Uchwała Nr XXVI/205/13 z dnia 25 marca 2013 r.g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U72/2013/216/4728.pdfUCHWAŁA NR XXVI/205/13 RADY POWIATU W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM z dnia 25 marca

UCHWAŁA NR XXVI/205/13

RADY POWIATU W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM

z dnia 25 marca 2013 r.

w sprawie przyjęcia Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego

na lata 2013-2016

Na podstawie art. 87 ust. 1 i 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162,

poz. 1568, z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 238, poz. 2390, z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875, z 2007 r.

Nr 192, poz. 206, z 2009 r. Nr 31, poz. 206, Nr 97, poz. 804, z 2010 r. Nr 75, poz. 474 i Nr 130, poz. 871) Rada

Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim uchwala, co następuje:

§ 1. Uchwala się Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego na lata 2013-

2016, w brzmieniu jak w załączniku do niniejszej uchwały.

§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz-

twa Łódzkiego.

Przewodniczący Rady Powiatu

w Piotrkowie Trybunalskim:

Ireneusz Czerwiński

DZIENNIK URZĘDOWYWOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Łódź, dnia 7 listopada 2013 r.

Poz. 4728

Załącznik nr 1 do uchwały nr XXVI/205/13

Rady Powiatu w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 25 marca 2013 r.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

NA LATA 2013 - 2016

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego – 2 – Poz. 4728

Pomnik historii

„Sulejów – zespół opactwa cystersów”



Sulejowski Park Krajobrazowy Sulejów - neogotycki kościół p. w. św. Floriana

Podklasztorze gm. Sulejów Sulejów – wnętrze neogotyckiego kościoła

– wnętrze kościoła klasztornego


Podklasztorze – gm. Sulejów zespół klasztorny Skotniki gm. Aleksandrów – kościół drewniany,

O.O. Cystersów orientowany, kryty gontem, utrzymany w barokowym

stylu

Bąkowa Góra gm. Ręczno – ruiny zamku Skotniki, gm. Aleksandrów – dzwonnica z

XVIII w., drewniana, dwukondygnacyjna, w

stylu charakterystycznym dla budownictwa

ludowego

Bąkowa Góra gm. Ręczno – kościół z renesansowym portalem


SPIS TREŚCI:

- PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZA-

BYTKAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

- ZAŁOŻENIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA POWIATU

PIOTRKOWSKIEGO

- ASPEKTY PRAWNE I PROGRAMOWE

- Uwarunkowania prawne

- Uwarunkowania programowe

Krajowe

Wojewódzkie

Powiatowe i lokalne

- RYS HISTORYCZNY

- Symbole powiatu

- DIAGNOZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

- Najcenniejsze elementy dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego

- Obiekty podlegające ochronie prawnej

- Ośrodki muzealne Powiatu Piotrkowskiego

- Dziedzictwo kultury niematerialnej

- Bilans walorów dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego

- Założenia Powiatowego programu opieki nad zabytkami

- Najważniejsze aspekty ochrony wartości kulturowych Powiatu Piotrkowskiego

- CELE, KIERUNKI I DZIAŁANIA

- WSKAZANIA DO DOKUMENTÓW WYŻSZEGO RZĘDU

- MOŻLIWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYT-

KAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZA-

BYTKAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

Zapisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162 poz. 1568

z dnia 17 września 2003 r., z późniejszymi zmianami), obligują do sporządzenia Powiatowego Programu Opie-

ki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego.

Zgodnie z artykułem 21 ww. ustawy Ewidencje Zabytków, są podstawą do sporządzania Powiatowego Pro-

gramu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego.

Artykuł 87 ust. 1 ww. ustawy obliguje Zarząd Powiatu do obowiązku sporządzenia na okres 4 lat powiato-

wego programu opieki nad zabytkami.

Ustawa określa, że powiatowy Program ma na celu, w szczególności:

1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji prze-

strzennego zagospodarowania kraju;

2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeolo-

gicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;

3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;


4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i

edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad za-

bytkami;

6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane

z wykorzystaniem tych zabytków;

7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytka-

mi.

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego przyjmuje Rada Powiatu po uzy-

skaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w myśl art. 87 ust. 3 ustawy o ochronie zabytków i

opiece nad zabytkami z 2003 roku z późniejszymi zmianami.

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego jest ogłaszany w Wojewódzkim

Dzienniku Urzędowym, zgodnie z art. 87 ust. 1 ww. ustawy.

Jednocześnie ww. ustawa w art. 87 ust. 5 precyzuje, iż z realizacji Powiatowego Programu Zarząd Powiatu

sporządza się co 2 lata sprawozdanie, które przedstawiane jest Radzie Powiatu i przekazywane Wojewódzkie-

mu Konserwatorowi Zabytków.

ZAŁOŻENIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA POWIATU

PIOTRKOWSKIEGO

Głównym celem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego

na lata 2013-2016 jest odpowiednie kształtowanie sfery dziedzictwa kulturowego powiatu i eksponowanie wy-

sokich walorów kulturowych, co przyczyni się do upowszechniania lokalnej kultury, zacieśniania więzi regio-

nalnych, podtrzymywania tradycji regionalnych i podniesienia atrakcyjności turystycznej regionu.

Zakładanym efektem wdrażania Powiatowego programu opieki nad zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego

będzie poprawa stanu obiektów ujętych w gminnych ewidencjach zabytków, podniesienie ich rangi oraz kształ-

towanie produktów regionalnych i wzmocnienie tradycji etnograficznych, co wpłynie na aktywizację miesz-

kańców w działaniach na rzecz zachowania regionalnego dziedzictwa.

Narzędziem zmierzającym do osiągnięcia założonych efektów jest ustalenie możliwości pozyskiwania środ-

ków finansowych na działania związane z zachowaniem materialnego i niematerialnego dziedzictwa Powiatu

Piotrkowskiego.

ASPEKTY PRAWNE I PROGRAMOWE

Uwarunkowania prawne

Narzędziami służącymi sprawowaniu opieki nad obiektami i obszarami zabytkowymi, są akty prawne ogól-

noświatowe, Unii Europejskiej i krajowe.

Dokumentami ogólnoświatowymi są konwencje opracowane pod egidą ONZ (UNESCO). Konwencja UNE-

SCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, która została ustanowiona w

1972 r. w Paryżu, umożliwiła wyróżnienie obszarów i obiektów mających „najwyższą powszechną wartość”

poprzez Wpisanie na „Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO”.

Unia Europejska reguluje kwestie związane z ochroną dziedzictwa kulturowego w Traktacie z Maastricht z 2

lutego 1992 r., Rozporządzeniu Rady EWG z dnia 9 grudnia 1992 w sprawie wywozu dóbr kultury, Dyrekty-

wie Rady EWG z dnia 15 marca 1993 r. w sprawie zwrotów przedmiotów kultury wyprowadzonych niezgodnie

z prawem z obszaru państwa członkowskiego oraz w Programie Kultura 2000.

Zapisy odnoszące się do ochrony zabytków w Polsce zamieszczono w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

z 1997 roku, w której zgodnie z artykułem 5 ochrona zabytków należy do konstytucyjnych obowiązków pań-

stwa.

Głównym aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z dziedzictwem kulturowym jest ustawa o

ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 162 poz. 1568 z dnia 17 września

2003 r. z późniejszymi zmianami), która uwzględnia podział na ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami.


Zgodnie z art. 4 ochrona zabytków jest sprawowana przez organy administracji publicznej, które są odpo-

wiedzialne za kontrolowanie zabytków oraz prawne i finansowe działania prowadzące do zachowania ich w

dobrym stanie.

Art. 5 ww. ustawy określa, że opiekę nad zabytkiem sprawują właściciele lub posiadacze zabytków, którzy

zostali zobligowani do dbałości o obiekty i obszary zabytkowe poprzez ich właściwe wykorzystywanie, remon-

towanie i udostępnianie.

W świetle art. 6 ochronie i opiece podlegają:

- zabytki nieruchome będące, m. in. krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi i ruralistycz-

nymi obiektami i obszarami zabytkowymi,

- zabytki ruchome będące, np. dziełami sztuki i pamiątkami historycznymi,

- zabytki archeologiczne.

Ustawa w art. 7 określiła cztery prawne formy ochrony zabytków, którymi są:

- wpis do rejestru zabytków,

- uznanie za pomnik historii,

- utworzenie parku kulturowego,

- ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu

lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realiza-

cję inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na reali-

zację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Do kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej należy obejmowanie ochroną prawną w drodze rozpo-

rządzenia najcenniejszych obszarów i obiektów zabytkowych poprzez uznanie ich za pomnik historii.

Zadania administracji rządowej w zakresie zachowania dziedzictwa polegają na obejmowaniu ochroną za-

bytków poprzez wpis do rejestru zabytków na mocy decyzji WKZ, prowadzeniu wojewódzkiej ewidencji za-

bytków, uzgodnieniu i opiniowaniu dokumentów planistycznych i inwestycyjnych oraz sprawowaniu kontroli

nad nimi.

Samorządy ochronę zabytków podejmują poprzez możliwość tworzenia parków kulturowych na mocy

uchwały Rad Gmin. Park kulturowy przekraczający granice gminy zgodnie z art. 16 ust. 5 może być utworzony

i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być two-

rzony. Do obowiązków samorządów lokalnych należy również prowadzenie gminnych ewidencji zabytków i

opracowanie gminnych i powiatowych programów opieki nad zabytkami.

Samorządy tworzą również ustalenia ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Uwarunkowania programowe

- Krajowe

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. głównym opracowa-

niem wskazującym system ochrony dziedzictwa kulturowego Państwa winien być sporządzony przez Ministra

Kultury i Dziedzictwa Narodowego Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Od kilku lat

funkcjonują tezy do krajowego programu, które wskazują, m. in. na potrzeby powiązań zasobów dziedzictwa

kulturowego z walorami środowiska przyrodniczego, promowania wartości materialnych i niematerialnych,

podnoszenia rangi zabytków oraz wzmocnienia roli zabytków w branży turystycznej. Obecnie trwają prace nad

przygotowaniem Krajowego Programu Ochrony Zabytków.

Kolejnym strategicznym dokumentem o charakterze krajowym jest Narodowa Strategia Rozwoju Kultury,

której elementem jest Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Wskazuje

on politykę Państwa w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego. Instrumentami wdrażania strategii są pro-

gramy operacyjne, stanowiące podstawę finansowania działań w zakresu dziedzictwa kulturowego z budżetu

Państwa, rozdysponowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zarówno Programy, jak i

ich zakresy ulegają zmianie w poszczególnych latach. Dotychczas najważniejszym z nich jest ogłaszany co-

rocznie Program Operacyjny „Dziedzictwo Kulturowe”, posiadający wyróżnione priorytety i działania. Pro-


gram ten umożliwia pozyskiwanie środków finansowych na przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych oraz

rewaloryzacyjnych obiektów i obszarów zabytkowych, rozwój ośrodków muzealnych, kultywowanie tradycji

ludowych, czy ochronę zabytków archeologicznych.

- Wojewódzkie

Dokumentem strategicznym w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na poziomie wojewódzkim jest

Wojewódzki program opieki nad zabytkami w województwie łódzkim na lata 2012-2015. Przyjęty uchwałą Nr

XXVI/487/12 z dnia 21.06.2012 r.

W programie tym wartości kulturowe Powiatu Piotrkowskiego zostały w znacznym stopniu dostrzeżone i

traktowane jako znaczące dla terenu województwa.

Zgodnie z zapisami WPOnZ dziedzictwo kulturowe Powiatu Piotrkowskiego posiada walory ponadlokalne,

stanowiąc strategiczne znaczenie w kształtowaniu systemu ochrony dziedzictwa kulturowego województwa.

W zapisach WPOnZ wskazano: iż obszar Powiatu Piotrkowskiego posiada 105 obiektów wpisanych do reje-

stru zabytków.

WPOnZ wskazuje potrzebę stworzenie mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kultu-

rowym. W tym celu należy opracować gminne ewidencje zabytków Powiatu Piotrkowskiego, gm. Grabica, m.

Wola Krzysztoporska.

Ponadto należy sporządzić programy opieki nad zabytkami dla miasta i gminy Wolbórz oraz gmin: Grabica,

Czarnocin, Łęki Szlacheckie, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska.

WPOnZ określa dla następujących jednostek zadanie polegające na cyfryzacji ewidencji zabytków dla: pow.

piotrkowskiego, m. gm. Wolbórz, gm. Aleksandrów, gm. Gorzkowice, gm. Grabica, gm. Czarnocin, gm. Łęki

Szlacheckie, gm. Moszczenica, gm. Ręczno, gm. Rozprza, gm. Wola Krzysztoporska.

Przewidziano również prace rewitalizacyjne historycznych układów przestrzennych o randze regionalnej i

lokalnej.

W zakresie poprawy stanu obiektów i obszarów zabytkowych wskazano na potrzebę rewaloryzacji i remon-

tów w obiektach priorytetowych, do których zakwalifikowano: zespół klasztorny o.o. Norbertanów w Witowie

(m. gm. Sulejów), zespół klasztorny o.o. Cystersów w Sulejowie, zespół pałacowo-parkowy w Wolborzu.

Realizacja zintegrowanych projektów tematycznych dotyczących kształtowania obszarów krajobrazu kultu-

rowego na terenie Powiatu Piotrkowskiego dotyczy, m. in. Dorzecza Pilicy i Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

Wskazano na potrzebę wykonania prac rewaloryzacyjnych w założeniach zieleni zamieszczonych, m.in. na

liście NFOŚiGW dla następujących parków: dworskiego w Cieszanowicach (gm. Gorzkowice) oraz pałacowe-

go w Wolborzu.

Zgodnie z zapisami WPOnZ zakończono procedurę utworzenia pomnika historii dla Zespołu Opactwa Cy-

stersów w Sulejowie Podklasztorzu. Opactwo prawnie uznano za pomnik historii Rozporządzeniem z dnia 22

października 2012 r.

Zgodnie z zapisami WPOnZ celowe jest utworzenie następujących parków kulturowych: „Śladami Reymon-

ta” (gm. Czarnocin), Zespół pałacowy w Wolborzu, Sulejów-Podklasztorze (m. gm. Sulejów), Bąkowa Góra -

Majkowice (gm. Ręczno).

Program wskazuje na konieczność reaktywacji tożsamości w piotrkowskim podregionie kulturowym.

Opactwo Cystersów Sulejów-Podklasztorze zgodnie z zapisami WPOnZ powinno być kreowanie jako sym-

bol województwa łódzkiego.

Kolejnym prestiżowym dokumentem samorządu województwa łódzkiego jest Strategia Rozwoju Wojewódz-

twa Łódzkiego 2020 przyjęta przez Sejmik Województwa Łódzkiego w lipcu 2012 roku. Planowana wizja

rozwoju województwa łódzkiego uwzględnia kreowanie różnorodności kulturowej oraz umocnienie identyfika-

cji mieszkańców z kulturą regionu. Wspieranie oraz inicjowanie mają być działania w zakresie kreowania folk-

loru i produktów regionalnych.


Opracowana strategia mocno podkreśla konieczność wspólnych działań większych grup partnerskich mają-

cych szansę pozyskiwania funduszy w ramach realizacji zintegrowanych projektów rewaloryzacyjnych cen-

nych obszarów zabytkowych.

Ważnym dokumentem chroniącym walory kulturowe i krajobrazowe omawianego obszaru jest również Plan

Ochrony Sulejowskiego Parku Krajobrazowego powołanego Rozporządzeniem Wojewody Łódzkiego Nr

24/2006 z dn. 3 lipca 2006 r. w sprawie Sulejowskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. W. Ł. z 2006 r. Nr

248, poz. 1911).

Park ten powołano, m. in. dla ochrony: krajobrazu kulturowego o unikatowych wartościach – Sulejów –

Podklasztorze, historycznych układów przestrzennych, punktów i panoram widokowych, zachowanych charak-

terystycznych cech tradycyjnej architektury, lokalnych tradycji i elementów kultury niematerialnej.

- Powiatowe i Lokalne

Dokumentem odnoszącym się do zagadnień dziedzictwa kulturowego na poziomie powiatowym jest przede

wszystkim Strategia rozwoju Powiatu Piotrkowskiego do 2015 roku, Lokalna Strategia Rozwoju LGD „BUD-

UJ RAZEM”, Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009-2015 Stowarzyszenia „Dolina Pilicy”.

Prestiżowymi dokumentami w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym są Gminne

Programy Opieki nad Zabytkami dla gminy Sulejów i Aleksandrów oraz Gorzkowice.

Dla miasta i gminy Sulejów i Wolbórz oraz gmin: Aleksandrów, Moszczenica, Ręczno i Rozprza, Łęki Szla-

checkie, Gorzkowice wykonano gminne ewidencje zabytków.

