\ I I

. / A A. A

ULUSLARARASI VE)'SEL KARENI·VE MANEVI

K0LT0R MlRA.SIMIZ SEMPOZVUMU r

INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON UWAYS AL-QARANI AND OUR MORAL CULTURAL HERiTAGE

20-21 Mayts/ May/ y.Lo /2011

Editor

Mehmet Bilen - ~evki Efe

Uluslararas• Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasumz Sempozyumu

T.C.

Ba~bakanhk Valaflar Genel Miidiirliigu

Bitlis Bolge Miidiirliigu

Yaym Koordinatorii

M. Sait Sancar

Bolge Mtidtir Vek:ili

Genel Yaym Yonetmeni

Mehmet Kurtoglu

Editor

Mehmet Bilen- ~evki Efe

ISBN:

978-605-4510450

Sertifika No:

17088

Basun Y eri

Matser Bas1m Yaym San. Tic. Ltd. $ri.

Gersan Sanayi Sitesi 2307 Sokak No: 42

Ergazi I Yenimahalle - ANKARA

Tel: 0.312 255 75 15

Adres

Ta~ Mah.Jslahiye ~edresesi Hiikiimet Kooagt Arkas1 BiTLiS

_Tel: 0.434 226 65 60- 226 65 65 - 226 65 64 Faks: 0.434 226 65 61

Ankara • 2012

- Uluslararasi Veysel Karen! Ve Manevi Kiiltiir Mlrasimlz Sempozyumu -

Ozet:

TASA VVUFUN GELi~iM SEYRi VE itvEYSiLiK

DEVELOPMENT PROCESS OF SUFiSN AND AL-UWAYSiYYA

Abdurrahim Alk:I~1

islam dininin temel ilim dallan gibi tasavvuf ilmi de mukaddes metinler iizere ~a edilen bir

disiplin·olup hicri ill. ve IV. astrlarda ilimler semasmda dal-budak salmaya ba§lar. ilk donem sfifileri

go~lerini mukaddes nasslar ekseninde serd etmeye ba~lamJ~lar ve onlan takip eden halefleri de buna

olabildigince riayet etmi§ler. Diger isliiml ilimler agtrllklt olarak Cenab-1 Hakk'm ez-Ziihir ismini

merkeze alarak yali~malar yaparken tasavvuf ilmi de agtrhk.h olarak O'nun el-Batm ismi ti.zerinde

yogunla§tr ve O'nun bu ismirle sagllklt temeller tizerinde imiin etmenin yollanru beyiin eder. Asr-1

saadette sahabe-i kiram'm bir kisiDI Cenab-1 Hz. Peygamber'den ziihiri ilim.leri tahsil ederken bir diger

lasiD! da batml ilimleri tahsll etmi§tir~ iyerisinde ya§adiguruz alemin ~ehiidet/goriiniir alem olmasl

hasebiyle, ziihiri ilimlerin isban olduks;a kolay olabilmi~keo n1hiini ve gayb ilimlerinin isbati yogu

zaman bu kolayliga siihip olamamJ§ttr. Kur'an-1 Kerim'in iiadesiyle bu tiir ilimler ancak ulu'l-elbab

olanlar is;in bast! olur. Nitekim kalbi olan insanlar kainattaki hiirikalan ve ~ifreleri dinl bir baki§

as;1Slyla degerlendirmeye tabi tutup Rabbine yalan olma)'l tecrllbe etmi§tir. Tablatiyle kalbi olan bu tiir

ilimlerin kendilerine has usfil ve esaslan olll§mu§tur. Bu nevi ilim ic;in zaman ve mekiin kavramlan

genellilde pek onem arz etmez. Kibiir-1 Tabi'm'den olan Veysel Kareni'nin Cenab-1 Hz.

Peygamber'den bu nevi bir ilim tahsil ettigi tasavvuf s;evrelerince gene! kabul goriir. Tasavvuf ilmin

muhim husiisiyetlerinden birisi de bu ilmin mutlaka bir ziitin eli 'iizere tahsil edilmesidir. inisiyatik

olan bu ilimler umiim itibiiriyle ~u ~ehadet alemirlde bulunan ve ya~ayan birinin yeden-bi-yedin eli

iizere olurken biizen de mana aleminde bir ziitm eli iizere olur. Tasavvuf tarihinde bu ikinci yo! ile

inisiye olup bu ti.ir bilgi elde edenlere ''iiveysi" veya "na-dest'' denilir.

Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Veysel Kareni, Uveysilik.

Beo-i ademin kadim ilimlerinden olan tasavvufun meratibi.i'l-uliim is;erisirideki yeri keodisine

has olan "bilgi kaynagt" hasebiyle tarn~llmaktadrr. Ke~if ve ilham yoluyla gers;ekle~en ve tasawu.fta

talim-i esma diye bilinen miinevi bilgi aktaruru Kuriin-1 Kerim'i sarlh beyiimyla ortadadrr. Zira ilk

1 Yrd. Doc;. Dr. Dicle Unive.rsitesi llabiyat Fahiiltesi Ogretim Uyesi

-23-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

manevi bilgi aktannu Ceoab-1 Hak'dan Adem'e olm~tur. Buna ragmen ilimlerin tasnif edilmesi

hususunda gortiniir alemin sathi realiteleri esas almdtgmdan; tasaVvuf ilmi, diger dint ilim dallan

arasmda ciddi baZ1 zorluklarla kar~t kar~tya kalabilmektedir. 4in tizi.icli yani bu sathi ve zahiri bakt~

ay1Smm dint ilimler ile ugra~anlara bula~mas1dlf. Kanaatimizce din alimlerinin bu konuda biraz daha

temkinli ve ihtiyatll davranmalan gerekir. Zira dinin agui.JklJ yonli maneviyata ve gaybiyyata taaluk

eder. Hatta son astrda dint ilimler ile i~tigal eden bazx bilginler fen ili.mleri ile ugra~an bilginlerden

daha fazla zabirperest ~lioce tarzlarma sapabiJdiklerini m~iihede edebiliyoruz. Modem diinya

insiiruru.n bunahmJan, onlan sipiriti.iel, ezoterik ve rfiham bir siihil-i selamet aramaya sevk ederken

biizt din alimlerinin rasyonaliteye daha stlo sanlmaya s;all~malan olduks;a d~dUiiiclidiir.

