Udhëzues për Qasje në Dokumente Publike · 2021. 2. 10. · formular që duhet plotësuar për të kërkuar qasje në dokumentet publike të institucionit. Gjeni formularin në

Udhëzues për Qasje nëDokumente Publike:Përmbledhje e Procesit, me Rastepër Studim dhe Rekomandime

Autorët dhe kontribuesitAdmirim Luboteni

Adelina Ahmeti

Saranda Ramaj

Gramos Buçinca

Kelmend Hapciu

Admirim Luboteni

Annea Hapciu

Dizajni

Si të kërkoni qasje në dokumentet publike?

Si u zbulua se grantet nga Ministria e Bujqësisë po ndaheshin për persona jo-meritor?

Si u shpërfaq Depoja e Keqpërdorimeve Farmaceutike?

Si filloi të rritet transparenca e kualifikimeve në Universitetin e Prishtinës?

Përkthim në gjuhën shqipe dhe Lektorim në gjuhën shqipe, angleze dhe serbe

Përkthim në gjuhën angleze

Kurimi i udhëzuesit

2vo

Botuar në: Janar 2021, Prishtinë, Kosovë

Projekti “Promovimi i Edukimit Medial dhe Forcimi i Gazetarisë së Pavarur në Ballkanin Perëndimor” financohet nga Ministria e Punëvë të Jashtme, Komonuelthit dhe Zhvillimit të Mbretërisë së Bashkuar përmes Ambasadës Britanike në Prishtinë.

Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi vetëm e autorëve dhe nuk pasqyron domosdoshmerisht pikëpamjet e Ministrisë së Punëve të Jashtme, Komonuelthit dhe Zhvillimit të Mbretërisë së Bashkuar ose Albany Associates, Media Centar Sarajevo, apo Fondacionit për Informim, Media, Dialog dhe Edukim KosovaLive (KosovaLive/KIMDE).

Citimi i udhëzuesit: Udhëzuesi për Qasje në Dokumente Publike: Përmbledhje e Procesit, me Raste për Studim dhe Rekomandime. Fondacioni për Informim, Media, Dialog dhe Edukim KosovaLive (KosovaLive/KIMDE), 2021.

Të drejtat autoriale © 2021. Fondacioni për Informim, Media, Dialog dhe Edukim KosovaLive (KosovaLive/KIMDE) Të gjitha të drejtat e rezervuara. Përveç citimeve të pasazheve të shkurtra për qëllim të kritikës dhe rishikimit, asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet, të ruhet në ndonjë sistem të rikthimit të të dhënave, ose të transmetohet në çfarëdo forme apo mjeti, elektronik, mekanik, fotokopjues, regjistrues ose tjetër, pa lejen paraprake të Fondacioni për Informim, Media, Dialog dhe Edukim KosovaLive (KosovaLive/KIMDE).

4 Udhëzuesi për Qasje në Dokumente Publike

Si të kërkoni qasje në dokumentet publike?Çdo qytetar i Republikës së Kosovës ka të drejtë të kërkojë qasje në dokumente publike. Parashtruesi i kërkesës nuk ka nevojë ta arsyetojë atë, sepse qasja në dokumente publike garantohet me Kushtetutë dhe me ligjet në fuqi.

Qasja mund të kërkohet në dokumente publike si: vendime, kontrata, fatura, buxhet, konkurse, projekte, statistika, raporte, etj.

Ju mund të kërkoni qasje në dokumentet publike të institucioneve qendrore e lokale, agjencive të pavaruara publike, ndërmarrjeve publike apo komunale, spitaleve, shkollave, ndërmarrjeve lokale, etj.

Shembuj të kërkesave janë: ndryshimi i planit urbanistik, faturat e drekave zyrtare, biletat e aeroplanit apo CV-të e të emëruarve në bordet e ndërmarrjeve publike.

Zakonisht institucionet kanë një formular që duhet plotësuar për të kërkuar qasje në dokumentet publike të institucionit. Gjeni formularin në webfaqen e institucionit (zakonisht në rubrikën Kontakti), shkarkojeni dhe plotësojeni atë. Dërgojeni kopjen fizike të formularit të plotësuar në institucionin përkatës.

Ky udhëzues është krijuar për të lehtësuar qasjen në dokumente publike për gazetar, hulumtues, student të gazetarisë dhe qytetarë. Udhëzuesi e spjegon të gjithë procesin që një person mund ta ndjek nëse është i interesuar të ketë qasje në dokumente publike, dhe ofron raste për studim, që ilustrojnë procesin në praktikë. Angazhimi qytetar në llogaridhënie dhe transparencë është baza e secilit shtet demokratik, që siguron funksionalitet dhe qëndrueshmëri shoqërore e ekonomike. Ky udhëzues ka për qëllim të lehtësoj angazhimin qytetar dhe të gazetarëve në kërkimin e llogaridhënies dhe transparencës nga institucionet publike.

Pse u krijua ky udhëzues?

Nëse uebfaqja e institucionit nuk përmban një formular të shkarkueshëm, shkruani një letër të shkurtër ku e shënoni emrin dhe kontaktin tuaj dhe e specifikoni dokumentin (dokumentet) të cilin po e kërkoni dhe dërgojeni te institucioni. Secili institucion duhet të ketë një person përgjegjës për komunikim me qytetarët te i cili/cila mund ta adresoni kërkesën. Të dhënat e personit përgjegjës zakonisht gjenden në rubrikën Kontakti të institucionit përkatës.

Bëhuni sa më specifik rreth dokumentit që e kërkoni, në mënyrë që institucionet ta identifikojnë atë. Për shembull, në vend se të shkruani “Ju lutemi na dërgoni shpenzimet e kryeministrit gjatë vizitës së tij në Uashington” shkruani “Ju lutemi na dërgoni faturat e akomodimit dhe shpenzimet e udhëtimit të faturuara në kartelat zyrtare bankare nga vizita e Kryeministrit në Uashington më datën 11.11.2020.”

Në disa raste, institucioni mund të imponojë një pagesë tek parashtruesi i kërkesës. Pagesa për qasje në dokumente publike duhet të jetë e arsyeshme dhe nuk mund të tejkalojë shpenzimet e riprodhimit dhe furnizimit të dokumentit.

5Udhëzuesi për Qasje në Dokumente Publike

Për shembull, nëse institucioni fotokopjon një dokument, pagesa nuk duhet të tejkalojë shpenzimet e fotokopjimit të dokumentit.

Institucionet janë të obliguara të përgjigjen për 7 ditë. Procesi mund të zgjasë deri në 15 ditë, nëse kërkohen informata shtesë ose informatat nuk gjenden brenda institucionit.

Në rast se jeni të pakënaqur me përgjigjen, kërkesat për rishqyrtim duhet të shtrohen brenda 15 ditëve prej përgjigjes së pakënaqshme. Institucioni duhet të përgjigjet brenda 7 ditëve.

Kërkesa për qasje në dokumente publike mund të refuzohet për disa arsye, si: privatësia, siguria kombëtare, marrëveshjet ndërkombëtare apo sekretet tregtare, etj.

Në rast të injorimit ose refuzimit të vazhdueshëm dhe të paarsyetuar për qasje në dokumente publike, ju mund të bëni ankesë te institucioni përkatës, te Zyra e Avokatit të Popullit ose të filloni proces gjyqësor në gjykatën relevante. Rastet e ankesave për mosqasje në dokumente publike mund të shqyrtohen nga Gjykata Supreme ose nga Gjykatat Komunale, nëse për këtë pajtohet Gjykata Supreme.


Në prill, KALLXO.com pranoi një informacion anonim se grantet/subvencionet që janë ndarë nga ana e Komunës së Malishevës dhe Ministrisë së Bujqësisë, për cilësinë e qumështit, nuk i kanë marrë njerëzit që e meritojnë por i kishin marrë bujq që nuk kishin pasur asnjë lopë e fermë.

Fillimisht, gazetarja Adelina Ahmeti pati hulumtuar se si bëhej ndarja e subvencioneve për cilësinë e qumështit dhe si dallon çmimi sipas cilësisë.

Gjatë hulumtimit Adelina gjeti se grantet për cilësinë e qumështit ndahen në tri kategori: 2 centë, 4 centë dhe 6 centë. Çmimi i qumështit për litër varet nga cilësia e qumështit, ndërsa në bazë të informacioneve që kishte marrë nga bujq të ndryshëm, Ahmeti kishte mësuar se janë të rrallë përfituesit për litrin e qumështit i cili është 6 centë për shkak se cilësia duhet të jetë shumë e mirë.

Pasi Ahmeti ishte njoftuar se si bëhet ndarja për cilësinë e qumështit si dhe si paguhet cilësia, ajo kishte kërkuar se kur ishin ndarë ato subvencione nga ana e Ministrisë së Bujqësisë.

Pasi hapi ueb-faqen e Ministrisë së Bujqësisë dhe te kategoria e shpalljes, gjeti se në vitin 2018, Ministria e Bujqësisë kishte ndarë subvencione për 742 bujq/fermerë për cilësinë e qumështit.

REALIZIMI I HULUMTIMITAdelina Ahmeti

INDIKATORËT E PËRDORUR:

Në muajin prill të vitit 2019, platforma online e KALLXO.com e cila jep mundësinë që të raportosh edhe në mënyrë anonime, pranoi një informacion se në Komunën e Malishevës, kishte ndarje të subvencioneve nga Ministria e Bujqësisë për persona të cilët nuk ishin adekuat për të marrë të njëjtat grante.

Ministria e Bujqësisë çdo vit lëshon mijëra euro grante në subvencione për bujqit. Këto subvencione ndahen për bujqit me anë të disa kërkesave për subvencionim, varësisht prej rasteve.

Ndarja e më shumë se 60 milion eurove nga Qeveria e Kosovës për subvencionimin e bujqësisë kishte hapur derë atë kohë për përfitimet nga aferat e korrupsionit.

Hulumtimi disa javor i BIRN-it, e platformës KALLXO.com, zbardhi se si fondet e ministrisë për cilësinë e qumështit kanë shkuar në xhirollogarinë e një bujku që nuk posedonte as edhe një lopë.

• Kërkesa për qasje në dokumente publike në Komunën e Malishevës

• Listat përfituese të subvencioneve për cilësinë e qumështit nga Ministria e Bujqësisë

• Takimi me bujkun që përfitoi grante• Intervistimi i Drejtorit të Bujqësisë në

Komunën e Malishevës • Kërkesa për shpjegim të ndarjes

së subvencioneve nga Ministria e Bujqësisë

• Kërkesa se a janë kthyer mjetet e përfituara pa meritë nga fermeri.

Si u zbulua se grantet nga Ministria e Bujqësisë po ndaheshin për persona jo-meritor


Thuajse gjysmë milioni ishin ndarë për këta bujq në mënyrë që të përfitonin të gjithë aq sa kishin qumësht dhe varësisht nga cilësia e tij.

Pas analizimit të të gjithë listës së përfituesve, kishte pranuar edhe një informatë anonime se një person (me emër dhe mbiemër) kishte përfituar subvencione në vlerë të 1 mijë e 813 eurove. Menjëherë pas informacionit Ahmeti iu drejtua Drejtorisë së Bujqësisë në Komunën e Malishevës, për të kërkuar të gjitha listat e përfituesve të granteve të ministrisë për cilësi të qumështit.

Fillimisht kishte kërkuar listat e përfituesve për lopë e fermë nga ana e Komunës së Malishevës. Komuna e Malishevës në disa kërkesa të KALLXO.com, për të cilat kishte kërkuar sqarime se si ishte bërë ndarja për cilësi të qumështit, kishte thënë se për të aplikuar për grantet për cilësi të qumështit një person duhet të ketë të paktën 300 deri në 500 lopë.

