Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu iOPĆI PREGLED U 2014. godini u Bosni i Hercegovini je bilo 27 dijaliznih centra, dok je u 2005. godini bilo 24. S obzirom na porast dijalizne

3

Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine

Halima Resić, Enisa Mešić

Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 – 2014.

Sarajevo, 2015.

Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 – 2014.

1. izdanje

Halima Resić, Enisa Mešić

Izdavač: Institut za naučnoistraživački rad i razvoj UKCS,Sarajevo

Bosna i Hercegovina, Bolnička 25, 71000 Sarajevo

Urednik: Halima Resić

Recezenti: Prof. dr. Senaid Trnačević

Prof. dr. Aida Pilav

Lektor: Emina Ajanović, prof.

Štampa: Štamparija Fojnica

Štampano u 300 primjeraka

Saradnici na Publikaciji:

Prof. dr. Besim Prnjavorac Centar za dijalizu, Opšta bolnica Tešanj

Doc. dr. Danka Miličić Pokrajac Klinika za pedijatriju, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

Dr. sci. Amela Bećiragić Klinika za hemodijalizu, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

Dr. Fahrudin Mašnić Klinika za hemodijalizu, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

Mr.sci. dr. Nedima Atić Klinika za pedijatriju UKC Tuzla.

vi

vii

Sadržaj: Predgovor ................................................................................................................................................ ix Uvod ......................................................................................................................................................... 1 DEMOGRAFSKA SLIKA BOSNE I HERCEGOVINE.......................................................................... 3 DIJALIZNI CENTRI U BIH UKLJUČENI U REGISTAR (Stanje na dan 31.12.2014. godine) ............ 4 SKRAĆENICE, POJMOVI I DEFINICIJE.............................................................................................. 6 OPĆI PREGLED ...................................................................................................................................... 8 Poglavlje 1 INCIDENT PACIJENTI .................................................................. 10 Poglavlje 2 PREVALENT PACIJENTI................................................................ 18 Poglavlje 3 DIJALIZNI TRETMAN - PREVALENT PACIJENTI ..................................... 27 Poglavlje 4 VASKULARNI PRISTUP KOD PACIJENATA NA HEMODIJALIZI...................... 35 Poglavlje 5 KRVNO PRENOSIVE BOLESTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI ..................... 40 Poglavlje 6 DIJABETSKA NEFROPATIJA ........................................................... 42 Poglavlje 7 BALKANSKA ENDEMSKA NEFROPATIJA .............................................. 50 Poglavlje 8 UZROCI SMRTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI ..................................... 54 Poglavlje 9 PREŽIVLJAVANJE ...................................................................... 58 Poglavlje 10 PARATIREOIDEKTOMIJA............................................................... 64 Poglavlje 11 PERITONEALNA DIJALIZA ............................................................. 65 Poglavlje 12 TRANSPLANTACIJA BUBREGA ........................................................ 69 Poglavlje 13 PEDIJATRIJSKI RRT PACIJENTI U BOSNI I HERCEGOVINI ......................... 73 Poglavlje 14 AKUTNA DIJALIZA...................................................................... 82 Poglavlje 15 UPOREDNI PODACI BOSNE I HERCEGOVINE SA EVROPOM I SVIJETOM.......... 86 SAŽETAK – NADOMJEŠTANJE BUBREŽNE FUNKCIJE U BOSNI I HERCEGOVINI U 2014. GODINI.................................................................................................................................................. 93 ZAKLJUČAK......................................................................................................................................... 94 REFERENCE ......................................................................................................................................... 96 RECENZIJE ........................................................................................................................................... 97 POPIS TABELA I GRAFIKONA........................................................................................................ 102 DODATAK 1: ERA-EDTA ŠIFRE I GRUPE PRIMARNIH BUBREŽNIH OBOLJENJA ........ 107 PODACI O AUTORIMA..................................................................................................................... 110

viii

ix

Predgovor

Hronična bubrežna bolest je prisutna u 10-20% opšte populacije, a modaliteti nadomještanja bubrežne funkcije variraju od zemlje do zemlje.

Renalni Registar Bosne i Hercegovine je osnovan sa ciljem prikupljanja, analize i distribucije podataka o krajnjem stadijumu hronične bubrežne bolesti u Bosni i Hercegovini.

Nekoliko glavnih ciljeva definiraju misiju Renalnog Registra BiH:

• da analizira populaciju sa krajnjim staduijumom HBB,

• da prati incidencu i prevalencu pacijenata sa HBB kao i etiologiju HBB, i

• da prati trend u mortalitetu i morbiditetu kao i preživljavanje pacijenata na dijalizi.

Zbog toga smo kao autori smatrali, da četrnaestogodišnje prikupljanje svih ovih epidemioloških podataka o pacijentima sa krajnjim stadijumom HBB treba sublimirati u Publikaciju koja će na pregledan način prikazati trend u nadomještanju bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini u proteklom periodu. Nadamo se da će ova Publikacija biti korisna zdravstvenim djelatncima kao i relevantnim zdravstvenim strukturama u Bosni i Hercegovini sa ciljem unapređenja kvaliteta liječenja ove specifične populacije pacijenata.

Zahvaljujemo se svim kolegama iz dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini na korektnom i ažurnom prikupljanju i slanju podataka za Renalni Registar, kao i našim statističarima na stručnoj pomoći.

Sarajevo, 2.11.2015. Autorice

1

Uvod

Četrnaest godina Renalnog registra Bosne i Hercegovine

Udruženje za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine (UNDT BiH) osnovano je 1997. godine, a već 1999. godine je formiralo Renalni registar Bosne i Hercegovine i započelo sa prikupljanjem podataka. U 2000. godini od 18 dijaliznih centara u BIH odgovor je poslalo šest dijaliznih centara, da bi 2001. godine svih 20 dijaliznih centara poslalo podatke. Zahvaljujući izuzetno dobroj saradnji dijaliznih centara i Komisije za Renalni registar BiH od 2002. godine, podaci Renalnog registra BIH su prisutni u Evropskom renalnom registru (ERA-EDTA Registry 2004 Annual Report, Academic Medical Center, Department of Medical Informatics; Amsterdam; The Netherlands; July 2006). Bosna i Hercegovina je jedna od 30 evropskih zemalja koje učestvuju u prikupljanju i obradi podataka o terapiji nadomještanja bubrežne funkcije, odnosno jedna od 18 zemalja čiji Renalni registar prikuplja i uređuje bazu individualnih podataka (za svakog pacijenta pojedinačno), i te zbirne podatke šalje u Evropski renalni registar sa sjedištem u Amsterdamu; Od 2003. godine – Saradnja-učešće sa ERA-EDTA Registry u sekciji “B” (contributing aggregated patient data) a od izvještajne 2011. godine – Saradnja-

učešće sa ERA-EDTA Registry učešćem u sekciji “A” (contributing individual patient).

Ovdje treba napomenuti da je prelazak na prikupljanje individualnih podataka donio novi kvalitet našeg Registra, preciznije i potpunije podatke o svakom pacijentu pojedinačno, ali i revidiranje pojedinih pokazatelja iz perioda kada su podaci prikupljani i prezentovani zbirno.

Svi podaci iz Evropskog renalnog registra i Renalnog registra Bosne i Hercegovine mogu se naći na Web stranicama: www.era-edta-reg.org odnosno www.undt.ba

Dugujemo veliku zahvalnost gđi dr. Kitty Jager, direktorici ERA-EDTA Registra na pomoći i podršci koju nam je pružala a pruža i sada u našem radu.

Takođe dugujemo zahvalnost svim odgovornim ljekarima u dijaliznim i transplantacionim Centrima, čija imena ćete naći u ovoj Publikaciji.

Bez odgovornih ljudi iz oblasti statistike Registra ne bismo mogli obuhvatiti adekvatno sve podatke i zato dugujemo zahvalnost i njima koji su obavili taj dio posla.

Uvod

2

Metodologija prikupljanja i obrade podataka

Podaci u ovom Publikaciji, najvećim dijelom, rezultat su prikupljanja istih od dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini putem prigodnih Upitnika, kreiranih na bazi zahtjeva i potreba Renalnog registra Bosne i hercegovine kao i za potrebe ERA-EDTA Registra. Ti zahtjevi su bazirani na dobijanje podataka za potrebe Registra, ali i za šire analize, naprimjer za potrebe izrade raznih prezentacija o nadomještanju bubrežne funkcije kod pacijenata u Bosni i Hercegovini.

Dio podataka u Publikaciji preuzet je od ERA-EDTA Registry i korišten je

za uporedbu nadomještanja bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini sa stanjem ove problematike u Evropi i svijetu.

Demografski podaci koji figurišu u Publikaciji, koji su osnova za izračun incidence i prevalence, su iz 2004. godine i nisu najpouzdaniji, iz dobro poznatih razloga, a preuzeti su od Statističkog zavoda BiH.

Za statističku obradu podataka korištena je SPSS 14.0 aplikacija za obradu podataka.

Sarajevo, septembar 2015. godine

Prof. dr. Halima Resić, predsjednik Komisije

Prof. dr. Besim Prnjavorac, potpredsjednik Komisije

3

DEMOGRAFSKA SLIKA BOSNE I HERCEGOVINE

Lokacija: Jugoistočna Evropa

Površina: 51.129 km2

Stanovništvo: 3.507.900 (procjena)

Dobna struktura (procjena):

0-19 godina: 875.250 (24,9%)

- Muškarci 438.360 (50,1%) - Žene 436.890 (49,9%)

20-44 godina: 1.251.410 (35,7%)

- Muškarci 631.680 (50,5%) - Žene 619.730 (49,5%)

45-64 godina: 890.910 (25,4%)

- Muškarci 435.990 (48.9%) - Žene 454.920 (51,1%)

65-74 godina: 355.700 (10,1%)

- Muškarci 157.430 (44,2%) - Žene 198.270 (45,8,1%)

75 godina i više: 134.050 (3,8%)

- Muškarci 55.710 (41,4%) - Žene 78.340 (58,6%)

4

DIJALIZNI CENTRI U BIH UKLJUČENI U REGISTAR (Stanje na dan 31.12.2014. godine)

Broj dijaliznih centara uključenih u Registar: 27

Broj centara bez HD jedinica: 1

Broj dijaliznih centara na milion stanovnika: 13

Broj dijaliznih centara: 27

Broj ljekara: 102

Broj medicinskih sestara: 484

Broj dijaliznih aparata: 574

Slika 1: Dijalizni i transplantacioni centri u Bosni i Hecegovini na dan 31.12.2014. godine

5

Nazivi dijaliznih centara uključenih u registar (Po abecednom redu gradova u kojima dijalizni centri postoje)

RB Grad Naziv centra Glavni ljekar 1. Banja Luka Internacionalni dijalizni centar Banja Luka Angelina Kostovska 2. Bihać Eurodijalizni centar Bihać Mirjana Mujakić 3. Bijeljina IDC Bijeljina Ljiljana Lukić 4. Brčko Bolnica Brčko DC Vera Marinčić 5. Doboj Hemodijaliza Doboj Gordana Žole 6. Foča Klinički centar Foča Marijana Kovačević 7. Gračanica Dijalizni centar Gračanica Senita Terzić 8. Gradiška Dijalizni centar opšte bolnice Gradiška Igor Krčmar 9. Ilidža-Sarajevo Satelitski centar za hemodijalizu Ilidža Emir Avdić 10. Istočno Sarajevo KCMF Ist. Sarajevo centar za hemodijalizu i nefrologiju Olivera Šešlija 11. Laktaši IDC Banja Luka II-Laktaši Aleksandar Arežina 12. Konjic JU Opća bolnica Konjic - Centar za hemodijalizu Indira Španja 13. Livno Centar za hemodijalizu Livno Zdenka Kelava 14. Mostar Centar za hemodijalizu KB Mostar Slavica Ćorić 15. Odžak Županijska bolnica Orašje - Odjel za dijalizu Odžak Želimir Stipančić 16. Prijedor Bolnica Prijedor DC Ljubomir Vuković 17. Sarajevo Centar za hemodijalizu KCU Sarajevo Halima Resić 18. Sarajevo Institut za nefrologiju KCU Sarajevo Senija Rašić 19. Sarajevo KCU Sarajevo-Pedijatrijska klinika-Nefrološko odjeljenje Danka Pokrajac 20. Šamac Centar za hemodijalizu Šamac Nenad Petković 21. Tešanj Centar za dijalizu opća bolnica Tešanj Besim Prnjavorac 22. Travnik JU Bolnica Travnik Džemil Hrnjić 23. Trebinje Opšta bolnica Trebinje Branimir Čihorić 24. Tuzla UKC Tuzla Nedim Atić 25. Zenica Centar za dijalizu Kantonalne bolnice Zenica Lejla Hantalašević 26. Zvornik Zdravstveni centar-Odsijek za hemodijalizu ZC Zvornik Koviljka Bogićević 27. Živinice Dom zdravlja Živinice - Dijalizni centar Mersiha Čerkezović

6

SKRAĆENICE, POJMOVI I DEFINICIJE

Skraćenica Pojam/definicija BEN Balkanska endemska nefropatija BiH Država Bosna i Hercegovina CAPD Kontinuirana ambulantna peritonealna dijaliza CCPD Kontinuirana ciklična peritonealna dijaliza CRRT Kontinuirana zamjenska bubrežna terapija DC Dijalizni centar Brčko DC Distrikt Brčko Bosne i Hercegovine DM Dijabetes melitus EPO Eritropoetin ERA-EDTA European Renal Association- European Dialysis and Transplantation Association ESRD Terminalno zatajenje bubrega FBiH Entitet Federacija Bosne i Hercegovine FMC Fresenius Medical Care GN Glomerulonefritis/skleroza HbsAg Hepatitis B virus HBZ Hronično bubrežno zatajenje HCV Hepatitis C virus HD Hemodijaliza HDF Hemodijafiltracija HF Hemofiltracija HIV Virus humane imunodeficijencije HT Hipertenzija KBC Kliničko-bolnički centar KCU Klinički centar univerziteta Misc Razno MRSA Meticilin rezistentni Staphylococcus aureus PD Peritonelna dijaliza PKD Policistični bubrezi, odrasli tip Pmp (pmp) Na milion stanovnika PN Pijelonefritis RRT Nadomještanje bubrežne funkcije RS Entitet Republika Srpska RVD Renovaskularna bolest Tx Transplantacija bubrega UKC Univerzitetski klinički centar

Skraćenice, pojmovi i definicije

7

UNDT BiH Udruženje za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine Unkn Nepoznato US United States USRDS United States Renal Data Sistem

8

OPĆI PREGLED

U 2014. godini u Bosni i Hercegovini je bilo 27 dijaliznih centra, dok je u 2005. godini bilo 24. S obzirom na porast dijalizne populacije i broja dijaliznih mjesta, pojedini dijalizni centri u FBiH, zbog neadekvatnih prostornih kapaciteta, rade u četiri smjene (dijalize). U Bosni i Hercegovini jedan dijalizni centar dolazi na 130.000 stanovnika, u susjednoj Hrvatskoj na 89.500, u Crnoj Gori na oko 62.000, u Srbiji na 107.000, u Rumuniji na oko 144.000 stanovnika. Najveća koncentracija dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini se nalazi na sjeveroistoku, u posavsko-semberskom regionu gdje je i dalje prisutna balkanska endemska nefropatija. Na jugu, u Hercegovini, egzistiraju tri dijalizna centra. Ova razlika je dijelom posljedica razlika u gustini naseljenosti stanovništva, ali, možda, i socijalnim i geografsko-klimatskim uslovima života. Zadovoljstvo je konstatirati da svi dijalizni centri sarađuju s Renalnim registrom Bosne i Hercegovine.

U FBiH nema privatnih dijaliznih centara, za razliku od RS gdje su svi centri privatizirani (Fresenius Medical Care).

Evaluacija podataka za Renalni registar je bazirana na prikupljenim podacima iz 27 dijaliznih centara.

U 2014. godini stopa incidence (na prvi dan) je iznosila 121,7 pmp (na milion

stanovnika), a prevalence 759,4 pmp. Broj incident pacijenata je povećan za 9,4% u odnosu na 2002. godinu, a broj prevalent pacijenata je povećan za 64,8%.

Incidenca novih pacijenata na (RRT) (na prvi dan) u zemljama zapadne Evrope koje učestvuju u sekciji "A" Evropskog renalnog registra kreće se od 63,7 pmp (Estonija) do 215,8 pmp (Grčka), a prevalenca od 572,1 pmp (Estonija) do 1246,5 pmp (Belgija) (ERA-EDTA Renalni registar, Godišnji izvještaj za 2013. godinu, Amsterdam, http://www.era-edta-reg.org/files/annualreports/pdf/AnnRep2012.pdf). Od susjednih zemalja najveća je incidenca dijaliznih pacijenata u Hrvatskoj (149,9 pmp), a najmanja u Crnoj Gori (41,2 pmp). Prevalenca je, takođe, najveća u Hrvatskoj (765,8 pmp) i najmanja takođe u Crnoj Gori (393,6 pmp). Uočava se da je prevalenca pacijenata na nadomjesnoj terapiji bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini manja nego u većini zemalja zapadne Evrope, te uglavnom na istom nivou kao u drugim zemljama jugoistočne Evrope. Incidenca RRT pacijenata u BiH se uklapa u evropski prosjek, te se može očekivati i porast broja prevalent RRT pacijenata u Bosni i Hercegovini narednih godina, što će, naravno, imati posljedice u smislu potrebe otvaranja novih dijaliznih centara i povećanja potrebnih finansijskih sredstava.

Općeniti pregled

9

Najzastupljeniji modalitet tretmana u BiH je standardna hemodijaliza u bolničkim HD centrima (u 2014. godini kod incident pacijenata (na 1 dan) 84,5% a kod prevalent pacijenata 88,4%). Broj pacijenata koji se liječe peritonealnom dijalizom stagnira, (u 2014. godini se smanjila u odnosu na prethodnu godinu) a broj transplantiranih pacijenata se blago povećava. Može se reći da hemodijaliza dominira kao tretman u svim zemljama koje participiraju u Evropskom renalnom registru, ali i da većina evropskih država ima mnogo veći broj transplantacija bubrega. Tako je u Norveškoj ukupna prevalenca pacijenata sa bubrežnim transplantatom 648,7 pmp, a u Bosni i Hercegovini 63,3 pmp pacijenata ima funkcionalni graft (222 pacijenta).

Najčešća renalna oboljenja koja uzrokuju hronično zatajenje bubrega (HBZ) uključivši i incident i prevalent pacijente su; šećerna bolest, hronični pijelonefritis, hronični glomerulonefritis, hipertenzija i balkanska endemska nefropatija i to u sjeveroistočnoj Bosni. Balkanska endemska nefropatija je u dijaliznim

centrima Posavine i Semberije i dalje vodeći uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja. BEN na nivou Bosne i Hercegovine iznosi 6,8% kod incident pacijenata i 9,2% u prevalent pacijenata (na dan 31.12.2014.godine). U zemljama koje učestvuju u "A" sekciji ERA-EDTA Registra prevalenca pacijenata sa dijabetesom je od 74,1 pmp na Islandu, do 219,4 pmp u Grčkoj, dok je u zemljama koje participiraju u "B" sekciji ERA-EDTA Registra prevalenca pacijenata sa dijabetesom od 26,3 pmp u Albaniji, 28,9 pmp u Rusiji, do 335,5 pmp u Izraelu i 304,9 pmp u Portugalu). Bosna i Hercegovina ima manju prevalencu pacijenata sa dijabetesom (132,8 pmp) od Hrvatske (178,9 pmp), a veću od Srbije (124,4 pmp), Crne Gore (58,1 pmp). Incidenca (na 1 dan) pacijenata sa DM u zemljama okruženja je sljedeća: Bosna i Hercegovina 31,6 pmp, Hrvatska 44,6 pmp, Srbija 34,0 pmp i Crna Gora 8,1 pmp. Veću incidencu (na 1 dan) pacijenata sa DM su u Evropi 2013. godine imali Kipar (53,8 pmp), Slovenija (32,5 pmp), Francuska (35,6 pmp, Grčka (58,0 pmp), Belgija (37,0 pmp) i još neke zemlje.

Napomena: svi uporedni podaci u ovom poglavlju koji se odnose na Bosnu i Hercegovinu su podaci na dan 31.12.2014. godine, dok su podaci o navedenim zemljama podaci ERA-EDTA Registra za 2013. godinu.

10

Poglavlje 1 INCIDENT PACIJENTI

Sažetak

• U 2014. godini je bio neznatan porast incident pacijenata na 1 dan (stopa incidence 121,7 pmp).

• Od 2010 god do 2014 stopa incidence je relativno stabilna.

• Prosječna životna dob pacijenata je bila 63 godina.

• Od ukupno 427 pacijenata 259 su bili muškarci (63%) a 168 žene (37%).

• Osnovni uzrok terminalnog stadijuma HBB kod incident pacijenata su bili GN i pijelonbefritis.

• U grupi pacijenata iznad 75 god.starosti vodeći uzrok je bio diabetes mellitus.

• Incident stopa na 90 dan je bila 113,5 pmp, prosječna životna dob 63 god

Poglavlje 1 Incident pacijenti

11

Incident pacijenti na 1 dan

U 2014. su bila 427 incident pacijenata (na 1 dan ), sa incident stopom od 121,7 pmp (na milion stanovnika). Od tih 427 pacijenta, 259 su bili muškarci (150,6 pmp), a 168 žene (93,9 pmp). Muškarci predstavljaju 60,7% svih incident pacijenata. Prosječna dob incident pacijenata bila je 60,6 ± 14,8 godina, prosjek godina je bio 63,0.

Prosječna dob incident muškaraca bila je 60,4 ± 14,5 godina (medijana 61,0 godina). Prosječna dob incident žena bila je 60,8 ± 15,4 godina (medijana 64,5 godina). 3 bolesnika koji su započeli RRT u 2014. su bili mlađi od 20 godina.

60,4

%;

244 p

ac.

64,6

%;

252 p

aci

.

62,3

%;

248 p

ac.

58,6

%;

217 p

ac.

60,4

%;

270 p

ac.

61,3

%;

280 p

ac.

58,7

%;

252 p

ac.

60,6

%;

280 p

ac.

59,0

%;

270 p

ac.

60,8

%;

257 p

ac.

61,1

%;

269 p

ac.

59,6

%;

242 p

ac.

63,2

%;

270 p

ac.

34,2

%;

146 p

ac.

37,7

%;

153 p

ac.

36,1

%;

159 p

ac.

37,8

%;

160 p

ac.

38,0

%;

174 p

ac.

35,9

%;

166 p

ac.

38,5

%;

165 p

ac.

35,7

%;

163 p

ac.

35,6

%;

159 p

ac.

37,3

%;

138 p

ac.

35,1

%;

142 p

ac.

33,7

%;

134 p

ac.

30,8

%;

120 p

ac. 16 p

ac.

14pac.

6 p

ac.

12 p

ac.

11 p

ac.

12 p

ac.

18 p

ac.

14 p

ac.

18 p

ac.

15 p

ac.

18 p

ac.

16 p

ac.

11 p

ac.

