกาเผอกลงจากชนพรหมแลวแลวแจงแถลงไขแกลกทง 5 แมกาเอาตมฝาย (เสนดาย) มารวฟนตดกบกนแลวดงชกตรงกลางยนใหแกลกทง 5 ตางบชาประทป “ผางตดตนกา” บชาแลวกลบไปจาศลภาวนา จนสาเรจเปนพระพทธเจา 5 พระองค เรยงลาดบ พระกกสนธะ พระโกนาคมนะ พระกสสปะ พระโคตรมะ และพระอรยเมตตรย ดงกลาวมานแล…

8 ตง ณ นาน

การถวายตงในพระพทธศาสนา

จากหลกฐาน ตานาน ลลต และพงศาวดารตางๆ ไดเขยนถงอานสงสของการสรางตงวาผทสรางตงถวายเปนพทธบชาจะไมตกนรก ไดเกดในสวรรคชนดาวดงส ถากลบมาเกดในโลกมนษยกจะเปนใหญเปนโต ถาสรางอทศใหผตาย ผตายกจะพนจากการไปเปนเปรตหลดพนจากบาปกรรมททาไว จากอานสงสดงกลาวนทา ใหชาวลานนานยมสรางตงกนทกชนวรรณะ ซงรปแบบของตงจะมความแตกตางกนขนอยกบฐานะทางสงคมของเจาของ

พธ พนฐานความเชอ ของคนในสงคม วสดและความสามารถของชาวทองถนในการทจะนา เอาวสดทมมาประดบตง โดยใชเทคนควธการตาง ๆ

9 ตง ณ นาน ตง ณ นาน 9

ตงทใชประกอบการเทศน จะใชประกอบในพธงานเทศกาล ตงธรรมหลวง ในเดอนยเปง (วนเพญเดอนสบสอง) หรองานตงธรรมหลวงเดอนส เพง (วนเพญ-เดอนย) โดยการปกตงดงกลาวนในกณฑเทศน หรอ ประดบอาคารทมเทศน เชน โบสถ วหาร หรอ ศาลาบาตร เปนตน ทงนตามคตความเชอองคนในลานนาทาตงใชประกอบการเทศนขน กเพอถวายเปนพทธบชา และเชอวาจะไดอานสงสมากตงทใชประกอบการเทศนสอดคลองกบการเทศน ธรรมเรองตางๆ ในทศมหาชาตชาต ดงตอไปน 1. ตงดน ใชประกอบการเทศนกณฑแรกคอ เตมยชาดก2. ตงทราย ใชประกอบการเทศนกณฑท 2 คอ ชนกกมาร3. ตงไม ใชประกอบการเทศนกณฑท 3 คอ สวรรณสาม4. ตงจน ใชประกอบการเทศนกณฑท 4 คอ เนมราช5. ตงเหยก ใชประกอบการเทศนกณฑท 5 คอ มโหสถ6. ตงเหลก ใชประกอบการเทศนกณฑท 6 คอ ภรทต7. ตงตอง ใชประกอบการเทศนกณฑท 7 คอ จนทกมารชาดก8. ตงขาวเปลอก ใชประกอบการเทศนกณฑท 8 คอ นารถชาดก9. ตงขาวสาร ใชประกอบการเทศนกณฑท 9 คอ วธรบณฑต10. ตงเงน ใชประกอบการเทศนกณฑท 10 คอ เวสสนดร11. ตงคา ใชประกอบการเทศนกณฑเรอง สตธาตถหรอสตาตถออกบวช

10 ตง ณ นาน

องคประกอบของตง สวนหว เปนสวนทผกตดกบคางตง ซงสามารถทาไดหลายรปแบบหวตงทาจากไมเนอออนหรอไมทเบา เชน ไมปอ ไมจา,จร ตอก หวาย ไมอด ไมไผ เปนตน สวนการทาลวดลายหรอจะตกแตงรปแบบใดแลวแตความคดสรางสวรรคของชางจะประดบตกแตงแตถาใชหวายหรอตอกไมไผชนดเหยวจะขดเปนวงตอกนสามชน ชนลางตดกบหวตงมสามหรอสหวง แลวแตความกวางของตง

แลวลดจานวนหวงลงจนไปถงสดจะเหลอหวงเดยว หรอแตละชนทาเปนหวงเดยว ใหมขนาดลดหลนกนลงไปถงหวงบนสดเพอนผกตดกบเชอกททาจากฝายหลายๆเสน ฟนเปนเกลยวเพอความเหนยวไมใหขาด หรอจะนาไมเนอออนกวางประมาณ 1 นวมาทาเปนรปสามเหลยมดานเทา

สวนไมท เหลอจะไขวกนเหมอนกาแลทประดบหนาจวบาน ฐานสามเหลยมเยบตดกบหวของผนตงถาเปนตาขอนของไทใหญจะมลกษณะพเศษเหมอนยอดปราสาทวจตรงดงามครอบอยสวนหวของตง ใชเชอกซงนยมใชฝายดงกลาวมา เพราะเสนฝายมความเหนยวเวลาลมพดจะไมขาดเหมอนเสนลวดแลวนาไปพกกบคานตง

