UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË … · bërë dhe bjnëë legjislacionet në çështje që kanë të bëjnë me vullnetin kontraktor, me sjelljen e palëve gjatë

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS CIVILE

DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

TEMA: “FAZAT E LIDHJES SË KONTRATËS DHE PASOJAT JURIDIKE QË

LINDIN PËR PALËT”

Kandidati: Udhëheqësi shkencor: Borana MUSTAFARAJ Prof. dr. Mariana TUTULANI

TIRANË, 2019

© E drejta e autorit: Borana MUSTAFARAJ, 2019. Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores së Rektoratit “Për Organizimin e Programeve të Studimit të Doktoratave”, miratuar në Mbledhjen e Senatit Akademik të Universitetit të Tiranës me vendimin nr. 20, datë 13.11.2008.

Mirënjohje

Në radhë të parë dua të falënderoj prindërit e mi. Nëse nuk do të ishte për ta, ndoshta do të më kishte munguar kuraja të pretendoja se do të mund të punoja një disertacion për mbrojtjen e gradës “Doktor i shkencave” në këtë moshë të re. Përkushtimi, inkurajimi, ndihma dhe mbështetja e tyre gjatë viteve të studimit më dha qetësinë e nevojshme për kërkimin dhe studimin rreth temës që kam zgjedhur.

Mirënjohja ime për ta është e pamatshme. Zgjedhja e temës ishte një sfidë për mua për shkak të trajtimit të pakët që i bëhet

nga doktrina dhe jurisprudenca. Kërkimi i materialeve, studimi dhe sistemimi i tyre kërkoi shumë durim. Një falënderim dhe mirënjohje të thellë dua të shpreh për prof. dr Mariana Seminin që më dha privilegjin të më udhëhiqte në punën time, me mbështetje dhe këshilla të vyera.

Falënderoj, gjithashtu, drejtuesit dhe anëtarët e Departamentit të së Drejtës Civile, pranë Fakultetit të Drejtësisë të Universitetit të Tiranës, që më dhanë mundësinë për të përgatitur këtë disertacion dhe ndihmën e pakursyer gjatë viteve të studimit.

Falënderoj kolegun tim, dr. Erion Hitaj, për ndihmën e madhe që më ka dhënë në gjetjen e librave dhe artikujve që më kanë shërbyer për realizimin e këtij punimi.

Falënderoj Shkollën e Magjistraturës për mundësinë që më dha për të punuar në bibliotekë me fondin e shkëlqyer të botimeve që ajo ka, duke më ndihmuar në çdo hap të punimit të këtij disertacioni.

Së fundmi, falënderoj prof. dr. Ermir Dobjanin për ndihmën dhe mbështetjen në momentin e finalizimit të këtij punimi.

Lidhja ime me këtë punim është shumë e madhe. Me lutje do të pranoja çdo vlerësim dhe kritikë.

Borana MUSTAFARAJ

Tiranë, 2019

LISTA E SHKURTIMEVE

KC Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë

KCI Kodi Civil i Italisë

KCF Kodi Civil i Francës

KCGJ Kodi Civil i Gjermanisë

LVDJ Ligji nr. 2359, datë 15.11.1956, “Mbi veprimet

juridike dhe detyrimet”

UNIDROIT Instituti Ndërkombëtar për Njësimin e së Drejtës Private

DSPR Drafti për Strukturën e Përbashkët të Referencës

PDKE Parimet e së Drejtës Kontraktore Europiane

UCC Kodi Tregtar i Shteteve të Bashkuara të Amerikës

BE Bashkimi Evropian

GJEDNJ Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut

GJED Gjykata Evropiane e Drejtësisë

LNPE Ligji Ndërkombëtar Privat Evropian

Lat. Latinisht

Ibid Në të njëjtin vend

Idem I njëjti botim, por në faqe tjetër

Vol. Vëllim

i

PËRMBAJTJA

HYRJE ................................................................................................................................v OBJEKTI DHE QËLLIMI I STUDIMIT: Ndërtimi i një teorie të përgjithshme mbi procesin formues të kontratës dhe përgjegjësisë parakontraktore që e shoqëron atë.. .... viii METODOLOGJIA E PËRDORUR ............................................................................... ix

KREU I

NDIKIMI I ASPEKTEVE FILOZOFIKE NË LIDHJEN E KONTRATËS ...............1 1. Arsyet e lidhjes së kontratës sipas drejtësisë sociale dhe restauruese. Teoria moniste dhe liberale ...........................................................................................................................1 1.1 Drejtësia sociale .............................................................................................................2 1.2 Drejtësia restauruese ......................................................................................................2 1.3 Teoria moniste ...............................................................................................................4 1.4 Teoria liberale ................................................................................................................4 1.5 Përqasje bashkëkohore e drejtësisë sociale ....................................................................6 2 Krijimi i kushteve për një ndërveprim të drejtë individ-shoqëri .......................................7 2.1 Njeriu i lirë, i barabartë, i arsyeshëm, racional dhe raporti i tij me shoqërinë ...............8 2.2 Vendosja e kushteve të “kontratës sociale” .................................................................10 2.3 Vendosja e rregullave midis privatëve .........................................................................10 3. Vullneti i palëve .............................................................................................................11 3.1 Emanuel Kanti për autonominë kontraktore ................................................................11 3.2 Transferimi i të drejtave ekzistuese apo krijimi i të drejtave të reja ............................12 3.3 Pasojat e shprehjes së vullnetit, risku kontraktor .........................................................14 3.4 Teoria e lojës ................................................................................................................15 4 Standardi objektiv. Personi i arsyeshëm .........................................................................16 4.1 Karakteri objektiv i marrëveshjes kontraktore .............................................................16 4.2 Personi i arsyeshëm, raporti midis lirisë dhe përgjegjësisë .........................................19 4.3 Komunitarizmi dhe komuniteti i “miqve” të arsyeshëm ..............................................22 4.4 Feminizmi ....................................................................................................................24

ii

KREU II PROPOZIMI, PRANIMI DHE TEORIA E VULLNETIT KONTRAKTOR ...........27

1. Kuptimi i propozimit dhe pranimit. Kushtet për të qenë të vlefshëm ........................27 1.1 Propozimi dhe pranimi si elemente përgatitore të kontratës ....................................28 1.2 Kushtet për një propozim të vlefshëm .....................................................................28 1.3 Kushtet për një pranim të vlefshëm ..........................................................................29 1.4 Modeli i propozim-pranimit i bërë kundrejt personave të papërcaktuar ..................30 2. Format që merr propozimi dhe pranimi. Lloji i kontratës që buron prej tyre ...........31 2.1 Propozimi dhe pranimi në formën e një premtimi ...................................................32 2.2 Propozimi në formën e një premtimi dhe pranimi në formën e një veprimi ............32 2.3 Propozimi në formën e një veprimi dhe pranimi i menjëhershëm ose pranimi me anë të një premtimi .........................................................................................................33 2.4 Propozimi dhe pranimi me anë të sjelljes së palëve .................................................34 3. Rëndësia e komunikimit të ofertës dhe pranimit .......................................................36 4. Rënia e propozimit dhe pranimit ................................................................................38 5. Kritikët e teorisë së propozimit dhe pranimit .............................................................41 6. Lidhja e kontratës .......................................................................................................43 7. Modeli propozim-pranim dhe lidhja e kontratës në legjislacionin e disa shteteve ....49 7.1 Modeli italian ..........................................................................................................49 7.2 Modeli francez ..........................................................................................................51 7.3 Modeli gjerman ........................................................................................................54 7.4 Modeli i vendeve me sistem common law ...............................................................57 8. Teoria e vullnetit kontraktor .......................................................................................58 8.1 Kuptimi i lirisë kontraktore ......................................................................................58 8.2 Përdorimi i kufizimeve kontraktore në favor të drejtësisë midis palëve ..................59

KREU III

BISEDIMET PARAPRAKE DHE PËRGJEGJËSIA PARAKONTRAKTORE ......63 1. Kuptimi dhe funksioni i bisedimeve paraprake ..........................................................63 2. Marrëdhënia mes palëve gjatë evoluimit të bisedimeve paraprake ............................65 2.1 Mashtrimi gjatë bisedimeve paraprake ....................................................................65 2.2 Lajthimi gjatë bisedimeve paraprake ......................................................................66 2.3 Paligjshmëria gjatë bisedimeve paraprake ...............................................................67

iii

2.4 Pamundësia e përmbushjes së kontratës ..................................................................67 2.5 Mungesa e qëllimit për lidhjen dhe përmbushjen e kontratës ..................................68 3. Koncepti i “Culpa in contrahendo” dhe përgjegjësisë parakontraktore .....................69 3.1 “Culpa in contrahendo” në të drejtën romake ..........................................................70 3.2 Teoria e Jhgering e “culpa in contrahendo” .............................................................71 3.3 “Culpa in contrahendo” në bisedimet për lidhjen e kontratës sipas ligjit modern ..73 4. Natyra juridike e përgjegjësisë parakontraktore ........................................................74 4.1 Modeli italian ...........................................................................................................74 4.2 Modeli francez ..........................................................................................................76 4.3 Modeli gjerman ........................................................................................................80 4.4 Modeli i vendeve me sistem common law ...............................................................83 4.5 E drejta shqiptare ......................................................................................................86 5. Elementet e përgjegjësisë parakontraktore ................................................................91 5.1 Veprimi ose mosveprimi i paligjshëm .....................................................................92 5.2 Dëmi parakontraktor ................................................................................................92 5.3 Lidhja shkakësore .....................................................................................................92 5.4 Faji ............................................................................................................................93 6. Shpërblimi i dëmit parakontraktor ............................................................................93 7. “Culpa in contrahendo” në të drejtën private evropiane ............................................94 7.1 “Culpa in contrahendo” në Ligjin Ndërkombëtar Privat Evropian ..........................96 7.2 Aplikimi i kriterit lidhës kontraktor në çështje të fazës parakontraktore ...............100

KREU IV

MIRËBESIMI NË FAZAT E LIDHJES SË KONTRATËS .....................................102 1. Vështrim historik ......................................................................................................103 1.1 Mirëbesimi në të drejtën romake ............................................................................103 1.2 Mirëbesimi në mesjetë ...........................................................................................104 1.3 Mirëbesimi në shekullin e nëntëmbëdhjetë ............................................................105 2. Kuptimi dhe natyra juridike e mirëbesimit ..............................................................106 2.1 Mirëbesimi në të drejtën shqiptare .........................................................................108 2.2 Mirëbesimi në Direktivat e Bashkimit Evropian ....................................................110 2.3 Mirëbesimi në ligjin dhe jurisprudencën italiane, franceze dhe gjermane ............111 2.4 Modeli i vendeve me sistem common law .............................................................113

iv

2.5 Mirëbesimi sipas modeleve rregullatore UNIDROIT dhe PDKE ..........................115 3. Detyrimet që vijnë për palët në zbatim të parimit të mirëbesimit ............................116 3.1 Detyrimi për të mos hyrë dhe vazhduar negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës .......................................................................................................................117 3.2 Detyrimi për shkëmbim të informacionit ..............................................................120 3.3 Detyrimi për bashkëpunim dhe këshillim ..............................................................127 3.4 Detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit ..............................................................128 4. Funksionet e mirëbesimit në fazën e lidhjes së kontratës ........................................130 4.1 Funksioni konkretizues ose interpretues ................................................................130 4.2 Funksioni plotësues ................................................................................................132 4.3 Funksioni korrigjues ...............................................................................................132 5. Skepticizmi ndaj mirëbesimit ...................................................................................134

KREU V

KAPARI DHE KONTRATA PARAPRAKE ..............................................................137 1. Natyra juridike e kontratës së kaparit .......................................................................138 1.1 Funksioni “nxitës” dhe lidhja me kontratën kryesore. Përgjegjësia e palëve në rast tërheqje .........................................................................................................................141 1.2 Kontrata e kaparit dhe paradhënia .........................................................................143 1.3 Kontrata e kaparit dhe kushti penal .......................................................................145 2. Kontrata paraprake ...................................................................................................147 2.1 Natyra juridike dhe efektet e kontratës paraprake ..................................................148 2.2 Kontrata paraprake në civil law ..............................................................................150 2.3 Kontrata paraprake sipas të drejtës shqiptare .........................................................152 2.4 Kontratat paraprake jo perfekte ..............................................................................157 2.4.1 Marrëveshjet e nderit ...........................................................................................157 2.4.2 Letra e qëllimit ....................................................................................................158 2.4.3 Letra e patronazhit ...............................................................................................159 2.4.4 Marrëveshjet çadër ..............................................................................................160

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ....................................................................172 BIBLIOGRAFIA............................................................................................................174

v

HYRJE

Dinamizmi i lidhjes së kontratës është ai që imponon një sjellje të caktuar të palëve gjatë procesit të krijimit të vullnetit kontraktor dhe procesit kontratë formues në tërësi. Mekanizmi i kërkesës dhe ofertës, efekti i kohës dhe vonesës në transaksione, përfshirja e kostove të jashtme në një atmosferë tregtare gjithnjë e më të gjerë, e të tjerë faktorë, sjellin kërkesën e domosdoshme të parashikimit të çdo pasoje që mund të vijë për palët që në fazat fillestare të bisedimeve mes tyre, e më tej, me lidhjen e kontratës.

Detyrimet kontraktore nuk mund të interpretohen aq gjerësisht sa të bëjnë pjesë të vetën edhe detyrimet që mund të lindin përpara se kontrata të jetë formuar. Kjo, të paktën për arsyen se, detyrimet që vijnë për palët në momentin që kemi një kontratë janë të një rëndësie të madhe dhe më të rënda. Si rrjedhim, edhe pasojat për palët tentojnë të jenë sa më afër ekzekutimit të kontratës, ose, në të kundërt, lehtësimin e palës kreditore nga çdo rrezik që mund t’i paraqitet situatës së saj ekonomike.

Ndërveprimi i palëve në forma të ndryshme në momentin që ato kërkojnë të lidhin një marrëdhënie kontraktore, marrja përsipër e detyrimeve të caktuara, me qëllim krijimin e një marrëdhënie paraprake besimi dhe konfidencialiteti mes palëve, realizimi i shpenzimeve dhe çdo lloj veprimi apo akti tjetër që synon krijimin e një klime me karakter nxitës apo inkurajues për lidhjen e kontratës së dëshiruar, gjithashtu, mund të prodhojë pasoja juridike për palët.

Këto pasoja i kanë bërë studiuesit e së drejtës të flasin edhe për një lloj tjetër përgjegjësie, për përgjegjësinë parakontraktore. Përgjegjësia parakontraktore nuk është një nocion abstrakt, edhe pse tradicionalisht njihen dy lloj përgjegjësish: përgjegjësia kontraktore dhe përgjegjësia jashtëkontraktore. Natyra e kësaj përgjegjësie dhe kufijtë e saj janë të rëndësishëm për t’u studiuar, me qëllim që të jepen sa më shumë përgjigje pyetjeve dhe situatave që do t’iu vijnë në ndihmë krijimit të marrëdhënieve kontraktore në një mjedis më të sigurt dhe më të qëndrueshëm për palët.

Kreu i parë i këtij punimi është ai që, në analizë të natyrës njerëzore dhe të mekanizmit shtetëror, synon të japë shpjegimet e duhura të sjelljes që kanë individët në momentin që dëshirojnë të marrin pozicionin e palës dhe të lidhen ekonomikisht me një person tjetër. Janë këto mënyra ndërveprimi ato që janë reflektuar në zgjedhjet që kanë bërë dhe bëjnë legjislacionet në çështje që kanë të bëjnë me vullnetin kontraktor, me sjelljen e palëve gjatë negociatave, me mirëbesimin, me ndërhyrjen shtetërore në rregullimin e marrëdhënieve private etj. Trajtimi që i është bërë lirisë së palës në lidhjen e kontratës në këtë kapitull hap diskutimet që do të vijnë në kapitujt e tjerë dhe njëherazi, duket se jep përgjigje që lidhen drejtpërdrejt me qëndrimet e mbajtura nga doktrina dhe me konkluzione që do të nxjerrë, së fundmi, ky punim.

Jo rastësisht, sistemi common law ka diferenca me atë civil law. Është pikërisht trajtimi filozofik dhe social i ndryshëm që ata i bëjnë sistemit ekonomik, tregut të lirë dhe kontratave, si mjete për të vënë në punë këtë mekanizëm, që ka sjellë, në kohë, qëndrime të ndryshme për çështje thelbësore të së drejtës kontraktore. I gjejmë sërish, në këto elemente, në kohën e sotme, arsyet se pse po shkohet drejt unifikimit dhe zgjidhjeve të ngjashme.

vi

Trajtimi filozofik ka synuar të përthithë në vetvete edhe trajtimin historik, pasi teoritë filozofike janë shpjeguar kronologjikisht, duke nisur nga drejtësia sociale e duke e konkluduar me teorinë bashkëkohore të John Rawl-sit apo feminizmin.

Në kreun e dytë analizohet modeli klasik i lidhjes së kontratës, modeli propozim-pranim. Në kuptim të punimit, propozim-pranimi do të konsiderohen si dy hapa të njëpasnjëshëm të një faze të evoluar të lidhjes së kontratës. Kjo fazë ka si veçanti afërsinë me kontratën që synohet të arrihet, e si rrjedhim, edhe pasojat që vijnë për palët në momentin e ezaurimit të këtyre dy akteve, janë të një natyre kontraktore.

Edhe pse propozimi dhe pranimi janë dy figura juridike tranzitore, të cilat kanë vlerë juridike në periudhën parakontraktore, d.m.th derisa të vazhdojnë marrëveshjet për lidhjen e kontratës, investimit në një proces të tillë ligji i njeh pasoja juridike, të tilla sa të çojnë në formimin e kontratës. Për shkak të formave të ndryshme që mund të marri propozimi dhe pranimi, qëllimi është të identifikohet, përgjatë këtij procesi, se kur palët kanë marrë angazhim për të lidhur një kontratë, se kur kemi një kontratë, nëse palët kanë abuzuar duke dëmtuar interesat e njëra-tjetrës dhe parimin e mirëbesimit, si ndikon lidhja e kontratës në interpretimin e mëvonshëm të kontratës dhe kushteve të saj.

Në këtë kre do të shohim edhe pikëpamjen e skeptikëve për natyrën e ngurtë të teorisë së lidhjes së kontratës sipas modelit propozim-pranim dhe synimin e tyre për heqjen e këtij modeli si model kryesor dhe udhëheqës i lidhjes së kontratës. Analiza e krahasuar me alternativat e tjera kontratë formuese do të ndihmojnë në arritjen e konkluzionit nëse ky model vazhdon të jetë modeli parësor i lidhjes së kontratës.