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% p

acije

nat

a /

bro

j pac

ijenat

a

FBiH RS DC Brčko

Grafikon 1: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan) po godinama, prema lokaciji dijaliznog centra


12

121,7

115,2

111,2

113,4

105,5

127,4

130,3

122,3

131,7130,6

120,6

125,4

115,7

100

105

110

115

120

125

130

135

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

Pm

p

Grafikon 2: Pmp Incident pacijenata (na 1 dan) po godinama

Tabela 1: Incident pacijenti (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini 2002-2014. godina Broj / pmp incident pacijenti na 1 dan

Godina Federacija BiH Republika Srpska Brčko distrikt Bosna i Hercegovina

2002 252 / -* 120 / -* 18 / -* 390 / 111,2

2003 248 / -* 134 / -* 16 / -* 398 / 113,4

2004 244 / -* 142 / -* 18 / -* 404 / 115,2

2005 217 / -* 138 / -* 15 / -* 370 / 105,5

2006 270 / -* 159 / -* 18 / -* 447 / 127,4

2007 280 / -* 163 / -* 14 / -* 457 / 130,3

2008 252 / -* 165 / -* 12 / -* 429 / 122,3

2009 280 / -* 166 / -* 16 / -* 462 / 131,7

2010 270 / -* 174 / -* 14 / -* 458 / 130,6

2011 257 / -* 160 / -* 6 / -* 423 / 120,6

2012 269 / -* 159 / -* 12 / -* 440 / 125,4

2013 242 / -* 153 / -* 11 / -* 406 / 115,7

2014 270 / -* 146 / -* 11 / -* 427 / 121,7

-* Nepoznato Napomena: Podaci za godinu 2001. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Prvih godina formiranja Renalnog registra (2001 – 2002. godine) nije bilo potpunih podataka o broju incident pacijenata. Od 2003. godine iz 19 dijaliznih centara su dobijeni adekvatni podaci.

Iz grafikona 2 se uočava da je najveći broj incident pacijenata bio u 2009. godine što se može objasniti starijom dijaliznom populacijom preko 65 godina starosti koja se od tih godina stalno povećava.


13

18,2 17,3 15,8 15,1 10,7 15,5 13,8 11,5 14,6 12,3 13,9 12,6 14,1

50,045,0 42,7 42,5

40,940,5

37,7 39,840,7

38,7 38,2 37,6 40,3

24,929,4 31,9 29,2

33,231,7

30,5 29,728,8

30,0 30,0 28,8 26,9

5,9 7,5 8,4 11,6 13,2 10,5 16,6 17,7 14,2 17,3 17,0 19,5 18,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% (

paci

jenata

) ≥7565-7445-6420-440-19

Grafikon 3: Starosne grupe incident pacijenata (na 1 dan) po godinama za BiH

Najveći broj incident pacijenata je pripadao dobnoj skupini 45-64 godina starosti.

Ova tendenca se susreće i u zapadnoevropskim zemljama.

Tabela 2: Incident pacijenti (na 1 dan), prema životnoj dobi po entitetima i Brčko DC na dan

Starosna grupa 31.12.2014

0-19 20-44 45-64 65-74 ≥75 Ukupno

(N)

FBiH 3 (1,1%) 43 (15,9%) 113 (41,9%) 70 (25,9%) 41 (15,2%) 270 RS 0 (0,0%) 16 (11,1%) 54 (36,9%) 44 (30,1%) 32 (21,9%) 146

Brčko Distrikt 0 (0,0%) 1 (9,0%) 5 (45,6%) 1 (9,0%) 4 (36,4%) 11

Tabela 3: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan) za BiH, prema životnoj dobi

Starosna grupa Godina

0-19 20-44 45-64 65-74 ≥75 Ukupno

(N)

2002 4 (1,0%) 71 (18,2%) 195 (50,0%) 97 (24,9%) 23 (5,9%) 390 2003 3 (0,8%) 69 (17,3%) 179 (45,0%) 117 (29,4%) 30 (7,5%) 398 2004 5 (1,2%) 64 (15,8%) 172 (42,7%) 129 (31,9%) 34 (8,4%) 404 2005 6 (1,6%) 56 (15,1%) 157 (42,5%) 108 (29,2%) 43 (11,6%) 370 2006 9 (2,0%) 48 (10,7%) 183 (40,9%) 148 (33,2%) 59 (13,2%) 448 2007 8 (1,8%) 71 (15,5%) 185 (40,5%) 145 (31,7%) 48 (10,5%) 457 2008 6 (1,4%) 59 (13,8%) 162 (37,7%) 131 (30,5%) 71 (16,6%) 429 2009 6 (1,3%) 53 (11,5%) 184 (39,8%) 137 (29,7%) 82 (17,7%) 462 2010 8 (1,7%) 67 (14,6%) 186 (40,7%) 132 (28,8%) 65 (14,2%) 458 2011 7 (1,7%) 52 (12,3%) 164 (38,7%) 127 (30,0%) 73 (17,3%) 423 2012 4 (0,9%) 61 (13,9%) 168 (38,2%) 132 (30,0%) 75 (17,0%) 440 2013 6 (1,5%) 51 (12,6%) 153 (37,6%) 117 (28,8%) 79 (19,5%) 406 2014 3 (0,7%) 60 (14,1%) 172 (40,3%) 115 (26,9%) 77 (18,0%) 427


14

Unkn; 11,2%

RVD;0,7%

HT; 12,9%

PN; 14,5%

GN; 9,8%

Misc; 16,6%

PKD; 4,9%

DM; 29,3%

Grafikon 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2014.

Vodeći uzrok nadomještanja bubrežne funkcije u većini evropskih zemalja su diabetes mellitus, pijelonefritis i arterijska hipertenzija.

U Bosni i Hercegovini u 2014. godini vodeći uzroci terminalnog stadijuma

hronične bubrežne bolesti su: hronični glomerulonefritis (koji se najčešće klinički dijagnostikuje bez urađene biopsije bubrega) 9,8%, hronični pijelonefritis 14,5% i diiabetes mellitus je zastupljen sa 29,3% dijalizne populacije (grafikon 4).

9,3 10,1 14,5 14,0 19,07,7 13,6 9,3 10,2 7,7 5,3

12,7

10,7

6,9

15,9 11,3 14,013,9

15,410,2 17,3 11,9 10,8 15,8

14,3

5,6

10,7 23,6

17,411,3

19,3

26,616,9

27,117,3 20,3 21,5 14,0

19,0

4,0

5,1

4,6 3,4 8,8

4,8

20,0

26,411,6

19,4

17,5

15,2

15,411,9

24,0 15,321,5

10,512,7

45,333,3 34,8 37,1

29,817,7

29,2 25,4 25,332,2

24,635,1

27,0

9,510,512,35,1

2,710,29,22,53,53,27,2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% (

paci

jenata

)

GNPNPKDDMHTRVDMiscUnknown

Grafikon 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u BiH, starosti do 45 godina. za period 2002-2014. godine


15

Tabela 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan), po entitetima i Brčko DC, na dan 31.12.2014. godine

Godina GN (N)

PN (N)

PKD (N)

DM (N)

HT (N)

RVD (N)

Misc (N)

Unknown (N)

Ukupno (N)

FBiH 27 39 16 87 22 2 37 40 270 RS 15 23 5 35 29 1 32 6 146

Brčko DC 0 0 0 3 4 0 2 2 11

Tabela 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1.dan) za BiH , starosti do 45 godina, za period 2002-2014. godine

Godina GN (N)

PN (N)

PKD (N)

DM (N)

HT (N)

RVD (N)

Misc (N)

Unknown (N)

Ukupno (N)

2002 34 15 3 8 0 0 8 7 75 2003 24 19 1 17 4 1 5 1 72 2004 24 8 2 12 5 0 11 7 69 2005 23 12 2 7 2 0 7 9 62 2006 17 10 1 11 2 0 8 8 57 2007 14 12 4 21 2 0 11 15 79 2008 19 10 3 11 6 1 10 5 65 2009 15 7 1 16 6 0 6 8 59 2010 19 18 1 13 2 2 13 7 75 2011 19 9 2 12 3 1 7 6 59 2012 16 14 1 14 8 0 7 5 65 2013 20 6 5 8 6 0 9 3 57 2014 17 8 3 12 6 0 9 8 63

0,010,0 14,7

7,018,6 16,7

8,5 4,9 3,113,7 10,7 7,6 10,4

26,116,7

23,530,2

30,5 31,338,0

39,0

23,1

26,0 29,322,8 20,8

4,3

8,3 8,5

3,813,0

6,7

5,914,0

11,911,3

7,3

13,813,7 9,3

16,56,510,0

34,8

46,741,2

23,322,0 27,1

12,7 17,1

24,6

17,820,0 19,0

24,7

8,8

16,310,2

12,5

11,323,2

13,8

16,424,0

22,8

27,3

7,02,9 7,83,81,38,212,34,95,62,13,43,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% (

paci

jenata

)

GNPNPKDDMHTRVDMiscUnknown

Grafikon 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan) za BiH, starosti 75 i više godina, za period 2002-2014. godine


16

Iz grafikona 6 i tabele 6 se uočava da je, kod incident pacijenata na 1 dan, za starosnu dob preko 75 godina, osnovni

uzrok hroničnog bubrežnog zatajenja u najvećem broju bio diabetes melitus.

Tabela 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan) za BiH, starosti 75 i više godina, za period 2002-2014. godine

Godina GN (N)

PN (N)

PKD (N)

DM (N)

HT (N)

RVD (N)

Misc (N)

Unknown (N)

Ukupno (N)

2002 0 8 1 4 3 1 6 0 23 2003 1 14 2 3 2 0 5 3 30 2004 1 14 1 3 2 0 8 5 34 2005 3 10 0 7 6 1 13 3 43 2006 2 13 2 6 7 0 18 11 59 2007 1 13 0 6 1 4 15 8 48 2008 4 9 3 8 8 6 27 6 71 2009 4 14 1 19 6 2 32 4 82 2010 8 16 1 9 9 5 15 2 65 2011 6 13 2 12 10 1 19 10 73 2012 1 15 0 18 7 4 22 8 75 2013 3 15 3 18 13 3 18 6 79 2014 6 19 1 21 5 1 16 8 77

Napomena: Podaci za godinu 2001. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Incident pacijenti na 91.dan (pacijenti žive 90 dana od početka prve dijalize)

U 2014. je bilo 398 incident pacijenata (na 91 dan), sa incident stopom od 113,5 pmp, 240 muškaraca (139,6 pmp) i 158 žene (88,3 pmp). Muškarci su predstavljali 60,3% od incidenta (na 91 dan) pacijenata. Prosječna dob ove grupe incident pacijenata je bila 60,7 ± 14,9 godina (medijana 63,0 godine). Prosječna dob incident (na 91 dan) muškaraca bila je 60,6 ± 14,45 godina (medijana 62 godina). Prosječna dob incident (na 91 dan) žena bila je 60,8 ± 15,6 godina (medijana 65 godine).

Prilagođena incident stopa pmp (sa

općom populacijom EU27 2005. godine koristi se za podešavanje proračuna) bila je 129,2 pmp; muškarci 159,0 pmp, a žene 100,4 pmp.

Primarna bubrežna oboljenja u incident pacijenata na dan 91. su bila: glomerulonefritis 9,5%; pijelonefritis 13,6%, dijabetična nefropatija: tip 1: 13,6%, tip II: 15,8%, oba tipa 29,4%, hipertenzija 13,8%; renovaskularne bolesti 0,5%; policistična bolest bubrega 5,3%, razni (ostali) 16,8%, nepoznato: 11,1%.


17

398

242 226 225205

254 268228

254 246

217 220 232 246

119124 136

148150

156149 161

140 143 142 141

365 378 354416 432379 395 385374363

421416

135

18 1518

13

1414

1113 14

611 11

11

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

Bro

j pac

ijenat

a

BiH FBiH RS DC Brčko

Grafikon 7: Distribucija incident pacijenata (na 91 dan) po godinama i lokaciji dijaliznog centra

Iz grafikona 7 se uočava da je na dan 31.12.2014. godine u FBiH broj incident pacijenata (na 91 dan) bio 246,

u RS je taj broj bio 141, u DC Brčko 11, gdje je broj konstantan i ne raste (tabela 7).

Tabela 7: Incident pacijenti (na 91 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2014. Broj / pmp incident pacijenti na 1 dan

Godina Federacija BiH Republika Srpska Brčko distrikt Bosna i Hercegovina

2002 242 / -* 119 / -* 18 / -* 379 / 108,0

2003 226 / -* 124 / -* 15 / -* 362 / 104,0

2004 225 / -* 135 / -* 18 / -* 378 / 107,7

2005 205 / -* 136 / -* 13 / -* 354 / 100,9

2006 254 / -* 148 / -* 14 / -* 416 / 118,6

2007 268 / -* 150 / -* 14 / -* 432 / 123,1

2008 228 / -* 156 / -* 11 / -* 395 / 112,6

2009 254 / -* 149 / -* 13 / -* 416 / 118,6

2010 246 / -* 161 / -* 14 / -* 421 / 120,0

2011 217 / -* 140 / -* 6 / -* 363 / 103,5

2012 220 / -* 143 / -* 11 / -* 374 / 106,6

2013 232 / -* 142 / -* 11 / -* 385 / 109,8

2014 246 / -* 141 / -* 11 / -* 398 / 113,5

-* Nepoznato Napomena: Podaci za godinu 2001. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

18

Poglavlje 2 PREVALENT PACIJENTI

Sažetak

• Na dan 31.12 2014. godine u BiH je bilo ukupno 2664 pacijenata na RRT, što predstavlja porast od 1,1% u odnosu na 2013. godinu.

• Najzastupljeniji modalitet tretmana kod prevalent pacijenata je bila HD (2354 pacijenta), PD (71 pacijent), a sa funkcionalnim graftom 222 pacijenta.

• Od uspostavljanja registra broj pacijenata se stalno povećavao, za pacijente na HD to povećanje je bilo 60,3% u odnosu na 2002. godinu

• Na dan 31.12 2014. godine prevalenca je bila 759,4 pmp, u 2002 god prevalenca je bila 460,7 pmp.

• Srednja životna dob prevalent pacijenata je bila 61 godina.

• Primarna bubrežna bolest u 2014. godini je bila diabetična nefropatija.

• Najzastupljeniji modalitet liječenja je u prevalent pacijenata bio hemodijaliza 88,4%, peritonealna dijaliza 2,7% i Tx 8,3%.

• Srednja sedmična doza eritropetina je bila 4000 UI.

• Srednja vrednost HgB se kretala od 100-119 g/L.

• Najveći broj prevalent pacijenata zivotne dobi iznad 75 god su imali DC Bijeljina (84) i UKC Saraajevo (61 pacijent)

• U ostalim dijaliznim centrima najzasupljeniji su bili pacijenti zivotne dobi od 45-64 godine.

Poglavlje 2 Prevalent pacijenti

19

Podaci koji se odnose na prevalentne ESRD pacijente koji se nalaze na raznim oblicima RRT su prikazani u

tabeli 8 i grafikonu 8. Godišnji porast u 2014. godini, u odnosu na 2013. godini, bio je 1,1%.

HD;2354 pacij.;

88,4%

PD; 71 pacij.; 2,7%

Tx;222 pacij.;

8,3%

0150300450600750900

1050120013501500165018001950210022502400

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Godina

Pm

p

HDPDTx

Grafikon 8: Broj pacijenata prema vrsti tretmana u Bosni i Hercegovini za period 2002-2014.godine; (HD: hemodijaliza; PD: peritonealna dijaliza; Tx: transplantacija bubrega)

Najzastupljeniji modalitet tretmana terminalnog stadijuma hroničnog bubrežnog zatajenja je hemodijaliza sa 2354 pacijentom u 2014. godini zatim

PD sa 71 pacijenata. Ukupan broj pacijenata sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2014. godine je bio 222 pacijenta.


20

Tabela 8: Prevalent pacijenti prema vrsti tretmana za period 2002-2014 . godina i procent povećanja u odnosu na prethodnu godinu

31.12. Hemodijaliza(N / %)

Peritonealna dijaliza(N / %)

Graft funkcionalan(N / %)

Ostalo (N)

Ukupno (N)

2002 (N / %) 1471 / 91,0% 41 / 2,6% 104 / 6,4% 0 1616 2003 (N / %) 1598 / 91,4% 43 / 2,5% 107 / 6,1% 0 1748 2004 (N / %) 1681 / 90,6% 48 / 2,6% 125 / 6,7% 1 1855 2005 (N / %) 1779 / 90,8% 55 / 2,8% 125 / 6,4% 0 / 0,1% 1959 2006 (N / %) 1895 / 90,2% 76 / 3,6% 130 / 6,2% 0 2101 2007 (N / %) 2034 / 89,8% 92 / 4,1% 139 / 6,1% 0 2265 2008 (N / %) 2092 / 89,4% 96 / 4,1% 153 / 6,5% 0 2341 2009 (N / %) 2128 / 89,1% 103 / 4,3% 156 / 6,5% 0 / 0,1% 2388 2010 (N / %) 2230 / 89,7% 99 / 4,0% 155 / 6,2% 3 / 0,1% 2487 2011 (N / %) 2219 / 89,5% 91 / 3,7% 163 / 6,6% 6 / 0,2% 2479 2012 (N / %) 2260 / 89,3% 80 / 3,2% 183 / 7,2% 8 / 0,3% 2531 2013 (N / %) 2328 / 88,4% 85 / 3,2% 197 / 7,6% 14 / 0,5% 2624 2014 (N / %) 2356 / 88,4% 71 / 2,7% 222 / 8,3% 17 / 0,6% 2664 Povećanje 2003 (%) 8,6% 4,8% 2,9% 0,0% 8,2% Povećanje 2004 (%) 5,2% 11,6% 16,8% 100,0% 6,1% Povećanje 2005 (%) 5,8% 14,6% 0,0% -100% 5,6% Povećanje 2006 (%) 6,5% 38,2% 4,0% 0,0% 7,2% Povećanje 2007 (%) 7,3% 21,0% 15,9% 0,0% 7,8% Povećanje 2008 (%) 2,9% 4,3% 10,1% 0,0% 3,4% Povećanje 2009 (%) 1,7% 7,3% 1,9% 100,0% 2,0% Povećanje 2010 (%) 4,8% -3,8% -0,6% 300% 4,1% Povećanje 2011 (%) -4,9% -8,1% 5,2% 200% -0,3% Povećanje 2012 (%) 1,8% -8,8% 12,3% 33,0% 2,1% Povećanje 2013 (%) 3,0% 6,2% 12,0% 75,0% 3,7% Povećanje 2014 (%) 1,2% -16,5% 12,7% 21,4% 1,5%

Napomena: Podaci za 2001. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Iz tabele 8 se uočava da se iz godine u godinu povećava prevalenca pacijenata na dijalizi; za pacijente na hemodijalizi to povećanje u 2014. godini u odnosu na 2002. godinu iznosi 60,2%, a za pacijente na peritonealnoj dijalizi

povećanje iznosi 73,2%. Povećan je broj pacijenata sa funkcionalnim graftom; u 2014. godini. U odnosu na 2002. godinu to povećanje iznosi 134,6%.


21

Unkn; 9,1%

DM Tip I; 13,7%

HT; 10,6%

PN; 15,3%

GN; 20,3%

Misc; 19,1%

PKD; 5,2%

DM Tip II;

4,9%

(skraćenice: DM type I: diabetic nephropathy type I; DM typeI I: diabetic nephropathy typeI I; Hipertenzion: hypertensive nephrosclerosis and/or ischemic nephropathy; GN: glomerulonephritis; PN: pyelonephritis; PKD: Policistis kidneyes, adult type;)

Grafikon 9: Najčešća renalna oboljenja kod prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2014. godini

Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na dan 31.12.2014. godine: diabetic nephropathy: tip I: 13,7%, tp II: 4,9%,

oba 18,6%; hypertensija 10,6%, glomerulonephritis 20,3%; polycystic kidney disease 5,2%; pyelonephritis 15,3%; ostalo 19,1%; nepoznato: 9,1.

Tabela 9: Prevalent pacijenti tretirani različitim oblicima nadomještanja bubrežne funkcije na dan 31.12.2014.

31.12.2014 Prevalent pacijenti % muškarci Mediana - godine Diabetes

mellitus – Tip I i II (%)

Hemodijaliza 2354 (88,4%) 57,5% 62,0 (0-92) 19,6% Peritonealna dijaliza 71 (2,7%) 46,5% 55,0 (13-84) 28,2% Transplantacija 222 (8,3%) 68,0% 43,0 (11-79) 7,2% Sve ostalo 17 (0,6%) 52,9% 59,0 (22-79) 0,0%

Svi 2664 (100%) 66,7% 61,0 (0-91) 18,6%

Distribucija RRT modaliteta prevalent pacijenata prikazana je u tabeli 9. Većina prevalent pacijenata tretirana je hroničnom hemodijalizom. Ovi

pacijenti su stariji i imaju manji postotak dijabetičara od bolesnika liječenih peritonealnom dijalizom.


22

Tabela 10: Spolna i starosna struktura prevalent pacijenata na dan 31.12. 2014. godine

Starosna grupa Spol

0-19 20-44 45-64 65-74 75+ Ukupno (N / %)

Muškarci (N) 14 288 686 340 243 1571 / 59,0% Žene (N) 8 180 428 278 199 1093 / 40,1%

Ukupno (N): 22 468 1114 618 442 2664

Na dan 31. decembra 2014. godine, bilo je 2684 prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini s prevalentnom stopom od 759,4 pmp; 1571 muškarca (913,9 pmp) i 1093 žene (610,9 pmp). Muškarci predstavljaju 59,0% prevalentnih RRT pacijenata. Prosječna starosna dob prevalentnih pacijenata je bila 58,7 ± 15,3 godina, srednja

starosna dob je bila 61,0 godina. Prosječna dob prevalentnih muškaraca bila je 58,3 ± 15,10 godina, srednja starosna dob je bila 60,0 godina. Prosječna starosna dob žena je bila 59,6 ± 15,35 godina, srednja starosna dob je bila 62,0 godina. 22 pacijenta su imali manje od 20 godina.

Terapija eritropoetinom kod prevalent RRT pacijenata

Srednja sedmična doza u posljednjoj sedmici decembra 2014 kod prevalent hemodijaliznih pacijenata, (N=2354; 1951 tretiranih eritropoetinom), je bila 4000 jedinica (srednja vrijednost 4106 ± 1945 jedinica, raspon 1000-15000 jedinica).

Srednja sedmična doza u posljednjoj sedmici decembra 2014 kod prevalent

pacijenata na peritonealnoj dijalizi, (N=71; 54 tretiranih eritropoetinom), je bila 6000 jedinica (srednja vrijednost 5222 ± 1420 jedinica, raspon 2000-8000 jedinica).

Za transplantirane pacijente (N=222) nema pouzdanih podataka.

HD; 82,9%

PD; 76,1%

4045

505560

657075

808590

95100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

%

HDPD

Grafikon 10: Prevalent HD i PD pacijenti tretirani eritropoetinom u periodu 2003-2014.


23

82,9% prevalent pacijenata na hemodijalizi je bilo tretirano eritropoetinom u 2014. godini. Primjena eritropoetina je sve više

zastupljena; U odnosu na 2003. godinu kada je kod 78,2% hemodializiranih pacijenata bio primjenjivan eritropoetin (grafikon 10, tabela 11).

Tabela 11: Prevalent HD i PD pacijenti tretirani eritropoetinom u periodu 2003-2014.

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 HD (%) 78,2% 77,8% 77,3% 79,3% 80,8% 88,1% 88,6% 82,6% 89,1% 87,8% 82,3% 82,9% PD (%) 65,1% 60,4% 50,9% 53,9% 57,6% 72,9% 79,6% 78,8% 81,3% 58,8% 76,5% 76,1%

Napomena: Podaci za 2001. i 2002. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

72,0%

27,2%

72,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

Subkutano (%) Intravenski (%) Intravensko željezo (%)

Grafikon 11: Prevalent pacijenti tretirani eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009.

Eritropoetin je najčešče primjenjivan u našoj dijaliznoj populaciji (72,8%) intravenski a 27,2% je subkutano

(grafikon 11, tabela 12). Tabela 12: Prevalent RRT pacijenti tretirani eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009.

