Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE
ACADEMIEJAAR: 2012-2013
HET ECONOMISCH BELANG VAN
FOTONICA IN VLAANDEREN
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van
Master of Science in de Bedrijfseconomie
Jonas De Troyer
onder leiding van
Prof. Dr. Van De Velde Els
PERMISSION i
Permission
Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gere-
produceerd worden, mits bronvermelding.
Jonas De Troyer, december 2012
WOORD VOORAF ii
Woord vooraf
Mijn vooropleiding als industrieel ingenieur in de elektronica heeft bijgedragen tot het kiezen
van dit onderwerp voor mijn masterproef. De keuze was dan ook snel gemaakt toen mijn oog
op dit onderwerp viel.
Deze thesis was een omvangrijke opdracht. Hierbij wil ik dan ook mijn dank betuigen aan
iedereen die heeft bijgedragen aan de realisatie ervan.
Eerst en vooral wens ik mijn promotor Prof. Dr. Els Van De Velde (vakgroep Management,
Innovatie en Ondernemerschap) te bedanken voor het aanreiken van het boeiende onderwerp
en haar wetenschappelijke ondersteuning.
Verder wil ik Katharina Flaig (Photonics21) bedanken voor haar deskundige informatie. Zij
heeft mij op weg gezet om relevante informatie te verzamelen.
Ten slotte wil ik zeker mijn vriendin en mijn ouders bedanken voor hun steun en het kritisch
nalezen van deze masterproef.
Jonas De Troyer, december 2012
INHOUDSOPGAVE iii
Inhoudsopgave
Permission i
Woord vooraf ii
Inhoudsopgave ii
Gebruikte afkortingen vi
Lijst van figuren viii
Lijst van tabellen x
1 Algemene inleiding 1
1.1 Het begrip ‘fotonica’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 Doelstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.3 Indeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2 Technologische trends in de fotonica 4
2.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.2 Trends in de automobielsector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.3 Trends in de landbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2.4 Metamaterialen en transformatie-optica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3 Toepassing van optische technologieen in verschillende sectoren 13
3.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.2.1 Productietechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3.2.2 Optische Meetinstrumenten en Machine Vision . . . . . . . . . . . . . 17
3.2.3 Medische Technologie en Biowetenschappen . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2.4 Optische communicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.2.5 IT: Consumentenelektronica, Kantoorautomatisering en Printen . . . 22
3.2.6 Verlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.2.7 Displays . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.2.8 Zonne-energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2.9 Defensie en veiligheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
INHOUDSOPGAVE iv
3.2.10 Optische systemen en componenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
4 Analyse van de fotonica-industrie in Europa 31
4.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2 Sleuteltechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.3 Economische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.3.1 Positionering in de wereldmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.3.2 Impact van fotonica op de volledige Europese economie . . . . . . . . 37
4.4 Sociale analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
4.5 Ecologische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.6 SWOT-analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5 Ondersteunende clusters in de Europese fotonica-industrie 41
5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.2 Photonics21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.3 OPERA2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
5.4 Photonik 2020 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5.5 ACTMOST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
6 Onderzoeksmethodologie 46
6.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . 47
7 Economische analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 53
7.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
7.2.1 Onderverdeling in sectoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
7.2.2 Oprichtingsdatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
7.2.3 Geografische ligging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.2.4 Aantal werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
7.2.5 Groei van het aantal werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
7.2.6 Opleidingsniveau en geslacht van de werknemers . . . . . . . . . . . . 63
7.2.7 Omzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
7.2.8 Groei van de omzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
7.2.9 Grootte van de ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
7.2.10 Bedrijfskostenstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
7.2.11 Toegevoegde waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie . . . . . . . . . . . . . . . . 72
7.3.1 Solvabiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
7.3.2 Liquiditeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
7.3.3 Investeringratio 1 - Vernieuwingsgraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
7.3.4 Investeringratio 2 - Investeringsgraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
7.3.5 Arbeidsproductiviteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
INHOUDSOPGAVE v
8 Besluit 81
Bibliografie 84
A Belgische ondernemingen in de databank van Photonics21 87
B NACE-BEL-codes voor de Belgische ondernemingen uit de databank van
Photonics21 90
C Selectie van Vlaamse fotonica-ondernemingen 93
GEBRUIKTE AFKORTINGEN vi
Gebruikte afkortingen
AC Alternating Current
BTW Belasting over de Toegevoegde Waarde
BVBA Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid
CATV Cable Television
CCD Charge-Coupled Device (Ladinggekoppeld component)
CCTV Closed Circuit Television
Cd Compact Disc
CMOS Complementary Metal Oxide Semiconductor
CR Computed Radiography
DCS Digital Circuit Switching
DR Digital Radiography
Dvd Digital Versatile Disc
Fax Telefacsimile
FTTH Fiber-To-The-Home
HD High Definition
IP Internet Protocol
IR Infrarood
IT Informatietechnologie
KMO Kleine en Middelgrote Onderneming
LAN Local Area Network
Laser Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation
Lcd Liquid Crystal Display
Led Light-Emitting Diode
MFP Multifunctionele Printer
GEBRUIKTE AFKORTINGEN vii
NV Naamloze Vennootschap
OCS Optical Circuit Switching
Oled Organic Light-Emitting Diode
POD Printing-On-Demand
PPP Photonics Public-Private Partnership
R&D Research and Development (Onderzoek en Ontwikkeling)
SONET Synchronous Optical Networking
SSL Solid State Lighting
SWOT Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats
UV Ultraviolet
VoIP Voice over IP
VTE Voltijds Equivalent
WDM Wavelength-Division Multiplexing
LIJST VAN FIGUREN viii
Lijst van figuren
2.1 Breking van een lichtstraal aan het oppervlak tussen twee materialen (Bron:
RP-Photonics). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
4.1 Wereldmarkt van fotonica per sector in 2008 (Bron: Optech Consulting). . . 33
4.2 Europese markt van fotonica per sector in 2005 (Bron: Optech Consulting). . 34
6.1 Frequentie van de NACE-BEL-categorieen bij de ondernemingen uit de Photonics21-
databank. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
6.2 Bronnen van geselecteerde ondernemingen (Eigen selectie). . . . . . . . . . . 52
7.1 Vlaamse fotonica-industrie verdeeld in sectoren in 2011. . . . . . . . . . . . . 54
7.2 Europese fotonica-industrie verdeeld in sectoren in 2008. (Bron: Photonics21) 55
7.3 Oprichtingsdatum van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie. . . . 56
7.4 Aantal ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie. . . . . . . . . . . . . 56
7.5 Leeftijd van de verschillende sectoren in de Vlaamse fotonica-industrie. . . . . 57
7.6 Geografische ligging van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in
2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.7 Geografische verdeling van de werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie in
2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
7.8 Grootte van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2011 op
basis van het aantal werknemers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
7.9 Grootte van de ondernemingen in de Europese fotonica-industrie in 2008 op
basis van het aantal werknemers. (Bron: Photonics21) . . . . . . . . . . . . . 60
7.10 Aantal werknemers in de verschillende sectoren in de Vlaamse fotonica-industrie
in 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
7.11 Verloop van het totaal aantal werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie
tussen 2001 en 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
7.12 Verloop van het totaal aantal werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie
tussen 2001 en 2011 op basis van de grootte van de ondernemingen. . . . . . 62
7.13 Opleidingsniveau en geslacht van de Vlaamse werknemers in de fotonica-industrie
in 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
7.14 Omzet van Vlaamse ondernemingen in fotonica-industrie in 2011 zonder extra-
polatie (in duizend euro). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
LIJST VAN FIGUREN ix
7.15 Lineair verband tussen aantal werknemers en omzet voor kleine ondernemingen
in de Vlaamse fotonica-industrie in 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
7.16 Evolutie van de omzet in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001 en 2011. 66
7.17 Evolutie van de omzet in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001 en 2011
voor KMO’s en grote ondernemingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
7.18 Grootte van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in 2011. . . . 68
7.19 Grootte van de onderneming waar de werknemers in de Vlaamse fotonica-
industrie tewerk gesteld zijn in 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
7.20 Verdeling van de bedrijfskosten aan de hand van de grootte van de onderneming
in 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
7.21 Evolutie van de toegevoegde waarde in de Vlaamse fotonica-industrie tussen
2004 en 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
7.22 Evolutie van de toegevoegde in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2004 en
2011 voor KMO’s en grote ondernemingen, in miljoen euro. . . . . . . . . . . 72
7.23 Niveau van de solvabiliteit van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-
industrie in 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
7.24 Niveau van de current ratio van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-
industrie in 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
7.25 Verloop van materiele vaste activa in de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-
industrie tussen 2004 en 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
7.26 Verloop van de vernieuwingsgraad voor grote bedrijven en KMO’s tussen 2004
en 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
7.27 Verloop van de investeringsgraad voor grote bedrijven en KMO’s tussen 2004
en 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
7.28 Verloop van de arbeidsproductiviteit tussen 2004 en 2011 in de Vlaamse fotonica-
industrie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
LIJST VAN TABELLEN x
Lijst van tabellen
1.1 Onderzoeksvragen met betrekking tot de Vlaamse fotonica-industrie. . . . . . 2
2.1 Energieverbruik van traditionele versus LED autoverlichting (Bron: LaserFo-
cusWorld). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3.2 Fotonica: sectoren en productgroepen (Bron: Optech Consulting). . . . . . . 14
4.1 Hefboomeffect: overzicht van beınvloede industrieen en consumentenmark-
ten(Bron: Photonics21). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
4.2 SWOT-analyse van de Europese fotonica-industrie. (Wilkens and Bressler, 2011) 40
6.1 Aantal actieve, Vlaamse ondernemingen per NACE-BEL-categorie. . . . . . . 50
6.2 Aantal geselecteerde ondernemingen per NACE-BEL-categorie. . . . . . . . . 51
7.1 Definitie van grootte van ondernemingen door de Europese Commissie. . . . . 67
7.2 Verdeling van de bedrijfskosten aan de hand van de grootte van de onderneming
in 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
7.3 Solvabiliteit van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2010. 73
7.4 Current ratio van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2010. 75
HOOFDSTUK 1. ALGEMENE INLEIDING 1
Hoofdstuk 1
Algemene inleiding
1.1 Het begrip ‘fotonica’
Nieuwe technologieen evolueren snel en beınvloeden ons dagelijks leven. Ledverlichting, beeld-
schermen, zonnepanelen en optische glasvezel zijn dagelijks zichtbaar en maken meer en meer
een deel uit van de samenleving. Al deze producten zijn toepassingen van fotonica. De term
‘fotonica’ is in het leven geroepen in 1967 door Pierre Aigrain, een Franse wetenschapper
(Mihalache, 2011). De definitie die hij aan het begrip ‘fotonica’ gaf is de volgende:
‘Photonics is the science of the harnessing of light. Photonics encompasses the generation of
light, the detection of light, the management of light through guidance, manipulation, and
amplification, and most importantly, its utilisation for the benefit of mankind.’
Fotonica of opto-elektronica is de technologie van fotonen en licht. Dit omvat het volledige
spectrum van het zichtbaar en onzichtbaar licht, zoals microgolven en x-stralen. Toepassin-
gen worden mogelijk gemaakt door licht te laten interageren met materie. Dankzij de unieke
eigenschappen van licht is het mogelijk om nieuwe functionaliteiten en componenten te ont-
wikkelen die zonder het gebruik van licht niet mogelijk zouden zijn. Licht kan bijvoorbeeld
met enorm veel signalen tegelijk in een kabel passen, wat met de traditionele elektronica on-
mogelijk is. Ook is het mogelijk om licht zonder verliezen door materialen te leiden, wat als
voordeel heeft dat optische chips, in tegenstelling tot elektronische processoren, niet warm
worden (Koenderink, 2010). In de diagnostiek wordt de intrede van fotonica ook als baanbre-
kend beschouwd. Kwetsbare voorwerpen kunnen nu onderzocht worden zonder schade aan
te brengen, de onderliggende structuur van een duur schilderij kan bekeken worden, of men
kan een kijkje nemen binnen het menselijk lichaam zonder pijn of complexe operaties voor
de patient. Waar men vroeger aangewezen was op dure en tijdrovende laboratoriumanalyses,
biedt optische spectrometrie goedkope oplossingen voor metingen van voedselkwaliteit, bo-
demonderzoek, enz.
1.2 Doelstelling 2
Het is duidelijk dat controle en kennis over licht een basis vormt voor een breed en groeiend
scala aan toepassingen en het biedt unieke oplossingen waar de traditionele technologieen hun
limieten hebben bereikt op vlak van snelheid, capaciteit en nauwkeurigheid.
1.2 Doelstelling
Fotonica is een jonge en sterk evoluerende industrietak. Over de fotonica-industrie in Vlaan-
deren is echter relatief weinig bekend. De fotonica-industrie wordt vooralsnog vaak gezien
als onderdeel van andere industrietakken zoals consumentenelektronica, ICT of engineering.
Er bestaat evenmin een aparte NACE-BEL-categorie voor de bedrijven die binnen deze in-
dustrietak produceren of goederen en diensten aanbieden. Mede daardoor is relatief weinig
statistisch en bruikbaar cijfermateriaal beschikbaar. Dit is opvallend aangezien de fotonica-
industrie enorm veel potentieel biedt aan de samenleving op ecologisch, economisch en sociaal
gebied. Het is vanuit bovenstaande achtergrond dat deze masterproef het economische belang
van de Vlaamse fotonica-industrie in kaart wil brengen. Studies in dienst van de Europese
Commissie tonen reeds het enorme potentieel van deze industrietak aan voor Europa (But-
ter et al., 2011; Photonics21, 2010; Snijders et al., 2008; Mayer, 2007). Steunend op deze
Europese studies, wordt in deze masterproef de focus gelegd op fotonica in Vlaanderen.
Onderzoeksvraag Indicatoren
Typering van de Vlaamse fotonica-industrie Geografische ligging, sector, oprichtingsda-
tum, aantal ondernemingen, grootte van de
ondernemingen
Bijdrage van de Vlaamse fotonica-industrie
aan de economische groei
Jaarlijkse groei van de omzet, tewerkstelling
en toegevoegde waarde
Productie en werkgelegenheid in de Vlaamse
fotonica-industrie
Omzet, toegevoegde waarde, tewerkstelling,
opleiding en geslacht van de werknemers
Bijdrage van de fotonica-industrie aan de re-
gionale en structurele ontwikkelingen
Omzet, toegevoegde waarde, aantal onder-
nemingen, werkgelegenheid volgens regio of
structuur van de industrie
Economische efficientie van de Vlaamse
fotonica-industrie
Kostenstructuur, solvabiliteit, liquiditeit ,
arbeidsproductiviteit
Innovatie in de Vlaamse fotonica-industrie Investeringsuitgaven, investeringsratio, ver-
nieuwingsgraad
Tabel 1.1: Onderzoeksvragen met betrekking tot de Vlaamse fotonica-industrie.
De analyse in deze masterproef heeft als doel een globaal beeld te schetsen van het economisch
belang, de problemen en de kenmerken van de Vlaamse fotonicasector. In tabel 1.1 zijn de
1.3 Indeling 3
onderzoeksvragen en de indicatoren ervan weer te vinden. Op deze vragen zal verder in deze
masterproef een antwoord gezocht worden.
1.3 Indeling
Na de inleiding worden in hoofdstuk 2 een aantal technologische trends besproken binnen de
fotonica die door de auteur van de masterproef als interessant beschouwd worden.
In hoofdstuk 3 wordt de fotonica-industrie in verschillende sectoren verdeeld en wordt de
positie van Europa hierbinnen besproken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een analyse
van de internationale literatuur.
Hoofdstuk 4 sluit aan bij hoofdstuk 3 met de bespreking van de resultaten uit een aantal
studies over de positie van fotonica in Europa. Hierbij staat het belang van fotonica op de
economie, de maatschappij en het milieu centraal. De positie van Europa in de globale foto-
nicamarkt wordt voorgesteld aan de hand van een SWOT-analyse.
In hoofdstuk 5 wordt het belang van clustervorming in een innovatieve en technologische in-
dustrie als fotonica besproken en worden een aantal opmerkelijke organisaties in Europa en
Belgie voorgesteld.
Vervolgens wordt in hoofdstuk 6 verder ingegaan op de situatie in Vlaanderen. De methodiek
voor het selecteren van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie wordt verduidelijkt.
De gegevens van de geselecteerde bedrijven worden opgehaald uit de balanscentrale van de
Nationale Bank van Belgie en de Bel-First databank. Op basis van deze gegevens zal de
economische analyse van de Vlaamse fotonica-industrie gebeuren.
In hoofdstuk 7 volgen de resultaten en de analyse van de studie. Deze analyse gebeurt aan
de hand van een interpretatie van de boekhoudkundige gegevens van de ondernemingen in de
Vlaamse fotonicasector en een ratio-analyse. Indien mogelijk worden de resultaten vergeleken
met Europese gegevens.
Hoofdstuk 8 geeft tenslotte een besluit omtrent het economische belang van fotonica in Vlaan-
deren en een antwoord op de hierboven vermelde onderzoeksvragen.
HOOFDSTUK 2. TECHNOLOGISCHE TRENDS IN DE FOTONICA 4
Hoofdstuk 2
Technologische trends in de fotonica
2.1 Inleiding
Fotonica belooft een van de belangrijkste technologieen te worden van de 21ste eeuw, net
zoals micro-elektronica was voor de 20ste eeuw (Baets et al., 2009). De uitvinding van de
transistor in 1947 en de geıntegreerde schakeling in 1958 heeft een snelle (r)evolutie van de
elektronica met zich meegebracht. De eerste optische componenten werden gedemonstreerd in
1960 met de uitvinding van de laser en de laserdiode. Vanaf dan zouden aan snel tempo heel
wat verschillende lasertypes ontwikkeld worden. Een volgende grote innovatie was er in de
jaren 1970 met de ontwikkeling van optische vezels als medium om informatie te verzenden.
Hiervoor werden lichtbronnen gebruikt als zender van de signalen. De globale expansie van
het internet was het resultaat van deze ontwikkeling in de fotonica en de hele wereld kon
met elkaar verbonden worden. Vandaag de dag is er een groot gamma van wetenschappelijke
en technologische toepassingen binnen de fotonica zoals productie met lasers, biologische
en chemische sensoren, medische diagnoses en therapieen, verlichting, displays en optische
computers. Als deze trend zich blijft doorzetten zullen de komende decennia nog sterker
beınvloed worden door fotonica.
Meest invloedrijke fotonicatoepassingen
Het tijdschrift ‘EOS’ vroeg in het voorjaar van 2012 aan zijn experts om de meest invloed-
rijke fotonicatoepassingen voor te stellen en dat leverde een top-vijf op (Baets and Berghmans,
2012). Op 5 staat de ledverlichting die de traditionele verlichting kan vervangen (Paschotta,
2012). Ledlampen zijn nog zuiniger en duurzamer dan spaarlampen. Doordat ledlampen
haast onbreekbaar, schokbestendig, waterbestendig en bestand tegen koude en trillingen zijn,
kan de levensduur ruim hondderdduizend branduren bedragen. De elektrische energie wordt
rechtstreeks omgezet in lichtenergie en de warmteproductie is gering. Ledverlichting heeft
ook geen opwarmtijd nodig zoals dat bij een spaarlamp of TL-lamp het geval is. Daardoor is
het ideaal om te gebruiken voor digitale sturing.
2.1 Inleiding 5
Op plaats 4 staan oled-beeldschermen (Yaschenko, 2003; Paschotta, 2012). In tegenstelling tot
lcd-televisies hebben deze geen lcd nodig om een scherm van kleur te doen veranderen. Hier-
door verbruiken de oled-televisies momenteel tot 2 keer minder dan lcd-televisies. Verwacht
wordt dat in de toekomst dit verbruik nog eens met een factor 10 omlaag zal gaan. Daarbij zal
zwart ook echt zwart zijn, dit komt doordat oled-beeldschermen geen achtergrondverlichting
nodig hebben. Dit is ook een reden voor het geringe stroomverbruik in vergelijking met lcd-
displays. Doordat een oled-beeldscherm zelf licht uitzendt is ook de kijkhoek veel groter en
kunnen de beeldschermen ook bij grote formaten zeer dun worden uitgevoerd. De beeldkwali-
teit van oled-displays is enorm hoog. Om optimaal te kunnen genieten van deze oled-televisies
is het ook nodig dat het beeldmateriaal in HD opgeslagen is. De oudere toepassingen zoals
cd’s en dvd’s zijn hiervoor ontoereikend, maar blu-ray heeft voldoende opslagcapaciteit om
deze zware bestanden op te slaan.
De experts van EOS plaatsten dan ook blu-ray op plaats 3 in hun lijst. Dit formaat laat toe
om informatie op een optische schijf op te slaan. De uitlezing gebeurt met behulp van violet
laserlicht met een golflengte van 405 nm. Normale dvd’s en cd’s gebruiken een rode laser
met een golflengte van respectievelijk 650nm en 780nm (Paschotta, 2012). Door de kleinere
golflengte van de laser is het mogelijk een hogere informatiedichtheid te bereiken zodat meer
informatie op dezelfde schijf kan opgeslagen worden. Een blu-rayschijf heeft hierdoor een
capaciteit van 25 GB. Het is eveneens mogelijk om verschillende lagen boven elkaar op de
schijf te zetten. Hierdoor is het mogelijk om tot 150 GB op een schijf te zetten.
Op plaats 2 staan zonnecellen of fotovoltaısche cellen. Om de uitstoot van broeikasgassen
te beperken en de uitputting van fossiele brandstoffen tegen te gaan, is het nodig om over
te stappen op duurzame en schone energie. Zonnecellen zijn hiervoor de ideale oplossing.
Het belangrijkste onderdeel van een fotovoltaısche cel is een stuk halfgeleidend materiaal met
een scheidingsvlak tussen p-type en n-type dotering (Paschotta, 2012). Als er zonlicht op de
zonnecel valt, worden elektronen losgestoten en veroorzaakt de cel elektrische stroom. Door
zonnecellen te integreren in een zonnepaneel kan in de praktijk elektrische energie opgewekt
worden. Via een omvormer kan de gevormde gelijkstroom uit het zonnepaneel omgevormd
worden tot bruikbare wisselstroom.
Plaats 1 is voorbehouden voor het internet. Dit is ongetwijfeld de meest invloedrijke toepas-
sing van fotonica tot nu toe. Langeafstandsverbindingen met diverse kanalen zijn onmogelijk
zonder glasvezelkabels, dus zonder lichttechnologie zou internet wegens praktische redenen
niet bestaan hebben zoals we het nu kennen. Met ‘Fiber-to-the-home’ netwerken kunnen
bandbreedte-intensieve diensten zoals IP-video, VoIP en gaming zonder problemen uitge-
voerd worden (Baets et al., 2009). In de praktijk wordt het uitrollen van FTTH-netwerken
2.2 Trends in de automobielsector 6
nog vaak uitgesteld door operatoren omwille van het kostenplaatje dat er aan verbonden is.
Hiervoor zou de volledige bestaande infrastructuur moeten vervangen worden. Er moeten
glasvezelverbindingen tot aan elke woning komen. De transceiver is ook een grote kostfactor.
Deze zet het lichtsignaal van de vezel om in een elektrisch signaal en omgekeerd. Deson-
danks is fotonica in staat om de capaciteit van het internet te verhogen tot een capaciteit
van multi-terabits. Deze uiterst snelle verbinding laat toe om nieuwe producten en diensten
op de samenleving los te laten. De impact hiervan op het bedrijfsleven is groot door nieuwe
mogelijkheden in de IT en vernieuwende businessmodellen.
2.2 Trends in de automobielsector
Fotonica biedt de producenten van voertuigen een enorme basis aan opties om te verbeteren
op het vlak van veiligheid, efficientie en design. Als het nu gaat over ledverlichting, veilig-
heidssystemen met ‘night-vision’, ontsteking door middel van lasers of radartoepassingen om
ongevallen te voorkomen, elk van deze toepassingen is erg kansrijk door een laag energie-
verbruik en sterke prestaties (Overton, 2009). Fotonica heeft zeker en vast zijn nut in de
automobielindustrie.
Energieverbruik (W)
Soort verlichting Halogeen Gloeilamp LED
Dagrijverlichting 13 5
Achterlicht 5,0 - 14,5 2,2
Knipperlicht vooraan 16 9
Knipperlicht achteraan 21 6,7
Achteruitrijlichten 21 5
Stoplichten 21 5,4
Mistlampen achteraan 21 3
Tabel 2.1: Energieverbruik van traditionele versus LED autoverlichting (Bron: LaserFocusWorld).
Ledoplossingen
De kostprijs voor ledoplossingen in auto’s ligt nog steeds een stuk hoger dan gloeilampen of
halogeenlampen als koplampen en interieurverlichting. Toch zijn de voordelen van leds groot
genoeg voor autoproducenten om deze te gebruiken in de ontwikkeling en de productie van
nieuwe voertuigen. De redenen die hiervoor gegeven worden zijn de langere levensduur van
leds, de snellere responstijd van remlichten, het lager energieverbruik en de nieuwe mogelijk-
heden op het vlak van design.
2.2 Trends in de automobielsector 7
In tabel 2.1 is het energieverbruik van traditionele autoverlichting vergeleken met ledver-
lichting. Elke traditionele lamp kan vervangen worden door een ledoplossing die beduidend
minder energie verbruikt. Desondanks zijn er nog slechts een beperkt aantal modellen op de
markt met een complete ledoplossing. Het gebruik ervan brengt verschillende technologische
uitdagingen met zich mee. Een auto is dikwijls onderhevig aan stof, vocht en mechanische
schokken. Samen met een temperatuur die kan oplopen tot 90°C, kunnen leds in een voertuig
heel wat te verduren krijgen. De prestaties van leds dalen naarmate de temperatuur ervan
verhoogd, dus koeling is noodzakelijk voor dergelijke ledtoepassingen met hoog vermogen.
Meestal worden drie verschillende optische systemen gebruikt om een gloeilamp te vervangen
als koplamp: een systeem voor het symmetrische onderste gedeelte, een voor het asymme-
trische gedeelte en een laatste voor de lichtbundel die de weg verlicht. Bij het gebruik van
gloeilampen is slechts een lichtbron vereist aangezien deze een hoge intensiteit hebben en er
geen afstelling tussen diverse systemen nodig is. Hoewel er dus talrijke uitdagingen voor toe-
passingen met ledverlichting zijn, kunnen deze meer dan 50% energie besparen ten opzichte
van de gloeilamp. Niet alleen zijn deze toepassingen energiezuiniger, ze hebben ook hun nut
op het vlak van verkeersveiligheid. Dankzij wiskundige modellen en software-algoritmes kan
het gegenereerde licht gereflecteerd worden naar de specifieke delen van de weg die verlicht
moet worden. Het verblinden van tegenliggers door felle verlichting kan zo tot een minimum
beperkt worden, wat uiteraard de veiligheid ten goede komt. Omwille van deze voordelen
hebben reeds talrijke autoproducenten ledverlichting ingewerkt in hun nieuwe modellen. Op
die manier kan men zich onderscheiden van de concurrentie.
