ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

. " . .. . ILAHIYAT FAKUL TESI

DERGiSi

Çukurova University

Journal of Faculty of Divinity

Cilt 7 Sayı2 Temmuz- Aralık 2007

Ehl-i Sünnet Akait Kitaplarında Kullanılan Mizan ile

ilgili Hadisler

Dr. Bekir TATLI*

Att~./ ©-Tatlı, ~· (2007). Ehl-i Sünnet akait kitaplarında kullanılan mizan ile ilgili hadisler. Çukuro-va Universilesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2), 133-146. ·

Özet- Bilindiği üzere insanlar ahiret aleminde bu dünyada yapttklan işlerden hesaba çekilecekler ve bunun neticesinde iyilikleri ve kötülükleri değerlendirmeye tabi tutulacaktf(. Işte bu değerlendir­me safhastm ilgilendiren konulardan biri de arnelferin tarttlmast işleminde kullamlacaği düşünülen "mizan"dl(. Kelime olarak terazi diye de anlaşlfabilecek mizanm mahiyetinin ne olduğu konusunda akait kitaplanmtzda bazt görüşler dile getirilmiştir. Bizim ilgi alammtz ise, Ehl-i Sünnet alimlerine ait akait kitaplannda "mizan" konusunda hangi hadislerin delil getirildiği noktastdl(. Bu maksatla mümkün olduğunca en erken kaynaklardan başlayarak günümüze kadar bu konuda yaztlmtş

eserler !aranacak, hadisler tespit edilecek ve bunlarm sthhat durumuna değinilecektir.

Anahtar Kelime/er- Hadis, mizan, terazi, ahiret, hesap, arnelierin tarti/masi.

§§§

Giriş

Kıyametin kopmasından sonra başlayacak olan ahiret hayatında insanların karşıla­

şacağı şeylerden birinin de "mizan" denilen bir çeşit tartı olduğu bilinmektedir. Bunun, ahirette

hesaptan sonra herkesin arnellerini tartmaya mahsus ilahi adalet ölçüsü olduğu, mahiyetinin

ve içyüzünün bizce bilinmediği, dünyadaki ölçü aletlerinin hiçbirine benzemediği ifade edilir.1

Çukurova Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı. btatli@cu.edu.tr 1 Taftazan1, Şerhu'I-Akaid, s. 48 (tercümeden s. 255}, tre. Süleyman Uludağ, istanbul 1991; Kıla­

vuz, A Saim, Anahatlanyla islam Akaidi ve Kelam'a Giriş, s.221, istanbul 1993.

Dr. Bekir TA TL/

Biz, bu konu ile ilgili hangi hadislerin delil olarak kullanıldığını araştırmaya çalışa­cağız. Öncelikle akait kitaplanmızda mizan konusunun nasıl yer aldığına bir bakmamızda fayda vardır:

Akait Kitaplarında Mizan Konusu

Elimizdeki en eski akait kitaplarından biri olan ve imam-ı A'zam Ebu Hanife'ye (v. 150) ni s pet edilen ei-Fikhu'/-ekber isimli meşhur eserde bu konu şöyle geçmektedir:

~ 4...ı4iJI f'~ ui..»J4 J1.$'ıfl MJ

"Kwamet gününde arnelierin mizan/a tarfllmast (o!ay1) gerçektir. "2

Görüldüğü gibi burada mizan hakkında herhangi bir bilgi verilmeksizin, onun hak olduğunun vurgulanmasıyla yetinilmiştir. Ayrıca bunun hak olduğuyla ilgili de ayet veya hadis­lerden delil getirilme yolu tercih edilmemiştir. Fakat EbO Hanlfe'nin, diğer bir kitabında delil de

zikrettiği görülmektedir:

ranz ... "4

4...ı4iJI i"~ ~~ U:ıjl~l ~J :ı)t&i AJ.jll ~ ui..»JIJ

"Allah Teala'nm şu ayetf3 gereği mizan haktir: Biz kwamet günü adalet terazileri ku-

EbO Hanife, burada sadece ayetten delil getirmiş, fakat herhangi bir hadise işaret

etmemiştir.

ibn Ebi Asım'ın, (v. 287) es-Sünne isimli kitabında mizan konusuna özel bir bab açıp bu konudaki hadisleri sıraladığı dikkatimizi çeker. s Onun serdettiği hadislerden ilki Nevvas b. Sem'an ei-Kilabi'den6 gelmektedir. Onun söylediğine göre Peygamber (s.a.) şöyle buyurmuştur:

2 Ebü Hanife, e/-Fikhu'/-Ekber, s. 17 (Nesefl'nin Akaid'i ile birlikte), istanbul1988.

3 Enbiya, 21/47. 4 Ebü Hanife, e/-Vasiyye, s. 90 (imam-1 Azam'm Beş Eseri içinde, çev. Mustafa Öz), istanbul

1992. 5 ibn Ebi Asım, es-SOnne, ll, 361 vd., 1-11, Beyrut 1400. 6 en-Nevvas b. Sem'an b. Halid ei-Kilabi/ei-Ensarı, Şam'da ikamet etmiş meşhur bir sahabldir.