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Subkutano (%) 92,2% 88,6% 90,7% 85,8% 75,4% 74,2% 72,0%

Intravenski (%) 4,7% 10,2% 8,5% 13,6% 23,6% 25,3% 27,2%

Intravensko željezo (%) 33,2% 47,2% 59,0% 69,8% 69,3% 70,3% 72,8%

Napomena: Podaci za 2001. i 2002. godinu su nepotpunia a od 2010 godine nisu prikupljani i zato nisu prezentirani.


24

30,0 30,620,6 21,9 18,5 20,3 16,7 19,0

25,8

32,6 34,841,2 41,5

40,543,5

43,144,9

56,5

17,317,4 25,1 24,3

25,526,5

21,321,5

16,220,1 17,2 13,1 12,3 15,5 9,718,9 14,6

1,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% (

paci

jenata

)

Hb < 100 g/l Hb 100-119 g/l Hb =ili> 120 g/l Bez podatka

Grafikon 12: Grupe vrijednosti hemoglobina kod pacijenata na dijalizi koji koriste eritropoetin stimulativna sredstva

Iz gornjeg grafikona i tabele ispod uočljivo je da se vrijednost hemoglobina (g/l) kod pacijenata

tretiranih eritropoetinom kreću u rasponu od 100 do 119 g/l.

Tabela 13: Grupe vrijednosti hemoglobina kod pacijenata na dijalizi koji koriste eritropoetin stimulativna sredstva

31.12. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Hb < 100 g/l (%) 30,0% 30,6% 20,6% 21,9% 18,5% 20,3% 16,7% 19,0% 25,8% Hb 100-119 g/l (%) 32,6% 34,8% 41,2% 41,5% 40,5% 43,6% 43,0% 44,9% 56,5%

Hb ≥ 120 g/l (%) 17,3% 17,4% 25,1% 24,3% 25,5% 26,5% 21,3% 21,5% 16,2%

Bez podatka (%) 20,1% 17,2% 13,1% 12,3% 15,5% 9,7% 18,9% 14,6% 1,5%

Podaci o vrijednostima hemoglobina kod pacijenata do 2006. godine su nepouzdani i zato nisu prezentirani

Prevalent pacijenti po dijaliznim centrima na dan 31.12.2014. godine

Broj prevalent pacijenata po dijaliznim centrima značajno je različit.

2664 prevalent pacijenta u Bosni i Hercegovini imalo je neki od tretmana

na dan 31.12.2014. godine. Broj prevalent pacijenata po dijaliznim centrima prikazan je narednim grafikonima i tabelama.


25

95

270

53

83

97

101

36

91

28

68

123

277

129

249

81

184

44

28

63

213

73

19

81

61

1

96

20

0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300

Nefrologija KCU Sarajevo

UKC Tuzla

Satelitski centar Ilidža

Gračanica

Bihać

Travnik

Gradiška

Zvornik

Livno

Orašje - Odžak

Doboj

Bijeljina

Mostar

Hemodijaliza KCU Sarajevo

Prijedor

Banja Luka

Tešanj

Trebinje

Istočno Sarajevo

Zenica

Brčko DC

Foča

Šamac

Živinice

Pedijatrijska klinika KCU Sarajevo

Laktaši

Konjic

Broj pacijenata Grafikon 13: Broj prevalent pacijena po dijaliznim centrima na dan 31.12.2014. godine

Iz grafikona 13 se uočava da je najveća prevalenca u UKC Tuzla (270), IDC Bijeljina (277) i Klinika za hemodijalizu KCU Sarajevo sa

Satelitskim dijaliznim centrom Ilidža (249+53) pacijenata. Za visoku

prevalencu u IDC Bijeljina objašnjenje je i balkanska endemska nefropatija.

Najveći broj pacijenata preko 75 godina starosti na dan 31.12.2014. godine imali su dijalizni centri u Bijeljini (84 pacijenta) i Klinici za


26

hemodijalizu KCU Sarajevo sa Satelitskim dijaliznim centrom Ilidža (61 pacijenta), dok je u većini centara

najzastupljenija dijalizna populacija životne dobi između 45-64 godine.

Tabela 14: Broj prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2014. godine

Star

osne

gru

pe

Klin

ika

za n

efro

logi

ju K

CU

Sar

ajev

o

UK

C T

uzla

Sa

telit

ski c

enta

r za

hem

odija

lizu

Ilid

ža

DIj

aliz

ni c

enta

r G

rača

nica

E

urod

ijaliz

ni C

enta

r K

B B

ihać

C

enta

r za

hem

odija

lizu

Tra

vnik

M

edic

insk

i cen

tar

Gra

dišk

a FM

C D

ijaliz

ni c

enta

r Z

vorn

ik

Cen

tar

za h

emod

ijal.

Liv

no

Žup

. bol

n. O

rašj

e-O

djel

za

dija

lizu

Odž

ak

Cen

tar

za h

emod

ijaliz

u D

oboj

ID

C B

ijelji

na

Cen

tar

za h

emod

ijaliz

u K

B M

osta

r

Klin

ika

za h

emod

ijaliz

u K

CU

Sar

ajev

o

Dija

lizni

cen

tar

Prije

dor

Inte

rnac

. dija

lizni

cen

tar

Ban

ja L

uka

Cen

tar

za d

ijaliz

u op

šta

boln

ica

Teš

anj

Ods

jek

za h

emod

.-Opš

ta b

olni

ca T

rebi

nje

IDC

Istočn

o Sa

raje

vo

KB

Zen

ica-

Odj

el z

a di

jaliz

u

Cen

tar

za d

ijaliz

u B

rčko

K

linič

ki c

enta

r Foča

Z

drav

stve

na u

stan

ova

FMC

Šam

ac

Cen

tar

za h

emod

ijaliz

u Ž

ivin

ice

KC

U P

edija

rijs

ka k

linik

a-N

efro

lošk

o od

jelj.

ID

C B

anja

Luk

a II

-Lak

taši

JU

Opć

a bo

lnic

a K

onjic

-Cen

tar

za h

emod

ij.

0-19 4 4 0 0 0 3 0 0 0 0 2 0 1 2 0 0 1 0 0 3 0 0 0 1 1 0 0 20-44

45 64 7 17 31 24 6 19 4 3 17 18 25 34 9 34 10 5 4 44 12 2 3 13 0 11 7

45-64

29 141 25 33 38 49 17 44 15 13 54 83 49 107 37 77 21 10 31 109 29 9 18 29 0 35 12

65-74

15 41 13 24 24 19 8 20 6 28 32 92 27 53 15 49 6 6 14 36 14 7 27 12 0 29 1

75+ 2 20 8 9 4 6 5 8 3 24 18 84 27 53 20 24 6 7 14 21 18 1 33 6 0 21 0

Uku

pno

95

270

53

83

97

101

36

91

28

68

123

277

129

249

81

184

44

28

63

213

73

19

81

61

1 96

20

Med

iana

god

ine

(Ops

eg)

43,0

(19-

78)

53,0

(13-

82)

63,0

(28-

86)

62,0

(23-

87)

54,0

(21-

86)

53,5

(0-8

2)

60,5

(29-

84)

58,0

(23-

83)

55,0

(33-

80)

72,0

(31-

85)

60,0

(3-8

2)

68,0

(25-

89)

60,0

(12-

86)

61,0

(18-

87)

62,0

(28-

87)

62,0

(21-

87)

54,0

(13-

85)

61,5

(23-

84)

62,5

(26-

87)

57,0

(1-8

3)

63,0

(20-

85)

62,0

(41-

76)

73,0

(24-

92)

55,5

(18-

81)

17,0

(17-

17)

65,0

(24-

89)

53,0

(31-

67)

27

Poglavlje 3 DIJALIZNI TRETMAN - PREVALENT PACIJENTI

Sažetak

• Najzastupljeniji modalitet liječenja kod prevalent pacijenata tokom svih godina je hemodijaliza. Na dan 31.12.2014. godine 2354 pacijenta ili 87,4% liječeno je hemodijalizom.

• U 2014. godini kod 18,6% prevalent pacijenata primarna bubrežna bolest je dijabetična nefropatija.

• Hemodijafiltracija je u 2006. godini godini bila kod 0,6% a u 2014. godini taj procenat je iznosio 11,7%.

• Na dan 31.12.2014. godine kod prevalent dijaliznih pacijenata bili su zastupljeniji muškarci 58,5% u odnosu na žene 41,5%

• Dobna struktura pacijenata se posljednjih godina znatno promjenila. U 2002. godini je bilo 3,8 % pacijenata >75 godina starosti a na dan 31.12.2014. godine 18,4%; Najzastupljenija je dijalizna populacija životne dobi od 45 do 64 godine (42,2%).

• Osnovni uzrok HBB bolesti kod prevalent HD pacijenata u 2014. godini su bili glomerulonefritis i pijelonefritis (33,9%)

• Osnovni uzrok smrti prevalent pacijenata u 2014. godini su bila kardiovaskularna oboljenja 61,8%.

Poglavlje 3 Dijalizni tretman - prevalent pacijenti

28

Uvod

2354 (87,4%) od 2664 prevalent pacijenata na kraju 2014.godine bili su liječeni sa hroničnom HD. Muška dijalizna populacija je bila zastupljena sa 58,5%, prosječne životne dobi 60,1 ± 14,308. U 18,6% prevalent pacijenata primarna bubrežna bolest je bila dijabetična nefropatija.

Većina hemodijaliznih pacijenata u Bosni i Hercegovini su liječeni u

okviru bolničkih centara (100% na kraju 2014 godine), a u RS većina tih centara su privatni dijalizni centri.

Ostale dijalitičke metode kao što su hemodijafiltracija / hemofiltracija su u porastu: u 2006. je liječeno samo 0,6%, a u 2014. godini taj procenat je iznosio 11,7%.

88,4%99,4%

0,6%

11,6%

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

%

Hemodijaliza

Hemodijafiltracija/Hemofiltracija

Grafikon 14: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2014. godine

Tabela 15: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2014. godine

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Hemodijaliza 99,4% 97,3% 96,9% 88,0% 95,2% 93,2% 90,3% 89,6% 88,4% Hemodijafiltracija/Hemofiltracija 0,6% 2,7% 3,1% 12,0% 4,8% 6,8% 9,7% 10,4% 11,6%

Napomena: Podaci za period 2001-2005 su nepoznati.


29

67,6%

34,8%

48,5

20,0%

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%Standardni heparin

Niskomolekularni heparin

Grafikon 15: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2014. godina

Iz grafikona 15 i tabele 16 se uočava da je u 2008. i 2009. godini u većem procentu su bili zastupljeni niskomolekularni heparini (dalteparin i

enoxeparin) u odnosu na heparin koji je u 2009. godini bio zastupljen sa 34,8%.

Tabela 16: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godine

Antikoagulacija 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Standardni heparin 67,6% 68,8% 53,5% 39,3% 34,5% 37,2% 34,8% Niskomolekularni heparin 20,0% 20,7% 33,9% 52,3% 51,3% 45,6% 48,5%

Napomena: Podaci za 2001. i 2002. godinu su nepotpuni a od 2010 godine nisu prikupljani i zato nisu prezentirani.


30

Muškarci;58,6%

Žene;41,4%

35

40

45

50

55

60

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

%

MuškarciŽene

Grafikon 16: Spolna struktura pacijenata na hemodijalizi po godinama

Kod prevalent HD pacijenata zastupljeniji su bili muškarci; Na dan 31.12.2014. godine taj odnos je bio:

muškarci 58,5%, žene 41,5%. (grafikon 16, tabela 17).

Tabela 17: Spolna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

31.12. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Muškarci (N / %)

803 / 54,6%

850 / 53,2%

915 / 54,4%

950 / 53,4%

1027 / 54,2%

1111 / 54,6%

1144 / 54,7%

1190 / 55,9%

1258 / 56,4%

1251 / 56,4%

1270 / 56,2%

1331 / 57,2%

1378 / 58,5%

Žene (N / %)

668 / 45,4%

748 / 46,8%

766 / 45,6%

829 / 46,6%

868 / 45,8%

924 / 45,4%

745 / 45,3%

938 / 44,1%

972 / 43,6%

968 / 43,6%

972 / 43,8%

997 / 42,8%

976 / 41,5%

Ukupno (N) 1471 1598 1681 1779 1895 2035 2092 2128 2230 2219 2260 2328 2354



31

22,2 21,0 20,2 18,5 16,4 15,9 15,1 14,6 13,9 14,2 14,1 13,5 14,4

50,2 49,4 47,7 47,7 46,6 45,6 45,2 45,8 46,3 45,9 45,1 44,0 42,2

23,0 24,3 26,1 26,3 27,6 28,5 28,5 27,0 25,2 24,9 24,4 24,7 25

3,8 4,6 5,4 7,0 8,7 9,3 10,5 12,1 13,9 14,5 15,6 17,1 18,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

% (

paci

jenata

) ≥7565-7445-6420-440-19

Grafikon 17: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi

Najzastupljenija starosna dob dijaliznih pacijenata u 2014. godini je bila dob između 45-64 godine, 42,2%, dok je

samo 0,4% bilo zasupljeno u životnoj dobi do 19 godina (grafikon 17, tabela 18).

Tabela 18: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi

Starosna grupa Godina 0-19 godina

(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina

(N / %) Preko 75 godina

(N / %) Ukupno

2002 11 / 0,7% 327 / 22,2% 738 / 50,2% 339 / 23,0% 56 / 3,8% 1471 2003 10 / 0,6% 336 / 21,0% 790 / 49,4% 389 / 24,3% 73 / 4,6% 1598 2004 11 / 0,7% 339 / 20,2% 801 / 47,7% 439 / 26,1% 91 / 5,4% 1681 2005 11 / 0,6% 329 / 18,5% 848 / 47,7% 467 / 26,3% 124 / 7,0% 1779 2006 13 / 0,7% 311 / 16,4% 883 / 46,6% 523 / 27,6% 165 / 8,7% 1895 2007 16 / 0,8% 323 / 15,9% 928 / 45,6% 579 / 28,5% 189 / 9,3% 2035 2008 13 / 0,6% 316 / 15,1% 946 / 45,2% 597 / 28,5% 220 / 10,5% 2092 2009 12 / 0,6% 311 / 14,6% 974 / 45,8% 574 / 27,0% 257 / 12,1% 2128 2010 14 / 0,6% 310 / 13,9% 1033 / 46,3% 563 / 25,2% 310 / 13,9% 2230 2011 13 / 0,6% 314 / 14,2% 1018 / 45,9% 553 / 24,9% 321 / 14,5% 2219 2012 18 / 0,8% 319 / 14,1% 1019 / 45,1% 552 / 24,4% 352 / 15,6% 2260

2013 15 / 0,6% 314 / 13,5% 1024 / 44,0% 576 / 24,7% 399 / 17,1% 2328 2014 10 / 0,4% 327 / 13,9% 996 / 42,3% 588 / 25,0% 433 / 18,4% 2354



32

Unkn; 8,5%

DM Tip II;

5,1%PKD; 5,4%

Misc; 19,8%

GN; 18,6%

PN; 15,3%

HT; 11,5%

DM Tip I; 14,5%

Grafikon 18: Najzastupljenija primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2014. godine

Osnovni uzrok HBB kod prevalent HD pacijenata je bio glomerulonefritis i pijelonefritis u 2014. godini ukupno

33,9%, dok je diabetes mellitus bio zastupljen u 19,6% (462 pacijenata).

Tabela 19: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama DM

Godina GN (N / %)

PN (N / %)

PKD (N / %) Tip I

(N / %) Tip II

(N / %)

HT (N / %)

RVD (N / %)

Ostalo (N / %)

Nepoznato (N / %)

2002 398 27,1%

304 20,7%

93 6,3%

120 8,2%

66 4,5%

11 0,7%

372 25,3%

107 7,3%

2003 415 26,0%

336 21,0%

100 6,3%

158 9,9%

77 4,8%

13 0,8%

393 24,6%

106 6,6%

2004 422 25,1%

354 21,1%

108 6,4%

164 9,8%

82 4,9%

11 0,7%

395 23,5%

145 8,6%

2005 422 23,7%

362 20,3%

110 6,2%

187 10,6%

86 4,8%

12 0,7%

426 23,9%

174 9,8%

2006 416 22,0%

370 19,5%

110 5,8%

231 12,2%

100 5,3%

14 0,7%

456 24,1%

198 10,4%

2007 413 20,3%

407 20,0%

120 5,9%

240 11,8%

23 1,1%

104 5,1%

25 1,2%

479 23,5%

224 11,0%

2008 402 19,2%

394 18,8%

129 6,2%

263 12,6%

32 1,5%

127 6,1%

30 1,4%

495 23,7%

220 10,5%

2009 396 18,6%

396 18,6%

127 6,0%

280 13,2%

54 2,5%

148 7,0%

30 1,4%

491 23,1%

206 9,7%


33

DM Godina GN

(N / %) PN

(N / %) PKD

(N / %) Tip I (N / %)

Tip II(N / %)

HT (N / %)

RVD (N / %)

Ostalo (N / %)

Nepoznato (N / %)

2010 422 18,9%

404 18,1%

119 5,3%

289 13,0%

62 2,8%

174 7,8%

44 2,0%

508 22,8%

208 9,3%

2011 438 19,7%

378 17,0%

127 5,7%

296 13,3%

75 3,4%

188 8,5%

34 1,5%

492 22,2%

191 8,6%

2012 438 19,4%

401 17,7%

120 5,3%

328 14,5%

63 2,8%

214 9,5%

34 1,5%

478 21,2%

184 8,1%

2013 444 19,1%

383 16,5%

123 5,3%

362 15,5%

68 2,9%

252 10,8%

28 1,2%

472 20,3%

196 8,4%

2014 436 18,6%

368 15,6%

128 5,4%

341 14,5%

121 5,1%

271 11,5%

24 1,0%

466 19,8%

199 8,5%


Misc.; 1,4%

Cancer; 10,1%

Vascul.; 17,3%

Cardiac; 44,5%

Unkn.;14,5%

Infection;7,8%

Gastro-intest.; 1,4%;

Grafikon 19: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi u 2014. godine

Osnovni uzrok smrti kod prevalent HD pacijenata u 2014. godini su bili

kardiovaskularna oboljenja 61,8% (grafikon 19, tabela 20).


34

Tabela 20: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

Godina Cardiac (N / %)

Vascular (N / %)

Infection (N / %)

Cancer (N / %)

Liver disease (N / %)

Gastro-intestinal (N / %)

Nepoznato (N / %)

2003 84 / 45,9% 43 / 23,51% 9 / 4,9% 16 / 8,7% 4 / 2,2% 2 / 1,1% 20 / 10,9% 2004 99 / 41,9% 51 / 21,6% 9 / 3,8% 20 / 8,5% 5 / 2,1% 2 / 0,8% 42 17,8% 2005 77 / 34,1% 55 / 24,3% 11 / 4,9% 25 / 11,1% 6 / 2,7% 10 / 4,4% 34 / 15,0%

2006 118 / 45,6% 59 / 22,8% 10 / 3,9% 31 / 12,0% 8 / 3,1% 8 / 3,1% 23 / 8,9% 2007 121 / 46,9% 54 / 20,9% 10 / 3,9% 28 / 10,9% 9 / 3,5% 12 / 4,7% 15 / 5,8% 2008 151 / 49,5% 57 / 18,7% 11 / 3,6% 43 / 14,1% 11 / 3,6% 10 / 3,3% 17 / 5,6% 2009 159 / 44,9% 56 / 15,8% 13 / 3,7% 42 / 11,9% 4 / 1,1% 13 / 3,7% 60 / 16,9% 2010 120 / 37,7% 86 / 27,0% 13 / 4,1% 40 / 12,6% 10 / 3,1% 9 / 2,8% 29 / 9,1% 2011 173 / 44,4% 70 / 17,9% 33 / 8,5% 42 / 10,8% 7 / 1,8% 18 / 4,6% 27 / 6,9% 2012 178 / 47,3% 61 / 16,2% 27 / 7,2% 46 / 12,2% 6 / 1,6% 12 / 3,2% 21 / 5,6% 2013 148 / 51,6% 40 / 13,9% 16 / 5,6% 39 / 13,6% 4 / 1,4% 4 / 1,4% 25 / 8,7% 2014 154 / 44,5% 60 / 17,3% 27 / 7,8% 35 / 10,1% 3 / 0,9% 5 / 1,4% 50 / 14,5%

Napomena: Podaci za godinu 2001. su nepotpuni a za 2002. nepouzdani i zato nisu prezentirani.

35

Poglavlje 4 VASKULARNI PRISTUP KOD PACIJENATA NA HEMODIJALIZI

Sažetak

• Najzastupljeniji vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na dan 31.12.2014. godine je AVF (80,8%), PTEF graft 0,6% (13 pacijenata), endovaskularni kateter kod 15% pacijenata.

• Privremeni kateter je bio kod 142 pacijenta (6,0%) a trajni kateter kod 212 pacijenata.

• Jugularni je bio plasiran kod 93 pacijenta, sublklavija kod 44 pacijenta i femoralni kateter kod 5 pacijenata.

• Privremeni i trajni kateteri su bili najprisutniji u grupi pacijenata životne dobi od 45 do 65 godina starosti.

• Trajni kateter je najčešće plasiran u grupi pacijenata sa diabetes mellitusom(29,6%).

Poglavlje 4 Vaskularni pristup kod pacijenata na hemodijalizi

36

Vaskularni pristup - Prevalent acijenti

Prevalent hemodijalizni pacijenti: Dana 31. decembra 2014. godine bilo je 2355 prevalentna pacijenta na hroničnoj hemodijalizi (58,6% muškaraca, prosječne dobi 62,0 godina, raspon 1 do 92.

Vaskularni pristupi su bili: nativna arteriovenska fistula (AVF) u 80,8% pacijenata (N=1902), PTFE graft u 0,6% (N=13) i endovaskularni kateter u 15,0% pacijenata (N=354). U pacijenata sa AV fistulama i

graftovima, lokacija fistule/anastomoze je bila na podlaktici u 76,0% (N=1789) pacijenata, u kubitalnoj regiji kod 4,8% pacijenata (N=113). Endovaskularni kateteri (N=354) su bili: privremeni (noncuffed) u 6,0% (N=142) i trajni kateteri u 9,0% (N=212) pacijenata. Od privremenih katetera najviše je bio zatupljen jugularni kateter kod 3,9% (N=93), subklavijski kod 1,9% (N=44), i femoralni kod 0,2% (N=5) pacijenata; (grafikon 20, tabela 21).

Kateter trajni9,0%

AV graft 0,6%

Kateter privrem.