Në rastet kur bëhet ndarja e granteve dhe subvencioneve nga ministritë dhe komunat, ata të cilët nuk arrijnë të përfitojnë grante janë të dëshpruar dhe pas kësaj ata dëshirojnë që të tregojnë se si persona të ndryshëm marrin grante pa i merituar ato.

Pas kërkesës për listat e personave përfitues të granteve të komunës fillimisht dhe pas pranimit të të gjitha dokumenteve Ahmeti kishte arritur të sigurohej se përfituesi i më shumë

se 1 mijë e 300 eurove nga Ministria e Bujqësisë, asnjëherë nuk kishte kërkuar subvencion ndonjë lopë apo fermë.

Kjo kishte ngritur dyshimet se një bujk i tillë asnjëherë nuk ka bërë kërkesë për ndihmë me subvencione ndërsa në anën tjetër kishte përfituar grant për cilësi të qumështit.

Pasi kishte marrë informacionin bazë, Ahmeti ishte nisur për në Komunën e Malishevës për të takuar përfituesin. Pasi arriti të kuptonte përmes banorëve të cilët gjendeshin në Malishevë se ku jetonte përfituesi, shkoi ta vizitojë fermën ku “mbante lopët” por përfituesin nuk e gjetën në shtëpi. Kur u pyetën familjarët e tij se ku gjendet ferma me lopë, të njëjtit thanë se nuk kanë një të tillë. Kjo forcoi më shumë dyshimet dhe Ahmeti kërkoi nga familjarët e përfituesit numër kontakti të përfituesit. Pas marrjes së kontaktit u nis drejt një restauranti ku përfituesi ishte aksionar në atë restaurant. Fillimisht ai nuk pranoi të prezantohet dhe dha një emër tjetër jo atë të vërtetin dhe pasi që iu drejtuan se po kërkojnë përfituesin për cilësi të qumështit dhe se i njëjti nuk kishte lopë, ai iu drejtua me një gjuhë kërcënuese. Ekipi nuk u shmang sepse vazhdimisht e mbante kamerën të ndezur dhe incizonte të gjithë situatën që po krijohej. Derisa ata po largoheshin, përfituesi i thërret sërish dhe u thotë se pranon të flas, por jo në kamerë vetëm jozyrtarisht. Ekipi hyn në veturë dhe nuk e ndal kamerën, e mban të ndezur që të dokumentojë komunikimin me të.


Ai pranon se nuk kishte lopë, fermë ndërsa nuk kishte aplikuar fare për grante për cilësi të qumështit por për subvencione për të korra të grurit.

Pasi u mor konfirmimi se ai nuk kishte pasur asnjë lopë e fermë, ekipi drejtohet në Komunën e Malishevës më saktësisht në Drejtori të Bujqësisë për të parë se ku ishte gabimi, në komunë apo në ministri.

Drejtori i Drejtorisë së Komunës së Malishevës pranon në emisionin e KALLXO.com se gabimi ishte bërë në Ministri të Bujqësisë.

Pas trajtimit të rastit, Ahmeti kishte marrë të gjitha informacionet edhe nga përfituesi edhe nga Drejtoria e Shëndetësisë në Malishevë dhe i ishte drejtuar Ministrisë së Bujqësisë.

Pasi nuk kishte marrë përgjigje ashtu siç kishte kërkuar, pra në mënyrë urgjente, kishte bërë ri-kërkesë në ministri për përgjigje, ndërsa disa ditë më pas kishte pranuar përgjigjen se ishte bërë gabim teknik në sistemin që përdorin tek kalkulimet e pagesave.

Ministria e Bujqësisë kishte falënderuar ekipin e KALLXO.com për identifikimin e problemit dhe ministria i kishte thënë KALLXO.com se menjëherë do të bënte kërkesën për kthimin e parave shtesë që i ka marrë përfituesi pa ndonjë arsye. Ishte vetë fermeri që kishte treguar për KALLXO.com se mjetet e tepruara që i kishte marrë i ka kthyer.

Vetëm pak ditë më pas, KALLXO.com kishte marrë një informatë nga Ministria e Bujqësisë se fermeri kishte kthyer paratë si dhe kishte dhënë dëshmi për KALLXO.com për kërkesën për kthim të mjeteve dhe transferin bankar për kthimin e mjeteve nga ana e përfituesit.


INFORMATAT E PËRDORURA NË HULUMTIM:• Kërkesa për qasje në dokumente

publike në Ministrinë e Shëndetësisë;

• Kërkesa për Qasje në Dokumente Publike në ShSKUK dhe spitale;

• Pyetje në Ministrinë e Shëndetësisë, dhe spitale rajonale,

• Krijimi i në databaze personale dhe krahasimi i çmimit të barnave nga viti në vit për një periudhë 36 mujore;

• Takime dhe biseda me sinajlizues të brendshëm dhe të jashtëm.

Në vitin 2018, Saranda Ramaj si gazetare në grupin medial “Koha” ka realizuar dokumentarin “Depoja e Keqpërdorimeve Farmaceutike”, i shfaqur në emisionin Interaktiv të KTV-së me datën 29 Maj, 2018.

Përkundër se hulumtimi për blerjen e barnave nga Ministria e Shëndetësisë ka nisur në vitin 2016, Ramajt i janë dashur fiks dy vite që të zbërthejë këtë problem

Kësisoj hulumtimi ka pasur shumë faza të punës.

Për shkak të dyshimeve fillestare për keqpërdorime të kryera në Ministrinë e Shëndetësisë, Ramaj në maj të vitit 2016 ka publikuar disa hulumtime për

rritjen e çmimeve të barnave deri në 800 për qind më shumë se çmimi i tyre real.

Artikulli i parë për këtë çështje është botuar saktësisht me datën 20 maj 2016, pak muaj pasi ka filluar skandali i MSh-së me blerjen e barnave. Ramaj pati raportuar vitin paraprak për çmimet e dy produkteve dhe në vitin 2018 kur fillimisht i kishte parë çmimet e kontraktimit dyshoi që është gabim teknik, megjithatë më pas, pasi siguroi dosjet e vërejti që kishte rritje enorme të çmimeve.

Atë kohë gazeta “Koha Ditore” pati paralajmëruar se blerjet e tilla përveç që mund të humbnin miliona euro të buxhetit publik, mund të boshatisnin spitalet nga barnat.

Për shkak se Ministria e Shëndetësisë në fund të vitit 2016 pati bllokuar në mënyrë të tërësishme qasjen e gazetës në të dhënat e shpenzimit të parave përmes prokurimit kur ishte fjala për blerjen e barnave, dhe të dhënat që i botonte gazeta i mohonin në mënyrë kategorike, Ramaj në konsultim me gazetën në fund të vitit 2016 pati vendosur që të hulumtojë gjithë blerjen e Listës Esenciale (400 produkte), duke i analizuar e hulumtuar çmimet një për një.

REALIZIMI I HULUMTIMIT

Si u shpërfaq Depoja e Keqpërdorimeve Farmaceutike

Saranda Ramaj


Kësisoj si gazetare e “Kohës Ditore”, Ramaj u angazhua nga Instituti “Columbus” që të bëjë hulumtimin e të gjitha blerjeve për periudhën maj 2016 deri në prill 2018. Sipas Ramajt, është shumë e rëndësishme që të përmendet fakti se është lënë qëllimshëm periudha kaq e gjatë e hulumtimit sepse pas raportimeve në gazetë se produkte të caktuara po blihen me çmime abuzive përmes mashtrimeve të kompanive farmaceutike të dëshmohej se rritja e çmimit të disa produkteve nuk ka të bëjë me rastësi e as me rritje nga kompanitë prodhuese, por është pjesë e një skeme të madhe mashtrimi mund të dekonspirohej vetëm pas hulumtimit të blerjeve një për një të të gjitha barnave të destinuara për spitale publike e Qendra të Mjekësisë Familjare.

Paralelisht gjatë punës në hulumtimin e “Columbus” në vitin 2017 dhe në pjesën e parë të vitit 2018, Ramaj ka trajtuar blerjet e barnave në mënyrë abuzive si përpjekje që ta vetëdijësonte opinionin publik për atë çfarë ishte duke ndodhur.

Në fund të muajit maj të vitit 2018, Ramaj e përfundoi analizën e gjithë Listës Esenciale. (Sipas Ramajt, MSh-ja i ka censuruar të dhënat dhe për këtë shkak hulumtimi ka qenë jashtëzakonisht më i vështirë për shkak se është dashur të sigurohen kontratat për rreth 400 produkte përmes rrugëve jozyrtare).

I gjithë procesi i hulumtimit kërkon ndërtim të besimit me palë. Një gjë të tillë, Ramaj e ka ndërtuar fillimisht duke rritur profesionalizmin dhe njohuritë në sektor. Ramaj e konsideron jashtëzakonisht të rëndësishëm

profilizimin e gazetarëve në sektorë të caktuar, e jo raportim sektorial varësisht prej ditës. Sipas saj, profilizimi në radhë të parë mundëson identifikimin më të lehtë të temave dhe krijon mundësinë që të bashkëjetosh me sektorin. Një gjë e tillë të bënë adresë të sinjalizuesve brenda institucionit.

Besimi është proces gradual që ndërtohet me kalimin e kohës. Jashtëzakonisht e rëndësishme është që burimet të sfidohen për vërtetësinë, ashtu siç edhe gazetarët sfidohen nga ta me informata që thuhet të mos publikohen e që bëhen me qëllim për të parë se nëse këto informata do t’i shpërndani pavarësisht paralajmërimit të tyre për të mos e bërë.

Përveç në raste të jashtëzakonshme, jo çdo informatë që e keni publikohet. Nëse duhet të publikohet atëherë informata e burimit duhet të shërbejë për orientim, por duke e shmangur secilën lidhshmëri me informatorin.

Sipas Ramajt, pas profesionalizmit, gazetari duhet të jetë i sinqertë me burimet. P.sh Ramaj ua përseritë informatorëve se në çdo moment kur ajo mund të ketë informatë inkriminuese për ta do ta publikojë atë. Përsëritjen e vazhdueshme të kësaj fjalie më shumë se si paralajmërim e bën për ta mbajtur distancën dhe besimin e ndërsjellë në të njëjtën kohë. Prandaj, është shumë e rëndësishme që besimi i burimit të fitohet duke mos e konsideruar atë pjesë të një kampi, por informator informata e të cilit do të kontrollohet e rikonfirmohet para plasimit.


Pas analizës së më shumë se 800 kontratave, Ramaj e ka publikuar hulumtimin “Depoja e Keqpërdorimeve Farmaceutike”. (Për të nxjerrë saktë vlerën e humbjeve për secilin produkt të MSh-së është dashur të analizohen kontratat për barna të njëjta në dy periudha, pra para vitit 2016 kur nuk ka pasur abuzime të çmimeve në këtë masë dhe nga viti 2016 kur “Koha Ditore” e ka identifikuar fenomenin e abuzimit).

Në ditën e njëjtë me publikimin e raportit nga “Columbus”, autore e të cilit është Ramaj, u shfaq dokumentari televiziv me të njëjtin titull në televizionin nacional “Kohavision”, konkretisht në emisionin “Interaktiv”, një nga emisionet më të shikuara në Kosovë. Autore e dokumentarit poashtu është Ramaj. Të dhënat e botuara përmes hulumtimit kanë zbuluar abuzime edhe më të mëdha se sa pati identifikuar fillimisht “Koha Ditore”.

Kësisoj nga e gjithë Lista Esenciale hulumtimi ka dëshmuar se 205 produkte janë blerë me çmime astronomike e të abuzuara. Dëmi i këtyre blerjeve sipas hulumtimit kap vlerën 16 milionë euro. Abuzim i çmimeve, siç edhe e ka argumentuar hulumtimi, nis nga çmimet 100 për qind deri në 2000 (dy mijë) për qind më të larta se çmimet reale të 205 produkteve. (Sipas Ramajt, është e rëndësishme të sqarohet që për shkak të numrit shumë të madh të barnave që hulumtimi ka argumentuar se janë blerë me çmime të abuzuara, në hulumtim fare nuk është përfshirë rritja e çmimeve të produkteve deri në 100 për qind, por vetëm nga 100 për qind e më shumë).