11 ตง ณ นาน ตง ณ นาน 11

สวนลาตว เปนสวนทสาคญของตง เพราะเปนสวนทแสดงความสามารถและความชานาญของคนทอเปนแหลงองคความร ภมปญญา ปรชญา ศาสนาและปรศนาธรรม รวมถงความรสามารถใชประโยชนจากวสดจากธรรมชาตทอยรอบตวไดอยางด ตงหนงผนจะอธบายไดหลายอยางเกยวกบคนทอตงผนนนรวมถงบรบททางสงคม วถชวต ความประณตวจตรบรรจง ความสวยงามอยทการใชสเชนกน

ตงทกผนถกทอดวยแรงศรทธาสงทปรากฏบนตงลวนมความหมายผกพนกบพระชาตตางๆ ของพระโพธสตวตามทไดรบการอบรมสงสอน ถายทอดจากรนสรน โดยเฉพาะการรบรเรองราวในชาดกพระเจา 500 ชาต ทปรากฏบนผนตงอาท รปชาง รปมา รปนก รปหงส รปปลา รปเสอ รปกระตาย รปสนข และรปอนๆโดยเฉพาะรปสตวเกยวเนองกบอดตพทธเจา 5 พระองค เชน ไก พญานาค เตา โค และคนซกผา ดงกลาวมาแสดงใหเหนวาคนถกทอตวตงหรอคนสรางตง มองคความรดานปรศนาธรรมทอยในชาดกคาสอนเปนอยางด

12 ตง ณ นาน

สวนหางตง เปนสวนทสาคญอกสวนหนงของตวตง คนสรางตง ตองมความรอยางด ในความหมายบรรพชนมคาอธบายไวอยางชดเจน ตงทสรางขนแตละตวตองสมพนธกบหนาทหรอการนาไปใชงาน เชนตงมงคล ชางจะไปทาหางตงเปนรปสามเหลยมปลายแหลมนอกจากเปนรปสามเหลยมปลายแหลมเทานนสวนมากนยมเปนหางตดเหลอเสนไดไวรวหรอถกใหสวยงามปลอยชายยาวทงหอยลงไปหรอถดเปนตาขายอาจะมลกปดลกเดอยตกแตงใหสวยงาม

จากคตความเชอเหลานทาใหการพบรปลกษณของตง เปนพทธศลปสาคญในวดตาง ๆ ของลานนาอยางหลากหลายแมในปจจบนชาวลานนาสวนใหญยงนยมสรางตงเพอ ใชในพธกรรมตาง ๆ ทงทางศาสนาประเพณเกยวกบชวต ประเพณเกยวกบการตายงานเทศกาล และเฉลมฉลองตาง ๆ ตามคตความเชอดงเดม แตแนวโนมการใชตงเรมเปลยนไปเนองจากบรรดาหนวยทงภาครฐและเอกชน มกใชตง ประดบตามสถานทจดงานตาง ๆ เพอความสวยงามบางงานนาตงไปใชอยางไมเหมะสมเปนการทาลายคตความเชอ ดงเดมของชาวลานนา เชน การนาตงไปประดบเวทประกวดนางงาม เปนตน บางงานใชตงปกประดบไดแตควรใชตงใหถกประเภทและเหมาะสม หากไมมการอนรกษและศกษารปแบบคตความเชอเกยวกบการใชตงใหเขาใจ ถองแทแลวอนาคตการใชตงในพธการตาง ๆ ตามคตความเชอเดมคงจะถกดดแปลงใหผดเพยนไปในทสด

ตง ณ นาน

© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย กฤษฎา ทพยศ

สงวนลขสทธ

พมพครงแรกเมอ ตลาคม พ.ศ. 2558

จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

เรยบเรยงและออกแบบโดย กฤษฎา ทพยศ

ออกแบบโดยใชฟอนท TH SarabunPSK

รปภาพ โดย www.oknation.net

www.stormclub.com

www.nimphotoclub.com

หนงสอเลมนเปนสวนหนงของการเรยนการสอน เพอสงเสรม และตอยอดศกยภาพการศกษา

ภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ตง ณ นาน

© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย กฤษฎา ทพยศ© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย กฤษฎา ทพยศ

สงวนลขสทธ

พมพครงแรกเมอ ตลาคม พ.ศ. 2558

จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

เรยบเรยงและออกแบบโดย กฤษฎา ทพยศ

© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย กฤษฎา ทพยศ

ออกแบบโดยใชฟอนท TH SarabunPSK

รปภาพ โดย www.oknation.net

www.stormclub.com

www.nimphotoclub.com

หนงสอเลมนเปนสวนหนงของการเรยนการสอน เพอสงเสรม และตอยอดศกยภาพการศกษา

ภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

หนงสอเลมนเปนสวนหนงของการเรยนการสอน เพอสงเสรม และตอยอดศกยภาพการศกษา

ตง ณ นาน

กฤษฎา ทพยศ