Dokumentami odnoszącymi się do zagadnień dziedzictwa kulturowego są: Studium uwarunkowań i kierun-

ków zagospodarowania przestrzennego, obowiązujące Miejscowe Plany zagospodarowania przestrzennego,

Lokalne Programy rewitalizacji, Strategie rozwoju turystyki i kultury, Strategie rozwoju i promocji, Plany

Rozwoju Lokalnego, Programy ochrony środowiska jednostek wchodzących w skład powiatu piotrkowskiego

t.j.: miasta i gminy Sulejów, miasta i gminy Wolbórz oraz gmin Aleksandrów, Czarnocin, Gorzkowice, Grabi-

ca, Łęki Szlacheckie, Moszczenica, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska.

Rys historyczny

W przeszłości obszar Powiatu Piotrkowskiego był pod względem administracji państwowej oraz kościelnej.

Pilica, wzdłuż której następowały podziały stanowiła naturalną granicę administracyjną. Początki kształtowania

historii subregionu sięgają okresu wczesnego średniowiecza i związane są ze skupiskowym osadnictwem w

dolinie Pilicy.

W powiecie odnajdujemy ślady dwóch spośród trzech najważniejszych skupisk nadpilicznych – skupienie

wolborskie i rozpierskie, o których istnieniu świadczą liczne stanowiska archeologiczne.

Korzystne warunki środowiska - doliny rzek, lasy, surowce naturalne stymulowały do rozwoju gospodarcze-

go, któremu nieodłącznie towarzyszył rozwój kulturowy.

Tradycja, kultura ludowa nawiązuje do tendencji panujących na ziemi sieradzkiej dlatego też etnograficznie

opisywany obszar zakwalifikowano do subregionu sieradzkiego, choć w jego obrębie wyróżniono region piotr-

kowski i region pogranicza piotrkowsko-opoczyńskiego, do których należy analizowany Powiat Piotrkowski.

Powiat Piotrkowski w całości położony jest w granicach historycznej ziemi piotrkowskiej będącej częścią

ziemi sieradzkiej. Taki dualizm położenia uwarunkowany jest zasięgiem oddziaływania w przeszłości Sieradza,

którego wpływ został zmniejszony w XV w., kiedy Piotrków objął swoim oddziaływaniem wschodnią część

ziemi sieradzkiej. Tak wysoka pozycja Piotrkowa ukształtowała się bezpośrednio w wyniku unii polsko-

litewskiej, wówczas miasto stało się miejscem rezydowania dworu królewskiego. Tym samym pełnił on nieofi-


cjalnie rolę stolicy kraju. Dodatkowo region piotrkowski swoje powstanie zawdzięcza wysokiej randze poli-

tycznej (Trybunał Koronny, synody duchowne), gospodarczej i kulturalnej miasta Piotrkowa. Na jego stabil-

ność miało wpływ istnienie trzech ważnych ośrodków osadniczych Sulejowa, Rozprzy i Wolborza. O roli jaką

odegrały wspomniane miejscowości w rozwoju społeczno-kulturowym regionu świadczy ich historyczna pozy-

cja.

Rozprza należy do najstarszych miejscowości w tej części Polski, istniała już od 1065 r., zaś od XI wieku

funkcjonowała jako gród kasztelański o dużym zasięgu władzy i pozycji handlowej. W XIV wieku uzyskała

prawa miejskie.

Sulejów swoją pozycję zawdzięcza osadnictwu cysterskiemu (XII w.), dobremu położeniu komunikacyjne-

mu oraz zasobom surowców skalnych (wapieni). Dwa pierwsze czynniki zdecydowały o rozwoju gospodar-

czym i w konsekwencji nadaniu praw miejskich już w połowie XIII wieku.

W obrębie Powiatu Piotrkowskiego znajduje się fragment dawnej kasztelanii wolborskiej. Wolbórz odegrał

znaczącą rolę w kształtowaniu regionu piotrkowskiego, był wcześniej siedzibą kasztelanii, następnie rezydencją

biskupów włocławskich (XII w.). Podobnie jak w przypadku Rozprzy pierwsze wzmianki o nim pochodzą z

1065 r.

Krajobraz doliny Pilicy

Symbole powiatu

Herb Flaga Logo


Siedzibą władz Powiatu Piotrkowskiego jest Piotrków Trybunalski. Powiat posiada charakterystyczne znaki

będące symbolem lokalnej społeczności i wspólnoty samorządowej. Są nimi herb, flaga i logo powiatu.

Herb jest umieszczany w obiektach należących do Powiatu Piotrkowskiego. Prawo jego wykorzystywania

przysługuje Staroście Powiatu Piotrkowskiego, Zarządowi Powiatu i Przewodniczącemu Rady Powiatu.

Flagę urzędową powiatu podnosi się z okazji uroczystości, świąt państwowych i rocznic powiatowych na

budynkach lub przed budynkami stanowiącymi siedzibę samorządowych władz powiatowych i jednostek orga-

nizacyjnych oraz w miejscach publicznych wskazanych przez władze powiatu.

Logo Powiatu Piotrkowskiego jest znakiem promocyjnym i może być używane, m. in. podczas wszystkich

uroczystości krajowych i zagranicznych, w których Powiat Piotrkowski jest gospodarzem, współgospodarzem

lub uczestnikiem, podczas wszelkich imprez wspieranych przez Powiat Piotrkowski, do sygnowania wydaw-

nictw i materiałów promocyjnych.

Symbole gmin wchodzących w skład powiatu

W skład Powiatu Piotrkowskiego wchodzą: miasto i gmina Sulejów, miasto i gmina Wolbórz oraz gminy

wiejskie Aleksandrów, Czarnocin, Gorzkowice, Grabica, Łęki Szlacheckie, Moszczenica, Ręczno, Rozprza,



DIAGNOZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

W obrębie Powiatu Piotrkowskiego występują unikatowe zespoły urbanistyczne i ruralistyczne, posiadające

następującą rangę:

- regionalną – Wolbórz,

- lokalną: Rozprza, Sulejów, Bąkowa Góra, Majkowice, Gorzkowice.

Wolbórz posiada układ przestrzenny o randze regionalnej z uwagi na zachowaną czytelną owalnicę nawią-

zującą do starosłowiańskich wsi placowych, cechującą się regularnością. Do podstawowych elementów jej

układu należy plac o kształcie wrzeciona na rozszerzeniu drogi.

Wolbórz słynie z bogatej historii, wspaniałego zespołu pałacowo-parkowego – siedziby biskupów kujaw-

skich i najznamienitszego w Polsce wójta – Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Należy do najstarszych grodów

kasztelańskich Polski z czasów Piastów. We wczesnym średniowieczu stanowił czoło opolne. Pierwsza

wzmianka o Wolborzu pochodzi z 1065 r. Bulla papieska z 1136 r. wymienia „castellum Voibor” jako gród

kasztelański, był też osadą targową, mieściła się tutaj komora celna. Słowo woj oznaczało rycerza, a bor walkę.

W zachodniej części dzisiejszego Wolborza istniał gród otoczony wsiami służebnymi. Wolbórz jako miasto

stanowił centrum administracyjne obszernego klucza majątkowego, liczącego 49 wsi. Przechodził tędy ważny

trakt handlowy z Krakowa do Łęczycy.

Wolbórz już w tamtych czasach posiadał połączenie z Rawą i Piotrkowem. W XII w. miejscowość wraz z

okolicznymi wsiami przeszła w ręce kościelne i stała się ważnym ośrodkiem administracji gospodarczej bisku-

pów włocławskich, którzy wybudowali tu zamek. Od XII w. przez około sześć stuleci, aż do 1818 r. stanowił

centrum dużego klucza dóbr biskupów kujawskich. Ich obecność przysporzyła ówczesnemu Wolborzowi

splendoru, piękna i wyjątkowego smaku. Miasto miało wówczas charakter miejskiego ośrodka przedlokacyjne-

go. Dzisiejszy układ rozplanowania pochodzi najpóźniej z czasów jego lokacji w 2 poł. XIII w. W XIII w. z

osady targowej na podgrodziu rozwinęło się miasto, które w 1273 r. przeniesiono na prawo niemieckie. Włady-

sław Jagiełło wyznaczył Wolbórz na punkt zborny wojsk wyruszających przeciwko Krzyżakom w XV w. XV,

XVI i początek XVII w. to okres świetności miasta – nastąpił rozwój rzemiosła, a sukno przez Lwów wysyłano

do krajów naddunajskich. W biskupim zamku skupiało się renesansowe środowisko intelektualne. Najazdy

szwedzkie i czasy zaborów przyczyniały się do powolnego upadku miasta, aż w 1870 r. Wolbórz utracił prawa

miejskie. 1 stycznia 2011 r. po 140 latach Wolbórz odzyskał prawa miejskie.

Układ urbanistyczny Wolborza jest wybitnym zabytkiem urbanistycznym, złożonym z kilku elementów z

różnych epok. Są to elementy nieskażone i wyraźnie rozdzielone.

O rozwoju miejscowości i specyfice układu urbanistycznego zadecydowały warunki topograficzne i hydro-

graficzne, a mianowicie fakt, że wspólna dolina dwu rzek Wolbórki i Moszczanki ma pod Wolborzem zaledwie

1 kilometr szerokości, a w bezpośrednim sąsiedztwie bagnistej doliny znalazły się tereny zupełnie suche. O

powstaniu osady zdecydował także układ dróg. W Wolborzu istniała przeprawa przez Wolbórkę pradawnego

traktu drogowego ze Śląska na Mazowsze, a także z Wielkopolski przez Sieradz w kierunku Lublina i z Łęczy-

cy do Krakowa. Dzisiejszy układ rozplanowania miasta pochodzi najpóźniej z czasów jego lokacji w 2 poł.

XIII w.i reprezentuje wielkością oraz kształtem siatki ulic typ doskonały polskiego średniowiecznego miasta

owalnego. Najstarszym elementem jest zachowany w przebiegu dróg fragment owalnicy na prawym brzegu

rzeki, na wschód od drogi łączącej założenie pałacowe z miastem średniowiecznym. Wewnątrz owalnicy znaj-

duje się kościół i nieregularny rynek. Dopełnieniem zastanego układu miejskiego stał się w wieku XVIII baro-

kowy zespół pałacowy biskupów kujawskich. Założenie wolborskie jest obiektem średniej skali, ale spośród

innych tego typu układów na ziemiach polskich, najbardziej zbliżonym do prototypu, a więc założenia pałaco-

wo-parkowego w Wersalu.

Cały układ urbanistyczny Wolborza stanowi zabytek o randze regionalnej. Teren zamku, owalnica miasta

średniowiecznego, założenie pałacowe oraz aleja łącząca je z miastem, zachowały się w prawie czystej formie.

Od strony północnej z układem miejskim sąsiaduje zespół dworski w Bogusławicach. Sylweta miejscowości

posiada kompozycję rozproszoną, zaakcentowaną od północy wertykalnym elementem wieży kościelnej, a od

strony południowej horyzontalną bryłą zespołu pałacowego. W XV-wiecznym kościele p.w. św. Mikołaja za-

chował się gotycki szczyt. W roku 1766 kościół został gruntownie przebudowany, czego świadectwem jest

m.in. zgrabny hełm barokowy wieży kościelnej. Dzisiejsza małomiasteczkowa zabudowa, dość zwarta, zajmuje

rozległy obszar w obrębie miasta średniowiecznego w rozwidleniu rzek oraz na południe od rzeki, aż do granic


terenu pałacowo-parkowego. Zabudowa pierzei rynkowych jest niepełna i przypadkowa.

Rozprza to jedno z najstarszych osiedli ziemi piotrkowskiej, które od XI w. było stolicą kasztelanii.

Początki miejscowości sięgają okresu wczesnohistorycznego, w IX w. na prawym brzegu rzeki Luciąży, na

wschód od obecnej osady, istniał drewniano-ziemny gród pierścieniowaty, jedyny w historycznym osadniczym

skupisku rozpierskim.

Lokalizacja grodu wykorzystywała warunki naturalne gwarantujące bezpieczeństwo (podmokły teren, lasy,

rzeka), dobrą dostępność do surowców budowlanych - drewna i wody.

Wówczas pełnił on funkcję opola – związku terytorialno-sąsiedzkiego i strzegł przeprawy przez rzekę. Na

rozwój osady targowej wpłynęło położenie wzdłuż ważnego traktu handlowego biegnącego z Krakowa na Ma-

zowsze i Pomorza przez Radomsko i Piotrków.

Pierwsza wzmianka o Rozprzy pojawia się w 1065 r. w dokumencie mogileńskim.

Kolejny zapis w Bulli Gnieźnieńskiej z 1136 r. potwierdza jej istnienie, wówczas „Rozpra” była posiadłością

arcybiskupa gnieźnieńskiego.

Od początku istnienia do okresu rozbiorów Rozprza pozostawała miastem prywatnym. Od XVI wieku była

małym miasteczkiem szlacheckim, bardziej przypominającym wieś, w którym rozwijała się funkcja oświatowa

(szkoła). Kryzys w rozwoju pogłębiły konsekwencje najazdu szwedzkiego (XVII w.). Od tego czasu Rozprza

stała się ośrodkiem powstańczym – podczas konfederacji barskiej i powstania styczniowego.

Pomimo przeprowadzenia w XIX w. linii kolejowej Warszawsko-Wiedeńskiej, miasto nie znalazło się w

strefie rozwoju przemysłu, nie rozwijało się i w konsekwencji w 1870 r. Rozprza utraciła po 500 latach prawa

miejskie. W 1928 r. w Rozprzy miał miejsce pożar. Podczas II wojny światowej partyzanci z Rozprzy i okolic

aktywnie uczestniczyli w działaniach wojennych.

Długa i burzliwa historia Rozprzy – początkowo grodu, kasztelanii, a następnie miasta, którego słaba pozy-

cja doprowadziła do utraty praw miejskich to zaledwie jeden przykład spośród 42 miejscowości regionu łódz-

kiego, które straciły swoje prawa miejskie w 1870 r.

Ślady przeszłości odnajdujemy w układzie przestrzennym Rozprzy, kształtującym się od XII-XIV w., a także

w wieku XVIII. Układ ten jest odzwierciedleniem zachodzących przemian z przedlokacyjnego układu owalni-

cy, w regularny z prostokątnym rynkiem powstały po lokacji miasta w późnym średniowieczu. Prawdopodob-

nie w XVIII w. za południowo-wschodnią pierzeją rynku powstał zespół dworsko-parkowy, będący rezydencją

właścicieli dóbr rozpierskich - Zarembów. Współczesny układ urbanistyczny dawnego miasta posiada prostą

kompozycję. W układzie przestrzennym znajduje się uliczka gospodarcza na zapleczu ulicy Szymanowskiego,

która jest dowodem na przenikanie się funkcji miejskich i wiejskich miejscowości. O bogatej przeszłości miej-

scowości świadczy grodzisko pierścieniowe z IX-XIV w. wpisane do rejestru zabytków.


Zabytkowy jest także zespół kościoła p.w. Nawiedzenia NMP z drugiej połowy XVIII w.

Sulejów to osada, która w tym miejscu rozwinęła się w drugiej połowie XII wieku przy opactwie Cystersów

ufundowanym przez Kazimierza Sprawiedliwego. Nadanie praw miasta Sulejowa nastąpiło w drugiej połowie

XIII wieku, co Władysław Łokietek potwierdził w 1308 r.

Miasto jako osada handlowa rozwijało się w oparciu o szlaki wiodące z Wielkopolski i Śląska w kierunku

Rusi. W skutek zniszczeń w czasie wojen szwedzkich nastąpiło podupadanie miasta co spowodowało utratę

praw miejskich w 1870 roku na blisko 60 lat.

Ponowne uzyskanie praw miasta nastąpiło dopiero w 1927 roku. Kolejny okres zniszczeń spowodowało

bombardowanie niemieckie we wrześniu 1939 roku, podczas którego zginęło tysiąc jego mieszkańców.

Obecnie Sulejów wymaga przeprowadzenia kompleksowych prac rewaloryzacyjnych w obrębie układu prze-

strzennego oraz odnowy zabytkowych obiektów.

Bąkowa Góra to wieś położona w gminie Ręczno. Leży na zboczu wysokiego wzniesienia (282 m n.p.m.)

stanowiącego najbardziej wysuniętą na północ część pasma Małogosko-Przedborskiego.

Pierwsze wzmianki o Bąkowej Górze pochodzą z 1340 r. i dowodzą istnienia miejscowości już w XIV wie-

ku. Zanim Bąkowa Góra zaczęła funkcjonować w świadomości ludności jako dobrze rozwijająca się osada, nie

była zamieszkana o czym świadczy opis I. Kraszewskiego: „(...) gródek, który podówczas Wilczą Górą zwano,

pustką stał, mało nie przez cały wiek, a o grunta jego nikt się nie troszczył, granice pozarastały i zapomniały

się, z Surdęgi ludzie od skrajów zarywali po troszę co lepszej, a dogodniejszej ziemi. Wypasano na łąkach

trzody i siano z nich zbierano, bo nikt tam nie zaglądał.(...) Na Wilczej Górze i jej gruntach nikt się nie sadowił

dlatego, że opieki by nie miał, a dziedzice, nic z tej ziemi nie mogąc wyciągnąć, prawie o niej zapomnieli. (...)”