6,0%

AV fistula80,8%

Grafikon 20: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2014. godine


37

Tabela 21: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

AV fistula (N / %) 1546 /81,6%

1655 / 81,3%

1746 /83,5%

1801 /84,6%

1811 /81,2%

1913 /86,2%

1912 / 84,6%

1965 / 84,4%

1902 / 80,8%

• Podlaktica (N / %) 1470 /77,6%

1557 / 76,5%

1638 /78,3%

1716 /80,6%

1727 /77,4%

1829 /82,4%

1831 / 81,0%

1847 / 79,3%

1789 / 76,0%

• Nadlaktica (N / %) 76 / 4,0%

98 / 4,8%

108 /5,2%

85 / 4,0%

84 / 3,8%

84 / 3,8%

81 / 3,6%

118 / 5,1%

113 / 4,8%

AV graft (N / %) 28 / 1,5%

35 / 1,7%

43 / 2,1%

29 / 1,4%

20 / 1,4%

23 / 1,1%

19 / 0,8%

16 / 1,4%

13 / 0,6%

• Podlaktica (N / %) 12 / 0,6%

15 / 0,7%

18 / 0,9%

15 / 0,7%

7 / 0,3%

10 / 0,5%

7 / 0,3%

5 / 0,2%

5 / 0,2%

• Nadlaktica (N / %) 3 / 0,2%

3 / 0,1%

4 / 0,2%

2 / 0,1%

2 / 0,1%

3 / 0,1%

4 / 0,2%

4 / 0,2%

4 / 0,2%

• Nadkoljenica (N / %) 13 / 0,7%

17 / 0,8%

19 / 0,9%

12 / 0,6%

11 / 0,5%

10 / 0,5%

8 / 0,4%

7 / 0,3%

4 / 0,2%

Kateter privremeni (N / %) 54 / 2,8%

85 / 4,2%

125 /6,0%

147 /6,9%

105 /4,7%

106 /4,8%

98 / 4,3%

116 / 5,0%

142 / 6,0%

• Vena subklavija (N / %) 27 / 1,4%

42 / 2,1%

59 / 2,8%

75 / 3,5%

64 / 2,9%

64 / 2,9%

45 / 2,0%

44 / 1,9%

44 / 1,9%

• Vena jugularis (N / %) 26 / 1,4%

38 / 1,9%

61 / 2,9%

66 / 3,1%

37 / 1,7%

40 / 1,8%

50 / 2,2%

65 / 2,8%

93 / 3,9%

• Vena femoralis (N / %) 1 / 0,1%

5 / 0,2%

5 / 0,2%

6 / 0,3%

4 / 0,2%

2 / 0,1%

3 / 0,1%

7 / 0,3%

5 / 0,2%

Kateter trajni (N / %) 69 / 3,6%

101 / 5,0%

119 /5,7%

124 /5,8%

135 /6,1%

181 /8,2%

206 / 9,1%

208 / 8,9%

212 / 9,0%

Napomena: Podaci za period 2001-2005 ne postoje jer nisu prikupljani od dijalizni centara.

34,5%

46,7%

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

50,0

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Starosna grupa

%

Kateter privremeni

Kateter trajni

Grafikon 21: Starosne grupe prevalent pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine


38

Privremeni (N=142) i trajni kateteri (N=212) su bili najzastupljeniji u

starosnoj grupi 45-64 godine starosti (grafikon 21, tabela 22).

Tabela 22: Starosne grupe pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine

0-19 godina 20-44 godine 45-64 godina 65-74 godina 75+ godina Kateter privremeni (N / %) 0 / 0,0% 22 / 15,5% 49 / 34,5% 42 / 29,6% 29 / 20,4% Kateter trajni (N / %) 1 / 0,4% 31 / 14,6% 99 / 46,7% 40 / 18,9% 41 / 19,3%

Unkn 9,9%

DM26,9%

PKD 2,4%

Misc 15,1%

GN 13,2%

PN 20,8%

HT 10,8%RVD

0,9% Grafikon 22: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine

Najveći broj pacijenata sa trajnim kateterom je pripadao grupi pacijenata

sa diabetes melitusom (26,9%) (grafikon 50).

N=10; 4,8%11,3%

21,7%

62,2%

132

46

24

0

10

20

30

40

50

60

0-5 godina <5-10 godina <10-15 godina <15 godina

%

0102030405060708090100110120130

Bro

j paci

jenata

ProcentBroj pacijenata

Grafikon 23: Dužina trajanja dijalize kod prevalent hemodijaliziranih pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine


39

Dijalizni tretman kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom je trajao, kod najvećeg dijela dijalizne

populacije 0-5 godina, odnosno ova grupa pacijenata je bila najzastupljenija (grafikon 23, tabela 23).

Tabela 23: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine

0-5 godina <5-10 godine <10-15 godina <15 godina N / % 132 / 62,2% 46 / 21,7% 24 / 11,3% 10 / 4,8%

Vaskularni pristup - Incident pacijenti

Vaskularni pristup kod incidentnih pacijenta na hemodijalizi: Na dan 31. decembra 2014. godine 81,1%; N=313 od 386 pacijenta bilo je sa nekim od vaskularnih pristupa: nativna arteriovenska fistula u 55,7%; N=215, PTFE graft u 0%; N=0, i HD kateter u 25,4%; N=98 pacijent. U bolesnika sa AV fistulom i graftom, lokacija fistule

/ anastomoze na podlaktici je bila u 52,1%; N=201, na laktu / ruci kod 3,6% (N=14). Hemodijalizni kateteri bili su: privremeni (noncuffed), predzakrivljeni jugularni kod 12,7%; N=49, subklavijski kod 4,7%; N=18 i femoralni kod 0,5%; N=2 pacijent. Trajni kateter imalo je 7,5%; N=29 HD incident pacijenata sa kateterom.

AV fistula55,7%

Kateter privrem.17,9%

AV graft 0,0% Kateter

trajni7,5%

Grafikon 24: Vaskularni pristup kod incident hemodijaliziranih pacijenata na dan 31.12.2014. godine

40

Poglavlje 5 KRVNO PRENOSIVE BOLESTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI

Sažetak

• Prevalenca hepatitisa C se znatno smanjila; U 2006. godini je bilo 16,3% (342 pacijenta HCV pozitivnih) a u 2014. godini 8,5% (228 HCV pozitivnih pacijenata)

• Takođe Hbs Ag pozitivnih pacijenata je u 2014. godini bilo samo 2,2% (54 pozitvna pacijenta), za razliku od 2006. godine kada je bilo 93 pozitivna pacijenta.

• Na dan 31.12.2014. godine HIV pozitivnih pacijenata je bilo jedan a MRSA+ ukupno 6

Poglavlje 5 Krvno prenosive bolesti kod pacijenata na dijalizi

41

Uvod 10,7% od svih prevalent pacijenata imalo je hepatitis B (N=58) ili C (N=228) virusnu infekciju u 2014. godini (73 pacijenta imali su i hepatitis B i C virusnu infekciju), čiji broj i

postotak je bio niži tokom godina (grafikon 25, tabela 24). Glavni dijalizna jedinica za pacijente sa transmisivnim bolestima je u Centru za dijalizu.

HIV poz.1 pac. HbsAg+

HCV 2,7%

HbsAg 2,2%HCV

poz.8,5%

Grafikon 25: Procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje i HIV na dan 31.12.2014. godine

Tabela 24: Broj i procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje, HIV i MRSA 31.12 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

HbsAg (N / %) 93 / 4,4% 91 / 4,0%

82 / 3,5%

90 / 3,8%

77 / 3,1%

70 / 2,8%

64 / 2,5%

63 / 2,4%

58 / 2,2%

HCV (N / %) 342 / 16,3%

352 15,5%

309 13,2%

308 12,9%

336 13,5%

296 11,9%

27 10,8%

246 9,3%

228 / 8,5%

HbsAg + HCV (N / %)

24 / 1,1%

24 / 1,0%

21 / 0,9%

19 / 0,8%

23 / 0,9%

18 / 0,7%

19 / 0,7%

18 / 0,7%

73 / 2,7%

HIV (N) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 MRSA+ (N) 1 0 5 5 8 9 6 9 6

Napomena: Ne postoje pouzdani podaci za period 2001.- 2005.godina. HbsAg: hepatitis B virus HCV: hepatitis C virus HbsAg+ HCV: hepatitis B virus+hepatitis C virus HIV: Virus humane imunodeficijencije MRSA: Meticilin rezistentni Staphylococcus aureus

42

Poglavlje 6 DIJABETSKA NEFROPATIJA

Sažetak

• Prevalenca DM postaje značajno veća u posljednjih 10 godina. U 2002. godini je bila 39,6 pmp a u 2014. godini 142 pmp (482) pacijenta.

• Takođe je evidentan porast incidence od 15,1 pmpu 2002. godini na 31,4 pmp u 2014 godini.

• Do 2014. godine diabetes mellitus tip I je bio zastupljeniji da bi taj odnos bio promijenjen; U 2014. godini tip I iznosio je 14,3 pmp a tip II 17,1 pmp.

• Polna struktura pacijenata sa diabetesnom nefropatijom u 2014 godini ukazuje da je bilo više muškaraca (44,8 pmp) za razliku od žena (18,4 pmp).

• Srednja životna dob incidentnih pacijenata sa diabetesnom nefropatijom u 2014. godini je bila 63,0 godine.

Poglavlje 6 Dijabetska nefropatija

43

Pmp=31,4

Pmp=15,1

Pmp=

39,6

Pmp=142,0

0,0

15,0

30,0

45,0

60,0

75,0

90,0

105,0

120,0

135,0

150,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

Pm

pIncident (pmp)Prevalent (pmp)

Grafikon 26: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina

Iz grafikona 26 se uočava da je evidentan porast pacijenata sa diabetes mellitusom od 2002. godine kada je prevalenca bila 39,6 pmp za razliku od 2014. godine kada je prevalenca bila

142,0 pmp. Diabetes mellitus i u Bosni i Hercegovini postaje jedan od vodećih uzroka hroničnog bubrežnog zatajenja (tabela 25).

Tabela 25: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Incident (pmp) 15,1 22,8 20,0 21,9 28,5 26,8 25,7 35,9 30,2 26,8 31,9 30,2 31,4

Prevalent (pmp) 39,6 50,2 54,4 60,7 75,8 85,5 95,5 107,5 112,0 115,7 121,4 132,6 142,0


Tabela 26: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina prema tipu diabetesa

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 DM tip I (pmp) 22,8 21,7 23,7 23,7 21,4 29,1 25,7 14,3 DM tip II (pmp)

15,1 22,8 20,0 20,2 28,5 4,0 4,0 12,3 6,6 5,4 2,9 4,6 17,1

Ukupno DM I i II 15,1 22,8 20,0 20,2 28,5 26,8 25,7 35,9 30,2 26,8 31,9 30,2 31,4


Iz tabele 26 se vidi da je diabetes mellitus tip II. u 2014. godini bio više zastupljen, sa 17,1 pmp u odnosu na tip

I sa 14,3 pmp, za razliku od prethodnih godina kada je tip I bio znatno zastupljeniji.


44

Tabela 27: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 DM tip I (pmp) 78,7 85,2 88,9 91,2 91,5 100,9 110,6 104,6 DM tip II (pmp)

39,6 50,2 54,4 60,7 75,8 6,8 10,3 18,5 20,8 24,2 20,5 21,9 37,3

Ukupno DM I i II 39,6 50,2 54,4 60,7 75,8 85,5 95,5 107,5 112,0 115,7 121,4 132,6 142,0

U 2014. godini diabetesna nefropatija bila je prisutna kod 498 prevalent pacijenata (incidenca 142,0 pmp).

Pmp - muškarci44,8

Pmp - žene18,4

Pmp - SVI31,4

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

50,0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Godina

Pm

p

Muškarci (pmp)Žene (pmp)SVI

Grafikon 27: Pmp incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godina

Iz grafikona 27 i tabele 28 se uočava da su muškarci bili u većem procentu zastupljeniji od ženske dijalizne

populacije u 2014. godini; 44,8 pmp muškaraca, za razliku od 18,4 pmp kod žena.

Tabela 28: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Muškarci (pmp) 15,1 20,4 20,9 20,4 38,4 30,8 29,1 48,3 33,7 31,4 39,6 36,6 44,8 Žene (pmp) 15,1 25,2 19,0 20,1 19,0 22,9 22,4 30,7 26,8 22,4 24,6 24,0 18,4

SVI (pmp) 15,1 22,8 20,0 20,2 28,5 26,8 25,7 39,3 30,2 26,8 31,9 30,2 31,4



45

Pmp - muškarci183,8

Pmp - žene101,7

Pmp - SVI183,8

0,015,030,045,060,075,090,0

105,0120,0135,0150,0165,0180,0195,0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Godina

Pm

pMuškarci (pmp)Žene (pmp)SVI

Grafikon 28: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine

Iz grafikona 28 i tabele 29 se uočava da su, na dan 31.12.2014. godine, kod prevalent pacijenata muška dijalizne

populacija bila zastupljenija (183,8 pmp) za razliku od ženske populacije (101,7 pmp).

Tabela 29: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2014. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Muškarci (pmp) 40,7 47,7 58,2 59,9 85,5 97,7 106,5 128,6 134,4 136,1 142,5 160,0 183,8 Žene (pmp) 38,6 52,5 50,9 61,5 66,5 73,8 85,0 87,2 90,6 96,1 101,2 106,2 101,7

SVI (pmp) 39,6 50,2 54,4 60,7 75,8 85,5 95,5 107,5 112,0 115,7 121,4 132,6 142,0


N=

51;

45,5

%

N=

12;

10,7

%

N=

0;

0,0

%

N=

29;

25,9

%

N=

20;

17,9

%

0,05,0

10,015,020,025,030,035,040,045,050,0

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

%

0510152025303540455055

Bro

j paci

jenata

Grafikon 29: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine


46

Tabela 30: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2013. godine

Starosna grupa

Godina 0-19 godina

(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina


(N / %)

2002 0 / 0,0% 7 / 12,7% 35 / 63,6% 9 / 16,4% 4 / 7,3% 2003 0 / 0,0% 14 / 17,5% 47 / 58,8% 18 22,5% 1 / 1,3% 2004 0 / 0,0% 12 / 16,9% 25 / 35,2% 31 / 43,7% 3 / 4,2% 2005 0 / 0,0% 7 / 9,9% 37 / 52,1% 20 / 28,2% 7 / 9,9% 2006 0 / 0,0% 10 / 9,9% 61 / 60,4% 26 / 25,7% 4 / 4,0% 2007 0 / 0,0% 21 / 22,3% 35 / 37,2% 33 / 35,1% 5 / 5,3% 2008 0 / 0,0% 11 / 12,2% 41 / 45,6% 30 / 33,3% 8 / 8,9% 2009 0 / 0,0% 15 / 11,9% 62 / 49,2% 33 / 26,2% 16 / 12,7%

2010 1 / 0,9% 11 / 10,3% 50 / 46,7% 38 / 35,5% 7 / 6,5% 2011 1 / 1,1% 11 / 11,7% 46 / 48,9% 29 / 30,9% 7 / 7,4% 2012 2 / 1,8% 11 / 10,0% 46 / 41,8% 40 / 36,4% 11 / 10,0% 2013 1 / 1,0% 7 / 6,9% 39 / 38,6% 38 / 37,6% 16 / 15,8% 2014 0 /0,0% 12 / 10,7% 51 / 45,5% 29 / 25,9% 20 / 17,9%


Najzastupljenija dijalizna populacija sa diabetes mellitusom je bila između 45 i 64 godine starosti, dok je populacija

preko 75 godina bila zastupljenija od populacije do 19 godina (grafikon 29, tabela 30).

N=

82;

16,5

%

N=

163;

32,7

%

N=

2;

0,4

%

N=

69;

13,9

%

N=

182;

36,5

%

05

101520253035404550

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

%

020406080100120140160180200

Bro

j paci

jenata

Grafikon 30: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine

I u grupi prevalent pacijenata sa diabetes mellitusom u 2014. godini najzastupljenija je bila dijalizna populacija između 45-64 godine

starosti (36,5%), a zatim i dijalizna populacija između 65-74 godine starosti (32,7%) (grafikon 30, tabela 31).


47

Tabela 31: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2014. godine Starosna grupa

Godina 0-19 godina

(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina


(N / %)

2002 0 / 0,0% 29 / 20,9% 85 / 61,2% 21 / 15,1% 4 / 2,9%

2003 0 / 0,0% 37 / 21,1% 105 / 60,0% 31 17,7% 2 / 1,1% 2004 0 / 0,0% 43 / 22,5% 88 / 46,1% 54 / 28,3% 6 / 3,1% 2005 0 / 0,0% 40 / 18,8% 96 / 45,1% 63 / 29,6% 14 / 6,6% 2006 0 / 0,0% 46 / 17,3% 123 / 46,2% 80 / 30,1% 17 / 6,4%

2007 0 / 0,0% 56 / 18,7% 131 / 43,7% 97 / 32,3% 16 / 5,3% 2008 0 / 0,0% 57 / 17,0% 149 / 44,5% 110 / 32,8% 19 / 5,7% 2009 0 / 0,0% 63 / 16,7% 175 / 46,4% 107 / 28,4% 32 / 8,5% 2010 2 / 0,5% 57 / 14,5% 173 / 44,0% 123 / 31,3% 38 / 9,7% 2011 2 / 0,5% 56 / 13,8% 180 / 44,3% 128 / 31,5% 40 / 9,9% 2012 4 / 0,9% 59 / 13,8% 184 / 43,2% 131 / 30,8% 48 / 11,3% 2013 3 / 0,6% 64 / 13,8% 185 / 39,8% 147 / 31,6% 66 / 14,2%

2014 2 / 0,4% 69 / 13,9% 182 / 36,5% 163 / 32,7% 82 / 16,5%


Tabela 32: Dijalizni centri u Bosni i Hercegovini sa najvećim procentom prevalent pacijenata sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine

Dijalizni centar Broj prevalent pacijenta sa DM % prevalent pacijenta sa DM

IDC Bijeljina 27 5,4% Centar za hemodijalizu Doboj 28 5,6% Dijalizni centar Gračanica 31 6,2% UKC Tuzla 39 7,8% Kantonalna bolnica Zenica - Odjel za dijalizu 47 9,4% Internacionalni dijalizni centar Banja Luka 54 10,8% Klinika za hemodijalizu KCU Sarajevo 59 11,8%

Napomena: Ostali dijalizni centri imaju procent prevalent pacijenata sa DM ispod 5%


48

Mediana - muškarci

61,0 godina

Mediana - žene66,0 godina

Mediana - SVI63,0 godina

40,0

45,0

50,0

55,0

60,0

65,0

70,0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Godina

Media

na (

godin

e)

Mediana - Muškarci Mediana - ŽeneMediana - SVI

Grafikon 31: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine

Iz grafikona 31 i tabele 33 se uočava da je, u periodu 2002-2014. godina, ženska dijalizna populacija bila starije životne dobi (60-70,0) godina) za

razliku od muške dijalizne populacije čija je srednja životna dob bila 56-65 godina.

Tabela 33: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Mediana - Muškarci 59,0 56,0 58,5 56,0 57,0 59,0 59,0 60,0 61,0 59,0 61,0 65,0 61,0

Mediana - Žene 61,0 60,0 66,5 63,0 65,0 65,0 66,0 65,0 65,0 66,0 70,0 67,0 66,0

Mediana - SVI 61,0 58,0 63,5 60,0 59,5 62,0 60,0 61,0 62,5 61,0 63,0 65,5 63,0



49

Mediana - muškarci

62,0 godina

Mediana - žene67,0 godina

Mediana - SVI64,0 godina

40,0

45,0

50,0

55,0

60,0

65,0

70,0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Godina

Media

na (

godin

e)

Mediana - Muškarci Mediana - ŽeneMediana - SVI

Grafikon 32: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine

I u prevalent dijaliznoj populaciji, u periodu 2002-2014. godina, žene su

bile starije životne dobi od muškaraca (grafikon 32, tabela 34).

Tabela 34: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2014. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Mediana - Muškarci 54,0 55,0 56,0 56,0 57,0 58,0 59,0 59,0 61,0 60,0 60,0 62,0 62,0 Mediana - Žene 59,0 60,0 63,0 63,0 64,0 64,0 65,0 64,0 65,0 66,0 67,0 68,0 67,0

Mediana - SVI 57,0 57,0 60,0 60,0 60,0 61,0 60,0 60,0 62,0 62,0 63,0 64,0 64,0

Napomena: Podaci za 2001. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani

50

Poglavlje 7 BALKANSKA ENDEMSKA NEFROPATIJA

Sažetak

• U 2002. godini je bilo ukupno 271 pacijenat sa BEN-om, sa evidentnim smanjenjem tokom posljednjih godina da bi u 2014. godini bilo ukupno 246 pacijenata (prevalenca 70,1 pmp).

• Najveći broj pacijenata je bio u 2007/2008. godini (305 pacijenata).

• 39,8% pacijenata u 2014. godini je bilo životne dobi između 65-74 godine, a 46,7% životne dobi iznad 75 godina starosti.

• Najveći broj pacijenata sa BEN-om u 2014. godini ima DC Bijeljina (141 pacijent), DC Odžak 46 pacijenata i DC Šamac 42 pacijenta.

• Za sve životne dobi muškarci su bili zastupljeniji (51,2%) u odnosu na žene (48,8%).

Poglavlje 7 Balkanska endemska nefropatija

51

Uvod

Posebno mjesto u ovoj publikaciji zauzima balkanska endemska nefropatija.

Balkanska endemska nefropatija (BEN), hronični tubulointersticijski nefritis (vjerovatno toksična nefropatija uzrokovana aristolohijskom kiselinom) je još uvijek veliki uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja u Bosni i Hercegovini. Prevalenca dijaliznih pacijenata sa BEN je bila 70,4 u 2003. godini i povećavala se do 2008. godine (86,9), od kada počinje postepeno opadati, da bi u 2014. godini iznosila 70,1 pmp. U poređenju s tim, prevalenca dijaliznih pacijenata sa diabetesom se povećava. Evidentno je da broj oboljelih od balkanske endemske nefropatije ne raste, čak se smanjuje procentualni udio ovih pacijenata u odnosu na druge primarne

bolesti, naročito dijabetičnu nefropatiju.

U sjeveroistočnoj Bosni (BEN regija) prevalenca dijaliznih pacijenata sa BEN je višestruko veća nego kod ostalih pacijenata. Velika većina BEN pacijenata su u dobnoj skupini preko 65 godina. Na dan 31.12.3014. godine samo 1 (jedan) pacijent je mlađi od 45 godina sa BEN.

Poslednje 4 godine evidentan je pad incidente novih pacijenata sa BEN na hroničnom dijaliznom tretmanu (6,8 pmp u 2014. godini) u odnosu na 31,4 pmp pacijenata sa diabetesom. Od ukupnog broja hroničnih dijaliznih pacijenata u Bosni i Hercegovini u 2014. godini 246 (9,2%) su pacijenti s BEN, što predstavlja značajan zdravstveni i finansijski problem u našoj zemlji.

Tabela 35: Broj prevalent pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom za period 2002-2014. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Broj pacijenata / pmp

271 / 77,3

247 / 70,4

247 / 70,4

263 / 75,0

282 / 80,4

303 / 86,4

305 / 86,9

295 / 84,1

301 / 85,8

286 / 81,5

271 / 77,3

252 / 71,8

246 / 70,1

Muškarci (%) 48,7 48,6 49,8 46,0 45,0 48,2 49,8 50,8 50,5 52,4 50,9 50,4 51,2 Žene (%) 51,3 51,4 50,2 54,0 55,0 51,8 50,2 49,2 49,5 47,6 49,1 49,6 48,8


Najveći broj pacijenata sa BEN-om je bio u 2007/2008. godini (303 odnosno 305), da bi u 2014. godini bio

evidentan pad broja ove dijalizne populacije u odnosu na prethodni period (tabela 35).


52

5,7%

43,1%

35,8%

15,4%

38

88

106

14

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

0-5 godina <5-10 godina <10-15 godina <15 godina

%

0

15

30

45

60

75

90

105

Bro

j paci

jenata


Grafikon 33: Dužina trajanja dijalize kod pacijenata sa endemskom nefropatijom na dan 31.12.2014.

Najveći broj pacijenata sa BEN-om je bio na dijalizi manje od 5 godina (43,1%; 106 pacijenata), a najmanji

procenat 5,7% više od 15 godina (14 pacijenata; Grafikon 33).

N=

115;

46,7

%

N=

98;

39,8

%

N=

0;0

,0%

N=

1;

0,4

%

N=

32;1

3,0

%

0102030405060708090

100110

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Bro

j paci

jenata

05101520253035404550

%

Grafikon 34: Starosna struktura pacijenata sa dijagnozom balkanska endemska nefropatija na dan 31.12.2014.

Životna dob pacijenata sa BEN-om je bila u 39,8% slučajeva (98 pacijenta) između 65-74 godina starosti a 46,7%

u dobi 75+ godina (115 pacijenata), (grafikon 34).