Kreu i tretë analizon përgjegjësinë që mund të vijë për palët edhe gjatë bisedimeve paraprake, ose negociatave, duke sjellë kështu një zgjerim të rasteve të përgjegjësisë parakontraktore. Bisedimet paraprake janë ftesa për të hyrë në diskutime dhe për të parashtruar kushtet e palëve dhe interesat e tyre për lidhjen e kontratës. Ato shërbejnë si një fazë fillestare, si një hap i parë, për të vendosur komunikimin mes palëve, për të përcaktuar kushtet apo procedurat e këtij komunikimi, dhe, gjatë evolimit të tyre, për të bërë në mënyrë të herëpashershme propozime, pranime, propozime të reja, për kushtet dhe elementet që do të ketë kontrata finale.

Si rregull, bisedimet i paraprijnë lidhjes së çdo kontrate. Kjo periudhë mund të jetë e gjatë dhe sa më e gjatë të jetë, aq më shumë duhet të evolojë në një formë më afër asaj kontraktore. Gjatë kësaj periudhe pasiguria që shoqëron palët, veprimet dhe shpenzimet që ato kryejnë, jo gjithmonë do të mbulohen nga ligji. Ekziston një kufi, i cili do të identifikohet nga ky punim, përpara të cilit palët e mbartin vetë rrezikun, dhe pas së cilit, secila nga palët do të përgjigjet për çdo dëmtim të shkaktuar ndaj interesave të palës tjetër. Megjithatë, lidhja e kontratës mund të arrihet pa qenë nevoja për zhvillimin e bisedimeve paraprake mes palëve dhe këtu do të mjaftonte thjesht propozimi dhe pranimi final.

Trajtimi i doktrinës bazë së përgjegjësisë parakontraktore, culpa in contrahendo, e cila i ka rrënjët në të drejtën romake, shndërrimi në një doktrinë nga Jhering dhe qasja në legjislacionet moderne, do të shpjegojë në mënyrë kronologjike evoluimin e konceptit të përgjegjësisë që buron nga faza e negociatave dhe do të nisë t’iu përgjigjet pyetjeve bazë dhe që vazhdojnë të qëndrojnë të paqarta, që lidhen me natyrën e kësaj përgjegjësie dhe elemente karakteristike të saj, si: faji, dëmi dhe shpërblimi i dëmit.

Përgjegjësia parakontraktore është një përgjegjësi që buron nga sjellja dëmtuese e palës gjatë fazës së krijimit të kontratës. Edhe pse efekti i dëmit mund të ndihet më pas,

vii

pasi kontrata është lidhur ose gjatë ekzekutimit të saj, shkaku i dëmit mund të ketë ardhur përpara lidhjes së kontratës. Qëllimi i këtij kreu është të evidentojë natyrën dhe kushtet e kësaj përgjegjësie, si dhe të përcaktojë mënyrën e llogaritjes së shpërblimit të dëmit që i ka ardhur njërës palë, meqenëse kjo është pasoja kryesore që mbart kjo fazë.

Kreu i katërt trajton detyrimin për të vepruar në mirëbesim edhe në fazën parakontraktore. Çdo përpjekje për ta klasifikuar detyrimin për mirëbesim si tërësisht kontraktor dhe për të mos i njohur atij pasoja në fazën e paralidhjes së kontratës nuk qëndron. Kjo për shkak se ky detyrim, që vendoset nga ligji, është jashtë vullnetit të palëve, për sa kohë ato nuk mund ta kundërshtojnë apo kufizojnë atë. Detyrimi i mirëbesimit buron nga kërkesa e gjithëkohshme e shoqërisë njerëzore për mirëqenie dhe paqe sociale. Mosrespektimi i këtij detyrimi është jo vetëm në dëm të interesave të palës tjetër kontraktore, por është kundër interesit publik dhe kundër zakoneve të mira, koncepte të njohura për ligjin dhe praktikën gjyqësore. Ky kre ka për qëllim të trajtojë natyrën juridike të mirëbesimit, veçoritë që paraqet ky koncept në fazën e lidhjes së kontratës, funksionet e tij dhe mënyrat sesi ai duhet të vlerësohet nga gjyqtari. Mirëbesimi është një nga burimet kryesore të përgjegjësisë parakontraktore. Në rastin e zbatimit të parimit të mirëbesimit, është gjykata ajo që, me anë të interpretimit të rrethanave të çështjes konkrete, do të përcaktojë se çfarë kërkohet në mënyrë që të kemi zbatim të këtij parimi. Standardi që duhet të përdoret nga gjyqtari në këtë rast është ai objektiv. Kontrolli sipas standardit objektiv shmang mundësinë për të pasur interpretime tërësisht të ndryshme të këtij parimi, që do të cenonte barazinë e palëve. Gjithashtu, parë në aspektin e kontratave me elementë të huaj, zbatimi i këtij standardi në gjykim rrit nivelin e sigurisë në marrëdhëniet tregtare.

Kreu i fundit trajton dy marrëveshje, kaparin dhe kontratën paraprake, për shkak të një karakteristike të tyre të përbashkët, që është funksioni që ato kanë në lidhjen e kontratës përfundimtare. Siç do të dalë edhe gjatë kreut të pestë, këto dy lloj marrëveshjesh, të lidhura gjatë fazës parakontraktore të kontratës kryesore, kontratës për të cilën ato lidhen, janë një përgjegjësi e një lloji kontraktor gjatë fazës parakontraktore. Kështu, kapari, i njohur nga ligji dhe doktrina si një kontratë me funksion lidhjen e kontratës kryesore dhe fillimin e ekzekutimit të detyrimit, në fakt është një kontratë e lidhur në fazën parakontraktore të kontratës kryesore, me funksion kryesor nxitjen e lidhjes së kësaj kontrate. Karakteristikë dalluese për kaparin është mënyra sesi do të zgjidhen pasojat në rast se kontrata nuk lidhet. Gjatë trajtimit të kreut do të dalin edhe problemet që lidhen me parashikimin e pasojave të kaparit nga Kodi Civil. Sa i takon kontratave paraprake, edhe pse ato nuk janë të parashikuara shprehimisht nga KC-ja, ato janë pranuar nga praktika shqiptare. Lind nevoja për lidhjen e kontratave paraprake në mënyrë të veçantë për ato kontrata, në të cilat nuk mjafton thjesht shprehja e vullnetit për të pasur menjëherë një kontratë, por çasti i lidhjes së kontratës varet nga forma që kontrata duhet të ketë, nga dorëzimi i një sendi, apo plotësimi i ndonjë kushti etj. Në këto raste, negocimi merr një formë më të gjatë. Identifikimi i interesave të palëve, dhënia e informacionit, kompromiset, zgjaten në kohë. Kjo lloj mënyre lidhje kontrate i vendos palët nën trysni. Ato nuk janë tërësisht të sigurta nëse do të arrijnë të kenë sukses dhe të nënshkruajnë kontratën. Kontratat paraprake nuk janë gjë tjetër veçse kontrata përgatitore që i paraprijnë kontratës përfundimtare. Karakteristikë bazë e tyre është karakteri i përkohshëm dhe detyrueshmëria për t’u zbatuar nga palët. Megjithatë, jo çdo kontratë paraprake mund të thuhet se është e detyrueshme. Nëse do ta interpretonim në këtë

viii

mënyrë atëherë do të pranonim se ajo është e njëjtë me kontratën kryesore dhe nuk ka pse të kemi koncept më vete të kontratës paraprake. Në fakt, kontrata paraprake është kontrata me anë të së cilës palët detyrohen kundrejt njëra-tjetrës të lidhin një kontratë të ardhshme, në rastet kur kanë përcaktuar përmbajtjen e kontratës kryesore, megjithatë kalimin përfundimtar të të drejtave dhe finalizimin e saj, palët kanë dëshiruar ta realizojnë në një moment të dytë. Kontratat paraprake mund të mos parashikojë tërësisht të gjitha kushtet e kontratës finale, por të ketë lënë hapësira për t’u negociuar. Në këtë kre do të analizohen të gjitha situatat në të cilat mund të ndeshen palët.

Në tërësi, ky punim analizon në detaje të gjitha pyetjet që mund të lindin rreth procesit formues të kontratës dhe përgjegjësisë së palëve në fazën parakontraktore, në mënyrë që të arrihet të dallohet se kur kemi një kontratë, cilat janë detyrimet reciproke ndërmjet palëve gjatë këtij procesi, deri kur jemi në terren jokontraktor dhe kur fillon të pranohet përgjegjësia kontraktore për palët. Interes të veçantë paraqet përgjegjësia parakontraktore në fazën e negociatave, ose bisedimeve paraprake. Fakti që numri i çështjeve që i referohen kësaj faze është shumë i limituar, tregon edhe për një mungesë njohje të kësaj lloj përgjegjësie. Trajtimi i saj, herë si pjesë e detyrimeve dhe të drejtave kontraktore dhe herë si pjesë e dëmit jashtëkontraktor, nuk rregullon siç duhet pasojat që duhet të kenë palët nga veprimet ose mosveprimet e tyre gjatë kësaj faze.

QËLLIMI DHE OBJEKTI I STUDIMIT: Ndërtimi i një teorie të

përgjithshme mbi procesin formues të kontratës dhe përgjegjësisë parakontraktore. Qëllimi i këtij punimi është të studiojë procesin e formimit të kontratës në mënyrë

progresive, në mënyrë që të përcaktohet faza parakontraktore dhe përgjegjësia që mund të vijë për palët deri në momentin e krijimit të kontratës. Në analizë nuk do të jetë vetëm ligji dhe praktika shqiptare, por një vend, në mënyrë të veçantë, i rëndësishëm, i është dedikuar analizës së legjislacioneve të vendeve kryesore të sistemit civil law, Itali, Francë, Gjermani dhe common law. Gjithashtu, procesi i harmonizimit të legjislacionit, në funksion të sigurisë juridike dhe ekonomike, e bën të nevojshme edhe analizimin e qasjes së përgjithshme të reflektuar në direktivat e BE-së, vendimet e gjykatave ndërkombëtare dhe instrumenteve të tjera ndihmëse.

Arritja e këtij qëllimi realizohet me anë të disa objektivave kërkimore, si më poshtë vijojnë:

Objektivi i parë është identifikimi i një teorie bazë filozofike që do të udhëheqë marrëdhëniet kontraktore dhe do të mbështesë nga njëra anë, interesat e secilës prej palëve private në mënyrë të mëvetshme dhe nga ana tjetër, do të ofrojë mekanizma kontrollues dhe rregullues në funksion të interesit të palëve si pjesë e shoqërisë dhe e tregut. Nevoja për të arritur në një konkluzion të përgjithshëm lidhur me këtë çështje, lidhet me ndarjen kryesore që ekziston ndërmjet dy sistemeve kryesore juridike, civil law dhe common law. Edhe pse Franca është vendi i cili ka prodhuar i pari idenë e lirisë, është common law sistemi që tregohet tepër i ngurtë lidhur me përgjegjësinë që iu njeh palëve në fazën parakontraktore, me arsyetimin se liria kontraktore është parimi bazë udhëheqës i këtyre marrëdhënieve. Ndërhyrja në lirinë e palëve, në krijimin e vullnetit kontraktor, vazhdon të mbetet një çështje e nxehtë dhe pa kufij përfundimtarë.

Objektivi i dytë është analizimi i modelit të lidhjes së kontratës në mënyrën klasike, nëpërmjet propozimit dhe pranimit, si dy akte individuale të fazës

ix

parakontraktore. Si pasojë e evoluimit të marrëdhënieve tregtare dhe mënyrës së të bërit biznes, është vërejtur tendenca e lëvizjes nga ky model klasik kontratë formues. Me anë të këtij objektivi, punimi do të dalë në konkluzione që lidhen me mënyrat e mundshme të të shprehurit të propozimit dhe pranimit, mundësinë e përshtatjes së këtij modeli me pjesën dominuese të kontratave, sado të evoluara apo atipike të jenë ato.

Objektivi i tretë është identifikimi i fazës parapërgatitore të propozim pranimit, konkretisht identifikimi dhe analizimi i fazës së bisedimeve paraprake ose negociatave. Kjo fazë shërben si burim i përgjegjësisë parakontraktore dhe ka sjellë evoluime në legjislacionet e shumë shteteve. Ky objektiv do të kërkojë edhe përcaktimin dhe analizimin e elementeve që nevojiten për të përcaktuar natyrën e përgjegjësisë parakontraktore, rrethanat që duhet të vërtetohen për të qenë përpara kësaj përgjegjësie dhe pasojat që vijnë për palët në këtë rast.

Pyetjet që kërkojnë të marrin përgjigje në këtë punim janë: Çfarë është faza parakontraktore? Kur kanë filluar përpjekjet e para për studimin e fazës parakontraktore? A paraqet rëndësi studimi i fazës parakontraktore? Cilat janë pasojat që vijnë nga propozimi dhe nga pranimi? A është modeli propozim-pranim një model që duhet të vazhdojë të jetë baza e lidhjes së kontratës? A njihet në ligjin shqiptar përgjegjësia parakontraktore? A shkaktohet dëm në fazën parakontraktore? A mban përgjegjësi civile pala për sjelljen e saj në fazën parakontraktore? Cila është baza ligjore e kësaj përgjegjësie? Çfarë natyre juridike ka përgjegjësia parakontraktore? A është ajo një lloj i përgjegjësisë jashtëkontraktore, kontraktore apo një lloj përgjegjësie i veçantë? Cili është kuptimi i bisedimeve paraprake dhe a mundet të sjellin ato kurdoherë përgjegjësi parakontraktore? A është i domosdoshëm elementi i fajit për të patur përgjegjësi parakontraktore? Cilat janë detyrimet e palëve në fazën parakontraktore? A është sjellja në kundërshtim me mirëbesimin kusht për lindjen e përgjegjësisë parakontraktore? Si duhet interpretuar mirëbesimi nga gjykatat? Cilat sjellje do të konsiderohen se vijnë në kundërshtim me mirëbesimin? Cilët janë detyrimet parakontraktore që burojnë nga mirëbesimi? Çfarë pasojash sjell përgjegjësia parakontraktore? A ka të drejtë të kërkojë pala e dëmtuar përmbushje në natyrë apo vetëm shpërblim në të holla? A përfshin shpërblimi i dëmit të dy komponentët e tij dëmin efektiv dhe fitimin e munguar? Si do të vlerësohet shpërblimi i plotë i dëmit? A përfshin shpërblimi i plotë vlerën e transaksionit të kontratës së projektuar? Cili është roli i kontratës së kaparit në fazën e lidhjes së kontratës? A detyron ai lidhjen e kontratës kryesore? Cilat janë pasojat që vijnë për palët në rast se nuk konkludohet në kontratën kryesore? A sjellin pasoja juridike marrëveshjet paraprake? A mund të barazohen pasojat e parakontratës me atë të kontratës përfundimtare? A mund të detyrohet të lidhë kontratën përfundimtare pala negociuese, e cila e ka marrë përsipër një detyrim të tillë në parakontratën e nënshkruar prej saj? Çfarë parashikon ligji evropian dhe legjislacionet e vendeve nga të cilat është marrë edhe modeli i Kodit Civil shqiptar për fazat e lidhjes së kontratës? Cili është qëndrimi i gjykatave ndërkombëtare? METODOLOGJIA E PËRDORUR

Ky punim trajton, në mënyrë të ndërthurur, aspekte teorike dhe praktike të fazave

nëpër të cilat kalon lidhja e kontratës dhe përgjegjësisë parakontraktore që lind për palët në momente të ndryshme përpara finalizimit të kontratës. Për të përmbushur qëllimin dhe

x

objektivat e temës është zgjedhur qasja induktive, e cila kërkon, që nëpërmjet metodave të analizës, sintezës, kërkimit dhe krahasimit, të shkohet nga analiza e fakteve, në arritjen e rezultateve dhe përfundimeve të këtij punimi.

Metodat kryesore të përdorura janë: metoda e analizës dhe sintezës së ligjit, me anë të së cilës identifikohen problematika ligjore të hasura nga studiuesit dhe gjykatat, të cilave tentohet t’u jepet zgjidhje nëpërmjet mënyrave të interpretimit logjik, literal, sistematik, krahasues, historik etj., metoda e kërkimit në doktrinë dhe në praktikën gjyqësore, ku si pjesë e literaturës kanë shërbyer libra, artikuj dhe botime të ndryshme, në gjuhë të huaj dhe analizë e vendimeve të gjykatave shqiptare, të shteteve të ndryshme dhe gjykatave ndërkombëtare, si dhe metoda krahasuese, ku është përdorur legjislacioni dhe përvoja italiane, franceze, gjermane, angleze dhe qëndrimi i mbajtur në akte të ndryshme ndërkombëtare si përpjekje të Bashkimit Evropian për uniformizimin dhe harmonizimin e ligjit edhe në këtë fushë, si Parimet e UNIDROIT për Kontratat Ndërkombëtare Tregtare, Parimet e së Drejtës Europiane të Kontratave dhe Drafti për Strukturën e Përbashkët të Referencës.

1

KREU I NDIKIMI I ASPEKTEVE FILOZOFIKE NË LIDHJEN E KONTRATËS

Hyrje

Zgjedhjet ligjore nuk janë gjë tjetër veçse reflektime të elementeve filozofike dhe

shoqërore që gjejnë mbështetje politike dhe terren ekonomik të përshtatshëm në një kohë të caktuar.

Ky kre ka si qëllim të sjellë disa reflektime, analiza sociale dhe filozofike mbi çështje që ndikojnë mbi njeriun, marrëdhënien e tij me individë të tjerë dhe me shtetin, kur vendoset përpara zgjedhjeve që përfshijnë në vetvete fuqi ekonomike, politike dhe shoqërore. Zgjedhja që kanë bërë në kohë filozofët për të studiuar natyrën njerëzore dhe reagimet e ndryshme në bazë të operacioneve logjike nuk i ka mbajtur ata larg të drejtës kontraktore në përgjithësi. Kjo shpjegohet me rëndësinë e veçantë që ka marrëdhënia kontraktore në menaxhimin dhe cilësinë e jetës së individit.

Gjatë zhvillimit të këtij kreu do të dalin një sërë pyetjesh të rëndësishme për sa kohë nuk mund të themi se është arritur maksimizimi i të mirave dhe përftimi i një modeli final që do të kënaqë të gjitha pritshmëritë dhe do të ketë një përgjigje për çdo pyetje. Teoria moderne e John Rawls-it është një teori që duket se i afrohet ekonomisë moderne dhe nevojave të individit dhe shtetit. Kreu trajton në mënyrë krahasimore disa teori, si ajo moniste dhe liberale, komunitariste dhe feministe. Gjithashtu, pikëpamje të filozofëve, si Murphy, Kronman, Nozick, Kant, Macaulay dhe Macneil. Këto pikëpamje analizojnë institute të rëndësishme që lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë me lidhjen e kontratës, siç është vullneti kontraktor, pozicioni i palëve, ndërhyrja e shtetit, të drejtat që mund të transferohen, kufizime të lirisë kontraktore, serioziteti dhe mirëbesimi gjatë negociatave, ideja e një ligji universal, pasojat e shprehjes së vullnetit, koncepti i pranisë, propozimit, pranimit dhe gabimit kontraktor.