Kiedy za panowania Władysława Łokietka, zamieszkał tu Zygmunt Bąk - fundator zamku wybudowanego

na przełomie XIV i XV wieku, wówczas „(...) pusta niegdyś Wilcza Góra, teraz Bąkiem zwana, już do dawnej

wcale nie była podobną (..)” (I. Kraszewski „Jelita”). Zamek wybudowany został na wapiennym wzniesieniu,

dzięki czemu dominował nad doliną Pilicy. Obronna budowla była niewielka, gdyż zaledwie trójizbowa, zaś za

budulec posłużył lokalny surowiec skalny – kamień wapienny. W otoczeniu zamku, w tym samym czasie, po-

wstał park. Położony na wzgórzu zamkowym, obecnie posiada typowo leśny charakter.

Bąkowa Góra – ruiny zamku


Historia Bąkowej Góry nierozerwalnie związana jest z pobliską wsią Majkowice, w której do dnia dzisiej-

szego pozostały ruiny zamku. Właściciel Bąkowej Góry Zbigniew Bąk - nobilitowany rabuś i zawadiaka, pozo-

stawał w konflikcie z właścicielem majkowickiego zamku Florianem Szarym – prawym rycerzem. Historia

zwaśnionych rycerzy była tak popularna, że J.I. Kraszewski uczynił ją wątkiem powieści „Jelita”.

Spory międzysąsiedzkie doprowadziły w XV w. do opustoszenia zamku, gdyż Władysław Łokietek wysie-

dlił właściciela Bąkowej Góry na tereny południowej Polski.

Majkowice – ruiny zamku

Od tego czasu przez kolejne trzysta lat właścicielami Bąkowej Góry byli Małachowscy herbu Nałęcz, ród

wywodzący się z ziemi łęczyckiej.

Silna pozycja i popularność właścicieli decydowały o rozwoju posiadłości. W XVIII w.

Bąkowa Góra wchodziła w skład dużego latyfundium magnackiego należącego do rodziny Małachowskich.

W latach 1770 –1780 poniżej zamku wybudowano murowany dworek, który był ważnym ośrodkiem życia

kulturalnego Polski. W XVIII wieku przekomponowano także istniejący park. Do 1939 r. właściciele dworu

zmieniali się na drodze dziedziczenia i kolejno byli nimi Michałowscy, Ostrowscy, Małachowscy, Potoccy.

Podczas wojny Bąkowa Góra była miejscem masowej eksterminacji miejscowej ludności przez wojska nie-

mieckie.

O dawnej świetności Bąkowej Góry świadczą obiekty dziedzictwa kulturowego, które przetrwały do dnia

dzisiejszego w mniej lub bardziej zmienionym stanie, jako zabytki architektury i budownictwa.

Ruiny murowanego zamku górują na wzgórzu Bąkowa Góra, na którego szczycie zachowały się ślady ka-

mieniołomów porośniętych wiekowymi bukami. Poniżej zamku znajduje się zabytkowy dwór formą nawiązu-

jący do ówczesnego stylu architektonicznego - parterowy, kryty łamanym „polskim dachem”, z ozdobnym

portalem, zabytkowym kominkiem i zachowanymi wewnątrz fragmentami pierwotnej stolarki. Park jest wła-

snością prywatną, ale mimo to zaniedbaną, wymaga uporządkowania i objęcia ochroną konserwatorską. Wraz z

historycznymi budynkami tworzy kompozycję przyrodniczo-kulturową, o dużych walorach poznawczych, dy-

daktycznych i krajoznawczych.


Bąkowa Góra – barokowy dworek Małachowskich, kryty łamanym „polskim dachem”

Istotną dominantą miejscowości jest zabytkowy zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Trójcy, na który skła-

dają się kościół murowany z XV w. oraz osiemnastowieczna murowana dzwonnica. Świątynia była rozbudo-

wana w 1603 r., zaś w I połowie XVIII w. przebudowana.

Poza wspomnianymi obiektami dziedzictwa kulturowego w Bąkowej Górze znajdują się także zabytki bu-

downictwa wiejskiego w postaci dwóch domów drewnianych z końca XIX i początku XX w., murowanego

domu z XVIII w. oraz drewniano - murowanego domu z ok. 1930 r., a także osiemnastowieczna murowana

kuźnia.

Układ przestrzenny Bąkowej Góry – zamek na wzniesieniu, dwór z założeniem parkowym, zespół sakralny

– są wpisane do rejestru zabytków.

Obiekty dziedzictwa kulturowego Bąkowej Góry wraz z urozmaiconą rzeźbą Pasma Przedborsko-Małogo-

skiego tworzą harmonijny krajobraz o walorach przyrodniczych i kulturowych. Położenie w dolinie Pilicy i

wspomniane walory zdecydowały, że współcześnie Bąkowa Góra jest miejscowością letniskową.

Gorzkowice pochodzą z przed 1335 r., wówczas istniał już tu kościół, a przywilej lokacyjny nadano w

1494 r. dla własności szlacheckiej. Jednak już od połowy XVI w. wszystkie źródła określają Gorzkowice jako

wieś. W XVII w. istniał zameczek, zniszczony podczas wojen szwedzkich. Nieznaczne jego ślady zachowały

się w formie prostokątnej fortalicji po przeciwnej w stosunku do wsi i linii kolejowej stronie rzeki. W 1773 r. z

fundacji Franciszka Zaremby zbudowano kościół drewniany, w miejscu poprzedniego, który w następnych

latach został spalony. Postawiono wówczas nowy murowany (1869-1898).

W połowie XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze, zmiana struktury zawodowej ludności, rozbudowa wsi,

rozwój handlu i drobnego przemysłu. Miejscowość zlokalizowana została w dolinie Prudki, na prawym brzegu

rzeki istniał warowny gród, który strzegł przepraw przez rzekę oraz osada targowa z kościołem na lewym brze-

gu. Miasto rozwinęło się na skrzyżowaniu szlaków z Przedborza do Wielkopolski przez Kamieńsk oraz z Piotr-

kowa do Radomska. Tutaj charakterystyczne jest ścisłe powiązanie placu targowego z układem dróg. Układ

przestrzenny nie wykształcił cech rozplanowania miejskiego, choć nie jest typową wsią. Główne rysy planu

zostały wykształcone w okresie silnego rozwoju miejscowości związanego z przeprowadzeniem w XIX w. linii

kolejowej. Centrum układu stanowi wydłużony plac, którego geneza sięga czasów średniowiecznych, rozwoju

wzdłuż głównej drogi z Kamieńska, która poszerzała się ku przeprawie przez rzekę, tworząc plac targowy.

Krótszy bok leżał na wypukłości przebiegu drogi, łączyły się tu trzy gałęzie dróg. Charakterystyczną cechą jest

różna szerokość współczesnego już placu. Część zachodnia ma większą szerokość, jest dłuższa i stanowi jego

zasadniczy człon. Z nią połączona jest część węższa i krótsza, w której nastąpiło przesunięcie fragmentu pierzei

rynku. Te dwie części placu targowego mogły być przeznaczane na różnego rodzaju handel. Wokół dworca

kolejowego wykształciła się pod koniec wieku XIX i w XX wieku. nowa dzielnica z zespołem zieleni. Zabu-

dowa wsi jest zwarta i nosi cechy małomiasteczkowej. Do dzisiaj zachował się wczesny układ działek oraz

drogi gospodarcze na ich tyłach. Sylweta miasta historycznego jest zwarta, zachowany do dzisiaj podłużny

rynek w formie wrzeciona, nadaje miejscowości klasyczny układ owalnicowy, a jego dominantę przestrzenną

stanowi kościół parafialny.


Panorama Gorzkowic

Cenne układy urbanistyczne z terenu Powiatu Piotrkowskiego występują w następujących gminach:

Aleksandrów:

- Skotniki,

- Różenek,

- Kotuszów.

Gorzkowice:

- Gorzkowice,

- Szczukocice,

- Czerno.

Ręczno:

- Bąkowa Góra,

- Ręczno,

- Majkowice,

- Bąkowa Góra.

Rozprza:

- Rozprza,

- Mierzyn.

Sulejów:

- Sulejów,

- Biała,

- Winduga,

- Stobnica,

- Poniatów.

Wola Krzysztoporska:

- Wola Krzysztoporska,

- Bogdanów.

Najcenniejsze elementy dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego

Najcenniejszymi obiektami Powiatu Piotrkowskiego uznanymi za reprezentatywne są:


- zespół klasztorny o.o. Cystersów w Sulejowie,

- zespół klasztorny o.o. Norbertanów w Witowie (m. gm. Sulejów),

- zespół pałacowo-parkowy w Wolborzu.

Klasztor Cystersów w Sulejowie – Podklasztorzu powstał na przełomie XII i XIII. Jest to jedyny obiekt

pocysterski na terenie Łódzkiego leżący również na przebiegu Szlaku Romańskiego i Cysterskiego. Klasztor w

Sulejowie jest unikatowy w skali krajowej. Cechą wyróżniającą dawne opactwo spośród innych obiektów cy-

sterskich w Polsce jest zachowany system umocnień, które powstawały od XIV do XVI w. Początki zakonu

Cystersów w Sulejowie sięgają XII w. Wówczas w 1177 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy nadał Sulejów oraz

otaczające włości klasztorowi Cystersów z Morimond. Teren, na którym ulokowano francuskich Cystersów

leżał w dolinie Pilicy na szlaku handlowym. Jednocześnie było to czwarte po Jędrzejowie, Koprzywnicy i Wą-

chocku miejsce w Polsce, w którym osiedlili się Cystersi. W XIII w. opactwo było jednym z najzamożniej-

szych w kraju. Zakonnicy pomnażali swój majątek dzięki uprawnieniom gospodarczym, m. in. pobieraniu dzie-

sięciny, cła, organizacji targów, kontroli handlu, łowieniu zwierząt.

Położony w malowniczej dolinie Pilicy klasztor do czasów współczesnych nie przetrwał w całości. Jednak

zachowało się jego wschodnie skrzydło, w tym zakrystia i kapitularz, ruiny późno romańskiego, południowego

i zachodniego skrzydła opactwa, wreszcie część dziś najbardziej imponująca wyglądem, ale i najnowsza do

której należą mury obronne z basztami i bramami, arsenał, budynki mieszkalne i gospodarcze.

W obrębie murów znajduje się późnoromański kościół p.w. św. Tomasza pochodzący z pocz. XIII wieku,

budynki klasztorne z najcenniejszym kapitularzem, w którym obecnie znajduje się muzeum prezentujące histo-

rię opactwa. Obronność obiektu podkreśla system murów, który zachował się w bardzo dobrym stanie, wraz z

wyróżniającymi się Basztą Mauretańską, Wieżą Rycerską, Wieżą Attykową, Bramą Krakowską, Bramą Mu-

zyczną, Wieżą Opacką. Do dnia dzisiejszego obiekt użytkowany jest przez Cystersów, a częściowo został za-

adaptowany na hotel oferujący powrót do przeszłości poprzez organizowanie walk rycerskich.

Na opisywanym terenie znajdują się również zabytki archeologiczne: osada z okresu wczesnego średnio-

wiecza oraz cmentarzysko z późnego średniowiecza.

Opactwo Cystersów Sulejów Podklasztorze

W Witowie znajduje się XII wieczne, dawne opactwo Norbertanów. Klasztor aż do początku XIX stulecia

był poważnym konkurentem Cystersów w pobliskim Sulejowie. XIII wieczny kościół obecnie pełni funkcję

parafialną.

Dziś kościół zyskał nieco inny wygląd na skutek przebudowy i podwyższenia wież. Dawny klasztor pełni

obecnie funkcję przykościelnej plebanii.

Nieopodal założenia klasztornego znajduje się kapliczka z figurą Jana Nepomucena. Ciekawym obiektem w

miejscowości jest również drewniany, niegdyś parafialny a dziś cmentarny kościół z 1835 r. We wnętrzu świą-

tyni zachowały się ciekawe obrazy i rzeźby, w tym ołtarz mający charakter tryptyku. Przy drodze na cmentarz

stoi figura z 1651 roku wzniesiona na pamiątkę zwycięstwa wojsk polskich pod Beresteczkiem.


Opactwo w Witowie

Zespół pałacowy Biskupów Kujawskich w Wolborzu wzniesiono w latach 1768-73 z przeznaczeniem na

rezydencję letnią biskupów kujawskich. Należy do najświetniejszych rezydencji magnackich w Polsce z okresu

późnego baroku. Zespół składa się z pałacu, dwóch oficyn, pomieszczeń gospodarczych, kordegardy, dziedziń-

ca paradnego i parku pałacowego. Od południowego-zachodu obszar zamknięty jest falistym ogrodzeniem z

żelazną bramą. W centrum tego kompleksu znajduje się dwukondygnacyjny pałac, zbudowany na planie pro-

stokąta z trzema ryzalitami o zaokrąglonych narożnikach w fasadzie frontowej. Na środkowym, trójkątnym

szczycie kartusz rokokowy z 1773 roku. Dawniej budynek główny był połączony z bocznymi oficynami półko-

listymi galeriami kolumnowymi. Wolborski pałac był używany przez biskupów kujawskich do 1818 roku. Na-

stępnie przejęła go Komisja Rządowa Wojny Królestwa Polskiego, lokując tutaj w 1834 roku inwalidów wo-

jennych. Następnie dawna rezydencja biskupia stała się koszarami dla dwóch rot rosyjskiego, połockiego pułku

piechoty (do 1910 roku). Spowodowało to znaczną dewastację pałacu i parku, pogłębioną jeszcze spaleniem go

podczas I wojny światowej. W okresie międzywojennym w odbudowanym pałacu (1937 rok) mieściły się ju-

nackie hufce pracy. We wrześniu 1939 roku spaleniu uległa południowo-wschodnia oficyna pałacu. Podczas II

wojny światowej pałac zajmowali Niemcy. Po 1945 roku był on użytkowany kolejno przez: Wyższą Szkołę

Gospodarstwa Wiejskiego, Dom Dziecka i Liceum Pedagogiczne. W latach 1950-61 przeprowadzono general-

ną restaurację pałacu. Od 1967 roku dawna rezydencja biskupów kujawskich jest siedzibą Zespołu Szkół Rol-

nicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Wolborzu. W pałacu mieści się izba muzealna, przechowująca

pamiątki historyczne z dziejów Wolborza. W ostatnich latach staraniem dyrekcji ZS RCKU zespół pałacowy

poddano wielu zabiegom konserwatorskim i upiększającym. Przed frontonem pałacu znajduje się Pomnik Czy-

nu Grunwaldzkiego, odsłonięty w 1960 roku w 550 rocznicę wymarszu wojsk Władysława Jagiełły z Wolborza

na bitwę grunwaldzką.


Pałac w Wolborzu

Omawiając zasoby dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego nie sposób pominąć ruin zamków w Bą-

kowej Górze i Majkowicach gm. Ręczno stanowiących wysoką atrakcję turystyczną Powiatu Piotrkowskiego.

Bąkowa Góra

Majkowice


Dwory w Powiecie Piotrkowskim występują dość licznie, 14 z nich wpisano do rejestru zabytków.

Bąkowa Góra gm. Ręczno – barokowy dwór Szarbsko gm. Aleksandrów - dwór

Dębowa Góra gm. Aleksandrów – dwór myśliwski Dwór w Szynczycach gm. Czarnocin

z mansardowym dachem XVIII w.

Skotniki gm. Aleksandrów – dwór obronny z XVI w. Dwór w Czarnocinie – obecnie Zespół Szkół Rolniczych


Parzniewice - dwór Lubiatów gm. Wolbórz - dwór

Spośród obiektów zabytkowych Powiatu Piotrkowskiego na uwagę zasługują zachowane dworce kolejki

wąskotorowej występujące w: Przygłowie, Sulejowie i Uszczynie. Przy czym najokazalszy jest obiekt dworca

w Sulejowie. Wszystkie zachowały dobry stan techniczny, obecnie pełniąc funkcję mieszkalną.

Dworzec w Sulejowie Dworzec w Przygłowie

Dworzec w Uszczynie

W Powiecie Piotrkowskim znajdują się również obiekty świadczące o powiązaniach historii z budową geo-

logiczną obszaru. Wszakże to zasoby wapieni, margli, skał krzemionkowych i wapienno-krzemionkowych

zdecydowały o powstaniu w okresie średniowiecza, kamieniołomów wapienia, a następie w XIX stuleciu pie-


ców do wypalania wapna. Do dnia dzisiejszego przetrwały w Sulejowie piece „Wiktor” i „Jan”, które wraz ze

śladami po dawnej eksploatacji surowców skalnych kształtują krajobraz kulturowy.