Bu tebligimizde iki temel konu iizerinde yogunla~aca~. Birincisi; manevi bilgi aktarum

diyebilecegimiz inisiyatik bilgi ve bu tiir bilginin tasavvufun geli~im seyri iyerisindeki yeri. tnisiyatik

bilginin ilk iosan ile birlikte ogretilmeye ba~landtguu, peygamber ve velilerin bu tiir bilgilere sahip

olduklanru; buna kar~1t olarak ta ~eytan ve taraftarlarmm da bu bilgilere sahip oldugunu ayet, hadis ve

kelam-1 kibardan misallerle izahma s;alx~acagtz. ilgili metinlerden yola s;lkarak her iki tarafm da bu

~ilgileri sonraki nesillere belli metodlar ile aktarabildiklerini as;Iklamaya gayret gosterecegiz. ikincisi;

Veysel Karani ile ozde~le~mi~ bir manevi bilgi aktarum O)etodu olarak uveysilik. Uveysilik tabiri

isminden de anl~llabilecegi gibi Veysel Kareni'ye nisbetle ortaya s;IIaru~ bir me~reb ve meslektir. Bu

1$lah Veysel Kareni'nin Hz. Peygamber'i gormeden onun rfihaniyetinden istilade ile velayet

mertebelerini kat ettigini i!ade eder. Tahir olarak hicri altmc1 ve yedinci ylizylllarda ortaya s;Iktxysa da

bu tiir bilgi akatarunmm kadim bir metod oldugunu soylemekte fayda var.

Tasavvuf, manevi ve rfihani bilgileri elde etrne metodudur: Diger bir i!ade ile mWet ve hikmet

nazanyla e~yayt okuma bis;imidir. Sftfilerin marifet ve hikmet tantmlarma bakttguruzda a9tks:a

goriiyoruz ki bu iki 1sttlahtan qyamn hakfkatim bilmek ve bu hakfkate gore miisbet davraniflarda

bulunmak manas101 kast etmi~ler. 1 E~ayl iizerinde bulzmdugu hal iizere bilinmek yam hakikatini

anlamak Hakla hak olarak bilmek ona ittiba etmek; ballil da ball! olarak bilip ondan ictinab etmek

peygamberlerin ve velilerin duiilarmda ooemli bir yer tutar. Zira. e~yanm hakikatini bilmek ve ona gore

davraru~larda bulunmak kolay bir ameliye degildir. Bioaenaleyh tasavvuf ilminin en onemli

gayelerinden birisi de mfuifete ul~1p hikmetle amel etrnektir.

Her bir ilim dalmm bir amac1 ve gayesi oldugu gibi dini ilimlerin de tabiatiyle bir amacx, bir

gayesi vardtr. Fakat ilimler hiyerar~isi is;erinde tasavvufun yeri olduks;a dikkat s;ekicidir. Tasavvuf

insanm serglize~tini anlamaya s;alt~an ve nereye dogru seyretmesi gerektigi izah etmeye g3;yret

gosteren bir ilim daltdtr. Tasavvufa gore insana Cenab-1 Hak tarafindan bilafet vazifesi verilmi~tir.

insanm en biiyiik vazifesi de bu hiliifetinin farkma varmak ve bunu hakktyla iia etmektir. Mevlana

Celaledd.in-i Riimi gayesinin yliceligi cihetinden tasavvufun diger ili.mler arasmdaki yerini Fih-i ma

Fih adll eserinde s:ok yarpiCI bir ~ekilde izah eder. Bu eserde kaydedildigine gore birisi "burada bir ~ey

unutm~um", der. Bunun lizerine Hiidavendigar ~oyle der: "Dlinyada unutulmamast gereken bir ~ey

var. ~ayet her ~eyi unutsan, Onu unutmasan korku yok. Fakat her ~eyi yerine getirsen, battrlasan,

unutmasan da onu unutsan his;bir ~ey yapmamx~ gibi olursun ( ... ) Demek ki insan dlioyaya bir tek i~

1 Bkz. Abdurrezzak-1 Ka§am, ferhll Fusiisi'l-Hiktm, (F17sli.lun ilk ciimlesioi ~ethi.ode).

-24-

- Uluslararas·I Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

iyin gelmi~tir, maksat odur. Onu b~armadt nu, hiybir i~ b~armanu~ demektir. Ger~ekten de biz,

emaneti goklere, yeryiJziine ve daglara arzettik Onlar bu emiineti yiiklenmekten ~ekindiler ve

korktular. Ve insan o emaneti yiiklendi. $iiphe yok ki o ~ok ztilim ve cahil o/du (A.b.zab/72) ( ... )

B~ane getirip vaktimi iyi i~lere harcadtguu soyliiyorsun. F!.lab. felsefe, mantlk, nticfun, tip vb.

ilim.leri tahsil ediyorum diyorsun. Nihayetinde, bunlann hepsi de senin iyi?dir. Ftla.h ogreniyorsan

· kimse elinden ekmegini kapmasm, elbiseni soymasm, seni oldiirmesin selamette kalasm diye

o~eniyorsun. Nucfun bilgisini ogreniyorsan felegin hallerini, yeryiiztine tesirlerini anlamak, burada

ucuzluk mu olacak, pahaWJ.k nu; eminlik mi hillctlm siirecek, korku mu; bilmek iyin ogreniyorsun;

bunlann bepsi de sanin ahvaline mtitaaUJ.ktlr. Eger yildiZ ilimleri ogreniyorsan; yildiZ kutlu olur,

kutsuz olur, senin talihinle ilgiliyse bu da senin iyindir. Dii~Uniirsen anlarsm ki asl olan sensin,

bunlann bepsi de senin fer'lerindir". Be iflidelerden de anla~J.labilecegi gibi diger ilimler daha yOk

~ebadet aJemi ile ilgili iken tasavvuf daha yOk UCU buCagi olmayan. gayb alemleri ile ilgili bir ilim

daltdtr.