Trajtimi i këtyre instituteve në mënyrë pyetjesh dhe zgjidhjes filozofike në këtë pjesë të parë, shërben edhe si orientues për disa nga çështjet themelore që do të trajtohen në mënyrë të zgjeruar në krerët në vijim.

1. Arsyet e lidhjes së kontratës sipas drejtësisë sociale dhe restauruese.

Teoria moniste dhe liberale Njeriu si qenie racionale ka qëllimet e tij, të cilat i ndjek në mënyra të ndryshme.

Qëllimi për të shkëmbyer të mirat duke lidhur marrëveshje me të tjerët, bën që kontrata të shërbejë si një mjet që njeriu mund ta përdorë kur e sheh se i përshtatet konceptit të tij për të mirën. Por, nëse nisemi nga koncepti i John Rawls-it për drejtësinë, se drejtësia është virtyti i parë i institucioneve1

1 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard university press Cambridge, Massachusetts, fq. 3, aksesuar:

, bëhet e vështirë dhënia e një përgjigje pyetjes se çfarë natyre ka lindja e një institucioni siç është kontrata.

http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-fkip/Perpustakaan/American%20Phylosophy/John%20Rawls%20-%20A%20Theory%20of%20Justice~%20Revised%20Edition.pdf.

http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-fkip/Perpustakaan/American%20Phylosophy/John%20Rawls%20-%20A%20Theory%20of%20Justice~%20Revised%20Edition.pdf�



2

Sipas Aristotelit, drejtësia mund të marrë dy forma, atë të drejtësisë sociale dhe atë të drejtësisë restauruese, modele të cilat ai i quan të kundërta me njëra-tjetrën2

Sipas Aristotelit, drejtësia sociale tregohet në ndarjen e parave, sendeve apo çdo gjëje tjetër që do të ndahet në një shoqëri, grup apo brenda një formacioni të caktuar. Çdo shoqëri vendos se cili parim i ndarjes së drejtë është i përshtatshëm me regjimin politik që ajo ka. Kështu për shembull, demokracitë do të parapëlqenin një parim, sipas të cilit, çdo individ do të përfitonte në kushte të barabarta; në ndryshim, aristokracia do të bënte shpërndarjen në bazë të “ekselencës” dhe në oligarki, ata që kanë më shumë pushtet dhe pasuri, do të marrin akoma më shumë pushtet dhe pasuri

. 1.1 Drejtësia sociale Sipas konceptit të drejtësisë shpërndarëse (sociale), të mirat ju shpërndahen

individëve sipas një kriteri të veçantë dhe në bazë të këtij kriteri çdo individ merr një pjesë të të mirave që po ndahen. Në ndryshim nga kjo, koncepti i drejtësisë restauruese, merret me drejtësinë në marrëdhëniet ndërpersonale, siç është edhe marrëdhënia kontraktore dhe nuk merret me shoqërinë në tërësi.

3

Por, çfarë do të ndodhë pasi të mirat të jenë shpërndarë dhe si do t’i përdorin njerëzit ato? Kjo është një nga pyetjet më me interes për të drejtën kontraktore. Përgjigjja e kësaj pyetje bën që të kalojmë nga modeli “statik” i kësaj teorie, në një interpretim më bashkëkohor të saj. Sipas Rawls, nuk mund të mbështetet as ideja e një shpërndarje të drejtë dhe as ajo e një shpërndarjeje ideale që duhet ruajtur me çdo kusht, por një strukturë institucionale e tillë që lejon individët të përdorin të ardhurat të cilat kanë siguruar sipas pëlqimit të tyre, sigurisht pa cenuar të drejtat e personave të tjerë

. Sipas kësaj teorie, njerëzit trajtohen si të barabartë nëse shpërndarja e të mirave bëhet sipas një kriteri të përshtatshëm, dhe nëse ata marrin të mira të ndryshme, do të thotë që, sipas kriterit të vendosur, ata janë njerëz të ndryshëm. Pra, sipas kësaj ideje, gjithçka do të shpërndahet sipas disa parametrave specifikë të cilët janë të njëjtë në “grupin” e njerëzve ku do të bëhet kjo shpërndarje dhe secili do të marrë atë çfarë i takon, pa u ndërvarur nga ndërveprimi midis tyre.

4. Pra, njerëzit janë të lirë të bëjnë dhurata, të shkëmbejnë të mirat në mënyrë që të kënaqin konceptin e tyre për të mirën, por në të njëjtën kohë, të mos cenojnë drejtësinë sociale5

Drejtësia restauruese, në ndryshim nga ajo sociale, merret me marrëdhëniet ndërpersonale. Ajo mbron një lloj barazie midis palëve gjatë lidhjes së marrëveshjes në kuptim të interesave që ata arrijnë. Sipas kësaj teorie, do të ishte padrejtësi nëse njëra palë do të fitonte, ndërsa pala tjetër do të pësonte një humbje. Për më tepër, nëse një palë

. Pas këtij procesi do të lindë gjithmonë nevoja e një rishpërndarje, në mënyrë që të mos shkaktohet dëm në shpërndarjen e drejtë të të mirave.

1.2 Drejtësia restauruese

2 John Gardner, The Purity and Priority of Private Law, 1996, 46 U. Toronto L. J., fq. 459-468. 3 Martin Hevia, Reasonableness and responsibility: A theory of Contract law, 2013, Springer, fq. 10. 4 John Rawls, Justice as Fairness, A Restatement, 2001, The Belknap Press of the Harvard University Press, fq. 52–54. 5 Ibid.

3

do të marrë atë çfarë i takon palës tjetër, atëherë duhet që pala përfituese pa të drejtë, të kthejë atë që ka përfituar6. Drejtësia restauruese mbron të drejtat e një personi nga një person tjetër, por nuk thotë asgjë për shpërndarjen e drejtë të këtyre të drejtave. Pra, ajo merr në analizë vetëm ndreqjen e gabimeve dhe korrigjimin e fitimeve të përvetësuara në mënyrë të gabuar. Palët konsiderohen të barabarta, por kjo barazi nuk është për shkak të meritës, nevojave apo çfarëdo kriteri që përcakton drejtësia sociale dhe këtu dallojnë sërish nga njëra-tjetra7

Rawls thotë se palët nuk e dinë se si gjendja e tyre mund të ndikohet nga mundësi të ndryshme, kështu që ato janë të detyruara të vlerësojnë vetëm mbi bazën e konsideratave të përgjithshme (veli i injorancës)

. Qëllimi i drejtësisë restauruese është mbrojtja e të drejtave. Nga mënyrat e ndërveprimit ndërmjet njerëzve, kalohet në idenë e ndërveprimit të

tyre për të lidhur një kontratë, ndërveprim ku ata merren vesh me njëri-tjetrin, ndërveprim konsensual. Në vijim të teorisë së drejtësisë restauruese, kontrata lidhet kur palët, me vullnet të lirë, marrin përsipër të ndryshojnë reciprokisht gjendjen e tyre faktike dhe juridike. Në këtë mënyrë, ato krijojnë të drejta dhe detyrime të reja, ku njëra palë në kontratë merr përsipër të përmbushë një detyrim në shkëmbim të përfitimit të një të drejte, ndërsa pala tjetër kërkon përmbushjen e këtij detyrimi (e drejta e kësaj pale) në shkëmbim të marrjes përsipër të një detyrimi (e drejta e palës tjetër).

Nga analiza e drejtësisë sociale dhe drejtësisë restauruese, parë në optikën e lidhjes së një kontrate, ajo që qëndron është se ndërveprimet midis palëve që duan të lidhin një kontratë kanë lidhje vetëm me drejtësinë restauruese, si rregullatore e pasojave që vijnë nga lidhja, tërheqja apo ekzekutimi i një marrëveshje kontraktore. Lidhja midis dy teorive qëndron në faktin se drejtësia sociale nuk duhet të përdoret si justifikim për të shmangur drejtësinë restauruese.

8. Sipas tij, individët kanë aftësi të krijojnë, ndryshojnë dhe të arsyetojnë në mënyrë racionale një konceptim për të mirën. Në këtë kuptim, për shkak se ata janë të lirë, kjo i bën të jenë përgjegjës për atë që bëjnë ose thonë ndërsa ndjekin planet e tyre të jetës9. Sipas teorisë së tij, njerëzit janë jo vetëm racionalë, por edhe të arsyeshëm10

Drejtësia kontraktore do të realizohet atëherë kur palët do t’i trajtojnë rregullat e kontratës me idenë e vendosjes së kushteve të drejta gjatë ndërveprimit. Kjo ide reciprociteti do të thotë se palët nuk duhet t’i negociojnë kushtet në mënyrë të

. Kjo do të thotë se edhe pse ne jemi të lirë të veprojmë sipas dëshirave tona, në fund ato duhet të kalojnë nëpër filtrin e arsyes. Ky arsyetim zbulon një karakter publik brenda marrëveshjeve private, që sjell nevojën e vendosjes së një sistemi rregullash kontraktore.

Si konkluzion, mund të arrihet në përfundimin se hyrja në një marrëdhënie kontraktore rregullohet më shumë nga parimet e drejtësisë restauruese, sesa nga ato të drejtësisë sociale.

6 Ernest Weinrib, Corrective Justice in a Nutshell, 2002, U. Toronto L. J. fq. 349. 7 Martin Hevia, Reasonableness and responsibility: A theory of Contract law, 2013, Springer, fq. 12. 8 Idem, fq. 118. 9 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard university press Cambridge, Massachusetts, fq.381, aksesuar: http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-fkip/Perpustakaan/American%20Phylosophy/John%20Rawls%20-%20A%20Theory%20of%20Justice~%20Revised%20Edition.pdf. 10 Citim John Rawls: “Arsyetueshmëria i çon agjentë në botën e të tjerëve, ku ata bëhen të barabartë dhe janë gati të propozojnë ose pranojnë kushte të ndershme për bashkëpunim.” Political Liberalism, 1993, New York, Columbia University Press, fq. 53.




4

njëanshme, por këto kushte duhet të jenë të arsyeshme11

Teoria moniste nuk bën një ndarje midis parimeve të së drejtës që zbatohen për institucionet dhe ato që përdoren për marrëdhëniet kontraktore midis privatëve. Sipas saj çështjet e drejtësisë i përkasin vetëm drejtësisë sociale. Sipas teorisë moniste, ligji iu flet të gjithëve me një zë, dhe për këtë arsye meriton bindjen e të gjithëve

. Individët duhet të ndërveprojnë me kushte të drejta dhe ta bëjnë këtë si të barabartë. Arritja e kësaj do të kërkonte vendosjen e disa standardeve objektive dhe të njohura, në mënyrë që të jenë të kuptueshme për të dyja palët.

Këto dy teori, vlen të analizohen edhe në aspektin krahasimor me teorinë moniste dhe atë liberale.

1.3 Teoria moniste

12

Liam Murphy sugjeron se parimet që vendosen për institucionet duhet të jenë të njëjta me ato që drejtojnë njerëzit

. Në të kundërt, teoria liberale pranon se çështjet e drejtësisë i përkasin vetëm drejtësisë restauruese.

13. Sa më të lirë të jenë njerëzit, aq më mirë jetojnë duke mbrojtur interesin e tyre14. Në këtë perspektivë, hidhet dyshim nëse duhet të kemi apo jo të drejtë kontraktore. Nëse do të pranohej se do të vendoseshin rregulla kontraktore, këto rregulla do t’i shërbenin drejtësisë restauruese. Në vijim të këtij argumenti, sipas Murphy-it, nuk kemi kontrata të mirëfillta private, ato janë gjithmonë derivate që përfaqësojnë drejtësinë sociale. Teorinë moniste e ka mbështetur dhe përkrahur edhe Anthony Kronman, profesor në fushën kontraktore, falimentin dhe teoritë sociale. Sipas tij, ideja e një marrëveshje vullnetare mund të kuptohet vetëm si një koncept i një shpërndarje të barabartë15

Për teorinë liberale marrim pikëpamjen e njërit prej përfaqësuesve të teorisë liberale, Robert Nozick. Sipas tij, çdo individ ka të drejtë mbi trupin e tij dhe talentin e tij. Individët janë të lirë të përdorin pushtetin sipas vullnetit të tyre, pa u bërë agresivë ndaj të tjerëve. Gjithashtu, individët mund të përfitojnë të drejta të reja, të drejta të cilat rregullohen nga parimet e drejtësisë në marrjen dhe transferimin e tyre

. Ai thotë se e drejta kontraktore duhet të përdoret si një instrument për drejtësinë sociale dhe këtë interpretim duhet të bëjnë edhe gjykatat edhe ligjvënësi në mënyrë që të arrihet një shpërndarje sa më e drejtë ndërmjet anëtarëve të një shoqërie. Kjo është pikërisht ajo që kundërshtojnë liberalët, të cilët nuk pranojnë asnjë ndërhyrje të shtetit në shpërndarjen e burimeve.

1.4 Teoria liberale

16

11 Arthur Ripstein, Equality, Responsibility, and the Law, 1999, Cambridge: Cambridge University Press, fq. 206.

. Sipas Nozick, marrëveshjet kontraktore dhe e drejta për të marrë apo transferuar, janë të papajtueshme

12 Hanoch Dagan, Autonomy, pluralism, and contract law theory, 2013, fq. 32, aksesuar: https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4358&context=lcp. 13 Liam Murphy, Institutions and the Demands of Justice, 1998, 27 Phil. & Pub. fq. 251. 14 Idem, fq. 258. 15 Anthony Kronman, Contract Law and Distributive Justice, 1980, fq. 472, aksesuar: http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2068&context=fss_papers. 16 Peter Benson, The Basis of Corrective Justice and Its Relation to Distributive Justice, 1992, 77 Iowa L. Rev. 515, fq. 518.

https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4358&context=lcp�

http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2068&context=fss_papers�

5

me ndonjë model teorie të drejtësisë. Duke qenë se individët kanë të drejtë të hyjnë në marrëdhënie kontraktore, nuk mund të gjendet asnjë model i cili nuk kufizon lirinë e individit17. Pra, asnjë model teorie i drejtësisë nuk është bindës18

E drejta për të fituar ose për të blerë, sipas liberalëve, lidhet me konceptin e vetpronësisë. Pronësia mbi trupin na çon në pronësinë mbi talentet tona, për ato ne kemi të drejta pronësie. Për analogji, në të njëjtën mënyrë siç ne marrim gjithçka që prodhohet nga toka, që është e jona, në të njëjtën mënyrë ne marrim gjithçka që prodhojmë me talentin, që është i yni. Gjithashtu, një person që merr një pasuri nga dikush që e ka atë, apo të cilit i është transferuar në mënyrë të drejtë, bëhet pronar i kësaj pasurie

. Për liberalët, pushteti dhe detyrimet që ka shteti nuk mund të jenë të ndryshme nga pushteti dhe detyrimet që kanë individët. Për liberalët, gjithçka është e drejtë private.

Nga pikëpamja e teorisë liberale, nëse pranon teorinë e shpërndarjes së drejtë të të mirave, drejtësinë sociale, nuk mund të shpjegosh kuptimin e kontratave, ku individë privatë, ushtrojnë lirinë e tyre duke ndërvepruar me të tjerët sipas bindjes dhe vullnetit të tyre. Kjo sepse heqja e elementit të lirisë së individit heq edhe veçoritë e kontratës si institut. Për këtë arsye, teoria liberale është shumë tërheqëse në kohën ku jetojmë. Prirja e përgjithshme është të jemi mbështetës ndaj çdo teorie që ka në thelb lirinë e individit për të vendosur lidhur me burimet, në mënyrën që e vlerëson më të përshtatshme dhe të dobishme për të. Kjo lidhet drejtpërdrejtë me të drejtën e individëve për të fituar dhe për të transferuar të mira.

19

17 Shënim i autorit: “Teoria e krijuar nga Nozick është një teori e cila pranon mënyra të ndryshme transferimi të mirash dhe e bazon drejtësinë në shpërndarje në bazë të aspektit historik, atë çfarë njerëzit kanë bërë në të shkuarën. Pra, për të ditur nëse një person është pronar i një sendi, ne duhet të dimë nëse ai e ka blerë apo e ka vjedhur atë. Teoria e shpërndarjes sipas një kriteri të caktuar, ose drejtësia sociale, është një skenar që nuk funksion në asnjë rast. Për ta ilustruar, Nozick merr një shembull, në të cilin një basketbollist i famshëm, nënshkruan një kontratë me skuadrën ku kërkon që të marrë 25 cent për çdo biletë të shitur. Në përfundim të sezonit ai përfitoi 250 mijë dollarë për shkak se miliona njerëz kishin shkuar të shikonin ndeshjet. Në këtë këndvështrim, çfarëdo kriteri që do të zgjidhet, siç propozon drejtësia sociale, do të ketë pakënaqësi në shpërndarje dhe do të kërkohet ndërhyrje e vazhdueshme, e cila do të funksionojë si një ndalim për transferimin e të ardhurave sipas vullnetit të individëve. 18 John Shand, The Twentieth Century: Quine and After, 2006, McGill-Queen's University Press, fq. 95. 19 Robert Nozick, Anarchy, State, and Utopia, 1974, fq. 151, New York: Basic Books.

. Pra, një person që transferon të mira duke qenë pronar i tyre, ka të drejtë t’ia transferojë ato kujtdo që dëshiron dhe në formën që dëshiron: shitje, dhurim, trashëgimi, por jo nëpërmjet mashtrimit, vjedhjes etj. Individi do të quhet pronar i ligjshëm vetëm nëse çdo transfertë rezulton të jetë bërë në përputhje me parimin e drejtësisë që në transaksionin e parë prej pronarit të parë të saj. Në të kundërt, nëse zotërimi dhe transferimi nuk është bërë në këtë mënyrë, atëherë ai do të jetë një zotërim i padrejtë.

Por, le të ndalemi në rregullat kontraktore që propozon kjo teori. Rregulli i parë është se të drejtat mund t’i kalohen një pale tjetër si dhuratë, ose

në shkëmbim të diçkaje tjetër, por gjithmonë ato të drejta që mund të transferohen. Kështu, e drejta kontraktore është e varur nga një teori më e përgjithshme, e cila përcakton se çfarë të drejtash janë të transferueshme dhe mënyrën se si duhet të bëhet ky kalim nga një person te një tjetër. Kuptimi që liberalët i japin ligjit privat bazohet në idenë se, përveç rastit kur ndërmjet palëve ka një kontratë, në bazë të së cilës ata detyrohen reciprokisht, në asnjë rast tjetër individi nuk mund të detyrohet të bëjë diçka falas për të tjerët.