Këtu ka përfunduar pjesa e Ramajt si gazetare dhe profesioniste në hulumtimin e abuzimit të çmimeve.

Ditën e publikimit të hulumtimit dhe shfaqjes se dokumentarit, atëbotë Ministri i Shëndetësisë, Uran Ismaili i ka pranuar gjetjet.

Por një ditë pas publikimit të hulumtimit dhe shfaqjes së dokumentarit, kanë nisur punën institucionet e drejtësisë.

Edhe Ministria e Shëndetësisë është zotuar se do të ndalojë kontratat abuzive. Nga kontrata që janë ndërprerë pas publikimit të hulumtimit, shteti i Kosovës ka kursyer 6 milionë euro vetëm për vitin 2018.

Aktualisht blerjet e MSh-së nga Lista Esenciale janë duke u audituar edhe nga ZKA-ja. Kjo e fundit në një hulumtim të tregut për nevojat e MSH-së ka konstatuar se MSH-ja ka kontraktuar produkte me çmime abuzive.

Prokuroria e Shtetit ka avancuar në hetime në lidhje me këtë rast. Nga Departamenti i Përgjithshëm, hetimi ka kaluar në Departamentin e Krimeve të Rënda në Prokurorinë Themelore në Prishtinë. Prokuroria vazhdimisht kërkon informata nga hulumtimet në lidhje me këtë çështje.

Përveç humbjeve marramendëse nga blerjet e barnave me çmime abuzive, hulumtimet e Ramajt kanë dëshmuar nevojën për një Listë të re Esenciale që nuk është për interesa të kompanive farmaceutike.


Rasti për studim:Si filloi të rritet transparenca e avancimeve të profesorëve dhe protokollimit të ankesave në Universitetin e Prishtinës?

Gramos Buçinca

HAPA PËR HULUMTIM:• Krahasimi i CV-ve të profesorëve, me

legjislaturën në fuqi• Rekomandimet direkte për zgjedhjen

e profesorëve të rinj• Pranimi i ankesave të kandidatëtve

për profesor, të eliminuar padrejtësisht

• Dërgimi i ankesave në emër të kandidatëve

• Përmirësimi i praktikës institucionale

REALIZIMI I HULUMTIMITNë vitin 2016, ORCA filloi hulumtimin e CV-ve të publikuara nga stafi menaxhues i UP-së siç është rektori me prorektorët, dekanët, senatorët, për të parë se sa i plotësojnë kriteret për titujt akademik profesorial që i mbanin (profesor asistent, profesor i asocuar dhe profesor i rregullt), sipas rregullativës në fuqi, e cila nuk kishte ndryshuar shumë ndër vite.

Sipas Ligjit për Qasje në Dokumente Publike dhe Ligjit për Procedurën e Përgjithshme Administrative, për titullin profesor asistent nevojitej një publikim në revista shkencore ndërkombëtare, për profesor të asocuar nevojiteshin dy, dhe për profesor të rregullt tre dhe një mentorim i doktoraturës

CV-të ishin veçse të publikuara në uebfaqen zyrtare të UP-së. Shumica e tyre ishin të papërditësuara dhe shihej se profesorët nuk i kishin kushtuar

kujdes fare paraqitjes së publikimeve shkencore mbi të cilat e bazonte hulumtimin ORCA.

ORCA konsideroi që ky moskujdes paraqet mungesë të transparencës institucionale dhe vendosi që kur ta publikonte raportin të fliste për këtë, pasi që sipas Statutit të Universitetit të Prishtinës dhe rregullores për procedurat përzgjedhëse lidhur me emërimin, riemërimin dhe avancimin e stafit akademik në Universitetin e Prishtinës kjo duhet të bëhej.

Raporti Integriteti Akademik i Stafit Menaxhues të Universitetit të Prishtinës tregoi se 49% e stafit menaxherial (rreth 70 profesorë) të UP-së, nuk i justifikonin titujt e tyre akademik, ndërkohë që UP financohej me rreth 30 milionë euro në vit (rreth 75% të buxhetit total) nga paratë e taksapaguesve. Ky lajm rezonoi te stafi akademik i UP-së shumë më tepër se sa që pritej nga ORCA.

ORCA dërgoi kërkesë për përditësimin dhe futjen e CV-ve që mungonin të stafit akademik, sepse kësaj radhe do t’i shikonte të gjithë, jo vetëm stafin menaxherial. Realizimi i kësaj kërkese do të mundësonte që secili qytetar, gazetar e aktivist i shoqërisë civile, të ketë qasje të menjëhershme në CV, nga ku mund të kuptonte përgatitjen e mësimdhënësve në universitetin më të madh publik në vend.

Në fund të vitit 2017, kur ORCA i mati të gjithë profesorët (afër 500 persona)


doli se 72% prej tyre nuk e arsyetonin titullin akademik. Kjo e shtyri ORCA-n që të ndërhynte direkt në procesin e zgjedhjes së profesorëve të rinj dhe të avancimit të atyre të vjetër.

Profesorët në UP zgjidheshin e avancoheshin me njëfarë procesi goxha automatik, me disa përjashtime të rralla kur ndonjë rektor i caktuar me të drejtë i refuzonte gati të gjithë. ORCA vendosi që secilin kandidat i cili propozohej prej fakultetit për çfarëdo titulli profesorial, ta hulumtonte në detaje nëse i plotëson kriteret ligjore për titullin e propozuar akademik dhe përmes rekomandimeve të ORCA-s, që tregonte se cilët kandidatë nuk i plotësonin kriteret, ta ndalonte zgjedhjen/avancimin e profesorëve jo kompetent.

Nuk shkoi shumë kohë, edhe kandidatët e tjerë, të cilët nuk propozoheshin nga fakultetet, filluan të vinin në ORCA me shpresën se mund t’i ndihmonin në përpjekjen e tyre për t’u zgjedhur si profesor. Shumica e tyre i kishin dy kërkesa – si ta përgatisin ankesën ndaj vendimit, dhe a mund të bënte ORCA presion mbi UP për zgjedhjen e tyre. Kjo e fundit mohohej menjëherë, por për të parën ORCA tentonte t’u ndihmonte.

Sipas Ligjit për Qasje në Dokumente Publike, secili person në Kosovë, ka të drejtë dorëzimin e parashtresës (kërkesë, ankesë, njoftim etj.) në çfarëdo institucioni publik që ai/ajo beson se është i duhuri. Është detyrë e zyrtarëve të atij institucioni publik, që ta protokollojnë parashtresën dhe t’i përgjigjen personit qoftë edhe duke ia hedhur si të pabazë, kështu duke e hapur rrugën për përshkallëzimin e mjeteve ligjore nëse është nevoja deri në gjykatë.

Këtë më së miri e ilustron rasti i një kandidateje për profesor asistent, së cilës ia mohuan të drejtën e ankesës, në zyrën e protokollit në UP. Nuk ishte hera e parë që në ORCA dëgjonin për një praktikë të tillë. Institucionet ishin mësuar t’ua mohonin qytetarëve protokollimin e kërkesave për qasje në dokumente publike, ankesave etj., me pretekstin se “gabim e ki pru”, si rrjedhojë duke i rrezikuar afatet ligjore në proceset e mëtutjeshme.

ORCA u detyrua që të nisej në zyrën për protokollim të UP-së për ta dorëzuar parashtresën në emër të kandidates në fjalë, qoftë edhe nëse lindte nevoja për ta thirrur policinë për të raportuar keqpërdorimin e detyrës zyrtare të zyrtarëve të protokollimit. E kundërta ndodhi. Zyrtarët ishin plotësisht profesional dhe e pranuan ankesën pa hezitimin më të vogël, për shkak të frikës nga turpërimi publik, për të cilin ORCA ishte e famshme.

Fatmirësisht ankesa u vlerësua pozitivisht dhe për herë të parë në histori të UP-së, u vendos me shumicë të ngushtë votash që kandidatja në fjalë të zgjidhet profesor asistent, dhe kandidati që u propozua nga fakulteti, që ishte më i dobët, të refuzohet.

Sot të gjithë profesorët e rinj që zgjidhen, dhe ata të vjetrit që avancohen, të paktën i plotësojnë kriteret formale për titullin e caktuar akademik. Ende, 55% e profesorëve në UP nuk i plotësojnë kriteret, në krahasim me 72% sa ishte në 2017. Në ndërkohë që 25% e krejt punimeve shkencore në UP janë publikuar në 3 vitet e fundit, që përkon me themelimin dhe punën e ORCA-s.


1. Të zhvillohen trajnime për shërbyesit civilë në institucionet e Republikës së Kosovës rreth të drejtave të qytetarëve për qasje në dokumentet publike dhe mënyrës më efektive për zgjidhjen e kontesteve.

2. Lehtësimi i koordinimit ndërmjet institucioneve të ndryshme për kërkesat për qasje në dokumente publike.

3. Standardizimi i ueb faqeve dhe i formularëve për kërkesa në qasje në dokumente publike.

4. Ofrimi i informatave të plota të kontaktit për personat përgjegjës në institucione.

5. Inkurajimi i komunikimit të qartë: përdorimi i gjuhës së thjeshtë dhe të kuptueshme nga të gjithë qytetarët, evitimi i zhargonit juridik.

6. Krijimi i një ueb portali qendror që do të përmbante dokumentet e qasshme publikisht dhe në të cilin do të kishin qasje të gjitha institucionet publike.

7. Krijimi i mekanizmave institucionalë për shqyrtimin e ankesave, që do ta bënin të panevojshme përfshirjen e gjykatave.

Rekomandime8. T’i jepet fund praktikës së

favorizimit të kërkesave të shtypura dhe të pranuara fizikisht. Kërkesat me email të trajtohen si plotësisht të barabarta.

9. Pranimi i kërkesave të konfirmohet menjëherë përmes emailit ose postës, pa marrë parasysh meritat e kërkesës dhe përgjigjen përfundimtare.

10. Të krijohet një tiketë për kërkesat që do të mundësonte përcjelljen e progresit të kërkesës online.

11. Hapja proaktive e sa më shumë dokumenteve publike duke u bazuar në praktikat më të mira të qeverisjes së hapur do të lehtësonte dhe përshpejtonte procesin e përgjigjes ndaj kërkesave për qasje.

12. Të rishqyrtohet pagesa për qasje në dokumente publike.

13. Të inkuadrohet procesi për qasje në dokumente publike në kurrikulën e mësimit për degët e gazetarisë, medias, komunikimit masiv, administratës publike, etj. nëpër universitetet publike dhe private.


Duke përdorur mediat innovative të komunikimit, KosovaLive punon në krijimin e aftësive për mendim kritik dhe edukimin medial te të rinjtë, gratë, shërbyesit civil, zyrtarët e lartë dhe gazetarët. Projektet ndërthurin një gamë të gjerë të temave nga Fakenews, Dezinformimi, Votimi, Angazhimi Publik, Fuqizimi i Grave, Ekonomia Qarkore, Mendimi Dizejnues, Ndërmarresia Sociale. Partneritetet me dekada, me institucionet e edukimit të lartë në Kosovë dhe SHBA., i mundësojnë KosovaLive-it të edukojë dhe të angazhojë individë me prapavijë të ndryshme në aktivitete, ngjarje, programe dhe iniciativa shumëgjuhëshe dhe multi-nacionale.

