1

T U T U N

ОУ "Димитар Миладинов"Општина Центар – СкопјеVIIIБ одд.- одд. раководител Аида Петровска

2

Koga Kolumbo vo 1492 god.do{ol na amerikanskiotostrov Kuba, na{olIndijanci kako pu{atzavitkani lisja tutun,tokmu onaka kako штоdeneska postapuvaatpu{a~ite na puri. Drugiistra`uva~i od toa vreme opi{uvaatdeka amerikanskite “divjaci” vovlekuvaat~ad od luliwa, a go ispu{taat niz usta inos, pa so toa se opijanuvaat. Od toa segleda deka pu{eweto e mnogu star obi~ajvo tie krai{ta. Amerikanskite Indijancine odele ni na lov, ni vo vojna bez tutun.Tutunot se upotrebuval pri verskite ipri zakopnite sve~enosti isto kako ipri dr`avni~kite raboti.Za domorodcite tutunot bil svetorastenie, dobieno neposredno od samitebogovi.

3

Koga neprijatеlot ke mu podade naneprijatelot “lule na mirot” zapaleno,toga{ toa zna~elo deka neprijatelot ќe gosnema, kako {to se izgubil ~adot odluleto na pomiruvaweto. No domorodcitene samo {to pu{ele tutunov list, tuk u goxvakale i {mrkale. Taka ja gasnele `edtai gladot na bojnite poliwa.Prvite semki tutun vo Evropa gi donesoleden {panski istra`uva~. Francuskiotpratenik vo Lisabon Nikot gi nasadil itie ubavo porasnale. Po nego tutunot odbotani~arite go dobil nau~noto ime“Nikotin”. Se raska`uva deka gotva~ot napratenikot so oblog od tutunov list mu jaizlekuval ranata na rakata. Toa bilodovolno Nikot da poveruva volekovitosta na tutunot. Vedna{ semetogo ispratil vo Pariz vo kralskiot dvor.

4

Francuskata kralicaKatarina Medi~iottoga{ so tutun golekuvala svojot soprugFrawo II i toapottiknalo mnoguminatutunot da go smetaatza osobeno lekovitorastenie.Vo edno lekarsko delo od 1565 god.pi{uva deka “tutunot gi rasteruvabolkata i umorta, ja ~isti ustata iglavata,gi ubla`uva zabobolkite i`drigaweto, ~uva od kolera, girasteruva vo{kite, lekuva krasta,otoci, rani i nosi son.”Tutunot po svojata lekovitost stanatolku pro~uen, {to nau~nicite odsedumnaesettiot vek raspravaa vogolema mera za toa dali e podobarstuden ili topol, vla`en ili suv.Go prepora~uvaa kako sredstvo za

КАТАРИНА МЕДИЧИФранцуска кралица

5

defekacija, kako lek protiv kamenot vobubrezite, protiv vodena bolest, crvite,astmata,epilepsijata, glavobolkata,bolestite na gradite i mozokot,krvareweto i dr. Nekoi drugi pi{uvaledeka tutunot gi zgolemuva dobrinata iumot na ~ovekot. Nabrgu tutunot go osvoiStariot svet. Koga upotrebata na tutunotse ra{iriла niz cela Evropa, doшло i doprvi zabrani na pu{eweto. Angliskiotkral Jakob I vo 1604 god strogo gozabraniл pu{eweto. Siroma{niot narod{to }e bил faten da pu{i ili da {mrkatutun, biduvaл tepan, a blagorodnicite gistri`eле i bosi gi teraле od London.Kralot li~no napi{aл kniga protivpu{eweto, xvakaweto i {mrkaweto vokoja veli deka ”toj obi~aj grd za okoto,odvraten za nosot, {teten za `eludnikot,opasen za gradite, go zatapuva mozokot,smrdliviot tutunski ~ad sosem li~i nazadu{liva parea od |avolskiot pekol.