Mevlana yukanqa aktardtguruz iflidelerin hemen devammda e~amn haldkatini bilmek

kon~da ziihirperest alimler ile mana aleminin llimleri arasmdaki farla ~oyle bir bikaye ile anlatrr:

"Padi~ahm biri, oglunu, ytlchz, remil bilgileriyle b~ka bilgileri ogrenmesi iyin ehl-i biiner bir cemaate •

tesl1m etmi~ti. <;ocuk, bamakati ve belaheti ile beraber bu bilgileri elde etmi~, tam bir usta olm~tu.

Bir giin padi~ab, yiiztiguni.i avucuna ald1, oglunu imtihan etti. Gel dedi, soyle bakahm, avucumda ne

var? <;ocuk, avucundaki yuvarlak, san, ortas1 bo~tur. Padi~ab, dogru ni~aneler verdin. Fakat hi.iki.imde

bulun, ne olabilir? dedi. <;ocuk kalbur olsa gerek dedi. Pa~ab dedi ki: Alollan ~~lrtacak kadar ince

ozellikleri bilgi ve tahsil kuvvetiyle verdin de kalburun avuca s1gamayacagi nasu senden kayar? ~imdi

ulema-i ebli zaman da bilgilerde kili yararlar, kendileriyle ilgisi olmayan ~eyleri gayet ayrmtili bilirler

ve onlan iyice kavranu~lardrr. Asu onemli olan, biitiin bunlar~ fazla kendilerine yalan bulunan,

kendi varWdandrr; kendi-kendilerini bilmezler. Her ~eye belaldir, baramdrr diye hillctlm verirler, bu

caizdir, 0 caiz degild~, ~u helaldir, ~u baramdrr diye hi.ikmederler de kendileri belal midir, yoksa

haram nu; caiz midir, degil mi; temiz midir, pis mi; onu bilmezler. ~u iyi bo~ ol~, sarlllk, ~ekil,

yuvarlaklJ.k, anzidir. Ate~e attm DU bunlann hiybiri kalmaz; zati olur, biitiin bu ni~aolardan safi olur.

Bilgi/erden, i§lerden ve sozlerden her ne verdiler ise biiyledir. Onun cevheri i/e bir taa/luku soz

konusu degi/dir. Bald kalacak olan zatiyle de ilgisi yoktur bunlann. Hep bunlan soylerler, anlatirlar da

sonunda, avuytaki kalburdur hi.ikmi.ine varular; yiinkti asll olan ~eyden haberleri yoktur''.1

Tasavvufun maruet ve hikmete verdigi ebemiyyet bu ilim dalma kUlli bir bala~ aylSl

tarumaktadrr. Her ~eyi bilen ve her ~eyden haberdar olan Allah Teala'run Alim ve Alim isimlerine

mazbar olmak sfifiler tarafindan ytice bilgelik olarak degerlendirilir. Onlara gore dogruluk derecesi en

ytiksek olan bilgi vahly mahsOlii olan bilgidir.

ibnii ' l-Arabi'ye gore en degerli ilim ilm-i bi'l-lah olan tevhfd ilmidir. Zira ilimler malfuna

nazaren iistte veya altta olur. Tevhld ilminden kast1 hiy ~iiphesiz ki tecelli metodu ile elde edilebilen

tasavvuf ilmidir. Nitekim onun vahdet-i viicud anlaYl~l varlJ.kta i.kiligi ortadan kaldtrmas1 cihetiyle

1 Mevlana, Fih-i mii-Ffh, (notlanchrarak tashih eden Bediiizzaman Finizanfec), Miiessese-i in~:init-1 Emir Kebir), 13. Basta, Tah.rao: 1389, s. 15-17.

-25-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Miras1miZ Sempozyumu -

tevhidin en ytiksek mertebesi kabtll edilir. Tevhid ilmi ayru zamanda en esrarb ilimdir. Bu ilmi

ogrenen diger ilimlerin tamam.Ini bilebilir.l

Meviana'run ve ibnii' l-Arabi'nin yukanda sundugumtiz gtirti§lerinden :zabiri ilimlerin

tamamen onemsiz oldugu anla§llmamall. Cenab-t Hakk'm bir ismi el-Batm iken diger bir ismi de ez­

Zab.ir'dir. Fakat zabir batm ile kaimdir. Nitekim Hak Teala el-lataayyiin mertebesinde ebtanii'l­

butftndur. Ziihir isminin tecellisi olarak §ebadet alemininin niziiou ve inti..ziinu i~in filah ilmi vaz

edilmi§tir. Batm isminin tecellisi olarak da tasavvuf ve hikmet ilmi vaz edilmi§tir. Nasslann

zab.irinden filah, kelam ve akiiid gibi ilimler zuhfu edince batmmdan da tasavvuf ve hikmet zuhfu

etmi§tir. Her §eyin bir zabiri ve batuu vardrr. Ziihir ile "ayn" denilen durumlar idrak edilirjcen biitm ile

de "ilirn" denilen durumlar idriik edilir. Ceniib-t Hak hem Ziihir'dir hem Batm'drr. Btitlin idriikler

Cenab-t Hak ile vaki olur. Hatta daha kahct oldugundan dola)'l tasavvufi ve hikemi zuhfu daba btiytik

onem arz eder.