Night-vision
De veiligheid van autobestuurders en zwakke weggebruikers wordt ook gestimuleerd door het
gebruik van ‘night-visionsystemen’. Voertuigen worden uitgerust met een infraroodsensor die
de weg scant op voetgangers en andere objecten. Deze sensoren zien minstens drie keer verder
dan een bestuurder die dimlichten gebruikt (Overton, 2009).
Een systeem dat reeds gebruikt wordt in de BMW-7 series is het Night-Vision-2-systeem van
Autoliv, een bedrijf uit Zweden met een afdeling in Belgie (Autoliv, 2012). Als een object
wordt gedetecteerd zal dit systeem de omgeving en de snelheid van het voertuig analyseren om
het risico van een botsing met het object te bepalen. Indien nodig zal een signaal uitgezonden
worden naar de bestuurder via een display die zich in het voertuig bevindt. Het systeem is
intelligent genoeg om de situatie goed in te schatten. In drukke gebieden in de stad met veel
voetgangers zal het systeem een kleinere en kortere afstand van de weg controleren om te
voorkomen dat er te veel waarschuwingen gegeven worden. Buiten stedelijke gebieden zal het
systeem een breder en langer bereik hebben aangezien ook de snelheid van het voertuig daar
een stuk hoger zal liggen.
2.3 Trends in de landbouw 8
Ook Siemens VDO uit Duitsland heeft een gelijkaardig systeem ontwikkeld dat infrarood
night-vision gebruikt om de veiligheid van voetgangers in het verkeer te verhogen (Goroncy
and Sterbak, 2005). Het systeem heeft een zicht tot 150m en genereert een real-time afbeelding
van de weg op een display in het voertuig. Levende voorwerpen worden weergegeven als
heldere objecten op het scherm. ’s Nachts rijden wordt meteen een stuk veiliger door dit
extra paar ogen.
Laserontsteking
Onderzoekspapers rond ontsteking met lasers zijn reeds verschenen in de late jaren 1970 maar
voorlopig is er nog geen enkel automodel op de markt uitgerust met het systeem (Fokker,
2009). Dankzij de eigenschap van lasers dat ze kunnen splitsen in meerdere stralenbundels,
kunnen dergelijke systemen met verschillende ontstekingsbronnen de kans van een volledige
verbranding in de motor verhogen. Andere voordelen zijn de vermindering van emissies en
een verhoogde efficientie in koude en vochtige omstandigheden. Door een gedeelte van de
laserenergie te reflecteren kan informatie over de status van de motor beoordeeld worden en
indien nodig kunnen automatische correcties aangebracht worden aan de lucht- en brandstof-
mengeling in de motor voor een beter gebruik van de brandstof. De bougie kan vervangen
worden door een laservonk in een glasvezelkabel. Deze neemt minder ruimte in dan een bougie
en laat toe dat er grotere motorkleppen met hogere efficientie aangebracht kunnen worden in
de motor.
Ondanks alle voordelen van deze nieuwe ontstekingsmethode laat het gebruik ervan in motoren
nog steeds op zich wachten. Al meer dan honderd jaar zorgt de bougie voor de ontsteking van
het lucht- en brandstofmengsel in gas- en benzinemotoren. Sinds het eerste type van Bosch in
1903 op de markt kwam, is er veel aan geperfectioneerd. Doordat er zoveel geproduceerd zijn
in de voorbije eeuw is de bougie zeer betrouwbaar en goedkoop geworden en is de omschakeling
naar een ander ontstekingsmechanisme niet evident. Het ontstekingsmechanisme met lasers
is voorlopig nog te duur om massaal te implementeren in personenauto’s en het vinden van
geschikte optische vezels om het laserlicht naar de cilinders te sturen blijkt een erg moeilijke
opdracht te zijn. Zolang de problemen met de vezels en de kostprijs niet opgelost kunnen
worden, zal de bougie nog niet aan marktaandeel moeten inleveren.
2.3 Trends in de landbouw
Ook in de landbouwsector zijn er diverse toepassingen voor lichttechnologie. De landbouw-
sector is de voorbije millennia geevolueerd van zeer primitief naar hoogtechnologisch. Tech-
nologieen en strategieen hebben zich aangepast aan veranderende omgevingen, gewassen en
behoeften. Optische technieken helpen om de bodem sterker te maken, de vruchten op de
2.3 Trends in de landbouw 9
juiste momenten te plukken, de waterkwaliteit te monitoren en het voedsel veiliger te maken
om op te eten.
Automatische sproeier
De job van landbouwer is geen eenvoudige opgave. De consumenten verwachten dat de pro-
ducten steeds van betere kwaliteit, van betere smaak en 100% veilig zijn. De gewassen op
de akkers zijn onderhevig aan regen, koude en wind en elk jaar opnieuw moet men kunnen
omgaan met deze wisselende factoren. Frequent en voldoende de gewassen water geven is een
basisvereiste voor een gezonde oogst. Dankzij de uitvinding van de automatische optische
sproeier hebben boeren een hulpmiddel gekregen de irrigatie zorgvuldig uit te voeren zonder
nodeloos water te verspillen (Kelley, 2009). In veel delen van de wereld is water namelijk
een schaars goed en moet de verkwisting van water zo veel mogelijk vermeden worden. In
sommige gebieden wordt het gebruik van water zelfs ingeperkt door de overheid, dus de be-
schikbare hoeveelheid water zo goed mogelijk gebruiken is een must. Water kan beschouwd
worden als de belangrijkste grondstof in de landbouw.
De automatische optische sproeier bestaat uit een detectiesysteem met lasers die de hoeveel-
heid vocht in de lucht boven de akkers kunnen detecteren (The Economist Intelligent Unit,
2009). Deze informatie kan gebruikt worden om te beslissen wanneer irrigatie van de velden
nodig is. De opstelling van het systeem bestaat uit een laser aan de ene kant van de akker en
een telescoop aan de andere kant. De laser straalt boven de gewassen en de hoeveelheid water
die verdampt is, kan gemeten worden door de schittering in de laserstraal. Een computer ver-
werkt deze informatie en kan zo de vochtigheid van de bodem bepalen. Indien nodig springen
de sproeiers aan voor een bepaalde tijd. In plaats van laserstralen kunnen ook thermische
infraroodsensoren gebruikt worden. Deze zijn ook in staat om de verdamping aan de hand
van de luchtvochtigheid boven de akkers te bepalen.
‘Hyperspectral imaging’
Een technologie waarvan veel verwacht wordt in de voedingsindustrie is deze van de ‘hyper-
spectral imaging’ (Dure, 2009). Deze technologie combineert de belangrijkste kenmerken van
spectroscopie met deze van traditionele beeldverwerking om ruimtelijke en spectrale informa-
tie van objecten te verkrijgen. De inspectie van voedselkwaliteit en -veiligheid kan zo op een
niet-destructieve manier gebeuren. Het licht dat door een object wordt uitgezonden, wordt
gereflecteerd en door een prisma gescheiden in verschillende golflengtes. Voor elke golflengte
wordt de reflectiecoefficient berekend. Deze geeft de intensiteit van het gereflecteerde licht
aan. Met deze informatie kan een hyperspectraal beeld gevormd worden dat gebruikt kan wor-
den om zeer nauwkeurig fysische en geometrische karakteristieken zoals kleur, grootte, vorm
en textuur te onderscheiden. Enkele voorbeelden in de voedingsinspectie zijn: de detectie van
2.3 Trends in de landbouw 10
gewasaantasting door ziekten en insecten, de bepaling van de malsheid van rundvlees, kneus-
detectie bij appels en de opvolging van kwaliteit van paddenstoelen. Hoogwaardige gewassen
zoals druiven en walnoten moeten met precisie behandeld worden om een winstgevende oogst
te leveren. Een ander voorbeeld is het gebruik ervan bij het kweken van tomaten. Mits goede
informatie kan het beste plukmoment bepaald worden. Zo kan vermeden worden dat tomaten
te vroeg of te laat geplukt worden. Als ze te groen geplukt worden, verliezen de tomaten heel
wat smaak en zijn ze minder sappig. Maar als ze te rijp geplukt worden, is er groter gevaar
op gekneusde plekken door het vervoer van de vruchten. Door ‘hyperspectral imaging’ bij de
tomaten kan de chemische samenstelling ervan bepaald worden en kan er geoogst worden op
het ideale moment.
Niet alleen voor de inspectie van voedsel kan ‘hyperspectral imaging’ gebruikt worden. Door
satellieten of vliegtuigjes uit te rusten met hyperspectrale camera’s kan informatie over be-
paalde gebieden opgenomen worden. Dit was vroeger niet mogelijk met gewone kleurenca-
mera’s. Gegevens over de aanwezigheid van water, olie, gas of mineralen kunnen op deze
manier geregistreerd worden. Deze inspectie verloopt zeer snel en effectief. Honderden hec-
tares kunnen door een vliegtuigje gemonitord worden en de beschikbaarheid van informatie
komt de kwaliteit van de gewassen ten goede. De gegevens die op deze manier verzameld
worden, bevatten informatie over wat geplant zou moeten worden, waar het te planten en
wanneer het te oogsten.
Momenteel zijn hyperspectrale camera’s nog zeer duur en groot. Er is ook nog enorm veel
rekenkracht vereist voor het verwerken van de verzamelde data. De technologie evolueert
echter snel en de camera’s worden steeds kleiner, goedkoper en efficienter. ‘Hyperspectral
imaging’ lijkt door de unieke combinatie van ruimtelijke en biochemische informatie dan ook
een groot potentieel te hebben naar de toekomst toe.
Ledverlichting
Een laatste toepassing van fotonica die in de landbouwsector frequent terug te vinden is, is
het gebruik van ledverlichting voor de belichting van gewassen die binnen gekweekt worden.
Door het gebruik van deze energiezuinige verlichting is het mogelijk om het hele jaar door
groenten en fruit te kweken in periodes en gebieden waar het anders niet zo evident is om
buiten gewassen te laten groeien. Onderzoek heeft uitgewezen dat vooral het gebruik van
rood- en blauw ledlicht positieve effecten vertoont aan gewassen en hierdoor is het gebruik
ervan erg populair geworden. Rood ledlicht bevordert de groei van wortelen, terwijl blauw
ledlicht de groei van bladeren en de aanmaak van chlorofyl stimuleert. Een ander voordeel
van ledverlichting is dat de lamp zijn warmte niet direct in de richting van de plant afgeeft.
Hierdoor kan de verlichting dicht bij de planten worden geplaatst en gaat er minder energie
verloren.
2.4 Metamaterialen en transformatie-optica 11
2.4 Metamaterialen en transformatie-optica
De evolutie van optische materialen die gebruikt worden in de fotonica gaat enorm snel. Dank-
zij geoptimaliseerde productieprocessen zijn er reeds spectaculaire verbeteringen gebeurd aan
de optische eigenschappen zoals transparantie en zuiverheid. Hierdoor is het mogelijk geweest
om optische vezels te ontwikkelen met lagere verliezen zodat de capaciteit en het bereik van
telecommunicatienetwerken enorm gestegen zijn.
Naast het optimaliseren van bestaande materialen zijn ook talrijke nieuwe materialen geın-
troduceerd in de fotonica, bijvoorbeeld halfgeleiders voor optische lichtbronnen zoals lasers
en leds. De miniaturisatie van optische componenten is een van de grootste uitdagingen in
het hedendaagse onderzoek van de fotonica. Miniaturisatie is noodzakelijk voor een hogere
densiteit van componenten op een chip. Dit zorgt ervoor dat de chip kan werken aan een
hogere snelheid en een lager verbruik. Voor de opslag van licht worden tot vandaag optische
microresonators gebruikt. Deze hebben als beperking dat ze onmogelijk licht kunnen opslaan
in een volume dat kleiner is dan de golflengte van het licht. Ze houden het licht gevangen
door opeenvolgende reflecties tussen spiegels. Onlangs heeft onderzoek aangetoond dat met
het gebruik van metamaterialen deze beperking kan omzeild worden (Ginis et al., 2012). Der-
gelijke materialen laten toe een soort van onzichtbaarheidsmantel te ontwikkelen waarbij licht
op een vloeiende manier rond een voorwerp wordt gebogen. Zo kan het voorwerp onzichtbaar
gemaakt worden. Door de onzichtbaarheidsmantel binnenstebuiten te keren kan een resonator
ontwikkeld worden. Hiermee kan licht opgesloten worden zonder het te spiegelen, maar door
het vloeiend in cirkels te buigen. Op die manier kan licht opgeslagen worden in volumes die
veel kleiner zijn dan die van de traditionele optische resonators. De ontwerptechniek die aan
de basis ligt van dit concept is de transformatieoptica.
Figuur 2.1: Breking van een lichtstraal aan het oppervlak tussen twee materialen (Bron: RP-
Photonics).
2.4 Metamaterialen en transformatie-optica 12
Metamaterialen zijn structuren waarvan men de materiaaleigenschappen zelf kan ontwerpen
of waarmee nieuw materiaalgedrag kan bekomen worden (Boltasseva and Shalaev, 2008). Ze
worden meestal gefabriceerd met behulp van nanotechnologie. De bouwstenen ervan zijn
kleine elektrische circuits die kleiner zijn dan de golflengte van licht. Op die manier is het
mogelijk om artificieel materiaalgedrag zoals een negatieve brekingsindex te creeren. Meta-
materialen die gekarakteriseerd worden door een negatieve brekingsindex worden negatieve
materialen genoemd. Bij breking tussen twee traditionele materialen ligt de gebroken licht-
straal altijd aan de andere kant van de invallende straal ten opzichte van een loodrechte op het
oppervlak (links in figuur 2.1). De hoek waaronder deze lichtstraal zich voortplant verandert
en kan ofwel groter of kleiner worden, afhankelijk van de gebruikte materialen. Bij de breking
van een lichtstraal tussen een traditioneel materiaal en een negatief materiaal ligt de gebroken
lichtstraal aan dezelfde kant ten opzichte van de loodrechte (rechts in figuur 2.1). Er is nu
sprake van negatieve breking (Paschotta, 2012).
Het gebruik van metamaterialen laat toe om precies te controleren welke kant licht uitgaat.
Door licht langs een voorwerp te buigen ontstaat er een onzichtbaarheidsmantel. Nieuwe ef-
fecten zoals negatieve breking kunnen ontstaan door traditionele en negatieve materialen te
combineren. De combinatie van deze materialen in bestaande niet-lineaire optische compo-
nenten leidt zo tot het ontwerp van talrijke nieuwe optische componenten. Een voorbeeld van
een vernieuwd component is de perfecte optische resonator (Ginis, 2009). Deze is in staat om
licht op te sluiten in een volume dat kleiner is dan de golflengte van het licht. Bij de huidige
technologie wordt licht meestal opgesloten in dielektrische microresonators. Dit zijn sferische
of cilindrische componenten waarin het licht rondcirkelt door totale interne reflectie op de
wanden. De kwaliteit van de reflectie hangt echter af van de kwaliteit van de spiegels. Ook
heeft de traditionele resonator een minimale afmeting die gelijk is aan de golflengte van licht.
De technologie van de onzichtbaarheidsmantels laat toe om een perfecte resonator te verwe-
zenlijken. In plaats van dat het licht wordt afgebogen zodat het een bepaald object niet kan
binnendringen, wordt de onzichtbaarheidsmantel als het ware binnenstebuiten gedraaid zodat
verhinderd wordt dat lichtgolven uit een bepaald volume kunnen ontsnappen. De lichtstralen
worden zo getransformeerd dat deze binnen de structuur gesloten curves volgen en het licht
wordt opgesloten zonder reflecties op de wanden. Hierdoor kan elke frequentie van het licht
opgesloten worden voor een onbepaalde tijd.
De mogelijkheden met deze nieuwe componenten zijn enorm groot. Dergelijke perfecte op-
tische resonatoren kunnen gebruikt worden als geheugenelement voor optische gegevensver-
werking, filter in netwerkverbindingen, ultragevoelige biosensor of als vernieuwende lichtbron.
Door verschillende optische resonators te koppelen kunnen volledig optische datacommunica-
tiesystemen met een laag vermogen ontworpen worden.
HOOFDSTUK 3. TOEPASSING VAN OPTISCHE TECHNOLOGIEEN IN VERSCHILLENDESECTOREN 13
Hoofdstuk 3
Toepassing van optische
technologieen in verschillende
sectoren
3.1 Inleiding
De fotonica-industrie op zich is niet erg herkenbaar doordat ze zeer heterogeen is en tot diverse
sectoren behoort. In de IT-sector zijn er ondernemingen die zich toeleggen op optische vezel-
technologie, beeldschermen, laserprinters, cd-, dvd- of bluray-technologie, enz. In de metaal-
bewerkingssector zijn er bedrijven die lasersystemen voor materiaalbewerking ontwikkelen.
In de energiesector zijn er lampfabrikanten en zonnecelfabrikanten. In de sector van de senso-
ren zijn er bouwers van microscopen, spectroscopen, infraroodsensoren, nachtvisiesystemen,
glasvezelsensoren, enz. Om een degelijke beeld te hebben op de volledige fotonica-industrie
is het dus nuttig om deze op te delen op basis van onderzoeks- en industriele activiteiten.
In tabel 3.2 zijn de 10 verschillende sectoren weergegeven waarin fotonica-toepassingen voor-
komen, met de voornaamste bijhorende productgroepen (Mayer, 2007). De bespreking van
de sectoren is gebaseerd op deze onderverdeling van Photonics21 en andere publicaties die
tot stand gekomen zijn in samenwerking met deze organisatie(Photonics21, 2011, 2010; Snij-
ders et al., 2008). Sommige technologieen kennen hun toepassing in verschillende sectoren
en beogen daardoor een ander doel. Zo kennen beeldvormingssystemen hun toepassing zowel
in de medische sector als in defensie en productietechnologie. In dit hoofdstuk zullen de 10
sectoren besproken worden samen met de belangrijkste geografische gebieden in elke sector.
De focus wordt hiervoor gelegd op Europese landen aangezien deze de beste referenties zijn
voor Vlaanderen.
3.1 Inleiding 14
Sectoren Productgroepen
Productietechnologie Materiaalverwerking m.b.v. Lasers
Lithografische Systemen
Lasers voor Productietechnologie
Objectieven voor Wafersteppers
Optische Meetinstrumenten en Machine Vision Systemen en Componenten voor Machine Vision
Spectrometers en Spectrometermodules
Binaire Sensoren
Meetsystemen voor Halfgeleiderindustrie
Meetsystemen voor Optische Communicatie
Meetsystemen voor Andere Toepassingen
Medische Technologie en Biowetenschappen Lenzen voor Brillen en Contactlenzen
Lasersystemen voor Medische Therapie en Cosmetica
Endoscoopsystemen
Microscopen en Operatiemicroscopen
Medische Beeldvormingssystemen (enkel fotonica-
gebaseerde systemen)
Oogheelkundige en Andere Vivo-Diagnostische systemen
Systemen voor In-Vitro-Diagnostiek, Farmaceutische en
Biotechnologische R&D
Optische communicatie Optische Netwerksystemen
Componenten voor Optische Netwerksystemen
IT: Consumentenelektronica, Kantoorautomatisering,
Printen
Optische Harde Schijven
Laser Printers en Kopieertoestellen, POD, Fax en MFPs
Digitale Camera’s en Camcorders, Scanners
Barcode Scanners
Systemen voor Commercieel Printen
Lasers voor IT
Sensoren (CCD, CMOS)
Verlichting Lampen
Leds
Oleds
Displays Lcd-schermen
Plasmaschermen
Oleds en Andere Schermen
Schermglas en Vloeibare Kristallen
Zonne-energie Zonnecellen
Zonnepanelen
Fotonica voor Defensie en Veiligheid Beeld- en Beeldvormingssystemen, waaronder Periscopi-
sche Beeldvorming
Infrarood- en Night Vision systemen
Detectiesystemen
Munitie/Raket Geleidingssystemen
Militaire Ruimtebewakingssystemen & Beeldschermen
voor Luchtvaartelektronica
Beeldsensoren
Lasers
Optische Systemen en Componenten Optische Componenten en Optisch Glas
Optische Systemen (“Klassieke” Optische Systemen)
Optische en Opto-Elektrische Systemen en Componenten
(Restgroep)
Tabel 3.2: Fotonica: sectoren en productgroepen (Bron: Optech Consulting).
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 15
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie
3.2.1 Productietechnologie
Omschrijving van de sector
Moderne productietechnologie zonder het gebruik van lasers is nauwelijks nog denkbaar
(Kramprich, 2010a). Nieuwe productieprocessen van een uitstekende kwaliteit laten toe om
maatwerk op grote schaal te verwezenlijken dankzij een snelle productie zonder fouten. In-
novatieve processen met behulp van lasers brengen een groot competitief voordeel voor de
verwerkende industrie met zich mee. Er wordt gebruik gemaakt van optische systemen in de
materiaalverwerking met behulp van lasers, in lithografische systemen, in lasers voor produc-
tietechnologie en in objectieven voor wafersteppers.
Een eerste grote toepassing van optische technologieen in de sector van de productiechno-
logie zijn de lithografische systemen. Hieronder vallen de wafersteppers en ‘step-and-scan
machines’. Voor de productie van geıntegreerde schakelingen wordt gebruik gemaakt van
wafers. Via een fotografisch proces worden patronen op siliciumwafers aangebracht. Een
laser projecteert een afbeelding van die patronen via een verkleinde lens en dankzij een film
van lichtgevoelig materiaal verschijnt een laag van het transistorpatroon op de wafer. Nadien
kan de wafer verder ontwikkeld en behandeld worden tot een groep geıntegreerde schakelingen.
Een tweede groep van toepassingen bestaat uit materiaalverwerking en productie met be-
hulp van lasers. Productie met lasers laat een uiterst flexibele productie ‘on-demand’ toe.
Naast toepassingen voor het versnijden en lassen van diverse materialen worden lasers ook
nog gebruikt voor de productie van displays en de productie van zonnecellen. Hierbij kan de
efficientie verhoogd worden doordat lasers een preciezere structuur kunnen aanbrengen. Re-
cente ontwikkelingen hebben het aantal optische toepassingen voor materiaalverwerking snel
doen stijgen ten opzichte van de traditionele bewerking van materialen. Dit is onder andere
het resultaat van nieuwe, goedkope glasvezellasers. Deze hebben een groot koelgebied, een
hoge kwaliteitsstraal en geringe afmetingen. Ze worden gebruikt in hoge precisiemachines,
maar ook in medische toepassingen. Ook de ontwikkeling van industriele kortepulslasers heeft
ervoor gezorgd dat het gebruik van lasers in de materiaalverwerking sterk gestegen is. Lasers
vertonen geen slijtage na veelvuldig gebruik, ze zijn efficienter dan traditionele snijmachines
en er zijn meer mogelijkheden om verschillende materialen te bewerken.
Een laatste ontwikkeling op het vlak van materiaalverwerking met behulp van lasers is de op-
komst van productie met additieve lagen. Deze techniek van 3D-printen bestaat uit lasers die
onderdelen kunnen laten ‘groeien’ uit een poeder of een gel. Deze techniek heeft als voordeel
dat er voorzichtig kan omgesprongen worden met kostbare grondstoffen of complexe onder-
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 16
delen. Als onderdelen gefabriceerd worden uit een stuk vaste stof, zijn de verliezen veel groter.
Onderzoek binnen de productietechnologie gaat vooral uit naar lasers. De sector van de
productietechnologie is naast de communicatiesector de grootste gebruiker van lasers. Men
voert onderzoek naar lasers met kortere pulsen, een groter spectraal bereik, lagere kosten, een
hoger vermogen, een hogere helderheid, een betere energie-efficientie, een langere levensduur
en nieuwe architecturen.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De sector van de productietechnologie in Europa behaalt jaarlijks een omzet van 5,8 miljard
euro. Dit is ongeveer 45% van de totale omzet ter wereld, die jaarlijks 12,8 miljard euro
bedraagt. De 3 grootste ondernemingen binnen deze sector in Europa (ASML uit Nederland,
Trumpf uit Duitsland en Carl Zeiss uit Duitsland) zijn verantwoordelijk voor meer dan 50%
van de jaarlijkse omzet in de sector. De 10 grootste behalen zelfs meer dan 80% van die omzet.
Toch zijn er ook nog meer dan 100 kleinere bedrijven in de sector van de productietechnologie
die de overige 20% van de Europese omzet behalen.
Voor lithografische systemen hebben ASML, op het vlak van wafersteppers, en Carl Zeiss, op
het vlak van objectieven voor wafersteppers, een sterke positie vergaard voor Europa. Ook
laserwriters worden geproduceerd in Europa met Micronic in Zweden en een aantal kleinere
bedrijven in Duitsland. De totale omzet in de lithografische productgroep is ruim 3 miljard
euro voor Europa. Enkel de Verenigde Staten behalen jaarlijks een grotere omzet in deze
productgroep.
De jaarlijkse omzet in de ondernemingen die materiaalverwerking met optische systemen uit-
voeren in Europa bedraagt 2,5 miljard euro. De ondernemingen die hieronder vallen zijn voor-
namelijk KMO’s, maar er zijn ook een aantal grote globale ondernemingen actief in Europa.
Deze zijn vooral gesitueerd in Duitsland. Dit land is dan ook verantwoordelijk voor ongeveer
de helft van de Europese omzet in de materiaalverwerking. Er kan een onderscheid gemaakt
worden tussen macro- en microverwerking van materialen. De grootste groep is deze van
de macroverwerking en omvat vooral snijden, lassen en markeren. Europese ondernemingen
hebben hierin een dominante positie verworven door de productie van lasers en lasersystemen.
In de groep van microverwerking domineren ondernemingen uit Noord-Amerika en Japan de
markt. Vooral dan op het vlak van productie van halfgeleiders, displays en ‘printed circuit
boards’. In het opkomend gebied van de productie van zonnecellen met behulp van lasers
hebben de Europese ondernemingen wel een gunstige marktpositie verworven.
De meerderheid van de basiscomponenten die voor toepassingen binnen de productietechno-
logie worden gebruikt, hebben typisch een lage kostprijs en worden gemaakt in grote hoe-
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 17
veelheden. De productie daarvan gebeurt voornamelijk in Azie. Materiaalverwerking vereist
laserdiodes van hoge kwaliteit en daarvan wordt een significant deel, zowat 40%, geproduceerd
in Europa en Noord-Amerika. Op het vlak van lasers die niet gemaakt zijn uit diodes, zoals
vrije-elektronenlasers, zijn Europese ondernemingen de grootste producent. Deze lasers zijn
typisch van hoge kwaliteit en die worden niet in massaproductie gemaakt.