6

Kjo na çon në rregullin e dytë, në idenë e dhënies së pëlqimit, apo miratimit për të qenë pjesë e një marrëveshje. Pra, nuk mund të ketë një marrëveshje kontraktore nëse nuk kanë dhënë pëlqim palët e përfshira në të, pëlqim i cili duhet të manifestohet dhe të bëhet i ditur nga ana e tyre. Kjo shprehje vullneti është ajo që e justifikon moralisht detyrueshmërinë e kontratës. Kështu, sipas konceptit liberal, pëlqimi i ofruar nga individët në marrëdhëniet e tyre private përshkon të gjitha aspektet e tjera të shoqërisë. Kontrata bëhet institucion qendror si pasojë e këtij manifestimi të pëlqimit dhe e drejta kontraktore zgjeron rëndësinë e saj.

Rawls shpjegon se, nën kuptimin liberal për shtetin, pushteti dhe detyrat që ushtron shteti nuk mund të jenë të ndryshme nga pushteti dhe detyrat që kanë individët.

Pra, këtu dallojmë një rregull të tretë, faktin se liberalët e shohin shtetin si të ishte një subjekt i të drejtës private, i lindur në të njëjtën mënyrë si marrëveshjet e lidhura midis subjekteve private. Kontrata sociale, sipas tyre, nuk është gjë tjetër veçse një marrëveshje midis individit dhe një formacioni për të mundësuar disa shërbime. Për këtë arsye liberalët njohin vetëm të drejtën private dhe i njohin shtetit të drejtën të kryejë vetëm ato veprime të cilat individët kanë miratuar.

Si rrjedhim, për shkak se ndërhyrja në vetpronësinë e individëve dhe në çdo të drejtë tjetër pasurore shihen si shkelje të të drejtave, liberalët elaborojnë rregullin e katërt, sipas të cilit nuk ka një shpërndarje qendrore, nuk ka një grup ose një person që kontrollon të gjitha burimet dhe njëkohësisht të vendosë se si të ndahen ato20

Megjithatë, teoritë bashkëkohore të drejtësisë sociale janë dinamike dhe jo statike. Këtë mundohet të evidentojë Rawls në teorinë e tij mbi drejtësinë sociale. Sipas tij, nëse vendosen institucionet e duhura, atëherë, shpërndarja që ato do të bëjnë është e drejtë. Pra, në mbështetje të kësaj ideje, drejtësia sociale vepron nëpërmjet institucioneve dhe e shtrirë në kohë. Sipas Rawls parimet e drejtësisë nuk zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtë në veprimet e individëve, por në strukturën bazë të shoqërisë, e cila është korniza sociale në sfondin e të cilës ndërveprojnë individët. Kështu, edhe modeli i basketbollistit i sjellë nga Nozick, ka nevojë të korrigjohet, sepse nuk do të kishte asgjë të keqe nëse dikush do të jetë më i pasur se të tjerët. Sipas Rawls, njerëzit e dinë se në një shtet social gjendet mënyra për ruajtjen e drejtësisë

. 1.5 Përqasje bashkëkohore e drejtësisë sociale

21

Si konkluzion, për shkak se liberalët e vendosin theksin te liria, ata shpjegojnë më së miri natyrën private të kontratave dhe kanë të drejtë kur mbështesin idenë se njerëzit duhet të jenë në gjendje të përdorin burimet në mënyrën që ata dëshirojnë. Megjithatë, duhet parë me rezervë ideja se liria kontraktore është tërësisht e papajtueshme me drejtësinë sociale

. Sipas teorive bashkëkohore të drejtësisë sociale nuk është e nevojshme ndërhyrja e vazhdueshme në jetët e njerëzve. Modeli liberal i konceptimit të drejtësisë është ai i një modeli drejtësie tërësisht procedural (drejtësia në procesin e zgjidhjeve të mosmarrëveshjeve dhe shpërndarjes së burimeve). Atëherë kur gjithkush respekton të drejtat e tjetrit, siç e përcaktojnë liberalët, shpërndarja e arritur është domosdoshmërisht e drejtë, sido që të jetë ajo.

22

20 Idem, fq. 150. 21 John Rawls, Political Liberalism, 1993, New York: Columbia University Press, fq. 253. 22 Martin Hevia, Reasonableness and responsibility: A theory of Contract law, 2013, Springer, fq. 17.

.

7

Nga idetë mbi filozofinë e drejtësisë dhe lidhjen e saj me interesin privat të individëve që kërkojnë realizimin e përfitimit më të madh të tyre, arrijmë në konkluzionin se asnjë teori nuk mund të qëndrojë tërësisht më vete dhe e pavarur. Nuk mund të kemi vetëm drejtësi sociale ashtu sikur nuk mund të kemi vetëm drejtësi restauruese. Një ndër teoritë bashkëkohore me një qasje të ndërmjetme, teoria e elaboruar nga John Rawls, bën që të mos cenohet liria kontraktore, por njëkohësisht të arrihet një përputhshmëri edhe me drejtësinë sociale.

2. Krijimi i një prej kushteve për një ndërveprim të drejtë individ-shoqëri Teoria e një ndarje të përgjegjësive midis individëve dhe shoqërisë është krijuar

dhe elaboruar nga Rawls. Nga njëra anë, shoqëria ka detyrimin t’iu mundësojë individëve një ndarje të drejtë të burimeve, ndërsa nga ana tjetër, individët janë të detyruar të ruajnë drejtësinë e këtyre institucioneve. Vetëm pasi ata kanë përfituar nga kjo ndarje e drejtë, ata kanë të drejtë ta përdorin atë sipas interesave të tyre.

Liria e tyre është ajo që i bën individët të jenë përgjegjës për zgjedhjet që bëjnë. Edhe pse çdo individ ka perceptimin e tij për të mirën, kur ata ndërveprojnë me njerëz të tjerë, duhet të kuptojnë, që ky perceptim është reciprok. Kjo vendos kufij në atë sesi njerëzit sillen me njëri-tjetrin, ndërkohë që kërkojnë të arrijnë qëllimet e tyre. Kjo do të thotë që liria është e barabartë, pasi askush nuk mund të bëjë diçka që një tjetër nuk mund t’ia bëjë atij. Kështu, kur individët dëshirojnë të hyjnë në një marrëdhënie kontraktore, ata duhet të jenë seriozë.

Vendosja e individëve në një bazë të drejtë, pra kur ata kanë të gjitha mundësitë të veprojnë si të barabartë, i bën të drejta të gjitha marrëveshjet mes tyre, edhe kur dikush fiton më shumë, apo më pak. Për këtë arsye, forca shtrënguese e shtetit është e lejuar vetëm atëherë kur ajo mbron lirinë e individëve për të qenë të barabartë.

Ndërveprimi social në një sistem të drejtë lejon që njerëzit të konkurrojnë me njëri-tjetrin në një treg të lirë, me kushtin e respektimit të të drejtave dhe lirive të tjetrit. Vendosja në kushte të barabarta do të thotë që gjithkush të ketë njëlloj të drejtë për akses në të mirat dhe burimet, në mundësi dhe në institucione.

Megjithatë, vetë Rawls mendon se ky model nuk është i plotë, sepse sipas tij është e padrejtë që fati i individëve të përcaktohet nga rrethanat shoqërore. Duket sikur çështja bëhet edhe më e vështirë kur hyjnë në lojë ndryshimet natyrore ndërmjet individëve, talentet, inteligjenca etj. dhe është e qartë se këto të mira nuk mund të shpërndahen. Për më tepër, nuk ka asnjë interes të shmangen ato, përkundrazi, kushdo do të donte të shfrytëzonte faktin që është më i zgjuar se të tjerët. Megjithatë, edhe pse këto pabarazi natyrore nuk mund të “korrigjohen”, ajo çfarë ka rëndësi është që këto të mos krijojnë terren për padrejtësi shoqërore. Rawls e shikon shoqërinë si një sistem të drejtë të bashkëpunimit social përgjatë kohës. Bashkëpunim nuk do të thotë thjesht një veprimtari shoqërore e koordinuar, por bashkëpunim midis individëve nën drejtimin e rregullave publike, të cilat janë pranuar si të tilla prej tyre. Kushtet e këtij bashkëpunimi duhet të jenë të drejta dhe reciproke, që do të thotë se çdo person që iu nënshtrohet këtyre kushteve duhet që, në mënyrë të arsyeshme, t’i ketë pranuar ato23

23 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard university press Cambridge, Massachusetts, fq.294, aksesuar:

.

http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-


8

Këto elemente tregojnë për një shoqëri të mirërregulluar, ku, së pari, çdo individ pranon se edhe individët e tjerë në shoqëri kanë të njëjtin koncept për drejtësinë dhe pranojnë të njëjtat rregulla; së dyti, institucionet kryesore shoqërore dhe politike janë të organizuara në përputhje me këto parime të drejtësisë; dhe së treti, çdo individ është në gjendje të kuptojë dhe aplikojë parimet e drejtësisë që janë pjesë e shoqërisë ku ai ndërvepron24

Njeriu i arsyeshëm, sipas Rawls-it, nuk është detyrimisht altruisti, ai që dëshiron të mirën e përgjithshme, por ai që dëshiron një botë ku ai, si i lirë dhe i barabartë, të bashkëpunojë me të tjerët në bazë të parimeve të pranuara nga të gjithë në bazë të parimit të një bashkëpunimi të ndershëm. Njeriu i arsyeshëm është i gatshëm të diskutojë dhe të propozojë kushte

. 2.1 Njeriu i lirë, i barabartë, i arsyeshëm, racional dhe raporti i tij me

shoqërinë Bashkëpunimi social kërkon një njeri të lirë dhe të barabartë. Si i lirë, ai e ndien veten të pavarur dhe nuk identifikohet me ndonjë përcaktim të

bërë nga jashtë për atë që është e mirë, por ai ka kapacitetin të kontrollojë dhe vetëkorrigjojë konceptin e së mirës në mënyrën më të përshtatshme për të. Siç e përmenda edhe më lart, kjo liri i bën njerëzit të jenë në gjendje për të marrë përgjegjësi për arritjen e objektivave të tyre.

Si i barabartë, ai konsiderohet se ka një kapacitet bazik të vlerave morale, të nevojshme për të qenë pjesë e këtij bashkëpunimi social.

Siç vihet re, Rawls i kushton vëmendje të veçantë individit dhe përdor disa folje për ta përshkruar atë, njeriu duhet të njohë, të pranojë, të kuptojë, të aplikojë. Të gjitha këto tregojnë për karakteristika, cilësi, që ai duhet t’i mbartë dhe që i japin atij një karakter politik. Sipas Rawls-it njeriu duhet të ketë aftësi për të kuptuar, përdorur dhe vepruar me një sens drejtësie, për të zgjedhur në mënyrë të drejtë kushtet e bashkëpunimit të tij me të tjerët. Gjithashtu, ai duhet të ketë aftësinë të krijojë dhe arrijë të mirën.

Liria dhe barazia duhet të plotësohen nga fuqia për të arsyetuar dhe gjykuar në mënyrë racionale.

25. Në të kundërt, njeriu jo i arsyeshëm, vepron në mënyrë oportuniste. Ai mund të tentojë të hyjë në një bashkëpunim, por nuk kërkon kushte të ndershme negocimi, në mënyrë që, sapo situata ta lejojë, ai të shkelë kushtet në dobi të interesave të tij26

Njeriu racional, sipas Rawls-it, është ai që ka aftësinë të vendosë, ndryshojë dhe të shkojë drejt konceptimit të tij për të mirën, në funksion të qëllimit që ka. Njeriu racional vendos se çfarë do të arrijë dhe përdor mjetet më efektive për të arritur atë që ka zgjedhur

.

27

fkip/Perpustakaan/American%20Phylosophy/John%20Rawls%20-%20A%20Theory%20of%20Justice~%20Revised%20Edition.pdf

. Kjo nuk do të thotë që njeriu racional është egoist, sepse interesat e tij nuk janë domosdoshmërisht interesa prej të cilave fiton vetëm ai.

. 24 Idem, 295. 25 John Rawls, Justice as Fairness, A Restatement, 2001, fq. 50, Cambridge: The Belknap Press of the Harvard University Press. 26 Ibid. 27 Idem, fq. 51.

9

Këto dy karakteristika së bashku, shkojnë me idenë e përgjithshme të një bashkëpunimi shoqëror, ku individi vendos kushte të ndershme, duke mbajtur me vete përgjegjësi. Njerëzit, duke vepruar si një entitet i vetëm, krijojnë shoqërinë. Ata, si shoqëri, kanë përgjegjësi për ruajtjen e barazisë në gëzimin e lirive themelore dhe mundësive të barabarta, duke mbështetur institucionet e tyre. Nga ana tjetër, vetë individi, ka përgjegjësinë për përshtatjen e qëllimeve të tij, me të gjitha mjetet që parashikon, duke pasur parasysh situatën e tij të tashme dhe parashikimin për të ardhmen.

Kjo ndarje dydimensionale e përgjegjësive bën që, individi vetë, i lirë dhe i barabartë, të mbajë përgjegjësi për atë që bën në jetën e tij dhe, nga ana tjetër, shoqëria si e tërë ka detyrimin të garantojë që individët të kenë ato burime dhe mundësi që e lejojnë atë të arrijë qëllimet dhe objektivat e vendosura.

Dimensioni i parë lidhet me përgjegjësinë që marrin individët ndaj njëri-tjetrit, në marrëdhëniet e tyre të së drejtës private. Ata duhet të jenë të lirë të bëjnë atë që iu përshtatet më shumë interesave të tyre, sa kohë që kjo nuk cenon interesat e të tjerëve. Nuk do të kishte kuptim që ata që kanë burime të mos jenë në gjendje t’i përdorin për të mirën e tyre. Një nga mënyrat me të cilën individët përmbushin planet e tyre është lidhja e kontratave me të tjerët, për të organizuar të ardhurat sipas konceptimit të secilit për të mirën. Por, sigurisht ata kanë të drejtë edhe të mos lidhin një kontratë. Askush nuk detyrohet të arrijë në një marrëveshje. Kjo e bën kontratën të ketë si element thelbësor vullnetin. Kur lidhin një marrëveshje, individët krijojnë një bashkëpunim për një projekt të caktuar, ku secila prej palëve ushtron pushtetin e saj dhe e vë atë në dispozicion të palës tjetër. Kjo shpjegon se pse një person që nuk merr pjesë në lidhjen e një kontrate nuk ka arsye pse të fitojë, humbasë apo të marrë përgjegjësi prej saj.

Duke i konsideruar kontratat si mekanizma për shpërndarjen vullnetarisht të burimeve, nga një palë në një tjetër, edhe e gjithë shpërndarja e pasurive, aseteve në një shoqëri do të ndryshojë sa herë që lidhet një kontratë. Bashkë me këtë ide ndahen edhe pasojat. Nëse njëra palë shkel kushtet e kontratës kjo ka efekt, jo vetëm për palën “humbëse”, por edhe për shpërndarjen në tërësi të pasurive në shoqëri. Nga shkëmbimi i të mirave, pala mund të përmirësojë pozitën e vet, ose mund të humbasë, por kjo është shprehje e idesë se kushdo përgjigjet për zgjedhjen që ka bërë për të hyrë në një marrëveshje ose jo, pra, kjo ngelet një përgjegjësi e tij individuale.

Janë mekanizmat institucionalë ata që më pas rregullojnë shpërndarjen, siç ndodh për shembull nëpërmjet sistemit të taksave28

28 Idem, fq. 268-269.

. Ky është edhe dimensioni i dytë. Këto mekanizma nuk përbëjnë ndërhyrje të vazhdueshme në veprimet apo planet e njerëzve, përkundrazi individët e dinë dhe e kanë pranuar se ata janë pjesë e një skeme që parashikon bashkëpunim shoqëror, pjesë e të cilit është edhe ky taksim mbi pasurinë apo pronat e tyre dhe i marrin parasysh këto rregulla kur ndërtojnë planet e tyre.

Rawls arsyeton se rregullat që udhëheqin transaksionet midis privatëve dhe personave juridikë duhet të jenë të thjeshta dhe praktike. Ato duhet të mundësojnë që këto subjekte të jenë të lira të veprojnë me efektivitet për të arritur qëllimet e tyre, pa kufizime të tepërta. Pra, rregullat që drejtojnë sjelljen e palëve në lidhjen e kontratave nuk duhet të jenë të ndërlikuara, pasi ato duhet të kenë parasysh kapacitetin e subjektit për t’i kuptuar dhe ndjekur ato me lehtësi. E kundërta, do ta bënte hyrjen në marrëdhënie kontraktore një sipërmarrje të vështirë dhe të kushtueshme dhe kontrata nuk do të shihej më si një mjet efikas për të arritur qëllimet e individit.

10

Çështja tjetër që shtrohet për diskutim në vijim të idesë që parashtrova më lart, është se si vendosen këto rregulla ose kushte ndërveprimi.

2.2 Vendosja e kushteve të “kontratës sociale” Të parat në radhë janë kushtet e “kontratës sociale”. Sipas Rawls kushtet

vendosen nëpërmjet një marrëveshje hipotetike nga palët e angazhuara në këtë bashkëpunimin. Pra, duhet të dihet se për çfarë palët mund ose do të bien dakord. Në mënyrë që kjo marrëveshje të jetë e drejtë, individët nuk duhet të avantazhohen në mënyrë të pandershme gjatë negociatave mes tyre. Ai sugjeron që sfida është krijimi i një "pikëpamje" nga e cila mund të arrihet një marrëveshje e drejtë. Ideja e vendosjes së njerëzve përpara “velit të injorancës” është situata ku ata nuk e dinë sesi alternativat e mundshme do të ndikojnë në rastin e tyre dhe për këtë arsye ata janë të detyruar të vlerësojnë parimet mbi bazën e një konsiderate të përgjithshme29

Prezumohet se palët nuk i njohin të gjitha faktet. Ata nuk dinë vendin e tyre në shoqëri, klasën shoqërore që i përkasin, nuk dinë përmasën e pasurisë së tyre në shpërndarjen e përgjithshme, talentet, inteligjencën dhe fuqinë e tyre. Ata gjithashtu nuk njohin situatat e veçanta të shoqërisë ku jetojnë, zhvillimin ekonomik dhe shoqëror, nivelin e civilizimit dhe të kulturës. Ky njeri, i vendosur në këtë pozicion fillestar, nuk di as se në cilën gjeneratë bën pjesë. Të gjitha këto kufizime që i vendosen njohjes janë të përshtatshme sepse pyetjet thelbësore mbi drejtësinë sociale janë të gjithëkohshme

.

30

Së dyti, ndryshimet shoqërore dhe ekonomike duhet të plotësojnë dy kushte: a) duhet të vendosen vetëm për pozicione që janë të hapura për të gjithë, në kushtet e një mundësie të drejtë dhe të barabartë dhe b) duhet të jenë në dobi të shtresave më të disavantazhuara të shoqërisë. Edhe pse mund të pretendojmë se përgjithësisht të gjithë njerëzit janë në gjendje të krijojnë ambiciet e tyre, drejtësia sociale duhet të trajtojë konceptin e nevojës në mënyrë tjetër. Një person që është mendërisht jo i përgjegjshëm nuk mund të pretendohet se do të jetë në gjendje ta kalojë këtë problem. Për këtë arsye,

. Kështu ata zgjedhin parimet e drejtësisë që do të drejtojnë institucionet e shoqërisë, të cilat vetëm në këtë mënyrë do të jenë të drejta e të ndershme. Kur vendosin këto kushte, palët nuk mendojnë për veprimet e tyre individuale. Ato vendosin vetëm parimet që duhet të qeverisin institucionet.