Tabela 36: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom u 2014. godini po dijaliznim centrima BEN regije

31.12 Bijeljina Odžak Šamac Brčko Broj pacijenata i % 141 (57,3%) 46 (18,7%) 42 (17,1%) 8 (3,3%)


53

Najveći broj pacijenata sa endemskom nefropatijom na dan 31.12.2014. godine je bio u IDC Bijeljina, 141

pacijent, a zatim u DC Odžak 46 pacijenata i Šamac 42 pacijenta (tabela 36).

N=

1;

3,1

%

N=

1;

3,1

%

N=

6;

18,8

%

N=

8;

25,0

%

N=

11;

34,4

%

N=

4;

12,5

%

N=

1;

3,1

%

0

5

10

15

Cancer Cardiac Vascular Misc. Gastro-intest.

Infection Unkn.

Bro

j paci

jenata

05101520253035404550

%

Grafikon 35: Vodeći uzroci smrti kod pacijenata sa endemskom nefropatijom u 2014. godini

Vodeći uzrok smrti u 2014. godini kod pacijenata sa BEN-om su bila

kardiovaskularna oboljenja, 43,8% (grafikon 35)

54

Poglavlje 8 UZROCI SMRTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI

Sažetak

• U 2014. godini je umrlo 358 pacijenata na dijalizi; 348 pacijenata tretiranih hemodijalizom, 10 peritonealnom dijalizom.

• U prevalenciji dijaliznih pacijenta kardiovskularne bolesti su najznačajniji uzrok smrti; 60,9%, a infekcije i maligne bolesti u 17,9% slučajeva.

• Gruba stopa smrtnosti je u posljednje 2 godine bila relativno stabilna (10,0% odnosno 11,6%).

• Najveća stopa smrtnosti je bila u dijaliznoj populaciji životne dobi od 45-64 godina.

• Od ukupnog broja umrlih u FBiH je bilo 65,6%, RS 32,4% i Distriktu Brčko 2,0%.

Poglavlje 8 Uzroci smrti kod pacijenata na dijalizi

55

Uvod

358 RRT pacijenata je umrlo u 2014. godini. Od ovog broja, 356 su bili pacijenti na dijalizi (346 hemodijaliza i 10 peritonealna dijaliza), a 2 je bio primatelj bubrežnog grafta). Gruba stopa smrtnosti za pacijente na dijalizi

u 2014. godini je bila 11,6% (11,2% za HD pacijente i 0,3% za pacijente sa PD). Najčešći uzrok smrti u pacijenata na dijalizi su bile kardiovaskularne bolesti (60,9%), zatim maligna oboljenja (9,8%).

Unkn.; 15,1%

Liver disease;

0,8%

Cancer; 9,8%

Vascular; 16,8%

Cardiac; 44,1%

Misc; 2,5%

Infection8,1%

Gastro-intest.; 2,0%

Grafikon 36: Kategorije najčešćih uzroka smrti pacijenata na dijalizi u 2014. godini (N=358)

Tabela 37: Smrtnost pacijenata na dijalizi za period 2002-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

HD 3,0% 9,1% 11,0% 10,2% 10,7% 10,1% 11,3% 12,6% 11,2% 13,5% 12,8% 9,8% 11,2% PD 1,2% 0,7% 0,2% 0,3% 0,2% 0,4% 0,4% 0,4% 0,3% 0,3% 0,5% 0,2% 0,2% Tx 0,0% -* 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% 0,0% 0,2%

Svi 4,2% 9,8% 11,3% 10,6% 11,0% 10,5% 11,8% 13,2% 11,6% 13,9% 13,3% 10,0% 11,6%



56

32,4

%

27,1

%

36,0

%

0,6

% 3,9%2

129

97

116

14

0

5

10

15

20

25

30

35

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

%

0102030405060708090100110120130

Bro

j paci

jenata


Grafikon 37: Broj i procent umrlih po starosnim grupama u 2014. godini (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

Najveća stopa smrtnosti je bila u 2003. godini u populaciji dijaliznih pacijenata starosne dobi 45-64 godine, u 2014. godini je najveća stopa

smrtnosti takođe bila kod dijalizne populacije starosne dobi 45-64 godine (tabela 38).

Tabela 38: Broj i procent umrlih po starosnim grupama za period 2002-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)


(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina


(N / %) Ukupno

2003 0 / 0,0% 16 / 8,1% 89 / 45,2% 72 / 36,5% 20 / 10,2% 197 2004 0 / 0,0% 19 / 7,9% 107 / 44,2% 85 / 35,1% 31 / 12,8% 242 2005 1 / 0,4% 18 / 7,7% 80 / 34,2% 97 / 41,5% 38 / 16,2% 234 2006 0 / 0,0% 15 / 5,6% 97 / 36,5% 108 / 40,6% 46 / 17,3% 266 2007 0 / 0,0% 20 / 7,5% 98 / 36,7% 94 / 35,2% 55 / 20,6% 267

2008 0 / 0,0% 23 / 7,2% 116 / 36,5% 109 / 34,3% 70 / 22,0% 318 2009 0 / 0,0% 16 / 4,4% 126 / 34,3% 134 / 36,5% 91 / 24,8% 367 2010 1 / 0,3% 26 / 7,9% 115 / 34,7% 106 / 32,0% 83 / 25,1% 331 2011 1 / 0,2% 14 / 3,5% 143 / 35,6% 128 / 31,8% 116 / 28,9% 402 2012 0 / 0,0% 21 / 5,3% 142 / 36,1% 108 / 27,5% 122 / 31,0% 393 2013 2 / 0,7% 11 / 3,7% 95 / 32,2% 87 / 29,5% 100 / 33,9% 295

2014 2 / 0,6% 14 / 3,9% 129 / 36,0% 97 / 27,1% 116 / 32,4% 358

Ukupno 7 213 1337 1225 765 3670

Napomena: Podaci za godinu 2001. godinu nedostaju a za 2002. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.


57

FBiH; 65,6%

RS; 32,4%

Brčko distrikt; 2,0%

05

10152025303540455055606570

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

%

FBIHRSBrčko DC

Grafikon 38: Procent umrlih prema lokaciji dijaliznog centra, za period 2003-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

Iz grafikona 38 i tabele 39 se uočava da je od ukupnog postotka umrlih, u FBiH u 2014. godini umrlo 65,6%, u RS 32,4%, u Brčko Distriktu 2,0%. Ovi

procenti su približno srazmjerni broju prevalent pacijenata u entitetima i Brčko Distriktu u 2014. godini.

Tabela 39: Broj i % umrlih prema lokaciji za period 2003-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

Federacija BiH (N / %)

Republika Srpska (N / %)

DC Brčko (N / %)

Bosna i Hercegovina (N)

2003 122 / 61,9% 66 / 33,5% 9 / 4,6% 197 2004 148 / 61,2% 83 / 34,3% 11 / 4,5% 242 2005 150 / 64,1% 71 / 30,3% 13 / 5,6% 234 2006 164 / 61,7% 84 / 31,6% 18 / 6,8% 266 2007 152 / 56,9% 97 / 36,3% 18 / 6,7% 267 2008 202 / 63,5% 101 / 31,8% 15 / 4,7% 318 2009 225 / 61,3% 129 / 35,1% 13 / 3,5% 367 2010 218 / 65,9% 108 / 32,6% 5 / 1,5% 331 2011 267 / 66,4% 124 / 30,8% 11 / 2,7% 402 2012 250 / 63,6% 132 / 33,6% 11 / 2,8% 393 2013 167 / 56,6% 120 / 40,7% 8 / 2,7% 295

2014 235 / 56,6% 116 / 40,7% 7 / 2,7% 358

Ukupno 2300 1231 139 3670

Napomena: Podaci za 2001. godinu nedostaju a za 2002. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

58

Poglavlje 9 PREŽIVLJAVANJE

Sažetak

• Preživljavanje u periodu 01.01.2003. – 31.12.2014. godine, na uzorku od 399 pacijenta: umrlo 295, živo 104 pacijenta (26,1%).

• prosječno jednogodišnje preživljavanje 21,7%, medijana preživljavanja 78 mjeseci, što je kompatibilno sa svjetskim standardima.

• Prema primarnoj bubrežnoj bolesti, pacijenti sa diabetes mellitusom su imali najmanju stopu preživljavanja.

• Prema dobnoj strukturi pacijenata koji su u 2003. godini započeli dijalizu najmanju stopu preživljavanja, očekivano, su imali pacijenti >75 godina starosti.

• Prema spolu, žene su imale nižu stopu preživljvanja.

Poglavlje 9 Preživljavanje

59

Uvod

Krivulje preživljavanja su urađena prema metodi Kaplan-Meier survival. Krivulje su urađene za 399 pacijenata čija je prva dijaliza započela 2003. godine i koje pokazuju stanje sa 31.12.2014. godine. Urađene su krive preživljavanja prema vrsti tretmana primjenjenih kod pacijenata (HD, PD i Tx), zatim prema primarnoj bubrežnoj bolesti tih pacijenata, prema starosnoj

dobi pacijenata koji su u 2003. godini započeli dijalizu, prema spolu pacijenata, zbirna kriva preživljavanja kao i kriva preživljavanja čija je primarna bubrežna bolest Balkanska endemska nefropatija.

Od 399 pacijenata koji su započeli dijalizu u 2003. godini, na dan 31.12.2014. godine bilo je živo 104 pacijenata ili 26,1%.

HD (25,7%)

PD (27,3%)

Tx (50%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0 12 24 36 48 60 72 84 96 108 120 132 144

Trajanje preživljavanja (mjeseci)

Cum

ulat

. sur

viva

l

HD PD Tx

Grafikon 39: Kriva preživljavanja prema vrsti tretmana pacijenata (HD, PD i Tx) - period 01.012003 - 31.12.2014. godina


60

GM (43,3%)

PN (30,5%)

DM (11,8%)

Misc (26,6%)

HT (22,7%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0 12 24 36 48 60 72 84 96 108 120 132 144


Cum

ulat

. sur

viva

l

GMPNDM (tip I i II)MiscHTHT

Grafikon 40: Kriva preživljavanja prema primarnoj bubrežnoj bolesti - period 01.012003 - 31.12.2014. godina

0-19 (0,0%)

20-44 (57,4%)

45-64 (32,8%)

65-74 (13,6%)

75+ (6,7%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13


Cum

ulat

. sur

viva

l

0-1920-4445-6465-7475+

Grafikon 41: Kriva preživljavanja prema starosnoj dobi pacijenata - period 01.012003 - 31.12.2014. godina


61

Muškarci (29,0%)

Žene (23,1%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0 12 24 36 48 60 72 84 96 108 120 132 144


Cum

ulat

. sur

viva

l

Muškarci Žene

Grafikon 42: Kriva preživljavanja prema spolu pacijenata - period 01.012003 - 31.12.2014. godina

104 (26.1%)

399 (100%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0 12 24 36 48 60 72 84 96 108 120 132 144


Cum

ulat

. sur

viva

l

Grafikon 43: Zbirna kriva preživljavanja; svi pacijenti; period 01.012003 - 31.12.2014. godina - period 01.012003 - 31.12.2014. godina


62

50 (100%)

11 (22.0%)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

0 12 24 36 48 60 72 84 96 108 120 132 144


Cum

ulat

. sur

viva

l

Grafikon 44: Kriva preživljavanja za pacijente čija je primarna dijagnoza Balkanska endemska nefropatija - period 01.012003 - 31.12.2014. godina

Komentar na izračun preživljavanja

Obzirom na to da je otpočinjanjem vođenja Renalnog registra sukladno metodologiji Sekcije "A" došlo do nekih izmijena u vođenje statistike i evidencije, na ove podatke je potreban komentar.

Nova metodologija je donijela značajne novine, omogućila praćenje kretanja patologije dijaliznih pacijenata, a osobito donošenje relevatnih zaključaka o uspješnosti dijaliznog tretmana. S druge strane omogućila je usporedivost podataka iz našeg Registra s podacima u drugim zemljama, gdje je vođenje registra unificirano.

Jedna od najvećih novina je potpuno razdvajanje pacijenata tretiranih

dijalizom do 3 mjeseca i preko 3 mjeseca (incident pacijenti na 1 i 91 dan) i prevalent pacijenti. Poznato je da je smrtnost pacijenata, koji su bili kratko vrijeme na dijaliznom tretmanu, vrlo visoka. Stoga je metodološki u Sekciji "A" izdvojena analiza koja uključuje samo one koji su tretirani 3 mjeseca i više.

Kod tumačenja grafikona 37-41 potrebno uzeti u obzir različite metodologije prikupljanja podataka u vremenu 2003. godina i na kraju perioda praćenja 2014. godina. Nepoznavajući metodološke razlike u prikupljanju podataka, preživljavanje pacijenata se može komentirati kao neadekvatno, dosta kratko. U izračunu "survival" samo za godine 2012. i


63

2013. došlo se do podatka da je "survival time" pacijenata na dijalizi oko 10,5 god, ako se isključe pacijenti tretirani manje od 3 mjeseca, što je u okvirima evropskog prosjeka.

Pažnju i komentar zaslužuje i broj dijabetičnih pacijenata na dijaliznom tretmanu i nihovo procentualno učešće u patologiji. Treba uočiti da je broj prevalent pacijenata od DM u 2002.

godini bio 39,9 pmp, a u 2014. godini 142 pmp. Ovo predstavlja značajan porast i usporediv je s evropskim trendovima. Treba ponovo navesti da je ovoliko velika razlika u procentualnom učešću dijabetičnih pacijenata dijelom prostekla i iz drugačije metodologije prikupljanja i obrade podataka za renalni registar u periodu 2003.-2014. godina.

64

Poglavlje 10 PARATIREOIDEKTOMIJA

Paratireidektomija kao način liječenja sekundarnog hiperparatireoidizma je bila urađena kod 86 pacijenata u

2009. godini (47,7%) muškaraca i 52,3% žena (graf. 45).

52,3%47,7%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

Muškarci Žene

%

Grafikon 45: Spolna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine

5,89,3%

59,3%

25,6%

0,0%0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Starosna grupa

%

Grafikon 46: Starosna dob pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine

Tabela 40: Spolna i starosna struktura pacijenata na dijalizi kod kojih je urađena paratireoidektomija Spol pacijenta Starosne grupe pacijenata

31.12.2009. Muškarci Žene 0-19 god. 20-44 god. 45-64 god. 65-74 god. 75+ godina

Paratiroidektomija 41 45 0 22 51 8 5

Napomena: Podaci o paratireoidektomiji od 2010 godine nisu prikupljani i zato nisu prezentirani.

65

Poglavlje 11 PERITONEALNA DIJALIZA

Sažetak

• U BiH broj pacijenata na PD se smanjuje posljednjih 5 godina. U 2009.godini je bio najveći broj pacijenata (103) a na dan 31.12.2014. godine ukupno je bio 71 pacijent.

• Životna dob pacijenata je u 35,2% slućajeva je između 45 i 64 godine, najmanji procenat pacijenata je >75.godina (5,6%)

• Osnovni uzrok HBB u pacijenata liječenih peritonealnom dijalizom je u 28,2% Diabetes mellitus.

Poglavlje 11 Peritonealna dijaliza

66

Uvod

Evaluacija prikupljenih podataka je bazirana na rezultatima iz 27 dijalizna centra. CAPD u BiH aktivno provode: U FBiH KCU Sarajevo, UKC Tuzla, KBC Mostar i Kantonalna bolnica Zenica, a u RS Internacionalni dijalizni centar Banja Luka i KCMF Istočno Sarajevo centar za hemodijalizu i nefrologiju. Ostali dijalizni centri imaju manji broj bolesnika na kontrolama. Kardiovaskularna oboljenja su takođe najčešći uzrok smrti u PD pacijenata.

U narednim grafikonima i tabelama su date karakteristike pacijenata na

peritonealnoj dijalizi. Polna struktura ovih pacijenata u 2014. godini je

slijedeća: 45,1% muškaraca i 54,9% žena. Najveći broj pacijenata (35,2%) je u starosnoj dobi između 45-64 godine. Tretman Eritropoetinom u 2013. godini je bio zastupljen u 76,1% pacijenata. 59,2% pacijenata je na PD do pet godina a 29,6% do 10 godina. 8 (11,3%) pacijenata je na PD preko 10 godina. Primjena peritonealne dijalize (CAPD i CCPD) je različito od zemlje do zemlje, i najpopularnija je u Australiji i Novom Zelandu, i primijenjuje se više kod djece nego starijih.

51,2%

Muškarci;45,1%

48,8%

Žene;54,9%

30

35

40

45

50

55

60

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Godina

%

MuškarciŽene

Grafikon 47: Spolna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi po godinama


67

Tabela 41: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi 31.12. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Muškar. (N / %)

21 / 51,2%

24 /44,2%

24 /50,0%

28 /50,9%

36 / 47,4%

45 /48,9%

52 /54,2%

60 /58,3%

52 /52,5%

49 /53,8%

40 / 50,0%

39 / 45,9%

32 / 45,1%

Žene (N / %)

20 / 48,8%

19 /55,8%

24 /50,0%

27 /49,1%

40 / 52,6%

47 /51,1%

44 /45,8%

42 /41,7%

47 /47,5%

42 /46,2%

40 / 50,0%

46 / 54,1%

39 / 54,9%

Ukupno (N) 41 43 48 55 76 92 96 103 99 91 80 85 71


31,0

%

2,8%

43,5

%

17,6

%5,6%

22

4

18

25

20

5

10

15

20

25

30

35

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

starosna grupa

%

0

3

6

9

12

15

18

21

24

Bro

j paci

jenata


Grafikon 48: Starosna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2014. godine

Najzastupljenija životna dob pacijenata na peritonealnoj dijalizi, u periodu 2002-2014. godina, je bila između 45-

64 godine starosti kao i kod pacijenata na hemodijalizi (grafikon 48, tabela 42).

Tabela 42: Starosna struktura PD pacijenata


(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina


(N / %) Ukupno

2002 2 / 4,9% 7 / 17,1% 26 / 63,4% 5 / 12,2% 1 / 2,4% 41 2003 3 / 7,0% 8 / 18,6% 24 / 55,8% 6 / 14,0% 2 / 4,7% 43

2004 3 / 6,3% 11 / 22,9% 22 / 45,8% 8 / 16,7% 4 / 8,3% 48 2005 2 / 3,6% 14 / 25,5% 28 / 50,9% 7 / 12,7% 4 / 7,3% 55 2006 6 / 7,9% 18 / 23,7% 36 / 47,4% 11 14,5% 5 / 6,6% 76 2007 5 / 5,4% 25 / 27,2% 38 / 41,3% 20 / 21,7% 4 / 4,3% 92 2008 6 / 6,3% 27 / 28,1% 43 / 44,8% 18 / 18,8% 2 / 2,1% 96 2009 6 / 5,8% 26 / 25,2% 48 / 46,6% 18 / 17,5% 5 / 4,9% 103 2010 6 6,1% 28 / 28,3% 42 / 42,4% 19 / 19,2% 4 / 4,0% 99

2011 3 / 3,3% 31 / 34,1% 39 / 42,9% 13 / 14,3% 5 / 5,5% 91 2012 1 / 1,3% 28 / 35,0% 33 / 41,3% 14 / 17,5% 4 / 5,0% 80


68


(N / %) 20-44 godina

(N / %) 45-64 godina

(N / %) 65-74 godina


(N / %) Ukupno

2013 2 / 2,4% 27 / 31,8% 37 / 43,5% 15 / 17,6% 4 / 4,7% 85 2014 2 / 2,8% 22 / 31,0% 25 / 35,2% 18 / 25,4% 4 / 5,6% 71

Napomena: Podaci za PD pacijente za 2001. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Misc; 14,1%

PKD; 5,6%

Unkn; 11,3%

GN; 18,3%

PN; 16,9%

HT; 5,6%

DM; 28,2%

Grafikon 49: Primarna bubrežna oboljenja kod pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2014. godine

69

Poglavlje 12 TRANSPLANTACIJA BUBREGA

Sažetak

• 2014. godina je najuspješnija godina po broju transplantacija bubrega i broj transplantiranih pacijenata u 2014. godini je bio 43.

• Na dan 31.12.2014. godine u BiH je bilo ukupno 222 pacijenta sa bubrežnim graftom; 153 sa živom rodbinskom transplantacijom, 64 sa transplantacija od umrlog davaoca.

• Životna dob transplantiranih pacijenta čiji je graft funkcionalan je od 20 do 64 godine.

• Transplantacija od umrlog davaoca u BiH je prvi put urađena 2006. godine u UKC Tuzla i do 2014. godine je bilo 19 donora.

Poglavlje 12 Transplantacija bubrega

70

Uvod

Evaluacija podataka je bazirana na podacima iz dijaliznih centara u BiH. Po podacima dobijenim od dijaliznih centara broj novih pacijenata sa bubrežnim transplantantom u 2014. je bio 43.

Na kraju 2014. godine ukupan broj transplantiranih u BiH sa funkcionalnim bubrežnim graftom iznosio je 222, od čega je 153 sa živom rodbinskom/nerodbinskom transplantacijom, 64 sa transplantacijom od umrlog davaoca, a nedostaje podatak za 5 pacijenata.

Starosna struktura transplantiranih pacijenata po godinama prikazana je u tabeli 43, iz koje se vidi da je najviše transplantiranih pacijenata u životnoj dobi 20-64 godine (tabela 43).

Struktura transplantiranih pacijenata u Bosni i Hercegovini takođe je prikazana u tabeli 43, iz koje se vidi da je najzastupljenija živa rodbinska/nerodbinska transplantacija.

Broj novih RTx pacijenata varira po godinama od uspostavljanja Registra 2001. Period od uspostavljanja Registra do danas je kratak za donošenje značajnih zaključaka. Međutim, očigledno je da je broj

transplantiranih pacijenata mali i da značajno ne raste, što će ubuduće predstavljati ozbiljan problem građanima BiH.

Prema raspoloživim (nepotpunim) podacima Renalnog registra evidentirana su 63 slučaja zatajenja grafta nakon transplantacije. Od toga broja Registar raspolaže podatkom o razlogu odbacivanja grafta u 40 slučajeva; Hronično otkazivanje 16 slučajeva, razni razlozi 7 slučajeva, akutno odbacivanje 5 slučajeva, odbacivanje poslije prekida imunosupresije 5 slučajeva, infekcija transplantanta 4 slučaja, i po jedan slučaj odnosi se na hiperakutno odbacivanje (unutar 48 sati), tehnički problemi i tromboza (art/ven).

Od svih zemalja u svijetu najveća stopa transplantacija u 2012. godini je u Norveškoj 60 pmp, Halisko (Meksiko) 59 pmp, Holandija 57 pmp i USA sa 55 pmp transplantacija od umrlog davaoca. Najveću stopu preživljavanja grafta imaju Norveška 639 pmp, Portugal 602 pmp i USA sa 594 pmp. Od nama susjednih zemalja najveću stopu transplantacija ima Hrvatska; 54 pmp u 2012 godini.