3.2.2 Optische Meetinstrumenten en Machine Vision
Omschrijving van de sector
Het bereik van deze sector is enorm breed. Moderne meettoestellen zijn in staat om 1-, 2- of
3-dimensionale beelden vast te leggen en te verwerken. Niet alleen beelden kunnen opgenomen
worden maar ook diverse andere fysische grootheden kunnen gemeten en omgezet worden in
leesbare signalen. Binnen de industrie zijn meetinstrumenten cruciaal om het productieproces
correct te laten verlopen. Zij worden vooral gebruikt voor de kwaliteitscontrole, het markeren
en positioneren van producten. Zo zijn er systemen die toelaten dat de productie volledig
geautomatiseerd verloopt en zijn er detectiesystemen voor productiefouten. Beide systemen
zijn voornamelijk terug te vinden in hoogtechnologische industrieen, zoals de productie van
micro-elektronica. Maar ook in de laagtechnologische industrieen zoals voedselproductie wor-
den ze gebruikt.
Optische meetinstrumenten varieren van kleine temperatuursensoren, sensoren voor chemi-
sche samenstellingen en afstandsmeters tot grote systemen die onder andere gebruikt worden
in de astronomie. De voornaamste productgroepen zijn systemen en componenten voor ‘ma-
chine vision’, spectrometers en spectrometermodules, binaire sensoren, meetsystemen voor de
halfgeleiderindustrie en meetsystemen voor optische communicatie. Toepassingen van ‘ma-
chine vision’ zijn vooral te vinden in de industrie voor gebruik tijdens het productieproces.
Onderzoek binnen deze sector gaat voornamelijk uit naar de verdere miniaturisatie van sen-
soren, het bereiken van hogere kwaliteit, een snellere responstijd en betere signaalverwerking
en beeldvorming.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De wereldmarkt van deze sector behaalt jaarlijks een omzet van 18,9 miljard euro, bestaande
uit 6,7 miljard euro voor ‘machine vision’ en 12,2 miljard euro voor optische meetsystemen.
Het aandeel van de Europese industrie binnen de wereldmarkt is 35% met een jaarlijkse
omzet van 6,6 miljard euro. De totale sector van optische meetinstrumenten wordt in Eu-
ropa gekenmerkt door een tiental grote bedrijven en vele kleinere ondernemingen. De grote
(voornamelijk Duitse) bedrijven produceren voornamelijk standaardproducten zoals binaire
sensoren en spectrometers. De kleinere ondernemingen zijn typisch meer consumentgericht
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 18
en produceren onder andere afstandsmeters, deeltjesmeters, snelheidsmeters, enz.
‘Machine vision’ behaalt in Europa een omzet van ongeveer 2,0 miljard euro. Alle andere
optische meetsystemen behalen een jaarlijkse omzet van 4,6 miljard euro. Duitsland heeft
een aandeel van ongeveer 50% binnen de Europese productie van ‘machine visionsystemen’.
Andere gebieden met een grote productie zijn Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italie, de
Benelux en Scandinavie.
De productie in Europa van binaire sensoren bestrijkt 42% van de wereldmarkt. Wederom
is Duitsland hier de meest dominante met een aandeel van 66% binnen de Europese pro-
ductie. Ook Frankrijk heeft een behoorlijk groot aandeel met ruim 20%. De productie van
geometrische, dynamische, landmeetkundige en bouwkundige meetsystemen is ook goed ver-
tegenwoordigd in Europa. Duitsland heeft met zijn activiteiten binnen de spectrometers en
optische meetsystemen voor de geometrie en dynamica een Europees aandeel van 29% ver-
gaard. Landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland volgen op een afstand.
De productie van meetsystemen voor de halfgeleiderindustrie en meetsystemen voor optische
netwerken vinden eerder buiten Europa plaats. Europese activiteiten hierin gebeuren voor-
namelijk in Frankrijk en Duitsland, maar deze zijn beperkt.
De productie van basiscomponenten zoals eenvoudige lenzen, chips en lichtbronnen gebeurt
vooral in Azie. Ook het grootste deel van de ontwikkeling van beeldvormingssoftware gebeurt
in Azie. Voor een aantal hoogwaardige basiscomponenten heeft Europa wel een significante
positie bekomen. Vooral componenten die gebruikt worden binnen defensie en beveiliging,
astronomie en gezondheid zijn aanwezig in Europa. Meetsystemen binnen deze sectoren ver-
eisen het gebruik van hoogwaardige componenten omwille van de grote precisie en de kleine
foutenmarge.
3.2.3 Medische Technologie en Biowetenschappen
Omschrijving van de sector
Door de vergrijzing van de maatschappij en het nijpend tekort aan verzorgend personeel
is de medische technologie een zeer aantrekkelijke sector voor innovatie. Nieuwe systemen
voor geneesmiddelenontwikkeling, diagnostische systemen, microscopen en lasersystemen zijn
toepassingen die ondersteunend werken voor de traditionele geneeskunde. Radicale nieuwe
medische methodes zorgen voor een evolutie van de huidige, kostenintensieve manier van be-
handelen naar detectie en preventie van ziektes en tumoren in een zo vroeg mogelijk stadium.
Dit zorgt ervoor dat patienten een grotere overlevingskans hebben, een minder intensieve
behandeling nodig hebben en uiteindelijk ook minder kosten voor de behandeling moeten
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 19
ophoesten. Dankzij minder invasieve chirurgische methodes kunnen operaties effectiever ver-
lopen. Het genezingsproces van de patienten verloopt op deze manier veel sneller. Nieuwe
monitoringsystemen zorgen voor een beter beeld op het menselijk lichaam. Zo worden kijk-
operaties in sommige gevallen overbodig.
De sector van de medische technologie omvat therapeutische systemen en diagnostische syste-
men. Optische producten zijn endoscoopsystemen, lasersystemen, CR-systemen, DR-systemen,
operatiemicroscopen, contactlenzen, enz. Ook in de biowetenschappen worden optische sys-
temen gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Veel toepassingen die onder de
sector van de meetinstrumenten vallen, zijn ook terug te vinden in de medische sector. De
diagnose van ziektes of letsels gebeurt tegenwoordig aan de hand van geavanceerde beeldvor-
mingssystemen.
Innovatie in de medische sector is een situatie van voortdurende verbetering. Diagnose en be-
handeling kunnen nooit efficient en effectief genoeg verlopen. Onderzoek binnen de medische
sector gaat daarom vooral naar het verbeteren van bestaande toepassingen en de ontwikkeling
van nieuwe toestellen.
Positie van Europa in de wereldmarkt
Wereldwijd behaalt de sector een omzet van 17,5 miljard euro. Europa heeft daarin een aan-
deel van 33% met een totaal omzet van 5,7 miljard euro. Drie ondernemingen in Europa
(Carl Zeiss uit Duitsland, Leica Microsystems uit Duitsland en Essilor uit Frankrijk) zijn
verantwoordelijk voor ongeveer 50% van de jaarlijkse omzet in de medische sector. Talrijke
kleinere ondernemingen behalen samen de overige 50% van de omzet.
De productie van contactlenzen en brillenglazen is het grootste segment in deze sector met 2,7
miljard euro en het bestrijkt daarmee bijna de helft van de Europese omzet in de medische
sector. De grootste producenten van lenzen in Europa zijn ondernemingen uit Duitsland,
het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. De marktleider wereldwijd is gevestigd in Frankrijk,
namelijk Essilor. Deze produceert lenzen, brillenglazen en professionele apparatuur voor op-
ticiens en optometristen. Naast Frankrijk is Essilor ook vertegenwoordigd in meer dan 100
andere landen in de wereld. Lenzen worden ook nog geproduceerd in Italie en Nederland en
in beperkte mate in verschillende andere Europese landen.
Microscopen en endoscopen vormen de tweede grootste productgroep binnen de medische
sector in Europa. De grootste producent van microscopen en endoscopen is Duitsland. Ope-
ratiemicroscopen worden ook in Zwitserland geproduceerd. Therapeutische lasersystemen
worden voornamelijk geproduceerd in Duitsland en Italie. De productie van kleine hoeveel-
heden endoscopen vindt ook plaats in het Verenigd Koninkrijk, Hongarije, Polen, Letland en
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 20
Estland.
Overige optische toepassingen zoals medische beeldvormingssystemen, oogheelkundige syste-
men en therapeutische lasersystemen worden maar beperkt in Europa geproduceerd. Duits-
land is goed voor 50% van de Europese omzet in de medische sector. Het Verenigd Koninkrijk
behaalt 14% en Frankrijk 11%. Ook Zwitserland en Italie hebben een behoorlijk aandeel in
de jaarlijkse omzet.
Europa is vooral sterk op het gebied van geavanceerde microscopie, lenzen en innovatieve
medische apparaten. De productie van basiscomponenten gebeurt voornamelijk in Azie. Eu-
ropa is marktleider in producten voor hoogwaardige markten zoals diagnostische systemen
gebaseerd op biofotonica, lichtmicroscopie en geavanceerde scansystemen.
3.2.4 Optische communicatie
Omschrijving van de sector
De kernbegrippen in deze sector zijn informatie en kennis. Toepassingen als internet, televisie
en telecommunicatie behoren hiertoe. Maar ook recenter met de opkomst van de smartphone
en IPTV wordt de vraag naar snelle datacommunicatie steeds groter. Het digitaal communi-
catieproces doorloopt een aantal cruciale stappen. Eerst en vooral is er nood aan informatie,
die de input vormt voor communicatie. Een tweede stap is de transformatie van de infor-
matie naar een formaat dat eenvoudig kan overgedragen worden. Meestal wordt een digitaal
formaat gebruikt door middel van datacompressie en conversie. Vervolgens volgt de actuele
overdracht van de data door datacommunicatienetwerken. Een laatste stap is de conversie
van de data naar een formaat dat door de ontvanger kan gebruikt worden. In elk van deze
stappen kan fotonica van cruciaal belang zijn en vertoont het gebruik ervan voordelen ten
opzichte van traditionele elektrische communicatie.
Optische communicatienetwerken werken in tegenstelling tot traditionele communicatienet-
werken met lichtsignalen in plaats van elektrische signalen. Lasers en modulatoren worden
gebruikt om de elektrische informatie in licht om te zetten en optische kabels en verster-
kers worden gebruikt om de data te verzenden. Uiteindelijk zetten optische ontvangers het
optisch signaal terug om tot elektrische signalen die verder kunnen gebruikt worden. Aan-
gezien elektrische verbindingen steeds meer hun limieten dreigen te bereiken, is het gebruik
van optische communicatie een aangewezen alternatief geworden. Niet alleen voor grote af-
standen kunnen optische vezels gebruikt worden, meer en meer worden optische verbindingen
ook ingezet voor toepassingen met kleinere afmetingen zoals verbindingen tussen en binnen
optische microchips. Dankzij immuniteit voor elektromagnetische interferentie, een lager ver-
mogenverbruik en een grotere totale bandbreedte hebben optische verbindingen de elektrische
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 21
verbindingen bijna volledig verdrongen.
Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen optische netwerksystemen en componenten
voor optische netwerksystemen. De eerste groep omvat de telecommunicatiesystemen zoals
LAN-systemen, WDM, SONET, DCS, OCS, CATV en CCTV. De tweede groep omvat de
componenten waaruit deze telecommunicatiesystemen bestaan. Hieronder vallen lasers, iso-
latoren, koppelaars, optische zenders, optische ontvangers en versterkers. Glasvezelkabels
worden niet beschouwd als onderdeel van fotonica.
Onderzoek binnen de communicatiesector gaat vooral uit naar de verdere ontwikkeling van
informatie-, communicatie- en netwerksystemen. Dit gaat van inzichten in nieuwe materialen
voor het gebruik in datacommunicatie tot de verdere ontwikkeling van apparaten en software
om grotere hoeveelheden data met een grotere verwerkingskracht te behandelen.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De omzet die de Europese bedrijven jaarlijks behalen in deze sector is ongeveer 3,0 miljard
euro. Dit is 25% van de 12,0 miljard euro die jaarlijks wereldwijd wordt behaald. Alcatel-
Lucent (Frankrijk), Ericsson-Marconi (Verenigd Koninkrijk en Italie) en Nokia-Siemens (Duits-
land) domineren de productie van optische netwerksystemen in Europa met samen een jaar-
lijkse omzet van 2,5 miljard euro. Ongeveer 50 kleinere bedrijven zijn verantwoordelijk voor
de overige 0,5 miljard euro omzet die jaarlijks in Europa wordt behaald in de sector van
optische communicatie.
De productie van telecommunicatiesystemen behaalt wereldwijd een jaarlijkse omzet van 9,9
miljard euro. In Europa is dat bijna 3,0 miljard euro of ongeveer 33%. De productie van
componenten is goed voor een omzet van 2,1 miljard euro per jaar in de wereld. Europa
bestrijkt daar echter een klein aandeel in van minder dan 0,5 miljard euro.
De massaproductie van basiscomponenten zoals laserdiodes en optische zenders en -ontvangers
gebeurt vooral in Aziatische landen aan lage kosten. Europese ondernemingen leggen zich eer-
der toe op de productie van complexere hardware. Een significante hoeveelheid halfgeleiders
voor communicatietoepassingen worden gemaakt in Europa, al worden ze dikwijls nog naar
Azie verstuurd voor verpakking. Opvallend binnen deze sector is dat vaak het land waar
een bedrijf zijn hoofdkwartier heeft, niet noodzakelijk het land met de grootste productie
voor dat bedrijf is. Grote bedrijven hebben dikwijls dochterondernemingen, verspreid over
de hele wereld, om hun productie uit te besteden. De reden hiervoor is dat er elders voor
lagere kosten kan geproduceerd worden. Maar ook de versnippering door het barsten van de
telecombubble in het jaar 2000 heeft hier voor gezorgd.
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 22
Op het vlak van telecominfrastructuren en netwerkdesign heeft Europa een aantal sterke
troeven op de wereldmarkt. Vooral de grote bedrijven uit Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk
en Duitsland zijn belangrijke spelers. De kleinere bedrijven in de sector leggen zich toe
op de productie van componenten en subsystemen. Ook verschillende bedrijven met een
hoofdkwartier in Noord-Amerika en Taiwan hebben een productieafdeling in Europa. Dit is
meestal onder de vorm van een dochterbedrijf van een multinational.
3.2.5 IT: Consumentenelektronica, Kantoorautomatisering en Printen
Omschrijving van de sector
De IT-sector is een zeer grote sector binnen de fotonica. De voorbije decennia was deze sector
gebaseerd op elektronen (Kramprich, 2010a). De grenzen van de elektronica zijn echter bijna
bereikt. Dankzij fotonica is er een toekomst binnen deze sector waarbij alles sneller, veiliger
en kleiner kan worden. In de fotonica-industrie zijn toepassingen te vinden op het gebied van
consumentenelektronica, kantoorautomatisering en printen.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen twee productgroepen. Tot de eerste groep beho-
ren alle systemen voor kantoorautomatisering en consumentenelektronica. Hiertoe behoren
de digitale camera’s, optische harde schijven, scanners, laser- en ledprinters, digitale kopieer-
toestellen, multifunctionele printers, faxtoestellen en barcodelezers. De tweede groep bestaat
uit componenten zoals lasers en beeldsensoren. Beeldsensoren vinden hun toepassing in al-
lerlei soorten camera’s, zowel voor video als voor digitale fotografie. Ook in bijvoorbeeld een
optische muis worden dergelijke beeldsensoren gebruikt.
Onderzoek binnen de IT-sector gaat vooral uit naar de verdere ontwikkeling van bestaande
toepassingen en software om deze continu te verbeteren. De focus ligt op snelheid, veiligheid
en compactheid. Radicale innovaties komen tegenwoordig minder voor binnen deze sector.
Positie van Europa in de wereldmarkt
Na de displaysector is de IT-sector wereldwijd de grootste met een omzet van 50,0 miljard
euro, maar Europa is slechts verantwoordelijk voor ongeveer 4% hiervan met een omzet van
2,0 miljard euro. Het is de enige sector binnen de fotonica waarin een trend merkbaar is van
dalende productie. Aangezien deze sector in Europa echter niet zo sterk vertegenwoordigd
is, is dit effect op de totale Europese fotonica-industrie relatief beperkt. De grootste on-
dernemingen in Europa binnen deze sector behalen samen een jaarlijkse omzet van ongeveer
1,5 miljard euro. Italie is de grootste Europese producent in de IT-sector met Olivetti en
Datalogic. Olivetti produceert laserprinters, multifunctionele printers, kopieertoestellen en
faxtoestellen. Datalogic doet de productie van barcodelezers. Andere grote ondernemingen
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 23
bevinden zich in Duitsland (Druckmaschinen), Belgie (Barco) en Nederland (Oce).
Zeker in de productie van componenten is het aandeel van Europa erg beperkt. Zo goed als
de volledige omzet wordt behaald door ondernemingen die systemen voor kantoorautomati-
sering en consumentenelektronica produceren. De grootste productgroep binnen de IT-sector
is die van de digitale camera’s. In Europa worden deze slechts in zeer kleine hoeveelheden
geproduceerd.
Ook de productie van optische harde schijven, printers en digitale kopieertoestellen is beperkt
in Europa. De grootste productgroep binnen de IT-sector voor de Europese fotonica-industrie
is deze van systemen voor de printerindustrie met een aandeel van ongeveer 35% op de wereld-
markt. De nadruk ligt hierbij vooral op systemen die in een professionele omgeving kunnen
worden gebruikt. Printers voor de consumentenmarkt worden net als componenten hoofdza-
kelijk in Azie geproduceerd.
3.2.6 Verlichting
Omschrijving van de sector
Deze sector houdt zich bezig met activiteiten rond ‘solid state lighting’ (SSL). Leds en oleds
zijn een waardig alternatief geworden voor de traditionele verlichting (Kramprich, 2010a).
Leds zijn felle puntbronnen terwijl oleds grotevlakkenstralers zijn, beiden gebaseerd op de
halfgeleidertechnologie. Ze combineren een hoge energie-efficientie met een goede kleurkwa-
liteit en lichtintensiteit. 19% van het energiegebruik wereldwijd is te wijten aan verlichting,
dus energiezuinige alternatieven zijn zeker nodig. In combinatie met een intelligent contro-
lesysteem die de lichtintensiteit aanpast aan het moment van de dag zijn leds en oleds een
stuk energiezuiniger dan gloeilampen of halogeenlampen. Eveneens is de levensduur van dit
type verlichting een stuk langer. Voor commercieel succes is een verdere reductie van de
productiekosten immers essentieel.
De initiele kost van ledverlichting wordt nog te vaak gezien als een obstakel om ze aan te
schaffen. De investering betaalt zichzelf nochtans snel terug doordat ze veel efficienter is dan
traditionele verlichting. Nu de verkoop van gloeilampen echter verboden is in de Europese
Unie sinds september 2012, zal de vraag naar ledverlichting waarschijnlijk meer en meer toe-
nemen en zullen de prijzen kunnen dalen. De meeste types van halogeenverlichting blijven nog
bestaan tot 2016 maar daarna mogen ook deze niet meer verkocht worden in Europa. Volgens
schattingen is een daling van 30% van het huidig energieverbruik voor verlichting mogelijk
door de afschaffing van de gloeilampen. In de toekomst wordt verwacht dat de prestaties van
SSL deze van de spaarlampen en de tl-lampen nog meer zullen overtreffen. In combinatie
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 24
met intelligente lichtmanagementsystemen is een reductie in het elektriciteitsverbruik moge-
lijk van 70% ten opzichte van het huidige elektriciteitsverbruik.
Leds worden niet alleen voor verlichting of signalisatie gebruikt, ze vinden ook hun toepassing
als IR-leds voor afstandsbedieningen of andere communicatie. Naast de productie van leds
en oleds, behoort ook de productie van gloeilampen, ontladingslampen en UV-lampen voor
lithografie, waterzuivering of het harden van lijm ook tot deze sector. De grens tussen de ver-
lichtingssector en de displaysector is vaag. Leds en oleds worden tegenwoordig ook gebruikt
als lichtbron voor lcd-displays.
Er wordt onderzoek gevoerd naar het gebruik van nieuwe materialen voor leds en oleds om
een hogere energie-efficientie en betere kleurkarakteristieken te ontwikkelen. Maar ook het
productieproces tracht men continu te verbeteren om zo de dure productiekosten te vermin-
deren. Een ander onderzoeksgebied is de menselijke ervaring ten opzichte van licht. Door
nieuwe inzichten hierin te verwerven, is het mogelijk om nieuwe toepassingen met licht te
ontwikkelen. Een bestaand voorbeeld hiervan is lichttherapie om slapeloosheid of futloosheid
te verminderen. Onderzoek binnen de verlichtingssector valt over het algemeen samen met
onderzoek in de displaysector.
Positie van Europa in de wereldmarkt
Wereldwijd wordt in de verlichtingssector een omzet van ongeveer 18,5 miljard euro per jaar
gehaald. De Europese productie behaalt een jaarlijkse omzet van 3,9 miljard euro, een aandeel
in de wereldmarkt van 21%. De productie van verlichting in Europa wordt gedomineerd door
Philips en Osram met samen meer dan 3 miljard euro omzet per jaar. Beide ondernemingen
hebben afdelingen in verschillende Europese landen. Een grote groep kleinere ondernemingen
is verantwoordelijk voor de overige 1 miljard euro omzet.
De omzet door de productie van lampen is 13 miljard euro wereldwijd en die van leds 5,5
miljard euro. De productie van leds in Europa wordt geschat op een jaarlijkse omzet van 0,23
miljard euro, of een aandeel van 4% in de wereldmarkt. De productie van lampen is goed
voor 3,7 miljard euro of 28% van de wereldmarkt. Het totale marktaandeel van alle Euro-
pese ondernemingen is echter hoger dan de productie in Europa alleen. Dit marktaandeel is
geschat op 50% voor lampen en 15% voor leds. De reden waarom deze cijfers afwijken komt
door het feit dat veel Europese bedrijven elders dan in Europa hun productie uitvoeren.
Bij de productie van lampen zijn de grootste concurrenten van de Europese industrie GE uit
de Verenigde Staten en NEC en Toshiba uit Japan. China heeft hierin weliswaar ook een
groot aantal kleinere producenten. Voor de productie van leds zijn Osram en Philips markt-
leiders in de wereld. Toch wordt ook de productie van leds gedomineerd door talrijke kleinere
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 25
Aziatische bedrijven, die samen verantwoordelijk zijn voor ongeveer 80% van de omzet in deze
productgroep.
De productie van standaard ledchips valt grotendeels samen met de productie van displays
waarvan de grootste producenten gevestigd zijn in Azie. Een recente trend is dat de Europese
fabrikanten van deze componenten hun productie uitvoeren naar de Aziatische landen. De
outsourcing van deze standaardproducten laat massaproductie aan kostprijs toe. Europese
ondernemingen leggen zich meer toe op gespecialiseerde systemen en op maat gemaakte ver-
lichting.
Door de expertise in design voor verlichting en een groeiende sterkte in fotonica in het al-
gemeen, worden Europese ondernemingen meer en meer dominant in verlichting van hoge
kwaliteit met een laag verbruik. Dankzij de kennis van diverse toepassingen in een aantal
grote ondernemingen en in meer dan duizend KMO’s, is Europa perfect gepositioneerd om
de opkomende concurrentie van de Aziatische markt op te vangen.
3.2.7 Displays
Omschrijving van de sector
Displays zijn cruciaal voor de visualisatie van informatie. Wereldwijd is de displaysector in
de fotonica-industrie veruit de grootste sector. De laatste decennia is er een explosie geweest
van het aantal toepassingen die gebruik maken van displays. Ook de kwaliteit ervan evolueert
enorm snel. De focus ligt vooral op vlakke beeldschermen maar ook toestellen zoals ‘Head-
Mounted-Displays’ of projectiedisplays behoren hiertoe. De toepassingen zijn talrijk, van het
gebruik in mobiele telefoons, televisie, computers tot grote reclamepanelen en schermen voor
sport- of andere publieke evenementen.
Een technologie die recent is ontwikkeld en die veel potentieel heeft is die van de flexibele dis-
plays. Deze zijn gemaakt van dunne polymere films of van een andere dunnefilmtechnologie.
De displays zijn erg duurzaam aangezien de gebruikte materialen nagenoeg onverwoestbaar
zijn. Toepassingen van flexibele displays zijn niet alleen te vinden in de markten van mo-
biele telefoons en tabletcomputers. Ook de productie van bijvoorbeeld een elektrische krant
behoort tot de mogelijkheden. Een andere toepassing is de implementatie van dergelijke
schermen in kleding.
Het meest fundamentele onderzoek gebeurt naar nieuwe types displays. Zo is er onderzoek
naar de ontwikkeling van gekleurde elektronische inkt, flexibele displays, picoprojectie en ‘near
to eye’-displays. Andere onderzoeksgebieden zijn beeldcompressie, nieuwe displayformaten zo-
als 3D en touchscreen-interfaces. Prestatieverbetering en innovaties in het productieproces
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 26
zijn ook belangrijk. Zo tracht men de levensduur, helderheid, kleurdekking, energie-efficientie,
responstijd en resolutie van beeldschermen continu te verbeteren. Naast prestatieverbetering
wordt er veel aandacht besteed aan kostprijsreductie in het productieproces. Voornamelijk
voor nieuwe soorten displays is het belangrijk om snel kostenefficient aan hoge volumes te
produceren. Enkel op die manier is een succesvolle marktintroductie mogelijk.
De sector van de displays is nauw verbonden met de verlichtingssector en de sector van optische
communicatie. De technologie die gebruikt wordt bij het fabriceren van displays leunt zeer
dicht aan bij de led- en oled-technologie zoals reeds vermeld is in paragraaf 3.2.6. Displays zijn
ook niet weg te denken bij communicatie, ze geven de informatie weer die dataverbindingen
versturen. De afstelling tussen alle samenwerkende systemen moet dus goed geregeld zijn.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De displaysector is wereldwijd de grootste sector in de fotonica maar dit is niet het geval in
Europa. Met de daling van de verkoop van de kathodestraalbuis heeft Europa een groot stuk
van zijn marktaandeel verloren in de displaysector. Wereldwijd haalt de sector jaarlijks een
omzet van 61,1 miljard euro maar in Europa behaalt de sector slechts een jaarlijkse omzet van
ongeveer 1 miljard euro, dit is een marktaandeel van minder dan 2%. De grootste Europese
onderneming in de displaysector is Merck uit Duitsland met de fabricatie van vloeibare kris-
tallen. Hiermee behaalt het een jaarlijkse omzet van 0,74 miljard euro. Alle andere Europese
ondernemingen zijn een stuk kleiner.
De displaysector kan opgesplitst worden in 2 productgroepen. De eerste bestaat uit verschil-
lende types schermen zoals lcd-schermen, plasmaschermen en andere soorten vlakke beeld-
schermen. De andere groep omvat producten zoals vloeibare kristallen en schermglas voor
flatscreens. De productie van flatscreens behaalt wereldwijd een omzet van 56 miljard euro
per jaar, waarvan 0,25 miljard in Europa. De productie van materialen is goed voor 5,1 mil-
jard euro omzet per jaar en daarvan wordt 0,85 miljard euro in Europa gehaald. De productie
van displays gebeurt voornamelijk in Azie door China en Korea. Europese ondernemingen
richten zich op lage volumes, hoge prestaties en design. Deze producten zijn minder bedoeld
voor de consumentenmarkt maar eerder voor de automobiel-, gezondheids- en beveiligingsin-
dustrie. Hierbinnen zijn het Verenigd Koninkrijk en Duitsland relatief sterk vertegenwoordigd.