Përmes programeve inovative për rritjen e barazisë sociale, ekonomike dhe gjinore, KosovaLive përmireson jetrat e mijëra personave anembanë vendit. Byroja edukativo-profesionale e vajzave, fituese e shumë çmimeve vendore dhe ndërkombëtare, GlobalGirl Media, fokusohet ne fuqizimin e grave përmes programeve mediale, që përmirësojnë pjesëmarrjen publike dhe ekonomike të grave. Partneritetet me organizata e media të udhëhequra nga gratë anembanë botës, i mundësojnë KosovaLive-it ngritjen e zërit të vajzave dhe grave në diskursin global, duke rritur vëmendjen për çështjet më të rëndësishme për rritjen e barazisë anembanë botës.

KosovaLive punon në ndërtimin e mirëkuptimit, bashkëpunimit dhe paqes afatgjate, përmes dizajnimit të projekteve që ndërlidhen me përdorimin e medias si mjet dialogu ndërmjet komuniteteve ndëretnike brenda vendit dhe rajonit. Nga forumet e nivelit të lartë, që përfshijnë politikanë, gazetar, liderë të komunitetit dhe personaliteteve, deri te konferencat dhe shkëmbimet e gazetarëve, KosovaLive ka qenë dhe mbetet lider në thyerjen e akullit në bisedimet ndër-etnike, që nga ditët e hershme të kohës pas konfliktit në rajon.


Shtojcë AShembull i një kërkese për qasje në dokumente publike

Nga: (Emri i organizatës mediale ose i individit dhe adresa) Për: Ministria e Punëve të Jashtme, ndërtesa e Qeverisë së Republikës së Kosovës, Sheshi Nëna Terezë, 10,000 Prishtinë, Republika e Kosovës Data: 11 nëntor 2020

Kërkesë për qasje në dokumente publike

I/e nderuar,

Në pajtim me Ligjin për Qasje në Dokumente Publike, kërkojmë të na mundësohet qasja në këto dokumente: - Shpenzimet e ministrit të Punëve të Jashtme të Republikës së Kosovës, të paguara nga kartela zyrtare bankare, gjatë drekave zyrtare në periudhën 1 tetor 2020 deri më 1 nëntor 2020. - Kopje të faturave për këto shpenzime.

Ju lutemi që këto dokumente të na dërgoni me e-mail në (email adresa juaj), përmes postës ose të na ftoni t’i marrim në zyret tuaja.

Ju faleminderit, (Emri i personit që e dërgon kërkesën dhe pozita)


Shtojcë BShembull i formularit Burimi: Kuvendi i Kosovës

Manual for Access toPublic Documents:Overview of Process, with SampleCase Studies and Recommendations

Authors and contributorsAdmirim Luboteni

Adelina Ahmeti

Saranda Ramaj

Gramos Buçinca

Kelmend Hapciu

Admirim Luboteni

Annea Hapciu

Design

How to request access to public documents?

How was it uncovered that grants from the Ministry of Agriculture were being awarded to undeserving persons?

How was the Repository of Pharmaceutical Abuse repository unveiled?

How did the transparency of qualifications at the University of Prishtina start to increase?

Albanian translation and proofreading in Albanian, English and Serbian

English translation

Guide curation

2vo

Guide citation: Manual for Access to Public Documents: Overview of Process, with Sample Case Studies and Recommendations. Foundation for Information, Media, Dialogue and Education KosovaLive (KosovaLive/KIMDE), 2021.

Copyright © 2021. Foundation for Information, Media, Dialogue and Education KosovaLive (KosovaLive/KIMDE) All rights reserved. Except for quotations of short passages for the purpose of criticism and review, no part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of Foundation for Information, Media, Dialogue and Education KosovaLive (KosovaLive/KIMDE).

Published: January 2021, Prishtina, Kosovo

The Project “Promoting Media Education and Strengthening Independent Journalism in the Western Balkans” is funded by the Foreign, Commonwealth and Development Office through the British Embassy in Pristina.

The contents of this publication are the sole responsibility of the authors and do not necessarily reflect the views of the Foreign, Commonwealth and Development Office or Albany Associates, Media Centar Sarajevo or Foundation for Information, Media, Dialogue and Education KosovaLive (KosovaLive/KIMDE)

22 Manual for Access to Public Documents

How to request access to public documents?Every citizen of the Republic of Kosovo has the right to request access to public documents. The applicant does not need to justify the request, because access to public documents is guaranteed by the Constitution and applicable laws.

Access can be requested to public documents such as: decisions, contracts, invoices, budgets, job openings, projects, statistics, reports, etc.

You can request access to the public documents of central and local institutions, independent public agencies, public or municipal

enterprises, hospitals, schools, local enterprises, etc.

Examples of requests are: changes in urban planning, official lunch receipts, airline tickets or CVs of appointees on boards of public enterprises.

Institutions usually have a form that needs to be filled out to request access to the respective institution’s public documents. Find the form on the institution’s website (usually in the Contact section), download and complete it. Send the physical copy of the completed form to the relevant institution.

This guide was created to facilitate access to public documents for journalists, researchers, journalism students and citizens. The guide explains the whole process a person can follow if they are interested in accessing public documents, and provides case studies that illustrate the process through practical examples. Civic engagement in accountability and transparency is the bedrock of every democratic state, which ensures functionality and social and economic stability. This guide aims to facilitate the engagement of citizens and journalists in seeking accountability and transparency from public institutions.

Why was this guide created?

23Manual for Access to Public Documents

If the institution’s website does not contain a downloadable form, write a short letter stating your name and contact details and specifying the document(s) you are requesting and send it to the institution. Each institution should have a person in charge of communicating with citizens to whom you can address the request. The details of the person in charge are usually found in the Contact section of the relevant institution’s website.

Be as specific as possible about the document you are looking for, so that the institutions can identify it. E.g., instead of writing “Please send us the Prime Minister’s expenses during his visit to Washington” write “Please send us the accommodation and travel expenses charged on the official credit cards from the Prime Minister’s visit to Washington on 11.11.2020.”

In some cases, the institution may impose a fee on the applicant. The fee for access to public documents must be reasonable and cannot exceed the costs of reproducing and supplying the document. For example, if the institution photocopies a document,

the payment should not exceed the cost of photocopying the document.

Institutions are obliged to respond within 7 days. The process can take up to 15 days if additional information is required or the requested information is not found within the institution.

In case you are dissatisfied with the response, appeals must be submitted within 15 days of the unsatisfactory response. The institution must respond within 7 days.

The request for access to public documents can be denied for several reasons, such as: on the grounds of privacy, national security, international agreements or trade secrets, etc.

In case of persistent and unreasonable stonewalling or refusal to access public documents, you can appeal to the relevant institution, to The Ombudsperson Institution of Kosovo, or initiate legal proceedings in the relevant court. Cases related to public documents may be heard by the Supreme Court or by the Municipal Courts, if the Supreme Court consents.


In April, KALLXO.com received anonymous information to the effect that grants /subsidies awarded by the Municipality of Malisheva and the Ministry of Agriculture, destined for milk quality, were not received by people who deserved them but by farmers who did not even own a single cow or a farm.

Initially, the journalist Adelina Ahmeti researched how subsidies for milk quality are allocated and how the price differs according to quality.

During the course of the initial research, Ahmeti found that grants for milk quality are divided into three categories: 2 cents, 4 cents, and 6 cents. The price of milk per liter depends on the quality of milk, and based on the information she received from various farmers, Ahmeti learned that the beneficiaries for the 6 cents per liter category are rare because the quality must be very good in order to qualify for it.

After Ahmeti familiarized herself with the way the breakdown by quality of milk works and how payments are made according to quality, she

HOW THE RESEARCH WAS CONDUCTED:

Adelina Ahmeti

INDICATORS USED:

In April 2019, the online platform KALLXO.com, which provides the opportunity to send news tips anonymously, received information according to which the Ministry of Agriculture was giving subsidies to persons in the Municipality of Malisheva who were not deserving of the grants in question.

The Ministry of Agriculture annually awards thousands of euros in grants and subsidies to farmers. These subsidies are given to farmers through several subsidy applications, depending on the case.

The allocation of more than 60 million euros by the Government of Kosovo for agricultural subsidies had opened the door at that time to benefitting from corruption scandals.

The research that was conducted over several weeks by BIRN and KALLXO.com revealed how the ministry’s funds destined for milk quality ended up in the account of a farmer who did not even own a cow.

• Request for access to public documents at the Municipality of Malisheva

• Beneficiary lists of subsidies for milk quality from the Ministry of Agriculture

• Meeting with the farmer who received grants

• Interview with the Director of Agriculture in the Municipality of Malisheva

How was it uncovered that grants from the Ministry of Agriculture were being awarded to undeserving persons

• Request for explanation on the allocation of subsidies from the Ministry of Agriculture

• Request on whether the funds obtained without merit were returned by the farmer


searched for the time period when those subsidies were given by the Ministry of Agriculture.

After opening the website of the Ministry of Agriculture, she found in the announcements section that in 2018 the Ministry of Agriculture had given subsidies for milk quality to 742 farmers.

Almost half a million euros were given to these farmers in order to benefit them all according to the amount of milk they had at their disposal and depending on its quality.

After analyzing the entire list of beneficiaries, Ahmeti received an anonymous tip according to which a person (identified by name and surname) had received subsidies in the amount of 1 thousand 813 euros. Immediately after receiving the information, Ahmeti contacted the Directorate of Agriculture in the Municipality of Malisheva, in order to request all the lists of beneficiaries of the Ministry grants for milk quality.

Initially, Ahmeti requested the lists of beneficiaries for cows and farms from the Municipality of Malisheva. The Municipality of Malisheva responded to requests of KALLXO.com for clarifications on how the allocation for milk quality was made, by saying that in order to apply for grants for milk quality a person must own from 300 up to 500 cows.

When grants and subsidies are awarded by ministries and municipalities, usually many of those who fail to receive grants are disgruntled and want to prove how certain people have received grants without merit.

Having requested the lists of beneficiaries of municipal grants and after receiving all the relevant documents, Ahmeti managed to ascertain that the beneficiary of more than 1,300 euros from the Ministry of Agriculture had never requested a subsidy for any cow or farm.

This had raised suspicions that the farmer had received a grant for milk quality despite the fact that he never applied for subsidies.

After receiving the basic information, Ahmeti went to the Municipality of Malisheva to meet the beneficiary. She managed to find out through inhabitants of Malisheva where the beneficiary lived and went to visit the farm where he “kept the cows”, but the beneficiary was not found at home. When his family members were asked where the cow farm is located, they said they did not have one.

This further strengthened the suspicions and Ahmeti asked the beneficiary’s relatives for the beneficiary’s contact number. After receiving the contact details, she went to a restaurant where the beneficiary was a shareholder. Initially he refused to identify himself and used a fake name and after being confronted with


the fact that that they were looking for the person who was the beneficiary of a grant for milk quality despite not owning any cows, he addressed them with threatening language. The team did not shy away from constantly keeping the camera on him and recording the entire situation as it was unfolding. As they were leaving, the beneficiary called them again and told them that he agreed to speak, but not on camera, and only unofficially. The team gets in the car and does not turn off the camera, in order to document the communication with him. He admits that he did not own a cow or a farm and that he did not apply for grants for milk quality at all but for subsidies for wheat harvest instead.

After the confirmation was received that he did not own any cows or farms, the team went to the Municipality of Malisheva, more precisely to the Directorate of Agriculture to check where the error lay: in the municipality or the ministry.

The Director of the Directorate in the Municipality of Malisheva admits on the KALLXO.com show that the mistake was made by the Ministry of Agriculture.

After reviewing the case, Ahmeti received all the requested information from both the beneficiary and the Health Directorate in Malisheva and she turned to the Ministry of Agriculture next.

After not receiving a response as she had requested, i.e. urgently, she made a new request to the ministry for a response and after a few days received a response saying that a technical error had been made in the system used for the calculation of payments.

The Ministry of Agriculture thanked the KALLXO.com team for identifying the problem and the ministry told KALLXO.com that it would immediately make a request for a refund of the money received by the beneficiary without merit. The farmer himself told KALLXO.com that he had returned the excess funds he had received.