Bkz. ibn Hacer, Takrfbu't-Tehzfb, s. 1009, no: 7250, Riyad 1416.

134

Ehl-i Sünnet Akait Kitaplannda Kullanılan Mizan ile ilgili Hadisler

ı.>ı,Jiı.i ~...J ı...ı_,i ~-.>:~.;lı .l:-: uiJ.:..JI u! "Kuşkusuz mizan Rahman'm elindedir; (onda) bir topluluğu yüceltir, diğerini a/ça/-

t1r. '7

ibn Ebi Asım bu rivayetten sonra aynı anlamdaki Sebre b. Ebi Fakihe ei-EsediB ve

Nuaym b. Hemmar9 rivayetlerini vermekte ve bunların da sahih olduğunu ifade etmektedir.1o

Müellifin EbO Hureyre'den naklen verdiği diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

..::.ıı.. ıı ~u. ll.ı . illl ı...ı • 1 j J\.i ı. :ıı ı. ttı b.... 4.liı ı •. !..: .... ı "-t , • ..r-- ..,...... ı..;r- ~ -J .J .J'T"' .J u:!""' ?- ~ ~ t.S y,.o AA 1 ~

~..>:.J ~ 6ı~ı ı.S.fo.~l o~.; ,.~...ı.~ı ~ ~$- Jll.; ~ ~ ı...ı... ~'ıl .U~ u':ı_;~ı.;

"AI/ah'm yemimisağ eli doludur; harcamak onu aza/tmaz, gece-gündüz çok cömert­

tir." Yine şöyle söyledi: "Gökleri ve yeri yaratt1ğmdan beri harcad1ğ1 halde O'nun yeminindeki­

terin azaimamasma ne dersiniz?" Ayrıca şöyle dedi: "O'nun Arş'1 suyun üzerindedir. Diğer

elinde ise alçaltlp-yükse/ttiği mizan vard1r.'~1

ibn Ebi Asım bu rivayelin Buhari'nin şartına göre iyi (ceyyid)12 olduğunu ve nitekim

onun bunu tahrlc ettiğini1 3 ; onunla beraber Müslim, Tirmizj14 ve Ahmed'in de kitaplarına aldık-

1 ibn Ebi Asım, age., ll, 361. Müellifbu hadisin sahih olduğunu söylemektedir.

a isminin yazımı konusunda ihtilaf edilmiş olup, Sebre b. ei-Ffıkih, ibn EbT'I-Fakih, ibnu'I-Fakihe veya ibn Ebi'I-Fakihe şekillerinde yazılmıştır. Esed kabilesine mensup bir sahabldir. Bkz. ibn Hacer, Takrib, s. 364, no: 2221.

9 Gatafanlı bir sahabi olup, Nuaym'ın babasının isminin Hemmar/Hebbar/Heddar/Hammar şeklin­de birbirine yakın ifadelerle yazıldığı belirtiise de, çoğunluğun görüşüne göre Hemmar olduğu söylenmiştir. Bkz. ibn Hacer, Takrib, s. 1007, no: 7226.

10 ibn Ebi Asım, age., ll, 361-362.

11 ibn Ebi Asım, age., ll, 362.

12 "Ceyyid" sözlükle "iyi ve güzel" anlamına gelen bir sıfat olup, terim olarak genellikle "sahih" karşılığı olarak kullanılır. Bununla birlikte Suyütl gibi bu terimi sahihin karşılığı olarak görmeyen alimler de vardır. Onlara göre ceyyid "hasen li-zatihi" derecesinden yükselmiş ancak sahih der­cesine erişip erişmediği konusunda tereddüt olan hadis türüdür. Bilgi için bkz. Uğur, Mücteba, Hadis Terimleri Sözlüğü, s. 55, Ankara 1992; Koçyiğit, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, s. 79-80, Ankara 1992; Aydın lı, Abdullah, Hadis lstılahlan Sözlüğü, s. 67, istanbul 2006.

13 Buhari, Tefsir 174 (HOd sOresi tefsiri).

14 Tirmizi, Tefsir 6 (Maide süresi tefsiri).

135

Dr. Bekir TATLI

larını ve bu hadisi Tirmizi'nin sahih saydığını haber vermektedir.

Bundan sonra ibn Ebi Asım, mizanda ağır geleceği bildirilen güzel ahlakla, sübhanallahi ve'l·hamdü Iiliahi va'llahu ekber gibi bazı zikirlerle ilgili rivayetlere yer ver­miş; mizan ile ilgili birçok sahih, meşhur rivayet bulunduğunu ve bu haberlerin ilmi gerekli kıldığını bildirmiştir. ıs

Mizan konusuna kitabında yer veren bir başka alim, meşhur Ebu Ca'fer et­

Tahiıvi'dir. Fakat onun bu konudaki cümleleri de oldukça kısadır:

ı.:ıl_,lll_, 1.:-'l:iS.!I Sıı-1.)_, 1.:-'L...ıa.ll_, ~yı.li.J ~~~ ('..Jd Jt...&.~l ,...I._P..__g ~4 (.).4J.i.J