Merck uit Duitsland heeft een aandeel van 69% op de markt van de vloeibare kristallen in
de wereld. De markt van schermglas voor displays wordt gedomineerd door Amerikaanse en
Aziatische bedrijven. Het is interessant voor deze ondernemingen om zich dicht bij de fabri-
kanten van displays te vestigen.
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 27
3.2.8 Zonne-energie
Omschrijving van de sector
De meest directe impact van fotonica op het milieu is merkbaar in de sector van de zonne-
energie. Fotovoltaısche cellen die ingebouwd zijn in zonnepanelen hebben de eigenschap om
zonlicht om te vormen tot elektriciteit. Generatie van elektriciteit door middel van zonnecel-
len is nog steeds duurder dan met traditionele fossiele brandstoffen of nucleaire technologieen
en het gebruik ervan op grote schaal gebeurt voorlopig enkel in landen als Duitsland en Spanje
waar er hoge feed-in tarieven zijn voor zonne-energie. De grootste afnemers van zonne-energie
zijn prive-investeerders zoals particulieren en bouwbedrijven. Nutsbedrijven en overheden
hebben slechts een kleine rol als klant. Desondanks is het overheidsbeleid een belangrijke
factor in deze sector. Door feed-in tarieven in te stellen maken ze de terugverdientijd van
installaties voor zonne-energie aantrekkelijker voor prive-investeerders.
Verschillende nieuwe technologieen zijn in ontwikkeling om een grotere efficientie te behalen
met zonne-energie. Zo is er wereldwijd intensief onderzoek naar polykristallijne zonnepanelen,
amorfe zonnepanelen, kleurstofzonnecellen en geconcentreerde zonnepanelen. Het gebruik van
dergelijke systemen groeit snel. Daardoor is de fotovoltaısche sector de snelst groeiende sec-
toren in de fotonica. Wereldwijd wordt tegen 2015 een jaarlijkse groei voorspeld van 13,2%.
Binnen de hernieuwbare energiebronnen is zonne-energie dan ook de sector met het meeste
potentieel. Bescherming van het milieu, grondstoffen en het klimaat is een positief gevolg van
het gebruik van zonne-energie. Zonnepanelen zijn een geruisloze, milieuvriendelijke en duur-
zame energiebron. Met de komst van nanofotonica en nieuwe lasertoepassingen kan ook de
efficientie van dergelijke systemen verhoogd en kan de kostprijs van zonnecellen en -modules
gereduceerd worden (Kramprich, 2010a).
Onderzoek omvat niet alleen onderzoek naar materialen voor het verbeteren van de foto-
voltaısche cellen, maar er is ook onderzoek naar het productieproces van deze cellen. Aan-
gezien een zonnepaneel verschillende hoogwaardige zonnecellen bevat, is het aangewezen om
het productieproces ervan te optimaliseren. Er is ook onderzoek naar de opslag en distri-
butie van de opgewekte energie en dan in het bijzonder naar omvormers om de lage DC-
uitgangsspanning van de fotovoltaısche systemen om te vormen naar een hoge AC-spanning
die kan gebruikt worden in elektrische toepassingen.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De wereldmarkt voor zonne-energie is 9,0 miljard euro groot. Europa behaalt jaarlijks een
omzet van 3,0 miljard euro in deze sector dus dat is gelijk aan een marktaandeel van 33%.
Wereldwijd is Japan de grootste producent met de bedrijven Sharp en Kyocera. Ander grote
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 28
producenten zijn Taiwan en China. In Europa zijn de grootste producenten van zowel zon-
nepanelen als zonnecellen Duitse bedrijven. Duitsland heeft een Europees marktaandeel van
57% in deze sector. Voor zonnecellen is Q-cells de marktleider samen met Schott Solar. Deze
laatste is ook actief in de markt van de zonnepanelen. Solon, Solarwatt en Aleo Solar zijn
de grootste producenten van zonnepanelen. Ook Spanje heeft met Isophoton een grote on-
derneming in de fotovoltaısche sector. Andere landen met een relatief groot aandeel in de
Europese markt zijn dus Spanje met 13%, Portugal met 7%, het Verenigd Koninkrijk met 7%
en Frankrijk met 6%. De overige 10% van de jaarlijkse omzet wordt gehaald in verschillende
Europese landen met een beperkte activiteit in de sector.
De fotovoltaısche sector kan onderverdeeld worden in zonnepanelen en zonnecellen. De omzet
voor de markt van de zonnecellen is 4,0 miljard euro en dat voor zonnepanelen is 5,0 miljard
euro. Europa heeft een aandeel van 28% in de productie van zonnecellen met een jaarlijkse
omzet van 1,1 miljard euro. Het aandeel van de productie van zonnepanelen bedraagt 37%
met een omzet van 1,9 miljard euro.
De productie van zonnepanelen, zonnecellen en omvormers gebeurt typisch door een beperkt
aantal grote bedrijven, omwille van de schaalvoordelen. De vraag naar deze componenten
stijgt jaarlijks met 45% en dankzij grondig onderzoek kunnen de kosten jaarlijks met 10%
dalen. De productie van deze componenten is daardoor zeer competitief. Om zijn positie ten
opzichte van de opkomende Aziatische landen te behouden is het belangrijk dat de Europese
ondernemingen de efficientie en productiviteit van de zonnepanelen continu blijven verbete-
ren. Enkel op die manier kan het competitief blijven met de lagekostenproductie in Azie.
3.2.9 Defensie en veiligheid
Omschrijving van de sector
Een breed scala aan toepassingen zijn beschikbaar voor defensie en veiligheid. Om de veilig-
heid te waarborgen, is de controle van mensen en goederen aan de landsgrenzen onmisbaar
geworden. Veel van deze controles worden uitgevoerd door slimme en gevoelige optische sen-
soren. Deze kunnen alle nodige informatie detecteren, zoals de herkenning van verdachte
personen aan de iris of de vingerafdrukken. Via deze controles is de uitbraak van een pan-
demie ook beter in de hand te houden. Mensen kunnen aan de landsgrenzen gecontroleerd
worden of ze drager zijn van een of ander gevaarlijk virus. Door deze metingen te doen met
optische systemen worden de scans op afstand uitgevoerd en in real-time waarbij de wacht-
tijden aan de luchthavens, landsgrenzen en zeehavens gereduceerd kunnen worden. Zonder
daarbij afbreuk te doen aan de veiligheid.
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 29
Niet alleen het in- en uitgaande personenverkeer kan grondig gecontroleerd worden met op-
tische systemen. De voordelen voor het goederenverkeer zijn ook groot. Dit omvat onder
andere de ontwikkeling van nieuwe vensters in het elektromagnetische spectrum zoals straling
in het TeraHertz gebied waarmee door vele verpakkingsmaterialen kan gekeken worden (Miha-
lache, 2011; Kramprich, 2010a). In het bijzonder hebben drugs en explosieven karakteristieke
kenmerken in het TeraHertz gebied waardoor deze producten beter kunnen gedetecteerd wor-
den tussen andere goederen. Militaire toepassingen behoren uiteraard ook tot deze sector.
Systemen die hierbinnen passen zijn beeldvormingssystemen waaronder periscopisch zicht,
infrarood- en night vision systemen, handheld-systemen, afstandsmeters, raketgeleidingssys-
temen, raketafweersystemen en allerhande displays. Componenten die daarvoor veelvuldig
gebruikt worden zijn beeldsensoren en lasers.
Onderzoek binnen deze sector gaat vooral uit naar nieuwe beeldvormingssystemen, nieuwe
lasertechnieken en het gebruik ervan in militaire- of beveiligingstoepassingen. Onderzoek
binnen deze sector ligt vaak nauw samen met onderzoek in de sector van optische meetin-
strumenten. In veel gevallen is er overlapping tussen de gebruikte systemen en componenten,
maar het toepassingsgebied is verschillend.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De wereldmarkt van fotonica voor defensie en veiligheid bedraagt een kleine 20 miljard euro.
De Europese omzet is ongeveer 27% van de wereldmarkt met 5 miljard euro per jaar. Produc-
tie binnen deze sector is vooral gelokaliseerd in Noord-Amerika maar ook in Europa. Andere
met een aanzienlijke productie zijn Israel, Rusland, China en Japan. Een aantal grote be-
drijven zijn gespecialiseerd in defensie en beveiliging binnen Europa. De drie grootste zijn
Thales (Verenigd Koninkrijk en Frankrijk), Finmechanica (Italie en het Verenigd Koninkrijk)
en Safran (Frankrijk). Talrijke kleinere bedrijven zijn over heel Europa verspreid.
De globale productie van systemen is goed voor een omzet van 15 miljard euro per jaar en
de productie van componenten voor 3 tot 4 miljard euro. Europa behaalt jaarlijks een omzet
van ruim 4 miljard euro dankzij de productie van systemen. Dat is 27% van de wereldmarkt.
Het aandeel van de productie van componenten is ruim 1 miljard euro, ook ongeveer 27% van
de wereldmarkt.
Voor de productie van hoogwaardige basiscomponenten heeft Europa een significante positie
verworven. Algemene beeldvorming wordt beschouwd als een sterkte van Europa en in het
groeiend gebied van geavanceerde beeldverwerking zoals toegevoegde realiteit (‘augmented
reality’) of het automatiseren van cameratoezicht, kan Europa zich sterk positioneren op de
wereldmarkt. De massaproductie van goedkope componenten en lasersystemen voor wapens
wordt buiten Europa gevoerd.
3.2 Verschillende sectoren in de fotonica-industrie 30
3.2.10 Optische systemen en componenten
Omschrijving van de sector
De sector van de optische systemen en componenten bestaat uit allerlei producten die gebruikt
worden in de volledige fotonica-industrie. De producten en segmenten die in deze groep op-
genomen worden, kunnen in verschillende andere sectoren gebruikt worden. De productgroep
van optische componenten bestaat uit optisch glas, lenzen en beeldopnamebuizen. Optische
systemen bestaan uit objectieflenzen die niet voor wafersteppers gebruikt worden, klassieke
optische systemen zoals telescopen en optische kijkers en professionele video- en televisieca-
mera’s.
Optische systemen en componenten dienen vaak als enabler voor innovatieve producten in
verschillende industrieen (Kramprich, 2010a). De productie van optische polymeren gebeurt
reeds op waferniveau en ook nieuwe etstechnieken zorgen ervoor dat optisch microglas eco-
nomisch kan gefabriceerd worden. Onder andere cameramodules in mobiele telefoons maken
gebruik van dit microglas. Optisch glas tussen een en drie millimeter in diameter is voorlopig
nog erg moeilijk te produceren. De vraag naar deze componenten neemt echter toe doordat
optische systemen complexer worden. De behoefte aan een degelijk productieproces voor deze
componenten is groot. Onderzoek binnen deze sector gaat voornamelijk uit naar optimalisatie
van bestaande componenten en systemen.
Positie van Europa in de wereldmarkt
De omzet van Europese ondernemingen in de sector van optische systemen en componenten
is 5 miljard euro. Vergeleken met een wereldmarkt van 12 miljard euro is dat een aandeel van
41%. Een tiental grote ondernemingen zijn actief in deze sector in Europa. De grootste zijn
Carl Zeiss en Arri uit Duitsland. Maar toch wordt de sector voornamelijk gekarakteriseerd
door kleine ondernemingen. In Europa alleen al zijn er zo meer dan 500. Samen behalen ze
ruim 50% van de Europese omzet in deze sector.
De totale omzet in Europa wordt verdeeld onder ruim 1 miljard euro voor optische compo-
nenten en ruim 3 miljard euro voor optische systemen. Dat is een marktaandeel van respec-
tievelijk 27% en 58% in de wereldmarkt. Veel optische componenten zoals lenzen voor digitale
camera’s worden tegenwoordig geproduceerd in Azie. Toch blijft Europa een sterke positie
behouden in het gebied van klassieke optische systemen. De productgroepen met de groot-
ste omzet in Europa zijn: optisch glas, prisma’s, spiegels, gemonteerde lenzen, telescopen,
optische toestellen en onderdelen voor optische toestellen.
HOOFDSTUK 4. ANALYSE VAN DE FOTONICA-INDUSTRIE IN EUROPA 31
Hoofdstuk 4
Analyse van de fotonica-industrie in
Europa
4.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de resultaten uit bestaande Europese studies besproken en conclusies
getrokken op basis van de besprekingen uit het vorige hoofdstuk. Verschillende organisaties
hebben reeds het belang van fotonica voor de samenleving aangetoond met studies over de
impact ervan op de Europese economie (Butter et al., 2011; Photonics21, 2010; Snijders et al.,
2008; Mayer, 2007). Dit hoofdstuk is dan ook gebaseerd op de resultaten uit deze studies.
In sommige sectoren heeft Europa een dominante positie verworven maar in andere sectoren
bekleedt het slechts een marginale rol. Door de volledige industrie op te splitsen in sectoren
is het mogelijk om een duidelijker beeld te krijgen van de situatie in Europa.
4.2 Sleuteltechnologie
Fotonica is een ‘enabling technology’ (Wilkens and Bressler, 2011). Het is met andere woor-
den een technologie die door haar unieke eigenschappen en door de waarde die ze toevoegt
aan andere soorten technologie, dingen mogelijk maakt die voorheen onmogelijk geacht wer-
den (High Level Expert Group, 2011). De groei van de fotonica-industrie ligt ver boven het
algemeen gemiddelde van de Europese industrie en voortdurend duiken nieuwe markten op.
De fotonica-industrie bevindt zich nog in een vroeg stadium in zijn ontwikkeling en toch heeft
het al een sterke hefboomwerking op de rest van de industrie. Daarom is het zeer belang-
rijk dat R&D goed ondersteund wordt. Sinds 2009 wordt de fotonica-industrie samen met
5 andere hoogtechnologische industrieen beschouwd als sleuteltechnologie door de Europese
Commissie. Door een gemeenschappelijke strategie te ontwikkelen voor deze zes industrieen,
kan Europa de nodige technologische basis leggen om te concurreren met de rest van de wereld.
Typisch worden sleuteltechnologieen geassocieerd met een hoge graad van R&D, snelle inno-
4.3 Economische analyse 32
vatiecycli, grote kapitaalafhankelijkheid en nood aan hooggeschoold personeel. De vijf andere
sleuteltechnologieen zijn nanotechnologie, micro- en nano-elektronica, industriele biotechnolo-
gie, geavanceerde materialen en geavanceerde fabricagetechnieken (Giannopapa, 2010). Deze
sleuteltechnologieen worden gezien als essentieel voor de ontwikkeling van nieuwe, hoogwaar-
dige producten in de diverse sectoren.
Combinaties van de verschillende sleuteltechnologieen leiden tot de meest geavanceerde pro-
ducten (High Level Expert Group, 2011). Zo is een elektrische auto een combinatie van
geavanceerde materialen voor batterijen, microcomponenten voor vermogenelektronica, foto-
nica voor efficiente verlichting, industriele biotechnologie voor banden met beperkte wrijving
en geavanceerde productieprocessen om deze voertuigen te kunnen fabriceren aan een con-
currerende kostprijs. Het macro-economisch belang van deze sleuteltechnologieen bestaat
erin dat ze volledig nieuwe markten kunnen creeren of bestaande markten ondersteunen en
versterken. De integratie van de toepassingen leidt tot economische groei en een verhoogd
concurrentievermogen. Door in deze technologieen te investeren kan de economie opnieuw
een boost krijgen na de financieel-economische crisis.
4.3 Economische analyse
4.3.1 Positionering in de wereldmarkt
Nieuwe technologie is essentieel voor een gezonde economie. Het afgelopen decennium heeft
innovatie binnen de fotonicasector een groot hefboomeffect gehad op het wetenschappelijke,
industriele en economische landschap. Ondanks de huidige financieel-economische crisis, is de
geschatte wereldwijde groei van de fotonica-industrie ongeveer 6,6% per jaar voor de periode
tussen 2005 en 2015 (High Level Expert Group, 2011). De laatst beschikbare gegevens van
de wereldmarkt komen uit studies van 2005 en 2008 (Butter et al., 2011). Door de beschik-
baarheid van deze data kunnen reeds een aantal trends beschreven worden.
De meeste sectoren hebben een gelijkaardig aandeel in de wereldproductie in 2005 en 2008.
Enkel de sector van informatietechnologie is gedaald van 21% naar 18% en de sector van de
zonne-energie is in belang gestegen van 4% naar 10%. Deze laatste sector groeit dan ook het
snelst binnen de fotonica-industrie met een geschatte jaarlijkse groei van 13,2%. De oorzaak
hiervoor wordt meestal gelegd bij de politieke aandacht voor het energieprobleem samen
met een betere efficientie en lagere kosten van de producten in deze sector. Tussen 2005 en
2008 groeide de globale fotonicamarkt van 228 miljard euro tot 277 miljard euro en er wordt
verwacht dat deze trend zich nog verder doorzet in de toekomst door de ontwikkeling van beter
gecoordineerde strategieen en nieuwe innovaties. De huidige grootte van de wereldmarkt van
fotonica wordt geschat op 300 miljard euro, ondanks de financieel-economische crisis blijft de
4.3 Economische analyse 33
groei dus aanhouden. De verwachte grootte in 2015 is 480 miljard euro, dat is meer dan een
verdubbeling vergeleken met 2006 (Agentschap NL, 2010). In figuur 4.1 is de spreiding van
de wereldmarkt voor fotonica te zien in 2008. De sectoren van displays en IT zijn wereldwijd
de grootste. Azie, en dan vooral Japan, Korea en Taiwan domineren de globale fotonica-
industrie.
Figuur 4.1: Wereldmarkt van fotonica per sector in 2008 (Bron: Optech Consulting).
Het aandeel van Europa binnen de wereldmarkt is ongeveer 20%. De totale marktwaarde
van fotonica in Europa in 2005 was gelijk aan 43,5 miljard euro. Hoewel er geen recentere
informatie beschikbaar is over de volledige fotonica-industrie in Europa is, volgens schattin-
gen, de totale Europese omzet reeds gestegen tot 58,5 miljard euro in 2008. Dit is een groei
van ongeveer 10% per jaar, beduidend meer dan de 6,6% wereldwijd (Photonics21, 2011). De
groei van de fotonica-industrie resulteerde zo in de creatie van meer dan 40.000 nieuwe jobs in
de periode tussen 2005 en 2008. Meer dan 5000 bedrijven, voornamelijk KMO’s maar ook een
aantal multinationals, stelden in 2008 samen ongeveer 290.000 mensen te werk (Kramprich,
2010a). Dat zijn inderdaad 44.000 mensen meer vergeleken met 2005, toen er 246.000 mensen
in de Europese fotonica-industrie tewerk gesteld waren.
Het grootste gedeelte van de ondernemingen in de Europese fotonica-industrie bevinden zich
in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, maar in de meeste Europese landen is er
een basis voor succesvolle ondernemingen binnen de fotonica. De grootte van de sectoren in
de Europese fotonica-industrie in 2005 is weergegeven in figuur 4.2. De verdeling van de Euro-
pese markt verschilt aanzienlijk met de wereldmarkt. Waar wereldwijd de sectoren van de IT
en displays de grootste waren, hebben deze in Europa respectievelijk een aandeel binnen de
4.3 Economische analyse 34
fotonica-industrie van 5% en 3%. In Europa zijn de grootste sectoren deze van de verlichting,
optische meetinstrumenten, medische technologie en productietechnologie. Het marktaandeel
van deze sectoren ligt tussen de 25% en 45% op de wereldmarkt. De nadruk van de Euro-
pese industrie ligt duidelijk meer op maatschappelijke sectoren dan op de consumentgerichte
sectoren.
Figuur 4.2: Europese markt van fotonica per sector in 2005 (Bron: Optech Consulting).
De grootste verandering in de samenstelling van de sectoren in de wereldmarkt wordt verwacht
in de fotovoltaısche sector en de IT-sector. Hierdoor zal het aandeel van de fotovoltaısche
sector in Europa groter worden ten opzichte van 2005. Het aandeel van de IT-sector is maar
een kleine fractie van de totale Europese markt, dus deze impact is beperkt. Deze veronder-
stellingen worden bevestigd door een Duitse studie van Optech Consulting die constateerde
dat de omzet van de fotovoltaısche sector in Duitsland in 2008 gestegen is met 45,5% ten op-
zichte van 2007 (Optech Consulting, 2010). De andere sectoren waren in dat jaar gemiddeld
slechts met 6,8% gegroeid. Duitsland is representatief voor de Europese markt, aangezien het
verantwoordelijk is voor ongeveer 39% van de jaarlijkse Europese omzet.
87% van de Europese ondernemingen die zich bezighouden met fotonica hebben minder dan
250 werknemers in dienst. 54% doet het zelfs met minder dan 25 werknemers. Wat reeds
opgevallen was in de bespreking van de verschillende sectoren en wat door deze cijfers op-
nieuw bevestigd wordt, is dat in de meeste sectoren een aantal grote bedrijven naar voor
komen, maar dat de fotonica-industrie vooral gedomineerd wordt door KMO’s. De grote
bedrijven kunnen makkelijker concurrentie aangaan met landen buiten Europa, onder andere
door schaalvoordelen. Het innovatieve karakter van de industrie vraagt ook heel wat kapitaal
4.3 Economische analyse 35
en dat is meer beschikbaar in grote ondernemingen. Zij zijn dan ook meer in staat om te con-
curreren met groeiende markten, voornamelijk in Azie. KMO’s kunnen echter sneller reageren
op nieuwe trends, wat zeer belangrijk is in een innovatieve industrie zoals fotonica. Een stij-
gende vraag kan door KMO’s goed opgevangen worden door proportioneel meer werknemers
in dienst te nemen. De sectoren van verlichting, productietechnologie, optische communicatie
en defensie worden gedomineerd door een aantal grote ondernemingen in Europa. KMO’s
hebben daar een klein aandeel in de totale omzet. In de meeste andere sectoren wordt de
jaarlijkse behaalde omzet verdeelt onder een aantal grote ondernemingen en een grote groep
KMO’s. Enkel de sector van optische meetinstrumenten en machine vision wordt zo goed als
volledig gedomineerd door KMO’s in Europa. Het aandeel van grote bedrijven in deze sector
is beperkt.
De crisis die de economie heeft getroffen sinds 2008 heeft natuurlijk ook zijn impact gehad
op de fotonica-industrie. Recente marktonderzoeken tonen echter dat de groei al in 2010
terug het niveau van 2008 bereikt heeft, dus van voor de financieel-economische crisis. De
fotonica-industrie is ondanks de crisis erg levendig, en heeft het potentieel om de economie de
nodige boost te geven. Investeringen in R&D kan daarom een gedeeltelijke oplossing bieden
om uit de financieel-economische crisis te geraken.
De crisis zou wel eens de grootste impact kunnen hebben op de fotovoltaısche sector. Zoals
reeds werd aangehaald heeft deze sector het grootste groeipotentieel maar is ze ook sterk
afhankelijk van overheidsfinanciering. De groei in deze sector kan vertragen doordat de over-
heid onder druk komt te staan om zijn uitgaven te reduceren. In de meeste andere sectoren
wordt de impact van de crisis niet zo sterk verwacht. Zo blijft de vraag naar snelle datacom-
municatie steeds groeien, wordt ledverlichting goedkoper en biedt het een hogere efficientie
dan traditionele verlichting, staat de medische sector onder druk door de stijgende vraag naar
efficiente en effectieve gezondheidszorg en bieden verschillende nieuwe mogelijkheden in de
productiesector een hogere efficientie van het productieproces. De impact van de crisis hangt
af van de sector maar over het algemeen is de impact op de fotonica-industrie beperkt.
Er is een enorme verscheidenheid aan sectoren waar toepassingen van fotonica zichtbaar zijn.
Maar de positie van Europa is niet overal even sterk binnen de gehele sector. In het algemeen
is de Europese positie in de productie aan lage kosten en met grote volumes beperkt. De
Aziatische markt is hierin zeer sterk gepositioneerd, zij leggen zich vooral toe op massapro-
ductie van goedkope producten. Anderzijds is Europa over het algemeen goed gepositioneerd
in de productie van op maat gemaakte, hoogtechnologische producten en productiesystemen.
Deze kwaliteitsvolle producten worden aan een hogere prijs op de markt gebracht. Innovatie
en de ontwikkeling van nieuwe producten is een belangrijk aspect van de fotonica-industrie.
Onderzoek is noodzakelijk om optimaal de economische mogelijkheden te blijven benutten.
4.3 Economische analyse 36
Dankzij nieuwe optische technologieen kunnen Europese landen competitief blijven ten op-
zichte van massaproductie in landen met lage kosten. Op die manier kunnen jobs in Europa
gehandhaafd blijven ondanks de dreiging dat bedrijven hun productie verhuizen naar deze
landen.
Hoewel fotonica een industrie is die verkeert in een constante staat van verandering, is de
sector binnen Europa behoorlijk goed voorbereid voor de toekomst. Dit omdat onderzoek en
innovatie van een hoog niveau zijn en er zo nieuwe producten en markten gecreerd worden.
De samenwerking tussen verschillende entiteiten in de waardeketen is van groot belang. Con-
necties tussen universiteiten en de industrie is cruciaal voor de toekomstige positie van de
ondernemingen. Onderzoeksprojecten moeten publiek en privaat ondersteund worden om de
innovatieve capaciteiten van de Europese ondernemingen gaaf te houden. Het ondersteunen
van alle mogelijke onderzoeksgebieden is echter niet effectief en niet mogelijk. De steun voor
zwakke onderzoeksgebieden zou beperkt kunnen worden en sterke onderzoeksgebieden zouden
kunnen versterkt worden met toekomstige ontwikkelingen in gedachten. Door het dynami-
sche en jonge karakter van de fotonica-industrie is het echter ook belangrijk om kleinere en
opkomende gebieden van onderzoek en innovatie voldoende te ondersteunen. Een industrie
in ontwikkeling wordt gekenmerkt door heel wat nieuw opkomende markten. Deze nieuwe
markten hebben heel wat steun nodig om succesvol te worden. Doordat de fotonica-industrie
voornamelijk bestaat uit KMO’s is steun voor deze ondernemingen van groot belang om ze
te verbinden met onderzoeksgroepen en om ze te stimuleren om radicale innovaties door te
voeren. De afweging die gemaakt moet worden door beleidsmakers is deze van ‘backing the
winners’ versus ‘steun voor nieuwkomers’. Gevestigde, sterke markten moeten optimaal benut
worden maar innovatie en het ontdekken van nieuwe markten mag niet verwaarloosd worden.