Binaenaleyh nastl ki zabir1 bala§ a~tst fi.lah ve akide mezbeblerini ortaya ~tkardtysa batmi ve

gaybi bala§ a~tst da tasavvuf ve tarikatleri ortaya ~tkarmt§trr. Gorti§lerin farkb olu§u milel ve nibalin

isti'dat ve kabiliyetlerinin farklt farkh olU§undandrr. Tasavvuf isliimm miinevi ve rfihani boyutudur.

Ozli ve temel degerleri a~tsmdan Kuriin ve Sti.miet menbamdan feyeziin eder. Benzer ogretilerinin

olmasmdan dola)'l tasavvufa yoneltilen Hinduizm, Budizo:t, Yahudilik ve Hrristiyanh.k'tan etkilenme

veya benzeri d1§ bir menbadan nebeiin etme gorti§ti tabiatiyle dogru bir gorti§ degildir. Zira semavi

dinlerde benzer ogretilerin olmast kadar tabu bir §ey yoktur. Kuriin-1 Kerim ve Hadis-i ~eriflerde de

diger semavi dinlerin kaynaklannda ge~en buyruklarmm yer aldtgmt biliyoruz. Bu cibetle Kuriin-1

Kerim Tevrat ve incil'den etkilenerek yaztl.n:u§trr demek tevhid esaslt dinlerin tabiatma terstir. <;iinkii

bunlann tiimtintin kaynagt birdir. Mazbariyyet ve teceLli yontinden yticelik degerleri farklt olsa

hepsinin gayesi tevhid esasll miirifetullab'drr. Aynca Hz. Peygamber "mtisaddikan li-ma beyne

yedeybi" olarak gonderilmi§tir. Ziiten Mtisliiman alimlerin ekserisine gore "isliimiyet'' butUn hak

dinlerin ortak ismidir. Kur'iin-1 Kerirn'de Hz. i:briibim "hanifen mtislima" tabirleriyle vast.flandi.Illrr.

Peygamberlerin derilbte ettikleri vazifeleri dikkate aldtguruzda mmfet ve hilonet nokta-i

nazanndan btiti.in dinlerin tasavvfifi boyutlarmm oldugunu a~tk~a mti§iibede ederiz. Binaenaleyh,

iiveys-i me§reb bir W olan Bayezid-i Bistami tasavvufun me~eini §tiyle iziib eder:

''Tasavvufun tohumu Adem (a.s) zamarunda attlmt§, filizleri NUb (a.s.) zamarunda olU§mU§ ve

i:briibim (a.s.) zamarunda ise ~i~ek a~mt§trr. Uzlimleri Musa (a.s.) zamarunda yeti§mi§ ve isa (a.s.)

zamarunda olgunla§mt§ ve Hz. Muhammed zamanmda ise saf §arap haline gelmi§tir".

Hem yatay dtizlemde hem de dikey dtizlemde Hz. Peygamber'den Hz . .A.dem'e kadar biittin

peygamberler ayru hakikatt yam tevhidi ve mWetullabt dillendirmi§ler ve bu ilimleri iimmetlerine

miras · olarak brrakmt§lar. Bu cibetten bi~bir restll ve nebi arasmda fark yoktur. Fakat ilmin ve

hakikatin iflidesinde ve aktanlmasmda aralarmda bir tistiinliik soz konusudur. Bu cibetle en ytiksek

miinada insiin-1 kfu:Dil son peygamber Cenab-1 Hz. Muhammed (s.a.v.)'dir. Hz. Muhammed' den sonra

ba§ka peygamber gelemeyeceginden bu il.imleri sonraki nesillere, kendisinin (s.a.v.) viirisleri olan

miirifetullab siibibi evliyau'l-liih aktaracaktrr.

t Bkz. ibnii'l-Arabi, FiittihOt, mukaddeme lasau ve 19. 399. Bablar.

-26-

- Uluslararasi Veysel Karen! Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

SUfilerin nazannda marifetullah "ilmi daha s:ok kalb ile elde edilebilen ilimlerdendir. Kalbi

. doganlar ancak bu ilimlerden naslblenebilirler. SUfi.ler, gayb! ve leduni ilimlerin var oldugunu ve

bunlann ayet ve hadislerde as:Iks:a belirtildigini ifiide ederler. Delil olarak: ~~ tJ._ 0.A-:!I~ llll ':11 ~}; ~ '-'j

(Al-u imran/7); ~1 1j) .;r-~1 ;J~ tJ._ .s~ .s~l.? y. (Ankebilt/49); ~t.ilj j:J.l ~.J ;.r, ;i .);> J+i c*-jJ t.l.:.. ili1 tP ~~

.~fo (Ziimer/22); y .?) ~~ .)11 } .;.li ~ 015' ~ <>J',J .!.LJ~ <}.. 01 (Kaf/37); ~ c dli~ r-h. .,s~l c rY':i' .!t.Jj 1)1

~? '-' 0t:.Jj1 (Alak/3-5); 0~ -1 r.zs- 01 ; .u1 ~~ ljl:..u ~~if':; ':it>.; ':11 ~ ;.r, d:..j '-'j (Nahl/43); u~ ;.r, ~; ~141

t:4 ~:J ;_r, ~81-j (Kehf/65); ~~ ~} ill41 .:.,F 0') (Bakara/269); ~.!.¥- ~ ~~ ~ 0\Sj ~ ~? '-' ~j (Nisa/113) gibi ayet-i kerimeleri ve Ebii Hiireyre'den rivayet edilen: ' ..t~ .l..WI ~~ .;fi 'J 0_,:.-~1 4 ~l ,x 5!