ı.:A.»JIJ .l:ıi~IJ yllııı.ll_,

"Kwamet gününde tekrar dirilişe, arnelierin karşJIJğlmn verileceğine, arza, hesaba,

defterlerin okunmasma, sevaba, cezaya, s1rata ve mizana inanmz. "16

TahavT, inanılması gereken hususlardan olarak zikrettiği şeylerden hiçbiri için ve bu arada mizaniçin de herhangi bir delil gösterme gereği duymamıştır. Fakat Tahavi'nin bu eseri üzerine yazılan bir şerhte, ayetlerden ve hadislerden deliller de zikredilmiştir.17 Enbiya ve Müminun surelerinden delil olarak verilen ayetler şunlardır:

"Biz kJYamet günü için adalet terazileri kuranz. Art1k kimseye, hiçbir şekilde haksiz­

lik edilmez. (Yapilan iş) bir hardal tanesi kadar dahi olsa, onu (adalet terazisine) getiririz. Hesap gören olarak biz (herkese) yeteriz. "18

"Artik kimlerin (sevap) tartilan ağ1r basarsa, işte as1l bunlar kurtuluşa erenlerdir Kimlerin de tartilan hafif gelirse, artik bunlar da kendilerine yaz1k etmişlerdir; (çünkü onlar) ebedl cehennemdedirler. '~ 9

Daha sonra bu konuda Sünnetten de deliller olduğu ifade edilmiş ve bazı rivayetle-

1s ibn Eb! Asım, age., ll, 363. 16 Tahavı, e/-Akldetü't-Tahaviyye, s. 23, Beyrut 1414/1993. 17 Şerhu'I-Akfdeti't-Tahaviyye, s. 472 vd., thrc. M. Nasıruddin ei-Eibani, Beyrut 1392. 18 Enbiya, 21/47. ıs MüminOn, 23/102-103.

136

Eh/-i Sünnet Akait Kitaplannda Kullamlan Mizan ile ilgili Hadisler

re değinilmiştir. Müellif, Ahmed b. Hanbel'in EbO Abdirrahman ei-HubuiiT'den2o naklen tahrlc

ettiği bir rivayete göre mizanın gözle görülen iki tane kefesi olduğunun anlaşıldığını bu uzun hadisi zikrederek söylemektedir.21

Zikredilen diğer bir hadis ise şu şekildedir:

.US .) ~~ ~.)~ ı,;.J:ıi 4-.ı~l f'~ (.)ı.JI_J.4.!1 ~~

"Kwamet gününde teraziler kurulur ve adam getirilip bir keteye konur ... "22

Buradaki bilgiye göre terazinin kefesine sadece arnelierin değil, onlarla beraber

amel sahiplerinin de konulacağı anlaşılmaktadır. Elbanl, Ahmed b. Hanbel'in rivayet ettiği bu

hadisin23 isnatta yer alan ibn Lehla sebebiyle sahih olmadığını; çünkü onun hafızasının zayıf olduğunu ve teferrüd ettiğinde ihticac edilemeyeceğini söylemiştir.24 Buna karşılık Ahmed

Muhammed Şakir, bu ravinin sika olduğunu dile getirir ve hadisinin sahih olduğu noktasında ısrarcı davranır.ıs

Şarihin, ibn Hanbel'den26 ibn Mes'Od vasıtasıyla naklettiği diğer bir hadise göre de,

zo E bO Abdirrahman Abdullah b. Yezld ei-Meafırl ei-Hubulll, hicri 100 senesinde Afrika'da vefat etmiş sika bir ravidir. Bkz. ibn Hacer, Takrfbu't-Tehzfb, s. 558, no: 3736.

21 Şerhu'I-AkTdeti'f.Tahaviyye, s. 472. 22 Şerhu'/-AkTdeti't-Tahfıviyye, s. 473. 23 Ahmed, Müsned, ll, 221, i-VI Mısır ts.

24 Şerhu'/-Akfdeti't-Tahfıviyye, s. 473. zs Ahmed Muhammed Şakir'in, Sünenu't-Tirmizi'ye yapmış olduğu tahkikte belirttiğine göre EbO

Abdirrahman Abdullah b. LehTa b. Ukbe ei-GafıqT ei-Mısri, kadılık görevinde bulunmuş olan fakih bir alimdir. Her ne kadar birçokları delilsiz olarak onun hafızası hakkında ileri geri konuşmuşlar­sa da, çeşitli hadislerinin incelenmesi ve alimierin onun hakkındaki yorumlarının değerlendiril­mesi sonucu ibn LehTa'nın hadisinin sahih olduğu ağır basmaktadır. Onun rivayelindeki zafıyet kendisinden değil, ondan önceki veya sonraki raviden kaynaklanmakta olup, o da her alim ve ravinin yanıldığı kadar zaman zaman yanılabilmektedir. Bu anlamda onun hakkında Ahmed b. Hanbel'in: "Hadisinin çokluğu, zabtı ve ilkanı konusunda Mısır'da ibn Lehia gibisi var mı ki!" şek­lindeki beyanı oldukça dikkat çekicidir. (Bkz. Ahmed Muhammed Şakir, Sünenu't-Tirmizi, 1, 16, Taharet 7, no: 10'un dipnotu.) Ahmed b. Hanbel'in mezkOr sözü için bkz. ibn Hacer, Tehzfbu't­Tehzfb, V, 329, 1-XIV, Beyrut 1404/1984.