Only a few days later, KALLXO.com received further confirmation from the Ministry of Agriculture that the farmer had returned the money and produced evidence of the request for return of funds and the bank transfer for return of funds by the beneficiary.


INFORMATION USED IN THE RESEARCH:• Request for access to public

documents in the Ministry of Health;

• Request for Access to Public Documents in the University Clinical Center of Kosovo and hospitals;

• Questions sent to the Ministry of Health and regional hospitals,

• Creation of personal databases and comparison of year-to-year prices of drugs for a period of 36 months;

• Meetings and conversations with internal and external whistleblowers;

In 2018, Saranda Ramaj, a journalist with the media group “Koha”, created the documentary “Repository of Pharmaceutical Abuses”, which aired on KTV’s show Interaktiv on May 29, 2018.

Despite the fact that the research on the procurement of medicines by the Ministry of Health started in 2016, it took Ramaj two years to untangle this problem.

Thus the research consisted of many phases of work.

Due to initial suspicions of misuse organized in the Ministry of Health, Ramaj in May 2016 published research on drug price increases of up to 800 percent higher than their real price.

The first article on this issue was published on May 20, 2016, a few months after the start of the MoH drug procurement scandal. Ramaj had reported the previous year on the prices of two products and in 2018 when she initially saw the contract prices she suspected that it was a technical error. However, upon securing the files, she noticed that there was an enormous increase in prices.

At the time, the daily newspaper Koha Ditore had warned that such purchases, in addition to the millions of euros in losses to the public budget, could also empty hospitals of medicines.

Owing to the fact that the Ministry of Health at the end of 2016 had completely blocked the newspaper’s access to data on money spent through procurement of drugs and they categorically denied the data published by the newspaper, Ramaj in consultation with the newspaper at the end of 2016 had decided to research the entire purchase of the Essential List (400 products), analyzing and researching prices one by one.

Thus, as a journalist of “Koha Ditore”, Ramaj was commissioned by the Columbus Institute to research all purchases for the period May 2016 to April 2018. According to Ramaj, it is very important to highlight that the

HOW THE RESEARCH WAS CONDUCTED:

How the Repository of Pharmaceutical Abuse was unveiled

Saranda Ramaj


period of research was deliberately long because after reports in the newspaper that certain products were being procured at abusive prices through scams of pharmaceutical companies there was a need to prove that the increase in the price of products was neither a coincidence nor an increase by manufacturing companies but part of a large fraud scheme that could only be deconstructed after researching purchases of all drugs destined for public hospitals and Family Medicine Centers, one by one.

In parallel, while working on Columbus’ research in 2017 and the first half of 2018, Ramaj treated abusive drug purchases in an attempt to raise public awareness of what was occuring.

At the end of May 2018, Ramaj completed the analysis of the entire Essential List. (According to Ramaj, the MoH has censored the data and therefore the research has been extremely more difficult because contracts had to be secured for about 400 products through informal channels).

The whole research process requires building trust with the parties involved. Ramaj achieved this initially by advancing professionalism and her knowledge of the sector. She considers it extremely important for journalists to specialize in certain areas, rather than reporting depending on the day. According to her, specialization in the first place enables easier identification of topics and creates the opportunity

to coexist with the beat you cover. That makes you the go-to address for whistleblowers within the institution.

Ramaj argues that trust is a gradual process that builds over time. It is extremely important that sources are challenged for veracity, just as journalists are challenged by them by checking whether you will publish information that they demanded to be kept off the record.

Except in extraordinary cases, not every piece of information you have will be published. If it has to be published then the source of the information should serve as a guide, while avoiding any connection to the informant.

According to Ramaj, apart from professionalism, the journalist should also be honest with the sources. For example, Ramaj reiterates to the informants that at any moment when she may have incriminating information about them, she would publish it. She constantly repeats this sentence to keep the distance and mutual trust at the same time, rather than as a warning. Therefore, it is very important to gain the trust of the sources by not considering them as part of the same camp, but simply as informants whose information will be double-checked and verified before publication.

After analyzing more than 800 contracts, Ramaj published the research entitled “Pharmaceutical Abuse Repository.” (In order to accurately derive the value of losses for each product of the MoH, it was


necessary to analyze the contracts for the same drugs in two periods, i.e. before 2016 when there were no price abuses in this regard and from 2016 when “Koha Ditore” had first identified the phenomenon of abuse).

On the same day with the publication of the report by Columbus Institute, whose author is Ramaj, a television documentary with the same title aired on the national television “Kohavision”, specifically in the show “Interaktiv”, one of the most watched shows in Kosovo. The author of the documentary is also Ramaj.

The data published through the research have revealed even greater abuses than those initially identified by “Koha Ditore”.

Thus, from the entire Essential List, research has shown that 205 products have been purchased at astronomical and abusive prices. According to the research, the cost of the damage from these purchases amounts to 16 million euros. Price abuses range from 100 percent to 2000 (two thousand) percent more than the real prices of 205 products. (According to Ramaj, it is important to clarify that due to the very large number of drugs that the research has shown were purchased at abusive prices, the research did not include at all the price increases of up to 100 percent but only those of 100 percent or more).

That is where Ramaj’s role as a journalist and professional researching price abuses ended.

On the day of the publication of the research and the screening of the documentary, the then-Minister of Health, Uran Ismaili, accepted the findings.

A day later, the justice institutions started working on the case.

The Ministry of Health has also pledged to ban abusive contracts. From the contracts that were terminated after the publication of the research, the state of Kosovo has saved 6 million euros during the year 2018 alone.

Currently, MoH purchases from the Essential List are being audited by the National Audit Office. The latter in a market research conducted for the needs of the MoH has found that the MoH has procured products with abusive prices.

The State Prosecutor’s Office has advanced investigations into the case. The investigation was transferred from the General Department to the Serious Crimes Department of the Basic Prosecution in Prishtina. The prosecution is constantly seeking information from Ramaj’s research related to this matter.

In addition to the dizzying losses from the procurement of drugs at abusive prices, Ramaj’s research has demonstrated the need for a New Essential List that is not for the narrow interests of pharmaceutical companies.


How did the transparency of professors’ promotions and recording of complaints at the University of Prishtina begin to improve?

Gramos Buçinca

RESEARCH STEPS:• Comparison of the CVs of professors,

according to applicable laws• Direct recommendations for the

selection of new professors• Accepting the complaints of the

candidates for professor, unjustly eliminated

• Submitting complaints on behalf of the candidates

• Improving institutional practices

HOW THE RESEARCH WAS CONDUCTED:In 2016, ORCA began researching CVs published by the managing staff of the University of Prishtina, such as the Rector and Vice-Rectors, deans, senators, and looked at whether they met the criteria for the academic titles they held (assistant professor, associate and full professor), according to the applicable regulations, which had not changed much over the years.

According to the law on access to public documents and the law on general administrative procedure, the title of assistant professor required one publication in international scientific journals, associate professors needed two, and full professors needed to have three publication and one PhD mentorship.

The CVs were already published on the official website of the UP. Most of them were out of date and it was

apparent that the professors did not pay any attention to the presentation of scientific publications on which ORCA based its research. ORCA considered that this negligence represents a lack of institutional transparency and decided to address this on the report, because this had to be done according to the Statute of the University of Prishtina and the regulation on selection procedures regarding the appointment, reappointment and promotion of academic staff at the University of Prishtina.

The report entitled The Academic Integrity of the Management Staff of the University of Prishtina showed that 49% of the managerial staff (around 70 professors) of UP could not justify their academic titles, even as UP was being funded with about 30 million Euros per year (about 75% of its total budget) from the taxpayers’ money. This news resonated with the academic staff of UP much more than ORCA had expected.

ORCA sent a request for updating and inserting the missing CVs of the academic staff, because this time it would look at everyone, not just the managerial staff. The fulfillment of this request would enable every citizen, journalist and civil society activist to have immediate access to the CVs, from which they could understand the qualifications of lecturers in the largest public university in the country.


At the end of 2017, when ORCA measured all professors (close to 500 people), it turned out that 72% of them could not justify their academic titles. This prompted ORCA to intervene directly in the process of selecting new professors and promoting old ones.

Professors at the UP were selected and promoted through a rather automatic process, with a few rare exceptions when a certain rector would rightly reject almost everyone. ORCA decided that each candidate nominated by the faculty for any professional title should investigate in detail whether they meet the legal criteria for the proposed academic title and in this way, through ORCA recommendations which indicated which candidates did not meet the criteria, put an end to the selection/promotion of incompetent professors.

It was not long before other candidates, who were not nominated by the faculties, began coming to ORCA in the hope that they might help them in their quest to be selected as professors. Most of them had two requests from ORCA - how to prepare the appeal against the decision and whether ORCA could put pressure on UP for their selection. The latter was immediately rejected, but ORCA tried to help them with the former.

According to the law on access to public documents, every person in Kosovo has the right to submit a request to any public institution that he/she believes is appropriate. It is the duty of the officials of that public institution to record the complaint and respond to the person, even if by dismissing it as unfounded, thus paving the way for the escalation of legal remedies if necessary right up to the court system.

This is best illustrated by the case of a candidate for assistant professor, who was denied the right to make a complaint by the protocol office at the UP. It was not the first time ORCA had heard of such a practice. Institutions were accustomed to denying citizens the recording of requests for access to public documents, complaints, etc., on the pretext that “you made a mistake”, thus endangering the legal deadlines in further processes.

ORCA was forced to go to the UP protocol office to submit the complaint on behalf of the candidate in question, and was ready if need be to even call the police to report the abuse of office by the officials of the protocol. The opposite happened. The officials were fully professional and accepted the complaint without the slightest hesitation, for fear of public embarrassment, of which ORCA was famous for doling out.

Fortunately, the complaint was evaluated positively and for the first time in the history of the UP, it was decided by a narrow majority of votes that the candidate in question be elected assistant professor, and the candidate proposed by the faculty, who was the weakest, be rejected.

Today all new professors who are selected, and the current ones who are promoted, at least meet the formal criteria for the given academic title. Despite that, 55% of professors at UP do not meet the criteria, compared to 72% in 2017. At the same time, it is worth mentioning that 25% of all scientific papers in the history of the UP have been published in the last 3 years, which coincides with the establishment of and work done by ORCA.


1. To conduct trainings for civil servants in the institutions of the Republic of Kosovo on the rights of citizens to access public documents and the most effective way to resolve disputes.

2. Facilitate coordination between different institutions on requests for access to public documents.

3. Standardization of websites and forms for requests for access to public documents.

4. Providing complete contact information for people in charge of handling requests for access to public documents within institutions.

5. Encourage clear communication: use of simple and understandable language by all citizens, avoidance of legal jargon.

6. Creation of a centralized web portal that would contain publicly accessible documents and to which all public institutions would have access.

7. Establish institutional mechanisms for reviewing complaints, which would make the involvement of courts unnecessary.

Recommendations8. End the practice of favoring

printed requested and requests submitted in person over those submitted online. Treat requests sent by email or via forms submitted online as completely equal.

9. Acknowledgment of receipt of requests should be confirmed immediately via email or physical mail, regardless of the merits of the request and the final response.

10. Create a ticket for requests that would enable tracking of the application progress online.

11. Proactively opening as many public documents as possible based on the best practices of open governance would facilitate and expedite the process of responding to requests for access.

12. Review payment for access to public documents.

13. Include the process of access to public documents in the curriculum for the branches of journalism, media, mass communication, public administration, etc. in public and private universities.


Media as a means of Media as a means ofMedia as a means of



By using innovative mediums of communication, KosovaLive works on building critical thinking abilities and critical media literacy in youth, women, civic servants, officials, and journalists. Projects encompass a broad array of topics from Fakenews, Disinformation, Voting, Public Engagement, Women Empowerment to Circular Economy, DesignThinking, and Social Entrepreneurship. More than decade long partnerships with higher education institutions in Kosova and the U.S., enable KosovaLive to educate and engage individuals from various backgrounds in multilingual and multinational activities, events, programs and initiatives.