J>-- J :r ..t~ ".,JI J>i 'i! ~ ( '! ~ ; Enes b. Malik' den rivayet edilen: ~ ? t.. f4 .,i,1 t;} ~ L£ ~ 0' ; Abdullah

b Mesiid'dan rivayet edilen· ... t.. $\Zil •••• , w u-';3-l. ~A; •'· 1t.. $\....t; 0i.h..!JI w Lt w ..!).J.ill ~;i . t.. w 0\h..!.IJ .:;, · · r , -r ~ ~ .., , . - J .r-', ., - - , ~ , .;r. , - •

gostermi~lerdir.t

Tasavvuf tarihinin onemli isimlerinden Aynii' l-Kudat-1 Hemedani Temhiddt'rnda Necm

siiresinin onuncu ayeti olan ._.;.~ '-' ~# Jl ._.;.}'. ayetini zikrederken Veysel Karen!' den ~u soziinii nakl

eder: J t..u .,i,1 ._r..S' <.4' 07<,. ..I.,AIJ ~~~~ ..:1 1~! "Ubudiyyet tamamlamnca kulun ya~ann mabiidun ya~ann gibi

olur". Hemedani, "Kuluna vahy edecegini vahy etti" ayetinde ges:en vahiyden maksadm sur ilmi

olduguna i~aret eder. Hemen pe~inden cennetin yemende oldugu bel irtip "imamn ve hikmetin yemam"

oldugunu ifiide eden hadis-i ~erifi iiktanr. Yemen'den kasdm sag el oldugunu yemeru olmayanm

yesari/sol ele ait oldugunu soyler. Ashab-z yemfn ve ashlib-z ~imdli bu ~ekilde degerlendirir. Hz.

Peygamber doneminde yemen! denilen bir gurubun varllgmdan · bahs eder. Hemedani, Veysel

Karem'nin bu guruptan :birisi oldugunu ve Hz. Peygamber'in .;;JI .p ;.r, .;r-JI ~ 1,~ t}l buyurdugunu

vurgular. Hemedani'ye. gore, Veysel Kareni Hz. Peygamber'i haldkat cihetinden goriir ve bu nevi

gorme sfuet olarak gormesine mam olur. Asl olan sfuet-i mananm gorillmesidir. Zamanm na-res!de

alimleri "anne ozriinii" one siirerler.2

Veysel Kareni'nin Hz. Peygamber is;in sevins: kaynagJ. oldugunu ve onun Hz. Peygamber'e

mana alemindeki mubatabiJgini Mevlana Mesnevf'sinde ~u beyitler ile dile getirir.

Uveys ve Karen 'den ~a~zrhcz bir koku, Hz. Peygamberi mest edip ne~elendinni~ti. Uveys jfinf

olup kendinden ge9ince zemfne dit olan varlzgz semiivf bir varlzk htiline ge9mi~ti.3

1 Bkz. Aynii'l-Kudat-1 Hemedam, Temhidot, (notlandu:arak tasbih eden: ABf Useyran), inti§arat-1 Meouc;elu:i, 8. Basla, Tahran:1389, s. 4-19. 2 Bkz. a.g.e~ s. 34-35; 129; 326. 3 M evlana, Mes11evi:Ji Mo11evf, (Be.r esas-i niisha-i Reynold Nicholson, tasbib Nizamuddin Nlin'), inti.§irat-1 Kiclb-1 Ab3n, 5. Basla, Tahran:1384, 1829-1830 nolu beyider s. 502

-27-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimtz Sempozyumu -

Oveysilik tasavvuf tarihi.nde bir tarikat ve meslek olarak F eriduddin-i Attar'm Tezkfrerii '1-

Evliya, Hiicviri'nin Kedfi 'l-Mahcub ve Abdurrabman-1 Cami'nin Nefehatii 'I-Ons isimli eserlerinde

zikredilir. Bu tarikat ketfunlugu basebiyle fazla tarunmarru~ ve tasavvuf klasiklerinde pek

i~Ienmemi~tir. SCifilere gore Veysel Kareni zahirde bir mfu~id olmadan ke~if yoluyla Hz.

Muhammed'in bakikatine ~tk olm~ ve rfiharu seyrine devam etmi~tir. Bu rfiharu seyir iyin zaman ve

mek.an onemli degildir.

Rivayetlerden de a9tkya anla~Ilabilecegi gibi Veysel Kareni sCifiyane bir hayat sfum~ dtinya

malma ve ~obrete onem vermemi~ tenha yerlerde zahidane bir hayat sfumu~ elbise olarak da daha ~ok

ytinden yapdrru~ elbiseleri giymi~tir. Bu ozelliklerini zikreden Hiicviri onu kibar-1 m.e~ayib-i ehl-i

tasavvuf'dan sayar.J

Uveysilik hicri 6. ve 7. Yi.izydlardan sonra maddi bir arac1 olmadan mana aleminde Hz. Peygamber 'in rfibaniyetinden istilade ile seyr 11 si.ililk menzillerini tayy etmek iyin kullanllrr.2

Tasavvuf tarihi.nde bu ~ekilde menzilleri kat eden pek yok sCifi yer ahr. Mesela, sCifi yevrelerince

Babafiddin-i Na~bend'in Abdiilbahk Giijdiivani'nin rfihaniyetinden istitade ile seyrinde

yiikseldigi kabUl edilir. Tabakat kitablarmda Ebil' l-Hasan Harakani'nin Bayezid-i Bistami'den.