26 Ahmed, age., 1, 420.

137

Dr. Bekir TA TL/

erak ağacından yapılan misvakın mizanda ağır geleceği ifade edilmiştir.27

Bu rivayetleri serdettikten sonra şarih, mizanın kefesine sadece arnelierin konula­

cağına dair de rivayetler bulunduğunu ifade etmektedir. Onun verdiği rivayetlerden biri şöyle­

dir:

c.:A):ı.4.1ı ~ Alı J.4:ıı..lı_, u\.4;'/ı ~ ~ı

"Temizlik imanm yans1d1r; Allah'a harndetmek ise mizam doldurur."2B

Nakledilen diğer bir hadis ise şu şekildedir:

u~ o~_, Allı u~ :uı~ı ~ uı;ı;•1 u.-.Jı u-ıı u~ ul...ııllı ~u~ uı.:ws

~ı Allı

"Dile hafif, Rahman'a sevimli ve mizanda ağ1r gelen iki cümle vard1r: Allah'! O'na

hamd ederek tesb/h ederim; Yüce Allah her türlü eksiklikten münezzehtir. "29

Şarihin Beyhaki'den naklettiği fakat ondan önce EbO Nuaym'ın da kitabına aldığı

başka bir rivayet de şöyledir:

.ill.JI c.SJLl ..UIJ.!.o ~ ulA ~ ~ JS.J:U uı..»JI ~ ~ U!~ 4..ol.folı f'~ rJT ~4 ~~

.::.~ .ill.JI c.S.ıll .UIJ.ı.o ı.::.ı.ia. u!-J 1.~.:tllA.~a.;t ~'ıl &J!.A.w. ~ Jıı.o.. JJjJ,Jı ~ .::.~

ı~llA.~a.;t ~'ıl &_,ı:w U)\l ~~ı ~

"Kwamet günü ademoğlu getirilir, mizanm iki ketesi arasma konulur. Aynca ona bir melek tayin edilir. Eğer terazisi ağir gelirse, melek yaratllmtşlara duyurabileceği bir sesle şöyle bağmr: Filan kişi, son derece saadete u!aşt1; art1k ondan sonra asla sap1kliğa düşmez! Eğer terazisi hafif gelirse, melek yine varlik/ara duyurabileceği bir sesle şöyle bağmr: Filan kişi, tam bir azgm/1ğa düşmüştür; bundan sonra asla saadete ulaşamazf''30

. 27 Şerhu'I-Akideti't-Tahaviyye, s. 473. 2a Şerhu'/-Akldeti't-Tahaviyye, s. 474. Elbanlbu hadise sahih demektedir. Hadis için bkz. Müslim,

Taharet 1; Tirmizi, Deavat 86. 29 Şerhu'I-Akldeti't-Tahaviyye, s. 474. Hadis için bkz. Buhari, Deavat 65; Müslim, Zikr 31; lbn

Mace, Edeb 56. 3o Şerhu'I-Akideti't-Tahaviyye, s. 474. Rivayet için bkz. EbO Nuaym, Htlyetü'l-evliya, V1,174. EbO

Nuaym, isnadda yer alan Davüd b. ei-Muhabber'in bu rivayette tek kaldığını ifade eder. ibn Hacer de, 206 senesinde ölen bu kişinin metrük ve onun tasnif ettiği Kitabu'/-ak/ isimli eserin

138

Ehl-i Sünnet Akait Kitaplannda Kullanilan Mizan ile ilgili Hadisler

Belirttiğimiz üzere, bu rivayelin sahih kabul edilmesi mümkün görünmemektedir.

ibn Mende (v. 395) et-lman isimli kitabında, kıyamete ve hesaba inanmanın vacip

olduğuna dair açtığı babda mizan konusuna da yer vermiş; bu kısımda ilk olarak meşhur

Cibrll Hadisi'ne31 değinmiştir.32 Fakat müellif hadisin metnini bu kısımda vermemiş, başka bir

yerde nakletmiştir.33 Yahya b. Mende, mizan konusunu bu bölümde hatırlatmak suretiyle, buna imanın da vucObiyetini (vacip olduğunu) göstermek istemiş olmalıdır.