Een hoogtechnologische industrie zoals fotonica vereist veel hoogopgeleide mensen. De be-
schikbaarheid van geschikte werknemers is echter beperkt. Tegen 2015 is er in Europa bij-
voorbeeld nood aan 700.000 extra werknemers in de IT-sector. Er is gezamenlijke actie nodig
van basisonderwijs tot universitair niveau. Via een goed uitgewerkt programma moet fotonica
gepromoot worden in scholen. De industrie en de universiteiten moeten samenwerken om inte-
ressante opleidingen en bijscholingen aan te bieden aan zowel studenten als mensen die reeds
in de fotonica-industrie werken. En hoewel onderzoek binnen de industrie zelf zeer belangrijk
is, hebben universiteiten ook een rol om onderzoek te ondersteunen dat wordt gedreven door
nieuwsgierigheid en verbeelding. Het Europees onderzoek naar fotonica is momenteel van een
zeer hoog niveau. In verschillende sectoren behoort Europa tot de wereldtop. Het is nood-
zakelijk dat dit niveau behouden blijft zodat Europa verzekerd is van voortdurend succes en
toenemende economische groei. Een industrie zoals fotonica die nog volop in ontwikkeling is,
vereist een degelijke ondersteuning voor onderzoek en ontwikkeling.
4.3 Economische analyse 37
Europa telt ongeveer 2000 onderzoeksgroepen die werken in het domein van de fotonica. De
sterke onderzoekslanden in Europa vallen hoofdzakelijk samen met de sterke producerende
landen. Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn samen goed voor meer dan 50%
van de onderzoeksactiviteiten. Europees onderzoek gaat vooral uit naar lasertechnologie,
dunnefilmtechnologie, design en nanofotonica.
4.3.2 Impact van fotonica op de volledige Europese economie
De groei van de fotonica-industrie ligt ver boven het gemiddelde van de totale Europese indu-
strie en de technologie opent voortdurend deuren naar nieuwe markten. De industrie vertoont
alle karakteristieken om zich nog in de vroege fase van ontwikkeling te bevinden. De impact
van fotonica op andere industriele sectoren zoals de automobielsector, bouwsector, en consu-
mentenelektronica is groot.
Fotonica heeft een belangrijk hefboomeffect op de totale Europese economie (Butter et al.,
2011). Het hefboomeffect kan beschouwd worden als de afhankelijkheid van een product of
een dienst van fotonica. Dus indien fotonica er niet zou geweest zijn, welke functionaliteiten
zouden er dan ontbreken of verschillen aan het eindproduct? Dit effect kan verschillende oor-
zaken hebben. Gevolgen van dit hefboomeffect zijn indirecte werkgelegenheid en toegevoegde
waardecreatie.
Dankzij fotonica kan de waarde van een eindproduct of dienst verbeterd worden doordat het
productieproces erachter verbeterd of doordat er een volledig nieuw of verbeterd product of
dienst kan geproduceerd worden. Dankzij innovatie binnen de fotonica, en dan vooral de sec-
tor van de productietechnologie, kunnen productieprocessen efficienter, sneller en goedkoper
verlopen. Een voorbeeld van een radicale verandering dankzij fotonica is het gebruik van het
internet. De wereldwijde mogelijkheden die het internet heeft geıntroduceerd zijn enorm.
Een tweede hefboomeffect is de stijging van de werkgelegenheid. Sommige ondernemingen,
zoals toeleveringsbedrijven, zijn sterk afhankelijk van fotonica. Groei in de fotonica-industrie
heeft dus ook indirecte gevolgen voor deze ondernemingen. De belangrijkste industrieen en
consumentenmarkten waar fotonica een belangrijke invloed op heeft, zijn weergegeven in ta-
bel 4.1.
De studie van Photonics21 toont aan dat 20% tot 30% van alle Europese sectoren beınvloed
wordt door fotonica. Ongeveer de helft van deze sectoren heeft een behoorlijk grote afhanke-
lijkheid voor de competitiviteit van hun activiteiten. De andere helft vertoont een beperkte
afhankelijkheid. Deze laatste groep gebruikt de beschikbare technologieen maar ze kunnen
evengoed zonder deze technologieen competitief zijn. Bij deze raming werd er geen rekening
4.4 Sociale analyse 38
gehouden met de grootte van de afzonderlijke sectoren. Als er hiermee rekening gehouden
wordt, heeft fotonica invloed op minstens 10% van de Europese economie.
De industrieen die het sterkst afhangen van fotonica zijn de elektronica-industrie, telecom
en de media. 10% van de actieve werknemers in Europa hebben fotonica nodig om hun job
veilig, efficient en effectief uit te voeren. Zowel de invloed op het werk zelf als de werkomge-
ving worden hiervoor in beschouwing genomen. Betere verlichting, betere diagnoses, veiligere
werkomgeving door nieuwe beeldvormingssystemen, betere efficientie van de productie en be-
tere toegang tot informatie zijn een paar voorbeelden van hoe de werkomgeving kan verbeterd
worden. Er wordt verwacht dat de komende tien jaar de afhankelijkheid van fotonica nog zal
toenemen. Vooral in industrieen waarvan de afhankelijkheid momenteel nog beperkt is, zal
de afhankelijkheid enkel maar toenemen. De reden hiervoor is logisch, er is nog veel ruimte
voor verbetering aanwezig in deze industrieen. Het feit dat fotonica zich nog steeds in een
vroege fase van ontwikkeling bevindt, draagt bij tot deze redenering.
Industrieen Consumentenmarkten
Vervaardiging van elektrische apparatuur Geneeskunde en gezondheidszorg
Vervaardiging van voertuigen en grote ma-
chines
Defensie en veiligheid
Vervaardiging van fijne chemicalien en ge-
neesmiddelen
Luchtvaart en ruimtevaart
Vervaardiging van textiel en kledij Transport en logistiek
Media (productie en uitzending) Telecommunicatie
Productie van drank en levensmiddelen Wetenschap, onderzoek en ontwikkeling
Print- en publicatie-activiteiten Elektriciteitsopwekking en -levering
Olie- en gaswinning Bouw
Milieu
Recreatie, cultuur, educatie
Retail en diensten
Tabel 4.1: Hefboomeffect: overzicht van beınvloede industrieen en consumentenmarkten(Bron: Pho-
tonics21).
4.4 Sociale analyse
Globaal gezien is de impact van fotonica positief op de levenskwaliteit van de samenleving
(Butter et al., 2011). Nieuwe en verbeterde producten bieden een verhoogde kwaliteit van de
gezondheidszorg. Er kan gewerkt worden aan preventie en diagnoses zullen steeds vroeger en
4.5 Ecologische analyse 39
correcter kunnen gesteld worden. Nieuwe ontwikkelingen doen eveneens de kwaliteit van de
werk- en leefomgeving stijgen. Er worden extra jobs gecreeerd doordat de markt groeit en
verschillende producten zullen ons het leven nog aangenamer maken. Ook op vlak van edu-
catie kunnen toepassingen binnen het domein van fotonica voordelen bieden. Voorbeelden
zijn smartboards en tabletcomputers. Visuele ondersteuning helpt studenten leerstof sneller
te begrijpen. Een ander sociaal domein waar fotonica een impact op heeft, is veiligheid. Zo-
wel in industriele toepassingen, zoals videomonitoring van productieprocessen, als in controle
van goederen en personen aan de landsgrenzen om de publieke veiligheid te stimuleren. Het
aanpakken van het veiligheidsgevoel van de burgers is een grote uitdaging voor de 21ste eeuw.
Met de toename van technologische toepassingen en producten op de markt, stijgt ook het
risico dat sommige groepen in de samenleving uitgesloten worden tot bepaalde netwerken
of dat er op de arbeidsmarkt geen plaats meer is voor hen. Daarom is het belangrijk dat
toegang tot verscheidene netwerken kan verleend worden aan iedereen die dat wenst en dat
ook laaggeschoolde werknemers nog steeds hun plaats hebben op de arbeidsmarkt.
4.5 Ecologische analyse
De impact van de fotonica-industrie op het milieu is moeilijk in te schatten, maar wordt over
het algemeen als positief gezien (Butter et al., 2011). Diverse nieuwe technologieen openen
mogelijkheden tot vermindering in energieconsumptie en dragen zo bij tot een groenere en
duurzamere economie. Bedrijven kunnen groener produceren en producenten kunnen gebruik
maken van energiezuinige producten. Twee technologieen zijn vooral verantwoordelijk voor
de reductie van de energieconsumptie. Langs de ene kant is er het toenemend gebruik van leds
voor SSL. Deze technologie laat niet alleen toe dat het energieverbruik verminderd wordt, het
is ook kostenbesparend ten opzichte van traditionele verlichting. Langs de andere kant zijn er
de zonnecellen voor de productie van energie. Groene fotonica omvat verder geavanceerde de-
tectie voor het monitoren van het milieu, nieuwe energie-efficiente communicatietechnologieen
en schonere productie door het gebruik van lasers. Zowel in de creatie van groene energie als
in zuiniger energieverbruik kan fotonica een belangrijke rol spelen.
Het positieve effect van deze technologieen wordt echter tegengewerkt door twee afzonderlijke
effecten. Door de wegwerpcultuur en verhoogd gebruik van fotonicaproducten, ontstaat an-
derzijds meer complex afval dat moeilijk kan gerecycleerd worden. Een ander effect is dat
het verhoogd gebruik van technologische producten leidt tot meer energieverbruik. Door een
hogere efficientie en populariteit van nieuwe producten wordt de consument gestimuleerd om
deze producten meer te gebruiken. Het resulterend effect wordt het reboundeffect genoemd.
Ondanks verhoogde efficientie kan door meer algemeen gebruik, het totale energieverbruik
toch stijgen. Het is duidelijk dat het niet eenvoudig is om dit reboundeffect te bepalen.
4.6 SWOT-analyse 40
4.6 SWOT-analyse
De sterktes en zwaktes van de Europese fotonica-industrie die naar voor gekomen zijn in de
vorige paragrafen worden hieronder nog eens samengevat in tabel 4.2 in een SWOT-analyse
(Andrews, 1971). De kansen en bedreigingen voor de huidige Europese fotonica-industrie
worden daar eveneens in weergegeven.
Strengths Weaknesses
• Technologisch leiderschap • Gefragmenteerde en ongecoordineerde
ontwikkelingsstrategie
• Sterk Europees onderzoek met hoogwaar-
dige onderzoeksorganisaties, bedrijven en
clusters
• Teveel producten sterven in de ‘valley of
death’ door tekort aan demonstratie en com-
mercialisatie
• Marktleider in belangrijke sectoren • Beperkte toegang tot startkapitaal voor
innovatieve KMO’s
• Goed uitgewerkte banden tussen gebrui-
kers en industrie
• Weinig mogelijkheden voor een versnelde
marktadoptie van innovatieve producten
• Gevarieerde industrie, gedreven door
KMO’s
• Gefragmenteerd patentensysteem in Eu-
ropa
• Bekwame werknemers • Tekort aan hoogopgeleide werknemers be-
lemmert de expansie van de industrie
• Brede toepassingsgebieden • Beperkte productie van hoge volumes
• Grote focus op hoogwaardige markten
Opportunities Threats
• Fotonica biedt competitieve voordelen aan
vitale producerende industrieen in Europa
•Verhoogde concurrentie, vooral van Azia-
tische landen in nagenoeg elke sector
•Snel groeiend marktaandeel •Goedkope productie
•Bredere toepassingen •Grote investeringen buiten Europa
•Vraag naar groene technologie en koolstof-
vrije energie
•Vraag naar grotere bandbreedtes
•Noden in de gezondheidszorg voor ouder
wordende bevolking
•Grote vraag en snel groeiende markten in
defensie en veiligheid
Tabel 4.2: SWOT-analyse van de Europese fotonica-industrie. (Wilkens and Bressler, 2011)
HOOFDSTUK 5. ONDERSTEUNENDE CLUSTERS IN DE EUROPESEFOTONICA-INDUSTRIE 41
Hoofdstuk 5
Ondersteunende clusters in de
Europese fotonica-industrie
5.1 Inleiding
De Europese Commissie heeft het belang van fotonica reeds erkend door de industrie te be-
noemen tot een van de 6 sleuteltechnologieen voor Europa (Kramprich, 2010b). De meeste
Europese lidstaten hebben deze technologie dan ook erkend en spenderen hun R&D-budgetten
in functie ervan. De 27 lidstaten hebben verschillende posities ingenomen en focussen zich op
de sectoren die ze het belangrijkste vinden. Landen zoals Duitsland, het Verenigd Koninkrijk
en Frankrijk hebben reeds een nationale fotonicastrategie uitgewerkt voor de komende jaren.
Andere Europese landen zijn niet noodzakelijk minder actief, maar ze kunnen niet altijd even
gemakkelijk fotonica ondersteunen. Dit komt vooral door de afwezigheid van grote onder-
nemingen. Om de volledige Europese fotonica-industrie echter optimaal te versterken is het
nodig dat instanties op alle niveaus samenwerken, zowel Europees, nationaal als regionaal.
Enkel op die manier is het mogelijk om voldoende wetenschappelijke kennis op te bouwen
om op Europees vlak te concurreren met opkomende concurrentie uit Azie en de rest van de
wereld. Een goed uitgebouwde technologische basis is immers noodzakelijk om maximaal de
economische voordelen uit de volgende generatie van optische producten te halen.
De Europese Commissie bemoedigt de oprichting van technologische platformen. Deze pu-
blieke en private samenwerkingsverbanden hebben als doel om snel en effectief R&D-pro-
gramma’s te ontwikkelen. Het Europees platform is Photonics21 en ondertussen zijn talrijke
nationale technologieplatformen opgericht zoals PHORIT in Italie of OptecNet in Duitsland
(Photonics Unit, 2010). De Europese industrie en onderzoeksgroepen die zich bezig houden
met fotonica moeten samenwerken met de Europese Commissie en de nationale overheden om
een effectieve en gezamenlijke visie inzake innovatie te hebben en om investeringen te delen.
Hierbij is een snelle ontwikkeling van nieuwe producten en het minimaliseren van de tijd om
5.2 Photonics21 42
deze producten op de markt te krijgen noodzakelijk. Over het algemeen duurt het lang binnen
de Europese fotonica-industrie om nieuw ontwikkelde technologieen op de markt te brengen.
De tijd tussen ontwikkeling en effectieve producten in de winkels duurt beduidend langer dan
bij internationale concurrenten in de Verenigde Staten of Azie. Vele innovaties komen te laat
op de markt of sterven in de ‘valley of death’. Op dit moment is er nog geen mechanisme in
Europa die de kloof tussen ontwikkeling van een prototype en succesvolle marktintroductie
overbrugt.
Enkel mits gezamenlijke inspanningen is het mogelijk om efficiente en marktgeorienteerde
programma’s op te zetten tussen publieke en private stakeholders. Mede door de financieel-
economische crisis is het belang van samenwerking nog toegenomen. Op de jaarlijkse bijeen-
komst van Photonics21 in maart 2012, heeft de vicepresident van de Europese Commissie,
Neelie Kroes, haar steun betuigd voor de creatie van een samenwerkingsverband tussen pu-
blieke en private instellingen (PPP) om de financieel-economische crisis in Europa aan te
pakken en om de positie van Europa in de fotonica-industrie te waarborgen. De prioriteiten
van de PPP zijn het versterken van het industrieel leiderschap, het innovatiepotentieel en
de concurrentiekracht van Europa. Het samenwerkingsverband wordt gecreeerd binnen het
‘Horizon 2020’ project samen met ‘Photonics21’. Het ‘Horizon2020’ project gaat uit van de
Europese Unie en is het nieuwe programma om groei en jobs te creeren door te investeren in
onderzoek en innovatie. Het programma loopt van 2014 tot 2020 en er is een budget van 80
miljard euro voor vrijgemaakt.
Het dynamisch en heterogeen karakter van de fotonica-industrie maakt een gedegen beleid niet
eenvoudig. Veel Europese onderzoeksgroepen en ondernemingen, vooral KMO’s, zijn reeds
gegroepeerd rond regionale clusters. Deze spelen een belangrijke rol in het vergemakkelijken
van de ontwikkeling van fotonica op nationaal en Europees niveau. Ze brengen industrie,
onderwijs en publieke instanties samen om zo meer druk te kunnen uitoefenen op het beleid
op lokaal en regionaal niveau en om onderzoek en industrie beter op elkaar af te stemmen
naar de noden van de economie. Om de samenwerking tussen al deze verschillende instanties
gecoordineerd te laten verlopen zijn er in Europa een aantal technologieplatformen en projec-
ten opgericht. Via conferenties en Europese studies kunnen informatie en ideeen uitgewisseld
worden en dat opent de weg naar een gezamenlijke Europese strategie. De meest opmerke-
lijke organisaties en initiatieven ter ondersteuning van de Europese fotonica-industrie worden
hieronder besproken.
5.2 Photonics21
Photonics21 is een Europees fotonicatechnologieplatform dat is opgericht in 2005 met steun
van de Europese Commissie. Het is een vrijwilligersorganisatie van verschillende ondernemin-
5.3 OPERA2015 43
gen, onderzoeksgroepen en universiteiten die zich bezighouden met fotonica. De organisatie
verenigt het grootste deel van de belangrijke ondernemingen en verschillende onderzoeksgroe-
pen uit alle sectoren met de hele economische waardeketen in Europa. Leden uit de industrie
omvatten zowel producenten als gebruikers van optische technologieen. Ongeveer driekwart
van de industriele leden zijn KMO’s. Met Photonics21 heeft de Europese fotonica-industrie
een initiatief genomen om het Europees onderzoek inzake fotonica een vorm te geven en om
een gecoordineerde strategie aan te nemen. Ondertussen is het ledenaantal gegroeid van 250
in 2005 tot meer dan 1400 uit 49 verschillende landen, waaronder de 27 lidstaten van de
Europese Unie.
Het technologieplatform bestaat uit zeven werkgroepen: informatie en communicatie; in-
dustriele productie en kwaliteit; biowetenschappen en gezondheid; verlichting en displays;
veiligheid, meetinstrumenten en sensoren; componenten en systemen; en opleidingen en trai-
ning voor fotonica-onderzoek. De organisatie heeft als voornaamste doel om een gezamenlijke
Europese strategie met middellange tot lange termijnvisie te ontwikkelen. In 2006 publi-
ceerde Photonics21 zijn eerste ‘Strategic Research Agenda’ waarin de prioriteiten voor Eu-
ropees onderzoek voor de komende vier jaar werden voorgesteld. In 2010 werd een tweede
‘Strategic Research Agenda’ voorgesteld om het Europees wetenschappelijk, technologisch
en economisch leiderschap verder te ontwikkelen. Verder verzamelt Photonics21 gedetail-
leerde informatie over de economische impact van fotonica in Europa sinds het OPERA2015-
project. Hiervoor houdt het een databank bij met de voornaamste fotonica-ondernemingen
en onderzoeksgroepen in Europa. Dankzij deze initiatieven is Photonics21 het belangrijkste
adviesorgaan geworden voor de Europese Commissie in het opzetten van strategische finan-
cieringsprogramma’s en wordt de maatschappij bewust gemaakt van het belang van fotonica
voor toekomstige maatschappelijke uitdagingen. Door dit technologieplatform kan de volle-
dige fotonicagemeenschap door een organisatie vertegenwoordigd worden. Vroeger moest de
Europese Commissie naar 30 verschillende verantwoordelijken uit 20 verschillende landen en
organisaties luisteren.
5.3 OPERA2015
Het OPERA2015-project1 werd gelanceerd in 2005 met de steun van de Europese Commissie,
met als doel om een inventaris te maken van de bestaande Europese fotonica-ondernemingen
en onderzoekscentra (OPERA2015, 2005). Met de verzamelde informatie is er een beter in-
zicht in de samenstelling van de Europese fotonica-industrie en kan een langetermijnstrategie
voor de industrie en onderzoek ontwikkeld worden. De inventaris bevat gegevens over de
belangrijkste karakteristieken van de ondernemingen zoals productgroepen waarin ze actief
zijn, marktbereik, afzetgebieden en grootte. Het was de eerste keer dat zoveel informatie
1Optics and Photonics in the European Research Area
5.4 Photonik 2020 44
over fotonica op bedrijfsniveau werd verzameld en gepubliceerd. Meer dan 2000 bedrijven
werden geıdentificeerd. Voor de lancering van dit project was er geen sprake van een Euro-
pese fotonicagemeenschap en was de industrie erg versnipperd door het heterogene karakter
ervan. Het is deze versnippering die de erkenning van fotonica als industriele sector heeft
vertraagd. Door gemeenschappelijke belangen over de volledige industrie te bundelen, kan
een gemeenschappelijke strategie ontwikkeld worden. Er werd een website opgericht dat het
meest uitgebreide forum voor fotonica in Europa werd. Het project werd beeindigd op 20
april 2008 met een eindrapport. OPERA2015 werkte nauw samen met Photonics21. De ver-
zamelde gegevens van het project worden nu bijgehouden door Photonics21. De belangrijkste
resultaten van het eindrapport werden reeds besproken in vorige hoofdstukken.
5.4 Photonik 2020
De fotonica-industrie in Duitsland telde een omzet van 22 miljard euro in 2008 en is daarmee
de grootste fotonica-natie in Europa. Fotonica is een van de belangrijkste technologieen van
de Duitse economie. In verschillende sectoren in de fotonica-industrie zijn Duitse bedrijven
marktleider op de wereldmarkt. Dit technologisch leiderschap is gebaseerd op een langdurige
samenwerking tussen industrie, wetenschap en overheid. Om in de toekomst dit leiderschap
te behouden en verder uit te bouwen is men in Duitsland in 2010 gestart met een strategisch
proces om tot een gezamenlijke agenda te komen met de betrokken partijen. Gedurende 15
verschillende workshops hebben meer dan 300 experts samengewerkt aan een plan voor een
doelgerichte ondersteuning van de fotonica-industrie. De onderzoeksgebieden en -activiteiten
waar de komende 10 jaar de focus wordt op gelegd werden bepaald. Het traject werd in juni
2011 afgesloten met de publicatie van ‘Agenda Photonik 2020’. Hierin werd besloten dat de
Duitse fotonica-industrie tot 20 miljard euro zal investeren in R&D in de komende tien jaar.
Dit is gelijk aan ongeveer 10% van de totale omzet in de industrietak. De Duitse overheid is
ook bewust van het belang van fotonica en ze steunen toegepast onderzoek in optische techno-
logieen. De aanbevelingen die aan de overheid gericht worden in de ‘Agenda Photonik 2020’
komen overeen met andere Europese onderzoeken: meer geld voor R&D, meer afgestudeerden
in de branche, meer venture capital en een betere publieke-private samenwerking (Leibinger,
2011; Optech Consulting, 2010).
5.5 ACTMOST
B-PHOT2 is een onderzoeksgroep van de faculteit ingenieurswetenschappen aan de Vrije Uni-
versiteit Brussel (<http://www.b-phot.org/>). Er zijn 45 onderzoekers aangesloten en hun
onderzoeksactiviteiten staan onder leiding van Professor Hugo Thienpont. B-PHOT is inter-
nationaal erkend voor het onderzoek in de micro-optica en micro-fotonica (Thienpont, 2012;
2Brussels Photonics Team
5.5 ACTMOST 45
Hayes, 2009). Om innovatie te stimuleren in Europa werd ACTMOST3 opgericht door B-
PHOT (ACTMOST, 2012). Het is een technologieplatform dat de industrie toegang geeft
tot fotonica-experten en microfotonica technologieen. ACTMOST biedt snel professionele
oplossingen aan Europese ondernemingen, en in het bijzonder KMO’s. Zij kunnen bij de ont-
wikkeling van nieuwe producten professionele, snelle en goedkope ondersteuning vragen. Dit
gaat van technologische ondersteuning op het vlak van microfotonica tot complete oplossin-
gen voor samenwerkingsverbanden en training van de werknemers. De top van de Europese
onderzoeksinstituten helpen bij het bieden van deze ondersteuning. ACTMOST kan de beste
specialisten uit Europa aanreiken evenals een volledige technologieketen van optisch ontwerp,
meten, prototypering, integratie, het bouwen van demonstratoren en lagevolume productie.
Doordat de ACTMOST partners gesubsidieerd worden door de Europese Commissie kan deze
technologische ondersteuning tot op een zekere hoogte kosteloos gebeuren. Dankzij gratis
workshops probeert men Europese bedrijven in te lichten over het bestaan van ACTMOST
en de mogelijkheden ervan.
3Access Centre To Micro-Optics Expertise, Services and Technologies
HOOFDSTUK 6. ONDERZOEKSMETHODOLOGIE 46
Hoofdstuk 6
Onderzoeksmethodologie
6.1 Inleiding
Om tot bruikbare gegevens te komen, zijn een aantal verschillende stappen noodzakelijk. Ten
eerste wordt een lijst van bedrijven opgesteld. Ten tweede worden de geselecteerde bedrijven
in categorieen opgedeeld om de gegevens bruikbaar en interpreteerbaar te maken. Er wordt
onderscheid gemaakt op basis van de grootte van de ondernemingen en de sector waarin de
ondernemingen actief zijn. Ten derde worden onvolledige gegevens aangevuld door andere
bronnen aan te spreken of door extrapolatie van basisgegevens. Tenslotte kan er overgegaan
worden tot de verwerking van de verzamelde gegevens. In dit hoofdstuk wordt de methodiek
voor het selecteren van ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie voorgesteld. De ove-
rige stappen zijn het onderwerp van hoofdstuk 7.
Om de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie te identificeren wordt voornamelijk
beroep gedaan op secundaire bronnen. Om een inventaris te maken van de Vlaamse fotonica-
industrie is de beste bron van economisch relevante informatie de Bel-First databank van de
Nationale Bank van Belgie (Bureau van Dijk Electronic Publishing, 2006). Deze databank
is uitgebracht door Bureau van Dijk en bevat de financieel-boekhoudkundige informatie van
meer dan 540.000 Belgische en Luxemburgse vennootschappen (NV’s, BVBA’s, cooperatieve
vennootschappen,...), die hun jaarrekening minstens een keer hebben neergelegd tijdens de
laatste tien boekjaren bij de Nationale Bank van Belgie en die verwerkt zijn door de ba-
lanscentrale. Zowel identificatiegegevens (adres, telefoon, e-mail, website, juridische vorm,
oprichtingsdatum, NACE-BEL-code1, BTW-nummer, enz.) als jaarrekeningen, balansen, in-
formatie over fusies en overnames, en eventueel beursinformatie en financiele ratio’s zijn te
raadplegen. De neergelegde jaarrekeningen van de geselecteerde ondernemingen vormen de
belangrijkste bron van informatie voor deze studie, al zijn sommige gegevens niet steeds voor-
1De NACE-BEL-nomenclatuur is een officiele lijst van professionele activiteiten. De lijst bevat per code-
nummer een activiteitsomschrijving en wordt gebruikt om sectoren in te delen naar hun activiteit.
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 47
handen van alle bedrijven. Het beschikbaar economisch cijfermateriaal wordt opgezocht tot
zo recent mogelijk. De laatste de editie van de Bel-First software bevat voor de meeste on-
dernemingen boekhoudkundige gegevens tot en met 2010. Boekhoudkundige informatie over
het boekjaar 2011 kan verzameld worden in de Balanscentrale van de Nationale Bank van
Belgie. De geografische benadering wordt beperkt tot ondernemingen die hun hoofdzetel in
Vlaanderen hebben.