2.3 Vendosja e rregullave midis privatëve “Veli i injorancës” nuk mund të merret në konsideratë për vendosjen e rregullave

që do të rregullojnë marrëveshjet mes privatëve sepse ai nuk parashikon përgjegjësinë individuale. Kjo është arsyeja pse për vendosjen e këtyre kushteve përdoret si referencë logjika e drejtësisë restauruese. Rawls-i i jep përgjigje vendosjes së këtyre rregullave midis privatëve nëpërmjet dy parimeve bazë:

Së pari, çdo person ka të njëjtën të drejtë, të pamohueshme, për të pasur një skemë që i jep mundësinë të ketë dhe ushtrojë në mënyrë të barabartë liritë themelore, skemë e cila është njësoj e pajtueshme për të gjithë.

29 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard University press Cambridge, Massachusetts, fq. 118. 30 Ibid.

11

atyre duhet t’iu jepet mundësia të marrin më shumë burime. E njëjta gjë vlen edhe në rastin e një personi të sëmurë që i ka më të limituara mundësitë e tij.

Parimi i parë, ai i lirisë, prevalon mbi të dytin, që do të thotë se parimi i të drejtave të barabarta qëndron mbi parimin e ndryshimeve midis njerëzve. Kjo shkon në sinkron edhe me vetë ndarjen e të drejtave primare që bën Rawls-i, ku liria e zgjedhjes, e marrjes së përgjegjësive dhe liria e disponimit të të ardhurave konsiderohen prej tij si liri bazë31

Për të vijuar analizën filozofike të lidhjes së kontratës, do të ndalem në analizë të konceptit të Emanuel Kantit, për shkak të rëndësisë qendrore që ai i jep konceptit të pavarësisë

. Si konkluzion, në mënyrën që Rawls-i argumenton, të cilën e parashtrova më

sipër, bëhet e mundur vendosja e një marrëdhënie kontraktore e cila përmbush njëherësh, edhe drejtësinë sociale, edhe lirinë e individit.

3. Vullneti i palëve Kontratat janë detyrime të marra përsipër me vullnet të lirë të palëve dhe për këtë

arsye, vullneti përbën elementin qendror të lidhjes dhe vetë ekzistencës së mëtejshme të kontratës. Vetëm personat, midis të cilëve ka pasur një propozim dhe një pranim, janë palë të një kontrate dhe detyrohen reciprokisht për pasojat e saj. Është pikërisht kjo natyrë reciproke e kontratës ajo që shpjegon se çfarë ndodh kur kemi parregullsi në lidhjen apo ekzekutimin e saj.

32

Kanti argumenton se një person vepron në mënyrë autonome atëherë kur ai i zgjedh vetë parimet e veprimeve të tij. Në këtë mënyrë individi shpreh në mënyrën e duhur natyrën e tij të lirë dhe të barabartë

. 3.1 Emanuel Kanti për autonominë kontraktore

33

Liria nuk është një karakteristikë e izoluar e individit, por ajo është pavarësi. Kanti bën një dallim thelbësor ndërmjet individit vetë-përcaktues dhe objekteve të jashtme të zgjedhjes së tij. Për Kantin, një person mund të vendosë vetë qëllimet e tij. Në ndryshim, një objekt është një mjet që njerëzit mund ta përdorin për të ndjekur qëllimet e tyre. Objektet janë thjesht mjete për të arritur qëllimet, ndërsa individi është qëllim në vetvete

.

34

Mjeti i parë janë fuqitë fizike, për të cilat nuk na duhet të bëjmë ndonjë gjë. Ndërsa si mjete të jashtme, ato që duhen në dispozicion për arritjen e qëllimeve, janë sendet, ose “gjërat”, siç i quan Kanti. Një person nuk është i pavarur nëse nuk mund të vendosë çfarë të bëjë me mjetet që ai ka. Për ta bërë të qartë Kanti flet për pozitën e

. Në mënyrë që njerëzit të jenë në gjendje të përcaktojnë qëllimet e tyre, ata kanë

nevojë për mjete, madje gjetja e këtyre mjeteve i paraprin vendosjes së qëllimeve finale.

31 Idem, fq. 53. 32 Arthur Ripstein, Kant on Law and Justice, in A Companion to Kant’s Ethics, ed. T. E. Hill, 2005, Oxford: Wiley-Blackwell, fq. 8, aksesuar: https://www.law.utoronto.ca/documents/Ripstein/Kant_on_law.pdf. 33 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard University press Cambridge, Massachusetts, fq. 222. 34 Martin Hevia, Reasonableness and responsibility: A theory of Contract law, 2013, Springer, fq. 71.

https://www.law.utoronto.ca/documents/Ripstein/Kant_on_law.pdf�

12

skllavit. Skllavi nuk është autonom sepse ai nuk mund të vendosë qëllimet e tij; është pronari i tij dhe jo skllavi ai që vendos se çfarë skllavi mund të bëjë.

Çështja që lind për diskutim është se si një mori personash të ndryshëm, me qëllime të ndryshme mund të jenë të lirë të arrijnë këto qëllime, çfarëdo qofshin ato, në mënyrë që të jenë në përputhje me idenë e të qenit të lirë.

Përmbushja e qëllimeve të ndryshme kërkon kufij reciprokë të lirisë si reflektim i mënyrave të ndryshme sesi personat ndërveprojnë. Në mënyrë që këta kufij të jenë reciprokë, edhe Kanti, ashtu si Rawls-i, mendon se ato duhet t’iu paraqiten të gjithëve në të njëjtën mënyrë, pra, ato duhet të jenë në përputhje me një ligj universal35

Siç është shprehur edhe më lart, kontrata lidhet sepse palët, me vullnetin e tyre, kërkojnë një ndryshim reciprok të gjendjes së tyre. Kontrata krijon të drejta dhe detyrime të reja midis palëve, edhe pse i krijon ato mbi bazën e të drejtave që palët kanë tashmë. Që të ketë kontratë duhet të ketë një akt, një shprehje vullneti, me anë të së cilës të lidhet marrëveshja. Kontrata ngre një sistem të drejtash dhe detyrimesh reciproke. Në momentin e lidhjes së kontratës, përpara nisjes së ekzekutimit të detyrave nga debitori, kreditori merr diçka nga debitori, e cila nuk është diçka materiale, por është e drejta për ekzekutimin e detyrimit

. 3.2 Transferimi i të drejtave ekzistuese apo krijimi i të drejtave të reja Dallimi midis njerëzve dhe “gjërave” të çon në idenë se ka vetëm tri lloje të

ndryshme bashkëveprimi midis njerëzve si palë private: së pari, palët arrijnë qëllimet e tyre në mënyrë të pavarur, kjo lidhet me të drejtat e personit dhe pasurisë; së dyti, palët mund të përmbushin interesin e tyre individual së bashku, gjë që kërkon një sistem rregullash kontraktore; dhe së treti, njëra palë vepron në emër të tjetrës.

Në formën e dytë të ndërveprimit, kontratat, kemi të bëjmë me të drejta ndaj personave. Kur personi i detyruar e shkel detyrimin e tij për të bërë diçka, ai është duke shkelur të drejtën e kreditorit. Ky i fundit është privuar nga një mjet që i shërben për arritjen e qëllimeve të tij, pasi atij i është privuar një e drejtë që e ka fituar, konkretisht, e drejta për përmbushjen e një detyrimi nga debitori.

Derisa një person nuk është në pozitën e kreditorit për shkak se nuk ka vendosur një marrëdhënie detyrimi me debitorin, ai nuk ka të drejtë të përfitojë apo të ndihmohet prej tij. Por, nëse ka një kontratë sipas të cilës debitori duhet të bëjë apo të japë diçka, ai mund të paditet nga kreditori për mosekzekutim të këtij detyrimi. Kjo është arsyeja pse marrëveshja kontraktore është aq e rëndësishme. Ajo ka një shtrirje të gjerë dhe nuk përfshin vetëm detyrimin për të mos vepruar, si në rastin e të drejtave të pronarit apo në rastin e shkaktimit të dëmit.

36

Në një kontratë, premtuesi mund t’i transferojë pranuesit, në një mënyrë të caktuar, vetëm ato të drejta që ai ka. Kanti shpjegon se me kontratën individi fiton diçka të jashtme, e cila nuk është një send apo një gjë fizike, por një vepër, me anë të së cilës kalon sendi ose gjithçka tjetër. Me kontratën kreditori fiton një premtim, jo atë çfarë i

. Sipas Kantit, fuqitë e individit përfshijnë jo vetëm mundësinë për të bërë diçka, pra veprim fizik, por edhe mundësi ligjore, siç është ajo për të transferuar të drejta te dikush tjetër.

35 Arthur Ripstein, Authority and Coercion, 2004, 32 Phil. & Pub. Aff. fq. 2-10, aksesuar: https://www.law.utoronto.ca/documents/Ripstein/authority_coercion.pdf. 36 Arthur Ripstein, Authority and Coercion, 2004, 32 Phil. & Pub. Aff. fq. 15.

https://www.law.utoronto.ca/documents/Ripstein/authority_coercion.pdf�

13

është premtuar. Ai pasurohet pasi merr të drejta mbi një detyrim që do të përmbushet nga debitori37

Profesorë të tjerë e analizojnë me rezervë konceptin e pasojave që sjell kontrata duke i dhënë një kuptim më të gjerë sesa thjesht transferimi i një të drejte. Sipas tyre, kemi krijim të të drejtave të reja

.

38

Andrew Gold merr shembullin e një pronari të dhjetë hektarëve tokë. Për shkak të të drejtës së tij të pronësisë, pronari është i lirë të kalojë nga cepi në cep në këtë pjesë toke. Nëse pronari vendos ta ndajë pronën e tij dhe për një pjesë të saj t’i transferojë të drejta një personi tjetër, ai nuk do të jetë më në gjendje të ushtrojë shumë të drejta në pjesën e transferuar, për shembull, nëse pronari ecën mbi tokën e transferuar pa lejen e atij që i ka kaluar toka, ai po kryen një shkelje pasi po futet pa leje në pronën e dikujt tjetër. Përpara kalimit të pronës personit tjetër, pronari nuk e kishte këtë mundësi, pasi ai në asnjë rast nuk mund të quhej se po ecte pa leje në tokën e tij, ndërsa pas kalimit, u krijua një e drejtë e re, ajo që personi që ka marrë pronën ka të drejtë të kërkojë moskalimin e pronarit në këtë pronë

.

39

E njëjta logjikë vlen edhe për kalimin e gjërave jo materiale. Këtu Gold merr shembullin e dhënies së çelësit të shtëpisë. Përpara marrëveshjes për t’i dhënë çelësin dikujt tjetër, propozuesi është i lirë të vendosë se çdo të bëjë me çelësin. Ai ka gjithashtu të drejtën për të mos pasur ndërhyrje nga askush lidhur me vendimin e tij, pra askush nuk ka të drejtë ta ndalojë nëse ai ia jep çelësin marrësit. Ajo çfarë ndodh me lidhjen e kontratës është që, tanimë, ai është një si ata të tjerët që mund të ndalojë marrjen e çelësit te marrësi. Pranuesi ka të drejtë të kërkojë që propozuesi të mos bëjë asgjë që do të ndalonte dorëzimin e çelësit. Të drejtat që ka propozuesi dhe që nuk përputhen me të drejtat që do të kalojnë te pranuesi shuhen

.

40

Ndryshimi i pronësisë mbi një veprim të ardhshëm ndryshon interesin fillestar të pronarit dhe bën që pranuesi, si pronar i ri, të fitojë një të drejtë

.

41

E drejta e personave ka natyrë ndërvepruese dhe ajo përmban të drejta dhe detyrime reciproke, pra, një e drejtë e një pale është detyrim për palën tjetër. Të drejtat personale, nuk janë të drejta të personit, por të drejta që ai ka kundër një personi tjetër, që ky i fundit të bëjë diçka, të ekzekutojë një veprim. Kjo e drejtë mund t’i kërkohet vetëm një personi, vetëm atij që ka detyrimin kundrejt kreditorit. Mbajtësi i të drejtës personale ka të drejtë të kërkojë këtë të drejtë vetëm kundrejt personit që ka detyrimin reciprok,

. Ky dimension ndërveprimi i kontratës tregon se lloji i të drejtës që fiton pranuesi

nga propozuesi është e drejtë “in personam”, pra e drejta e një individi ndaj një individi tjetër, në ndryshim nga të drejtat “in rem”, ose mbi sendet.

37 Ernest J. Weinrib, Punishment and Disgorgement as Contract Remedies, 2003, 78 Chicago-Kent L. Rev. 55, fq. 6, aksesuar: http://scholarship.kentlaw.iit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3388&context=cklawreview. 38 Stephen S. Smith, Contract Theory, 2004, Cambridge: Oxford University Press, fq. 120; Andrew S. Gold, A Property Theory of Contract, 2009, 103 Northwestern U. L. Rev. 1, aksesuar: https://poseidon01.ssrn.com/delivery.php?ID=355025009087121065122013091126072067014057084078086094127024008100031107068072103002097006055007116104052102090092031086020002112073005049029111104105127108001001085069094020027108086082067065030114101121005079065001021119108122011081125086113024083&EXT=pdf. 39 Andrew S. Gold, A Property Theory of Contract, 2009, 103 Northwestern U. L. Rev. 1, fq. 52. 40 Ibid. 41 Ibid.

http://scholarship.kentlaw.iit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3388&context=cklawreview�

https://poseidon01.ssrn.com/delivery.php?ID=355025009087121065122013091126072067014057084078086094127024008100031107068072103002097006055007116104052102090092031086020002112073005049029111104105127108001001085069094020027108086082067065030114101121005079065001021119108122011081125086113024083&EXT=pdf�




14

ndërsa në rastin e të drejtave mbi sendet, pronari ka të drejtë ndaj kujtdo që ndërhyn në të drejtën e tij të pronësisë. Gjithashtu, në ndryshim nga të drejtat personale, të drejtat reale nuk kanë natyrë ndërvepruese. Sigurisht që ato fitohen nëpërmjet ndërveprimit ndërmjet dy palëve, ku njëra i kalon tjetrës sendin objekt kontrate, pra e drejta reale mund të derivojë nga një e drejtë personale, por më tej, fituesi i të drejtës reale, ia kundrejton atë, jo më palës që ia kaloi, por çdo individi tjetër.

Sipas Rawls, për të përmbushur qëllimet e tyre, njerëzit kanë nevojë për mjete. Gjithashtu, ata duhet të mbrohen nga çdo ndërhyrje e të tjerëve mbi të drejtat që ata kanë mbi këto mjete. Për të siguruar këtë mbrojtje, duhet vendosur një sistem reciprok kufizimesh në lirinë e palëve. Njerëzit duhet të kenë siguri se të tjerët nuk do të ndërhyjnë në pronat e tyre. Individi ka të drejtë kundrejt çdo individi tjetër, atëherë kur e drejta e tij bazohet në statusin e tij si pjesëmarrës në atë pjesë të shoqërisë që iu nënshtrohet rregullave dhe kufijve reciprokë të lirisë.

Pra, është pikërisht të qenit pjesë e një grupi që iu nënshtrohet të njëjtave rregulla, ajo që legjitimon pasjen e të drejtave mbi gjithë pjesëtarët e tjerë të këtij grupi. Ky sistem ligjor i përgjithshëm siguron të drejtat e pronësisë. Në ndryshim, në rastin e të drejtave personale, duhet patjetër të ketë diçka që lidh dhe detyron të dy palët dhe është e ndarë nga pjesa tjetër e botës. Duhet të ketë pasur një ndërveprim midis dy palëve në mënyrë që të pretendohen të drejta reciprokisht. Kjo është ajo që i bën të drejtat personale të jenë të ndryshme nga të drejtat reale.

3.3 Pasojat e shprehjes së vullnetit, risku kontraktor Në një kontratë, kreditori fiton një të drejtë personale ndaj debitorit, e drejtë që

nuk i jep atij një të drejtë pronësie mbi gjënë që përbën objekt të kontratës. Kreditori e fiton këtë të drejtë vetëm pas marrjes fizikisht në posedim të sendit, pra pas dorëzimit. Vetëm në këtë moment ai ka të drejtë të kërkojë nga gjithë të tjerët të drejtat e tij mbi sendin42

Kanti merr shembullin e shitjes së një kali. Ai argumenton se përpara dorëzimit të kalit, nëse shitësi dhe blerësi nuk bëjnë një marrëveshje se kush do ta ketë posedimin e tij, dhe blerësi e lë kalin në duart e shitësit, atëherë akoma blerësi nuk është pronar i

. Në rastin e kontratave të shitjes, fakti që kontrata nuk i kalon kreditorit të drejtën

mbi sendin në vetvete, por të drejtën për t’i kërkuar debitorit dorëzimin e sendit, çështja që shtrohet është se kur kreditori bëhet përfundimisht pronar i sendit objekt kontrate. Disa kontrata shitje shoqërohen aty për aty, pra, menjëherë në momentin e lidhjes së kontratës, nga dorëzimi i sendit. Kështu, nëse blen një send në dyqan, nuk shtrohet problemi i riskut që mund të prekë shitësin nëse sendi prishet apo vidhet përpara se t’i jepet në dorë blerësit. Por, pjesa më e madhe e kontratave parashikojnë dorëzimin e sendit në një moment tjetër të mëvonshëm, jo menjëherë sapo shprehet vullneti për lidhjen e kontratës. Pra, në fillim ndodh kalimi i të drejtës për dorëzim, e më tej ndodh vetë dorëzimi i sendit.

Pyetja që lind është se, përderisa kontrata nuk i kalon palëve të drejtë pronësie mbi sendin, atëherë cili konsiderohet momenti që kreditori fiton të drejtat që vijnë nga pronësia mbi sendin?

42 Peter Benson, The Basis for Excluding Liability for Economic Loss in Tort Law, në David G. Owen, Philosophical Foundations of Tort Law, 1997, Oxford University Press, fq. 455-456.

15

kalit43. Blerësi bëhet pronar vetëm pasi merr posedimin fizik të kalit dhe krijon një akt të ri, akt pronësie, që vërteton të drejtën e tij reale44

Teoria e lojës dhe modeli klasik i Dilemës së të Burgosurit që ajo prezanton, reflektohet edhe në marrëdhëniet kontraktore. Kjo teori i vendos palët në një proces të vazhdueshëm bisedimesh, sikur të bëhej fjalë për një lojë ku palët pjesëmarrëse në të, kanë interes për strategjitë e veprimit të njëra-tjetrës duke krijuar në këtë mënyrë një lidhje varësie në formën e lojës. Pra, teoria e lojës është një grup mjetesh dhe gjuhe e përdorur për të përshkruar dhe parashikuar sjelljen strategjike

. Në kontratat e shitjes që parashikojnë dorëzimin e mëvonshëm të sendit, palët duhet të bien dakord edhe për kohën, vendin dhe personin që do të marrë në dorëzim sendin. Përpara dorëzimit, rreziku qëndron te shitësi. Kjo sepse blerësi gëzon të drejtën që shitësi të vendosë atë në posedim të sendit. Nëse blerësi nuk përmbush detyrimin për të qenë në vendin dhe kohën e caktuar në marrëveshje për të marrë në dorëzim sendin, atëherë rreziku kalon nga shitësi te blerësi.