Onun değindiği Cibril hadisi birçok hadis kitabında zikredilmektedir. Fakat Cibrll Hadisi'nin bütün tariklerinde mizandan bahis yoktur. Bu meşhur hadiste mizan meselesi,

Cibrll'in Hz. Peygamber'e sorduğu: "iman nedir?" sorusunun cevabında -bazı tarikierde­karşımıza çıkmaktadır. Onun zikredildiği rivayetlerden biri şöyledir:

~t.:i.S.ll-.9 ts.ı::WI.; _;i.~\ rı.Jfll.; ii~L:ı ()4~ .:;\ Dl..ı.:'il Jll.:ı~'il \..ı~~ iili J.J--ıı.J L:! Jll lJ.4~.J .:;IJ..ı,..JI.; ~ı.....:ı..ll.; .JUII.; 4J4 lJ.4~.J .:.ı.J-Aoll Ja.: ö~L:ı.J .:.ı.J-AolL:ı lJ.4~.J Dm ili.;

O~.J ~~ ..ıJS .J.ı.ill:ı

"Dedi ki: Ya RasO/allah! Bana imanm ne olduğunu anlat! O da şöyle cevap verdi:

iman; Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba, peygamberlere, ölüme, ölümden sonraki

hayata, cennete-cehenneme, hesaba, mizana ve bir bütün olarak haynyla-şerriyle kadere inanmand1r ... ''34

Müracaat ettiğimiz bir başka alim, ei-Akaid yazarı meşhur Ömer en-Nesefı'dir (v.

537/1142). Söz konusu eserinde müellif, mizan konusunu çok kısa bir şekilde dile geti­

rip: ~ W.;.ll.; demekle yetinmiş, ayet veya hadislerden herhangi bir delil getirme ihtiyacı

mevzu rivayetlerle dolu olduğunu söyler. Bkz. ibn Hacer, Takrfbu't-Tehzib, s. 308, no: 1820. Elbanl de söz konusu rivayelin mevzu olduğunu ifade etmiştir.

31 Cibrll hadisi ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Tatlı, Bekir, Hadis Tekniği Aç1smdan Cibrfl Hadisi ve islam Düşüncesi'ne Yansimalan (Basılmamış Doktora Tezi}, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005; a.mlf. Cibrfl Hadisi ve islam Düşüncesine Yans1malan, Adana 2009.

32 ibn Mende, el-fman, ll, 978, 1-11, Beyrut 1406.

33 ibn Mende, age., 1, 146, 148.

34 Ahmed, Müsned, ı, 319; IV, 129, 164. Rivayelin geçtiği diğer bazı kaynaklar için bkz. Haris, Müsned, 1,155, 1-11, Medine 1413/1992; Rüyanl, Müsned, 11,417, 1-11, Kahira 1416; ibn Hibban, Sahih, 1,398, 1-XVIII, Beyrut 1414/1993.

139

Or. Bekir TATLI

hissetmemiştir. 35

Bu kitap üzerine yazılmış en meşhur şerhlerden biri olan Şerhu'I-Ak8id1n yazarı

Sa'duddin Taftaziıni (v. 797) de bu konu üzerinde fazla durmamış; mizana delil olarak bizim

de daha önce zikrettiğimiz A'raf suresinde geçen ayete değinmiş, buna ilaveten bir hadis vermemiştir. Sadece, Mu'tezile'nin bir itirazına cevap verirken, tartılacak olan şeyin amel defterleri olduğuna dair hadislerin mevcudiyetini hatıriatmakia yetinmiştir.36

NesefT'nin kitabını şerheden diğer bir alim de Ramazan Efendi'dir. Bu şarih,

Nesefl'nin konuyla ilgili metnini açıklarken ibn Abbas'tan gelen bir rivayeti şöyle nakletmekte­

dir:

JJ~ ~ &.;~~~ı)~ ı)~ (.)4).JI L.ıti uiJto:ll ı) .:.ı~tJ .:.ıl.lwı.:ıJI UJ.Jo:ı 4.,j~ 1.., JJu..ı.... . 11.':, & ,.._.i\ . _! 4...l..d..a • 'A .~ .G\.S,I\ \..Q\ 4.:iu..ı.... 1.,

(.r"' • ~...J ~ ~,....... ..,. • ı,F-:r.:- .J"' .J • (.r"'

ibn Abbas dedi ki: "iyilik/er ve kötülükler mizanda tarttltr. Mümine gelince; onun

arneli en güzel surette getirilir, iyilikleri kötülüklerine ağtr basar. Kafirin ise arneli en çirkin surette getirilir ve kötülükleri iyiliklerine ağ tr basar. "37

Bundan sonra şarih Ramazan Efendi, Hz. Ebu Bekir'den gelen bir sözü nakletmiştir ki buna göre o, kıyamet gününde terazinin ağır veya hafif gelmesini, bu dünyadayken insanın Hakk'a ittiba edip etmemesine bağlamıştır.38

Mizan konusunu ele alan alimleri mizden bir diğeri NCıreddin es-Siıbuni'dir (v. 580).

Bu meşhur alim konuyu kısaca şöyle ele almıştır:

~~ ~.J:! UJ.J.II.J :ı)tıı.i .Uji.l ~ uiJtJI ı:ı.s.J

"Aynt şekilde Allah Teala'nm: O gün tartt hakttr, ayetf39 gereği rnizan hakftr. "40 Bu­rada Sabun! de, delil olarak sadece bir ayeti göstermiş, herhangi bir hadis nakletmem iştir.