71

Tabela 43: Tabelarni prikaz broja pacijenata sa funkcionalnim bubrežnim graftom u Bosni i Hercegovin, po godinama

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

RTx pacijenti (N) 104 107 125 125 130 139 153 152 155 163 183 197 222

• Živa rodbinska 71 74 86 90 93 98 102 102 102 105 109 117 132

• Živa nerodbinska 16 16 20 17 16 17 19 17 15 18 21 20 21

• Transplant od umrlog davaoca

15 15 16 15 18 23 28 28 34 37 49 56 64

• Nepoznato 2 2 3 3 3 3 4 5 4 3 4 4 5

Muškarci 68 72 85 84 89 96 103 105 110 115 131 137 151 Žene 36 35 40 41 41 43 48 47 45 48 52 60 71 0-19 godina 4 2 2 4 3 4 6 9 7 6 7 8 10 20-44 godina 71 75 87 82 82 82 82 82 85 86 90 107 115 45-64 godina 25 25 31 34 41 49 58 59 56 64 78 72 87 65-74 godina 4 5 5 4 3 3 6 6 6 6 7 9 9 75+ godina 0 0 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1


Živa rodbinska N=132;59,5%

Živa nerodb. N=21;9.5%

KadaverN=64;28,8%

Nepozn. N=5; 2,3%

Grafikon 50: Transplantirani pacijenti sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2014. godine prema tipu transplantacije


72

U Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2014. godine je najviše pacijenata sa transplantantom sa živog donora; Živa rodbinska / nerodbinska (68,9%; Živa nerodbinska 9,5%), a transplant od umrlog davaoca ima 64 pacijenata (28,8%) (grafikon 50).

Transplantacije od umrlog davaoca se u BiH ponovo počele raditi 2006. godine u UKC Tuzla. Prije 1992.

godine je na Institutu za transplantaciju organa u Sarajevu urađeno nekoliko

transplantacija od umrlog davaoca bubrega. Od 2006. godine do 31.12.2014. smo u BiH ukupno imali 19 (devetnaest) transplantacija od umrlog davaoca. To je vrlo mali broj, transplantacije od umrlog davaoca se rade sporadično i naša država mora još mnogo učiniti na tom planu.

87;

39,2

%

11

5;

51

,8%

10;

4,5

%

9;

4,1

%

1;

0,5

%0

20

40

60

80

100

120

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Grafikon 51: Starosna struktura transplantiranih pacijenata sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2014. godine

73

Poglavlje 13 PEDIJATRIJSKI RRT PACIJENTI U BOSNI I HERCEGOVINI

Sažetak

• U periodu od 2010. do 2014. godine u UKC Tuzla 11 djece je liječeno nadomještanjem bubrežne funkcije; 4 djece PD a zatim HD, 1 dijete palzamferezom.

• U UKC Sarajevo na Pedijatrijskoj klinici od 2006. do 2014. godine bilo je 57 pacijenata sa ABI koji su zahtjevali dijalizu.

• U UKC Sarajevo 54,4% je bilo dječaka u odnosu na 45,6% djevojčica.

• 59,6% djece je bilo životne dobi do 1 godine a 40,4% >1 godine.

• Renalni uzrok ABI je bio u 31,6% djece, prerenalni u 66,7%, a postrenalni u 1,7%

• Hronični program dijalize je bio primjenljiv kod 10 djece u periodu od 2006. do 2014. godine.

• Polna struktura; 7 dječaka i 3 djevojčice.

• 90% pacijenata (9) na CAPD-u.

Poglavlje 13 Pedijatrijski RRT pacijenti

74

Uvod

Dijalizna terapija postala je važna terapijska komponenta pedijatrijskih nefrologa. Naučni i tehnološki napredak tokom druge polovine XX vijeka omogućio je razvoj dijaliznih tehnika i njihovu primjenu kod djece. Peritonealna dijaliza se koristi u kliničkoj praksi od 1961. godine za liječenje akutne bubrežne insuficijencije, a od 1968. za liječenje hroničnog bubrežnog zatajenja. Kontinuirana ambulatorna peritonealna dijaliza (CAPD) i automatska peritonealna dijaliza (APD) kod djece se primjenjuju od početka osamdesetih godina prošlog vijeka. Hemodijaliza kao metod liječenja bubrežne insuficijencije u djece uvedena je u rutinski rad u svijetu u sedmoj i osmoj deceniji prošlog vijeka, iako su prvi pokušaji učinjeni još 1955. godine.

U Bosni i Hercegovini se intermitentna peritonealna dijaliza (IPD) koristila u liječenju djece s akutnim i hroničnim bubrežnim zatajivanjem još sedamdesetih godina prošlog vijeka, a zabilježeno je i liječenje djece IPD-om u više slučajeva trovanja gljivama (Amanita phaloides) i izoniazidom. Na Pedijatrijskoj i Internoj klinici UKC Tuzla, djeca se uspješno liječe intermitentnom peritonealnom dijalizom i hemodijalizom od 1975. godine.

Na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu (KCU Sarajevo) sa dijalizom se započelo 1992. godine. Nakon stanke od 5 godina opet se krenulo sa

peritonealnom dijalizom, koja je u poslijeratnom periodu bila sporadična, a hemodijaliza se obavljala u Centru za hemodijalizu Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu.

U Bosni i Hercegovini se za pedijatrijske pacijente sa renalnim zatajenjenm preferira peritonealnu dijalizu, rukovodeći se time da je to, prema aktuelnoj zvaničnoj literaturi koja tretira ovu problematiku, optimalni izbor za djecu, posebno onu mlađu od 5 godina života. Prednosti PD nad HD kod djece su: jednostavnost, efikasnost, relativna bezbjednost, manje dijetetske redukcije (skoro slobodan unos soli, bjelančevina, tečnosti), nema bolnih intervencija, odnosno, nema potrebe za krvnožilnim pristupom, koji je vrlo teško uraditi u toj dobnoj skupini, obavlja se u kućnim uslovima, čime je obezbjeđena bolja socijalna adaptabilnost i omogućava stabilnu kontrolu biohemijskh parametara, bez disekvilibrijum sindroma. Konačno, kliničke prednosti PD u djece ogledaju se u boljem rastu, boljoj kontroli krvnog pritiska, acidoze i anemije. U izboru dijaliznog modaliteta svakako treba poštovati pacijentov i roditeljski izbor i usaglašavati ga sa kliničkim iskustvima i znanjima medicinskog osoblja koje je osposobljeno za određeni tip dijalize.

Akutna bubrežna insuficijencija (ABI) je prilično česta kod hospitalizirane djece. Ona se javlja u 2% do 5% hospitaliziranih odraslih osoba, a kod


75

djece učestalost je nešto niža, osim u ranom dojenačkom periodu, gdje se kreće oko 8%. Uzrok tome su specifičnosti bubrega kod novorođenčeta, što se ogleda u nezrelosti mehanizma autoregulacije protoka krvi kroz bubreg. Ovako ozbiljno zdravstveno stanje malih pacijenata pridonosi visokom letalitetu u ranoj dječijoj dobi i do 60%.

Na Pedijatrijskoj i Internoj klinici UKC Tuzla, djeca se uspješno liječe intermitentnom peritonealnom dijalizom i hemodijalizom od 1975. godine. Jedna bolesnica koja je sada već preko 30 godina na hroničnom hemodijaliznom tretmanu, počela se dijalizirati sa 12 godina. Jedna druga djevojčica koja se počela liječiti hroničnom hemodijalizom u dobi od osam godina, uspješno je transplantirana prije 10 godina, nakon što je 20 godina liječena hemodijalizom.

U UKC Tuzla, na Pedijatrijskoj klinici i Internoj klinici, Odjel za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju, djeca sa akutnim zatajenjem bubrega se liječe akutnim intermitentnim ili kontinuiranim metodama hemodijalize i/ili hemodijafiltracije uz pomoć savremenih mobilnih aparata koji omogućavaju liječenje djece u jedinicama intenzivne njege ili bilo kojem drugom odjelu. Osim hemodijalize i peritonealne dijalize mogu se primjenjivati i ostale metode ekstrakorporalne depuracije krvi, kao što su hemoperfuzija i plazmafereza.

U periodu od 1.1. 2010-31.12.2014.g u Klinici za dječije bolesti Tuzla 11 pacijenata sa renalnom insuficijencijom liječeno je dijaliznim metodama. Od tog broja četvoro djece tretirano je peritoenalnom dijalizom(PD) a potom hemodijalizom ( HD). Jednom djetetu rađena je plazmafereza.

Životna dob pacijenata je bila od 2 mj do 14.g.

Po spolovima odnos je bio 6-oro muške ( 54,5% ) i 5-oro žensk e (45,5%) djece.

Kod dvoje djece dijaliza je rađena usljed ABI .

U dojenačkom urastu kod jednog djeteta uzrok ARI bila je sepsa i kongenitalna anomalija sa hidronefrozom. Drugo dojenče imalo je kongenitalni nefrotski sindrom.

Kod djece iznad 1 godine života kod jednog djeteta uzrok je bubrežnog zatajenja bio je hemolitičko- uremijski sindom. U troje djece uzrok je bio nefrotski sindrom (od toga u jednog djeteta u sklopu tubularne glomerularne skleroze). Tubulointersticijski nefritis je bio uzrokom terminalnog bubrežnog zatajenja u jedne bolesnice, a agenezija sa refluksnom nefropatijom u dva bolesnika. Kod jednog djeteta uzrok je bio refluksna nefropatija, a u jednog neurogena bešika sa hidronefrozom.

U 2014.godini dvoje djece se liječi na klinici zbog hronične renalne


76

insuficijencije III/IV°. Dječak od 8 godina (Susp.nephropathia hereditaria ) i djevočica od 8 godina(Susp.Sy Bardet-Biedl). Oboje djece se priprema za dijalizu koju roditelji za sada odbijaju.

U navedenom periodu od jedanaestero djece koji su liječeni dijalitičkim metodama petoro je transplantirano.

Na Pedijatrijskoj klinici Univerzitetskog kliničkog centra Sarajevo (UKCS) s dijalizom se započelo 1992. godine. Nakon stanke od 5 godina (zbog ratnih dešavanja) opet se nastavilo sa peritonealnom dijalizom (PD), koja je u poslijeratnom periodu bila sporadična, a hemodijaliza (HD) se obavljala u Klinici za hemodijalizu Kliničkog centra Univerziteta Sarajevo (KCUS). Nakon provedene edukacije, pod nadzorom Prof. dr. Halime Resić i njenog tima iz Klinike za hemodijalizu KCU Sarajevo, od marta 2009. godine na Pedijatrijskoj klinici KCUS se samostalno radi hemodijaliza i plazmafereza.

U Bosni i Hercegovini se za pedijatrijske pacijente sa renalnim zatajenjem preferira peritonealna dijaliza, rukovodeći se time da je to, prema aktuelnoj zvaničnoj literaturi koja tretira ovu problematiku, optimalni izbor za djecu, posebno onu mlađu od 5 godina života. Prednosti PD nad hemodijalizom kod djece su: jednostavnost, efikasnost, relativna bezbjednost, manje dijetetske redukcije (skoro slobodan unos soli, bjelančevina, tečnosti), nema bolnih intervencija, odnosno, nema potrebe za krvnožilnim pristupom, koji je vrlo teško uraditi u toj dobnoj skupini, obavlja se u kućnim uslovima, čime je obezbjeđena bolja socijalna adaptabilnost i omogućava stabilnu kontrolu biohemijskh parametara, bez disekvilibrijum sindroma. Konačno, kliničke prednosti PD u djece ogledaju se u boljem rastu, boljoj kontroli krvnog pritiska, acidoze i anemije. U izboru dijaliznog modaliteta svakako treba poštovati pacijentov i roditeljski izbor i usaglašavati ga sa kliničkim iskustvima i znanjima medicinskog osoblja koje je osposobljeno za određeni tip dijalize.

Akutna bubrežna insuficijencija kod djece

Akutna bubrežna insuficijencija, ranije poznata kao akutno zatajenje bubrega, se odlikuje reverzibilnim porastom koncentracije kreatinina u krvi i azotnih otpadnih proizvoda i nemogućnosti bubrega da reguliše homeostazu tečnosti i elektrolita na odgovarajući način.

Akutna bubrežna insuficijencija je prilično česta kod hospitalizirane djece.

Ona se javlja u 2% do 5% hospitaliziranih odraslih osoba, a kod djece učestalost je nešto niža, osim u ranom dojenačkom periodu, gdje se kreće oko 8%. Uzrok tome su specifičnosti bubrega kod novorođenčeta, što se ogleda u nezrelosti mehanizma autoregulacije protoka krvi kroz bubreg. Ovako ozbiljno zdravstveno stanje malih


77

pacijenata pridonosi visokom letalitetu u ranoj dječijoj dobi i do 60%.

Na Pedijatrijskoj klinici KCU Sarajevo 1998. godine uspostavljena su Odjeljenja intenzivnog liječenja novorođenčeta i polivalentno pedijatrijsko odjeljenje intenzivnog liječenja dojenčadi i veće djece. To je doprinijelo da se na Pedijatrijskoj klinici primaju najteži pacijenti sa područja Federacije Bosne i Hercegovine. Pored pacijenata sa teškim internističkim oboljenjima, na odjeljenju se liječi i veliki procenat hirurških pacijenata, posebno onih nakon operacija složenih anomalija srca, zatim trauma i opekotina. U većini razvijenih zemalja u jedinicama

intenzivnog liječenja djece udio hirurških bolesnika iznosi oko 50%.

U periodu od 1. januara 2006. godine do 31.12.2014. godine bilo je 57 pacijenata sa ABI na Pedijatrijskoj klinici UKC Sarajevo koji su u liječenju zahtijevali neki od dijaliznih modaliteta. Preferirali smo peritonealnu dijalizu sa stay-safe sistemom, a od marta 2009. godine započeli smo i hemodijalizu na aparatu Multifiltrate Acute Therapy Systems – Fresenius Medical Care. Kontinuirana veno-venozna hemofiltracija i hemodijafiltracija je korištena za teške, životno ugrožene pacijente sa ABI kod 20 djece, gdje je kombinovana i sa peritonealnom dijalizom, već prema promjenama kliničkog stanja.

Muški54,4%(N=31)

Ženski45,6%(N=26)

Grafikon 52: Spolna struktura djece sa akutnom bubrežnom insuficijencijom

>1 godine 40,4%

<1 godine 59,6%

Grafikon 53: Životna dob djece sa akutnom bubrežnom insuficijencijom

Životna dob pacijenata koji su zbog ABI bili na dijalizi bila je od 21 dan do 15 godina, a odnos polova je bio 31 (54, 4%) muških i 26 (42,6%) ženskih (grafikon 52).

ABI je bila prisutna kod 34 (59,6%) djece u novorođenačkoj i dojenačkoj dobi, a kod 23 (40,3%) u starijoj životnoj dobi (grafikon 53).


78

Postren.1,7%

Prerenal.66,7%

Renalni 31,6%

Grafikon 54: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije

>1 godine 39,3%

(11 djece)

<1 godine 60,7%

(17 djece)

Grafikon 55: Smrtni ishod kod pacijenata sa akutnom bubrežnom insuficijencijom prema životnoj dobi djece

Uzroci akutne bubrežne insuficijencije mogu se podijeliti u prerenalno zatajenje, intrinzična renalna oboljenja, uključujući vaskularne inzulte i opstruktivne uropatije. Prerenalni uzroci ABI su bili prisutni kod 38 pacijenata (66,7%), renalni kod 18 (31,6%), a postrenalni kod 1 djeteta (1,7%) (grafikon 54).

U novorođenčeta i dojenčeta ABI je bila uzrokovana kombinacijom prenatalne asfiksije, respiratornog distres sindroma, srčane insuficijencije uslovljene kompleksnim srčanim manama, koje su bile operabilne ili neoperabilne, sepsom, kongenitalnim anomalijama jednog ili više organa i u 3 slučaja hemolitičko-uremičkim sindrom. Obično se kod jednog djeteta kombinovalo više složenih bolesti, sa čestim provođenjem većih hirurških zahvata tokom liječenja, što je direktno ugrožavalo njihov život. Pošto se na Pedijatrijskoj klinici već dugi niz godina tretiraju pacijenti nakon složenih kardiohirurških zahvata anomalija srca, kao što su Tetralogia

Fallot, transpozicija velikih krvnih sudova udružene sa atrioventrikularnim septalnim defektom, interupcija aortnog luka, hipoplastično srce i druge, a od ove godine započeta je i transplantacija krvotvornih matičnih ćelija, za očekivati je da će se broj djece sa ABI i dalje povećavati.

Kod djece iznad prve godine života u 8 slučajeva uzrok je bio hemolitičko-uremički sindrom (HUS), čiji se porast bilježi u zadnjim godinama na Pedijatrijskoj klinici. HUS je čest uzrok ABI u djece i dovodi do značajnog morbiditeta i mortaliteta i dugoročnih komplikacija koje često postanu očigledne tek u zreloj životnoj dobi. U 3 slučaja uzrok ABI su bile sistemske bolesti u kombinaciji sa sindromom aktivacije makrofaga, u dva slučaja akutna limfoblastna leukoza udružena sa sepsom, zatim dva slučaja malignih tumora: jedan slučaj djevojčice u dobi od 2,5 godine sa velikostaničnim limfom koji je veoma brzo doveo do multiorganskog zatajenja i smrtnog ishoda, a drugi


79

maligni tumor ovarija sa metastazama kod djevojčice od 12 godina. Djeca sa akutnim limfocitnim leukemijama i B-limfom su pod najvećim rizikom za razvoj ABI usljed nefropatije izazvane mokraćnom kiselinom i / ili sindromom lize tumora. Uzrok ABI je bio i po jedan slučaj trovanja nesteroidnim antiinflamatornim lijekovima, zatim kongenitalna anomalija urinarnog sistema udružena sa komplikacijama ventrikuloperitonealnog šanta usljed hidrocefalusa kod djeteta sa operisanom mijelomeningokelom lumbo-sakralne regije udružena sa sepsom, potom intersticijalni nefritis nepoznate etiologije, pa neobičan slučaj virusne hemoragične groznice sa Hantavirus plućnim sindromom (HPS) kod dječaka životne dobi od 11.5 godina iz Tešnja, koji je primljen kao hitan i težak slučaj iz Kantonalne bolnice Zenica i odmah smješten na Pedijatrijsku intenzivnu njegu. Dominirala je respiratorna simptomatologija sa razvojem respiratorne insuficijencije, zbog čega je zahtijevao mehaničku ventilaciju, a zbog ABI bio je na HD. Dobili smo

pozitivan nalaz ELISA na Hanta virus IgM +. Uz odgovarajuću terapiju uslijedio je potpuni oporavak. Inače je stopa smrtnosti od HPS u Sjevernoj Americi veća od 30%. Nabrojenim uzrocima ABI pridružuju se i sljedeći slučajevi: djevojčica u životnoj dobi od 16,5 godina sa fudroajantnom insuficijencijom jetre nepoznate etiologije i dječak u dobi od 22 mjeseca sa meningokoknom sepsom.

Kod 28 (49,1%) pacijenta uslijedio je smrtni ishod zbog prirode primarne bolesti i sindroma višestrukog zatajenja organa. Najveći broj smrtnosti je bio zastupljen kod djece u prvoj godini života, njih 17 (60,7%), a 11 (39,3%) su bila djeca starije životne dobi.

U sve preživljele djece bubrežna se funkcija oporavila, te dalja dijaliza nije bila potrebna. U 2 pacijenta ostala je hronična bubrežna bolest, hipertenzija i trajna tubularna disfunkcija, što zahtijeva brižljivo praćenje i terapijsko-dijetetske mjere kako bi se spriječio razvoj terminalnog zatajenja bubrega.

Hronična bubrežna insuficijencija kod djece

Učestalost progresivne bubrežne bolesti koja vodi terminalnoj hroničnoj bubrežnoj insuficijenciji (HBZ ili engl. end-stage renal disease - ESRD) procjenjuje se na 1,5 do 3 djeteta na milion ukupne populacije djece ispod 16. godine života. Ona se mijenja ovisno o kojoj se zemlji radi, socioekonomskim uslovima i rasnoj prijemčjivosti za bubrežne bolesti. Manje od 10% otpada na djecu ispod 3.

godine života, 10% na onu između 3. i 6. godine, 20% između 6. i 9. godine i 60% na djecu stariju od 9 godina. Za djecu sa HBZ najbolje rješenje je transplantacija bubrega, ali zbog nemogućnosti da se ista obavi kod svakog djeteta ili dok se čeka na transplantaciju bubrega ostaje druga metoda liječenja, a to je dijaliza.


80

Od vremena kada je započeta registracija dijaliznih pacijenata u Renalni registar Bosne i Hercegovine na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu, dakle,

od početka 2006. godine do 31.03. 2014. godine, dijalizom je liječeno 10 pacijenata sa ESRD. Od navednih pacijenata 7 (70%) je bilo muškog pola, a 3 (30%) ženskog.

Muški70,0%

(7 djece)

Ženski30,0%

(3 djece)

Grafikon 56: Spolna struktura djece sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom (ESRD)

Kon

gen

ital

ni n

efro

tski

si

ndro

m

Nep

oznat

i uzr

oci

Glo

mer

ula

rne

bol

esti

Kon

gen

ital

ne

mal

form

acije

urinar

nog

sis

tem

a

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

%

Grafikon 57: Uzroci hronične bubrežne insuficijencije kod djece

Svake godine na Pedijatrijskoj klinici je prosječno 1 novi mali bolesnik koji zahtijeva hroničnu dijalizu. Životna dob pacijenata sa ESRD je bila od 5 mjeseci do 17 godina (prosjek 10.45 godina). Uzroci ESRD su bili u 3 (30%) slučaja teške kongenitalne malformacije urinarnog sistema (2 pijelonefritisa usljed kongenitalne opstruktivne uropatije sa vezikoureteralnim refluksom i 1 pijelonefritis usljed vezikoureteralnog refluksa), 3 (30%) glomerularne bolesti (1 membranoproliferativni glomerulonefritis, 1 fokalna segmentna glomeruloskleroza i 1 glomerulonefritis koji nije histološki ispitan), 1 (10%) kongenitalni nefrotski sindrom (Finski tip) i 3 (30%) slučaja nepoznate etiologije.

Samo dva pacijenta su prije započinjanja dijalize imala glomerularnu filtraciju

(GFR) od 10 do 15 ml/min, što je inače poželjno za započinjanje dijalize, dok su ostali došli sa već razvijenim simptomima uremije, dakle u kritičnom stanju. U 3 slučaja se ranije nije ni znalo da djeca boluju od bolesti urinarnog sistema, tako da je ostala nepoznata primarna bolest bubrega, koja je dovela do ESRD. Sve to zorno govori o slaboj razvijenosti primarne zdravstvene zaštite i preventivne medicine u našoj državi.

Od 10 pacijenata koji su dijalizirani u navedenom periodu, njih 9 (90%) je krenulo sa kontinuiranom ambulantornom peritonealnom dijalizom (CAPD), a jedan je odmah započeo hemodijalizu u Klinici za hemodijalizu Sarajevo. Uzrok tome su bili ekstremni metabolički poremećaja, hipokalcemičke konvulzije, anemija i teško opšte stanje, uslovljeno kasnim dolaskom na


81

Pedijatrijsku kliniku UKC Sarajevo, što je zahtijevalo hitnu intervenciju. Pored toga pacijent je bio ekstremno adipozan, mada to nije kontraindikacija za izvođenje peritonealne dijalize na osnovu zadnjih kliničkih preporuka ekspertne grupe European Renal Best Practice (ERBP) iz 2010. godine. Nakon provedene edukacije roditelja i djece peritonealna dijaliza se dalje izvodi u kućnim uslovima.

Od pacijenata koji su se nalazi na peritonealnoj dijalizi kod troje (30%) je izvršena uspješna rodbinska transplantacija bubrega i to kod jednoga nakon 6 mjeseci PD u životnoj dobi od 17 godina, kod drugoga nakon 2 godine u dobi od 15 godina i kod trećeg nakon 5 godina PD u 17 godini života. U sva tri slučaja donori su bili roditelji djece, a transplantacija se obavila u UKC Sarajevo. Dalje njihovo vođenje je u nadležnosti Klinike za nefrologiju UKC Sarajevo. Renalna transplantacija je najbolji tretman za većinu djece sa ESRD. Iako su mogućnosti liječenja dijalizom znatno unapređene u posljednjim decenijama, transplantacija bubega i to preemptivna trebala bi da bude cilj liječenja djece sa krajnjim stadijem bubrežne bolesti.