Award winning innovative programs for increasing social, economic and gender equality, have improved the lives of hundreds across the country. The award winning all girls educational and professional bureau, part of the internationally renown GlobalGirl Media, focuses on women’s empowerment through programs that engage women’s public and economic participation, through media. Partnerships with organizations and media, led by women from throughout the world, enable KosovaLive to amplify girls’ and women’s voices in the global discourse, by shedding light to the most important issues for enhancing gender equality around the world.

Designing projects that relate to using media as a means of dialogue between interethnic communities within the country and the region, KosovaLive works in building long lasting understanding, cooperation and peace. From high level Kosovo-Serbia forum, involving politicians, journalists, community leaders and other dignitaries, to journalist conferences and exchanges, KosovaLive has been a leader in breaking the ice in inter-ethnic communication, ever since the early days of post war.


Appendix AA sample request for access to public documents

By: (Name of media organization or individual and address) To: Ministry of Foreign Affairs, Government of the Republic of Kosovo, Mother Teresa Square, 10,000 Prishtina, Republic of Kosovo Date: 11 November 2020

Request for access to public documents

Dear _______,

In accordance with the Law on Access to Public Documents, we request access to the following documents: - Expenses of the Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kosovo, paid from the official card, during official lunches in the period October 1, 2020 to November 1, 2020. - Copies of invoices for these expenses.

Please send us these documents by e-mail to (your email address), by mail or invite us to pick them up at your offices.

Thank you, (Name of the person submitting the application and position)


Appendix BSample form Source: Kosovo Parliament website

Priručnik o PristupuJavnim Dokumentima:Rezime Procesa Primerima Studije Slučaja i Preporuke

Autori i saradnici Admirim Luboteni

Adelina Ahmeti

Saranda Ramaj

Gramos Buçinca

Kelmend Hapciu

Admirim Luboteni

Annea Hapciu

Dizajn

Kako tražiti pristup javnim dokumentima?

Kako je otkriveno da je Ministarstvo Poljoprivrede dodeljivalo grantove nezaslužnim licima?

Kako je obelodanjen Farmaceutski Magazin Zloupotreba?

Kako je povećana transparentnost kvalifikacija na Univerzitetu u Prištini?

Prevod na srpski i lektorisanje na albanskom, engleskom i srpskom.

Prevod na engleski

Urednik priručnika

2vo

Izdato: Januar 2021, Priština, Kosovo

Projekat “Promovisanje Medijske Edukacije i Jačanje Nezavisnog Novinarstva na Zapadnom Balkanu” finansira Ministarstvo za spoljne poslove i međunarodni razvoj Ujedinjenog Kraljvstva preko Britanske ambasade u Prištini.

Sadržaj ove publikacije je u isključivoj odgovornosti i autori i ne odražava nužno poglede Ministarstvo za spoljne poslove i međunarodni razvoj Ujedinjenog Kraljvstva ili Albany Associates, Media Centra Sarajevo ili KosovaLive Fondacije za informisanje, medije, dijalog i edukaciju (KosovaLive/KIMDE).

Citiranje priručnika: Priručnik o Pristupu Javnim Dokumentima: Rezime Procesa Primerima Studije Slučaja i Preporuke. Fondacija za informisanje, medije, dijalog i edukaciju KosovaLive (KosovaLive/KIMDE)

Autorska prava © 2021. Fondacija za informisanje, medije, dijalog i edukaciju KosovaLive (KosovaLive/KIMDE) Sva prava rezervisana. Osim citata kraćih pasaža u cilju kritike i razmatranja, nijedan deo ove publikacije se ne može reprodukovati, sačuvati u nekom sistemu povratka podataka, ili preneti u bilo kakvom obliku ili na bilo kakvom elektronskom, mehaničkom, fotokopirajućem, snimajućem ili nekom drugom sredstvu, bez prethodne dozvole Fondacija za informisanje, medije, dijalog i edukaciju KosovaLive (KosovaLive/KIMDE).

40 Priručnik o Pristupu Javnim Dokumentima

Kako tražiti pristup javnim dokumentima?Svaki građanin Republike Kosova ima pravo da traži pristup javnim dokumentima. Podnosioc zahteva ne mora da opravdava taj zahtev, pošto je pristup javnim dokumentima zagarantovan Ustavom i zakonima na snazi.

Može se tražiti pristup javnim dokumentima: odlukama, ugovorima, fakturama, budžetu, konkursima, projektima, statistikama, izveštajima, itd.

Možete tražiti pristup javnim dokumentima centralnih i lokalnih institucija, nezavisnih javnih agencija, javnih ili komunalnih preduzeća, bolnica, škola, lokalnih preduzeća.

Primeri zahteva su: izmena urbanističkog plana, fakture zvaničnih ručkova, avionske karte ili CV imenovanih na bordove javnih preduzeća.

Institucije obično poseduju jedan formular koji treba ispuniti radi pristupa javnim dokumentima institucije. Formular se nalazi na veb stranici institucije (obično u rubrici Kontakt), preuzmite ga i ispunite. Pošaljite fizičku kopiju ispunjenog formulara dotičnoj instituciji.

Ako veb stranica institucije ne sadrži formular koji se može preuzeti, napišite kraće pismo gde ćete navesti vaše ime i kontakt i specifikujte dokument

Ovaj priručnik je stvoren kako bi olakšao pristup javnim dokumentima novinarima, istraživačima, studentima novinarstva i građanima. Priručnik objašnjava ceo proces koje jedno lice može da sledi ako je zainteresovano za pristup javnim dokumentima, i pruža studije slučajeva, koji ilustruju proces u praksi. Građansko angažovanje u odgovornosti i transparentnosti je osnova svake demokratske države, koji obezbeđuju društvenu i ekonomsku funkcionalnost i održivost. Cilj ovog priručnika je da olakša angažovanje građana i novinara u traženju odgovornosti i transparentnosti od javnih institucija.

Zašto je stvoren ovaj priručnik?

41Priručnik o Pristupu Javnim Dokumentima

(dokumenta) koji tražite, i to pošaljite instituciji. Svaka institucija je dužna da ima odgovorno lice za komunikaciju sa građanima kojem možete uputiti zahtev. Podaci odgovornog lica se obično nalaze u rubrici Kontakt dotične institucije.

Budite što precizniji oko traženog dokumenta kako bi institucija mogla da ga identifikuje. Na primer, umesto da napišete “Molimo vas da nam pošaljete troškove primijera tokom njegove posete Vašingtonu”, napišite “Molimo vas da nam pošaljete fakture smeštaja i troškove putovanja fakturisanih na zvaničnim bankrarskim karticama tokom posete primijera Vašingtonu, datuma 11.11.2020 godine.”

U nekim slučajevima, institucija može da nametne naplatu podnosiocu zahteva. Naplata za pristup javnim dokumentima mora biti razložna i ne sme da prekorači troškove reprodukcije i snabdevanja dokumenta. Na primer, ako institucija fotokopira jedan dokument, naplata ne bi trebalo da prekorači troškove fotokopiranja dokumenta.

Institucije su dužne da odgovore u roku od 7 dana. Proces može potrajati do 15 dana, ako se traže dodatne informacije ili informacije koje se ne nalaze unutar institucije.

Ako ste nezadovoljni odgovorom, zahtev za ponovno razmatranje treba priložiti u roku od 15 dana od nezadovoljavajućeg odgovora. Institucija su dužne da odgovore u roku od 7 dana.

Zahtev za pristup javnim dokumentima može biti odbijen iz nekoliko razloga: privatnost, državna bezbednost, međunarodni ugovori ili trgovinske tajne, itd.

U slučaju redovnog i bezrazložnog ignorisanja ili odbijanja za pristup javnim dokumentima, možete se žaliti dotičnoj instituciji, Kancelariji Narodnog Advokata ili inicirati sudski proces pri relevantnom sudu. Slučajeve žalbi za nepristup javnim dokumentima mogu razmatrati Vrhovni sud ili Opštinski sudovi, ako se s tim saglasi Vrhovni sud.


KALLXO.com je meseca Aprila primio anonimnu informaciju da grantove/subvencije koje su raspodelile Opština Mališevo i Ministarstvo poljoprivrede, za kvalitet mleka, nisu dobili lica koja to zaslužuju nego poljoprivrednici koji nisu imali niti jednu kravu ili farmu.

U početku, novinarka Adelina Ahmeti je istražila kako se raspodeljuju subvencije za kvalitet mleka i variranje cena prema kvalitetu.

Tokom istraživanja Adelina je ustanovila da se grantovi za kvalitet mleka dele na tri kategorije: 2 centa, 4 centa i 6 centa. Cena mleka za litar varira od kvaliteta mleka, dok je na osnovu informacija koje je dobila od raznih poljoprivrednika, Ahmeti saznala da je mali broj onih koji za litar mleka dobiju 6 centa zato što kvalitet mora biti visok.

Nakon što je informisana oko raspodele za kvalitet mleka i o načinu plaćanja za kvalitet, ona je zahtevala da sazna kada je Ministarstvo Poljoprivrede raspodelila te subvencije.

Pošto je otvorila veb stranicu Ministarstva poljoprivrede, u kategoriji Oglasi, ona je utvrdila da je 2018 godine

REALIZACIJA ISTRAŽIVANJA:

Adelina Ahmeti

INDIKATORI KOJU SU KORIŠĆENI:

Aprila 2019 godine, onlajn platforma KALLXO.com koja omogućava i anonimno obaveštavanje, primila je informaciju da je u Opštini Mališevo bilo raspodele subvencija od strane Ministarstva Poljoprivrede licima koji nisu bili adekvatni za pridobijanje istih grantova.

Ministarstvo Poljoprivrede svake godine dele grantove u visini hiljada evra na ime subvencija poljoprivrednicima. Ove subvencije se raspodeljuju poljoprivrednicima putem zahteva za subvencijom, zavisno od slučaja.

Raspodela više od 60 miliona evra od strane Vlade Kosova za subvencije u poljoprivredi je svojevremeno otvorila put profitiranju od korupcionaških afera.

Nekoliko nedeljno istraživanje BIRN-a, platforme KALLXO.com, je razotkrilo da su fondovi ministarstva za kvalitet mleka završili na računu jednog poljoprivrednika koji nije imao niti jednu kravu.

• Zahtev za pristup javnim dokumentima u Opštini Mališevo.

• Lista dobitnika subvencija Ministarstva poljoprivrede za kvalitet mleka

• Susret za poljoprivednikom dobitnikom granta

• Intervju sa direktorom za poljoprivredu u Opštini Mališevo

• Zahtev za razjašnjenje raspodele subvencija od strane Ministarstva poljoprivrede

Kako je otkriveno da su grantovi Ministarstva Poljoprivrede deljeni nezaslužnim licima

• Zahtev za odgovorom da li je poljoprivrednik vratio nezasluženo deljena sredstva


Ministarstvo poljoprivrede raspodelila subvencije 742 poljoprivrednicima/farmerima za kvalitet mleka.

Skoro pola miliona je raspodeljeno ovim poljoprivrednicima kako bi svi oni pridobili zavisno od količine i od kvaliteta mleka.

Nakon analize cele liste dobitnika, ona je primila i jednu anonimnu informaciju da je jedno lice (imenom i prezimenom) pridobilo subvenciju u visini 1,813 evra. Odmah nakon ove informacije, Ahmeti se uputila Direkciji poljoprivrede u Opštini Mališevo sa zahtevom za uvid u liste dobitnika grantova ministarstva za kvalitet mleka.