Bayezid'in de Cafer-i Sad.J.k'm istitade ile mana aleminde seyr 11 sillilkta ilerledigi belirtilir. Cami'ye

gore Zeyniiddin Ebfibekir Tayb§di, Ahmed en-NamJI<i el-Cami'nin rfibaniyetinden istitade ile

manevi menzilleri kat eder. Cami'nin Nefehat'mda bildirdigi tizere Mevlana CeHileddin-i Rfimi

,Attar-1 N~aburi'yi iiveysi-me~reb bir arif olarak tarutrr. Mevlana'ya gore Hallac-1 Maosfir'un nfuu

ytiz elli yll sonra Attar-1 Ni~aburi'nin rfibu tizerine tecelli eder.3 Velayet bir biiccet-i risalettir; tarikat

bir bfuban-1 ~eriattir diyen Bediiizzaman Said Nfirsi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi adll eserinde bir losun

ilm-i hakikan iiveysi bir tarzda Hiiccetii'l-islam Gazzali'deo, Gazzali'nin de ayru dersi imam-1

Ali' den aldiguu soyler.4

Bu ilmin aktanlmast genelde inisiyatik bir metod ile olur. Burada dikkate almarruz gereken bir

konu da inisiyatik bilginin mabiyetidir. Zira iiveysilikte bilgiler manevi olarak bir zatm bimmetiyle

aktanhr. inisiyatik bilgi iki tfultidfu. Birincisi; Rahmani inisiyatik bilgi, ikincisi; ~eytaru inisiyatik

bilgi.

Tasavvufi anlay:t~a gore Rahmaru bilginin ogreticisi olan Allah Teala peygamberlerine ve

velilerine mar)fet-hilanet eksenli dogru yolu gostermi~ ve onlan bu yola rebber kllrru~br. ~eyt§n ise

bir nevi marifet sabibi olmakla birlikte hilanet sabibi olamay:tp insan-1 kamilin tistiinliigunii kabUl

etmemi~ dolay:ts1yla matrfidinden olm~tur. Oysaki Cenab-1 Hak insana blitiin esmaslDl talirn

buyurm~ ve onu balife kllmt~hr. ~eyt§n ise Cenab-1 Hakk'm Mudill isminin yiiksek manada mazhan

olarak klyamet giiniine kadar vazifesini deruhte edecektir.

1 Ebu'l-Hasan Ali b. Osman el-H iicviri, Kqfo'I-MahC11b, (Valentin Zbukovski'nin tasbibli meflll), Diinya-}'1 Kiclb O§t, Tahran:1384, s. 78. 2 Bkz. Feridiiddin-i Attar, Tezkintii'I-Evlfyii, (nodanchrarak tasbib eden: Reynold Nicholson, yayma bazu:layan: A. Rtihbah~an), inrl§arat-1 Esalir, 3. Baskl, Tah.r:an: 1387, s. 89; Abdu.crahmin-1 Canu, Nefthtitii'I·OIIs min Hadoriiti'J. JV,ds, el-Kavlii fi Asnafi Erbabi'l-Velaye bOliimii i<;e.risinde. J Bkz. a.g.e. bahsi ge<;en :irifler ile ilgili maddeler. 4 Bkz. Bed.iiizzaman Said Nursi, Sik.ke-i Tasdik-i Gqyb~ {Y1II1li Sekizi.oci Lem'iw.o Birinci MeselesO tiim ne~riyatlar. Bed.iiizzamin'a gore peygamberligin .mlli.iteyinin anl.a~Jl.mas1 ve te'sirinin devamhhgt ic;in velayet miiessesesi bir gerekl.i.lil,.-tir.

-28-

- Uluslararasi Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirastmtz Sempozyumu-

Bakara sfuesinin iki yiiz elli yedinci ayetinde: pJ~l ip .:r.,;.l~; .. ~1 Ji s-otJi.JI ~ ~; L~i ~,ul 1,\) WI

~J~~.>c ~ p in ~~~ .!J:ljl s--Lill.n J1 1}J1 ~ ~;.}- ~}tl.!1 "Allah iman edenlerin velisidir; onlan zulfunattan

(cebaletten) nfua (ilme, hikmete) ~Ikarttr. Ktifti:r halinde olanlara gelince; onlann velisi tagfit'tur,

onlan nurdan zulmete ~Lkarttr. i~te onlar, at~ ehli ki~i lerdir. Onlar orada s~nsuza dek kaltc1<itrlar" .

. Bakara sliresinin otuz birinci ayetinde de: ~ .r;.-<;1 r>i rhJ "Ve Adem'e biitiin isimleri ogretti"

buyurulm.u~tur. Bu ayetlerden aytkya anla§Ilabilicegi gibi ilk inisiyatik bilgi Cenab-1 Hak tarafindan

cen~b-1 adem'e aktanlnu§trr. Bu cihetle sfrfiler yatay diizlemde Hz. Adem'i ilk silfi olarak kabUl

ederler.

Kuran-1 Kerim'e gore ~eytan da kendi taraftarlanna inisiyatik bir §ekilde manevi yoUarla bilgi

aktarmaktadrr. Enam siiresinin yiiz yirmi birinci ayetinde: ~~ p~l 6jj rs_;i~~ r-;!~1 J1 ~~J4 ~l;il1 ~.lJ

.)j")-ti "Muhakkak ki ~eytanlar kendi dostlanna sizinle mticadele etmeleri i~in vahy ederler. Eger

onlara uyarsamz, kesinlikle siz de §irk ko§anlardan olursunuz'' buyurulm.aktadrr. Enam siiresinin yiiz

Qfi ik.inci ayetinde de· ~·_ll ~~!~ ~ .!t· 8, ,;, 1' . .-1. Jl! ~jl .:_;.•.< • '• J'l '('• ' • ,l ! l1• ''Ill <.Lt!, 1<1$.' • -.t1 ~ .!LJ,lS; . · r :J :r-- u • .t'J :>....,- ~ '..i"'.J ~ > ~ o.,s";..,- of.''J ..r r oJ::'J' - 'J ~ ~ - 'J

~? ~, "Boylece her nebiye insan ~eytanlaruu ve cin §eytanlanru dti§man laldik. Or!.lardan bmst

ba2Jsma, aldatmak i~in yaldtzh soz vahy eder. Eger Rabbin dileseydi onu yapamazlard1. Arttk onlan

iftiralan ile ba§ ba§a brrak" buyurulm~tur.