Ze względu na zły stan techniczny piece te nie zostały zakwalifikowane do gminnej ewidencji zabytków spo-

rządzonej przez Gminę Sulejów.

piec „Wiktor” piec „Jan”

Kościoły

Z terenu Powiatu Piotrkowskiego do rejestru WKZ wpisano 9 kościołów murowanych.

Sulejów Podklasztorze Sulejów

Witów gm. Sulejów Wolbórz


Bąkowa Góra gm. Ręczno Dąbrowa nad Czarną gm. Aleksandrów

Moszczenica Ręczno

W wojewódzkim rejestrze zabytków z terenu Powiatu Piotrkowskiego figurują dwa kościoły drewniane w

Skotnikach, któremu towarzyszy dzwonnica i Witowie.


Skotniki gm. Aleksandrów – kościół drewniany, Kościół cmentarny w Witowie gm. Sulejów

orientowany, kryty gontem,

utrzymany w barokowym stylu

Skotniki gm. Aleksandrów – dzwonnica z XVIII w., drewniana, dwukondygnacyjna,

w stylu charakterystycznym dla budownictwa ludowego


Charakterystycznym elementem Powiatu Piotrkowskiego jest występowanie wielu kapliczek kultu religijne-

go. Do najbardziej charakterystycznych należy np. kapliczka św. Jana Nepomucena w Witowie oraz drewniane

kapliczki w Czarnocinie i Moszczenicy.

Kapliczka św. Jana Nepomucena w Witowie

Kapliczka wpisana do rejestru zabytków w Czarnocinie Kapliczka w Moszczenicy

Miejsca pamięci narodowej to kolejny element charakteryzujący dziedzictwo kulturowe Powiatu Piotrkow-

skiego.


Bąkowa Góra Barkowice Mokre

Ręczno Sulejów

ZABYTKI PODLEGAJĄCE OCHRONIE PRAWNEJ

Pomnik historii

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (poz. 1242) z dnia 22 października 2012 r. uznano

za pomnik historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów”.


Celem ochrony pomnika historii jest zachowanie, ze względu na wartości artystyczne, materialne i niemate-

rialne, zespołu opactwa cysterskiego będącego przykładem warownego założenia klasztornego, odznaczającego

się wyjątkową autentycznością substancji zabytkowej oraz powiązań z otaczającym krajobrazem.

Wykaz obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków z terenu Powiatu Piotrkowskiego

Obszar powiatu posiada 105 obiektów wpisanych do rejestru zabytków.

Liczba zabytków wpisanych do rejestru WKZ w poszczególnych gminach kształtuje się następująco:

- m. gm. Sulejów – 25,

- m. gm. Wolbórz – 9,

- gm. Aleksandrów – 9,

- gm. Gorzkowice – 9,

- gm. Grabica – 8,

- gm. Czarnocin – 5,

- gm. Łęki Szlacheckie – 5,

- gm. Moszczenica – 9,

- gm. Ręczno – 11,

- gm. Rozprza – 5,

- gm. Wola Krzysztoporska – 10.

Obiekty i obszary wpisane do rejestru zbytków z terenu Powiatu Piotrkowskiego

gm. ALEKSANDRÓW:

Dąbrowa n/Czarną:

- kościół, kaplica przedpogrzebowa, ogrodzenie.

Dębowa Góra:

- zespół dworski, XVIII:

- dwór, nr rej.: 778 z dnia 30.05.1972 r.,

- park, nr rej.: 378 z dnia 10.11.1986 r.

Kalinków:

- dom nr 22, drewniany, nr rej.: 825 z dnia 14.03.1973 r.

Rożenek:

- zespół dworski, XIX, nr rej.: 357 z dnia 6.08.1985 r.,

- park nr rej.: 357 z dnia 6.08.1985 r.


Skotniki:

- kościół par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, drewniany, 1501, XVIII, nr rej.: 32-II-18 z dnia 25.09.

1947 r. oraz 308 z dnia 15.02.1967 r.,

- dzwonnica drewniana, nr rej.: 31-II-17 z dnia 25.09.1947 r.,

- zespół dworski, XVI-XVII:

- dwór (lamus), nr rej.: 262 z dnia 16.10.1956 r. oraz 509 z dnia 15.06.1967 r.,

- park, nr rej.: 729 z dnia 20.12.1957 r. oraz 274 z 18.11.1977 r. i z 19.04.1994 r.

gm. CZARNOCIN:

Czarnocin:

- park przyszkolny, 1924, nr rej.: 292 z dnia 31.08.1983 r. i z 1.10.1993 r.

Grabina Wola:

- park dworski, nr rej.: 365 z dnia 12.05.1986 r. i z 30.12.1994 r.

Szynczyce:

- park dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 320 z dnia 31.08.1983 r. i z 15.09.1993 r.

gm. GORZKOWICE:

Bujnice:

- park dworski, pocz. XX, nr rej.: 289 z dnia 31.08.1983 r. i z 14.07.1995 r.

Cieszanowice:

- park dworski, pocz. XIX, nr rej.: 295 z dnia 31.08.1983 r.

Czerno:

- kaplica p.w. św. Trójcy, XVII, nr rej.: 157-IX-3 z dnia 2.05.1947 r. i z 24.01.1962 r.

Gorzkowice:

- kościół.

Gościnna:

- park dworski, XIX, nr rej.: 307 z dnia 31.08.1983 r. i z 14.09.1993 r.

Kotków:

- park dworski, XIX, nr rej.: 379 z dnia 10.11.1986 r.

Sobaków:

- park, k. XIX, nr rej.: 215/P-II-25 z dnia 27.11.1948 r. oraz 427 r. z 8.12.1992 r.

Sobakówek:

- park dworski, nr rej.: 25/P-IX-10 z dnia 27.11.1948 r. oraz 406 z 13.06.1989 r.

Szczepanowice:

- zespół dworski, XVIII,

- park, nr rej.: 237/P-IX-33 z dnia 9.01.1950 r. i z 18.12.1995 r.

Żuchowice:



gm. GRABICA:

Dziwle:

- park dworski, nr rej.: 298 z dnia 31.08.1983 r.,

- spichrz, 1849, nr rej.: 566-IX-75 z dnia 22.03.1952 r.

Krzepczów:

- kościół fil. p.w. św. Wojciecha, poł. XVII, nr rej.: 161-IX-7 z dnia 7.07.1948 r. i z 24.01.1962 r. oraz 185

z dnia 16.09.1967 r.

Ostrów:


Rusociny:

- park dworski, k. XIX, nr rej.: 315 z dnia 31.08.1983 r.

Szydłów:

- park dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 321 z dnia 31.08.1983 r.

Wola Bykowska:


gm. ŁĘKI SZLACHECKIE:

Bęczkowice:

- kościół par. p.w. św. Ducha, 1910-12, nr rej.: 280 z dnia 7.10.1982 r.

Dobrenice:


Łęki Szlacheckie:


Trzepnica:

- zespół dworski (nr 8), 1 poł. XIX:

- dwór, nr rej.: 191 z dnia 28.09.1967 r.,

- park, nr rej.: 335 z dnia 16.03.1984 r.

gm. MOSZCZENICA:

Brzoza:

- park dworski, pocz. XX, nr rej.: 287 z dnia 31.08.1983 r.

Kiełczówka:

- park dworski, poł. XIX, nr rej.: 372 z dnia 10.11.1986 r. i z 29.09.1993 r.

Moszczenica:

- kościół par. p.w. św. Krzyża, 1769, nr rej.: 689 z dnia 16.09.1967 r.,

- dzwonnica, murowano-drewniana., XIX, nr rej.: 690 z dnia 16.09.1967 r.,

- zespół dworski, XVIII-XIX:

- dwór, nr rej.: 279/82 z dnia 18.05.1982 r.,

- park, nr rej.: 691 z dnia 16.09.1967 r. i z 13.11.1996 r.,

- gorzelnia, pocz. XIX, nr rej.: 620/IX-55 z dnia 10.06.1955 r.


Raciborowice:


Rękoraj:

- park i teren podwórza gosp., nr rej.: 417 z dnia 27.06.1990 r. i z 7.07.1994 r.

Srock:

- kaplica p.w. św. Mikołaja, 1627, nr rej.: 693 z dnia 27.09.1967 r.,

- kościół paraf. p.w. św. Benedykta i św. Anny, 1764-66, nr rej.: A/19 z dnia 9.09.2004 r.

gm. RĘCZNO:

Bąkowa Góra:

- teren „Bąkowej Góry” (układ przestrzenny i krajobrazowy), nr rej.: 285 z dnia 22.11.1982 r.,

- kościół par. p.w. św. Trójcy, XV-XVIII, nr rej.: 191-X-1 z dnia 12.08.1948 r. oraz 212 z 27.12.1967 r.,

- dzwonnica, XV-XVIII, nr rej.: 192-X-2 z dnia 12.08.1948 r. oraz 213 z 27.12.1967 r.,

- ruiny zamku, XIV, nr rej.: 193/X-3 z dnia 12.08.1948 r. i z 1.02.1962 r. oraz 214 z 27.12.1967 r.,

- dwór (nr 1), XVIII, nr rej.: 194/X-3 z 12.08.1948 i z 1.02.1962 r. oraz 215 z 7.12.1967 r.,

- kuźnia, ob. budynek gospodarczy nr 46, k. XVIII, nr rej.: 195/X-3 z dnia 12.08.1948 r. i z 1.02.1962 r.

oraz 216 z 27.12.1967 r.

Majkowice:

- ruiny zamku, 1 poł. XVI, nr rej.: 738 z dnia 27.12.1967 r.

gm. ROZPRZA:

Mierzyn:

- kościół par. p.w. św. Mikołaja, 1 poł. XV, nr rej.: 166-IX-12 z dnia 7.07.1948 r. i z 29.01.1962 r. oraz

186 z 16.09.1967 r.,


Milejów:

- park dworski, nr rej.: 313 z dnia 31.08.1983 r. i z 20.11.1994 r.,

- kościół paraf. rzym.-kat. p.w. Opieki św. Józefa, 1897-1902, nr rej. A/10 z dnia 20.05.2004 r.

Niechcice:

- park pałacowy, XVIII/XIX, nr rej.: 311 z dnia 31.08.1983 r. i z 10.10.1994 r.

Straszów:


gm. SULEJÓW:

Sulejów:

- kościół par. p.w. św. Floriana, ul. Podkurnędz 2, 1901-03, nr rej.: 358 z dnia 21.08.1985 r.,

- zespół opactwa cystersów, XII-XIV, XVIII, nr rej.: 569 z dnia 16.09.1971 r. oraz 429 z 17.08.1992 r.:

- kościół par. p.w. św. Tomasza,

- skrzydło klasztorne z kapitularzem,

- arsenał z basztą opacką,

- zabudowania gospodarcze,


- baszta Muzyczna,

- brama Krakowska,

- baszta pn.-zach.,

- baszta Rycerska,

- pozostałości młyna,

- baszta Mauretańska,

- obwód warowny – mury,

- teren klasztoru i pozostałości ogrodu,

- kaplica p.w. NMP, 1644, nr rej.: 168-IX-14 z dnia 7.07.1948 i z 30.01.1960 r. oraz 190 z 27.09.1967 r.,

- kaplica cmentarna Wackowskich, 1811, nr rej.: 495-IX-59 z dnia 8.09.1949 r. oraz 189 z 27.09.1967 r.

Witów:

- kościół cmentarny p.w. św. Marcina, drewn., 1835, nr rej.: 187-IX-33 z dnia 24.07.1948 r. oraz 194 z

dnia 28.09.1967 r.,

- zespół klasztorny norbertanów, 1 poł. XVIII:

- kościół, ob. par. p.w. św. Małgorzaty, nr rej.: 163-IX-9 z dnia 7.07.1948 r. oraz 192 z 28.09.1967 r.,

- klasztor, ob. plebania, nr rej.: 164-IX-10 z dnia 7.07.1948 r. oraz 193 z 28.09.1967 r.,

- wieża obronna (dzwonnica-brama), nr rej.: 167-IX-13 z dnia 7.07.1948 r. oraz 54/195 z 28.09.1967 r.,

- ogród (park), nr rej.: 327 z dnia 31.08.1983 r.,

- kuchnia, nr rej.: 359 z dnia 8.01.1986 r.,

- spichrz, nr rej.: 360 z dnia 8.01.1986 r.

gm. WOLA KRZYSZTOPORSKA:

Bujny:


Jeżów:

- park dworski, k. XIX, nr rej.: 302 z dnia 31.08.1983 r. i z 4.11.1993 r.

Mzurki:

- zespół dworski, 1830:

- park, nr rej.: 218/P-IX-28 z dnia 27.11.1948 r.

Parzniewice:

- zespół dworski, pocz. XIX, XX:

- dwór, ob. szkoła, nr rej.: 575-IX-81 z dnia 29.09.1952 r.,

- park, nr rej.: 314 z 31.08.1983 i z dnia 22.09.1993 r.

Rokszyce:

- zespół dworski, po 1875, nr rej.: 390 z dnia 24.05.1988 r.:

- dwór nr rej.: 390 z dnia 24.05.1988 r.,

- park nr rej.: 390 z dnia 24.05.1988 r.

Wola Krzysztoporska:

- dwór, poł. XIX, nr rej.: 275 z dnia 30.11.1978 r.


Woźniki:

- piwnice dworu nr rej.: 571-IX-79 z dnia 22.03.1952 r. oraz 199 z 28.09.1967 r.

gm. WOLBÓRZ:

Bogusławice:


Lubiatów:

- park dworski, nr rej.: 20/P-IX-5 z dnia 26.10.1948 r. oraz 308 z 31.08.1983 r.

Modrzewek:

- dwór, drewniany, 1830, nr rej.: 466-IX-50 z dnia 27.11.1948 r.

Wolbórz:

- kościół par. p.w. św. Mikołaja, XV, XVIII, nr rej.: 184-IX-30 z dnia 24.07.1948r. i z 1.02.1962 r. oraz

196 z 28.09.1967 r.,

- zespół pałacowy, XVIII:

- pałac, nr rej.: 185-IX-31 z 24.07.1948 r. oraz 197 z 28.09.1967 r.,

- oficyna pd.-wsch., nr rej.: 694 z 28.09.1967 r.,

- oficyna pn.-zach., nr rej.: 695 z 28.09.1967 r.,

- pawilon pd.-wsch., nr rej.: 696 z 28.09.1967 r.,

- pawilon pn.-zach., nr rej.: 697 z 28.09.1967 r.,

- park i aleja dojazd., nr rej.: 198 z 28.09.1967 r.,

- 2 aleje dojazdowe, nr rej.: 1151 z 14.06.1974 r.,

Przeprowadzona analiza Gminnych Ewidencji Zabytków Powiatu Piotrkowskiego wskazuje potrzebę stwo-

rzenia mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym w tym zakresie ze strony

Powiatu Piotrkowskiego.

Z terenu Powiatu Piotrkowskiego gminne ewidencje wykonały:

- m. gm. Sulejów,

- m. gm. Wolbórz,

- gm. Aleksandrów,

- gm. Gorzkowice,

- gm. Czarnocin,

- gm. Moszczenica,

- gm. Ręczno,

- gm. Rozprza,

- gm. Łęki Szlacheckie.