Na početku, ona je od Opštine Mališevo tražila listu dobitnika po kravi ili farmi. Opština Mališevo je na nekoliko zahteva KALLXO.com oko objašnjenja u vezi načina raspodele za kvalitet mleka izjavila da radi aplikacijw za grant za kvalitet mleka jedno lice treba da poseduje najmanje 300 do 500 krava.

Kada ministarstva i opštine dele grantove i subvencije, oni koji nisu uspeli da dobiju grant budu razočarani i nakon toga željni da ispričaju kako su razna lica dobila grant iako to nisu zaslužili.

Nakon zahteva za uvid u listu dobitnika grantova opštine, i nakon što je dobila sva dokumenta, Ahmeti je uspela da utvrdi da dobitnik više od 1,300 evra od strane Ministarstva Poljoprivrede nikada nije tražio kravu ili farmu kao subvenciju.

Ovo je podstaklo sumnju da ovaj poljoprivrednik nikada nije podneo zahtev za pomoć subvencijom, dok je s druge strane pridobio grant za kvalitet mleka.

Nakon što je dobila bazičnu informaciju, Ahmeti se uputila u Opštinu Mališevo kako bi se srela sa dobitnikom granta. Pošto je uspela da sazna od meštana Mališeva gde živi primaoc granta, posetila je farmu gde je on “držao krave”, ali njega nisu našli. Kada su njegovu familiju pitali gde se nalazi farma sa kravama, oni su izjavili da takvu farmu nemaju. Ovo je još više potpalilo sumnju pa je Ahmeti zatražila od porodice kontaktni broj dobitnika granta. Nakon što je dobila kontakt ona se uputila ka restoranu gde je primaoc bio akcionar. Na početku on nije hteo da se predstavi pružajući jedno drugo, ne ono stvarno, ime i pošto mu je rečeno da traže dobitnika subvencije za kvalitet mleka a da dotični nema krave, on je uzvratio pretećim jezikom. Ekipa se nije pokolebala pošto je i kamera sve vreme bila uključena i snimala ceo razvoj situacije. Pri odlasku, dobitnik granta ih je ponovu pozvao i rekao da prihvata da govori, ali ne u prisustvu kamere već nezvanično. Ekipa je ušla u automobil, ne isključujući kameru, kako bi dokumentovala komunikaciju s njim. On priznaje da nije imao krave, farmu te da nije uopšte aplicirao za grant za kvalitet mleka nego za subvenciju za prihod pšenice.


Nakon što su utvrdili da on nije imao ni jednu kravu niti farmu, ekipa se uputila u Opštinu Mališevo, konkretnije u Direkciju poljoprivrede kako bi ustanovila gde je načinjena greška, u opštini ili u ministarstvu.

Direktor Direkcije u Opštini Mališevo tokom emisje KALLXO.com priznaje da je greška učinjena u Ministarstvu poljoprivrede.

Nakon štoj je istražila slučaj, Ahmeti je dobila sve informacije i od strane dobitnika granta i Direkcije zdravstva u Mališevu i uputila se ka Ministarstvu poljoprivrede.

Pošto nije dobila željeni odgovor ubrzanom procedurom, ona je ponovila zahtev ministarstvu, a nakon nekoliko dana primila je odgovor da je po sredi

bila tehnička greška u sistemu koji se koristi za izračunavanje isplata.

Ministarstvo poljoprivrede je zahvalila ekipi KALLXO.com na identifikaciji problema i ministarstvo je izjavilo za KALLXO.com da će odmah da podnese zahtev za povratak dodatnih sredstava koje je primaoc granta dobio bez opravdanja. Sam farmer je izjavio za KALLXO.com da je primljena sredstva vratio.

Nakon samo nekoliko dana, KALLXO.com je primio informaciju od Ministarstva poljoprivrede da je farmer vratio sredstva i dao izjavu za KALLXO.com oko zahteva za povratak sredstava i o bankovnom transferu od strane dobitnika granta.


INFORMACIJE KORIŠĆENE U ISTRAŽIVANJU:• Zahtev za pristup javnim

dokumentima u Ministarstvu zdravlja;

• Zahtev za pristup javnim dokumentima Univerzitetske bolničke i kliničke službe Kosova i bolnicama;

• Pitanja upućena Ministarstvu zdravlja i regionalnim bolnicama;

• Stvaranje personalne databaze i poređenje cena lekova iz godine u godinu u periodu od 36 meseci;

• Susreti i razgovori za unutrašnjim i spoljnim uzbunjevačima.

Tokom 2018 godine, u svojstvu novinarke medijske grupe “Koha” Saranda Rama realizovala je dokumentarac “Magacin farmaceutskih zloupotreba” emitovan u emisiji Interaktiv KTV, 29 maja 2018 godine.

Iako je istraživanje o kupovini lekova od strane Ministarstva zdravlja započelo 2016 godine, novinarki Ramaj je trebalo tačno dve godine da istraži ovaj problem.

Tako je istraživanje imalo nekoliko radnih faza.

Zbog početnih sumnji oko zloupotreba unutar Ministarstva zdravlja, Ramaj je maja 2016 godine objavila nekoliko istraživanja o rastu cena lekova do 800 posto više od njihove realne cene.

Prvi članak po ovom pitanju je objavljen 20 maja 2016 godine, nekoliko meseci nakon što je izbio skandal u MZ oko kupovine lekova. Ramaj je prethodne godine izveštavala o cenama ovih dvaju proizvoda, a 2018 godine, kada je videla ugovorne cene, posumnjala je da je u pitanju tehnička greška, međutim kasnije, nakon što je obezbedila dosijeje, uvidela je da je došlo do enormnog rasta cena.

U to vreme list “Koha Ditore” je najavio da bi te nabavke, osim gubitka miliona evra javnog budžeta, izpraznile bolnice od lekova.

Pošto je Ministarstvo zdravlja krajem 2016 godine potpuno blokiralo pristup dnevnom listu na podatke oko potrošnje novca kroz nabavku što se tiče kupovine lekova, i kada je kategorički opovrgavala podatke koje je objavljivala “Koha”, Ramaj je u konsultaciji sa listom, krajem 2016 godine odlučila da istraži celokupnu kupoprodaju Esencijalne liste (400 produkata), analizirajući i pojedinačno istraživajući cene.

REALIZACIJA ISTRAŽIVANJA:

Kako je obelodanjen Farmaceutski magacin zloupotreba

Saranda Ramaj


Tako je novinarka “Koha Ditore”, Ramaj angažovana od strane Instituta “Columbus” da istraži sve nabavke u periodu od maja 2016 godine do aprila 2018 godine. Prema Ramaj, vrlo je važno istaći činjenicu da je namerno ostavljen ovoliki dugačak period istraživanja zato što je, nakon izveštaja u listu da se pojedini produkti kupuju pod zloupotrebljenim cenama putem prevare farmaceutskih kompanija, dokazano da rast cena nekih produkata nije slučajan niti je vezan za rast cena od strane proizvodnih kompanija, nego da je deo jedne veće prevarantske šeme, koja bi mogla da se dekonspiriše samo nakon istraživanja pojedinačnih kupoprodaja svih lekova destiniranih za javne bolnice i Centre porodične medicine.

Uporedo sa radom na istraživanju “Columbus-a” 2017 godine i u prvom delu 2018 godine, Ramaj je analizirala i zloupotrebu tokom kupoprodaju lekova, u pokušaju podizanja svesti javnog mnjenja o onome što se dešavalo.

Krajem maja 2018 godine, Ramaj je završila analizu celokupne Esencijalne Liste. (Prema Ramaj, Ministarstvo zdravlja je cenzurisalo podatke i s toga je istraživanje bilo mnogo teže pošto je trebalo da se nezvaničnim putevima obezbede ugovori za oko 400 produkata.)

Ceo istraživački proces iziskuje izgradnju poverenja sa strankama. Ovo je Ramaj izgradila na početku svojim visokim profesionalizmom i poznavanjem sektora. Ramaj smatra naročito važnim

profiliziranje novinara za određene sektore, a ne sektorijalno izveštavanje zavisno od dana. Prema njoj, profiliziranje, prvenstveno, omogućava lakše identifikovanje tema i stvara mogućnost suživljenja sa sektorom. Ovim postaješ adresom za uzbunjivače unutar institucije.

Poverenje je gradualni proces koji se gradi vremenom. Veoma je važno da se izvori izazovu oko istinitosti, isto kao što se i novinari izazivaju s njihove strane sa informacijama za koje je rečeno da se ne objavljuju, a što se radi sa ciljem da bi se uvidelo da li ćete ove informacije distribuisati nezavisno od upozorenja da ne budu objavljene.

Osim u vanrednim slučajevima, neće sve informacije koje posedujete da budu objavljene. Ako treba da se objavi, informacija dobijena od izvora treba da posluži za orijentaciju, ali da se pritom izbegne svaka povezanost sa informatorom.

Prema Ramaj, osim profesionalizma, novinar mora da bude iskren i u odnosu na izvore. Na primer, Ramaj ponavlja informatorima da u bilo kojem momentu kada može posedovati neku inkriminisajuću informaciju o njemu, da će to i objaviti. Stalno ponavljanje ove rečenice, više nego upozorenje, služi kako bi se održala distanca i istovremeno međusobno poverenje. S toga je vrlo važno da se pridobije poverenje izvora, ne smatrajući ga delom jednog istog kampa, već informatorom čija će informacija biti kontrolisana i ponovo potvrđena pre objavljivanja.


Nakon analize preko 800 ugovora, Ramaj je objavila istraživanje “Farmaceutski magacin zloupotreba”. (Kako bi se ustanovila precizna vrednost gubitaka za svaki produkt MZ, trebalo je analizirati ugovore za iste lekove tokom oba perioda, to jest pre 2016 godine, kada nije bilo zloupotreba cena u ovoj meri, i iz 2016 godine kada je “Koha Ditore” identifikovala pojavu zloupotrebe).

Istog dana sa objavljivanjem izveštaja “Columbus”, čiji je autor Ramaj, na nacionalnoj televiziji “Kohavision”, konkretno u emisiji “Interaktiv”, jednoj od najgledanijih emisija na Kosovu, emitovan je televizijski dokumentarac pod istim nazivom. Autor dokumentarca je isto tako Ramaj.

Podaci objavljeni kroz istraživanje su obelodanili još veće zloupotrebe od onih koje je “Koha Ditore” identifikovala na početku.

Istraživanje je tako dokazalo da je po astronomskim cenama i zloupotrebom kupljeno 205 produkata sa Esencijalne liste. Ukupna šteta od ovih nabavki, prema istraživanju, dostiže vrednost od 16 miliona evra. Zloupotreba cena, kao što je i istraživanje dokazalo, dostiže od 100 posto do 2000 (dve hiljade) posto od realnih cena 205 produkata. (Prema Ramaj, važno je razjasniti da zbog velikog broja lekova koji su, kako je istraživanje dokazalo, nabavljeni zloupotrebljenim cenama, u istraživanju nije uopšte uključeno povećanja cena do 100 posto nego samo od 100 posto i naviše).

Tu je i kraj učinka Ramaj u svojstvu novinarke i profesionalca u istraživanju zloupotrebjenih cena.

Istog dana kada je objavljeno istraživanje i emitovan dokumentarac, tadašnji ministar Zdravstva, Uran Ismajli je priznao nalaze istrage.

Dan nakon objavljivanja istraživanja i emitovanja dokumentarca, započele su sa radom i pravosudne institucije.

I Ministarstvo zdravlja se založilo da će stati na put zloupotrebljenim ugovorima. Od ugovora koji su poništeni nakon objavljivanja istraživanja, država Kosova je samo tokom 2018 godine uštedela 6 milion evra .

Trenutno nabavke MZ sa Esencijalne liste se revidiraju i od strane Nacionalne kancelarije revizije. Ova poslednja, u jednom istraživanju tržišta za potrebe Ministarstva zdravstva konstatovala je da je MZ ugovorila proizvode sa zloupotrebljenim cenama.