Zikrettigimiz ayetlerden de anla§tlacagi tizere iki tiir evliya trufesi soz konusudur: Evliyau'l-lab

ve Evliyau'§-§eytan. iki taife layamet gtiniine kadar mticadele is;;erisinde olurlar ve her biri kendi

taraftarlarma bir nevi enelji ile inisiyatik bilgiler aktanrlar. Bu bilgi aktanrru goriintir alem iyerisinde

ve yeden bi-yedin olabilecegi gibi zaman ve mekan kavramlanrun p~k ebemmiyet arz etmedigi mana

aleminde bir el tizere de olabilir. i~te bu ikinci yol ile rahmaru bilgi elde eden anflere ''Uveysi" denilir.

Burada tsrarla dikkati ~ekmemiz laztm olan bir konu da aktanlan bilgilerin rahroaru mi ~eytaru

mi oldugunu fark etme meselesidir. SUfilerin bu konuda kendilerin has tefrik metodlan vardrr.

Yukanda da degindigimiz tizere bu iki taife arasmda ciddi mticadeleler soz konusudur. FrransiZ

mtisltiman Rene Guenon 'nun (Abdulvahld Y ahya) bu konudaki go~leri oldukya dikkate degerdir.

Guenon Niceligin Egemenligi ve c;agm Aldmetleri isimli eserinde gelenek (tradisyon) dU~mant

hareketi §eytaru bir hareket olarak nitelendirir. Ona gore ~eytfuun btiriinebilecegi ozel §ekiller ne

olursa olsun "~eytan"m metafiziksel olarak don~ebilecegi inkar ve yilacilik :fikri en tehlikeli olarudtr.

Bunlar da tam olarak. §eytaru temsil eden ve di.inyevi alemde adeta onun canlt omegi olan ~eylerdir.

Qi.inkii biz §eytarun hareketlerini ve etkilerini ancak di.inyevi alemde gormekteyiz. Guenon buna

"kar~1 inisiyasyon" (contre-initiation) der. Burada dikkat edilmesi gereken bir husiis da buna "kar§i

inisiyasyon" denilmesidir. Sahte inisiyasyon diye bir isimlendirme soz konusu degildir. Qi.inkii her

ikisi farklt ~eylerdir."Sahte inisiyasyon" hareket noktastn1 bilin~li olarak "kar§~ inisiyasyon" i~inde

bulan "§eytaru" aksiyonun, modem yagda meydana getirdigi dtizensizlik ve kan~lklik durumunun

sonu~lanndan yalruz biridir. "Kar~t inisiyasyon" hiy ku~kusuz tamamen bo~ basit bir taklit degildir.

Tam aksine kendi dtizeni i~erisinde oldukya reel bir §eydir. Fakat metafizik ve manevi alan kesinlikle

ona kapahdtr. Psi~ik alanm otesine geyemez; psi§ik alan ise kozmik dtizeyde §eytfuun ozel etki

. ; .'

-29-

- Uluslararas1 Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

alarudrr. "Sahte inisiyasyon" ise tamamen bir parodiden ibarettir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta da

"kar~r inisiyasyon" taifesinin ajanlanm "sahte inisiyatik'' te~kilatlar iyine sokmaya yah~masrdrr.

Guenon'a gore ~imdiki dilnyanuzda makine gittikye her ~eyi k:u~atmakta, ·insanoglu bir otomata, bir

robota benzer bir duruma d~mektedir. <;ti.nkii insanoglunun biitiln miineviyatl elinden ahrum~br. 1

Guenon "kar~r gelenek'' hareketinin egemen olmaslDI Deccll'in egemen olmasr ile ~deger

tutar. Ona gore, Decca! kar~r inisiyasyon hareketinin biitiln giis:lerini kendinde toplayacak ve onlan bir

sentez, bir bir~im hali.ne getirecektir. Decca! i~ter bir birey olsun ister de bir topluluk olsun i~in

hakikati degi~meyecektir. 0 halde Deccal'r evliya~-~eytiin'm ~efi olarak degerlendirebiliriz, der. Bu

varh.k belli bir ~ahrs lahgmda goziikm~ olsa bile gers:ekte bir §ey olmaktan daha s:ok bir sembol

olacaktrr. Bu vechiyle Deccal ''ben hakikatim" diyen Hz. isa'mn ve "ene'l-hak'' Hallac-1 Mansfu'un

anti-tezi olma.ktadrr.z

Uveysi metod ile bilgi elde etmeyi inkiir eden bilim adamlannm bir lasmr bu durumu psikolojik

bir inhiraf ile i.zah etmeye s;ali§rr. Beyinde meydana gelen biizr de~imler sonucunda patolojik

hadiselerin vukii buldugunu i.filde edip bunu bir hastali.k olarak degerlendirir. Bilimsel bilginin

zayrllt~ ve degi~kenligini burada tartl§acak durumda degiliz. Fakat son olarak cevap miihiyetinde

Guenon 'un ilgili go~lerini aktarma.kta fayda var:

Guenon'a gore modem dilnyada s:ok yaygm bir kan~r.kh.k da psi~i.k alanla miinevi alarun

l;>irbirine kan§tlnlmasrdrr. Bu kan§r.kbgm nedeni Batlhlarm' "nefs" ile "n1h"u birbirinden ayrrmayr

bilemeyi§leridir. Kartezyen dtializmi bu sonucun dogmasmdan biiyiik olyiide sorumludur. <;Un.kii bu

d~iince kesinlikle ''beden" ya da "madde" olmayan §eyi tek ve ayru kategoride birl~tirmektedir.3

Modem dii~celere kapllan kesimlerde ve bu kesirnlerden etkilenen biizr din adamlarmda srrra .kar§I

bir d~manli.k popiiler bir hal almr§br. inisiyatik sm hakkmda.ki bu d~manhk olagan nedenlerl~ ha.kh

gosterilebilir. Zira inisiyatik srrnn ileti§im k:urulamaz bir niteligi vardrr. Nite.kim alaruna ait her

hakikatin is;erisinde ifllde edilemez bir yan mutlaka vardrr. 4

Guenon Allah'a vuslatrn ve O'nun cemalini seyretmenin manevi alamlan iyeren

mikro.kosmoslarm bel.ki de velayetlerin ol~turulmasma yard~c1 olan uzun bir deneyimin mirass;1sr

olan dini gelene.klerin biinyesinde ol~abildigi karusmdadrr. 0 "insiyasyon" teknik terimiyle temii§a

ortammm ol~masma yarduncr olan miinevi alamm iletillnesini ifllde eder. Oyelerini tem~aya

yoneltebilen tiim topluluk bis;imlerini "tradisyonel" terimiyle nitelendirir. Temii§iinln ol~asma

bazrr hale gelmeyi ise "metafizik tahakk:uk'' diye isimlendirir.s

Sonuy olarak iiveysilik tasavvuf tiirihinin en onemli bilgi a.ktanmi usfillerinden olup bu usill

tizere biryok W ve sftfi inisiye olmu~tur. Oveysili.k ile ilgili ilk yazrli iflldeler FeridUddin-i Attar' m

Tezkfre'sinde ges:me.kle beraber bu usilliin daha once de var oldugunu ifiide edebiliriz. Bu tiibir ile

ziihirde belli bir miir~idi olmayan fa.kat mana aleminde Hz. Peygamber'in hakikati-nfuundan veya bir

miir§id-i kiimilin rOhiiniyetinden istifiide ile velayet mertebelerini kat eden .ki~iler kasd e~tir.

1 Bkz. Rene Guenon, Nifelijjll Egemmlijj ve (:af.m Alamelltri, (~ M.ahmut Karuk), iz Yaytnohk, 2. Basla, istanbul: 2004, s. 303-307. in.isiyasyoo baklancla aynnoh bilgiler ic;io Guenon'uo i11ii[ya;yolla Top/11 Baklflar kiab~na balalabilir. 2 a.g.e. s..340-341. 3 a.g .e. s. 295-296. ~ a.g .e. s. 115 5 Guenon, Dof.u Diifiillceri, (<;ev. L. Fevzi Topa<;oglu) iz Yaymohk, istanbul:1997, 139-142.

-30-

- Ulusla ra ras·I Veysel Kareni Ve Manevi Kiiltiir Mirasimiz Sempozyumu -

Nitekim Hemedani'ye gore Veysel Kareru, Hz. Peygamber'in zahi.rdeki silretini gormeyip mana

alemindeki sfuetini gormi.i~ ve ondan istifiide ile velayet mertebelerini kat etmi~tir.

Kclynak~a: . Abdurrahman-1 Cami, Nefehah'i 'I-Ons min Hadaroti '1-Kuds, (tsh: Mehdi Tevhldipiir), fnti~arat-i K.itab-i Mahmiidi, Tahran: 1337. Abdurrezzlik-1 Ka~ani, Serlw Fusiisi'l-Hikem, el-MektebetU'l-Ezhen'yye, K.alUre: 2003. Aynfi'I-Kudat-J Hemedani, Temhidot, (notlanduarak tashih eden: AfifUseyn1n), fnti~arat-1 Menu~elui, 8. Baskl, Tahran:l389. Bediiizzaman Said Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Til.m. Ne~riyatlar. Feridiiddin-i Atta r, Tezkiretii '1-Evliyo, (notlandrrarak tashlh eden: Reynold Nicholson, yayma hazrrlayan: A. Riihbah~an), fnti~arat-1 Esatir, 3. Basla, Tahran: 1387. Hiicviri, Ebfi'l-Hasan Ali b. Osman ei-Ke§fii'l-Mahcub, (Valentin Zhukovski'nin tashlhli metni), Dilnya-y1 Kitab ~r. Tahran:l384. ibnii' I-Arabi, Mubiddin Muhammmed, el-Fiitrlltlltu'l-Mekkiyye fi Ma•rifeti'l-Esrlln'l-Millikiyye ve'l­Mri/kiyye, Mektebetii's-Sekafeti'd-Diniyye, K.ahi.re: tarihsiz; Daru't-T1baati'l-Babire, BuJak: 1272 Mevlanii, Celaleddin-i Rfi mi, Filz-i mo-Fih, (notlandrrarak tashih eden Bediiizzaman Firilziinfer), Miiessese-i fnti~arat-1 Emir Kebir), 13. Basla, Tahran: 1389.

Mesnevi-yi Monevi, (Ber esas-i Niisha-i Reynold Nicholson, tashih Nizamuddin Niiri), fnti~arat-1 Kitab-i Aban, 5. Basla, Tahran:l384. Rene Guenon, Niceligin Egemenligi ve (:agm Alametleri, (s:vr: Mahmut Karuk), iz Yaymc1h.k, 2. Baskl, istanbul: 2004. - . ___ Dogu Dii~iincesi, (c;:ev. L. Fevzi Topa~oglu) iz Yaymclllk, istanbul:1997.

-31-