Në rastet kur palët nuk kanë parashikuar në marrëveshje këto elemente të dorëzimit të sendit, atëherë çështja e rrezikut do të interpretohet në varësi të situatës konkrete.

Për shembull, nëse ka pasur ndërveprime dhe marrëveshje të herëpashershme midis palëve, atëherë ato kanë krijuar pritshmëri që marrin formën e rregullit të pashkruar për palët. Ky do të ishte rasti i marrëveshjeve tregtare të përsëritura ose praktikave standarde që krijojnë palët. Gjithashtu, edhe thjesht sjellja e palëve pas lidhjes së marrëveshjes ndihmon në përcaktimin e rrezikut. Të gjitha këto përcaktojnë nëse rreziku prezumohet për shitësin apo për blerësin.

3.4 Teoria e lojës

45

43 Ernest J. Weinrib, Punishment and Disgorgement as Contract Remedies, 2003, 78 Chicago-Kent L. Rev. 55, fq. 6. 44 Ibid.

. Teoria e Dilemës së të Burgosurit përfshin dy persona të burgosur, lojtarë, të cilët kanë kryer një krim të rëndë, por prokurori nuk mund të dënojë asnjë prej tyre nëse nuk merr të paktën një dëshmi. Mundësitë e tjera janë: prokurori ka mundësi t’i dënojë të dy, me një masë dënimi më të ulët, 2 vjet, nëse nuk merr asnjë dëshmi; Kur vetëm njëri prej të burgosurve dëshmon, ai që dëshmon do të lirohet, ndërsa tjetri do të dënohet me maksimumin, 10 vjet. Nëse të dy dëshmojnë, secili do të dënohet me 6 vjet.

Pra, ky model përcakton lojtarët, zgjedhjet ose strategjitë që ata kanë në dispozicion (të dëshmojnë ose të heshtin) dhe pasojat që lidhen me këto strategji.

Analiza që i bëhet këtij modeli bazohet në idenë se secili nga dy të burgosurit ka si qëllim të dënohet sa më pak dhe është indiferent ndaj faktit se sa do të dënohet i burgosuri tjetër. Përsa kohë që dy të burgosurit nuk mund të arrijnë një marrëveshje me njëri-tjetrin, secili mendon se ka interes të dëshmojë, edhe pse në fakt, ata përfitojnë më shumë nëse nuk dëshmojnë.

45 Randal C. Picker, An Introduction to Game Theory and the Law, 1994, Coase-Sandor Institute for Law & Economics Working, Artikull Nr. 22, fq. 5-9, aksesuar: https://chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1049&context=law_and_economics.

https://chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1049&context=law_and_economics�

16

Rëndësia e studimit të këtij modeli qëndron në ekzistencën e përhershme të mosmarrëveshjes midis interesit privat dhe të mirës kolektive. Një vendimmarrje që individualisht mund të jetë racionale, parë në aspektin kolektiv, mund të sjellë probleme.

Gjithashtu, ky model është shumë i përshtatshëm për të gjitha transaksionet dhe marrëveshjet kontraktore të shpejta dhe për të cilat nuk ka një informacion fillestar të plotë dhe të qartë46

Sipas kësaj linje filozofike, mendimet dhe motivet që kanë individët për të vepruar në një mënyrë ose një tjetër nuk kanë rëndësi për të drejtën kontraktore. Ligji merr parasysh vetëm atë që palët thonë ose bëjnë. Për më tepër, ligji i interpreton këto veprime duke pasur parasysh nivelin e njeriut mesatar dhe të arsyeshëm

. Sipas teorisë së lojës, rregullat ligjore janë të nevojshme në të gjitha situatat

strategjike ku ekziston një konflikt interesash mes palëve, qofshin këto një interes privat përballë interesit publik, ashtu edhe kur ka dy interesa private që shkëmbehen, të cilat në çdo rrethanë, janë të kundërta ekonomikisht.

4. Standardi objektiv. Personi i arsyeshëm Rawls prezantoi modelin e individit, i cili, duhet të ketë aftësi për të vendosur dhe

arritur qëllimet e tij. Në të njëjtën kohë, individi duhet të mbajë përgjegjësi për veprimet që kryen kur ndërvepron me të tjerët në mënyra të ndryshme.

Ndërveprimet midis privatëve krijojnë të drejta dhe detyrime reciproke ndërmjet individëve. Ligji për kontratat i lejon individët të shkëmbejnë të mirat dhe shërbimet duke krijuar të drejta dhe detyrime reciproke me vullnetin e tyre të lirë. Sipas Rawls, individët janë jo vetëm racionalë, por edhe të arsyeshëm. Kjo do të thotë se edhe pse njerëzit janë të lirë të marrin gjithçka që ata dëshirojnë, në fund, qëllimet dhe përfitimet e tyre duhet të kalojnë në filtrin e arsyes.

Ndërveprimet midis palëve private duhet të kenë në thelb të qenit të drejta për palët, dhe jo të bazohen në atë çfarë secila palë, në mënyrë subjektive, quan të drejtë e të ndershme.

Detyrueshmëria e një kontrate ka nevojë për forcën detyruese të shtetit. Kjo forcë shtrënguese është legjitime dhe plotësisht e justifikuar kur ajo përdoret për të krijuar mundësinë që palët të ndërveprojnë në mënyrë objektive, sipas standardeve dhe parimeve të pranuara dhe brenda rregullave të arsyes. Pra, marrëdhëniet kontraktore duhen parë në perspektivën e individit të arsyeshëm.

4.1 Karakteri objektiv i marrëveshjes kontraktore E drejta kontraktore kërkon të vendosë standardet e duhura të sjelljes së palëve në

një marrëdhënie kontraktore dhe jo të përcaktojë se çfarë është e drejtë apo jo e drejtë për çdo individ. Kjo i jep asaj karakter objektiv.

47

46 Wojciech Załuski, On the Applications of Game Theory in Contract Law, 2011, Copernicus Center Press 2011, fq. 3, aksesuar:

.

http://www.academia.edu/505649/On_the_Applications_of_Game_Theory_in_Contract_Law._In_J._Stelmach_W._Za%C5%82uski_eds._Studies_in_the_Philosophy_of_Law._Game_Theory_and_the_Law_vol.7_Krakow_Copernicus_Center_Press_2011_pp._175-196. 47 Bruce Chapman, Rational Choice and Reasonable Interactions, 2006, 81 Chicago-Kent L.Rev; fq.75-79, aksesuar: https://scholarship.kentlaw.iit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3522&context=cklawreview.

http://www.academia.edu/505649/On_the_Applications_of_Game_Theory_in_Contract_Law._In_J._Stelmach_W._Za%C5%82uski_eds._Studies_in_the_Philosophy_of_Law._Game_Theory_and_the_Law_vol.7_Krakow_Copernicus_Center_Press_2011_pp._175-196�



https://scholarship.kentlaw.iit.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3522&context=cklawreview�

17

Ka shumë arsye pse standardi objektiv pranohet si më i preferuar se ai subjektiv. Për shembull, nëse arritja e një marrëveshje përfundimtare do të përcaktohej nga kriteret subjektive të vendosura nga palët në mënyrë individuale, atëherë do të ishte e vështirë të provohej se cilat ishin mendimet e këtyre palëve.

Në fakt, rëndësia kryesore qëndron në lidhjen që ekziston midis standardeve publike dhe kushteve të drejta dhe të arsyeshme të ndërveprimit midis palëve48

Gjykatat shikojnë më shumë anën objektive sesa anën subjektive në një marrëveshje. Kështu p.sh., nëse një person e ka çuar veten në gjendjen që në aparencë duket se ai ka rënë dakord, atëherë konsiderohet se ai ka rënë dakord, edhe pse në mendimin e tij individual, ai nuk ka rënë dakord. Ekzistenca e këtij konflikti, midis vullnetit real dhe atij të deklaruar, duket sikur vendos në dyshim lirinë e palëve. Kjo është arsyeja pse për të matur vullnetin e brendshëm të shprehur nga ana e ofertuesit dhe më

. Këto kushte janë sa publike dhe ndërpersonale. Kjo sepse kur individët ndërveprojnë mbi kushte të drejta, këtë ata e bëjnë edhe si të barabartë. Barazia lidhet me parimin që askush të mos ngarkohet shumë më tepër seç ngarkohet një individ tjetër. Nëse për përcaktimin e lidhjes së një kontrate do të merrej për bazë ana subjektive e njërës palë, atëherë ajo mund të mos përputhej me gjendjen e brendshme të palës tjetër.

Për t’i trajtuar palët si të barabarta nevojiten standarde objektive, të cilat palët të jenë në gjendje t’i kuptojnë. Këto standarde janë veçanërisht të domosdoshme në momentin e lidhjes së kontratës, për disa arsye.

Së pari, kontratat përfshijnë dy ose më shumë persona. Në këtë kontekst, shprehja e dakordësisë ka një natyrë publike. Nëse një person pranon një ofertë dhe nënshkruan kontratën, edhe pse ai në veten e vet mund të mos jetë dakord me të, përpos kësaj që ai mendon, ai konsiderohet se është dakord. E anasjella, kur një person refuzon një ofertë duke thënë “jo”, edhe pse në veten e tij ai mund të dëshirojë të bjerë dakord, përsëri konsiderohet se nuk është dakord. Pra, standardi “po” dhe “jo” nënkupton “pranim” dhe “refuzim”, derisa palët nuk kanë një standard tjetër që “po” të nënkuptojë “refuzim” dhe “jo” të nënkuptojë “pranim”.

Së dyti, ky standard objektiv për lidhjen e kontratës është i lidhur edhe me nocionin e arsyeshmërisë. Standardi i duhur për lidhjen e kontratës është një standard sjellje, sipas të cilit palët duhet të jenë të ndershme kundrejt njëra-tjetrës gjatë ndërveprimeve dhe negociatave.

Siç argumenton Kanti, në doktrinën e tij mbi të drejtën, ligji merret vetëm me “të drejtën universale”, ose bashkëjetesën e lirisë së çdo individi në përputhje me ligjin universal. Sipas Kantit, koncepti i së drejtës ka të bëjë me marrëdhënien e jashtme që ka një person me një tjetër, për aq sa veprimet e tij mund të kenë ndikim te pala tjetër.

Sipas një teorie që do të mbështeste anën objektive, deklaratat e palëve mbi qëllimet e tyre do të shërbenin për të përcaktuar lidhjen e kontratës dhe kushtet e saj. Këto deklarata mund të shprehen në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të qartë ose jo. Në këtë rast, mendimet e brendshme të palëve nuk kanë ndonjë vlerë në përcaktimin e lidhjes së kontratës apo në përmbajtjen e saj.

Sipas një teorie të kundërt, teoria që mbështet anën subjektive, kontratat krijohen mbi bazën e asaj çfarë palët kanë për qëllim të realizojnë.

48 Arthur Ripstein, Equality, Responsibility, and the Law, 1999, Cambridge: Cambridge University Press, 206.

18

pas nga ana e pranuesit, nuk mjafton vetëm deklarimi, por duhet të bëhen bashkë edhe dy faktorë shumë të rëndësishëm, që janë, interesi dhe qëllimi për të pasur një kontratë49

Kështu, Gjykata e Lartë, edhe pse në vendimin e saj pranoi se kishim të bënim me një shpërpjesëtim të interesave të palëve, për shkak të raportit jo të balancuar fitim-dëmtim ndërmjet palëve, për çështjen kryesore të shtruar për gjykim, simulimin, e rrëzoi kërkesën e paditësit me arsyetimin se: “Po t’i referohemi kontratës së lidhur midis palëve, rezulton se jemi përpara një kontrate huaje të lidhur në përputhje të plotë me kërkesat e KC-së për kontratën e huasë, e konkretisht nenet 1050 dhe 1051 të tij. …Nëpërmjet padisë së ngritur prej tij, paditësi S.K ka pretenduar se kontrata e huas me kamatë, e lidhur midis të paditurit A.R si huadhënës dhe atij vet si huamarrës, është një veprim juridik absolutisht i pavlefshëm sepse është i simuluar, d.m.th ekziston një mospërputhje midis vullnetit të vërtetë të palëve dhe shfaqjes së tij të jashtme të materializuar në formën e kontratës së huas me kamatë të lidhur para noterit. … Në rastin në shqyrtim mungon ai që quhet kundërdeklarim, d.m.th marrëveshja e veçantë e simulimit, në të cilën shprehet dëshira, vullneti i ndërsjellë i palëve për të lidhur një kontratë të simuluar.”

.

50

Në një çështje të njohur angleze, Smith kundër Hughes.

51

Përveç qasjes objektive, shtete të ndryshme përqafojnë idenë se autonomia e vullnetit është më e rëndësishmja, gjë që të drejton në një kontroll të anës subjektive më shumë sesa asaj objektive. Vendosja e vullnetit në qendër është produkt i shekullit të nëntëmbëdhjetë, i individualitetit ekonomik dhe psikologjik. Franca është një prej shteteve që i trajton, në tërësi, detyrimet duke u bazuar në autonominë e vullnetit. Sipas ligjit francez, vullneti i palëve është detyrues

, paditësi, një fermer, ofroi t’i shiste tërshërë të paditurit, Hughes, i cili ishte pronar dhe përgatiste kuaj për gara. Smith i tregoi Hughes një pjesë dhe ky i fundit ra dakord të bënte blerjen. Hughes mendoi se tërshëra që i tregoi Smith ishte tërshërë e vjetër, sepse kuajt e garave hanë vetëm atë lloj tërshëre. Në fakt, Smith kishte treguar tërshërë të re. Kur pa se tërshëra nuk ishte ajo që dëshironte, Hughes u përpoq ta kthente mbrapsht mallin dhe të mos kryente pagesën. Smith, nga ana e tij, refuzoi të merrte mallin dhe paditi Hughes për çmimin e shitjes. Pyetja që shtrohej në këtë rast ishte nëse ishte më e arsyeshme të mendohej se shitësi duhet të kishte kuptuar se blerësi, për shkak të aktivitetit që kryente, kishte nevojë për tërshërë të vjetër, apo do të ishte më e arsyeshme të mendonte se blerësi ishte i interesuar për tërshërë të re, sipas mostrës që i tregoi shitësi? Në këtë rast gjykata mori për bazë anën objektive dhe vlerësoi se ishte e arsyeshme për shitësin të mendonte që blerësi kishte rënë dakord, gjë që e bën kontratën të pacenueshme.

52

49 Monhagan N., Monhagan C., (2013), Beginning Contract Law, fq. 8. 50 Vendimi nr. 932, datë 22.06.2000 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. 51 Çështja “Smith kundër Hughes”, (1871), L.R. 6 Q.B. 597. 52 Kodi Civil francez, neni 1108.

. Ky vullnet është i brendshëm, vullnet psikologjik. Në vitin 2016, në Francë, u reformua pjesa e kontratave. Megjithatë, edhe pse deri në vitin 2016, Franca kishte një qasje subjektive, sërish gjykatat franceze, kur analizonin lidhjen e kontratës, kontrollonin nëse kishte ndonjë ndryshim ndërmjet deklarimeve të palëve dhe qëllimeve të tyre të brendshme. Në këtë kontroll ata analizonin provat dhe argumentet që kishin shërbyer për të krijuar vullnetin e palëve, dhe nuk kishin tendencën të vlerësonin në mënyrë të pavarur qëllimet subjektive të palëve.

19

Një nga treguesit sesi shtete të ndryshme e shohin marrëdhënien kontraktore, pra në mënyrë subjektive apo objektive, është vlerësimi që ata i bëjnë gabimit kontraktor53. Qasja subjektive ndaj kontratës zakonisht lehtëson palën që është në gabim. Kjo bën që vullneti i brendshëm të prevalojë mbi anën objektive, ose deklarimet që bëjnë palët në botën e jashtme. Qasja objektive vendos detyrime për palën që është në gabim. Deklaratat e saj prevalojnë mbi vullnetin e brendshëm. Duket se së fundmi, qasja thjesht subjektive është “braktisur”. Edhe Kodi Civil francez, mbrojtësi i doktrinës subjektive, parashikon tanimë se rëndësia e gabimit duhet të analizohet në dritën e personit dhe rrethanave në të cilat është dhënë pëlqimi54

Le të vijojmë idenë e Rawls-it sipas të cilit njerëzit janë të lirë dhe kanë aftësi të krijojnë, ndryshojnë dhe të përmbushin konceptin e tyre për të mirën. Pikërisht sepse ata kanë këtë liri, ata mbajnë përgjegjësi për vendimet që marrin dhe veprimet që kryejnë gjatë përmbushjes së planeve dhe qëllimeve të tyre në jetë

. Një argument tjetër në mbështetje të standardit objektiv lidhet me faktin se

qëllimet e palëve nuk janë gjithmonë të thjeshta për t’u kuptuar. Është e vështirë të hysh në mendjen e palëve dhe të zbulosh se cili ishte qëllimi i tyre kur vepruan në një mënyrë të caktuar. Kjo mund të sillte vlerësim të ndryshëm nga ata që e interpretojnë, qoftë edhe nga gjykata të ndryshme.

Reflektimi tani i përket analizës nëse një qasje objektive është e drejtë për palët. Pyetja që lind është: meqenëse kontratat lidhen për shkak se dy apo më shumë persona bëhen bashkë për të arritur një qëllim të përbashkët, atëherë, pse duhet të prevalojë vullneti i njërës palë mbi vullnetin e palës tjetër? Siç është argumentuar edhe më lart, kontratat janë një përpjekje e përbashkët dhe vullneti kontraktor nuk formohet nga palët në mënyrë të izoluar, por ai krijohet dhe shprehet gjatë ndërveprimeve mes palëve. Kjo nuk e mohon elementin e dakordësisë midis palëve, që është aspekti qendror i kontratës. Nëse nuk do të kishte dakordësi, atëherë njëra palë do t’i jepte tjetrës benefite dhe kjo do të ishte problematike.

4.2 Personi i arsyeshëm, raporti midis lirisë dhe përgjegjësisë

55

Koncepti i personit nuk është i panjohur për filozofët dhe njerëzit e ligjit. Që nga antikiteti grek, personi ishte ai që merrte pjesë dhe luante rol në jetën sociale, që kishte të drejta dhe detyrime

.