Državno tužilaštvo je proširialo istragu u vezi ovog slučaja. Iz Opšteg odeljenja, istraga je prešla u Odeljenje za teška krivična dela pri Osnovnom tužilaštva u Prištini. Tužilaštvo kontinuelno traži informacije iz istraživanja u vezi ovog slučaja.

Pored vrtoglavih gubitaka od nabavke lekova sa zloupotrebljenim cenama, istraživanja koja je obavila Ramaj su ukazala na potrebu jedne nove Esencijalne liste koja nije u interesu farmaceutskih kompanija.


Studijski slučaj:Kako je povećana transparentnost unapređivanja profesora i protokoliranja žalbi na Univerzitetu u Prištini?

Gramos Buçinca

KORACI PRI ISTRAŽIVANJU: • Usklađivanje CV-a profesora sa

zakonodavstvom na snazi• Direktne preporuke za izbor novih

profesora• Prijem žalbi kandidata za profesore,

koji su nepravedno eliminisani• Podnošenje žalbi na ime kandidata• Poboljšavanje institucionalne prakse

REALIZACIJA ISTRAŽIVANJA:2016 godine ORCA je započela istraživanje CV-a objavljenih od strane upravnog osoblja UP kao što su rektori sa prorektorima, dekani, senatori, i ustanovili u kojoj meri ispunjavaju uslove za zvanje akademskih profesora (asistent profesora, vanredni profesor i redovni profesor) prema regulativi na snazi, koji nije menjana godinama.

Prema Zakonu na pristup javnim dokumentima i Zakonu o opštoj administrativnoj proceduri, za zvanje profesora asistenta zahteva se publikacija u međunarodnim naučnim časopisima, za vanrednog profesora su potrebne dve, a za redovnog profesore tri publikacije i jedno mentorisanje doktorature.

CV-i su već bili objavljeni na zvaničnoj veb stranici UP. Većina njih nije bila ažurirana i bilo je vidljivo da profesori nisu uopšte posvetili pažnju naučnim

publikacijama na koje se oslanjalo istraživanje ORCA. ORCA je smatrala da ova nepažnja predstavlja nedostatak institucionalne transparentnosti i odlučila je, da kada bude objavila izveštaj o ovome, pošto je prema Statutu Univerziteta u Prištini i pravilniku za izborne procedure oko imenovanja, ponovnog imenovanja i unapređenja akademskog osoblja na Univerzitetu u Prištini, to trebalo da se uradi.

Izveštaj Akademski integritet upravnog osoblja Univerziteta u Prištini je pokazao da 49% upravnog osoblja UP (oko 70 profesora) ne opravdava akademska zvanja, dok se UP financirao sa oko 30 miliona evra (oko 75% ukupnog budžeta) od sredstava poreskih obveznika. Ova vest je kod upravnog osoblja UP rezonovala više no što je ORCA očekivala.

ORCA je poslala zahtev za ažuriranjem i uključivanjem CV akademskog osoblja koji su nedostajali, pošto bi ovog puta pregledala sve, ne samo one upravnog osoblja. Realizacija ovog zahteva bi omogućila svakom građaninu, novinaru ili aktivisti civilnog društva istovremeni pristup CV-ima, uvid u stručnu spremu predavača na najvećem javnom univerzitetu u zemlji.

Krajem 2017, kada je ORCA ocenjivala sve profesore (oko 500 lica), proizašlo je da 72% njih nisu opravdavali


akademsko zvanje. Ovo je podstaklo ORCA da direktno interveniše u procesu izbora novih i unapređenja starijih profesora.

Profesori na UP su birani i unapređivani jednim dosta automatskim procesom, uz neke retke izuzetke kada bi neki određeni rektor sa pravom odbijao skoro sve. ORCA je odlučila da svakog kandidata kojeg je predložio fakultet za bilo koje profesionalno zvanje, detaljno istraži kako bi se ustanovilo da li ispunjava zakonske kriterijume, i uz preporuku ORCA, koja je ukazivala na to koji kandidati ne ispunjavaju kriterijume, prekine izbor/unapređenje nekompetentnih profesora.

Nije prošlo mnogo vremena, i ostali kandidati, koje fakulteti nisu predlagali, počeli su da se obraćaju ORCI sa nadom do bi mogla da im pomogne u naporima za izbor profesora. Većina njih je imala dva zahteva od ORCE - kako pripremiti žalbu na odluku i da li bi ORCA mogla da izvrši pritisak na UP oko njihovog izbora. Ovo zadnje je odmaho odbijano, dok je ORCA pokušavala da im pomogne oko prvog zahteva .

Prema zakonu o pristupu javnim dokumentima, svako lice na Kosovu, ima prava da podnese žalbu (zahtev, žalbu, obaveštenje itd.) pri svakoj javnoj instituciji koju on/ona smatra merodavnom. Zvaničnici te javne institucije su dužni da protokoliraju žalbu i da odgovore tome licu pa makar i odbijajući je kao neosnovanu, i time otvore put zakonskim merama ako je potrebno ići na sud.

Ovo najbolje ilustruje slučaj jedne kandidatkinje za asistenta profesora, kojoj je uskraćeno pravo na žalbu, u kancelariji protokola UP. To nije bio prvi put da je ORCA čula o jednoj takvoj praksi. Institucije su navikle da građanima uskraćivaju protokoliranje njihovih zahteva za pristup javnim dokumentima, žalbama itd. pod izgovorom da “si pogrešno podneo”, ugrožavajući na taj način zakonske rokove u daljnim procesima.

ORCA ja bila prinuđena da se uputi kancelariji za protokol UP kako bi podnela žalbu u ime dotične kandidatkinje, pa makar bilo potrebe i za pozivanje policija, kako bi raportirala o zloupotrebi dužnosti zvaničnika protokola. Zvaničnici su bili potpuno profesionalni i prihvatili su žalbu bez najmanjeg oklevanja, iz straha od javnog sramoćenja, po čemu je ORCA čuvena.

Na svu sreću žalba je pozitivno ocenjena i po prvi put u istoriji UP, odlučilo se glasanjem uske većine da dotična kandidatkinja bude izabrana za asistenta profesora, a da kandidat kojeg je predložio fakultet, a koji je bio slabiji, bude odbijen.

Danas svi novi profesori koji se biraju, kao i oni stariji koji se unapređuju, bar ispunjavaju formalne kriterijume za određeno akademsko zvanje. I dan danas 55% profesora UP ne ispunjavaju kriterijume, u poređenju sa 72% 2017 godine. U međuvremenu, u poslednje 3 godine, 25% svih naučnih radova na UP je objavljeno, što je u skladu sa osnivanjem i aktivnošću ORCE.


1. Da se sprovedu treninzi za civilne službenike u institucijama Republike Kosova oko prava građana na pristup javnim dokumentima i najefektivnijem načinu za rešavanje sporova.

2. Olakšavanje koordinacije između raznih institucija oko zahteva za pristup javnim dokumentima.

3. Standardizovanje veb stranica i formulara oko zahteva za pristup javnim dokumentima.

4. Pružanje potpunih informacija kontakata odgovornih lica u institucijama.

5. Podsticanje jasne komunikacije: korišćenje običnog i razumljivog rečnika za sve građane, izbegavajući pravni žargon.

6. Stvaranje centralnog veb portala koji će sadržavati dokumenta koji su javno pristupni i na koje će imati pristup sve javne institucije.

7. Stvaranje institucionalnih mehanizama za razmatranje žalbi, što će učiniti nepotrebnim uključivanje sudova.

Preporuke8. Ukidanje prakse favorizovanja

pisanih i fizički primljenih zahteva. Zahtevi preko imejla su potpuno ravnopravni.

9. Istovremena potvrda prijema zahteva putem imejla ili posšte, nezavisno od merodavnosti zahteva, kao i završni odgovor.

10. Da se stvori jedan tiket za zahteve što bi omogućilo onlajn praćenje progresa zahteva.

11. Proaktivno otvaranje što više javnih dokumenata oslanjajući se na najbolje prakse otvorene vladavine što bi olakšalo i ubrzalo proces odgovora na zahtev za pristup.

12. Da se ponovo razmotri naplata za pristup javnim dokumentima.

13. Da se proces za pristup javnim dokumentima uvrsti u nastavne programe odseka novinarstva, medija, masivne komunikacije, javne administracije itd. na javnim i privatnim univerzitetima.


Medij ka sredstvo Medij kao sredstvo Medij kao sredstvo



Koristeći inovativne metode komunikacije, KosovaLive radi na stvaranju veština kritičkog mišljenja i medijske edukacije mladih, žena, civilnih službenika, visokih zvaničnika i novinara. Projekti kombinuju jednu široku gamu - Fakenews, Dezinformacije, Glasanje, Javno angažovanje, Osnaživanje žena, Cirkularna Ekonomija, Dizajnersko razmišljanje, Socijalno preduzentištvo. Dugodišnje partnerstvo sa institucijama visokog školstva na Kosovu i SAD, omogućavaju KosovaLive da edukuje i angažuje pojedince sa različitim bekgraundom u aktivnostima, događajima, programima i višejezičnih i multinacionalih inicijativa.

Putem inovativnih programa za povećanje socijalne, ekonomske i rodne jednakosti, KosovaLive poboljšava živote hiljadama pojedinaca po celoj zemlji. Edukativni-profesionalni biro devojaka, dobitnik mnogobrojnih domaćih i međunarodnih nagrada, GlobalGirl Media, fokusiran je na osnaživanje žena putem medijskih programa koji pospešuju javno i ekonomsko učešće žena. Partnerstvo sa organizacijama i medijima širom sveta koje vode žene, omogućavaju KosovaLive da podigne glas devojaka i žena u globalnom diskursu, podižući na taj način svest oko važnih pitanja u vezi povećanja ravnopravnosti širom sveta.

KosovaLive se angažuje na dugoročnom razumevanju, saradnji i miru, putem dizajniranja projekata koji se vezuju sa korišćenjem medija kao sredstvom za dijalog među raznim etnitetima unutar zemlje i regiona. Od foruma visokog ranga, koji uključuju političare, novinare, lidere zajednica i poznate ličnosti, do konferencija i razmena novinara, KosovaLive je bio i ostaje lider u razbijanju leda u međuetničkim razgovorima, od ranih dana posleratnog perioda u regionu.


Dodatak APrimer jednog zahteva za pristup javnim dokumentima

Od: (Naziv medijske organizacije ili pojedinca i adresa) Za: Ministarstvo spoljnih poslova, zgrada Vlade Republike Kosova, Trg Majke Tereze, 10,000 Priština, Republika Kosova Datum: 11 Novembar 2020

Zahtev za pristup javnim dokumentima

Poštovani _______,

U skladu za Zakonom e pristupu javnim dokumentima, tražimo pristup sledećim dokumentima: - Troškovi Ministarstva spoljnih poslova Republike Kosova, isplaćeni zvaničnim karticama, tokom službenih ručkova u periodu 1 Oktobar 2020 do 1 Novembra 2020 godine. - Kopije faktura za ove troškove.

Molimo vas da nam ove dokumente prosledite e-mail-om (vaša email adresa), poštom ili pozivom da ih preuzmemo u vašoj instituciji.

Zahvaljujemo, (Ime i prezime podnosioca zahteva i funkcija).


Dodatak BPrimer obrasca Izvor: Skupština Kosova

Biblioteka Kombëtare e Kosovës “Pjetër Bogdani”

659:352(496.51)(036)

Udhëzuesi për qasje në dokumente publike : përmbledhje e procesit, me raste për studim dhe rekomandime / Admirim Luboteni, ... [et al.] - Prishtinë : KosovaLive KIMDE, 2021. - 56 f. : ilustr. ; 21 cm.

1.Luboteni, Admirim

ISBN 978-9951-816-02-1