Wykaz stanowisk archeologicznych z terenu Powiatu Piotrkowskiego podlegających ochronie

1. Gorzkowice, st. 1, gm. Gorzkowice, (lokalizacja wg AZP 78-53/1) – „fortalicja”, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod

nr: 687 (142 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/494/67 z dnia 16 września 1967 r. wydanej

przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

2.Krzykowice, st. 3, gm. Wolbórz, (lokalizacja wg AZP 72-55/5) – stanowisko będące pozostałościami osadnictwa kultury przewor-

skiej z okresu wpływów rzymskich, osady kultury prapolskiej ze schyłku wczesnego średniowiecza i kultury polskiej z okresu nowożyt-

nego, wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa łódzkiego pod nr C/4, na mocy decyzji nr: WUOZ-630/3/2/2009 z

dnia 18 sierpnia 2009 roku, wydanej przez Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi


3. Lubień, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/1) – cmentarzysko wczesnośredniowieczne, wpisane do rejestru zabytków

nieruchomych pod nr: 1078 (198 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/32/70 z dnia 20 grudnia

1970 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

4. Łazy Duże, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 76-54/19) – cmentarzysko ciałopalne, wpisane do rejestru zabytków nieru-

chomych pod nr: 1093 (201 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/25/71 z dnia 10 grudnia 1971 r.

wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

5. Majkowice, st. 1, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 79-56/41) – grodzisko późnośredniowieczne wpisane do rejestru zabytków

nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 442 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/6/94 z dnia 22.11.1994 r. wydanej przez Wo-

jewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

6. Majkowice-Surdęga, st. 9, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 79-56/38) – pozostałości zamku wpisane do rejestru zabytków nieru-

chomych województwa piotrkowskiego pod nr 443 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/10/94 z dnia 22.11.1994 r. wydanej przez Woje-

wódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

7. Mąkolice, st. 3, gm. Wola Krzysztoporska, (lokalizacja wg AZP 74-52/4) – stanowisko z epoki kamienia i wczesnej epoki żelaza

wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 394 na mocy decyzji nr Kl.IV-5350/13/88 z dnia

29.08.1988 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

8. Mierzyn, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/2) – cmentarzysko ciałopalne kultury grobów kloszowych z okresu lateń-

skiego, wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1091 (199 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr:

Kl. IV–680/23/71 z dnia 7 grudnia 1971 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

9. Mierzyn, st. 2, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-54/3) – grodzisko późnośredniowieczne, wpisane do rejestru zabytków nieru-

chomych pod nr: 1077 (199 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/31/70 z dnia 20 grudnia 1970 r.

wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

10. Mierzyn Grobla, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-53/5) – osada kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich,

wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1036 (190 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–

680/7/68 z dnia 20 listopada 1968 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

11. Mierzyn Grobla, st. 2, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 77-53/6) – cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej, wpisane do

rejestru zabytków nieruchomych pod nr: 1092 (200 w rejestrze województwa piotrkowskiego), na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/24/71 z

dnia 7 grudnia 1971 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

12. Rękoraj, st. 1, gm. Moszczenica, (lokalizacja wg AZP 71-54/1) – grodzisko wczesnośredniowieczne, nizinne, pierścieniowate

wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 364 (92 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–


13. Rokszyce, st. 1, gm. Wola Krzysztoporska, (lokalizacja wg AZP 74-53/3) – grodzisko stożkowate, późnośredniowieczne, wpisa-

ne do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1037 (191 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–


14. Rozprza, st. 1, gm. Rozprza, (lokalizacja wg AZP 76-54/13) – grodzisko wczesnośredniowieczne wpisane do rejestru zabytków

nieruchomych pod nr 1035 (189 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/6/68 z dnia 15 listopada

1968 r. wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

15. Stobnica – Ostra Góra, st. 3, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/15) – osada kultury łużyckiej z IV okresu epoki brązu

wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1070 (196 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–

680/24/70 z dnia 12 listopada 1970 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

16. Stobnica - Trzymorgi, st. 1, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/13) – cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej z III okresu

epoki brązu wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod nr 1044 (193 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji

nr: Kl. IV–680/11/69 z dnia 14 czerwca 1969 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

17. Stobnica - Trzymorgi, st. 2, gm. Ręczno, (lokalizacja wg AZP 77-56/14) – osada wielokulturowa wpisana do rejestru zabytków

nieruchomych pod nr 1069 (195 w rejestrze województwa piotrkowskiego) na mocy decyzji nr: Kl. IV–680/23/70 z dnia 4 listopada

1970 r., wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łodzi

18. Sulejów – Podklasztorze, st. 1, gm. Sulejów, (lokalizacja wg AZP 75-55/6) - opactwo oo. cystersów wpisane do rejestru zabyt-

ków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 429 na mocy decyzji nr PSOZ-6400/13/92 z dnia 17.08.1992 r. wydanej przez

Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

19. Sulejów – Podklasztorze, st. 4, gm. Sulejów, (lokalizacja wg AZP 75-55/12) - osada wczesnośredniowieczna wpisana do rejestru

zabytków nieruchomych województwa piotrkowskiego pod nr 400 na mocy decyzji nr Kl.IV-5350/30/88 z dnia 25.11.1988 r. wydanej

przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Trybunalskim

Dwie gminy nie wywiązały się z zapisu ustawowego, w związku z tym następujące jednostki powinny opra-

cować gminne ewidencje zabytków:

- Gminy Grabica,

- Gminy Wola Krzysztoporska.

Wszystkie ewidencje zabytków powinny być udostępnione w formie cyfrowej na stronach internetowych

Miast i Gmin Powiatu Piotrkowskiego.


Ponadto na bazie uprzednio wykonanych Gminnych Ewidencji Zabytków należy sporządzić programy opie-

ki nad zabytkami dla m. gm. Wolbórz oraz gmin: Grabica, Czarnocin, Łęki Szlacheckie, Ręczno, Rozprza,


Ośrodki Muzealne Powiatu Piotrkowskiego

W zabytkowych obiektach Powiatu Piotrkowskiego funkcjonuje Muzeum Regionalno-Sakralne przy Klasz-

torze oo. Cystersów w Sulejowie Podklasztorzu oraz Muzeum Parafialne w Witowie. Oddział Muzeum Archi-

diecezji Łódzkiej.

Dla Muzeum w Sulejowie zachodzi potrzeba wprowadzenia nowoczesnych form przekazu i technik wysta-

wienniczych.

Digitalizacji zasobów muzealnych wymagają natomiast muzea w Sulejowie i Witowie.

Omawiane muzea powinny mieć stworzone profesjonale strony internetowe.

Muzeum w Sulejowie powinno rozszerzyć działalności kulturalno-edukacyjną.

Do udziału w Programie Europejska Noc Muzeów winno przystąpić Muzeum w Witowie.

Muzeum Regionalno-Sakralne przy Klasztorze oo. Cystersów w Sulejowie Podklasztorzu


Muzeum Parafialne w Witowie. Oddział Muzeum Archidiecezji Łódzkiej

Istnieje konieczność wykonania zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych w następują-

cych obiektach leżących w granicach Powiatu Piotrkowskiego:

- klasztor i kościół oo. Cystersów w Sulejowie,

- kościół cmentarny pw. św. Marcina w Witowie.

Wymagający zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych kościół i klasztor w Sulejowie


Wymagający zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych kościół cmentarny w Witowie

Na omawianym terenie występuje mini skansen w Tarasce, który wymaga przeprowadzenia prac konserwa-

torskich, osada Zabłodzin oraz Izba Regionalna w Wolborzu.

Izba Regionalna w Wolborzu Osada Zabłodzin gm. Aleksandrów

Mini skansen w Tarasce gm. Aleksandrów Sulejów Podklasztorze krzyżowanie się szlaków

cysterskiego i romańskiego

Przez teren Powiatu Piotrkowskiego przebiegają następujące docelowe szlaki kulturowe:

- Szlak Romański,


- Szlak Cysterski,

- Szlak Zamków,

- Szlak Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

Dziedzictwo kultury niematerialnej

Na przestrzeni dziejów rzeka Pilica wywierała silny wpływ na zajęcia i obyczaje żyjącej tutaj ludności. O

ścisłej symbiozie z rzeką i uczuciowym stosunku do niej świadczy choćby używany tu do niedawna w mowie

potocznej zwrot: „przy Pilicy” - na określenie miejsca zamieszkania. W odległych historycznych czasach pod-

stawowym zajęciem zamieszkującej te tereny ludności było rybołówstwo.

Oprócz cennych zabytków materialnych Powiatu Piotrkowskiego na uwagę zasługują również wartości nie-

materialne, czyli tożsamość regionalna w postaci zespołów ludowych, twórców, rzemiosła czy produktów re-

gionalnych. Utożsamianie mieszkańców powiatu z kulturą regionu silnie podnoszą organizowane imprezy kul-

turowo - folklorystyczne. Takie jak:

Powiatowy Przegląd Dorobku Kulturalnego Gmin Powiatu Piotrkowskiego

Konkurs o tytuł Gospodyni Roku w Powiecie Piotrkowskim


Przegląd Stołów i Palm Wielkanocnych Ziemi Piotrkowskiej

Obchody Dni Ziemi Piotrkowskiej

Przegląd zespołów dziecięcych i młodzieżowych


Odpust Matki Bożej Piotrkowskiej

Dożynki Powiatowe


Międzynarodowy Rajd Chłopski w Rajczy

Dożynki Powiatowe w Czarnocinie

Powiatowy Konkurs Fotograficzny


Jarmark Wojewódzki

Plener malarski


Dni Moszczenicy

Odpust Matki Bożej Piotrkowskiej


Młode pokolenie uczestniczące w spotkaniach folklorystycznych Powiatu Piotrkowskiego

Piotrkowski podregion kulturowy

Z punktu widzenia zachowania dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego niezwykle istotnym jest

odradzanie się Piotrkowskiego Podregionu Kulturowego, wyróżniającego się odrębnym strojem ludowych,

obyczajami i zwyczajami.

Dawny strój piotrkowski

Prestiżowe znaczenie posiadają działające na obszarze Powiatu Piotrkowskiego Lokalne Grupy Działania:

„BUD-UJ RAZEM” i „DOLINA PILICY”. Stowarzyszenia te realizują działalność polegającą, m.in. na:

- organizowaniu i finansowaniu: szkoleń, warsztatów, konkursów, imprez kulturalnych i wystaw służą-

cych promocji regionu i jego tożsamości kulturowej, opracowywanie folderów i materiałów audiowizu-

alnych, tworzenie stron internetowych,

- odnowie i rozwoju wsi,

- działalności edukacyjnej i szkoleniowej,

- podtrzymywaniu i upowszechnianiu tradycji i kultury regionu.


Poniższe mapy przedstawiają obszary działania LGD

„BUD-UJ RAZEM” „DOLINA PILICY”

Obecnie na obszarze Powiatu Piotrkowskiego występują jeszcze wsie z zachowanymi tradycjami kultury lu-

dowej. Najbardziej czytelne są pozostałości budownictwa ludowego w postaci głównie drewnianych obiektów

sakralnych – m.in. kościół i dzwonnica w Skotnikach gm. Aleksandrów, Witowie gm. Sulejów czy pojedyn-

czych drewnianych chałup – m.in. w Bąkowej Górze gm. Ręczno, Ręcznie, Skotnikach i Dębowej Górze gm.

Aleksandrów. Wartości etnograficzne posiadają miejscowości: Barkowice Mokre gm. Sulejów, Bąkowa Góra

gm. Ręczno, Dąbrowa n/Czarną gm. Aleksandrów, Łęczno gm. Sulejów.

Dębowa Góra gm. Aleksandrów – domy drewniane

Produkty tradycyjne (regionalne)

Na obszarze Powiatu Piotrkowskiego specjałem zarejestrowanym jako produkt lokalny jest Gęś owsiana z

Bogusławic wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych 18.02.2008 r. w kategorii „Mięso świeże oraz produkty

mięsne”.

Mieszkańcy obszaru Powiatu Piotrkowskiego mogą poszczycić się wieloma regionalnymi potrawami, które

powinny zostać zamieszczane na ww. liście.

Unikalnymi potrawami regionu są: zalewajka (starodawna), pietruszajka, barszcz chrzanowy, kapłon – wy-

kwintne danie z młodego koguta, dusicha – ziemniaki z mąką, garus - podawany z ziemniakami, kapusta z gro-

chem i skwarkami, jajecznicę z mąką i mlekiem, kluski ziemniaczane, wyrób wędliniarski nazywany czarne,

trunki - cytrynówka, Lecznicze Wino z Dzikiej Róży.


Z uwagi na wysoką produkcję trzody chlewnej, na stołach gości bardzo często schab przyrządzany na różne

sposoby.

Warto zachęcić producentów lokalnych produktów prowadzących sprzedaż wyrobów własnych do rejestracji

swoich wyrobów, do których należą: miody z Czarnocina, wypieki pieczywa - chleb z Gminy Grabica, wyroby

wędliniarskie - kiełbasa z Gminy Grabica i Rozprza, biała kaszanka z masarni w Budach Szynczyckich - Gmina

Czarnocin, alkohole – cytrynówka z Gminy Grabica, ser opalany na słomie w piecu chlebowym z Gminy Czar-

nocin.

Twórczość artystów lokalnych Powiatu Piotrkowskiego

Społeczność lokalna obszaru Powiatu Piotrkowskiego kultywuje swoje tradycje oraz wykazuje wielką dba-

łość o zachowanie tożsamości regionalnej. Powiat może poszczycić się wieloma artystami o bogatej działalno-

ści artystycznej.

Działalność artystyczną prowadzą następujące osoby:

- twórczość literacka - Krystyna Wieczorek (Lubiaszów – gm. Wolbórz); prof. E. Alfred Mierzwa, Piotr

Just, Leszek Filipek, Nina Bąkowskia – Stępnicka, (Gmina Grabica), Zofia Kozal, Henryka Stawiana

(gm. Czarnocin),

- elementy strojów ludowych i wystroju - Janina Grzanek, Pani Zofia Czyżewska, Patrycja Rudzińska,

Anita Szcześniewska, Maria Panufnik, Teresa Frączkowska (gm. Czarnocin); Koło Gospodyń Wiejskich

(Wolbórz), Krystyna Wieczorek (Lubiaszów – gm. Wolbórz); Zofia Mierzwa (Twarda – gm. Aleksan-

drów),

- kowalstwo - Bogdan Krajewski, Władysław Deka (gm. Czarnocin),

- stylowe meblarstwo - Helena i Monika Janiak, Piotr Paluch,

- rzeźbiarstwo w drewnie – Jan Milczarek (Biała – gm. Sulejów), Stefan Piekarz (Sulejów),

- rymarstwo – Bogdan Mierzejewski (Wolbórz).

Powiat Piotrkowski godnie reprezentują zespoły i kapele ludowe, do których należą, m. in. „Ludowa Biesia-

da” (gm. Czarnocin); „Kapela Tolka Gałązki”, „Tkacze”, „Magda”, „Wesołe Wełniaczki”(gm. Moszczenica),

„Kapela Ludowa Zespół Pieśni Ludowej”, Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego; „GRALINKI” (gm. Grabica).

Lokalne legendy Powiatu Piotrkowskiego

Na terenie Powiatu Piotrkowskiego ciągle żywe jest przekazywanie lokalnych legend, do których należą

m. in.:

- Legenda Zamku Gorzkowickiego,

- Bohaterska Wdowa,

- Legenda o powstaniu kościoła w Sulejowie Podklasztorzu,

- Legenda o pająku trucicielu,

- Dobrej wodzie,

- Ukrytych skarbach,

- Prawie szlacheckim.

Twórczość W.S. Reymonta

Reymont pracował niegdyś na stacji kolejowej „Wolbórka” - dzisiejsza nazwa stacji Czarnocin i uwiecznił ją

w swoich nowelach (stacyjka znajduje się obecnie w Skansenie w Tomaszowie Mazowieckim). Ze względu na

walor historyczny stacyjka ta występowała w polskich filmach, takich jak „Kobieta z prowincji” czy „Człowiek

wózków”.

Reymont w wieku 13 lat wraz z rodziną osiedlił się w miejscowości Prażki, uczęszczał do szkoły w Będko-

wie, to tu powstały jego pierwsze prace „Pielgrzymka na Jasną Górę”, „Zawierucha”, „W porębie”, „Przy robo-

cie”, „Komediantka”, „Fermenty”. W wymienionych utworach jako miejsce napisania podana jest „Wolbórka”.

Autor opisał krajobraz wiejski, odniósł się do wielu tradycji, zwyczajów, obrzędów wiejskich z życia codzien-


nego mieszkańców takich jak wesela, darcie pierza, przybliżył również wygląd strojów ludowych. Również w

„Chłopach” znalazło odzwierciedlenie dziedzictwo kulturowe i tradycje regionu.

Ważne wydarzenia historyczne regionu

Do najważniejszych wydarzeń historycznych obszaru Powiatu Piotrkowskiego należą:

- akcja Szarych Szeregów z 3 września 1939 roku, kiedy zbombardowano pociąg w miejscowości Kalska

Wola,

- „akcję Czarnocin” z 6 czerwca 1943 roku, kiedy wysadzono most na rzece Wolbórce.

Akcja Szarych Szeregów została upamiętniona istniejącym do dnia dzisiejszego obeliskiem znajdującym się

przy ul. Kolejowej w Czarnocinie, obok żelaznego mostu na rzece Wolbórce. Jest to miejsce wydarzeń opisa-

nych przez Aleksandra Kamińskiego w jednym z rozdziałów książki „Kamienie na szaniec”.

Obelisk w Czarnocinie

Bilans walorów dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego

W wyniku przeprowadzonej analizy zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego

można wskazać następujące elementy bilansu - analizy SWOT w zakresie dziedzictwa kulturowego Powiatu

Piotrkowskiego.