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen
Om een zo volledig mogelijk beeld van de fotonica-industrie in Vlaanderen te krijgen, is het
belangrijk om een betrouwbare selectie te maken van zoveel mogelijk ondernemingen die een
hoofdactiviteit binnen de fotonica hebben. Tijdens de inventarisatie van de Vlaamse fotonica-
industrie wordt snel duidelijk dat er geen volledige lijst van bedrijven beschikbaar is die alle
ondernemingen in deze industrietak omvat. Vandaar blijkt het noodzakelijk om zelf een lijst
op te stellen van ondernemingen die tot de Vlaamse fotonica-industrie behoren. Over het aan-
tal ondernemingen in Vlaanderen die zich gedeeltelijk of volledig toeleggen op fotonica zijn
geen afdoende gegevens beschikbaar. Dankzij de Bel-First software is het echter mogelijk om
ondernemingen te selecteren op basis van hun activiteiten. Het is echter niet mogelijk om een
eenduidige NACE-BEL-code te gebruiken waaronder alle fotonica-ondernemingen vallen. Ook
het selecteren van ondernemingen op basis van hun hoofdactiviteiten lijkt geen correcte selec-
tie op te leveren, aangezien sommige NACE-BEL-categorieen te breed zijn gedefinieerd. Zo
bevat de categorie 26400 (‘Vervaardiging van consumentenelektronica’) wel degelijk relevante
bedrijven binnen de fotonica-industrie, maar is de categorie veel te breed gedefinieerd om
volledig op te nemen in de selectie. Een ander probleem is dat verschillende ondernemingen
die wel geselecteerd kunnen worden op basis van hun hoofdactiviteit te veel nevenactiviteiten
hebben die niets met fotonica te maken hebben. Door deze ondernemingen op te nemen in
de analyse, zouden verkeerde conclusies getrokken kunnen worden.
Als aanknopingspunt voor de selectie van Vlaamse bedrijven in de fotonica-industrie wordt de
databank van Photonics21 geraadpleegd. De databank bevat 2609 Europese ondernemingen
die bezig zijn met fotonica. Voor Belgie zijn er 63 ondernemingen opgenomen, maar deze lijst
is onvolledig. Daarom worden de gegevens van al deze Vlaamse, Waalse en Brusselse bedrij-
ven opgezocht in de Bel-First databank om de overeenkomstige NACE-BEL-categorieen te
bepalen. Op die manier is het mogelijk om een inzicht te verwerven in de verschillende NACE-
BEL-categorieen en de voornaamste te ontdekken waaronder de meeste fotonica-bedrijven
vallen. Van de 63 Belgische ondernemingen worden in Bel-First de gegevens teruggevonden
van 35 Vlaamse bedrijven en 17 Waalse of Brusselse bedrijven. Van de overige 11 werden
geen gegevens teruggevonden. Deze zijn ofwel verhuisd, van naam veranderd, failliet gegaan
of niet opgenomen in de Bel-First databank. De 52 ondernemingen zijn allemaal onderver-
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 48
deeld in minstens een van de NACE-BEL-categorieen uit bijlage B. In figuur 6.1 wordt het
Figuur 6.1: Frequentie van de NACE-BEL-categorieen bij de ondernemingen uit de Photonics21-
databank.
aantal ondernemingen weergegeven per NACE-BEL-categorie waaronder de 52 Belgische on-
dernemingen uit de databank van Photonics21 zijn gecatalogeerd. De categorieen die slechts
een keer terugkomen worden niet getoond (met uitzondering van categorie ‘23140: Vervaar-
diging van glasvezels’). Met dit inzicht kan geconcludeerd worden dat de meeste Belgische
fotonica-ondernemingen vallen onder een of meerdere van volgende categorieen:
• 71121: Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, exclusief landmeters
• 46693: Groothandel in elektrisch materiaal, inclusief installatiemateriaal
• 26700: Vervaardiging van optische instrumenten en van foto- en filmapparatuur
• 25620: Verspanend bewerken van metalen
• 26510: Vervaardiging van meet-, controle- en navigatie-instrumenten en -apparatuur
• 46433: Groothandel in foto-en filmapparatuur en in andere optische artikelen
• 27402: Vervaardiging van verlichtingsapparaten
• 32500: Vervaardiging van medische en tandheelkundige instrumenten en benodigdheden
• 23140: Vervaardiging van glasvezels
Volgende categorieen komen niet terug bij de bedrijven in de databank van Photonics21 maar
worden ook mee opgenomen:
• 26800: Vervaardiging van magnetische en optische media
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 49
• 27310: Vervaardiging van kabels van optische vezels
In totaal worden 11 verschillende NACE-BEL-categorieen gekozen waaronder de meeste fotonica-
ondernemingen in Vlaanderen zouden moeten gecatalogeerd zijn. 42 van de 52 ondernemingen
uit de databank van Photonics21 vallen onder minstens een van deze categorieen en zouden
dus op basis van deze categorieen geselecteerd worden. Hieronder zijn 26 Vlaamse bedrij-
ven. De 10 andere ondernemingen die door Photonics21 wel beschouwd werden als actief in
de fotonica-industrie maar niet onder de bovenstaande 11 gecatalogiseerd zijn, vallen onder
volgende NACE-BEL-categorieen:
• 62010: Ontwerpen en programmeren van computerprogramma’s
• 63110: Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten
• 26110: Vervaardiging van elektronische onderdelen
• 62090: Overige diensten op het gebied van informatietechnologie en computer
• 46620: Groothandel in gereedschapswerktuigen
• 46180: Handelsbemiddeling gespecialiseerd in andere goederen
• 28210: Vervaardiging van ovens en branders
• 46699: Groothandel in andere machines en werktuigen, n.e.g.
• 46900: Niet-gespecialiseerde groothandel
• 72190: Overig speur- en ontwikkelingswerk op natuurwetenschappelijk gebied
• 46499: Groothandel in andere consumentenartikelen, n.e.g.
• 46494: Groothandel in niet-elektrische huishoudelijke artikelen
• 45310: Handelsbemiddeling en groothandel in onderdelen en accessoires van motorvoer-
tuigen
• 46731: Groothandel in bouwmaterialen, algemeen assortiment
• 28300: Vervaardiging van machines en werktuigen voor de landbouw en de bosbouw
• 28930: Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen
Het is duidelijk dat deze categorieen te ruim zijn of te sterk afwijken om ze volledig te
beschouwen. Vervolgens worden de gekozen NACE-BEL-categorieen opgezocht in de Bel-
First databank. Er worden enkel ondernemingen geselecteerd binnen het Vlaamse gewest,
met een actief statuut of met een dossier in juridische overgangsperiode. In tabel 6.1 is het
aantal ondernemingen weergegeven die per NACE-BEL-categorie wordt teruggevonden.
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 50
23140: Vervaardiging van glasvezels 14
25620: Verspanend bewerken van metalen 1608
26510: Vervaardiging van meet-, controle- en navigatie-instrumenten en -apparatuur 170
26700: Vervaardiging van optische instrumenten en van foto- en filmapparatuur 67
26800: Vervaardiging van magnetische en optische media 15
27310: Vervaardiging van kabels van optische vezels 0
27402: Vervaardiging van verlichtingsapparaten 155
32500: Vervaardiging van medische en tandheelkundige instrumenten en benodigd-
heden
553
46433: Groothandel in foto-en filmapparatuur en in andere optische artikelen 277
46693: Groothandel in elektrisch materiaal, inclusief installatiemateriaal 1047
71121: Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, exclusief landmeters 3956
Tabel 6.1: Aantal actieve, Vlaamse ondernemingen per NACE-BEL-categorie.
De categorieen met minder dan 300 ondernemingen worden afzonderlijk geevalueerd. De
website van elke onderneming wordt geraadpleegd om te beoordelen of het bedrijf al dan
niet actief is binnen de fotonica-industrie. Elke onderneming heeft een pagina op de website
waar hun producten voorgesteld worden. Deze producten worden vergeleken met de bespro-
ken sectoren uit tabel 3.2 van hoofdstuk 3. Indien er voldoende overeenkomsten zijn en er
weinig producten volledig hierbuiten vallen, wordt de onderneming opgenomen in de selectie.
Ondernemingen zonder website worden, indien mogelijk, gecontacteerd via e-mail. Van de
32 verstuurde e-mails is er slechts reactie van 9 ondernemingen gekomen. Geen enkele van
deze ondernemingen blijkt actief te zijn in de fotonica-industrie. Van de vier overgebleven,
grote categorieen is maar een fractie van de ondernemingen actief in de fotonica-industrie.
Daarvoor zijn deze categorieen te ruim. Voor deze categorieen worden voorlopig enkel de
ondernemingen uit de databank van Photonics21 opgenomen. In tabel 6.2 wordt het aantal
geıdentificeerde ondernemingen per NACE-BEL-categorie getoond.
Een onderneming wordt in deze masterproef beschouwd als actief in de fotonica-industrie als
het grootste deel van zijn activiteiten aan fotonica wijdt. Het opnemen van bedrijven met
activiteiten in verschillende industrieen zou immers de financiele analyse kunnen beınvloeden.
Ondernemingen die zich naast activiteiten in verband met fotonica veelvuldig toeleggen op
andere afwijkende activiteiten, worden geweerd uit de selectie. Dit is uiteraard een subjectieve
beoordeling. Een typisch voorbeeld is de productie van lampen. De meeste lampenproducen-
ten in Vlaanderen produceren ook toepassingen met ledverlichting. Maar naast deze activiteit
hebben ze ook nog steeds de productie van tl-lampen, spaarlampen, spots en armaturen. Het
aandeel van de productie van ledverlichting is hierdoor beperkt. Dergelijke bedrijven worden
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 51
dan ook niet opgenomen in de selectie. Ook optiekers, fotografen, drukkerijen, installateurs
van zonnesystemen en kleinhandels van optische producten worden geweerd uit de selectie.
Op basis van de 11 NACE-BEL-categorieen worden uiteindelijk 65 unieke ondernemingen
geselecteerd. Sommige ondernemingen vallen onder verschillende NACE-BEL-categorieen en
staan daardoor dubbel in tabel 6.2.
23140: Vervaardiging van glasvezels 3
25620: Verspanend bewerken van metalen 9
26510: Vervaardiging van meet-, controle- en navigatie-instrumenten en -apparatuur 11
26700: Vervaardiging van optische instrumenten en van foto- en filmapparatuur 9
26800: Vervaardiging van magnetische en optische media 0
27310: Vervaardiging van kabels van optische vezels 0
27402: Vervaardiging van verlichtingsapparaten 10
32500: Vervaardiging van medische en tandheelkundige instrumenten en benodigd-
heden
4
46433: Groothandel in foto-en filmapparatuur en in andere optische artikelen 18
46693: Groothandel in elektrisch materiaal, inclusief installatiemateriaal 11
71121: Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, exclusief landmeters 10
Tabel 6.2: Aantal geselecteerde ondernemingen per NACE-BEL-categorie.
Om de ondernemingen te selecteren die vallen onder de 4 ruime NACE-BEL-categorieen of die
onder andere NACE-BEL-categorieen vallen, wordt gericht onderzoek gedaan op het internet.
Een eerste gebruikte bron is de website van de Photonics Research Group, die lid is van het
departement van de informatietechnologie aan de UGent(Intec). Een tweede bron is de online
versie van de ‘Photonics Buyers Guide’. Hierop zijn de profielen en contactinformatie te
vinden voor meer dan 4000 producenten en leveranciers van fotonica-producten en -diensten
in de wereld. Voor Vlaanderen zijn er daar 11 ondernemingen geıdentificeerd. Tenslotte
wordt ook de website van de Gouden Gids geraadpleegd. Hier is het ook mogelijk om alle
Vlaamse ondernemingen te rangschikken op basis van hun activiteiten. Het verschil met de
onderverdeling van de Bel-First databank is dat de categorieen niet gebaseerd zijn op de
NACE-BEL-codes. De categorieen die op de website van de Gouden Gids worden bekeken,
zijn de volgende:
• Optische instrumenten (24 resultaten)
• Optische vezels (11 resultaten)
• Zonne-energiesystemen (193 resultaten)
6.2 Methodiek voor het selecteren van ondernemingen 52
• Industriele lasers (94 resultaten)
• Flatscreens (14 resultaten)
• Ledverlichting (95 resultaten)
Dankzij het opzoekwerk op de website van de Gouden Gids worden 6 unieke ondernemingen
aan de selectie toegevoegd. Aan deze lijst werden ook nog de zes Vlaamse ondernemingen uit
de databank van Photonics21, die niet onder de geselecteerde NACE-BEL-categorieen vielen,
toegevoegd.
In figuur 6.2 hieronder is samengevat in welke bronnen de ondernemingen geıdentificeerd
worden. Er moet opgemerkt worden dat de meeste ondernemingen terugkomen in verschil-
lende bronnen. De volgorde waarin de bronnen besproken zijn, is de volgorde waarin de
bronnen geraadpleegd worden. In bijlage C is de volledige lijst van 79 ondernemingen terug
te vinden van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie. Vergeleken met de data-
bank van Photonics21 is het aantal geıdentificeerde Vlaamse ondernemingen in deze studie
meer dan verdubbeld. In het Opera2015-project werden immers slechts 35 Vlaamse bedrijven
geıdentificeerd.
Figuur 6.2: Bronnen van geselecteerde ondernemingen (Eigen selectie).
HOOFDSTUK 7. ECONOMISCHE ANALYSE VAN DE VLAAMSE FOTONICA-INDUSTRIE53
Hoofdstuk 7
Economische analyse van de
Vlaamse fotonica-industrie
7.1 Inleiding
Een analyse van jaarrekeningen kan op verschillende manieren gebeuren (Van Cappellen,
2012). Investeerders zijn geınteresseerd in de winstgevendheid van de ondernemingen, kre-
dietverleners gaan na hoe financieel gezond de ondernemingen zijn en of ze in staat zijn om
interesten en kapitaal terug te betalen, leveranciers ten slotte gaan na of de klant geen kas-
of liquiditeitsproblemen heeft. Het standpunt van deze masterproef is algemener en ruimer.
Door een uitgebreide analyse van ratio’s en beschrijvende parameters wordt de financiele ge-
zondheid van de Vlaamse fotonica-industrie nagegaan.
De informatie waarop de resultaten zijn gebaseerd, is gehaald uit de gepubliceerde jaarreke-
ningen in de Bel-First databank. Deze informatie is echter niet altijd volledig en beperkt tot
het jaar 2010. Recente en aanvullende gegevens worden opgezocht in de jaarrekeningen van
de geselecteerde ondernemingen die te vinden zijn in de balanscentrale van de Nationale Bank
van Belgie1. Aanpassingen zijn soms vereist indien ondernemingen een jaarrekening indienen
van meer of minder dan 12 maanden. Ook de websites van de betrokken ondernemingen
vormen een bron van informatie.
Er werd eveneens een enquete opgesteld met als doel meer inzicht te krijgen in het R&D-
beleid, toekomstperspectieven, kwalificatie van het personeel, omzet, impact van de financieel-
economische crisis, afzetgebied en activiteiten van de ondernemingen. Van de 79 gecontac-
teerde ondernemingen hebben uiteindelijk slechts 8 ondernemingen de enquete ingevuld. 5
andere ondernemingen wilden uitdrukkelijk niet meewerken en de overige 66 hebben niet ge-
antwoord. Bijgevolg, zijn conclusies trekken op basis van deze enquete onmogelijk wegens een
1<http://bcc.nbb.be/BCCIA0101/WEB/actions/startbcc?lang=N>
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 54
te lage respons. De resultaten worden dan ook verder niet bestudeerd. Omzetgegevens die
ontbreken in de gepubliceerde jaarrekeningen en wel doorgegeven werden via de enquete zijn
wel gebruikt.
Waar het mogelijk is, worden de resultaten uit Vlaanderen vergeleken met de resultaten uit
Europees onderzoek. Binnen het OPERA2015 project werden 2019 Europese bedrijven in
de fotonica-industrie geıdentificeerd en geanalyseerd. Figuren die de resultaten uit Europees
onderzoek vermelden, zullen voor de duidelijkheid met een donkere achtergrond weergegeven
worden.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie
7.2.1 Onderverdeling in sectoren
De fotonica-industrie bestaat uit tien verschillende sectoren (zie hoofdstuk 3). Figuur 7.1
toont de verdeling van de Vlaamse fotonica-industrie. De grootste sector in in Vlaanderen
is deze van de optische meetinstrumenten en ‘machine vision’ met een aandeel van 22%.
Deze sector wordt gevolgd door de productietechnologie, verlichting en medische technologie
met elk ongeveer 15%. Ook de sector van optische systemen en componenten heeft een
aandeel van meer dan 10%. De andere vijf sectoren hebben een aandeel van minder dan 10%:
zonne-energie (8%), defensie (5%), IT (5%), displays (3%) en optische communicatie (3%).
Deze resultaten liggen in de lijn met voorgaand Europees (Snijders et al., 2008). Dit heeft
reeds aangetoond dat de Belgische fotonica-industrie het meest actief is in de sectoren van
verlichting, optische meetinstrumenten en productietechnologie.
Figuur 7.1: Vlaamse fotonica-industrie verdeeld in sectoren in 2011.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 55
De resultaten zijn gelijkaardig met wat in Europa gezien wordt (figuur 7.2). Net zoals in
Vlaanderen, zijn Europese ondernemingen ook erg actief in de sectoren van productietech-
nologie en optische meetinstrumenten. De sectoren waarin massaproductie veel voorkomt
zoals IT, zonne-energie en displays worden gedomineerd door Aziatische landen en hebben
een lager aandeel in Europa en Vlaanderen. De producten uit hoogwaardige sectoren zoals
productietechnologie en optische meetinstrumenten zijn het meest relevant voor gebruik in
de industrie.
Figuur 7.2: Europese fotonica-industrie verdeeld in sectoren in 2008. (Bron: Photonics21)
7.2.2 Oprichtingsdatum
Het aantal ondernemingen dat opgericht wordt binnen de fotonica-industrie in Vlaanderen
is snel beginnen stijgen na 1980. Ondertussen blijft deze stijging zich voortzetten. Figuur
7.3 toont het aantal ondernemingen die elk decennia zijn opgericht. 38% van de onderzochte
ondernemingen werd na het jaar 2000 opgericht, terwijl slechts 11% van de ondernemingen
voor 1980 werd opgericht. De fotonica-industrie in Vlaanderen is dus erg jong.
Verschillende bedrijven die reeds vele jaren actief zijn in de elektronica-industrie of in andere
markten, zijn begonnen met activiteiten in de fotonica-industrie. De oudste ondernemingen in
de Vlaamse fotonica-industrie zijn dan ook voornamelijk gevestigde waarden in de elektronica-
industrie die zich meer en meer toegelegd hebben op fotonica. Bedrijven die van bij hun
ontstaan met fotonica bezig zijn, zijn over het algemeen jonger. Dit is uiteraard het gevolg
van het feit dat deze technologie nog niet zo lang bestaat.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 56
Figuur 7.3: Oprichtingsdatum van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie.
Als het aantal ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie wordt uitgezet in de tijd
zoals in figuur 7.4, is inderdaad te merken dat de snelheid waarin ondernemingen ontstaan
in de fotonica-industrie sinds de jaren 1980 sterk is toegenomen. Tussen 1980 en 2010 zijn
er slechts 2 jaar waarin er geen nieuwe ondernemingen zijn bijgekomen. Aangezien de oudste
ondernemingen zich dikwijls pas later dan hun oprichtingsjaar zijn beginnen toeleggen op
fotonica, kan verwacht worden dat de groei van het aantal ondernemingen in de fotonica-
industrie sinds 1980 nog sterker is dan wat kan geconcludeerd worden op basis van de figuur.
Wanneer precies deze ondernemingen zich zijn beginnen toeleggen op fotonica is door een
gebrek aan beschikbare gegevens echter niet gekend.
Figuur 7.4: Aantal ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 57
In figuur 7.5 worden de oprichtingsdata in de verschillende sectoren bekeken. Conclusies ma-
ken over de sectoren van IT, displays, optische communicatie en defensie is niet echt relevant
aangezien deze sectoren erg klein zijn in Vlaanderen. Ze bestaan uit maximaal 5 onderne-
mingen. De overige sectoren tellen minimaal 5 ondernemingen in Vlaanderen. Hiervan is de
jongste sector de fotovoltaısche sector. Alle beschouwde ondernemingen binnen deze sector
zijn opgericht na 2000, 83% zelfs na 2005. De populariteit van zonnepanelen in Vlaanderen
is dan ook sterk gestegen rond het jaar 2005. In 2004 had nog maar 1 Vlaams gezin op de
8000 een zonne-energie installatie. In 2007 was dat vertienvoudigd tot 1 Vlaams gezin op
de 800 die een zonne-energie installatie voor thuisgebruik had (De Standaard, 2007). Onder
meer de steun van de staat voor de installatie van dergelijke systemen en de stijgende ener-
gieprijzen hebben bijgedragen tot de stijgende populariteit. In de productietechnologie zijn
de ondernemingen over het algemeen het oudst. 50% van de ondernemingen in deze sector
zijn opgericht voor het jaar 1990. Een logische verklaring hiervoor is dat deze sector in de
fotonica een van de oudste is. Fotonica als industrie is ontstaan met de introductie van de
laser en veel toepassingen in de productietechnologie maken gebruik van lasersystemen. De
overige vier sectoren (optische systemen en componenten, verlichting, medische technologie
en optische meetinstrumenten) bestaan uit een aantal gevestigde ondernemingen en nieuwe
ondernemingen. De meeste ondernemingen in deze sectoren zijn opgericht na 1990.
Figuur 7.5: Leeftijd van de verschillende sectoren in de Vlaamse fotonica-industrie.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 58
7.2.3 Geografische ligging
Als de ondernemingen onderverdeeld worden op basis van hun geografische ligging, is een
verdeling merkbaar zoals in figuur 7.6. 33% van de ondernemingen bevindt zich in de pro-
vincie Antwerpen, 22% in Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant, 15% in West-Vlaanderen en
tenslotte 9% in Limburg.
Figuur 7.6: Geografische ligging van Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in 2011.
Figuur 7.7: Geografische verdeling van de werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie in 2011.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 59
Net zoals het grootste aantal ondernemingen te vinden zijn in de provincie Antwerpen, zijn
ook de meeste werknemers in de fotonica-industrie in Antwerpen tewerkgesteld (zie figuur 7.7).
In Limburg en Vlaams-Brabant worden ook een evenredig aantal werknemers tewerkgesteld.
Oost-Vlaanderen echter telt 22% van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie
maar daar werken slechts 4% van de werknemers. Het omgekeerde patroon is merkbaar
in West-Vlaanderen. 15% van de ondernemingen is gesitueerd in West-Vlaanderen maar
deze ondernemingen stellen wel 34% van de werknemers in de fotonica-industrie tewerk. De
ondernemingen in West-Vlaanderen zijn typisch groter dan gemiddeld en in Oost-Vlaanderen
kleiner dan gemiddeld.
7.2.4 Aantal werknemers
Figuur 7.8 toont het aantal werknemers in VTE van de onderzochte ondernemingen in 2011.
72% van de ondernemingen telt 25 of minder werknemers. 42% stelt het zelfs met minder dan
5 werknemers. Slechts 6% van de ondernemingen heeft meer dan 250 werknemers. De sector
bestaat dus typisch uit KMO’s zoals verder in paragraaf 7.2.9 zal aangetoond worden. Als
deze gegevens vergeleken worden met de studie van Photonics21, zijn gelijkaardige resultaten
herkenbaar (zie figuur 7.9). Europa telt procentueel wel meer ondernemingen met meer dan
500 werknemers, maar de trend dat de fotonica-industrie overheerst wordt door KMO’s is ook
daar zichtbaar. De gemiddelde onderneming in de Vlaamse fotonica-industrie is kleiner dan
de gemiddelde onderneming in de Europese fotonica-industrie.
Figuur 7.8: Grootte van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2011 op basis van
het aantal werknemers.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 60
Figuur 7.9: Grootte van de ondernemingen in de Europese fotonica-industrie in 2008 op basis van
het aantal werknemers. (Bron: Photonics21)
De verdeling van de werknemers in de verschillende sectoren in figuur 7.10 wijst uit dat
meeste werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie zijn tewerkgesteld in de display-sector.
Het bedrijf Barco is verantwoordelijk voor ruim 98% van de werknemers in deze sector. De
sectoren van de medische technologie, optische systemen en componenten, IT en verlichting
zijn ook verantwoordelijk voor elk meer dan 10% van de werknemers in de fotonica-industrie.
De productietechnologie telt ook ongeveer 10% van de werknemers. De overige sectoren
(defensie, zonne-energie, optische communicatie en optische meetinstrumenten) tellen minder
dan 5% van de werknemers. Opvallend is dat de sectoren van optische communicatie en
optische meetinstrumenten meer dan 10% van het totaal aantal ondernemingen bevatten. In
het algemeen zijn deze ondernemingen relatief klein.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 61
Figuur 7.10: Aantal werknemers in de verschillende sectoren in de Vlaamse fotonica-industrie in
2011.
7.2.5 Groei van het aantal werknemers
De groei van het totaal aantal werknemers in de laatste 10 jaar is grafisch weergegeven in
figuur 7.11. Tussen 2001 en 2004 is er geen groei merkbaar. Er is zelfs een lichte daling
te merken. Nader onderzoek wijst uit dat de daling volledig toe te wijzen is aan Barco.
Ongeveer 30% van de werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie is in deze onderneming
tewerkgesteld. Zonder Barco zou er een lichte groei merkbaar zijn tussen 2001 en 2004. Vanaf
2005 is er in het algemeen een positieve groei merkbaar, voornamelijk door de oprichting van
een aantal nieuwe ondernemingen. Vanaf 2006 is een eerste stijging duidelijk te merken bij
de ondernemingen die voor 2001 zijn opgericht (niet-recente ondernemingen in figuur 7.11).
Deze groei houdt aan tot en met 2008. In 2009 is een dip te merken in de groei van het aantal
werknemers bij de oudere ondernemingen. Het begin van de financieel-economische crisis is
daarvoor de logische oorzaak. Om kosten te besparen wordt dikwijls gesnoeid in het aantal
werknemers bij KMO’s (Photonics21, 2011). Ondertussen heeft het aantal werknemers zich
weer hersteld tot aan het niveau van voor de financieel-economische crisis.
33% van de ondernemingen is opgericht na 2001. Het verloop van het aantal werknemers in
deze recente ondernemingen is eveneens zichtbaar in figuur 7.11. Ongeveer 10% van de huidige
werknemers in de fotonica-industrie werkt in deze jonge bedrijven. De lichte daling in 2010 in
deze ondernemingen kan eveneens te wijten zijn aan de ongunstige economische situatie. In
de andere jaren is er telkens een stijging merkbaar. Ondertussen heeft het aantal werknemers
in deze jonge bedrijven ook opnieuw bijna het niveau van voor de financieel-economische crisis
bereikt.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 62
Figuur 7.11: Verloop van het totaal aantal werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001
en 2011.