35 Nesefı, Akaid, s. 4 (Ebu Hanife'nin e/-Fikhu'I-Ekber isimli eseriyle'birlikte), istanbul1988. 36 Taftazani, Şerhu't-Akaid, s. 48. 37 Ramazan Efendi, Şerhu Şerhi Akaid, s. 229, Matbaa-i Amire, ts .. Şarih, bu haberin sıhhati

hakkında herhangi bir yorumda bulunmamıştır. 38 Ramazan Efendi, age., s. 230. 39 A'raf, 7/8. 40 SabOni, ei-Bidaye fi usO/i'd-dTn, s. 92, tre. Bekir Topaloğlu, Ankara 1991.

140

E ht-i Sünnet Akait Kitaplannda Kullamlan Mizan ile ilgili Hadisler

Sonuç ve Değerlendirme

Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz ki; genelde akait kitaplarımııda kıyamet günün­

de arnelierin tartılmasının hak olduğu kısaca ifade edilmiş; bu konudaki hadisleri ayrıntılı bir

şekilde ele alarak delillendirme yoluna pek gidilmemiştir. Bunun ana sebebi, konuyla ilgili

ayetlerin yeterli görülmesi olabilir. Bununla birlikte zaman zaman hadisiere müracaat edenler

de olmuştur. Hatta bu konuda bazen uydurma rivayetlerin de kullanıldığını görmekteyiz.

Bu çalışma sonunda bizim kanaalimiz odur ki; ahirette arnelierin bir şekilde ölçülüp

tartılacağı ve inceden ineeye değerlendirileceği hususu kesin olsa da, bunun ne şekilde ger­

çekleşeceği noktasında kesin bir şey söyleyebilmek zordur. Her şeyden önce, bu dünya

şartlarında gayb aleminin sınırları içinde yer alan ahiret hakkında yapacağımız her yorum

eksik kalacaktır. Bu nedenle o alemin şartlarını bilmeden, fazla ileri giderek ve bugün kullan­

dığımız çeşitli aletlere/eşyalara benzeterek mizan vb. konuları açıklamamız mümkün görün­

memektedir. Mizan denilen şey, gerçekten de iki kefesi olan bir taıiı mıdır, arnelierin tartılması

için illa da bu gibi aletiere ihtiyaç var mıdır, tartışılabilir. Bize göre Kur'an ve Hz. Peygamber,

insanları sorumluluğa davet ederek yapılan işlerden mutlaka hesaba çekileceklerini hatıriat­

mış ve bu esnada zaman zaman sembolik ifadeler kullanmıştır. Bu, bir nevi aniatımda konuyu

muhatabın bilgi seviyesine indirgemek anlamına gelmektedir. insanların daha kolay anlama­

ları için Hz. Peygamber bazı teşbihlerde bulunmuşsa da, onun asıl vurgulamak istediği husu­

sun, teşbihin ötesindeki anlam olduğunu düşünebiliriz. Dolayısıyla, bizler için ölçme aletinin

şekli veya neye benzediği değil, ona konu olacak arnellerimizin kalite itibariyle üst düzeyde

olması önemli olmalıdır. Zaten ayetlerde, Hz. Peygamber'in beyanlarında ve akait kitapların­

da ön plana çıkan ve vurgulanan, ahirette arnelierin tartılmasının hak olduğu konusudur.

Bundan ötesi şu an için bizleri fazla ilgilendirmemelidir.

Çalışmamızın sonunda, yukarıda zikrettiklerimizden hariç, hadis kitaplarında mizan

ile ilgili mevcut olan bazı hadisiere de değinmek istiyoruz:

ya.L...:ı ~_;.1 4 ~ ..;.ı:..ıı 6-- ya.L...:ı 6!-J ~~ 6-- &o Jl!i\ ~ ~ ~-.9:! r-~ &o ı.. li~IJI"'_,_JI

"Mizan'a konulup da güzel ahlaktan daha ağ1r gelen hiçbir şey yoktur. Güzel ahlak

141

Dr. Bekir TA TL/

sahibi, onun sebebiyle oruç tutaniann ve namaz kılanlarm derecesine ulaşir. "41

~~ ._;Wl ı.:ıt.);ı.<JI ~ ~..9:! Lo J.;i

"Mizan'a konulacak ilk şey, güzel ahlaktJr."42

uı~ ı.:ıl.s .::.ı;ı_.) uı ~_.) Jll.i t:u.J ~ (Jı_.) (.)4 f'-.9:! ı.:.ıı.:ı Jli F-' ~ ~~~~~wl fo. .J-:11 ~_) ~.; A .J-:~l W.J.; fo. ı,r.l: ı.:.ı.Jl ~_) A .J-:~1.; ı.:.ı.Jl ı.:.ı.lj_,! sı-Lo...JI &ı JJ.l ~~ ~ ~~ J_,......J ~_, ~ ~l.fi.ll ü;I.J .:ıiJtoJI ~_.)~~~_;.;ı~_,~ W.J.;

F-'~ "Peygamber (s.a.) bir gün, 'Sizden rüya gören oldu mu?' diye sordu. Adam1n biri

şöyle dedi: Ben şöyle bir şey gördüm: Sanki gökten bir mizan (terazi) indi; sen ve Ebu Bekir tartJ!dtniz, sen Ebü Bekir' e ağir bastm. EbCı Bekir ve Ömer tart/ldl; EbCı Bekir ağ1r geldi. Ömer ve Osman tarti/d1; Ömer ağ1r bast1. Sonra mizan yükseldi. Bunun üzerine biz, Hz. Peygam­ber'in yüzündeki hoşnutsuzluğu gördükf"43