56

Rawls-i e zgjeroi idenë dhe tha se personi është jo vetëm racional, por edhe i arsyeshëm. Ky tipar dallohet kur personi përballet me institucionet e shtetit. Në këtë moment, personat prezumohen se janë në gjendje të orientojnë qëllimet e tyre në përputhje me ndarjen e drejtë të të mirave dhe të kenë pritshmëri të arsyeshme për ato që do të përfitojnë. Fakti që individi konsiderohet i arsyeshëm tregon se, edhe pse individët

. Ky koncept për personin tregon se karakteristika e tij si qenie racionale shfaqet jo vetëm në mundësinë e tij për të vendosur qëllime, por edhe në mjetet efektive që ai zgjedh për t’i përmbushur këto qëllime.

53 Catherine Valche, Convergence and divergence between dhe English, French and German conceptions of contracts, 2008, Legal studies research series, nr. 08-14, aksesuar: https://www.sssup.it/UploadDocs/3332_SSRN_ID1266172_code333799.pdf. 54 Kodi Civil francez; 55 John Rawls, Justice as Fairness, A Restatement, 2001, Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, fq. 24. 56 John Rawls, Political Liberalism, 1993, New York: Columbia University Press, fq. 53.

https://www.sssup.it/UploadDocs/3332_SSRN_ID1266172_code333799.pdf�

20

lihen të lirë të arrijnë qëllimet e tyre, të cilat janë të ndryshme, ata mund ta bëjnë këtë në masën që ata lejojnë që, në të njëjtën kohë, edhe individët e tjerë të realizojnë qëllimet e tyre.

Një ndryshim shumë i madh ndërmjet të qenurit racional dhe të qenurit të arsyeshëm është se racionaliteti nuk është publik. Ai i takon çdo individi ose bashkimi individësh të cilët veprojnë për të përmbushur qëllimet e tyre. Në ndryshim, arsyeshmëria ka karakter publik57

Sipas Rawls-it, është aftësia për të arsyetuar ajo që i fut individët në botën e të tjerëve, ku ata trajtohen si të barabartë dhe bëhen gati të propozojnë dhe pranojnë kushtet e drejta të ndërveprimit

.

58. Këto kushte të drejta ndërveprimi vendosen reciprokisht nga individët dhe njihen publikisht. Pra, individët mbështeten dhe veprojnë në një mjedis të njëjtë dhe të pranuar, pa të cilin do të lihej mënjanë arsyeja, dhe të gjithë do të vepronin vetëm si racionalë59

Kur në lidhjen e kontratës zbatohet parimi i arsyeshmërisë, rezultati që vjen është se të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga kontrata, nuk janë një zgjedhje e izoluar e secilës palë, por ato janë rrjedhojë e negociatave dhe ndërveprimit midis tyre. Kriteri objektiv është ai që përcakton nëse kontrata është lidhur ose jo. Kuptimi i veprimeve të njërës palë dhe mënyra sesi ato i përcillen palës tjetër do të shihen në filtrin e arsyeshmërisë, jo në kuptimin e përgjithshëm, por sesa këto veprime janë të arsyeshme për palën tjetër, sipas rrethanave konkrete të vendosura në ndërveprimin midis palëve

. Nuk mund të mendohet se kushtet e ndërveprimit midis individëve duhet të jenë thjesht në dorë të karakteristikave individuale dhe preferencave të veçanta të tyre, pra ato nuk mund të vendosen sipas pikëpamjes subjektive të tyre, sado altruiste që ajo mund të jetë.

60

57 Ibid. 58 Idem, fq. 50. 59 Idem, fq. 54. 60 Peter Benson, Philosophy of Property Law, 2002, The Oxford Handbook of Jurisprudence and Philosophy of Law, ed. Jules Coleman and Scott Shapiro, New York: Oxford University Press, fq. 752-786.

. Do të ishte me vend të analizohej se çfarë të veçante kanë kontratat në krahasim

me llojet e tjera të ndërveprimit midis palëve. Marrim shembullin e një bisede të zakonshme ndërmjet dy personave: të dy flasin

rreth kontekstit të temës në mënyrë që të kuptojnë se çfarë kërkon pala tjetër. Këto diskutime kanë në bazë të dhëna apo argumente të përgjithshme që vijnë nga jeta dhe informacioni që ka gjithsecili. Në këtë komunikim ata marrin njohuri për botën e panjohur të personit tjetër, për fjalët që përdorin dhe interpretojnë ndryshe. Këto lloj bashkëveprimesh kanë disa të përbashkëta me bashkëveprimet ndërmjet palëve që kërkojnë të hyjnë në një marrëdhënie kontraktore. Megjithatë, te të parat, palët përpiqen të kuptojnë mendimet e njëra-tjetrës pa shpresuar se do të kuptojnë edhe arsyet që i shtyjnë të mendojnë në një mënyrë apo tjetrën.

Për ndërveprimet midis palëve që dëshirojnë të lidhin një kontratë ligji kërkon më shumë, kërkon edhe që palët të jenë të arsyeshme gjatë ndërveprimit. Pyetja që lind në këtë rast është se pse në rastin e kontratave është ky parashikim, duke qenë se, në të dyja rastet, kemi dy palë që po bëjnë diçka së bashku.

Dallimi themelor midis diskutimeve të zakonshme dhe ndërveprimeve me qëllim lidhjen e një kontrate, është fuqia detyruese e kontratës, fakti që ajo bëhet e detyrueshme për t’u zbatuar nga palët.

21

Në një bisedë të zakonshme mund të lindin shumë keqkuptime, por, nuk është e nevojshme të arrihet në një zgjidhje të tyre. Për më tepër, palët nuk krijojnë dyshime se ku po i çon ky diskutim, pasi ata po bëjnë thjesht një bisedë të zakonshme.

Palët krijojnë një bisedë të vërtetë atëherë kur ata arrijnë të përcaktojnë se cila është arsyeja në çështjet që diskutojnë. Kur njerëzit ndërveprojnë, ata përpiqen të gjejnë një botë të përbashkët në mënyrë që biseda mes tyre të ketë kuptim. Ligji kërkon më shumë, pikërisht sepse ai lejon përdorimin e forcës së tij. Përderisa kontratat krijojnë të drejta dhe detyrime që marrin fuqi detyruese nga ligji, ato duhet të jenë në përputhje me të drejtën e çdo individi për të qenë pjesë e një sistemi ku të ketë liri në mënyrë të barabartë me çdo individ tjetër. Në rastin e ndarjes së përgjegjësive, përdorimi i forcës shtrënguese bëhet i justifikueshëm vetëm kur ai është në përputhje me sistemin i cili siguron që individët të kenë liri në mënyrë të barabartë.

Nëse marrim rastin e shkaktimit të dëmit, pranimi i një standardi subjektiv favorizon shkaktuesin e dëmit, sepse për t’u mbrojtur, ai do të thotë se “nuk dëshiroja të shkaktoja këtë dëm”, “nuk e dija se po shkaktoja një dëm”. Kjo situatë do të impononte ndërveprim në kushte të njëanshme, gjë që është e papranueshme me të drejtën për të gëzuar lirinë në mënyrë të barabartë: në këtë situatë, shkaktuesi i dëmit do të vendoste kushtet e tij mbi të dëmtuarin.

Në rastin e një kontrate, situata është e ndryshme. Është e kuptueshme se, secila nga palët kontraktuese ka një perceptim subjektiv për mënyrën sesi e kupton marrëveshjen. Kjo është arsyeja pse një kriter i tillë nuk mund të përdoret, pasi do të kishim gjithmonë ndeshjen e dy anëve subjektive që konkurrojnë me njëra-tjetrën dhe nuk do të dilej dot në një konkluzion. Nëse ligji do të vendoste se ana subjektive e një pale do të prevalonte mbi palën tjetër, atëherë forca shtrënguese e ligjit për ta bërë të detyrueshme këtë kontratë, nuk do të ishte në përputhje me sistemin e gëzimit të lirisë në mënyrë të barabartë.

Kjo është arsyeja pse, për të vlerësuar mbi lidhjen e kontratës, duhet të bazohemi në mënyrën sesi një person i arsyeshëm interpreton atë që palët thanë ose veprimet që ato kryen.

Në vetvete, dakordësia është objektive. Nëse do të supozonim se njëra nga palët thotë se ajo nuk kishte për qëllim të bënte diçka, ose se ajo nuk kishte menduar që fjalët e saj do të interpretoheshin në një mënyrë të caktuar nga pala tjetër, atëherë, në një rast si ky, duket se nuk do të kishte asgjë të keqe që kushtet e kontratës të vendosen nga njëra palë në mënyrë të njëanshme. Sipas Rawls, është e paarsyeshme të lejosh që kushtet e një kontrate të vendosen vetëm nga njëra palë. Në këtë mënyrë njëra palë do të varej tërësisht nga dëshirat e palës tjetër. Në vijim të kësaj ideje, e drejta private duket se i kushton më shumë rëndësi vendosjes së një standardi sjellje për individët që ndërveprojnë me njëri-tjetrin, sesa faktit nëse kjo është e drejtë për individët në mënyrë të mëvetshme. Kjo sepse standardi i përgjithshëm përcjell idenë se individët veprojnë në mënyrë të barabartë në kushte të drejta. Në këtë këndvështrim, dakordësia dhe miratimi i përbashkët janë të rëndësishme, por ato kuptohen në aspektin publik.

22

4.3 Komunitarizmi dhe komuniteti i “miqve” të arsyeshëm Stewart Macaulay dhe Ian Macneil zhvilluan një perspektivë të re kontraktore, që

ndryshonte dhe transformonte themelin e subjekteve të ligjit kontraktor61. Stewart Macaulay realizoi një studim për dy mënyra sesi njerëzit përdorin kontratat në biznes: planifikimi i transaksioneve të ndryshme që mund të nevojiten për situata të paparashikuara të së ardhmes, dhe, përdorimi i sanksioneve ligjore në rastet e zgjidhjes së kontratës62. Ai konkludoi se kontratat përdoren si mjete anësore për të ndihmuar procesin e shkëmbimit që ndodh në realitet dhe se ato shërbejnë më shumë si manovra oportuniste dhe taktike për të përmirësuar pozicionin e palëve sesa një kërkesë e palëve për të ndarë vlera të përbashkëta në çështjet ligjore apo “shfajësim” moral për ndërveprimet e tyre63

Pas Macaulay ishte Macneil që vazhdoi tezën e tij, e cila parashikon që kontratat janë të vendosura në një matricë të përbashkët, atë të marrëdhënieve shoqërore

.

64

Komunitarizmi, si një filozofi sociale dhe politike që thekson rëndësinë që ka komuniteti në funksionimin e jetës politike, në vlerësimin e institucioneve dhe në kuptimin që ka identiteti njerëzor dhe mirëqenia e tij, kundërshton idenë e njeriut të arsyeshëm si kusht për lidhjen e kontratës. Sipas tyre, ky standard bazohet në konceptin për personin nga ai që vjen nga modeli i kontratës sociale dhe nuk ka kuptim që të ketë kontratë sociale ndërmjet të panjohurve

. Ai argumenton se të gjitha kontratat janë në thelb marrëdhënie shoqërore ku palët janë të lidhura me njëra-tjetrën. Ai vijon duke i klasifikuar kontratat, në ato ku lidhja midis palëve ka një rëndësi të madhe, siç mund të ishte lidhja e një kontrate françaizing, dhe ato ku kjo lidhje ka një rëndësi jo aq të ngushtë për kontratën, siç mund të ishte një kontratë shitje për një send të caktuar në një vend të caktuar që nuk sjell ndonjë detyrim që vazhdon t’i mbajë të lidhura palët.

65. Thelbi i ekzistencës së njerëzve, të cilët janë subjekt i ligjit, është i ndërvarur nga marrëdhëniet emocionale shoqërore, ato që liberalët i drejtojnë në sferën e të drejtës private66. Komunitaristët kundërshtojnë liberalët në mosvlerësimin që këta të fundit kanë për funksionin që ka shoqëria në formimin e “unit”67. Komunitarët shkojnë më tej dhe kritikojnë idenë e liberalëve se shteti duhet të shmangë përkrahjen e një apo disa koncepteve për të mirën. Sipas liberalëve, disa praktika dhe mënyra jetese të vlefshme do të humbitnin nëse nuk do të përkraheshin nga shteti68

Për komunitaristët, shoqëria nuk është thjesht një bashkim individësh të huaj ndërmjet tyre, por një komunitet “miqsh”, të cilët interesohen për mirëqenien e njëri-

. Pra, ata mbështesin sjelljen neutrale në vend të përcaktimeve se çfarë është e mirë.

61 Matthew Lees, Contract, Conscience, Communitarian Conspiracies And Confucius: Normativism Through The Looking Glass Of Relational Contract Theory, 2001, MelbULawRw, aksesuar: http://classic.austlii.edu.au/au/journals/MelbULawRw/2001/4.html. 62 Ibid. 63 Ibid. 64 David Champbell, Ian Macneil and the Relational Theory of Contract, 2004, CDMAS, fq. 49, aksesuar: http://www.lib.kobe-u.ac.jp/repository/80100023.pdf. 65 Robin Antony Duff, Choice, Character, and Criminal Liability, 1993, Law and Philosophy, fq. 381. aksesuar: file:///C:/Users/User/Downloads/DuffChoiceCharacterandCriminalLiability.pdf. 66 Idem, 382. 67 Stephen Mulhall, Adam Swift, Rawls and Communitarianism, 2003, Cambridge: Cambridge University Press, fq. 460. 68 Idem, fq. 471.

http://classic.austlii.edu.au/au/journals/MelbULawRw/2001/4.html�

http://www.lib.kobe-u.ac.jp/repository/80100023.pdf�

23

tjetrit. Kështu, nëse interesi që kanë individët, të përfshirë nga marrëdhënia shoqërore mes tyre, shkon mbi interesat që individët, si të huaj, mund të kenë kur caktojnë kushtet e një kontrate, atëherë, në këtë rast, ndryshon edhe koncepti i përgjegjësisë. Për shkak se komunitaristët i shohin njerëzit si “miq”, për ata ka rëndësi, jo vetëm sjellja e hapur që shfaqin njerëzit midis njëri-tjetrit, por tiparet e brendshme të njeriut prej nga buron kjo lloj sjellje. Këto tipare janë ato që përcaktojnë natyrën e marrëdhënies dhe krijojnë mundësinë që midis miqsh të ketë edhe kritika në sjellje.

Pra, për komunitaristët, nuk ka një dallim ndërmjet sjelljeve që cenojnë interesat e të tjerëve, nga njëra anë, dhe mendimeve të brendshme që krijojnë karakteristikat e ndërveprimit midis tyre, nga ana tjetër. Në këtë këndvështrim, sesa i moralshëm është një veprim nuk varet nga efekti që ai ka mbi të tjerët, por nga cilësitë e karakterit që ka personi i cili kryen veprimin69

Kjo qasje gjen kundërshtim nga liberalët, të cilët e shohin më shumë kontratën të ketë funksion largues sesa afrues për palët. Në mbrojtje të kësaj ideje ata argumentojnë se është pikërisht kontrata ajo që iu jep hapësirë njerëzve dhe nuk kërkon domosdoshmërisht një angazhim personal, pra lejon ndarjen e miqësisë nga marrëdhëniet e punës, tregtisë ose profesionale

. Për komunitaristët, njerëzit, si pjesë e komunitetit, duhet të zhvillojnë dhe mbështesin sjellje të përshtatshme përkundrejt shokëve të tyre. Vetëm në këtë mënyrë mund të korrigjohet dhe kritikohet edhe ligji.

Të gjitha ndërveprimet midis njerëzve, përfshirë lidhjet midis palëve në një kontratë, duhet patjetër të kenë si qëllim afrimin e njerëzve me njëri-tjetrin. Në këtë pikëpamje, një marrëveshje do të jetë detyruese vetëm nëse përkrah lidhje të veçanta midis palëve në një kontratë.

70

Macneil argumenton se vendosja e normave ligjore, pa marrë parasysh lindjen e marrëdhënieve kontraktore nga marrëdhëniet shoqërore personale, transformon vlerat që ka kontrata

. Në këtë mënyrë, iu krijohet mundësia palëve të kenë mundësi të negociojnë si të barabartë.

Edhe vetë Rawls, mbështetës i njeriut të arsyeshëm, nuk e mohon rëndësinë e lidhjeve dhe vlerave të komunitetit, edhe pse karakteristikat e individit si person juridik, mbartës të drejtash dhe detyrimesh, nuk varen nga një koncept i caktuar që kanë njerëzit për të mirën. Sipas Rawls, edhe nëse koncepti im për të mirën nuk është më i miri për mua, përsëri është ai çfarë unë dëshiroj të bëj në jetë, dhe, për shkak se unë kam fuqi për të vendosur dhe përmbushur konceptin tim për të mirën, unë duhet të marr përgjegjësi për atë çfarë ndodh në jetën time.

Ajo çfarë përbën problem në filozofinë komunitariste është arsyeja që ata duhet të japin për përdorimin e forcës shtrënguese, detyruese. Nga çfarë analizuam edhe më lart për komunitaristët, forca shtrënguese e shtetit do të duhej të përdorej për të përkrahur apo vendosur një koncept të caktuar të së mirës.

71

69 Robin Antony Duff, Choice, Character, and Criminal Liability, 1993, Law and Philosophy, fq. 362, aksesuar:

. Vlerat e kontratës janë ato që reflektohen në qëllimet dhe mënyrat që zgjedhin palët për arritjen e këtyre qëllimeve, në parimet e brendshme të sjelljes kontraktore dhe në reagimin e jashtëm që ka kontrata për shoqërinë. Sipas pikëpamjes së

file:///C:/Users/User/Downloads/DuffChoiceCharacterandCriminalLiability.pdf. 70 Dori Kimel, From Promise to Contract: Towards a Liberal Theory of Contract, 2003, Oxford: Hart Publishing. 71 David Champbell, Ian Macneil and the Relational Theory of Contract, 2004, CDMAS, fq. 13, aksesuar: http://www.lib.kobe-u.ac.jp/repository/80100023.pdf.


24

tij, rregullat e detyrueshme të vendosura me ligj përbëjnë një ndërhyrje të rrezikshme për marrëdhënien kontraktore pasi ato shkatërrojnë ndërveprimin e brendshëm të palëve dhe e shkatërrojnë kontratën72

Megjithatë, Macneil zhvilloi edhe një koncept tjetër të lidhur me këtë që sapo shpjeguam, atë të “pranisë”. Prania i referohet konceptit klasik se çdo aspekt i kontratës duhet të vendoset në momentin kur lidhet kontrata. Në këtë mënyrë, e ardhmja e marrëdhënies kontraktore vendoset tërësisht në të tashmen

.