Mocne strony

- bogata historia obszaru, wysoka kultura niematerialna - folklor, tradycje regionu, przekazywanie wielu

legend, atrakcyjny krajobraz przyrodniczo – kulturowy obszaru Powiatu Piotrkowskiego,

- występowanie pomnika historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów”,


- zabytki wysokiej rangi – zespół pałacowo – parkowy w Wolborzu, opactwo cystersów w Sulejowie i

Norbertanów w Witowie,

- występowanie szlaków kulturowych – cysterskiego i romańskiego, Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej i

zamków,

- występowanie wielu cennych kapliczek, w tym charakterystycznej Św. Jana Nepomucena,

- duża liczba obiektów zabytkowych na terenie Powiatu Piotrkowskiego,

- bogata gama imprez o charakterze kulturowym,

- działania integrujące gminy wchodzące w skład Powiatu Piotrkowskiego wokół strategicznych przed-

sięwzięć z zakresu promocji regionu (Jarmark Wojewódzki w Łodzi, Targi „Na styku kultur” w Łodzi),

- występowanie zachowanych zabytkowych układów przestrzennych,

- bogate tradycje związane z wydobywaniem wapieni,

- zachowane ślady wielokulturowości regionu,

- bogate tradycje kulinarne, wraz z produktem (Gęś owsiana z Bogusławic)zamieszczonym na Krajowej

Liście Produktów Regionalnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju,

- tworzone symbole regionu mogące stać się symbolami o charakterze ponadregionalnym – Opactwo Cy-

stersów Sulejów – Podlasztorze,

- coraz lepsze wyposażenie w techniczne środki promocji – wydawnictwa, internet, własna strona www.

Słabe strony

- zniszczenie zabytków po przemyśle wapienniczym - wapienników i układu kolejki wąskotorowej,

- brak rewaloryzacji cmentarzy innych wyznań,

- zły stan techniczny niektórych obiektów zabytkowych,

- brak użytkowania niektórych obiektów zabytkowych,

- brak publicznie dostępnej zintegrowanej informacji o obiektach zabytkowych Powiatu Piotrkowskiego,

- brak oferty edukacji regionalnej,

- brak ścisłej współpracy w zakresie promocji między gminami wchodzącymi w skład Powiatu Piotrkow-

skiego,

- nie w pełni wykorzystane zasoby przyrodniczo-kulturowe,

- brak wypracowanego produktu regionalnego,

- brak dostatecznego, jednolitego i kompleksowego oznakowania atrakcji kulturowych na terenie Powiatu

Piotrkowskiego.

Szanse

- utworzenie parków kulturowych: „Śladami Reymonta” w gm. Czarnocin, Zespół pałacowy w Wolborzu,

Sulejów-Podklasztorze (m. gm. Sulejów), Bąkowa Góra Majkowice (gm. Ręczno),

- kontynuacja procesów rewitalizacyjnych historycznych założeń przestrzennych Wolborza, Rozprzy,

Moszczenicy i Sulejowa – oraz przeprowadzenie działań rewaloryzacyjnych struktur ruralistycznych

Aleksandrowa, Czarnocina, Grabicy, Łęk Szlacheckich, Ręczna, Bąkowej Góry, Majkowic, Gorzkowic i

Woli Krzysztoporskiej,

- ochrona, rewaloryzacja i rozwój turystyki kulturowej i pielgrzymkowej w oparciu o cenne obiekty sa-

kralne w Sulejowie Podklasztorzu i Witowie z uwzględnieniem lokalnych kapliczek,

- działania na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego Lokalnych Grup Działania: „BUD-UJ RAZEM”

i „DOLINA PILICY”,


- realizacja Programu „Pilica” mającego na celu poprawę czystości wody w Pilicy i zbiorniku Sulejow-

skim a w ślad za tym, rozwój przestrzeni społeczno-kulturowej i gospodarczej Nadpilicza,

- zachowanie obiektów po przemyśle wapienniczym,

- współpraca z organizacjami dająca szansę odnowy zabytków na Szlaku Cysterskim, Romańskim, Kolei

Warszawsko-Wiedeńskiej i Zamków,

- moda na folklor - podniesienie atrakcyjności obszaru poprzez budowę osad, skansenów, kreowanie pro-

duktów i imprez o charakterze kulturowym,

- edukacja regionalna mieszkańców,

- wykorzystanie możliwości finansowania ochrony zabytków z różnych źródeł - środków unijnych, z bu-

dżetu państwa i samorządu województwa,

- wykorzystanie obiektów zabytkowych na cele komercyjne,

- wypracowanie form współpracy jednostek działających na rzecz ochrony zabytków - organów rządo-

wych, samorządowych i organizacji społecznych,

- możliwość włączania się w krajowe, wojewódzkie programy promocji,

- naturalna chęć ludzi do poznawania świata, kultur i zwyczaj innych narodów.

Zagrożenia

- niedostosowanie sposobu użytkowania obiektów zabytkowych do ich charakteru,

- utrudnienia w pozyskiwaniu środków na ochronę i zachowanie zabytków,

- brak miejscowych planów skutkujący brakiem ustalenia ochrony prawnej dla stref historycznych,

- brak gminnych ewidencji zabytków gminy Grabica i Wola Krzysztoporska,

- brak programów opieki nad zabytkami dla m. gm. Wolbórz oraz gmin: Grabica, Czarnocin, Łęki Szla-

checkie, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska,

- niewystarczające środki finansowe w stosunku do potrzeb na ochronę i rewaloryzację obiektów i obsza-

rów zabytkowych.

Obszar Powiatu Piotrkowskiego w zakresie walorów i zasobów dziedzictwa kulturowego i tożsamości regio-

nalnej posiada bardzo duży potencjał. Ma to związek z wysokimi walorami krajobrazu kulturowego, bogatą

historią, istnieniem wielu cennych obiektów reprezentujących poszczególne style architektoniczne od romań-

skiego począwszy. Istnienie historycznych szlaków kulturowych nadal stanowi silny potencjał terenu. Drogi

pielgrzymkowe w kierunku Częstochowy powodują możliwość rozwoju turystyki pielgrzymkowej.

Wśród słabych stron Powiatu Piotrkowskiego zwraca uwagę niewywiązanie się wielu gmin Powiatu z usta-

wowego obowiązku wykonania gminnych ewidencji zabytków i gminnych programów opieki nad zabytkami.

Brak wykonanych ewidencji gminnych skutkuje brakiem podstawy prawnej do ochrony obiektów zabytko-

wych, co może spowodować zniszczenie obiektów zabytkowych, które nieodwracalnie znikną z krajobrazu, tak

jak stało się z linią kolejki wąskotorowej, po której pozostały tylko budynki stacyjne.

Założenia Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego

W wyniku przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, że Powiat Piotrkowski posiada bogate walory dzie-

dzictwa kulturowego o znaczącej randze, które należy chronić i jednocześnie odpowiednio wykorzystywać i

udostępniać społeczeństwu. Biorąc pod uwagę wymogi płynące z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami z 2003 roku i uwzględniając zbilansowane zasoby i wartości należy stwierdzić, iż Powiatowy Pro-

gram Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego uwzględnia:

ochronę walorów i wartości materialnych i niematerialnych przy jednoczesnym ich wykorzystaniu ja-

ko czynnik rozwoju obszary Powiatu Piotrkowskiego

W tym celu należy prowadzić działania zmierzające do:

- zachowania krajobrazu kulturowego,


- rewitalizacji historycznych układów przestrzennych z jednoczesnym ich wykorzystaniem jako przestrzeń

publiczną stanowiącą serce miejscowości,

- rewaloryzacji cennych zespołów sakralnych - klasztornych, zespołów pałacowo-parkowych, dworsko-

parkowych oraz zabytków poprzemysłowych,

- adaptacji obiektów i obszarów zabytkowych na cele edukacyjne, kulturalne i społeczne,

- tworzenia nowych atrakcji w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego,

- wzrostu identyfikacji mieszkańców z kulturą regionu i uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych,

- poprawy społecznej akceptacji do konieczności ochrony zabytków,

W tym celu będą podjęte działania upowszechniania wyjątkowego dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotr-

kowskiego poprzez:

- edukację regionalną mieszkańców,

- wydawnictwa i programy edukacyjne,

- digitalizację walorów i zasobów dziedzictwa kulturowego.

Najważniejsze aspekty ochrony wartości kulturowych Powiatu Piotrkowskiego

Powiat Piotrkowski dysponuje niezwykle cennym dziedzictwem kulturowym w tym nieprzeciętnymi walo-

rami krajobrazowymi co predysponuje do aktywizacji mieszkańców w sferze zachowania zabytków. Powiat

Piotrkowski podejmie działania w następujących zakresach strategicznych:

Zachowanie tożsamości regionalnej

- kształtowanie lokalnej dumy,

- kreowanie lokalnych produktów regionalnych,


- integracja kulturalna mieszkańców,

- edukacja mieszkańców o bogactwie lokalnego dziedzictwa.

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gospodarczego Powiatu Piotrkowskiego

- ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego,

- promocja pomnika historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów”,

- podniesienie rangi najbardziej wartościowych zabytków,

- rewitalizacja i rewaloryzacja obszarów,

- kształtowanie wizerunku Powiatu Piotrkowskiego jako obszaru o unikatowym dziedzictwie kulturowym,

- wspieranie posiadaczy obiektów zabytkowych w działaniach mających na celu poprawę stanu obiektów i

ich wykorzystania na cele kulturalne, edukacyjne i społeczne,

- kreowanie produktów turystyki kulturowej.

Wszelkie przewidywane działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Powiat Piotrkowski rozpa-

trzy w następujących ujęciach:

- Studia badawcze - wspieranie przeprowadzania prac studialnych w celu poprawy stanu obiektów i ob-

szarów zabytkowych,

- Digitalizacja zasobów i walorów - cyfrowe upowszechnienie dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotr-

kowskiego,

- Ochrona i zachowanie obiektów i obszarów zabytkowych – przygotowanie dokumentacji i przepro-

wadzenie prac w zakresie rewitalizacji układów urbanistycznych i ruralistycznych z terenu Powiatu

Piotrkowskiego, prowadzenie prac w zakresie rewaloryzacji założeń zieleni, przeprowadzenie prac

obiektów zabytkowych z adaptacją na cele turystyczne, kulturalne, edukacyjne i społeczne,

- Edukacja regionalna mieszkańców poprzez organizację rekonstrukcji wydarzeń historycznych, imprez

kulturowych, upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie regionu w lokalnych mediach, cykliczne artykuły,

organizowanie wystaw, programy edukacji regionalnej w szkołach,

- Aktywizacja - pobudzanie aktywności mieszkańców w działaniach na rzecz ochrony dziedzictwa po-

przez organizację konkursu na najciekawsze zdjęcie krajobrazu kulturowego gminy, najlepiej zachowany

obiekt lub obszar zabytkowy, włączenie organizacji społecznych i Lokalnych Grup Działania do wspól-

nych starań prowadzących do polepszenia stanu dziedzictwa kulturowego,

- Kreowanie rozwoju turystyki kulturowej - wykorzystanie walorów dziedzictwa sakralnego i poprze-

mysłowego dla rozwoju produktów turystycznych,

- Digitalizacja zasobów i walorów kulturowych - cyfrowe upowszechnienie dziedzictwa kulturowego

Powiatu Piotrkowskiego,

- Promocja - wzrost aktywności w zakresie promocji i popularyzacji walorów kulturowych, wydanie fol-

derów z informacją o zabytkach regionu, upowszechnianie regionalnych produktów, kreowanie pamiątek

z wizerunkiem Powiatu Piotrkowskiego,

- Współpraca z samorządem województwa, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i gminami w za-

kresie ochrony i zachowania obiektów i obszarów zabytkowych oraz tożsamości regionalnej.

CELE, KIERUNKI I DZIAŁANIA

Cel strategiczny

Cenne dziedzictwo kulturowe Powiatu Piotrkowskiego podstawą dumy i motywem rozwoju regionu

Cel operacyjny

Kreowanie wartości i walorów regionu Powiatu Piotrkowskiego


Dziedzictwo kulturowe materialne i niematerialne w dużej mierze kształtuje świadomość oraz współczesną

kulturę. Dlatego też należy je zachować, chronić i pielęgnować ze szczególnym uwzględnieniem elementów

decydujących o tożsamości i specyfice regionalnego dziedzictwa.

Działanie 1

Zachowanie ciągłości cennych wartości dziedzictwa kulturowego

W celu zachowania cennego dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego zostaną stworzone odpo-

wiednie warunki i procedury postępowania wspierające rewitalizacje, rewaloryzacje i remonty obszarów i

obiektów zabytkowych. Należy podjąć wszelkie działania w celu pozyskania funduszy ze środków zewnętrz-

nych.

Zadania

- Rewitalizacja tkanki urbanistycznej i ruralistycznej historycznych ośrodków Powiatu Piotrkow-

skiego

Zostaną podjęte wszelkie działania w celu odnowy historycznych układów przestrzennych Powiatu Piotr-

kowskiego. Prace będą prowadzone kompleksowo z uwzględnieniem elementów społecznych procesów rewita-

lizacji, rewaloryzacji i gentryfikacji. Znowelizowana przestrzeń publiczna powinna być udostępniona lokalnej

społeczności i wykorzystywana na funkcje kulturalne, turystyczne i społeczne.

- Promowanie uznanego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pomnika historii „Sulejów – ze-

spół opactwa cystersów”

Najcenniejszy obiekt z terenu Powiat Piotrkowskiego – Opactwo Cystersów w Sulejowie Podklasztorzu

poddano ochronie w formie uznania przez Prezydenta RP za pomnik historii.

Podniesienie rangi tych zabytków wzmocni ich prestiż oraz stworzy większe szanse pozyskania środków fi-

nansowych na rewaloryzację i remonty. Wszystkie wnioski składane o dofinansowanie prac przy obiektach

zabytkowych są wysoko punktowane za miano pomnika historii.

Opactwo Cystersów w Sulejowie Podklasztorzu – obszar uznany za pomnik historii


- Utworzenie parków kulturowych

Proponuje się uznanie za parki kulturowe na mocy podjęcia uchwał Rad Gminy Powiatu Piotrkowskiego ob-

szarów o wysokiej wartości kulturowej, takich jak:

- „Śladami Reymonta” (gm. Czarnocin),

- Zespół pałacowy w Wolborzu,

- Sulejów-Podklasztorze (gm. Sulejów),

- Bąkowa Góra Majkowice.

Decyzję o utworzeniu parku podejmuje Rada Gminy. Wprowadzenie tej formy ochrony zabytków podnosi

prestiż obszaru i powoduje większe możliwości pozyskania środków finansowych, ponieważ przyznawana

punktacja przy ocenie wniosków jest zwiększana dla parków kulturowych. Gminy Powiatu Piotrkowskiego

tworząc park kulturowy zyskują mocną kartę przetargową w ubieganiu się o fundusze na przeprowadzenie

kompleksowej rewitalizacji obszaru objętego granicami parku.

Proponowany obszar parku kulturowego w Wolborzu


Proponowany obszar parku kulturowego Sulejów – Sulejów Podklasztorze

Proponowany obszar parku kulturowego Bąkowa Góra - Majkowice

- Promowanie obiektów reprezentatywnych

Na etapie sporządzania wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami dla województwa łódzkiego wyty-

powano obiekty uznane za reprezentatywne. Wśród nich w kategorii zespoły klasztorne i zespoły pałacowo-

parkowe figurują trzy obszary z terenu Powiatu Piotrkowskiego. Są nimi:

- zespół klasztorny o.o. Norbertanów w Witowie (gm. Sulejów),

- zespół klasztorny o.o. Cystersów w Sulejowie,


- zespół pałacowo-parkowy w Wolborzu.

Obiekty i obszary zamieszczone na liście obiektów reprezentatywnych są brane pod uwagę przy ocenianiu

wniosków złożonych do Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi przy ubieganiu się o środki przyznawane na rewa-

loryzację zabytków. Działania promocyjne będą przede wszystkim lokować Powiat Piotrkowski wśród najwar-

tościowszych obszarów dziedzictwa kulturowego.

Obszar reprezentatywny – pomnik historii zespół cystersów w Sulejowie Podklasztorzu

Obszar reprezentatywny zespół klasztorny norbertanów w Witowie


Obszar reprezentatywny – zespół pałacowo-parkowy w Wolborzu

- Ochrona, rewaloryzacja i rozwój turystyki kulturowej i pielgrzymkowej w oparciu o cenne obiekty

sakralne w Sulejowie Podklasztorzu i Witowie z uwzględnieniem kościołów i lokalnych kapliczek

Obiekty sakralne Powiatu Piotrkowskiego stanowią cenny walor do rozwijania turystyki pielgrzymkowej.

Proponuje się opracowanie całościowego projektu obejmującego wybrane obiekty sakralne takie, jak zespoły

klasztorne: w Sulejowie Podklasztorzu i Witowie; kościoły: w Sulejowie, Wolborzu, Bakowej Górze – gm.

Ręczno, Mierzynie - gm. Ręczno, Krzepczowie - gm. Grabica, Bęczkowie - gm. Łęki Szlacheckie, Moszczeni-

cy, Srocku - gm. Moszczenica; Kaplice: p. w. NMP wz. Ligęzków w Sulejowie, p.w. Św. Trójcy w Czernie -

gm. Gorzkowice, św. Mikołaja w Srocku - gm. Moszczenica; kościoły drewniane: w Skotnikach i Witowie,

drewniana kapliczka p.w. św. Marka w Czarnocinie, oraz inne liczne kapliczki z terenu Powiatu Piotrkowskie-

go. Taki kierunek działań wynika z dokumentów o charakterze wojewódzkim i projekt powinien uzyskać środ-

ki na rewaloryzację.