6

Od tutunot ~ovekot se pijani i stanuvalud. Koj pu{i toj ne mo`e da se otka`e odpu{eweto, zna~i ma|epsan e. Ako vo vas,gra|ani, ima sram, ostavete go pu{eweto”.I vo drugi zemji po~na hajka na pu{a~ite.Ruskiot car vo 1633 god. go zabrani лsadeweto, prodavaweto i pu{eweto n atutunot. Koj{to }e se ogre{ил od taazapoved, mu go se~eле nosot, muotkinuvaле od usnata, go pretepuvaле i goprogonuvaле vo Sibir.Turskiot sultanMurat IV najostro gozabranil pu{eweto.Za da poka`ekolku e toa grdanavika, zapovedalna eden Tur~in da muse protne lule niznosot, a potoa go{etal po ulicite.Vojnicite {to pu{ele gikaznuval so besewe do nekoj prometen pat.

7

Vo borbata protiv upotrebata na tutunotvlegle i crkovnite vlasti. Vo 1624 god.papata Inokenti VIII go prokolnal sekoj{to {mrkal tutun vo crkva. Taa zabranavo 1690 ja povtoril i negoviot naslednik,a bila simnata duri vo 1724 god. Koga napapskiot prestol do{ol Benedikt XIIIgolem qubitel na {mrkaweto. Pokraj sitezabrani i kazni upotrebata na tutunot sepove}e se {irela. Po ma`ite po~nale dapu{at i `enite. Tie osobeno go prifatile{mrkaweto. Bidej}i zabranite i kaznitene pomognale, a na dr`avnite upravi imbile nu`ni pari, toga{ tie samite goprezele prodavaweto na tutunot. PrvoAngli~anite, a po niv Portugalcite,Venecijancite, a toga{ i drugi, gootkupuvale tutunot od onie {to go sadelei im go prodavale na potro{uva~ite. Takatutunot stanal najva`niot izvor naprihodi. Deneska na site dr`avni upraviim nosi milijardi.

8

[to naukata denes znae za tutunot?So nau~ni ispituvawa e doka`ano dekatutunot voop{to ne e lekovito rasteni e.Naprotiv, najdeno e deka sodr`i nekolkuotrovni sostojki. Vo nekoi vidovi tutunima i do 6 % nikotin. Toa e izvonrednosilen otrov. Dovolno e da se zemaat30 - 60 mg nikotin pa da predizvika smrt.Tolku nikotin ima vo edna pomala puraili pet cigari.^ovekot otruen od nikotinprvo ~uvstvuva poti{tenost,a potoanastanuva paraliza na nekoi nervi.Krvnite `ili prvo se stegnuvaat, a potoase pro{iruvaat.Od nikotinot sestesnuvaat zenicite, se stesnuvaatcrevata, a se la~i mnogu plunka i pot.Nikotinot predizvikuva proliv i katarna du{nikot, {tetno dejstvuva na srceto ikrvotokot. Doka`ano e deka pu{a~itepo~esto zaboluvaat od bolesti naorganite za di{ewe, srceto, krvnitesadovi kako i od najte{kato i

9

najsmrtonosnoto zaboluvawe - rakot.Po podolgo i izobilno pu{ewe doa|a i

do nervni i du{evni rastrojstva.Niedno sredstvo za u`ivawe ne sepro{irilo tolku brzo kako pu{eweto.Deneska toa go zarobilo preku pol ovinataod ~ove{tvoto. @rtvi na “kralot nanasladata” stanale i mnogu `eni.Iakomo}ta na navikite dosega bila posilna odsite zabrani, kazni i od razumot, da senadevame deka nau~nite otkritja vo vrskaso rakot i so site stra{ni posledici odpu{eweto }e ne spasat od golemiizdatoci, te{ki zaboluvawa i ma~eni~kasmrt.

здрави бели дробови бели дробови на пушач