Ter volledigheid wordt hier ook het verloop van het aantal werknemers in de grote onderne-
mingen en de KMO’s vermeld in figuur 7.12. Voor de beide groepen is een stijging merkbaar
tussen 2001 en 2011. De dip in 2009 in de fotonica-industrie is voornamelijk te wijten aan
een daling van aantal werknemers in de grote ondernemingen. Het tewerkstellingsniveau in
de KMO’s blijft al enkele jaren behoorlijk constant.
Figuur 7.12: Verloop van het totaal aantal werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001
en 2011 op basis van de grootte van de ondernemingen.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 63
7.2.6 Opleidingsniveau en geslacht van de werknemers
In de Vlaamse fotonica-industrie zijn ruim 5200 werknemers tewerkgesteld (in VTE). Hiervan
heeft ongeveer 51% een hogere opleiding genoten. 17% heeft een hoger, universitair diploma.
34% van de werknemers heeft een hoger, niet-universitair diploma. 44% heeft een secun-
dair diploma en 5% heeft maximaal een lager diploma. Hoogopgeleide mensen, voornamelijk
ingenieurs en wetenschappers, zijn noodzakelijk in deze innovatieve en jonge industrie. De
complexiteit van de technologie vereist werknemers met een hoog opleidingsniveau. Verder
wordt de fotonica-industrie gedomineerd door mannelijke werknemers. 70% van de werkne-
mers zijn mannen. In figuur 7.13 worden deze bevindingen grafisch weergegeven.
Figuur 7.13: Opleidingsniveau en geslacht van de Vlaamse werknemers in de fotonica-industrie in
2011.
7.2.7 Omzet
De omzet kunnen geeft een beeld op de inkomsten van een onderneming. Van de behaalde
omzet worden alle kosten betaald zoals personeelskosten, huur, elektriciteit, leningen, inves-
teringen, enz. Ondernemingen met een grotere omzet hebben gewoonlijk meer personeel in
dienst. Hierdoor zijn grotere ondernemingen niet altijd winstgevender dan de kleinere bedrij-
ven. Hun personeelskost is bijvoorbeeld al een stuk hoger.
Europese KMO’s mogen hun jaarrekening publiceren volgens het verkort schema. In tegen-
stelling tot het volledig schema, dat van toepassing is op grote ondernemingen, is in het
verkort schema van de resultatenrekening de vermelding van de omzet niet verplicht. Ook het
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 64
bedrag van de verbruikte handelsgoederen, grond- en hulpstoffen en van de aangekochte dien-
sten die ten laste van het boekjaar vallen, moeten niet verplicht vermeld worden. Aangezien
de fotonica-industrie in Vlaanderen typisch bestaat uit KMO’s, is de beschikbaarheid van
omzetcijfers beperkt. KMO’s hebben een jaarlijkse omzet die lager is dan 50 miljoen euro.
Slechts 5% van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie hebben een omzet van
meer dan 50 miljoen euro in 2011 gehaald. Van 60% van de ondernemingen is het omzetcijfer
uit 2011 terug te vinden. De omzetcijfers komen uit de jaarrekeningen die te vinden zijn in de
balanscentrale van de Nationale Bank van Belgie of uit antwoorden op de enquete. De totale
omzet van deze ondernemingen is 2,022 miljard euro. Maar dit dekt dus niet de totale omzet
van de volledige Vlaamse fotonica-industrie.
Figuur 7.14: Omzet van Vlaamse ondernemingen in fotonica-industrie in 2011 zonder extrapolatie
(in duizend euro).
Van de bedrijven waarvan er geen omzetcijfer van 2011 gekend is, is echter wel het aan-
tal werknemers in 2011 geweten, wat het mogelijk maakt om hun ontbrekend omzetcijfer te
schatten (Keirsebilck and Xavier, 2006). Voor de schattingsanalyse wordt gebruikt gemaakt
van de gegevens van 35 ondernemingen in 2011. De ondernemingen met meer dan 50 werk-
nemers worden niet gebruikt aangezien de ondernemingen met ontbrekend omzetcijfer ook
minder dan 50 werknemers in dienst hadden in 2011. Op basis van een univariate lineaire
regressieanalyse met als afhankelijke variabele ‘de totale omzet van het bedrijf in 2011’ en als
onafhankelijke variabele ‘het aantal werknemers in 2011 van het bedrijf’, wordt de volgende
functie vastgesteld: y = 288, 2x−198, 94 ((t− test)p < 0.001). Er dient echter wel opgemerkt
te worden dat andere factoren zoals schaalvoordelen er voor kunnen zorgen dat dit verband
niet meer lineair is naarmate een onderneming groter wordt. De x-coefficient in de functie kan
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 65
als volgt geınterpreteerd worden: Bij een toename van een werknemer in een bedrijf, stijgt de
omzet met 288,2 duizend euro (deze functie is een sterke vereenvoudiging en het aantal werk-
nemers is slechts een van de vele indicatoren van het omzetcijfer). Dit resultaat is gelijkaardig
met de omzet per werknemer in fotonica-bedrijven voor andere West-Europese landen (Bindig
et al., 2008). Op figuur 7.15 worden de waarden van de 35 bedrijven geplot en wordt de best
passende regressierechte weergegeven. De totale omzet in 2011 van alle ondernemingen in
de Vlaamse fotonica-industrie kan op die manier geschat worden op 2,213 miljard euro. De
grote ondernemingen die 10% van de Vlaamse fotonica-industrie vertegenwoordigen (zie para-
graaf 7.2.9), zijn verantwoordelijk voor ruim 81% van de omzet die in 2011 verwezenlijkt werd.
Figuur 7.15: Lineair verband tussen aantal werknemers en omzet voor kleine ondernemingen in de
Vlaamse fotonica-industrie in 2011.
7.2.8 Groei van de omzet
In 2011 bedraagt de omzet in de Vlaamse fotonica-industrie ongeveer 2,2 miljard euro, wat
een stijging van 7% ten opzichte van 2010 betekent en een stijging van 133% ten opzichte
van 2001 (zie figuur 7.16). Gemiddeld is de omzet tussen 2001 en 2011 gestegen met 8,8%.
Dit ligt iets lager dan de Europese groei van 10%. Een klein gedeelte van deze stijging
over de voorbije 10 jaar is te verklaren doordat er bijna 50% meer ondernemingen zijn in
2011 ten opzichte van 2001. Toch is de grootste stijging reeds vroeger merkbaar. Tussen
de jaren 2003 en 2006 werd er in de Vlaamse fotonica-industrie een omzet gehaald die reeds
hoger was dan 2011 ondanks dat er minder bedrijven aanwezig waren. In 2007 zakte de totale
omzet met ruim 25% ten opzichte van 2006. Sinds 2010 is er echter weer meer groei merkbaar.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 66
Figuur 7.16: Evolutie van de omzet in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001 en 2011.
Nader onderzoek wijst uit dat de omzetsgroei in grote ondernemingen en KMO’s sterk varieert
(figuur 7.17). De evolutie in grote ondernemingen volgt grotendeels het globale verloop. Dit
is logisch aangezien de grote ondernemingen instaan voor het grootste deel van de omzet
(ruim 80%). In de KMO’s is de totale omzet gestegen met ruim 50% tussen 2001 en 2011. De
oprichting van nieuwe ondernemingen kan hier als voornaamste oorzaak aangeduid worden.
Hier is een verlaagde omzet merkbaar in 2009 die door de financieel-economische crisis kan
verklaard worden. KMO’s kunnen sneller reageren op wijzigingen in de markt dan grote
ondernemingen door hun productiefactoren aan te passen. Dit is waarschijnlijk de oorzaak van
het snelle herstel. Ondertussen is de omzet in 2010 en 2011 weer gegroeid met respectievelijk
4,3% en 10,3%.
7.2.9 Grootte van de ondernemingen
Dankzij de analyse van het aantal werknemers en de omzet van de ondernemingen in de
Vlaamse fotonica-industrie is reeds duidelijk geworden dat de industrie voornamelijk bestaat
uit KMO’s. Dergelijke ondernemingen hebben minder dan 250 werknemers in dienst, minder
dan 50 miljoen euro omzet per jaar en een jaarlijks balanstotaal dat kleiner is dan 43 miljoen
euro. Tabel 7.1 bevat de definitie van groot-, middelgroot-, klein- en microbedrijf zoals die
door de Europese Commissie is vastgelegd.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 67
Figuur 7.17: Evolutie van de omzet in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2001 en 2011 voor KMO’s
en grote ondernemingen.
Categorie Werknemers Jaaromzet Jaarlijks balanstotaal
Micro < 10 ≤ 2 miljoen euro ≤ 2 miljoen euro
Klein < 50 ≤ 10 miljoen euro ≤ 10 miljoen euro
Middelgroot <250 ≤ 50 miljoen euro ≤ 43 miljoen euro
Groot ≥ 250 > 50 miljoen euro > 43 miljoen euro
Tabel 7.1: Definitie van grootte van ondernemingen door de Europese Commissie.
Aan de hand van deze definitie worden de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie
onderverdeeld zoals te zien is in figuur 7.18. 90% van de ondernemingen zijn KMO’s bestaande
uit 43% micro-ondernemingen, 29% kleine ondernemingen en 18% middelgrote ondernemin-
gen. Het aandeel van de grote ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie is slechts
10%. Ruim 74% van alle werknemers werkt in een van de grote bedrijven. Bijna 18% werkt
in een middelgrote onderneming, 6% in een kleine onderneming en minder dan 2% in een
micro-onderneming (zie figuur 7.19).
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 68
Figuur 7.18: Grootte van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in 2011.
Figuur 7.19: Grootte van de onderneming waar de werknemers in de Vlaamse fotonica-industrie
tewerk gesteld zijn in 2011.
7.2.10 Bedrijfskostenstructuur
Uit de structuur van de bedrijfskosten in tabel 7.2 blijkt dat in het algemeen de grootste kost
voor de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie de aankoop van handelsgoederen,
grondstoffen en diensten is. Deze vormen ongeveer 73% van de totale bedrijfskosten. De
personeelskosten bestrijken ruim 17% van de totale kosten. Afschrijvingen en waardevermin-
deringen bedragen slechts 8% van de totale bedrijfskosten. Andere bedrijfskosten tellen voor
goed 1%.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 69
Bedrijfskosten Micro Klein Middelgroot Groot Alle onder-
nemingen
Handelsgoederen,
grondstoffen en
diensten
5,07% 61,21% 66,40% 77,11% 73,10%
Bezoldigingen,
sociale lasten en
pensioenen
36,24% 32,77% 23,99% 15,00% 17,34%
Afschrijvingen en
waardeverminde-
ringen op vaste
activa
47,21% 3,81% 8,90% 6,48% 8,22%
Andere bedrijfs-
kosten
11,48% 2,22% 0,71% 1,05% 1,34%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Tabel 7.2: Verdeling van de bedrijfskosten aan de hand van de grootte van de onderneming in 2010.
Het wordt interessanter als de bedrijfskosten vergeleken worden in functie van de grootte van
de onderneming. Het valt direct op dat bij micro-ondernemingen de kosten van handelsgoe-
deren, grondstoffen en diensten slechts 5% bedraagt van de totale kosten. Het aandeel van
personeelskosten, en zeker van afschrijvingen en waardeverminderingen, is enorm gestegen.
Dit laatste kan verklaard worden doordat micro-ondernemingen erg productie-intensief zijn
en daarvoor relatief veel machines en uitrustingen nodig hebben. Zodra de ondernemingen
groter worden, stijgt het aandeel van handelsgoederen, grondstoffen en diensten. Ook daalt
het aandeel van de personeelskosten. Het tewerkstellen van personeel is in verhouding dus
veel duurder voor kleinere ondernemingen. Zij kunnen wel sneller reageren op fluctuaties in
de vraag naar hun goederen dan grote ondernemingen. In figuur 7.20 zijn de gegevens uit
tabel 7.2 grafisch voorgesteld.
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 70
Figuur 7.20: Verdeling van de bedrijfskosten aan de hand van de grootte van de onderneming in
2010.
7.2.11 Toegevoegde waarde
De toegevoegde waarde van een onderneming of een sector dient als vergoeding voor de pro-
ductiefactoren. Hieronder vallen onder andere de personeelskosten, de afschrijvingen van
materiele en immateriele activa, rente op vreemd vermogen en belastingen. De toegevoegde
waarde vertegenwoordigt de waarde die de onderneming, door het inzetten van haar productie-
factoren, toevoegt aan de waarde van haar verbruikte goederen en diensten. De toegevoegde
waarde kan bijgevolg beschouwd worden als een indicator voor de economische prestaties van
een sector. De berekening van de toegevoegde waarde verloopt verschillend in de jaarreke-
ningen volgens het verkorte model en de jaarrekeningen volgens het volledige model. In het
verkorte model is de toegevoegde waarde gelijk aan de brutomarge die terug te vinden is in
de resultatenrekening. Dit is de verhouding van de brutowinst op de omzet. In het volledige
model is de toegevoegde waarde gelijk aan de bedrijfsopbrengsten zonder het verbruik van
goederen en diensten en zonder exploitatiesubsidies (Nationale Bank van Belgie, 2008).
In 2011 vertegenwoordigt de toegevoegde waarde in de Vlaamse fotonica-industrie 629 miljoen
euro, hetgeen een stijging voorstelt van 5,27% ten opzichte van 2010 en 32,20% ten opzichte
van 2001. Gemiddeld steeg de toegevoegde waarde tussen 2004 en 2010 met 4,23%. Tussen
2006 en 2008 was dat beduidend minder. Tussen 2009 en 2011 is dat opvallend meer, met een
7.2 Typering van de Vlaamse fotonica-industrie 71
uitschieter in 2010. Dit alles is grafisch weergegeven in figuur 7.21.
Figuur 7.21: Evolutie van de toegevoegde waarde in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2004 en
2011.
Grotere bedrijven behalen een grotere toegevoegde waarde aangezien deze meer produceren
en meer productiefactoren te vergoeden hebben. Er is duidelijk een groei merkbaar tussen
2004 en 2011 voor zowel KMO’s als grote ondernemingen (figuur 7.22). De evolutie is echter
sterk afhankelijk van de grootte van de onderneming. De grote ondernemingen kennen een
daling in de jaren 2006 en 2008. In 2009 en 2010 is er 2 jaar op rij in de grote ondernemingen
een groei van toegevoegde waarde met ruim 10%. Bij de KMO’s is de groei constanter. Enkel
in 2009 was er een daling te merken. De groei wordt veroorzaakt door nieuwe ondernemingen
en hogere opbrengsten van de bestaande ondernemingen. Voor de dip in 2009 is de oorzaak
te vinden bij de financieel-economische crisis. Minder opbrengsten en een nagenoeg gelijk
blijvende kost van productiefactoren zorgden toen voor een lagere toegevoegde waarde. On-
dertussen is de toegevoegde waarde in de KMO’s opnieuw 2 jaar op rij gestegen met 10,65%
in 2010 en 29,02% in 2011.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 72
Figuur 7.22: Evolutie van de toegevoegde in de Vlaamse fotonica-industrie tussen 2004 en 2011 voor
KMO’s en grote ondernemingen, in miljoen euro.
De fotonica-industrie zorgt ook voor een indirecte toegevoegde waarde buiten de eigen secto-
ren. Deze indirect effecten zouden kunnen ingeschat worden door de aanbod- en gebruikstabel-
len van de Nationale Bank te raadplegen. Helaas gebeurt de onderverdeling in bedrijfstakken
op basis van de NACE-BEL-categorieen en zoals reeds besproken, is het niet mogelijk om de
fotonica-industrie op basis van deze categorieen in kaart te brengen. De indirecte effecten van
fotonica op de Vlaamse economie zijn bijgevolg niet verder in te schatten.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie
Een ratio of kengetal is een verhoudingsgetal waarbij 2 of meer posten uit de jaarrekening met
elkaar in verband worden gebracht. Voor ondernemingen is het interessant om de evolutie
van de eigen ratio’s te bekijken in de tijd. De ratio’s worden immers berekend uit de jaarre-
kening en die vormt een momentopname. Men kan echter ook de eigen ratio’s vergelijken met
gelijkaardige bedrijven die actief zijn in dezelfde sector of met het sectorale gemiddelde. Op
die manier kan men vaststellen of men een concurrentieel voordeel of nadeel heeft tegenover
andere bedrijven in de sector. In deze paragraaf worden een aantal interessante ratio’s van de
fotonica-industrie in Vlaanderen besproken. De gegevens voor de ratio’s worden verzameld
uit de gepubliceerde jaarrekeningen van alle ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 73
7.3.1 Solvabiliteit
De solvabiliteitsratio geeft de mate weer waarin een onderneming in staat is om zijn schulden
in te lossen, ongeacht de vervaltermijn van die schulden. Deze ratio duidt het percentage
van de totale middelen aan dat door derden is ingebracht en bijgevolg dient terugbetaald te
worden. Aangezien de verkoopwaarde van de vaste activa niet bekend is, wordt er uitgegaan
van de boekwaarden van de activa zoals deze zijn opgenomen in de jaarrekening. De formule
voor de solvabiliteitsratio is als volgt:
Solvabiliteitsratio =Eigen V ermogen
Totaal V ermogenx 100% (7.1)
Solvabiliteit Micro Klein Middelgroot Groot Alle onder-
nemingen
Gemiddeld 22,85% 30,61% 41,73% 57,76% 31,99%
Negatieve
solvabiliteit
17,65% 30,43% 0% 0% 16,46%
Tabel 7.3: Solvabiliteit van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2010.
In tabel 7.3 is de gemiddelde solvabiliteit gegeven naargelang de grootte van de ondernemin-
gen. Er valt op dat hoe groter de onderneming is, hoe meer de onderneming in staat is om
zijn schulden af te betalen in het geval van een faillissement. In de praktijk wordt voor het
solvabiliteitsratio dikwijls een norm gebruikt van minimaal 25% tot 50% (Nationale Bank
van Belgie, 2008). Als een onderneming failliet gaat, mogen de totale activa in deze gevallen
respectievelijk met 25% tot 50% in waarde dalen om alle verstrekkers van vreemd vermogen
nog te kunnen terugbetalen. Enkel in het geval van micro-ondernemingen wordt deze norm
niet gehaald. Opvallend is het grote percentage ondernemingen die een negatieve solvabiliteit
hebben bij de micro- en kleine ondernemingen. Deze ondernemingen zijn niet meer in staat
om hun schulden af te lossen in het geval van een faillissement. Hun schulden overtreffen hun
bezittingen. De solvabiliteit is bijgevolg onvoldoende om kredietverschaffers en leveranciers
het nodige vertrouwen te geven aangezien de schulden niet terugbetaald kunnen worden. Het
niveau van de solvabiliteit in 2010 wordt getoond in figuur 7.23. 30% van de ondernemingen
in de Vlaamse fotonica-industrie haalt de norm van een solvabiliteit van 25% niet.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 74
Figuur 7.23: Niveau van de solvabiliteit van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in
2010.
7.3.2 Liquiditeit
De liquiditeit geeft weer in welke mate een onderneming tijdig kan voldoen aan zijn financiele
verplichtingen. Dit is met andere woorden de mogelijkheid van een onderneming om aan zijn
kortetermijnverplichtingen te voldoen met behulp van de vlottende activa. In tegenstelling
tot de solvabiliteit, wordt bij de liquiditeit wel aandacht besteed aan de vervaltermijn van
de ondernemingsschulden. Een veel gebruikt kengetal voor de liquiditeit is de current ratio.
Deze geeft een indicatie over de capaciteit van de onderneming om met zijn vlottende activa
zijn schulden op ten hoogste 1 jaar te betalen. De current ratio moet minimaal gelijk zijn
aan 1 omdat vlottende activa in principe binnen de 12 maanden in geld worden omgezet. Is
de current ratio echter toch kleiner dan 1, dan is het nettobedrijfskapitaal negatief. Het net-
tobedrijfskapitaal is namelijk het verschil tussen de vlottende activa en de vlottende passiva.
Dit betekent dat het eigen vermogen en het vreemd vermogen op lange termijn onvoldoende
zijn om de vaste activa te financieren. Hoe groter de current ratio, hoe groter de liquiditeit
van de onderneming. Hieronder wordt de formule voor de current ratio gegeven:
CurrentRatio =V lottende Activa
V reemd V ermogen op Korte Termijn(7.2)
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 75
Current ratio Micro Klein Middelgroot Groot Alle onder-
nemingen
Gemiddeld 1,57 1,90 2,23 2,73 1,93
Percentage <1 32,35% 26,09% 7,14% 12,50% 24,05%
Tabel 7.4: Current ratio van de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-industrie in 2010.
De current ratio is over het algemeen redelijk hoog met een waarde van 1,93 (zie tabel 7.4.
Als norm wordt in de praktijk dikwijls een minimale waarde van 1,5 tot 2 gebruikt voor een
gezonde onderneming (Nationale Bank van Belgie, 2008). Dat deze waarde ruim hoger moet
zijn dan 1 komt door het feit dat er in de vlottende activa sprake kan zijn van dubieuze debi-
teuren of incourante voorraden. Elke groep ondernemingen voldoet in het algemeen aan deze
norm. Naarmate een onderneming groter wordt, blijkt dat ook de current ratio toeneemt.
Een grotere onderneming is als het ware beter in staat om zijn kortlopende schulden af te
lossen uit de vlottende activa dan een kleinere onderneming.
Figuur 7.24: Niveau van de current ratio van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie in
2010.
Een grote current ratio kan er op wijzen dat de vlottende activa niet efficient beheerd worden
of dat er een overschot aan liquide middelen aanwezig is waarvoor geen rendabele investe-
ringsmogelijkheden zijn. Zoals grafisch weergegeven is in figuur 7.24 is slechts in 7% van de
Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie de current ratio groter dan 5. Een innova-
tieve industrie zoals fotonica vereist veel investeringen, dus is de current ratio snel lager dan
5. In 85% van de ondernemingen is de current ratio lager dan 3. 24% van de ondernemingen
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 76
heeft zelfs te maken met een current ratio dat kleiner is dan 1. Bij de kleinere ondernemingen
is dat percentage typisch groter dan bij middelgrote- of grote ondernemingen. Een verklaring
hiervoor kan zijn dat de kleinere ondernemingen het risico durven nemen om veel te investeren
om zich te kunnen differentieren ten opzichte van grotere ondernemingen. Ondernemingen
met een current ratio dat lager is dan 1 hebben onvoldoende liquide middelen of realiseerbare
vlottende activa om het vreemd vermogen op korte termijn af te lossen.
7.3.3 Investeringratio 1 - Vernieuwingsgraad
Een eerste investeringsratio die wordt besproken, is de vernieuwingsgraad of omloopsnelheid
van de voorraad materiele vaste activa. Het is interessant om ratio’s te bespreken in verband
met de investeringen in de fotonica-industrie. De fotonica-industrie is erg innovatief en veel
investeringen zijn vereist om concurrentieel te blijven. Een eerste inzicht in de investerin-
gen van de ondernemingen wordt verkregen door de vernieuwingsgraad, waarvan de formule
hieronder gegeven wordt:
V ernieuwingsgraad =Nieuwe Materiele V aste Activa
Materiele Activax 100% (7.3)
Het bedrag van de nieuwe materiele vaste activa van elke onderneming wordt bepaald op
het einde van een boekjaar en de verhouding met de materiele vaste activa aan het begin
van het boekjaar wordt berekend. Op die manier kan de procentuele aangroei van materiele
vaste activa bepaald worden. Onder materiele vaste activa vallen terreinen en gebouwen;
installaties, machines en uitrusting; meubilair en rollend materieel; activa in aanbouw en
vooruitbetalingen; en overige materiele vaste activa. De materiele vaste activa kunnen da-
len in waarde door afschrijvingen en waardeverminderingen. Investeren in nieuw materiaal
is noodzakelijk voor elke onderneming, maar zeker in een innovatieve industrie als de fotonica.
Het is het meest interessant om deze ratio in de tijd te bekijken. Om de investeringen in
de hele industrie te bepalen is ervoor gekozen om niet voor elke onderneming afzonderlijk de
investeringsratio te berekenen en een gemiddelde te bepalen. In de plaats daarvan worden de
totale materiele vaste activa en de totale nieuwe materiele vaste activa voor elk jaar bepaald.
Voor de jaren 2004-2011 zijn deze gegevens weergegeven in figuur 7.25. Het is logisch dat
beide curves ongeveer hetzelfde verloop kennen. Hoe meer er in nieuwe materiele vaste activa
wordt geınvesteerd, hoe meer de vaste materiele activa zullen stijgen.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 77
Figuur 7.25: Verloop van materiele vaste activa in de ondernemingen in de Vlaamse fotonica-
industrie tussen 2004 en 2011.
Het verloop van de vernieuwingsgraad voor grote ondernemingen en KMO’s is weergegeven in
figuur 7.26. De vernieuwingsgraad in grote ondernemingen en KMO’s verloopt gelijkaardig in
de tijd. In 2007 en 2011 zijn de grootste pieken merkbaar. De gemiddelde vernieuwingsgraad
over deze 8 jaar is 36,51% voor de grote ondernemingen en 23,86% voor de KMO’s. Grote
ondernemingen vernieuwen dus gemiddeld over ongeveer 3 jaar hun materiele vaste activa.
KMO’s doen er gemiddeld ongeveer 4 jaar over. Zowel de grote ondernemingen als de KMO’s
kenden hun grootste dip in de vernieuwingsgraad in 2010, vlak na het begin van de financieel-
economische crisis. Het is geruststellend dat de vernieuwingsgraad in 2011 duidelijk stijgt en
de ondernemingen weer investeren. Een verklaring voor de dip in 2010 is dat ondernemingen
rekening moesten houden met hun uitgaven dus werden investeringen even uitgesteld. Het
niveau van de totale vaste materiele activa heeft echter weer bijna het niveau van voor de
crisis bereikt. De vernieuwingsgraad in de KMO’s was in 2011 zelfs de grootste van de laatste
acht jaar.
De fotonica-industrie is een erg jonge industrie in Vlaanderen. Veel ondernemingen zijn op-
gericht na het jaar 2000. Een groot deel van de stijging in de vernieuwingsgraad van KMO’s
is te verklaren door de oprichting van deze nieuwe ondernemingen. Nieuwe ondernemingen
moeten typisch veel investeren in materiele vaste activa in de eerste jaren van hun bestaan.
Nader onderzoek wijst uit dat de sector van de zonne-energie gemiddeld de hoogste vernieu-
wingsgraad heeft met een gemiddelde van 327% tussen 2004 en 2011. Dit is niet verrassend
aangezien reeds besproken werd dat dit de jongste sector in Vlaanderen is.
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 78
Figuur 7.26: Verloop van de vernieuwingsgraad voor grote bedrijven en KMO’s tussen 2004 en 2011.