Pored dijaliznog tretmana kod svih pacijenata korišteni su i konzervativni postupci, koji se odnose na pravilnu ishranu, održavanje ravnoteže vode, liječenje osteodistrofije, hipertenzije, anemije, infekcija i svih drugih poremećaja koje nosi hronična bubrežna bolest. Svi naši dijalizni pacijenti primaju

humani rekombinantni eritropoetin subkutano. Nažalost, nijedan pacijent nije primao rekombinantni humani hormon rasta odobren za upotrebu u populaciji sa ESRD 1993. godine. Razlog tome je što je u našim uslovima, on rezervisan samo za pacijente sa apsolutnim deficitom hormona rasta. Od naših pacijenata na dijalizi, samo 2 pacijenta su imala tjelesnu visinu ispod 3 percentila za dob i pol.

Peritonitis, kao komplikacija peritonealne dijalize, bio je prisutan kod 3 pacijenta i to kod nekih od njih i više puta. Uzročnici su bili: Staphylococcus epidermidis, Streptococcus α- haemolyticus, Klebsiella pneumoniae, a u jednom slučaju gljivica Candida famata, što je zahtijevalo prelazak pacijenta sa peritonealne dijalize na hemodijalizu. Jedan pacijent razvio je kardiomiopatiju, usljed hipertenzije i volumnog opterećenja srca.

Smrtni ishod je bio samo kod jednog pacijenta sa kongenitalnim nefrotskim sindromom kao posljedicom komplikacija osnovne bolesti, sepse.

Možemo zaključiti da bi optimalni pedijatrijski dijalizni program trebao obezbijediti sve dijalizne modalitete i to za svu djecu. Čak i kućna hemodijaliza, koja se primjenjuje kod odraslih, može biti, jednako uspješna i kod pedijatrijskih pacijenata, iako za nju postoje ograničena iskustva. U tretmanu djece sa zatajenjem bubrega, koji spadaju u kategoriju visoko ugroženih pacijenata, neophodan je multidisciplinarni pristup liječenju.

82

Poglavlje 14 AKUTNA DIJALIZA

Sažetak

• U Bosni i Hercegovini se kontiniurane dijalitičke metode u liječenju akutne bubrežne insuficijencije (ABI) primjenjuju od 2005. godine.

• U 2006-oj godini je liječeno 413 pacijenata, a najveći broj pacijenata je bio u 2012. godini (720), u 2014. godini se liječilo ukupno 580 pacijenata.

• U 2014. godini ABI je u 62,4% (362) slučajeva bila uzrokovana prerenalnim faktorima i u toj godini 14,6% pacijenata je ostalo na hroničnom programu hemodijalize.

Poglavlje 14 Akutna dijaliza

83

Uvod

Podatke o akutnoj dijalizi Registar je počeo prikupljati od 2006. godine.

CRRT - hemodijaliza se obavlja u jedinicama intenzivne njege u KCU Sarajevo , UKC Tuzla , KBC Mostar,

KC Banja Luka i Kantonalna bolnica Zenica.

Akutne intermitentne dijalize se obavljaju u svim drugim centrima.

580

569

720

647

480473

274

413456

200

300

400

500

600

700

800

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Godina

Bro

j paci

jenata

Grafikon 58: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije

Podaci o akutnim dijalizama putem Renalnog registra BiH su se počeli skupljati 2006. godine kada je bilo

ukupno liječeno 413 pacijenata sa ABI, a u 2014. godini taj broj je iznosio 580 pacijenta.

Tabela 44: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Broj pacijenata 413 274 456 473 480 647 720 569 580


84

41,2

26,230,0

23,2

30,6

30,6

53,5

49,3

65,0

46,0

62,4

57,1

46,7

31,5 3

7,6

25,4

41,2

48,4

55,0

19,7

15,0

12,2

9,61

3,1

21,0

15,0

22,7

0

10

20

30

40

50

60

70

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

%

Prerenalna Renalna Postrenalna

Grafikon 59: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije

Iz grafikona 59 se uočava da su uzroci ABI bili dominantno prerenalnog i renalnog porijekla u 2014. godini. Prerenalna ABI u 62,4% (362), renalna

u 26,2% (152) i postrenalna ABI u 11,4% (66) slučaja su bili razlog akutne bubrežne insuficijencije (tabela 45).

Tabela 45: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Prerenalna (N / %) 96 23,2%

84 30,6%

137 30,0%

145 30,6%

257 53,5%

319 49,3%

468 65,0%

267 46,6%

362 62,4%

Renalna (N / %) 236 57,1%

128 46,7%

251 55,0%

229 48,4%

151 31,5%

243 37,6%

183 25,4%

236 41,2%

152 26,2%

Postrenalna (N / %) 81 19,7%

62 22,7%

68 15,0%

99 21,0%

72 15,0%

85 13,1%

69 9,6%

70 12,2%

66 11,4%

Ukupno (N): 413 274 456 473 480 647 720 573 580

Tabela 46. Tip akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Intermitentna (N / %) -* -* -* -* 395 46,6%

488 46,6%

559 46,6%

487 46,6%

457 78,8%

Kontinuirana (N / %) -* -* -* -* 85 46,6%

159 46,6%

161 46,6%

86 46,6%

123 21,2%

Ukupno (N): - - - - 480 647 720 573 580

-* Nedostaju pouzdani podaci za ove godine

Najčešći tip primjenjivane akutne dijalize je bila intermitentna dijaliza, dok su kontinuirane dijalizičke metode bile zastupljene u manjem broju (u 2014. godini 123 pacijenata).


85

14,6

38,4

38,5

51,7

38,8

41,3 4

6,2

43,3

44,7

42,4

28,0

37,6

47,7

40,2

34,8

19,9

27,5

3,0

43,0

33,5

11,0

32,8

21,8

13,6

33,6

31,7

10,7

0

10

20

30

40

50

60

70

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Godina

%UmrliIzliječeniNastavili dijalizu

Grafikon 60: Ishod akutne bubrežne insuficijencije

Iz grafikona 60 se vidi da je u 2014. godini 42,4% pacijenata završilo letalnim ishodom, 14,6% je ostalo na

hroničnom programu hemodijalize, dok je 43,0% oporavilo bubrežnu funkciju (tabela 47).

Tabela 47: Ishod akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Umrli (%) 38,5% 51,7% 38,4% 38,8% 41,3% 46,2% 43,3% 44,7% 42,4% Izliječeni (%) 28,0% 37,6% 30,0% 27,5% 47,7% 40,2% 34,8% 19,9% 43,0% Nastavili hronični program dijalize (%)

33,5% 10,7% 31,7% 33,6% 11,0% 13,6% 21,8% 32,8% 14,6%

86

Poglavlje 15 UPOREDNI PODACI BOSNE I HERCEGOVINE SA EVROPOM I SVIJETOM

Uporedni podaci Bosne i Hercegovine sa Evropom Slika 2: Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra, juli 2014. godine

Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra u prikupljanju individualnih podataka

Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra u prikupljanju skupnih podataka

Poglavlje 15 Uporedni podaci Bosne I Hercegovine sa Evropom i svijetom

87

Tabela 48: Neki podaci iz drugih zemalja odabrani iz ERA-EDTA Registra, Godišnji izvještaj 2013. godine

Država Broj stanovnika u 000

Incident na 1 dan

(N)

Incident pmp

Incidenta DM

(pmp)

Prevalent (N)

Prevalent pmp

Prevalent DM

(pmp)

Bosna i Hecegovina 3508** 406 115,7 31,6 2624 748,0 132,6 Hrvatska 4284 537 156,7 44,6 2740 799,5 178,9 Danska 5671 663 116,9 26,8 4973 876,9 146,9 Finska 5439 485 89,2 28,3 4492 825,9 213,3 Francuska 65698 10470 159,4 35,6 77199 1175,1 182,1 Holandija 16804 1939 115,4 19,0 15887 945,4 113,2 Austrija 8452 1198 141,7 36,7 8906 1053,7 212,3 Grčka 10948 2362 215,8 58,0 12832 1172,1 219,4 Albanija 2890 214 74,0 9,7 984 340,5 26,3 Crna Gora 620 17 27,4 8,1 189 304,8 58,1 Rusija 143667 7196 50,1 8,6 34680 241,4 28,9 Slovenija 2060 260 126,2 32,5 2077 1008,3 159,7 Srbija 7164 992 147,3 34,0 5651 839,1 124,4 Turska 76666 10601 138,3 28,1*** 66711 870,2 88,3-*

-* Podaci dostupni za 21337 od 66711 bolesnika (32%). ** procjena; *** Podaci dostupni za 6524 od 10601 bolesnika (62%);

115,7

138,3

159,4

141,7

74,0

27,4

116,9

89,2

215,8

115,4

156,7

50,1

126,2

147,3

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220

Turska

Srbija

Slovenija

Rusija

Hrvatska

Holandija

Grčka

Francuska

Finska

Danska

Crna Gora

Bosna i Hecegovina

Austrija

Albanija

Pmp Grafikon 61: Incidenca (na 1 dan) dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013)


88

748,0

870,2

1175,1

1053,7

340,5

304,8

876,9

825,9

1172,1

945,4

799,5

241,4

1008,3

839,1

0 150 300 450 600 750 900 1050 1200

Turska

Srbija

Slovenija

Rusija

Hrvatska

Holandija

Grčka

Francuska

Finska

Danska

Crna Gora

Bosna i Hecegovina

Austrija

Albanija

Pmp Grafikon 62: Prevalenca dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013)

124,4

159,7

28,9

178,9

113,2

219,4

213,3

146,9

58,1

26,3

212,3

182,1

88,3

132,6

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240

Turska

Srbija

Slovenija

Rusija

Hrvatska

Holandija

Grčka

Francuska

Finska

Danska

Crna Gora

Bosna i Hecegovina

Austrija

Albanija

Pmp Grafikon 63: Prevalenca dijaliznih pacijenata sa DM u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013)


89

Uporedni podaci Bosne i Hercegovine sa svijetom (podaci USRDS Registry 2012. godine)

Slika 3: Incidenca dijaliznih pacijenata u svijetu


90

Slika 4: Procent pacijenata sa diabetesom u 2012. godiniu svijetu


91

Slika 5: Prevalenca dijaliznih pacijenata u svijetu


92

Slika 6: Pmp pacijenata sa funkcionalnim graftom u svijetu

93

SAŽETAK – NADOMJEŠTANJE BUBREŽNE FUNKCIJE U BOSNI I HERCEGOVINI U 2014. GODINI

• 27 centara za nadomjesnu bubrežnu terapiju, 24 dijalizna i 3 centra za transplantaciju bubrega;

• Stopa prevalence 759,4 pmp, stopa incidence (na 1 dan) 121,7 pmp, srednja dob incidentnih pacijenata 63 godine, 60,7% muškaraca;

• Osnovni uzrok hroničnog bubrežnog zatajenja (incidenca na 1 dan) su pijelonefritis (14,4%) i glomerulonefritis (9,4%), a broj pacijenata sa diabetes mellitusom je u stalnom porastu (29,5%) u 2014. godini;

• Modaliteti nadomještanja bubrežne funkcije kod prevalentnih pacijenata su: 88,4% HD, 8,3% funkcionalni graft, a ukupno 2,6% PD;

• Više od 30 godina na dijalizi su 6 pacijenta u Bosni i Hercegovini;

• Vaskularni pristup: 80,8% prevalent hemodijaliznih pacijenata je imalo nativnu AV fistulu; 0,6% PTFE graft i 15,0% kateter (privremeni kateter 6,0%; trajni kateter 9,0%);

• Prosječni sedmična epoetinska doza za pacijente na hemodijalizi je bila 4000 UI);

• Za pacijente na peritonealnoj dijalizi 6000 UI jedinica.

• Gruba stopa smrtnosti RRT pacijenata iznosila je 11,6% (uključeni incident pacijenti na 1 dan);

• Osnovni uzrok smrtnosti su kardiovaskularna oboljenja (60,9%).

94

ZAKLJUČAK Dijalizna terapija je još uvijek najprepoznatljiviji vid nadomještanja bubrežne funkcije širom svijeta, i modeliteti tretmana variraju od zemlje do zemlje, reflektirajući i različitosti u zdravstvenom sistemu tih zemalja.

Na Novom Zelandu i Australiji 60-70% dijaliznih pacijenata se tretira kućnom dijalizom ili peritonealnom dijalizom, za razliku od Japana gdje se 95% pacijenata tretira u centrima za hemodijalizu (10).

Neophodno je da shvatimo kakva je situacija u našoj zemlji u poređenju sa svijetom. U BiH je najzastupljeniji vid liječenja HD i primjenjuje se u 88,4% pacijenata u 2014. godini.

Kada je uspostavljen Renalni registar BiH 2001. godine bilo je 18 dijaliznih centara, a 2014. godine 27 dijalizna centra i broj pacijenata se uvećao za 60,2%. U BiH se ne radi kućna dijaliza, kao ni noćne i svakodnevne dijalize što je trend u razvijenim zemljama.

Peritonealna dijaliza je još uvijek neadekvatno zastupljena u BiH (samo 2,6% dijalizne populacije), i pokazuje sporu tendenciju porasta. U 2014. godini je na peritonealnoj dijalizi bio ukupno 71 pacijenata.

Kao rezultat velikog angažovanja mnogo ljudi na različitim nivoima, kvalitet dijaliznog tretmana u BiH je poboljšan, a rezultat je procent mortaliteta dijaliznih pacijenata koji je u evropskim granicama (11,6%).

Transplantacija bubrega kao modalitet tretmana se takođe razlikuje širom svijeta. Samo 9 zemalja u svijetu ima broj potencijalnih umrlih donora veći od 30 pmp, i to su neke evropske zemlje (Španija, Italija itd.) USA i Kanada. Stopa transplantacije djece je najveća u Holandiji, Finskoj i Norveškoj.

U Norveškoj je najveća stopa starijih transplantiranih pacijenata, pet puta više nego u bilo kojoj drugoj zemlji. BiH sigurno spada u zemlje sa najnižom stopom transplantacije bubrega u Evropi. Transplantacije bubrega se rade u UKC Tuzla i KCU Sarajevo i KC Banja Luka, u posljednjih 10 godina je ukupno urađeno 145 transplantacija bubrega sa živog donora.

Evaluacija podataka Renalnog registra BiH ukazuje na stalan porast dijalizne populacije iz godine u godinu (2002. godine. - 1616 pacijenata, 2014. godine - 2664 pacijenta).

Reference

95

Pravovremeno javljanje ovih pacijenata nefrologu je još uvijek neadekvatno u našoj zemlji i znatan broj pacijenata starijih od 65 godina prvi put vidi nefrologa na početku dijaliznog tretmana.

Podaci iz Renalnog registra BiH treba da budu transparentni i dođu do ljudi odgovornih za razvoj dijaliznog tretmana na različitim nivoima vlasti, u cilju boljeg razvoja dijaliza kao što je bilo i posljednjih godina.

Razvoj transplantacije od umrlog davaoca treba da bude jedan od osnovnih ciljeva i zadataka nefrologa BiH, u cilju poboljšanja kvaliteta života dijaliznih pacijenata, i za dobrobit svih naših pacijenata.

Nadamo se da ćemo u tome uspijeti i da će u sljedećim Renalnim registrima podaci o tranplantaciji od umrlog davaoca bubrega biti povoljniji.

96

REFERENCE 1. 2014 Annual data Report (USRDS) Saran R, Li Y, Robinson B, et al. US Renal Data System 2014

annual data report: epidemiology of kidney disease in the United States. Am J Kidney Dis. 2015;66(1)(suppl 1):S1-S306.

2. ERA-EDTA Registry, Annual Report 2013, Academic Medical Center, Amsterdam, The Netherlands May 2015.

3. Aggarwal A, Kumar P, Chowkhary G, Majumdar S, Narang A. Evaluation of renal functions in asphyxiated newborns. J Trop Pediatr.2005; 51:295–299.

4. Dennen P, Douglas IS, Anderson R. Acute kidney injury in the intensive care unit: an update and primer for the intensivist. Crit Care Med. 2010 Jan;38(1):261–75

5. Fernandez C, Lopez-Herce J, Flores JC, Galaviz D, Rupérez M, Brandstrup KB, Bustinza A. Prognosis in critically ill children requiring continuous renal replacement therapy. Pediatr Nephrol 2005; 20:1473–1477.

6. Kellum JA, Lameire N. Diagnosis, evaluation, and management of acute kidney injury: a KDIGO summary (Part 1). Crit Care. 2013 Feb;17(1):204

7. Koyner JL. Assessment and diagnosis of renal dysfunction in the ICU. Chest. 2012 Jun;141(6):1584–94.

8. Martin-Ancel A, Garcia-Alix A, Gaya F, Cabañas F, Burgueros M, Quero J. Multiple organ involvement in perinatal asphyxia. J Pediatr. 1995; 127:786–793.

9. Miličić-Pokrajac D. Nefrologija. U: Mesihović-Dinarević S i saradnici. Pedijatrija za studente medicine. Sarajevo: SaVart; 2005. str. 280-343

10. Miličić-Pokrajac D. Pedijatrijski RRT pacijenti u Bosni i Hercegovini. U: Resić H, Mešić E. Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001-2009. Sarajevo: Štamparija Fojnica; 2011. str. 40-45

11. 9. Padula PJ, Edelstein A, Miguel SDL, López NM, Rossi CM, Rabinovich RD. Hantavirus Pulmonary Syndrome Outbreak in Argentina: Molecular Evidence for Person-to-Person Transmission of Andes Virus. Virology. 1998 Feb; 241 (2): 323–330

12. Schiffl H, Lang SM, Fischer R. Longterm outcome of survivors of ICU acute kidney injury requiring renal replacement therapy: a ten year prospective cohort study. Clinical Kidney Journal. 2012;5:297–302

13. Vinh DC, Embil JM. Hantavirus Pulmonary Syndrome: A Concise Clinical Review. Southern Medical Association. 2009 June; 102(6): 620-625

14. Bosnia and Herzegovina Renal Replacement Therapy Registry: Annual Report 2013. Bosnia and Herzegovina Society of Nephrology, Sarajevo, B&H, July 2013 (www.undt.ba/prezentation.pdf).

15. ERA-EDTA registry: ERA-EDTA Registry 2012 Annual Report. Academic Medical Center, Department of Medical Informatics, Amsterdam, The Netherlands, 2013 (http://www.era-edta-reg.org/index.jsp).

16. USRDS US Renal Data System. USRDS 2012 Annual Data Report: Atlas of End-Stage Renal Disease in the United States. National Institute of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, Bethesda, MD, 2014. (www.usrds.org).

97

RECENZIJE

RECENZIJA PROF. DR. SCI. MED. SENAID TRNAČEVIĆ

1. Podaci o recenzentu: prof. dr. sci. med. Senaid Trnačević, specijalista Interne medicine- nefrolog, redovni profesor na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Tuzli i odgovorni nastavnik na katedri za Internu medicinu. 2. Sadašnji status: internsita,nefrolog,šef Odsjeka za transplantaciju, Odjelenja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju,Klinike za interne bolesti, Kliničkog centra Univerziteta u Tuzli, Koordinator za međunarodnu saradnju na području transplantacijske medicine Kliničkog centra Tuzla.. 3. Podaci o recenziranom djelu:

a) Autori djela: Prof. dr. Halima Resić specijalista internista-nefrolog, šef Klinike za hemodijalizu KCU Sarajevo, profesor na predmetu Interna medicina na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu. Prof. dr. Enisa Mešić, specijalista internista-nefrolog, Šef odjelenja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju, Klinike za interne bolesti Kliničkog centra Univerziteta u Tuzli, redovni profesor na predmetu Interna medicina na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Tuzli.

b) Naslov djela: "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001-2014" Djelo ima ukupno 109 strana kucanog teksta formata B5, sa tabelama, slikama, grafikonima i podacima na dan 31.12.2014. godine u Bosni i Hercegovini. Djelo "Nadomještanje bubreţne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001-2014" (Renalni registar) sadrži sljedeća poglavlja na dan 31.12.2014. godine: Uvod, Demografska slika Bosne i Hercegovine, Dijalizni centri uključeni u registar,Skraćenice, pojmovi i definicije, Opći pregled, Incident pacijenti, Prevalent pacijenti, Dijalizni tretman pacijenata sa vaskularnim pristupima, krvno prenosivim bolestima na hemodijalizi, Poglavlja o dijabetesnoj i endemskoj nefropatiji, Uzroci smrti kod pacijenata na dijalizi, Pretilost, Paratireoidektomija, Peritonemalna dijaliza i transplantacija bubrega kao i Pedijatrijski pacijenti u Bosni i Hercegovini. Slijede poglalja o Akutnoj dijalizi , uporedni podaci iz Bosne i Hercegovine u poredjenju sa svijetom kao i sažetak, reference , i recenzije, uz popis tabela i grafikona.ERA-EDTA šifre i grupe primarnih bubrežnih obolenja kao i podaci o autorima su na kraju knjige. Prezentirani podaci su analiza svih podataka iz pojedinačnih upitnika za svakog prijavljenog bolesnika.

Recenzije

98

c) Zaključak recezenta: Tekst je sadržajno koncipiran i inoviran sa svim bitnim sadržajima Evropskih vodiča u registraciji, praćenju, trendovima, suportivnoj terapiji, prognozama i smjernicama za prevenciju i liječenje bubrežnih bolesnika. Autori imaju bogato iskustvo u etabliranju Renalnog registra i njegovog sadržaja te su savremene smjernice i način prezentacije te obrade podataka doprinijeli kvalitetnijem sadržaju i informacijama. Značajno je da se sadržaj i način obrade podataka ne razlikuje od renalnog registra zemalja sa razvijenom nefrološkom i opšte medinskom službom. Ovome u prilog ide saznanje da se podaci i izvori prezentiranog dijela ravnopravno i sa puno uvažavanja svrstavaju u oficijelne izvještaje i prihvataju od najkompetentnijih nefrologa i organizacija u Evropi te se uvrštavaju u oficijelne baze podataka evropskih zemalja sa sjedištem u Amsterdamu. Podaci iz Renalnog registra se mogu pouzdano uporediti sa svim aspektima nefroloških, dijaliznih i transplantiranih bolesnika u našoj zemlji i okruženju. Postoje posebni podaci o većoj učestalosti ili pojavi pojedih grupa bolesnika u pojedinim regionima ukazujući na značaj pojedinih bolesti, njihovu veću učestalost i specifičnost i daju smjernice kako ih registovati, dalje pratiti i liječiti. U pojednim poglavljima prezentirana je zastupljenost najčešćih bolesti u zemljama okruženja Bosne i Hercegovine, evropskim zemljama i našoj zemlji. Sve je više pouzdanih dokaza da je šećerna bolest i brojne njene komplikacije u velikom porastu i da će imati epidemijske razmjere, te da se nefrološka i druge službe trebaju intenzivno pripremati za tretman tih bolesnika. Zbog ogranizacijskih problema transplantacije u Bosni i Hercegovinia i životne dobi oboljelih od šećerne bolesti postojati će potreba za primjenu dijaliznog načina liječenja i otvaranje novih dijaliznih cenatara.Takodje, i zemlje sa razvijenom organizacijom zdravstvene službe ne mogu sve bolesnike od šećerne bolesti i zbog medicinskih razloga stavljati na listu čekanja za transplantaciju. Sve je više bolesnika životne preko 60 godina života koji imaju brojne komorbiditete i kojima transplantacija bubrega nije metoda liječenja terminalnog oštećenja bubrežne funkcije. Evidentno je da u pojedinim regionima Bosne i Hercegovine endemska nefropatija i dalje najčešći uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja. Posljednjih godina zapaža se relativni pad broja novih pacijenata sa endemskom nefropatijom na hroničnom dijaliznom liječenju. Još uvijek je 246 (oko 10%) bolesnika od endemske nefropatije na programu hemodijalize, što je i dalje značajan zdravstveni, finansijski i socijalni problem u našoj zemlji. Iako postoji manja razlika u najčešće zastupljenim bolestima kao razlozima terminalnog bubrežnog zatajenja u Evropi i Bosni i Hercegovine uzroci smrtnosti nefroloških, dijaliznih i transplantiranih bolesnika su isti. Kardiovaskualrna oboljenja domiraju kao razlozi smrtnosti bubrežnih bolesnika te se moraju prevenirati, prepoznati i liječiti, a zahtijevaju multidisciplinarni pristup. Iz sadražaja Renalnog registra je moguće sveobuhvatno i metodološki, na najsavreminiji način, spoznati sve probleme u vezi sa bubrežnim bolesnicima. Autori su dali smjernice i preporuke kako stručno-medicinski i organizacijski te probleme rješavati. Niti jedna ozbiljna analiza bubrežne patologije u Bosni i Hercegovini ne može egzistirati, a da ne koristi podatke iz Renalnog registra. Istraživački projekti se moraju bazirati na podacima iz trenda pojedih bolesti bubrega, njihova veća i značajnija učestalost ima značaj u epidemiologiji, higijeni, socijalnoj i kliničkoj medicini.