Obiekty pretendowane do uprawiania turystyki pielgrzymkowej – Skotniki


Sanktuarium Maryjne Matki Bożej Zwiastowania Parafia Św. Małgorzaty i Św. Augustyna w Witowie

Obiekty pretendowane do uprawiania turystyki pielgrzymkowej – kaplica św. Rocha w Wolborzu


Obiekty pretendowane do uprawiania turystyki pielgrzymkowej – Gorzkowice

- Przeprowadzenie prac rewaloryzacyjnych zabytkowych układów zieleni z terenu Powiatu Piotr-

kowskiego zamieszczonych na Krajowej liście obszarów przeznaczonych do rewaloryzacji w celu

pozyskania funduszy na przeprowadzenie wymaganych prac

Obecnie na Krajowej liście obszarów przeznaczonych do rewaloryzacji zamieszczono następujące układy

zieleni komponowanej z terenu Powiatu Piotrkowskiego:

- park dworski w Cieszanowicach (gm. Gorzkowice),

- park pałacowy w Wolborzu.

Zamieszczenie na liście Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zabytkowych

parków i ogrodów przeznaczonych do rewaloryzacji wiąże się z pozyskaniem funduszy na przeprowadzenie

prac rewaloryzacyjnych. Możliwe jest również uzyskanie środków z Wojewódzkiego Funduszu ochrony Śro-

dowiska i Gospodarki Wodnej.

Najważniejszym z działań dla Powiatu Piotrkowskiego jest pozyskanie funduszy w WFOŚiGW w celu prze-

prowadzenia działań rewaloryzacyjnych parków w Wolborzu i miejscowości Bujny.


Park pałacowy w Wolborzu przeznaczony do rewaloryzacji

- Stworzenie mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym

W celu stworzenia mechanizmu współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym należy

opracować gminne ewidencje zabytków następujących gmin: Grabica, Wola Krzysztoporska.

W ewidencjach musza być zamieszczone obiekty świadczące o specyfice obszarów, gdyż jest to jedyny spo-

sób ochrony zabytków „znikających” z krajobrazu Powiatu Piotrkowskiego.

Ponadto należy sporządzić programy opieki nad zabytkami dla m. gm. Wolbórz oraz gmin: Grabica,

Czarnocin, Łęki Szlacheckie, Ręczno, Rozprza, Wola Krzysztoporska.

Wszystkie wykonane ewidencje zabytków zostaną zamieszczone na stronach Powiatu Piotrkowskiego i po-

szczególnych Miast i Gmin.


- Poprawa stanu obiektów zamieszczanych w gminnych ewidencjach zabytków i oznakowanie obiek-

tów znajdujących się w rejestrze WKZ

Powiat piotrkowski dokona wszelkich starań by doprowadzić do poprawy stanu obiektów zamieszczanych w

gminnych ewidencjach zabytków. Istnieje jednak bariera natury prawnej na drodze pozyskiwania środków fi-

nansowych na przeprowadzenie remontów, ponieważ ustawa stanowi, że finansowane są prace remontowe

obiektów wpisanych do rejestru. Obiekty nie objęte prawną formą ochrony, tzw. ewidencjonowane mogą uzy-

skać dofinansowanie jedynie w przypadku opracowania projektów kompleksowej odnowy ze środków dyspo-

nowanych przez Urząd Marszałkowski w Łodzi, np. Slow – Eko – Region oraz zagospodarowanie turystyczne

dorzecza rzeki Pilicy, których celem jest wzmocnienie więzi i tożsamości lokalnej, poprzez wykorzystanie wa-

lorów turystycznych i kulturowych Ziemi Piotrkowskiej.

Powiat Piotrkowski oznakuje obiekty wpisane do rejestru WKZ.

- Wykonanie zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych

Niezbędne jest wykonanie zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych w obiektach zabytko-

wych, do których należą:

- klasztor i kościół oo. Cystersów w Sulejowie,


Wymagający zabezpieczeń klasztor i kościół oo. Cystersów w Sulejowie

Wymagający zabezpieczeń kościół cmentarny w Witowie

- Opracowanie wirtualnej panoramy Powiatu Piotrkowskiego

W celu upowszechniania dziedzictwa kulturowego Powiatu Piotrkowskiego zostanie udostępniona na stronie

internetowej wirtualna panorama Powiatu Piotrkowskiego, zawierającą najciekawsze zabytki z terenu Powiatu

Piotrkowskiego.

Działanie 2

Kreowanie poczucia tożsamości regionalnej

Kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej z całą pewnością wpłynie na zacieśnianie więzi społeczności

lokalnej i poczucia własnej wartości. Powiat Piotrkowski na kanwie bogatej historii i tradycji może kultywo-

wać swoje walory niematerialne i wartości materialne.


Zadania

- Opracowanie zbioru legend

Cennym dziedzictwem kultury niematerialnej omawianego obszaru są legendy związane z dziedzictwem

kulturowym obszaru. Znane są m.in. legendy o: Zamku Gorzkowickim, Bohaterskiej Wdowie, powstaniu ko-

ścioła w Sulejowie Podklasztorzu, ukrytych skarbach, pająku trucicielu, dobrej wodzie, Prawie Szlacheckim,

które stały się symbolem regionu i powinny być przekazywane kolejnym pokoleniom w postaci wydanego

zbioru legend.

Legenda o zamku w Gorzkowicach

- Organizacja imprez o charakterze kulturowym

Powiat Piotrkowski organizuje lub jest współorganizatorem imprez o charakterze kulturowym, do których

należą m.in. Turnieje Podklasztorne – prezentujące artystyczne dokonania młodzieży skupionej wokół świetlic

środowiskowych, „Wolborski Saganek” – prezentujący regionalne potrawy organizowany przez Koła Gospo-

dyń Wiejskich, Coroczne plenery malarskie oraz cykliczne imprezy promocyjno-folklorystyczne m.in.: Dni

Ziemi Piotrkowskiej, Dni Wolborza, Dni Sulejowa, Dożynki Powiatowe, Przegląd Stołów i Palm Wielkanoc-

nych Ziemi Piotrkowskiej.

Ten rodzaj imprez powinien być w dalszym ciągu podtrzymywany i promowany, prowadzi bowiem do pro-

pagowania historii regionu.


Dni Ziemi Piotrkowskiej

Dni Wolborza

- Promocja imprez o charakterze kulturowym

Organizacja imprez kulturowo-folklorystycznych takich jak np. Koncerty w kościołach i Klasztorach, ukła-

danie dywanów kwiatowych w Boże Ciało w Wolborzu, powoduje zwiększenie identyfikacji mieszkańców z

kulturą regionu. Udziały twórców i artystów z terenu Powiatu Piotrkowskiego powodują rozwój rzemiosła lu-

dowego i wzmocnienie piotrkowskiego podregionu etnograficznego. Odbywające się imprezy będą silnie pro-

mowane na terenie Powiatu Piotrkowskiego, Województwa i Kraju.


Dywany kwiatowe układane w Boże Ciało w Wolborzu

Koncert kolęd i pastorałek w Kościele pw. św. Mikołaja w Wolborzu

w wykonaniu Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „MAZOWSZE”

Zgodnie z tradycją ludową Koło Gospodyń Wiejskich w Świątnikach w gminie Wolbórz w listopadzie orga-

nizuje Pierzawkę. Pierzawce towarzyszy śpiewanie tradycyjnych ludowych przyśpiewek.


Pierzawki w Świątnikach gmina Wolbórz

- Wykreowanie pamiątek regionalnych

Należy poszukiwać inspiracji tworzenia lokalnych pamiątek, np. romańskich detali architektonicznych, czy

figurek cystersów rzeźbionych w lokalnym wapieniu lub bitych ręcznie monet z herbem Powiatu Piotrkow-

skiego lub szydełkowych inspiracji.

Moneta Powiatu Piotrkowskiego - pamiątka lokalna


Szydełkowe inspiracje – pamiątka powiatu piotrkowskiego

- Wpisanie specjałów lokalnych na Ministerialną listę krajowych produktów regionalnych i promocja

specjałów regionalnych

Produkty regionalne decydują o kolorycie, odrębności i specyfice wyodrębnionego obszaru stanowiąc jego

bogactwo kultury kulinarnej, dlatego należy promować Gęś owsianą z Bogusławic wpisaną na Listę Produktów

Tradycyjnych.

Nadal należy kreować regionalne specjały takie jak np. zalewajka (starodawna), pietruszajka, barszcz chrza-

nowy, gołąbek opacki kapłon – wykwintne danie z młodego koguta, dusicha – ziemniaki z mąką, garus - poda-

wany z ziemniakami, kapusta z grochem i skwarkami, jajecznica z mąką i mlekiem, kluski ziemniaczane, bułka

opacka, wyrób wędliniarski nazywany czarne, trunki - cytrynówka, Lecznicze Wino z Dzikiej Róży, piwo cy-

sterskie. Przy czym nazwy tych produktów powinny nawiązywać do charakteru kulturowego obszaru i legend.

Zakłada się wpisanie na listę produktów regionalnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi takich produk-

tów jak: kapłon – wykwintne danie z młodego koguta, dusicha – ziemniaki z mąką, garus - podawany z ziem-

niakami, bułka opackia, kapusta z grochem i skwarkami, jajecznica z mąką i mlekiem, kluski ziemniaczane,

trunki - cytrynówka, Lecznicze Wino z Dzikiej Róży.

Doskonałą promocją specjałów regionalnych Powiatu Piotrkowskiego jest udział Kół Gospodyń Wiejskich w

„Smakach Ziemi Łódzkiej” i konkursie „Smaczne Łódzkie”.

- Realizacja projektów podnoszących atrakcyjność obiektów i obszarów zabytkowych Powiatu Piotr-

kowskiego

Dobrym przykładem realizacji projektów prowadzących do rewaloryzacji zabytkowych obszarów jest Za-

mek w Gorzkowicach. Dziś kopiec jest terenem zrewaloryzowanym z przeznaczeniem na cele kulturalne i tury-

styczne. Odsłonięto fundamenty obiektu i nadbudowano je niskim murkiem, w sąsiedztwie wzniesiono ka-

mienną scenę i ustawiono tablicę informacyjną.

Zakłada się realizację kompleksowych projektów pod nazwą „Zagospodarowanie turystyczne dorzecza rzeki

Pilicy” oraz „Slow – Eko – Region”. Celem projektów jest rozwój społeczno-gospodarczy oraz wzmocnienie

więzi i tożsamości lokalnej, poprzez wykorzystanie walorów turystycznych i kulturowych Ziemi Piotrkowskiej.

Projekt zakłada m. in. budowę Centrum Kultury i Informacji.


Pilica w Ostrowie, gm. Aleksandrów

- Edukacja regionalna mieszkańców

Zachowanie i propagowanie dziedzictwa winno odbywać się przy współudziale społeczności regionalnej.

Dlatego trzeba podjąć działania w celu propagowania wiedzy o zabytkach i zasadach ochrony. Należy umac-

niać w mieszkańcach Powiatu Piotrkowskiego poczucie tożsamości poprzez identyfikowanie specyfiki i odręb-

ności regionalnej. Szczególną uwagę należy zwrócić na edukację w zakresie dziedzictwa kulturowego począw-

szy od szkół, gdzie dzieci i młodzież trzeba zachęcać do poznawania historii swojego regionu. Kolejną ważną

grupą, do której należy kierować te działania są właściciele i użytkownicy zabytków

Edukacja regionalna mieszkańców pozwoli na kształtowanie poczucia dumy ze swojego regionu

- Organizacja Festiwali w obiektach zabytkowych np. Opactwie Cystersów i Kolegiacie Wolborskiej

W cennych obiektach sakralnych Powiatu Piotrkowskiego organizowane są cyklicznie letnie koncerty. W

Wolborzu letni festiwal funkcjonuje pod nazwą „Muzyczne korzenie Wolborza”. Na Festiwal w kolegiacie

wolborskiej Pożarnicze Centrum Historyczno-Edukacyjne Ziemi Łódzkiej w Wolborzu pozyskało środki z

Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Ob-

szarów Wiejskich na lata 2007-2013.


Działanie 3

Rozwój turystyki kulturowej w oparciu o walory krajobrazowe i historię obszaru

Rozwój turystyki w oparciu o zabytki pozwoli na ożywienie omawianego obszaru, zwiększy miejsca pracy i

wpłynie na rozwój gospodarczy Powiatu Piotrkowskiego.

W obecnych procedurach wykorzystanie zabytków na potrzeby turystyczne, edukacyjne i społeczne jest

wymogiem w staraniu się o dotacje finansowe.

Zadania

- Wykreowanie markowych produktów, np. „Spotkanie z historią i kulturą doliny Pilicy”

Spotkanie z historią i kulturą - produkt turystyczny dający szansę rozwoju, ożywienia i odnowy obiektów

zabytkowych i ich wykorzystania na cele turystyczne.


Wykreowanie produktu turystycznego opartego na wartościach materialnych i niematerialnych doliny Pilicy

- Ochrona stacji kolei wąskotorowej i ich wykorzystanie na cele turystyczne poprzez utworzenie szlaku

kulturowego sulejowskiej wąskotorówki

Stacje kolei wąskotorowej wyróżniające się w krajobrazie gminy powinny zostać wykorzystane do utworze-

nia na ich kanwie szlaku sulejowskiej wąskotorówki.

Uszczyn stacja kolejki do przeznaczenia na cele turystyczne

- Współpraca z organizacjami dająca szansę odnowy zabytków na Szlaku Cysterskim i Romańskim,

Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i zamków

Występowanie na terenie Powiatu Piotrkowskiego szlaków kulturowych stwarza możliwości współpracy z

organizacjami działającymi w tym zakresie i jednocześnie daje nowe możliwości ożywienia obszarów, podnie-


sienia ich prestiżu i rewaloryzacji. Wymiana doświadczeń powinna sprzyjać wykorzystaniu sprawnych rozwią-

zań, odejmowaniu wspólnych starań w pozyskiwaniu środków finansowych.

Romański kościół na szlaku cysterskim i romańskim

Bąkowa Góra na szlaku zamków

- Poprawa stanu i dostępności zabytków ruchomych w muzeach oraz obiektach sakralnych

Istnieje potrzeba wprowadzenia w Muzeum Regionalno-Sakralnym przy Klasztorze oo. Cystersów w Sule-

jowie nowoczesnych form przekazu i technik wystawienniczych.

Digitalizacja zasobów muzealnych wymagana jest natomiast dla w ośrodków muzealnych w Sulejowie i Wi-

towie.

Omawiane muzea powinny mieć stworzone profesjonale strony internetowe.

Natomiast Muzeum w Sulejowie powinno rozszerzyć działalność kulturalno-edukacyjną.

Do udziału w Programie Europejska Noc Muzeów winno przystąpić Muzeum w Witowie.


Muzeum w Witowie

- Promowanie skansenów, izb muzealnych i osad z terenu Powiatu Piotrkowskiego

W 2000 roku w Tarasce gm. Aleksandrów powstała Autorska Galeria Sztuki „Nad Czarną i Pilicą” oraz

skansen. Należą one do artysty Zdzisława Wojciecha Słomki. W stuletniej chacie, budynku gospodarczym i

ogrodzie prezentowane są jego prace. Ponadto na terenie powiatu istnieje Osada Zabrodzin, gm. Aleksandrów,

w której organizowane są plenery malarskie, sympozjum rzeźby oraz serwowane są dania kuchni regionalnej.

Działania takie należy promować ponieważ prowadzą do zwiększenia wiedzy o regionie.

Skansen w Tarasce


Osada Zabrodzin

Cennym obiektem edukacji regionalnej jest Pożarnicze Centrum Historyczno-Edukacyjne Ziemi Łódzkiej w

Wolborzu powstałe w 2007 r. Placówka zajęła I miejsce w etapie wojewódzkim konkursu „Przyjazna wieś” na

najlepszy projekt w zakresie infrastruktury zrealizowany na terenach wiejskich przy udziale środków unijnych.

Niewątpliwie warta uwagi jest mieszcząca się w Centrum. Izba Regionalna, której zbiorami opiekuje się Sto-

warzyszenie Przyjaciół Wolborza. W dwóch izbach można zobaczyć gromadzone przez lata pamiątki z czasów

II wojny światowej, stare dokumenty historyczne, a także zbiory kultury ludowej: dawne ubiory męskie i ko-

biece, sprzęt gospodarstwa domowego, jak również sztukę ludową. Centrum Pożarnicze pełni nie tylko funkcję

muzealną, organizując wystawy tematyczne i okolicznościowe, lecz także kulturalno-oświatową.