7.3.4 Investeringratio 2 - Investeringsgraad
Een tweede investeringsratio is de investeringsgraad. Deze geeft de investeringsinspanning
van een onderneming gedurende het boekjaar weer. De investeringsgraad wordt als volgt
gedefinieerd:
Investeringsgraad =Nieuwe Materiele V asteActiva
Bruto Toegevoegde Waardex 100% (7.4)
In figuur 7.27 wordt het verloop van de investeringsgraad voor grote ondernemingen en KMO’s
getoond. De gemiddelde investeringsgraad tussen 2004 en 2011 is gelijk voor beide types on-
dernemingen, namelijk 5,2%. Het verloop van de investeringsgraad in kent ongeveer hetzelfde
verloop als de vernieuwingsgraad in figuur 7.26. De grote ondernemingen kennen een daling
van de investeringsgraad tussen 2004 en 2011. De investeringsgraad van KMO’s echter stijgt
van 4,64% in 2004 naar 7,31% in 2011. In 2005, 2008 en 2010 was een daling te merken. De
pieken in 2007 kennen hun oorzaak in de investeringen die dat jaar zijn doorgevoerd door
de ondernemingen. Dit was reeds zichtbaar in figuur 7.25. De toegevoegde waarde in dat
jaar kende geen opmerkelijke groei. Het dal in 2010 kan verklaard worden doordat de bruto
toegevoegde waarde piekte in dat jaar samen met een daling in de aanschaf van nieuwe ma-
teriele vaste activa. Het gevolg daarvan is zichtbaar in figuur 7.26 met een investeringsgraad
die voor zowel de grote ondernemingen als de KMO’s een stuk onder het gemiddelde ligt. De
ondernemingen waren in 2010 onzeker met het oog op de financieel-economische crisis. Inves-
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 79
teringen werden even uitgesteld maar de investeringsgraad heeft zicht ondertussen hersteld in
2011 voor zowel KMO’s als grote bedrijven.
Figuur 7.27: Verloop van de investeringsgraad voor grote bedrijven en KMO’s tussen 2004 en 2011.
7.3.5 Arbeidsproductiviteit
De arbeidsproductiviteit is de hoeveelheid product die per tijdseenheid wordt geproduceerd
per arbeider. De productiviteit is een indicator voor de concurrentiekracht van een onderne-
ming of een sector. De arbeidsproductiviteit kan als volgt gemeten worden:
Arbeidsproductiviteit =Toegevoegde Waarde
Aantal Werknemers(7.5)
In 2011 droeg een werknemer gemiddeld 120 duizend euro bij tot de Vlaamse fotonica-
industrie. Dit is gelijkaardig met het voorgaande jaar. In 2004 was de bijdrage 125 duizend
euro per werknemer of 4% meer dan in 2011. Er is een dalende trend merkbaar tussen 2004
en 2008. Sindsdien is de arbeidsproductiviteit opnieuw gestegen. Een daling van het aantal
werknemers in 2009 is daar onder andere een oorzaak van. Een arbeidsproductiviteit van
gemiddeld meer dan 100 duizend euro is behoorlijk hoog. Een hoge productiviteit ontstaat
door scholing, specialisatie en de inzet van veel kapitaalgoederen. De fotonica-industrie is
7.3 Ratio-analyse van de Vlaamse fotonica-industrie 80
typisch kapitaalintensief door het gebruik van gespecialiseerde machines. Arbeidsintensieve
activiteiten verhuizen grotendeels naar Aziatische landen. Ook werken er procentueel veel
hooggeschoolde mensen in de verschillende ondernemingen (zie paragraaf 7.2.6).
Figuur 7.28: Verloop van de arbeidsproductiviteit tussen 2004 en 2011 in de Vlaamse fotonica-
industrie.
HOOFDSTUK 8. BESLUIT 81
Hoofdstuk 8
Besluit
Deze studie geeft een gedetailleerde beschrijving weer van het economisch belang van fotonica
in Vlaanderen. Met dit onderzoek wordt een globaal beeld geschetst van de belangrijkste ken-
merken van de Vlaamse fotonica-industrie. Ondanks dat Europese studies reeds aangetoond
hebben dat fotonica van strategisch belang is voor de sociaal-economische ontwikkeling, de
werkgelegenheid, het milieu en de levenskwaliteit, was er nog een gebrek aan een gedetailleerd
en uitgebreid inzicht in de Vlaamse fotonica-industrie. Deze studie komt deze tekortkoming
in de bestaande literatuur zo goed mogelijk tegemoet. Er werd zowel een literatuurstudie
over de Europese fotonica-industrie als een beschrijvende analyse van de Vlaamse onderne-
mingen in deze industrietak uitgevoerd om vervolgens ook Vlaanderen te kunnen situeren in
de Europese context.
De fotonica-industrie bestaat uit tien sectoren. De focus van Europa ligt in het algemeen op
de hoogwaardige sectoren en het heeft daarin technologisch leiderschap. Massaproductie van
consumentgerichte producten verhuist meer en meer naar Aziatische landen waar men goed-
koper kan produceren. Desondanks blijft Europa zijn sterke positie behouden en groeit de
totale omzet in de Europese fotonica-industrie sneller dan in de globale markt. Het belang van
hoogwaardig onderzoek in samenwerking met alle instanties in de waardeketen is groot. Enkel
met een goede samenwerking kan Europa zijn positie in de snelgroeiende fotonica-industrie
handhaven. Investeren in nieuwe technologieen en opleidingen voor nieuwe werknemers vor-
men de basis voor de expansie van de industrie. Daarbij mogen investeringen in bestaande
technologieen en bijscholing van huidige werknemers niet worden verwaarloosd. De Europese
fotonica-industrie is gevarieerd en bestaat voornamelijk uit KMO’s. Deze zijn flexibeler maar
ook kwetsbaarder dan grote ondernemingen. Door de financieel-economische crisis verbreedt
de kloof tussen onderzoek en ontwikkeling en duiken drempels op voor technologie-gedreven
innovatie. Doordat KMO’s sterk afhankelijk zijn van deze technologische vernieuwingen, zijn
zij het meest gevoelig voor dergelijke negatieve ontwikkelingen.
HOOFDSTUK 8. BESLUIT 82
Om de situatie in Vlaanderen te bepalen werd eerst een inventaris gemaakt van de onderne-
mingen die actief zijn in de fotonica-industrie. Daarvoor werd uitgegaan van de databank van
Photonics21 die opgesteld is tijdens het OPERA2015-project. Omwille van de grote diversiteit
van de verschillende ondernemingen werd de gestandaardiseerde indeling volgens de NACE-
BEL-categorieen niet gebruikt. Uiteindelijk werd een lijst van 79 Vlaamse ondernemingen
opgemaakt. Hiervan werden de economische gegevens opgevraagd bij de balanscentrale van
de Nationale Bank van Belgie en in de Bel-First databank.
Als naar de oprichtingsdatum van de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie werd
gekeken, viel op dat fotonica in Vlaanderen een erg jonge industrietak is. Het grootste deel
van de actieve ondernemingen is opgericht na 1980. De sectoren waarin deze ondernemingen
actief zijn, komen sterk overeen met de Europese verdeling. De sectoren die hoogwaardige
producten produceren zijn het meest vertegenwoordigd.
De fotonica-industrie in Vlaanderen telt ruim 5200 werknemers, waarvan meer dan de helft
hooggeschoold is. De behoefte aan geschoolde werknemers is ook in Vlaanderen hoog. Door-
dat de fotonica-industrie blijft groeien, blijft ook de nood aan hooggeschoolde werknemers
toenemen. De Vlaamse fotonica-industrie behaalt jaarlijks een omzet van ongeveer 2,213 mil-
jard euro. De jaarlijkse omzetgroei in Vlaanderen ligt in de lijn met het geschatte Europese
gemiddelde (Butter et al., 2011).
Nog meer dan in Europa bestaat de Vlaamse fotonica-industrie uit KMO’s. Dit zijn over
het algemeen ook de jongste ondernemingen. De financiele ratio’s tonen aan dat de grote
ondernemingen financieel meer zekerheid hebben. KMO’s kunnen echter sneller reageren op
negatieve indicatoren zoals een dalende omzet of een dalende toegevoegde waarde. Het aan-
deel van de personeelskosten ligt een stuk hoger in de totale kosten van KMO’s dan van grote
ondernemingen. Door flexibel te zijn in het aantal werknemers dat men tewerkstelt, kunnen
KMO’s sneller reageren op negatieve indicatoren dan grote ondernemingen.
De financieel-economische crisis heeft een beperkte impact gehad op de fotonica-industrie in
Vlaanderen. De behaalde omzet kende een kleine daling in 2009 maar ondertussen is deze in
2010 en 2011 opnieuw ruim toegenomen tot een waarde die hoger is dan voor de financieel-
economische crisis. Ook het aantal werknemers die tewerkgesteld worden in de Vlaamse
fotonica-industrie kende een dip in 2009, maar net zoals de omzet was dit in 2010 reeds her-
steld. De Vlaamse ondernemingen waren even afwachtend wat betreft hun investeringen. In
2011 werd echter opnieuw meer geınvesteerd. Strategische investeringen zijn de aangewezen
manier om uit de financieel-economisch moeilijke tijden te geraken.
Er moet op gewezen worden dat deze studie ook enkele beperking inhoudt. Ten eerste is
HOOFDSTUK 8. BESLUIT 83
het onmogelijk om de Vlaamse fotonica-industrie strikt af te lijnen. Aangezien de fotonica-
industrie niet beschouwd wordt als afzonderlijke industrietak, was het niet eenvoudig om
een inventaris te maken van de actieve bedrijven. Verschillende ondernemingen die slechts
gedeeltelijk activiteiten in de fotonica hebben, worden in deze studie buiten beschouwing ge-
laten. Ten tweede waren er voor verschillende bedrijven slechts een beperkt aantal gegevens
beschikbaar doordat deze een verkorte jaarrekening mogen indienen. Aan de hand van een
enquete werd onder andere geprobeerd deze gegevens aan te vullen, maar wegens een lage
respons bleven verschillende gegevens ongekend. Hierdoor was het noodzakelijk om een schat-
ting te maken van de omzet van de ondernemingen die een verkorte jaarrekeningen indienen.
Tenslotte is er geen rekening gehouden met indirecte effecten op de economie. Europees on-
derzoek heeft uitgewezen dat het hefboomeffect van fotonica op de economie niet verwaarloosd
kan worden. In deze studie werden enkel de economische trends in de fotonica-industrie zelf
onderzocht. De invloed van optische technologieen op de volledige industrie werden buiten
beschouwing gelaten.
De conclusies van deze studie moeten beschouwd worden als een algemene trend die zich in
de afgelopen jaren heeft voorgedaan in de Vlaamse ondernemingen in de fotonica-industrie.
De toekomst van de fotonica-industrie in Vlaanderen hangt grotendeels af van onderzoek in
deze industrietak. Om een toekomstbeeld van de fotonica-industrie te kunnen schetsen is
het noodzakelijk dat er verdere studies worden uitegevoerd naar het optisch onderzoek in
Vlaanderen en het potentieel van nieuwe technologieen. Met deze informatie kunnen gerichte
keuzes gemaakt worden met betrekking tot welke onderzoeksgebieden ondersteund moeten
worden. Tenslotte kan het interessant zijn om een gedetailleerde studie te verrichten naar de
fotonica-industrie in Wallonien Brussel om op die manier een vergelijking te kunnen maken
met de fotonica-industrie in Vlaanderen.
BIBLIOGRAFIE 84
Bibliografie
(2010). Statistieken betreffende de jaarrekeningen van ondernemingen, de jaarrekeningen
van grote verenigingen zonder winstoogmerk en private stichtingen, en de sociale balansen.
Nationale Bank Van Belgie.
(2012). Towards the future at the speed of light. Photonics21 annual meeting.
ACTMOST (2012). Nieuw Europees innovatieinstrument voor KMO’s met succes getest.
Technical report, ACTMOST.
Agentschap NL (2010). IOP Photonic Devices: Tweede meerjarenplan. Technical report,
Ministerie van Economische Zaken.
Andrews, K. (1971). The concept of corporate strategy. Homewood.
Autoliv (2012). Night vision - seeing is believing.
Baets, R. and Berghmans, F. (2012). De vijf invloedrijkste fotonica-toepassingen. EOS, (30).
Baets, R., Bienstman, P., Bockstaele, R., Bogaerts, W., Delbeke, D., Morthier, G., and Van
Thourhout, D. (2009). Fotonica: Kleine chips voor grote toepassingen. Het ingenieursblad,
78:16–22.
Bindig, P., Henricsson, H., and Laurell, F. (2008). Report on Swedish photonics industry.
Technical report, European Optical Society.
Boltasseva, A. and Shalaev, V. M. (2008). Fabrication of optical negative-index metamaterials:
Recent advances and outlook. Metamaterials, 2:1–17.
Bureau van Dijk Electronic Publishing (2006). Bel-First: Userguide. Bureau van Dijk Elec-
tronic Publishing.
Butter, M., Leis, M., Sandtke, M., McLean, M., Lincoln, J., and Wilson, A. (2011). The
Leverage Effect of Photonics Technologies: the European Perspective. Technical report,
European Technology Platform Photonics21.
De Standaard (2007). Zonne-energie slaat aan bij Vlamingen. De Standaard.
BIBLIOGRAFIE 85
Dure, J. (2009). Hyperspectral imaging, toekomstmuziek in voedingsindustrie? Foodgate
STW nieuwsbrief.
Fokker, P. (2009). Vervangt laser-ontsteking de bougie? Auto & Motor Techniek.
Furniere, A. (2012). The power of light. Flanderstoday, pages 1–3.
Giannopapa, C. (2010). Key enabling technologies and open innovation. Technical report.
Ginis, V. (2009). Einsteins relativiteitstheorie in de fotonica.
Ginis, V., Tassin, P., Danckaert, J., Soukoulis, C., and Veretennicoff, I. (2012). Creating
electromagnetic cavities using transformation optics. New Journal of Physics, 14:17.
Goroncy, J. and Sterbak, R. (2005). Sensors see the light.
Hayes, T. (2009). Belgian innovation: think local, act global. Optics and Laser Europe, pages
22–24.
High Level Expert Group (2011). Key enabling technologies. Technical report, Europese
commissie.
Keirsebilck, D. and Xavier, G. (2006). Socio-economisch belang van de watersector in vlaan-
deren. Master’s thesis, Universiteit Gent.
Kelley, B. (2009). Agri-photonics. SPIE Professional Magazine.
Koenderink, F. (2010). Het belang van licht en fotonische technologie voor de samenleving.
Kramprich, S. (2010a). How optics and photonics address Europe’s challenges of the 21st
century. Technical report, European Optical Society.
Kramprich, S. (2010b). Photonics in Europe. OPN Optics & Photonics News, pages 18–19.
Leibinger, P. (2011). New ways in photonics. Photonics in Germany.
Mayer, A. (2007). Photonics in Europe. Technical report, European Technology Platform
Photonics21.
Mihalache, D. (2011). Recent trends in micro- and nanophotonics: A personal selection.
Journal of optoelectronics and advanced materials, 13(9):1055–1066.
Nationale Bank van Belgie (2008). Ondernemingsdossier. Technical report, Balanscentrale.
OPERA2015 (2005). Photonics emerges from the shadows.
Optech Consulting (2010). Optische Technologien - Wirtschaftliche Bedeutung in Deutschland
- Aktualisierung 2010. Technical report, Optech Consulting.
BIBLIOGRAFIE 86
Opticsvalley (2005). D 2.2: Report on state-of-the-art of research in optics and photonics.
Technical report, OPERA2015.
Optimat, NPL, InGan, CIP, and TWI (2012). Photonics technologies and markets for a low
carbon economy. Technical report, Europese Commissie.
Overton, G. (2009). Auto industry is set to reap cost and performance benefits from photonics.
LaserFocusWorld, 45:63–66.
Paschotta, R. (2012). Encyclopedia of laser physics and technology.
Photonics Unit (2010). An overview of photonics innovation clusters and national technology
platforms in europe. Technical report, Europese Commissie.
Photonics21 (2010). Lighting the way ahead. Technical report, European Technology Platform
Photonics21.
Photonics21 (2011). Photonics - our vision for a key enabling technology of europe. Technical
report, European Technology Platform Photonics21.
Sihvola, A. (2007). Metamaterials in electromagnetics.
Snijders, B., Klumper, W., and van der Molen, S. (2008). Inventory on European OP industry,
applications and markets. Technical report, OPERA2015.
The Economist Intelligent Unit (2009). Twinkle, twinkle, little laser.
The Harnessing Light Committee of the National Research Council (2012). Optics and pho-
tonics, essential technologies for our nation. Technical report, SPIE.
Thienpont, H. (2012). Fotonica: B-PHOT zet vol in op sleuteltechnologie voor de 21e eeuw.
Visie Op Kunststof, pages 20–22.
Thoß, A. (2012). Leverage photonics with efficient partnerships between science and industry.
Advances in Optical Technologies, 1:103–107.
Van Cappellen, L. (2012). Socio-economische analyze van de sector transportorganisatoren.
Technical report, Belgisch Instituut der Transportorganisatoren.
Wilkens, M. (2007). Period activity report. Technical report, OPERA2015.
Wilkens, M. and Bressler, P. (2011). Photonics - a key enabling technology for Europe.
Technical report, KET working group on Photonics.
Yaschenko, A. (2003). CRT, LCD, OLED: Evolution of the Screen... xbitlabs.
BIJLAGE A. BELGISCHE ONDERNEMINGEN IN DE DATABANK VAN PHOTONICS21 87
Bijlage A
Belgische ondernemingen in de
databank van Photonics21
• Aims Optronics NV
• Allaeys Led Instruments NV
• AMOS SA
• Analis Scientific Instruments s.a.
• Barco N.V.
• Belgian Laser Company - BLC N.V.
• BFI OPTILAS Belgium
• BLS - Benelux Laser Systems
• C-Cam Technologies
• Carl Zeiss NV-SA
• Cypress Semiconductor corporation
• Data&Vision Belux
• DME Laser System S.P.R.L.
• ETAP Lighting NV
• Euresys SA
• Fiber Optic Sensors and Sensing systems (FOS&S)
• Gemidis
BIJLAGE A. BELGISCHE ONDERNEMINGEN IN DE DATABANK VAN PHOTONICS21 88
• GOM Branch Benelux
• Gravograph Benelux
• Hamamatsu Photonics - Belgian Office
• Hoya Lens Belgium NV
• ICOS Vision Systems NV
• II-VI Belgium NV
• Infrared Technology Bvba
• L.O.T.-Oriel Benelux
• Lambda Research Optics, Europe
• Lambda-X SA
• Laser 2000 SA Benelux
• Laser Engineering Applications S.A.
• Laser Mechanisms Europe NV
• Laser Works NV
• LaserRent
• LaserTek NV
• Lasertopo B.V.B.A.
• Led Design Innovation
• Leybold Optics GmbH - Benelux
• Lichtenknecker Optics NV
• MARTEK BVBA
• Mecon Optronics BVBA
• Metris Headquarters
• Modular Lighting Instruments NV
• Multitel
• NEW Laser Sprl
BIJLAGE A. BELGISCHE ONDERNEMINGEN IN DE DATABANK VAN PHOTONICS21 89
• Newson Engineering NV
• NSG Europe NV SA
• OIP Sensor Systems NV / SA
• Optec SA
• Optrion SA
• Philips Belgium NV
• Philips Brugge
• Philips Lighting Turnhout
• PRC Laser Europe NV
• Ricoh Belgium
• Rofin-Baasel Benelux BV
• SADECHAF UV
• Seldes SA
• Slabinck Laser Products NV
• Trinean NV
• Tulip Laser Processing Bvba
• Umicore Electro-Optic Materials
• VDM Laser Optics NV
• Visys Optical sorting Systems NV
• Xenics N.V.
BIJLAGE B. NACE-BEL-CODES VOOR DE BELGISCHE ONDERNEMINGEN UIT DEDATABANK VAN PHOTONICS21 90
Bijlage B
NACE-BEL-codes voor de
Belgische ondernemingen uit de
databank van Photonics21
• 23140: Vervaardiging van glasvezels
• 24100: Vervaardiging van ijzer en staal en van ferrolegeringen
• 25110: Vervaardiging van metalen constructiewerken en delen daarvan
• 25620: Verspanend bewerken van metalen
• 25999: Vervaardiging van overige artikelen van metaal, n.e.g.
• 26110: Vervaardiging van elektronische onderdelen
• 26200: Vervaardiging van computers en randapparatuur
• 26400: Vervaardiging van consumentenelektronica
• 26510: Vervaardiging van meet-, controle- en navigatie-instrumenten en -apparatuur
• 26700: Vervaardiging van optische instrumenten en van foto- en filmapparatuur
• 27402: Vervaardiging van verlichtingsapparaten
• 27900: Vervaardiging van andere elektrische apparatuur
• 28210: Vervaardiging van ovens en branders
• 28300: Vervaardiging van machines en werktuigen voor de landbouw en de bosbouw
• 28930: Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen
BIJLAGE B. NACE-BEL-CODES VOOR DE BELGISCHE ONDERNEMINGEN UIT DEDATABANK VAN PHOTONICS21 91
• 30300: Vervaardiging van lucht- en ruimtevaartuigen en van toestellen in verband daar-
mee
• 32500: Vervaardiging van medische en tandheelkundige instrumenten en benodigdheden
• 41102: Ontwikkeling van niet-residentiA�le bouwprojecten
• 43210: Elektrische installatie
• 45310: Handelsbemiddeling en groothandel in onderdelen en accessoires van motorvoer-
tuigen
• 46150: Handelsbemiddeling in meubelen, huishoudelijke artikelen en ijzerwaren
• 46180: Handelsbemiddeling gespecialiseerd in andere goederen
• 46433: Groothandel in foto-en filmapparatuur en in andere optische artikelen
• 46494: Groothandel in niet-elektrische huishoudelijke artikelen
• 46499: Groothandel in andere consumentenartikelen, n.e.g.
• 46520: Groothandel in elektronische en telecommunicatieapparatuur en delen daarvan
• 46620: Groothandel in gereedschapswerktuigen
• 46660: Groothandel in andere kantoormachines en kantoorbenodigdheden, met uitzon-
dering van computers en randapparatuur
• 46690: Groothandel in andere machines en werktuigen
• 46693: Groothandel in elektrisch materiaal, inclusief installatiemateriaal
• 46696: Groothandel in meet-, controle- en navigatieinstrumenten
• 46699: Groothandel in andere machines en werktuigen, n.e.g.
• 46731: Groothandel in bouwmaterialen, algemeen assortiment
• 46900: Niet-gespecialiseerde groothandel
• 47410: Detailhandel in computers, randapparatuur en software in gespecialiseerde win-
kels
• 47740: Detailhandel in medische en orthopedische artikelen in gespecialiseerde winkels
• 62010: Ontwerpen en programmeren van computerprogramma’s
• 62090: Overige diensten op het gebied van informatietechnologie en computer
BIJLAGE B. NACE-BEL-CODES VOOR DE BELGISCHE ONDERNEMINGEN UIT DEDATABANK VAN PHOTONICS21 92
• 63110: Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten
• 64200: Holdings
• 69201: Accountants en belastingconsulenten
• 71111: Bouwarchitecten
• 71121: Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, exclusief landmeters
BIJLAGE C. SELECTIE VAN VLAAMSE FOTONICA-ONDERNEMINGEN 93
Bijlage C
Selectie van Vlaamse
fotonica-ondernemingen
• AAVOS INTERNATIONAL
• AGFA HEALTHCARE
• AKWADRAAT NETWORKS
• ALLAEYS LED INSTRUMENTS
• AMDIPRO
• APPLIED MATERIALS BELGIUM
• B-OPTIC
• BARCO
• BAUSCH EN LOMB
• BELGIAN LASER COMPANY
• BELGIAN ELECTRONIC SORTING TECHNOLOGY
• C LIGHT
• CAMPIPE TECHNOLOGIES
• CARL ZEISS
• CARL ZEISS VISION BELGIUM
• CIBA VISION BENELUX SA
• CMOSIS
BIJLAGE C. SELECTIE VAN VLAAMSE FOTONICA-ONDERNEMINGEN 94
• COUDERE
• E EN H DE BEUKELAER EN CO
• ENERGIEWINNER
• ERGRA - ENGELEN
• ESOLEA
• ETAP
• FAL TOP ACCESSOIRES
• FERGA
• FIBER OPTIC SENSORS & SENSING SYSTEMS
• GH SOLAR
• GRASS VALLEY BELGIUM
• GRAVOGRAPH BENELUX
• HACH LANGE
• HAYEN LASER TECHNOLOGY
• HELLMA BENELUX
• HOYA LENS BELGIUM
• I-LIGHT
• ICE-LIGHT
• ICOS VISION SYSTEMS
• II VI BELGIUM
• IMAGO GROUP
• IPTE FACTORY AUTOMATION
• KONICA MINOLTA BUSINESS SOLUTIONS BELGIUM
• LAMBDA RESEARCH OPTICS EUROPE
• LASER MECHANISMS EUROPE
• LASERTECHNIEK
BIJLAGE C. SELECTIE VAN VLAAMSE FOTONICA-ONDERNEMINGEN 95
• LASERTEK
• LASERTOPO
• LEDLITE
• LEDTECHNIC
• LEICA MICROSYSTEMS BELGIUM
• LENSFACTORY
• LICHTENKNECKER OPTICS
• LUMINAR
• LUX LUMEN
• LUX-OPTIC LH
• METRIS MANUFACTURING
• MLI ELECTRONICS
• MODULAR LIGHTING INSTRUMENTS
• MULTIPROX
• NEWSON ENGINEERING
• NIJKERK ELECTRONICS
• NOZON TECHNOLOGIES
• OLYMPUS BELGIUM
• ON SEMICONDUCTOR IMAGE SENSOR
• OPTRONIC INSTRUMENTS EN PRODUCTS
• OTN SYSTEMS
• PILKINGTON AUTOMOTIVE BELGIUM
• PITTSBURGH CORNING EUROPE
• PRC LASER EUROPE
• R EN D INTERNATIONAL
• RESOLUTION TECHNOLOGY
BIJLAGE C. SELECTIE VAN VLAAMSE FOTONICA-ONDERNEMINGEN 96
• RGB LED
• RICOH BELGIUM
• ROOSEN LASER
• SADECHAF UV
• SCIENTIFIC - ATLANTA EUROPE
• SEGCO
• SIGHTS OF NATURE
• SLABINCK LASER PRODUCTS
• SOLAR INTEGRA
• SOLARGY
• SYNCHROPTIC EUROPE
• TESIN
• TOKAI-OPTECS
• TOPCON SOKKIA
• TRAFICON INTERNATIONAL
• TRILUX
• TRINEAN
• TULIP LASER PROCESSING
• V.S.K. ELECTRONICS
• VECTOR INTERNATIONAL
• VISYS
• VITO - LASER CENTRUM VLAANDEREN
• VOET LASERCUTTING
• XENICS
• YAMAZAKI MAZAK OPTONICS EUROPE