Recenzije

99

Medicinskim institucijama će koristiti podaci i preporuke Regalnog registra u planiranju strategije riješavanja svih organizacijskih problema u zbrinjavanju bubrežnih bolesnika u Bosni i Hercegovini. Autori su osnivači Renalnog registra i već 15 godina održali su neposrednu vezu sa svim kolegama u Bosni i Hercegovini koji su slali podatke i aktivno učestvovali u inovacijama za neposrednu registraciju svih medicinskih zbivanja u praćenju bubrežnih bolesnika. Podaci iz Renalnog registra su osnova svih bazičnih istraživanja u zbrinjavanju bubrežnih bolesnika u Bosni i Hercegovini. Drago mi je što mogu preporučiti da se prezentirani sadržaj "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001-2014" autora Halime Resić i Enise Mešić štampa kao monografija.

Tuzla , decembar 2015.godine Recezent: Prof. dr. sci. med. Senaid Trnačević

Recenzije

100

RECENZIJA PROF. DR. SCI MED. AIDA PILAV

Podaci o recenzentu: Prof. dr. sci. med. Aida Pilav, specijalista socijalne medicine i organizacije zdravstva sa zdravstvenom ekonomikom, vanredni profesor na Fakultetu zdravstvenih studija Univerziteta u Sarajevu, za predmete Sistemi zdravstvene zaštite, Menadžment u zdravstvenoj njezi, Upravljanje kvalitetom u zdravstvenoj zaštiti i Zdravstveno i ekološko zakonodavstvo. Podaci o recenziranom djelu:

d) Autori djela: Prof. dr. Halima Resić, specijalista internista-nefrolog, Šef je Organizacione jedinice Centra za hemodijalizu Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu. Profesor je na Katedri za internu medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Predsjednik je Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine. Prof. dr. Enisa Mešić, specijalista internista-nefrolog. Šef je Odsjeka za dijalizu Interne klinike Univerzitetskog kliničkog centra u Tuzli. Profesor je na Katedri za internu medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli. Predsjednik je Komisije za standardizaciju Udruženja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine.

e) Publikacija: "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 - 2014.“ Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine, na čelu sa glavnim autoricama Halimom Resić i Enisom Mešić, pripremilo je Publikaciju "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 - 2014.“, te kontinuirano daje vrijedan stručni i naučni doprinos u oblasti nefrologije i transplantologije u Bosni i Hercegovini, Publikacije je jedinstvena u ovoj oblasti, posebno kada se u obzir uzme činjenica da se radi o praćenju skoro 15-godišnjega trenda nadomještanja bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini, Publikacija je napisana na 108 stranica i prezentirana u 15 poglavlja, kojima prethodi uvodni dio sa osnovnim demografskim podacima o Bosni i Hercegovini, mapiranim dijaliznim centrima u Bosni i Hercegovini koji su uključeni u Renalni registar i opći pregled Renalnoga registra. U uvodnom dijelu dat je prikaz skraćenica, pojmova i definicija koje se upotrebljeni u publikaciji. Nakon uvodnoga dijela, slijedi kompletan prikaz svih analiziranih varijabli u Renalnom registru vođenom u dijaliznim centrima u Bosni i Hercegovini u prethodnom periodu. Posebno poglavlje je posvećeno specifičnostima u Bosni i Hercegovini, a to su podaci o balkanskoj endemskoj nefropatiji. Na kraju je prezentiran Sažetak publikacionih prikaza, Zaključak, Reference (16 referenci, ažuriranih i aktuelnih). Dodatak su ERA-EDTA šifre i grupe primarnih bubrežnih oboljenja. Rezultati su predstavljeni u 48 tabela, 63 grafikona i 6 slika. Prikazani rezultati su trend različitih varijabli vezanih za nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini, za period 2002 do 2014. godine. Tabele i grafikoni su jasni i prikazani i i ilustruju trendove na razumljiv način. Sve ovo je praćeno dobrom statističkom obradom podataka, što omogućava

Recenzije

101

međunarodnu komparaciju podataka i čini dodanu vrijednost i kvalitet ovog populacionog registra. Opisani su svi aspekti potrebni za prikaz nadomještanja bubrežne funkcije, a sastavni su dio Renalnoga registra koji se vodi u dijaliznim centrima u Bosni i Hercegovini. Publikacija je dobro koncipirana, sadržajna i u potpunosti zadovoljava metodologiju pripreme stručno-naučnoga rada. Jedan od podataka iz publikacije je zabrinjavajući, a to je da evaluacija podataka Renalnog registra u Bosni i Hercegovini ukazuje na stalan porast dijalizne populacije iz godine u godinu (2002. godine. - 1616 pacijenata, 2014. godine – 2664 pacijenta), što je podatak koji imperativno poziva na jačanje aktivnosti usmjerenih prema ovom zdravstvenom problemu. Postojanje Renalnoga registra kao populacionoga registra u svakoj zemlji je „conditio sine qua non“ za praćenje trenda bubrežnih oboljevanja sa krajnjim ishodom, što služi kao dokaz na osnovu kojih se mogu donositi odluke u zdravstvenom sistemu, što uključuje, između ostaloga, organizacione modalitete, ekonomsku evaluaciju i načine finansiranja. Rezultati daju podsticaj za brojna daljnja istraživanja, razumijevanja i rješavanja problema, kako za donosioce odluka u sistemu zdravstvene zaštite tako i za zdravstvene radnike koji se u svakodnevnom radu susreću sa ovom problematikom. Ova publikacija je baza podataka, a njena vrijednost je za ovu zdravstvenu problematiku u Bosni i Hercegovini nemjerljiva i moje je veliko zadovoljstvo da mogu preporučiti da se publikacija štampa kao monografija.

Prof. dr. sci med. Aida Pilav

102

POPIS TABELA I GRAFIKONA

Popis tabela Tabela 1: Incident pacijenti (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini 2002-2014. godina .................................12 Tabela 2: Incident pacijenti (na 1 dan), prema životnoj dobi po entitetima i Brčko DC na dan .............13 Tabela 3: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan) za BiH, prema životnoj dobi ................................13 Tabela 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan), po entitetima i Brčko DC, na dan 31.12.2014. godine ............................................................................15 Tabela 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1.dan) za BiH , starosti do 45 godina, za period 2002-2014. godine ......................................................................................................15 Tabela 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan) za BiH, starosti 75 i više godina, za period 2002-2014. godine ...........................................................................16 Tabela 7: Incident pacijenti (na 91 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2014. ...........................................17 Tabela 8: Prevalent pacijenti prema vrsti tretmana za period 2002-2014 . godina i procent povećanja u odnosu na prethodnu godinu ..................................................................................20 Tabela 9: Prevalent pacijenti tretirani različitim oblicima nadomještanja bubrežne funkcije na dan 31.12.2014. ..................................................................................................................................21 Tabela 10: Spolna i starosna struktura prevalent pacijenata na dan 31.12. 2014. godine........................22 Tabela 11: Prevalent HD i PD pacijenti tretirani eritropoetinom u periodu 2003-2014..........................23 Tabela 12: Prevalent RRT pacijenti tretirani eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009. ..............................................................................................................................23 Tabela 13: Grupe vrijednosti hemoglobina kod pacijenata na dijalizi koji koriste eritropoetin stimulativna sredstva ...............................................................................................................................24 Tabela 14: Broj prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2014. godine ..................................................................................................................................26 Tabela 15: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2014. godine .................................................................................................28 Tabela 16: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godine...................................................................................................................29 Tabela 17: Spolna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama.....................................30 Tabela 18: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi........................................................31 Tabela 19: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama ..........32 Tabela 20: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama ......................34 Tabela 21: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama ..........................37 Tabela 22: Starosne grupe pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine.......................................................................................................................38

Popis tabela i grafikona - nastavak

103

Tabela 23: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine...................................................................................................................... 39 Tabela 24: Broj i procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje, HIV i MRSA............................................................................................................................ 41 Tabela 25: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina .................................................................................................................. 43 Tabela 26: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina, prema tipu diabetesa ............................................................................................................................... 43 Tabela 27: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina ................... 44 Tabela 28: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine .................................................................................................................. 44 Tabela 29: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2014. godine .................................................................................................................. 45 Tabela 30: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2013. godine .................................................................................................................. 46 Tabela 31: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2014. godine ... 47 Tabela 32: Dijalizni centri u Bosni i Hercegovini sa najvećim procentom prevalent pacijenata sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine ...................................................................................... 47 Tabela 33: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine .................................................................................................................. 48 Tabela 34: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2014. godine .................................................................................................................. 49 Tabela 35: Broj prevalent pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom za period 2002-2014. godine .................................................................................................................. 51 Tabela 36: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom u 2014. godini po dijaliznim centrima BEN regije ............................................................................................................................... 52 Tabela 37: Smrtnost pacijenata na dijalizi za period 2002-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 55 Tabela 38: Broj i procent umrlih po starosnim grupama za period 2002-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)................................................................................................................................... 56 Tabela 39: Broj i % umrlih prema lokaciji za period 2003-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 57 Tabela 40: Spolna i starosna struktura pacijenata na dijalizi kod kojih je urađena paratireoidektomija. 64 Tabela 41: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi .............................................................. 67 Tabela 42: Starosna struktura PD pacijenata .......................................................................................... 67 Tabela 43: Tabelarni prikaz broja pacijenata sa funkcionalnim bubrežnim graftom u Bosni i Hercegovin, po godinama....................................................................................................................... 71 Tabela 44: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije ............................ 83 Tabela 45: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije................................................................................. 84


104

Tabela 46. Tip akutne bubrežne insuficijencije.......................................................................................84 Tabela 47: Ishod akutne bubrežne insuficijencije ...................................................................................85 Tabela 48: Neki podaci iz drugih zemalja odabrani iz ERA-EDTA Registra, Godišnji izvještaj 2013. godine ...............................................................................................................87

Popis grafikona Grafikon 1: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan) po godinama, prema lokaciji dijaliznog centra ..............................................................................................................11 Grafikon 2: Pmp Incident pacijenata (na 1 dan) po godinama ................................................................12 Grafikon 3: Starosne grupe incident pacijenata (na 1 dan) po godinama za BiH....................................13 Grafikon 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2014. .................................................................................................14 Grafikon 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u BiH, starosti do 45 godina. za period 2002-2014. godine................................................................................14 Grafikon 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan) za BiH, starosti 75 i više godina, za period 2002-2014. godine ...........................................................................15 Grafikon 7: Distribucija incident pacijenata (na 91 dan) po godinama i lokaciji dijaliznog centra ........17 Grafikon 8: Broj pacijenata prema vrsti tretmana u Bosni i Hercegovini za period 2002-2014.godine; (HD: hemodijaliza; PD: peritonealna dijaliza; Tx: transplantacija bubrega)19 Grafikon 9: Najčešća renalna oboljenja kod prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2014. godini .......................................................................................................................21 Grafikon 10: Prevalent HD i PD pacijenti tretirani eritropoetinom u periodu 2003-2014. .....................22 Grafikon 11: Prevalent pacijenti tretirani eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009. ..............................................................................................................................23 Grafikon 12: Grupe vrijednosti hemoglobina kod pacijenata na dijalizi koji koriste eritropoetin stimulativna sredstva ...............................................................................................................................24 Grafikon 13: Broj prevalent pacijena po dijaliznim centrima na dan 31.12.2014. godine ......................25 Grafikon 14: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2014. godine..................................................................................28 Grafikon 15: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2014. godina...................................................................................................................29 Grafikon 16: Spolna struktura pacijenata na hemodijalizi po godinama.................................................30 Grafikon 17: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi ....................................................31 Grafikon 18: Najzastupljenija primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2014. godine..................................................................................................32 Grafikon 19: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi u 2014. godine................33 Grafikon 20: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2014. godine.......................................................................................................................36


105

Grafikon 21: Starosne grupe prevalent pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine ................................................................................................................................. 37 Grafikon 22: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine ................................................................................................................................. 38 Grafikon 23: Dužina trajanja dijalize kod prevalent hemodijaliziranih pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2014. godine......................................................................................... 38 Grafikon 24: Vaskularni pristup kod incident hemodijaliziranih pacijenata na dan 31.12.2014. godine...................................................................................................................... 39 Grafikon 25: Procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje i HIV na dan 31.12.2014. godine ................................................................................................................................. 41 Grafikon 26: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2014. godina .................................................................................................................. 43 Grafikon 27: Pmp incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godina .................................................................................................................. 44 Grafikon 28: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine .................................................................................................................. 45 Grafikon 29: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine...................................................................................................................... 45 Grafikon 30: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom na dan 31.12.2014. godine ... 46 Grafikon 31: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine .................................................................................................................. 48 Grafikon 32: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2014. godine .................................................................................................................................. 49 Grafikon 33: Dužina trajanja dijalize kod pacijenata sa endemskom nefropatijom na dan 31.12.2014................................................................................................................................... 52 Grafikon 34: Starosna struktura pacijenata sa dijagnozom balkanska endemska nefropatija na dan 31.12.2014................................................................................................................................... 52 Grafikon 35: Vodeći uzroci smrti kod pacijenata sa endemskom nefropatijom u 2014. godini ............. 53 Grafikon 36: Kategorije najčešćih uzroka smrti pacijenata na dijalizi u 2014. godini (N=358)............ 55 Grafikon 37: Broj i procent umrlih po starosnim grupama u 2014. godini (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)..................................................................................................................... 56 Grafikon 38: Procent umrlih prema lokaciji dijaliznog centra, za period 2003-2014. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 57 Grafikon 39: Kriva preživljavanja prema vrsti tretmana pacijenata (HD, PD i Tx) - period 01.012003 - 31.12.2014. godina .................................................................................................. 59 Grafikon 40: Kriva preživljavanja prema primarnoj bubrežnoj bolesti - period 01.012003 - 31.12.2014. godina ..................................................................................................................................................... 60 Grafikon 41: Kriva preživljavanja prema starosnoj dobi pacijenata - period 01.012003 - 31.12.2014. godina .................................................................................................. 60 Grafikon 42: Kriva preživljavanja prema spolu pacijenata - period 01.012003 - 31.12.2014. godina ... 61


106

Grafikon 43: Zbirna kriva preživljavanja; svi pacijenti; period 01.012003 - 31.12.2014. godina - period 01.012003 - 31.12.2014. godina...................................................................................................61 Grafikon 44: Kriva preživljavanja za pacijente čija je primarna dijagnoza Balkanska endemska nefropatija - period 01.012003 - 31.12.2014. godina ..............................................................................62 Grafikon 45: Spolna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine.......................................................................................................................64 Grafikon 46: Starosna dob pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine..64 Grafikon 47: Spolna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi po godinama....................................66 Grafikon 48: Starosna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2014. godine............67 Grafikon 49: Primarna bubrežna oboljenja kod pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2014. godine.......................................................................................................................68 Grafikon 50: Transplantirani pacijenti sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2014. godine prema tipu transplantacije .......................................................................................................................71 Grafikon 51: Starosna struktura transplantiranih pacijenata sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2014. godine ..................................................................................................................................72 Grafikon 52: Spolna struktura djece sa akutnom bubrežnom insuficijencijom.......................................77 Grafikon 53: Životna dob djece sa akutnom bubrežnom insuficijencijom..............................................77 Grafikon 54: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije..............................................................................78 Grafikon 55: Smrtni ishod kod pacijenata sa akutnom bubrežnom insuficijencijom prema životnoj dobi djece .......................................................................................................................78 Grafikon 56: Spolna struktura djece sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom (ESRD)......................80 Grafikon 57: Uzroci hronične bubrežne insuficijencije kod djece ..........................................................80 Grafikon 58: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije .........................83 Grafikon 59: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije..............................................................................84 Grafikon 60: Ishod akutne bubrežne insuficijencije................................................................................85 Grafikon 61: Incidenca (na 1 dan) dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013)........................................................................................................87 Grafikon 62: Prevalenca dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013).88 Grafikon 63: Prevalenca dijaliznih pacijenata sa DM u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2013)........................................................................................................88

107

DODATAK 1: ERA-EDTA ŠIFRE I GRUPE PRIMARNIH BUBREŽNIH OBOLJENJA

Primary Renal Disease (PRD) 1994 code

1995 code

NEW PRD code

PRD Group

Glomerulonephritis; histologically NOT examined 10 10 3749 I Focal segmental glomerulosclerosis with nephrotic syndrome in children 11 11 1061 I IgA nephropathy (proven by immunofluorescence, not code 76 and not 85) 12 12 1128 I Dense deposit disease; membrano-proliferative GN; type II (proven by immunofluorescence and/or electron microscopy) 13 13 1233 I

Membranous nephropathy 14 14 1185 I Membrano-proliferative GN; type I (proven by immunofluorescence and/or electron microscopy - not code 84 or 89) 15 15 1222 I

Crescentic (extracapillary) glomerulonephritis (type I, II, III) 16 16 1251 I Focal segmental glomerulosclerosis with nephrotic syndrome in adults 17 17 1267 I Glomerulonephritis; histologically examined, not given above 19 19 1377 I Pyelonephritis - cause not specified 20 20 1602 II Pyelonephritis associated with neurogenic bladder 21 21 1706 II Pyelonephritis due to congenital obstructive uropathy with/without vesico-ureteric reflux 22 22 1673 II

Pyelonephritis due to acquired obstructive uropathy 23 23 1752 II Pyelonephritis due to vesico-ureteric reflux without obstruction 24 24 1602 II Pyelonephritis due to urolithiasis 25 25 1832 II Pyelonephritis due to other cause 29 29 3555 II Interstitial nephritis (not pyelonephritis) due to other cause, or unspecified (not mentioned above) 30 30 1884 VII

Nephropathy (interstitial) due to analgesic drugs 31 31 2022 VII Nephropathy (interstitial) due to cis-platinum 32 32 2120 VII Nephropathy (interstitial) due to cyclosporin A 33 33 2046 VII Lead induced nephropathy (interstitial) 34 2165 VII Drug induced nephropathy (interstitial) not mentioned above 39 39 2005 VII Cystic kidney disease - type unspecified 40 40 2794 VII Polycystic kidneys; adult type (dominant) 41 41 2718 III Polycystic kidneys; infantile (recessive) 42 42 2741 VII Medullary cystic disease; including nephronophthisis 43 43 2804 VII Cystic kidney disease - other specified type 49 49 2794 VII Hereditary/Familial nephropathy - type unspecified 50 50 3379 VII Hereditary nephritis with nerve deafness (Alport's Syndrome) 51 51 2756 VII Cystinosis 52 52 2964 VII Primary oxalosis 53 53 3194 VII

Dodatak 1 - nastavak

108

Primary Renal Disease (PRD) 1994code

1995 code

NEW PRD code

PRD Group

Fabry's disease 54 54 3224 VII Hereditary nephropathy - other specified type 59 59 3379 VII Renal hypoplasia (congenital) - type unspecified 60 60 1625 VII Oligomeganephronic hypoplasia 61 61 1734 VII Congenital renal dysplasia with or without urinary tract malformation 63 63 1625 VII Syndrome of agenesis of abdominal muscles (Prune Belly) 66 66 1694 VII Renal vascular disease - type unspecified 70 70 2430 V Renal vascular disease due to malignant hypertension 71 71 2371 IV Renal vascular disease due to hypertension 72 72 2359 IV Renal vascular disease due to polyarteritis 73 73 1455 VII Wegener's granulomatosis 74 74 1401 VII Glomerulonephritis related to liver cirrhosis 76 76 2430 VII Cryoglobulinaemic glomerulonephritis 78 1159 VII Renal vascular disease - due to other cause (not given above and not code 84-88) 79 79 1543 V Diabetes glomerulosclerosis or diabetic nephropathy - Type I 80 80 2411 VI Diabetes glomerulosclerosis or diabetic nephropathy - Type II 81 80 2316 VI Myelomatosis/light chain deposit disease 82 82 2337 VII Amyloid 83 83 2578 VII Lupus erythematosus 84 84 2509 VII Henoch-Schoenlein purpura 85 85 1486 VII Goodpasture's Syndrome 86 86 1504 VII Systemic sclerosis (scleroderma) 87 87 1464 VII Haemolytic Uraemic Syndrome (including Moschcowitz Syndrome) 88 88 1527 VII Multi-system disease - other (not mentioned above) 89 89 2623 VII Tubular necrosis (irreversible) or cortical necrosis (different from 88) 90 90 3555 VII Tuberculosis 91 91 3442 VII Gout 92 92 2235 VII Nephrocalcinosis and hypercalcaemic nephropathy 93 93 3636 VII Balkan nephropathy 94 94 3555 VII Kidney tumour 95 95 1982 VII Traumatic or surgical loss of kidney 96 96 3461 VII Other identified renal disorders 99 99 3538 VII Chronic renal failure; aetiology uncertain 00 00 3555 VIII

Napomena: New ERA-EDTA PRD Term - NOVA ERA-EDTA definicija osnovne bolesti bubrega (Primary Renal Disease) je u primjeni od 01.01.2014. godine.

DODATAK 1: ERA-EDTA šifre i grupe primarnih bubrežnih oboljenja

109

Legenda: I Glomerulonephritis/sclerosis; V Renal vascular disease; II Pyelonephritis; VI Diabetes mellitus; III Polycystic kidneys, adult type; VII Miscellaneous; IV Hypertension; VIII Unknown.

110

PODACI O AUTORIMA

Prof. dr. Halima Resić

Predsjednik je Udruženja ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega u Bosni i Hercegovini.Šef je Klinike za hemodijalizu UKC Sarajevo.

Redovni je profesor interne medicine na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu.

Član je Komiteta za kontinuiranu medicinsku edukaciju u okviru Europskog Udruženja nefrologa (ERA-EDTA),

Član je Komiteta za Jugoistočnu Europu Svjetskog udruženja nefrologa (ISN),

Član je Vijeća BANTAO Udruženja.

Potpredsjednik je Mediteranskog Udruženja nefrologa.

Dobitnik je prestižne nagrade: “ERA-EDTA Distinguished Fellow”, Europskog Udruženja nefrologa.

.

Prof. dr. Enisa Mešić

Šef Odjela za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Klinike za interne bolesti UKC Tuzla.

Redovni profesor na Katedri za internu medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli.

Punopravni član ERA-EDTA, ISN, MKS.

Documents

Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu iOPĆI PREGLED U 2014. godini u Bosni i Hercegovini je bilo 27 dijaliznih centra, dok je u 2005. godini bilo 24. S obzirom na porast dijalizne