Umjetnost srednjeg vijeka

Period srednjevjekovne likovne kulture počinje u V vijeku i traje do XV. Tokom

hiljadugodišnje istorije, srednjevjekovna umjetnost najznačajnije faze razvoja postiže na

jugoistoku Evrope u Vizantiji, Srbiji, Makedeniji, Rusiji i Jermeniji, a u zapadnoj Evropi, razvija

se u Italiji, Francuskoj, Engleskoj, Njemačkoj i Španiji.

Vizantija

Uz egipatsku, milenijumska likovna umjetnost vizantijskog određenja, razvijana u velikoj

državi na prostoru Egeja i Male Azije, sa centrom u Konstatinopolju, smatra se

najkarakterističnijom za onakav metod kreativnih sistema u kojima dominantnu ulogu ima

religija. Srednjevjekovni likovni umjetnici Vizantije smatrani su nekom vrstom posrednika

između pobožnog hrišćanina i nebeskog božanskog svijeta. Vizantijski umjetnici stvaraju remek

- djela ravna ostvarenjima razvijenog zapada. U vizantijskoj likovnoj umjetnosti izdiferencirana

su dva umjetnička određenja: dorski stil, blizak grčkoj i rimskoj antici, i monaški, duboko

konzervativan i stereotipan. Nakon ranohrišćanskih bazilika, vizantijska kultura uvodi nove

tipove hramova, sa komlikovanijim konstruktivnim sistemima u kojima dominiraju sklonost ka

živopisnosti fasada i enterijera. Prelazak iz kvadratnog zasvođenog prostora građevine u kupolni

sistem i cigla kao materijal izgradnje, osnovne su karakteristike vizantijske kulture. Kupola, ili

više njih, na građevini, ostvarena je uvođenjem specifičnih kontruktivnih elemenata, pandafita i

trompa. Zidovi su spolja obloženi maštovitnom kombinacijom raznobojnih opeka. U enterijerima

vizantijskih crkava obavezan je bogat, ilustrativan ukras u mozaiku. Unutrašnji prostor dobio je

podjelu u kojoj naos služi kao mjesto za vjernike i odvaja se pregradom, ikonostasom, od

najsvjetlijeg dijela hrama, oltarskog prostora, završenog sa jednom ili više polukružnih apsida.

Vizantijci uvode u istoriju arhitekture i hramovnu građevinu u obliku opisanog krsta u

pravougaonu osnovu i trikonhost – trolist, sa tri apsida na kracima građevine. Glavnu granu

likovne umjetnosti Vizantije čini slikarstvo – osnovni elementi vizantijske umjetnosti prate se

preko slikarskih aktivnosti izraženih u mozaički i fresko dekoracijama, kao i na štafelajnim

slikama – ikonama. Vizantijska slika nije samo likovno djelo, ona u pravom smislu predstavlja

istovremeno molitveni predmet – svetu vizuelnu predstavu.

Romanika

Prva velika epoha zapodno-evropske umjetnosti razvijana u periodu od X do XII vijeka u

istoriji umjetnosti poznata je pod imenom romanika. Njoj prethodi preromanička umjetnost, koja

obuhvata merovinško i karolinško doba. Elitni primjeri vještine romaničkih graditelja

sagledavaju se preko katedrala bazilikalnog tipa – obično trobrodnih, koja je presječena

poprečnim transptom. Prostor iza transept, završenoga apsidom naziva se hor, koji je okružen

hodnikom – deambulatorijumom. Ispod hora je bilo uobičajeno ostavljanje podzemne kripte.

Karakterističan arhitektonski element romaničkih hramova predstavljaju visoki zvonici,

kvadratne osnove. Katedrala – zidana od kamena, često se spolja ojačava potpornim zidovima –

kantroforama. Monumentalni, romanički portali prekriveni su reljefima po principu tzv. zakona

okvira. To znači da je sav raspoloživi prostor ispunjen figurama, tako da se nije vodilo računa o

normalnim proporcijama ljudskog tijela. Romanički izum predstavlja i tzv. stub – figura, koja za

razliku od grčke karijatide i samog stuba je samo spojena sa njegovom površinom. Za period

romanike karakteristična je drvena, bojena skulptura – raspeća sa Hristom, Bogorodica sa

Hristom. Zidno slikarstvo građeno je u tehnici al seco. Štafelajno slikartsvo, nalik na vizantijske

ikone, može se analizirati preko tzv. oltarskih pala rađenih u sistemu slika uklopljenih u

poliptihe. U Romanici je bilo razvijeno i minijaturno slikarstvo.

Gotika

Već od druge polovine XII vijeka, epohu Romanike potiskuje Gotika. I u epohi Gotike

dominantna umjetnička disciplina ostaje arhitektura, oličena u grandioznim katedralama, koje se

smatraju remek – djelima svjetske arhitekture. Osnove gotičkih hramova su nalik na romaničke.

Međutim, usavršeni gotički sistemi omogućili su podizanje ekstremno visokih građevina.

Problematika zasvođavanja, riješena je vještom upotrebom krstasto – rebrastog svoda, kosturnim

sistemom građenja, koji umanjuje ulogu zida i statičkim izumima preko korišćenja potpornih

elemenata: kantrafora i potpornih lukova. U enterijeru gotičke katedrale mogu se identifikovati

tri osnovne zone: velike arkade, triforijum – galerija i visoki prozori. Na glavnom fasadnom

dijelu dominiraju: u najnižoj zoni svečani portal ili više njih, velika ruža i zabat. Karakteristiku

gotičkih elitnih crkvenih građevina predstavljaju i visoki zvonici koji asociraju na polet ka visini

2

i ka nebu. U posljednjoj fazi trajanja gotičkog perioda dolazi do ubrzanog razvoja civilne

arhitekture - vijećnice, bolnice, sudnice, gradski zvonici. Unutrašnja konstrukcija gotičkih

katedrala gotovo je onemogućila djelovanje na polju izrade zidnih slika, koje u epohi Gotike

praktično zamjenjuje vitraž – slikanje prozora sa olovnim trakama. Od ostalih slikarskih

ostvarenja, razvoj bilježi i štafelajno slikarstvo na poliptisima i slikarstvo minijatura u

rukopisnim knjigama.

3