Izba Regionalna w Wolborzu

Pożarnicze Centrum Historyczno-Edukacyjne Ziemi Łódzkiej w Wolborzu organizuje również wystawę za-

tytułowaną „W zagrodzie chłopskiej XX wieku”, w której udział biorą m. in. wychowankowie Internatu przy

Zespole Szkół Rolniczego Centrum Kształcenia Ustawicznego w Wolborzu.


http://www.wolborz.ugm.pl/2009wydarzenia/lg.html

Wystawa „W zagrodzie chłopskiej XX w.”

WSKAZANIA DO DOKUMENTÓW WYŻSZEGO RZĘDU

Rekomendacje do wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wynikające z opracowanego Po-

wiatowego programu opieki nad zabytkami dla Powiatu Piotrkowskiego

Wnioskuje się o uwzględnienie w wojewódzkim programie opieki nad zabytkami:

- piotrkowskiego podregionu kulturowego,

- realizacji zintegrowanych projektów tematycznych dotyczących:

- zagospodarowania turystycznego dorzecza rzeki Pilicy,

- Slow – Eko – Region,

- Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej,

- rewitalizacji historycznych układów przestrzennych o randze:

- regionalnej:

- Wolbórz – kontynuacja,

- lokalnej:

- Rozprza - kontynuacja,

- Sulejów – kontynuacja,

- Bąkowa Góra, Majkowice, Gorzkowice,

- pomnika historii „Sulejów – zespół opactwa cystersów”,

- propozycji utworzenia parków kulturowych:

- „Śladami Reymonta” (gm. Czarnocin),

- Zespół pałacowy w Wolborzu,

- Sulejów-Podklasztorze (m. gm. Sulejów),

- Bąkowa Góra Majkowice,


- rewaloryzacji obiektów reprezentatywnych:

- zespół klasztorny oo. Norbertanów w Witowie (gm. Sulejów),

- zespół klasztorny oo. Cystersów w Sulejowie,

- zespół pałacowo-parkowy w Wolborzu,

- konieczności wykonania zabezpieczeń przeciwpożarowych i przeciwwłamaniowych w następujących

obiektach zabytkowych:

- klasztorze i kościele oo. Cystersów w Sulejowie,

- kościele cmentarnym pw. św. Marcina w Witowie,

- rewaloryzacji założeń zieleni zamieszczonychm m.in. na liście NFOŚiGW dla następujących parków:

- dworskiego w Cieszanowicach (gm. Gorzkowice),

- pałacowego w Wolborzu,

- promocji ośrodków muzealnych z terenu Powiatu piotrkowskiego,

- Muzeum Regionalno-Sakralne przy Klasztorze oo. Cystersów w Sulejowie,

- Muzeum Parafialne w Witowie. Oddział Muzeum Archidiecezji Łódzkiej,

- promocji mini skansenu w Tarasce i osady Zabrodzin w gm. Aleksandrów,

- szlaków kulturowych:

- Romański,

- Cysterski,

- Szlak Zamków,

- Szlak Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej,

- rozwoju turystyki pielgrzymkowej w oparciu o cenne obiekty sakralne, z uwzględnieniem zabytkowych

kościołów i kapliczek,

- promocji specjału zarejestrowanego jako produkt lokalny - Gęsi owsianej z Bogusławic wpisanej na Li-

stę Produktów Tradycyjnych dnia 18.02.2008 r. w kategorii „Mięso świeże oraz produkty mięsne”.

MOŻLIWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYT-

KAMI DLA POWIATU PIOTRKOWSKIEGO

DOFINANSOWANIE Z MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO Z

PROGRAMU „DZIEDZICTWO KULTUROWE”:

Dotacje z MKiDN można otrzymać w ramach następujących priorytetów Programu „Dziedzictwo Kulturo-

we”:

- PRIORYTETU 1

OCHRONA ZABYTKÓW

- PRIORYTETU 2

WSPIERANIE DZIAŁAŃ MUZEALNYCH

- PRIORYTETU 3

KULTURA LUDOWA

- PRIORYTETU 5

OCHRONA ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH

W ramach poszczególnych priorytetów dofinansowywane są projekty przeznaczane na rewaloryzację zabyt-

ków nieruchomych i ruchomych, rozwój instytucji muzealnych, ochronę zabytków archeologicznych, tworze-


nie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego oraz na ochronę zabytkowych cmentarzy. Priorytety ulegają

zmianie w poszczególnych latach. W ostatnim czasie zaczęto dostrzegać potrzebę dotowania zabytków archeo-

logicznych i kultury ludowej oraz zabytkowych cmentarzy.

Największe dotacje zostają przekazane na rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych, a najmniej-

sze na tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego.

Beneficjentami mogą być wyłącznie podmioty prawa polskiego – właściciele i użytkownicy obiektów zabyt-

kowych, osoby fizyczne; jednostki samorządu terytorialnego; inne jednostki organizacyjne takie jak: samorzą-

dowe jednostki kultury, kościoły, związki wyznaniowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, orga-

nizacje pozarządowe.

Wysokość udzielanego dofinansowania wynosi do 50% nakładów koniecznych określonych w art. 77 ustawy

z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 roku.

Minimalna wnioskowana kwota dotacji wynosi:

- 25 000 zł na zabezpieczenia przeciwwłamaniowe i przeciwpożarowe,

- 75 000 zł w pozostałych przypadkach.

Beneficjent może złożyć do poszczególnego priorytetu maksymalnie 3 wnioski w jednym roku, a realizacja

projektowanych zadań może odbywać się wyłącznie w ciągu roku, w którym dotacja została przyznana, Nato-

miast refundacja dotyczy kosztów poniesionych w ciągu trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku.

Ocena wniosku obejmuje:

- ocenę wartości merytorycznej - maksymalnie można uzyskać 60 pkt: najwyżej punktowana jest koniecz-

ność przeprowadzenia prac wynikająca ze stanu technicznego zabytku - 30 pkt, czas powstania, wartość

historyczna, artystyczna, naukowa - 20 pkt, figurowanie na Liście UNESCO - 5 pkt, uznanie za pomnik

historii - 5 pkt,

- ocenę wartości społecznych - maksymalnie 20 pkt za publiczną funkcję zabytku,

- ocenę wartości organizacyjnej, maksymalnie 20 pkt, w tym 10 pkt za profesjonalne przygotowanie apli-

kacji, 10 pkt za procentowy udział wkładu własnego lub środków pozyskanych z innych źródeł.

DOFINANSOWANIE W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO INFRASTRUKTURA I

ŚRODOWISKO 2007-2013

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, wspierane są działania mające na celu,

m. in. ochronę środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego.

Priorytet XII (XI) - Kultura i dziedzictwo kulturowe

Działanie 12.1(11.1) Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym

Z omawianych dotacji mogą korzystać wyłącznie duże projekty o charakterze ponadregionalnym przekracza-

jące wartość 20 min zł, a w niektórych przypadkach 4 mln zł.

Beneficjentami omawianych możliwości finansowania mogą być osoby fizyczne, organizacje pozarządowe,

osoby prawne i jednostki organizacyjne związków wyznaniowych i kościołów mające siedzibę lub zameldowa-

ne na obszarze Lokalnych Grup Działania.

Wartość dofinansowania wynosi od 4,5 tys. zł do 25 tys. zł i nie więcej niż 100 tys. zł dla jednego benefi-

cjenta w całym okresie realizacji programu.

Poziom dofinansowania nie może przekroczyć 70% kosztów kwalifikowanych.

DOFINANSOWANIE Z NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPO-

DARKI WODNEJ

Krajowy Ośodek Badań i Dokumentacji Zabytków opracowuje co 4 lata listę preferencyjną zabytkowych

parków i ogrodów dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w celu finansowania

prac z zakresu rewaloryzacji założeń zieleni (parków, cmentarzy). Obecna lista została sporządzona w 2009


roku. W celu kandydowania obszarów do zamieszczenia na ww. liście potrzebna jest akceptacja Wojewódzkie-

go Konserwatora zabytków. Za jego pośrednictwem następuje zgłoszenie.

DOFINANSOWANIE W RAMACH REGIONALNEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO WOJE-

WÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2007-2013

Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013

Podział środków w ramach funduszy strukturalnych na lata 2007-2013 został scedowany dla każdego woje-

wództwa poprzez Regionalny Program Operacyjny. Dofinansowane projekty są to kluczowe dla regionu inwe-

stycje o charakterze wielkoskalowym. Inwestycje muszą być ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji lub

Zintegrowanym Programie Rozwoju Lokalnego i wykazywać wpływ na rozwój regionu oraz ożywienie spo-

łeczno-gospodarcze terenów zdegradowanych.

Finansowanie zadań RPO dla województwa łódzkiego jest możliwe w ramach dwóch osi priorytetowych.

- Oś priorytetowa V: Infrastruktura społeczna - dla projektów, mających na celu kształtowanie i rozwi-

janie tożsamości kulturowej regionu w ramach:

Działania V. 4 Infrastruktura kultury

W ramach ww. działania dofinansowywane są projekty dotyczące rewaloryzacji i remontów zabezpieczenia

przeciwpożarowe, przeciwwłamaniowe oraz na wypadek zagrożeń obiektów i obszarów zabytkowych wyko-

rzystywanych na funkcje kulturalne. Dotowane są również działania promocyjne produktów regionalnych,

przygotowanie programów, digitalizacje udostępnianej bazy zasobów dziedzictwa kulturowego.

Beneficjentami mogą być: jednostki samorządu terytorialnego, wiązki i stowarzyszenia, organy administracji

rządowej, instytucje kultury, wyższe szkoły artystyczne, kościoły i związki wyznaniowe organizacje pozarzą-

dowe, przedsiębiorcy.

Maksymalne dofinansowanie projektów z EFRR wynosi 85% wydatków. Dla projektów objętych pomocą

publiczną, dotacja unijna wynosi do 50% wartości w przypadku, gdy pozostałe 50% zostanie dotowane jest z

budżetu państwa.

Dotacja dla projektów dotyczących zabezpieczeń obiektów zabytkowych przed zniszczeniami i kradzieżami

wartości do 4 mln zł. Kwota dofinansowania dla pozostałych projektów została określona do 20 mln zł.

- Oś priorytetowa VI: Odnowa obszarów miejskich - w ramach omawianego działania dofinansowy-

wane są projekty z zakresu rewitalizacji i rewaloryzacji terenów poprzemysłowych i powojskowych w

ramach:

Działania VI. 1 Rewitalizacja obszarów problemowych.

Projekty składane w działaniu VI.1 dotyczą rewitalizacji, rewaloryzacji i remontów zdegradowanych obsza-

rów poprzemysłowych, powojskowych, mieszkaniowych oraz terenów zieleni historycznych struktur miej-

skich.

Należy podkreślić, że przy ocenie projektów punktowane jest m. in. uwzględnienie zadania w Wojewódzkim

programie opieki nad zabytkami dla województwa łódzkiego, wpisanie obiektu i obszaru do rejestru zabytków,

ustanowienie parku kulturowego.

Beneficjentami mogą być: jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, jednostki sekto-

ra finansów publicznych, kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe, spółdzielnie i wspólnoty

mieszkaniowe, TBS, przedsiębiorcy.

Dofinansowanie z EFRR wynosi 85% wydatków. Dla projektów objętych pomocą publiczną, dotacja unijna

wynosi do 50% wartości w przypadku, gdy pozostałe 50% zostanie dotowane z budżetu państwa.

Nie została określona minimalna ani maksymalna wartość projektów ani minimalna i maksymalna kwota

wsparcia.


DOTACJE Z DEPARTAMENTU FUNDUSZU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH URZĘDU

MARSZAŁKOWSKIEGO W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ORIENTACJI I GWA-

RANCJI ROLNEJ

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

Uzyskane środki są przeznaczone na inwestycje mające na celu podniesienie atrakcyjności turystycznej gmin

poprzez budowę, rewaloryzację oraz remonty wartościowych obiektów na ich terenie.

Oś 3 - działanie Odnowa i rozwój wsi

Dotowane są projekty, umożliwiające rozwój tożsamości regionalnej poszczególnych obszarów wiejskich,

miejsko - wiejskich oraz miejskich powiązanych funkcjonalnie z obszarami wiejskimi z wyłączeniem miast

powyżej 5 tys. mieszkańców. Pomoc finansowa udzielana jest na remonty obiektów: pełniących funkcje pu-

bliczne, kulturalne i społeczne, propagowanie regionalnego dziedzictwa, kształtowania przestrzeni publicznej.

Beneficjentami są osoby prawne, gminy, instytucje kultury, kościoły, związki wyznaniowe, organizacja po-

zarządowe pożytku publicznego.

Maksymalna wysokość dofinansowania dla jednej miejscowości wynosi 500 000 zł w okresie realizacji

programu. Wielkość dotacji wynosi od 25 000 zł, przy maksymalnej 75% wysokości kosztów.

Oś 4 - Program Leader

Celem omawianego programu jest budowa kapitału społecznego i wdrażanie lokalnych projektów poprzez

inicjatywy Lokalnych Grupy Działania opracowujących Lokalne Strategie Rozwoju. Dofinansowywane projek-

ty dotyczą zasobów przyrodniczych, kultywowania tradycji regionalnych, rewaloryzacji obiektów zabytko-

wych.

DOFINANSOWANIE Z BUDŻETU WŁASNEGO URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO W ŁODZI

Urząd Marszałkowski w Łodzi podjął działania w celu ratowania zabytków, uruchamiając od 2008 roku

środki na rewaloryzację obiektów i obszarów zabytkowych.

Sejmik Województwa Łódzkiego dnia 12 stycznia 2010 r. uchwałą nr L/1463/10 przyjął Regulamin określa-

jący zasady, tryb udzielania oraz rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty bu-

dowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków województwa. W myśl § 2 ww. uchwały dotację celową

można uzyskać w celu wykonania opracowań projektowych i badawczych, przeprowadzenia prac konserwator-

skich zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznym zdefiniowanych w art. 6 ust. 1 pkt 1, 2, 3 ustawy

o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Ponadto obiekt lub obszar zgodnie z ww. ustawą musi

być wpisany do rejestru zabytków, posiadać duże znaczenie dla dziedzictwa, znajdować się w granicach admi-

nistracyjnych województwa łódzkiego i być udostępniany społeczeństwu.

Beneficjentami mogą być właściciele i użytkownicy zabytków. Wysokość przyznawanych dotacji stanowi

do 50 % ogółu nakładów. W przypadku obiektów o wyjątkowych wartościach zabytkowych bądź wymagają-

cych podjęcia natychmiastowych prac naprawczych dotacja może wynosić do 100% nakładów.

Udzielenie dotacji wymaga złożenia wniosku i spełnienia ww. wymogów formalnych. Następnie podlega

opinii Komisji i jest rozpatrywane przez Sejmik Województwa Łódzkiego.

DOTACJE Z BUDŻETU WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW

Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków zgodnie z art. 74 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad za-

bytkami z 2003 roku udziela dotacji na prace konserwatorskie obiektów wpisanych do rejestru WKZ. Regula-

min przyznawania dotacji stanowi, że mogą być dotowane prace mające na celu zachowanie i ochronę mate-

rialnego dziedzictwa. Wojewódzki Konserwator Zabytków przyznaje środki na prace rewitalizacyjne i zabez-

pieczeniowe zabytków przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnymi wywozami za granicę.

Dotowane zabytki winny pełnić funkcje publiczną.

Beneficjentami dotacji podobnie jak w przypadku środków pozyskiwanych z Urzędu Marszałkowskiego w

Łodzi mogą być: właściciele i użytkownicy zabytków. Również ich wysokość wynosi do 50% nakładów, a gdy

zabytek posiada wyjątkową wartość lub jego stan wymaga podjęcia natychmiastowych prac dotacja może osią-

gnąć do 100%.


Komisja oceniając wniosek uwzględnia: stan zabytku, wartość i czas powstania, uznanie za pomnik historii,

rzetelność realizacji zadań, wysokość środków własnych oraz pozyskanych z innych źródeł.

Ostateczną decyzję przydziału środków podejmuje Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

DOTACJE Z WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI

WODNEJ

Ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przyznawane są dotacje

na projekty z zakresu ochrony dziedzictwa Środki przeznaczane są na przeprowadzanie rewaloryzacji założeń

zieleni, wykonanie prac leczniczo-pielęgnacyjnych drzew w zabytkowych alejach oraz starodrzewów na tere-

nach gmin.

Dębowa Góra – dwór myśliwski z mansardowym Sulejów – plebania

dachem XVIII w.

Dębowa Góra – dom drewniany Sulejów – rynek budynek straży przed remontem


Majkowice gm. Ręczno - ruiny zamku XVI w. Sulejów – wapiennik „Wiktor”


Documents

Uchwała Nr XXVI/205/13 z dnia 25 marca 2013 r.g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U72/2013/216/4728.pdfUCHWAŁA NR XXVI/205/13 RADY POWIATU W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM z dnia 25 marca