.Jl.ill ı.::.ı..,.s.:ı .::.ı.ıli ~ t.. F-.9 ~ ~~ u1..:ı ~~ J_,......J Jll.i ~ .Jl.ill .::.us~ ~~.w..ı~ ~

.;ıkl_,..ı J..:i~ ~ ı....ıı F-' ~ ~~ ~ ~~ ~_.) Jt:ü ~41ll f'-.9:! ~~ wfi.l:l J+i ~ lj.)l f>)\Jı Jl:i:ı UP- ~.;-~L'i.S.ll ~ -.9 Jl!i:ı -.9\ .UI~ Ui.,ıl ~ ~ wiJtoJI ~ l.ı.:ı.l .ı.:ı.l fi~ ~

~-' ı.:ıı ~~~~ ~ _, ~~ sı-I.J.J (.)4 ri ~w ~ rl ~ ~~ 4.:ıus e_l: U:ıl ~ ~ <~.+.ıUS

~C#~~

Hz. Aişe'den nakledildiğine göre, kendisi cehennemi hatırladığında ağladı. Bunun

üzerine Hz. Peygamber: "Niçin ağ/adın?" diye sordu. O da şöyle cevap verdi: "Cehennem!

haflrlad1m da, kıyamet günü acaba ailenizi hatJr/ayacak mJsJmz? diye ağladı m." Hz. Peygam­

ber de şöyle karşılık verdi: "Üç yerde hiç kimse başkasm1 haflrlamaz: (Birincisi) mizan başın­da; terazisi hafif mi gelecek yoksa ağ1r m1, bunu anlaymcaya kadar. (ikincisi) 'Atm kitabı oku­yunf'44 deni/ip de kitabmm nerede, sağ tarafmda m1, sol tarafmda m1, yoksa arkasmda m1

41 ibn Ebi Şeybe, Musannef, V, 211, 1-V, Riyad 1409; Ebu DavOd, Edeb 8; Tirmizi, Birr ve Sıla 62. (Tirmizi, bu rivayetin bu vecihten garlb bir hadis olduğunu söylemiştir).

42 ibn Ebi Şeybe, age., V, 212. 43 ibn Ebi Şeybe, age., VI, 176, 352; E bO Davud, Sünnet 9; Tirmizi, Rüya 1 O. (Hasen-sahih bir

hadis olduğunu ifade etmiştir.) 44 Hakka, 69/19.

142

E hi-i Sünnet Akait Kitaplannda Kullamlan Mizan ile ilgili Hadisler

olduğunu anlayacaği, kitabtn verilmesi antnda. (Oçüncüsü) strat, cehennemin önüne konul­duğu anda. "45

~.}JI.J ~I.Jl..ı...JI ~ ~I.J ~I.J wiJ:ı.ıı.ll ~ .& ~I.J wl.o:)'l ~ ıı-..,..::_,ll t~l

~ .Ji .ıı.ı ~ wT...ı1li.J "~ ~~.J w~AY- &l!.Jli.J _J,J.l ı;~ı.J

"Abdesti eksiksiz almak, imantn yanstdtr; Allah'a hamd etmek, mizant doldurur.

Tesbih ve tekbir ise, gökleri ve yeri doldurur. Namaz nur, zekat burhan, sabtr tştk, Kur'an ise senin lehinde veya aleyhinde bir hüccettir. "46

~~ ~ I"~I.J ~.}JI.J ıı-l..ı...J! ~ .ı... ~ ~I.J o~ ~1.; wt.»JI u....a.i ~~

wt...:)'ı u....a.i .)~ı.;

"TesbTh, Mizan'ın yarısıdır. Allah'a hamd etmek de onu doldurur. Tekbir ise, gökle yer arasını doldurur. Oruç sabrın yarısı; temizlik ise imanın yarısıdır."47

45 ibn Ebi Şeybe, Musannef, VII, 88; EbO DavOd, Sünnet 28.

46 ibn Mace, Taharet 5; Nesa!, Zekat 1.

47 Ma'mer b. Raşid, el-Cami', Xl, 296, Beyrut 1403.

143

Dr. Bekir TA TL/

Bibliyografya

Ahmed,EbO Abdiilah ibn Hanbel eş-Şeybanl (v. 241), Müsned, 1-VI, Mısır ts.

Aydınlı, Abdullah, Hadis lsttlahlan Sözlüğü, istanbul 2006.

Buhari, EbO Abdiilah Muhammed b. ismail ei-Cu'fl (v. 256), Sahihu'I-Buh8ri, 1-VII, Beyrut 1410/1990.

Ebu Davüd, Süleyman b. ei-Eş'as es-Sicistani (v. 275), Sünenu Ebi DavOd, 1-111, Beyrut 1409/1988.

Ebu Hanife, Imam A'zam Nu'man b. Sabit(v. 150), ei-Fikhu'/-Ekber (Nesefl'nin Akaidi ile birlikte), istanbul1988.

---------------, e/-Vasiyye (imam-1 Azam'm Beş Eseri içinde, çev. Mustafa Öz), istanbul1992.

Ebü Nuaym, Ahmed b. Abdiilah el-isbehani (v. 430), Htlyetu'l-evliya, 1-X, Beyrut 1405.

Haris, ibn Ebi Usame (v. 282), Müsned, 1-11, Medine 1413/1992.

ibn Ebi Asım, Ebu Bekr Ahmed b. Amr b. Ebi Asım eş-Şeybani (v. 287), es-Sünne, 1-11, Bey­rut 1400.

ibn Ebi Şeybe, EbO Bekr b. Abdiilah b. Muhammed el-KOfi (v. 235), Kitabu'l-musanneffil­eh8dis ve'l-asar, 1-VII, Riyad 1409.

ibn Hacer, Ebu'I-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer ei-AskaiEml (v. 852), Tehzibu't-Tehzib, 1-XIV, Beyrut 1404/1984.

---------------, Takribu't-Tehzib, Riyad, 1416.

ibn Hibban, EbO Hatim Muhammed b. Hibban b. Ahmed ei-Büstl (v. 354), Sahih, 1-XVIII, Beyrut 1414/1993.

ibn Mace, EbO Abdiilah Muhammed b. Yezld ei-Kazvlnl (v. 273), Sünenu lbn Mace, 1-11, Kahi-re ts.

ibn Mende, Muhammed b. ishak b. Yahya b. Mende (v. 395), el-lman, 1-11, Beyrut 1406.

Kılavuz, A. Saim, Anahatlanyla Islam Akaidi ve Kelam'a Giriş, istanbul1993.

Koçyiğit, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara 1992.

Ma'mer b. Raşid ei-Ezdl (v. 151), el-Cami', (Abdurrezzak'ın ei-Musannefadlı eserinin sonun­da) 1-11, Beyrut 1403.

144

Ehl-i Sünnet Akait Kitaplannda Kul/antlan Mizan ile ilgili Hadisler

Müslim, EbO'I-Huseyn Müslim b. ei-Haeeae ei-Kuşeyrf en-NfsabOrT (v. 261), Sahihu Müslim, 1-V, Beyrut, ts.

Nesefı, Akaid, (EbO Hanife'nin ei-Fikhu'I-Ekber isimli eseriyle birlikte), istanbul1988.

Ramazan Efendi, Şerhu Şerhi Akaid, Matbaa-i Amire, ts.

ROyani, EbO Bekr Muhammed b. HarOn er-ROyanT (v. 307), Müsned, 1-11, Kahire 1416.

SabQni, Nureddin Ahmed b. Mahmud (v. 580/1194), ei-Bidaye fi usuli'd-din, tre. Bekir Topaloğlu, Ankara 1991.

Şerhu'I-Akldeti't-Tahaviyye, (Müellifi belli değil), thre. M. Nasıruddln ei-Eibanl, Beyrut 1392.

Şakir, Ahmed Muhammed, Sünenu't-Tirmizrnin tah ki k ve şerhi, 1-V, Beyrut ts.

Taftazani, Sa'duddln Mes'Od b. Ömer (v. 797/1395), Şerhu'I-Akaid, tre. Süleyman Uludağ, istanbul1991.

Tahavi, EbO Ca'fer Ahmed b. Muhammed b. Selame ei-Mısrl ei-Hanefı (v. 321/933), ei­Akidetü't-Tahaviyye, Beyrut 1414/1993.

Tatlı, Bekir, Hadis Tekniği Aç1smdan Cibril Hadisi ve islam Düşüncesi'ne Yansimalan (Basıl­mamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.

---------------, Cibrll Hadisi ve islam Düşüncesi'ne Yans1malan, Adana 2009.

Tirmizi, EbO lsa Muhammed b. lsa b. Sevre (v. 279), ei-Camiu's-Sahih (Sünenu't-Tirmizl), thk. Ahmed Muhammed Şakir, 1-V, Beyrut ts.

Uğur, Müeteba, Hadis Terimleri Söz/Oğü, Ankara 1992.

145

The Narrations about "Mizan" (Balance) Used

in Books of Belief o f Ahi Al Sunnah.

Citation/©· Tatlı, B. (2007). The narrations about "Mizan" (Balance) usedin books of belief of Ahi Al Sunnah. Çukurova University Journal of Facu/ty of Divinity 7 (2), 133-146.

Abstract· W e know that all peop/e wi/1 be crossed-examine from their good or bad works in the world in the day of resurrection of the death. One of the subjects about this period is "mizan" which is thought that it wi/1 be used for balaneing of the works. As a word, mizan means balance. In books of belief of Ahi Al Sunnah the scholars explain some opinions about the subjects of mizan and its essence. And we are interesting for narrationslahadiths of Muhammad last Prophet (p.b.u.h.) about mizan and their effects in books of be/ief In this article we wi/1 search these narrations and examine theirs situation in point oftruth in the earfiest books about Ahi Al Sunnah belief

Key Words· Hadithlnarration mizan, ba/ance, doomsday, calculation, weigh of the works.