73. Megjithatë ky koncept mund të bëhet i pamundur në praktikë, sidomos kur kemi të bëjmë me kontrata ku lidhja shoqërore midis palëve është e fortë, ose kur kontratat kanë një kohë të gjatë zbatimi. Për ta bërë më të lehtë dhe praktik procesin, Macneil propozon vendosjen e disa normave të përbashkëta për çdo kontratë: (1) qëndrueshmëria e palëve; (2) reciprociteti i marrëdhënies; (3) vënia në zbatim e planifikimit të bërë nga palët; (4) pëlqimi; (5) fleksibiliteti; (6) solidariteti kontraktor; (7) e drejta e kthimit; (8) krijimi dhe kufizimi i pushtetit midis palëve; (9) drejtësia e mjeteve të përdorura dhe (10) harmonizimi me matricën shoqërore74

Është Rawls ai që me teorinë e tij si përkrahës i njeriut të arsyeshëm ka një shpjegim që “kënaq” edhe idenë komunitariste me anë të një lidhje të tërthortë. Sipas tij, çdo kufizim i të drejtave justifikohet vetëm nëse ai është reciprok. Një person i arsyeshëm merr në konsideratë faktin se individët nuk jetojnë të izoluar, por së bashku, në një shoqëri. Reciprociteti kërkon që individët t’i marrin me seriozitet interesat e njëri-tjetrit duke krijuar kështu standardin e kushteve të drejta të ndërveprimit. Pra, personat e arsyeshëm ndajnë midis tyre konceptin e ndërveprimit publik të arsyeshëm. Kështu ata vendosin forma të ndryshme bashkëpunimi nëse interesat e tyre përputhen. Sipas Rawls, personat e arsyeshëm udhëhiqen nga dëshira për të parë një botë sociale të lirë dhe të barabartë, në të cilën mund të ndërveprojnë me të tjerët sipas kushteve që ata janë të gatshëm të pranojnë. Reciprociteti ndihmon idenë që secili përfiton së bashku me të tjerët

.

75

Si konkluzion, edhe liberalët, nuk e përjashtojnë se njerëzit kanë qëllime të rëndësishme të përbashkëta dhe nuk mohojnë as që qëllimi i drejtësisë politike përbën një pjesë të rëndësishme të identitetit të tyre moral

. Rawls shpjegon se personat e arsyeshëm ndajnë me njëri-tjetrin qëllimin e përbashkët: sigurimin e institucioneve të drejta shoqërore dhe politike, që japin drejtësi sipas asaj që individët kërkojnë për veten, por edhe për njëri-tjetrin.

76

Në pjesën më të madhe, femrat arritën të fitonin barazi formale në fushën e së drejtës kontraktore në shekullin e fundit, por kjo barazi nuk ka arritur të zhbëjë dot të

. 4.4 Feminizmi Në tridhjetë vitet e fundit, feminizmi ka pasur një ndikim të pamohueshëm në ligj.

Numri i femrave studente për drejtësi, avokate, gjyqtare dhe të tjera profesione në fushën e ligjit, është rritur në mënyrë drastike.

72 Ibid. 73 Richard Stone, The modern law of contract, 2000, Cavendish Publishing Limited, fq. 9. 74 David Champbell, Ian Macneil and the Relational Theory of Contract, 2004, CDMAS, fq. 13, aksesuar: http://www.lib.kobe-u.ac.jp/repository/80100023.pdf. 75 John Rawls, Justice as Fairness, A Restatement, 2001, Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, fq. 50. 76 Idem, fq. 126.


25

gjitha pasojat e përjashtimeve dhe kufizimeve të mëparshme77. Themelet e doktrinës kontraktore u zhvilluan në një kohë kur pjesa më e madhe e femrave nuk ishin pjesëtare në treg dhe as pjesë e trupës gjyqësore apo avokatisë. Feministët mendojnë se ligji, përfshirë edhe të drejtën kontraktore, ka ndikime gjinore. Këto ndikime vijnë për shkak se ligji krijohet nga individët, siç janë gjyqtarë, ligjvënës, avokatë, e të tjerë, të cilët veprojnë në një kontekst social që përshtatet me kohën kur jetojnë, me gjininë, racën apo statusin e tyre shoqëror. Për këtë arsye, nuk krijohet “habi” pse ligji reflekton më së shumti tipare nga gjinia mashkullore. Si të tilla mund të quhen edhe zgjedhja e objektivitetit mbi subjektivitetin apo e hierarkisë mbi kompromisin78

Mbizotërimi mashkullor identifikohet që në momentin e parë, në hyrjen në trataktiva dhe lidhjen e një marrëdhënie kontraktore. Këtu, zakoni dhe ligji ishin ato që ndalonin femrat të ishin pjesë e tregut. Gjithashtu, zakonisht, marrëveshjet e lidhura nga palë femra, ishin brenda familjes, dhe këto ishin të përjashtuara nga ndërveprimi i tregut. “Familja” është konsideruar jashtë tregut. Në çështjen Miller kundër Miller

. Pra, ligji kontraktor nuk është neutral, por është një nga strukturat shoqërore që

mbështet prevalencën e gjinisë mashkullore. Një çështje tjetër është se sa pasoja lë kjo prevalencë gjinore. Vetë ekzistenca e

saj për një kohë të gjatë është një tregues se nuk kemi të bëjmë me një ndikim të parëndësishëm.

79

Për shumë shekuj me radhë, femrat e martuara nuk kishin mundësi ligjore të lidhnin kontrata në emrin e tyre. Deri në vitet 1800, doktrina e common law parashikonte se femrat e martuara nuk mund të lidhnin kontrata me bashkëshortët e tyre, me palë të treta jashtë lidhjes martesore dhe as të padisnin apo të ishin të paditura në emrin e tyre për çfarëdo lloj çështje

, znj. Miller kërkonte të zgjidhte martesën me z. Miller për shkak se ai ishte i alkoolizuar dhe nuk e mbështeste bashkëshorten. Megjithatë, në vend që të kryente divorcin, znj. Miller lidhi një marrëveshje me shkrim me bashkëshortin e saj, sipas të cilës, ajo nuk do të divorcohej dhe do të qëndronin bashkë në shtëpi, ndërsa bashkëshorti detyrohej t’i jepte asaj 200 dollarë në vit për shpenzimet e shtëpisë. Z. Miller nuk e zbatoi këtë detyrim dhe znj. Miller e çoi çështjen në gjykatë, jo për të kërkuar divorcin, por për të detyruar z. Miller të përmbushte kontratën. Gjykata e rrëzoi padinë sepse sipas saj znj. Miller kishte bërë atë çfarë detyrohet të bëjë në bazë të marrëdhënies familjare.

80

Përveç këtij domeni fillestar, shqetësimi i feministëve është se edhe rregullat kontraktore janë të lidhura me gjininë. Më e rëndësishmja është liria kontraktore

. Vetëm në shekullin e nëntëmbëdhjetë u njoh detyrimi i meshkujve që për të

tjetërsuar pasurinë, duhet të merrnin miratimin edhe të bashkëshortes së tyre.

81

77 Debora L. Threedy, Feminists and Contract doctrine, fq. 2-19, aksesuar:

. Mbrojtja që jepet për shkak të gjinisë, në formën e paternalizmit, ngre pyetjen nëse kjo i ndihmon apo i dëmton femrat.

https://mckinneylaw.iu.edu/ILR/pdf/vol32p1247.pdf. 78 Idem, fq. 3. 79 Miller kundër Miller, aksesuar: http://www.familylawweek.co.uk/site.aspx?i=ed2060. 80 Debora L. Threedy, Feminists and Contract doctrine, fq. 2-19, aksesuar: https://mckinneylaw.iu.edu/ILR/pdf/vol32p1247.pdf. 81 Lori Ann Kran, Gendered law: A discourse analysis of labor legislation, 1890-1930, (1993), aksesuar: https://scholarworks.umass.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2196&context=dissertations_1.

https://mckinneylaw.iu.edu/ILR/pdf/vol32p1247.pdf�

http://www.familylawweek.co.uk/site.aspx?i=ed2060�

https://mckinneylaw.iu.edu/ILR/pdf/vol32p1247.pdf�

https://scholarworks.umass.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2196&context=dissertations_1�

26

Feministët e kritikojnë standardin objektiv për të përcaktuar sjelljen dhe propozojnë standardin subjektiv me shpresën që ky mund të jetë më i drejtë.

Megjithatë, nëse i rikthehemi standardit objektiv, ai reflekton konceptin e barazisë, gjë që nuk është në kundërshtim me parimet e feministivëve. Pra, është mënyra sesi zbatohet standardi, dhe jo standardi në vetvete ajo çfarë mund të shqetësojë feministët.

Sipas Rawls, standardi i një personi të arsyeshëm, nuk barazohet me një person të zakonshëm. Pra, ky standard është i lidhur me një koncept të caktuar të barazisë.82 Njerëzit janë të barabartë në kuptimin që ata konsiderohet se kanë shkallën minimale të fuqive morale të nevojshme për të ndërvepruar në jetën e tyre shoqërore dhe për të marrë pjesë si pjesëtar të barabartë83

82 Arthur Ripstein, Equality, Responsibility, and the Law, 1999, Cambridge: Cambridge University Press, fq. 208.

. Ligji nuk mund të zgjidhë në detaje çështjen nëse njerëzit janë apo ndihen me të

vërtetë të lirë në kuptimin metafizik. Kjo sepse, në vetvete, përgjegjësia ligjore është një zgjedhje politike dhe shoqërore në një kohë dhe hapësirë të caktuar.

83 John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard university press Cambridge, Massachusetts, fq.8, aksesuar: http://www.univpgri-palembang.ac.id/perpus-fkip/Perpustakaan/American%20Phylosophy/John%20Rawls%20-%20A%20Theory%20of%20Justice~%20Revised%20Edition.pdf.




27

KREU II PROPOZIMI, PRANIMI DHE TEORIA E VULLNETIT KONTRAKTOR

Hyrje

Ligji, kur kërkohet të përcaktohet nëse palët kanë lidhur ose jo një kontratë,

kërkon të vlerësohet qëllimi subjektiv i palëve nëpërmjet shprehjes së tij në botën e jashtme dhe analiza e të dhënave objektive që dalin në pah nga sjellja e tyre. Edhe pse burimi kryesor i detyrimeve është dhe mbetet gjithnjë vullneti i njeriut84

Propozimi dhe pranimi janë dy figura juridike tranzitore

, duhet që ky vullnet të plotësojë disa kushte të caktuara në mënyrë që të krijojë pasoja juridike. E para gjë që palët duhet të provojnë është se ka pasur një ofertë, e cila është pranuar.

Në kontratë, deklarimi i vullnetit të njërës palë përmban propozimin, ndërsa deklarimi i vullnetit të palës tjetër përmban pranimin. Çdo shprehje interesi nga palët thjeshtëzohet në pyetje dhe përgjigje. Takimi i këtyre dy momenteve krijon vullnetin kontraktor, i cili krijon një entitet më vete, të aftë të sjellë pasoja juridike.

85

Propozimi dhe pranimi janë akte juridike. Ato janë deklarime vullneti me qëllim prodhimin e pasojave juridike. Për të kaluar në lidhjen e një kontrate, ose marrjen përsipër të detyrimeve në mënyrë vullnetare

, të cilat kanë vlerë juridike në periudhën parakontraktore, domethënë derisa të vazhdojnë marrëveshjet për lidhjen e kontratës.

Investimit në një proces të tillë ligji i njeh pasoja. Për shkak të formave të ndryshme që mund të marrë propozimi dhe pranimi, qëllimi është të identifikohet, përgjatë këtij procesi, se kur palët kanë marrë angazhim për të lidhur një kontratë, se kur kemi një kontratë, nëse palët kanë abuzuar duke dëmtuar interesat e njëra-tjetrës dhe parimin e mirëbesimit, si ndikon lidhja e kontratës në interpretimin e mëvonshëm të kontratës dhe kushteve të saj.

Në këtë kre do të shohim se çfarë forme merr ky proces. Kur kalohet nga procesi i negocimit në atë të kontraktimit. Cilat janë kushtet që propozimi dhe pranimi të jenë të vlefshme dhe çfarë pasojash vijnë për palët. Skepticizmi mbi natyrën e ngurtë të teorisë së modelit propozim-pranim. A kufizohet vullneti i palëve në këtë fazë.

Analiza e krahasuar me alternativat e tjera kontratë formuese do të ndihmojnë në arritjen e konkluzionit nëse ky model vazhdon të jetë modeli parësor i lidhjes së kontratës.

1. Kuptimi i propozimit dhe pranimit. Kushtet për të qenë të vlefshëm

86

84 Baltasar Benussi, Obligimet dhe kontratat përgjithësisht, 1931, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, fq.14. 85 Idem, fq. 32. 86 Thomas H. Patterson, Principles of the Law of Contracts, 1939, Chicago Callaghan and Company, fq. 13.

, shprehja e interesit duhet të kalojë nga oferta e bërë nga njëra palë, në përgjigjen pranuese të palës së cilës i është bërë oferta. Ky është edhe modeli klasik, i pranuar, i lidhjes së kontratës.

Vullneti i shprehur në këtë mënyrë, me akte juridike të njëanshme, sjell pasoja juridike të posaçme, të cilat janë të ndryshme nga efektet e kontratës.

28

1.1 Propozimi dhe pranimi si elemente përgatitore të kontratës Propozimi është element përgatitor i kontratës. Ai nuk e krijon kontratën, por

detyron propozuesin të qëndrojë i lidhur me të sipas afateve dhe kushteve të caktuara. Jo çdo shprehje, me gojë ose me shkrim, e bërë gjatë procesit të negocimit, ka vlerën e ofertës.

Pranimi, nga ana tjetër, ka fuqi detyruese pasi në momentin kur ai i njoftohet propozuesit, dhe nëse përmbush kushtet e caktuara, ai plotëson vullnetin dhe krijon kontratën. Edhe për pranimin, njësoj si për propozimin, pyetjet që shtrohen janë disa: për shembull, a duhet të jetë pranimi i njëjtë me propozimin; a i duhet komunikuar propozuesit; kur propozuesi ka parashikuar mënyrën sesi duhet të bëhet pranimi, a mundet pranuesi të zbatojë vetëm këtë lloj forme; a mund të përbëjë edhe heshtja pranim; kur merr efekt propozimi; a mund të thuhet se pala e ka pranuar ofertën kur ai nuk kishte dijeni për propozimin në momentin që përmbushi veprimin që përbën pranim.

Rregullat që lidhen me propozimin dhe pranimin janë vendosur dhe hartuar në mënyrë të tillë që të shërbejnë në mënyrë të përgjithshme për të gjitha kontratat. Ky universalitet i këtyre rregullave mendohet të jetë edhe një burim vështirësie87

Së pari, propozimi duhet të ketë për qëllim krijimin e marrëdhënieve juridike të mbrojtura nga ligji

. Kjo sepse kontratat bëhen në mënyra të ndryshme dhe duket e vështirë të kesh rregulla që të aplikohen në gjithë këtë spektër. Kontratat mund të jenë me shkrim ose me gojë, mund të bëhen me letër, me faks, me e-mail, mund të jenë produkt i negociatave ose jo, mund të bëhen si shkëmbim premtimesh ose të burojnë nga sjellja e palëve.

1.2 Kushtet për një propozim të vlefshëm

88

87 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 53. 88 Mariana Tutulani-Semini, E drejta e detyrimeve dhe kontratave. Pjesa e përgjithshme dhe pjesa e posaçme, 2016, Scanderbeg books, fq. 81.

. Në mënyrë që një propozim të bëhet i detyrueshëm pas një pranimi, ai duhet të bëhet duke marrë parasysh të gjitha pasojat ligjore. Një deklaratë e thjeshtë e qëllimit të propozuesit gjatë një bisede, nuk mund të krijojë një propozim të detyrueshëm.

Si rregull, si për propozimin, edhe për pranimin, duhet të arrihet të zbulohet qëllimi i palëve në krijimin e kontratës, dhe për këtë merret për bazë secili nga këto dy momente. Por, interesimi më i madh nuk është në rrethanat subjektive, por në ato objektive, që bëjnë të mundur identifikimin e këtij qëllimi. Problem mund të lindë atëherë kur këto rrethana objektive nuk arrihen të identifikohen. Në këtë rast duhet pasur parasysh fakti se bisedimet gjatë fazës së negocimit nuk janë propozime përfundimtare.

Mund të ndodhë që edhe pala, e cila bën ofertën, të mos jetë në dijeni të pasojave dhe ndryshimeve që ekzistojnë ndërmjet propozimit final dhe shprehjes së dëshirës për të negociuar. Në këto raste, gjykata duhet të dallojë qëllimin e vërtetë të palës që ka bërë deklaratën. Ky hetim do të varet rast pas rasti nga rrethanat e çështjes. Për shembull, në disa raste mund të vlejë korrespondenca që kanë pasur palët me njëra-tjetrën.

Së dyti, propozimi duhet të jetë në gjendje të krijojë marrëdhënie juridike të mbrojtura nga ligji. Kjo do të thotë se propozimi nuk mund të jetë iluziv ose i papërcaktuar, sa ta bëjë të vështirë identifikimin e asaj se çfarë përbën objektin e kontratës, e asaj çfarë premtojnë palët.

29

Pra, propozimi duhet të jetë i qartë dhe i plotë. Ai duhet të përmbajë elementet thelbësore të kontratës, që kërkohet të lidhet, përveç rasteve, kur nga natyra e kontratës, ka elementë të cilët mund të presin, pra janë të përcaktueshëm. Në këtë rast, mjafton që propozimi të ketë të përcaktuar mënyrën e caktimit të kushteve. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Kodi Civil i vitit 1929. Pra, propozimi nuk e humbet karakterin e tij juridik nëse propozuesi ja lë pranuesit të ofertës caktimin e ndonjë rrethane apo kushti, mjafton që të jetë përcaktuar mënyra e caktimit të këtyre kushteve89

Në kushtet e një kërkese për fleksibilitet në marrëdhënien mes palëve duket se ligji evropian është më pranë natyrës që kanë fazat e lidhjes së kontratës. Ligji dhe praktika evropiane shkon drejt lejimit të bërjes së modifikimeve të pranuesit ndaj propozimit, por me kushtin që këto të mos të shndërrojnë propozimin

. Një rast i tillë i parashikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe në Kodin Civil për

kontratën e furnizimit. Këtu palët, kur nuk kanë përcaktuar sasinë e furnizimit, nënkuptohet se marrëveshja do të lidhet për sasinë që përkon me nevojat normale të palës që furnizohet, e llogaritur kjo si një mesatare deri në kohën kur do të lidhet kontrata. Gjithashtu, ju njihet e drejta palëve që në bisedime të vendosin vetëm kufijtë maksimalë apo minimalë të sasisë së furnizimit. Në mënyrë të përcaktueshme, për kontratën e furnizimit, përcaktohen edhe elemente të tjera të rëndësishme të saj, si: afati, vendi i dorëzimit dhe kohëzgjatja e kontratës.

1.3 Kushtet për një pranim të vlefshëm Pranimi duhet të jetë i plotë dhe i njëjtë me propozimin. Nëse nuk është një

pranim i plotë do të thotë se pala pranuese dyshon ose ka një mendim tjetër për lidhjen e kontratës, të ndryshëm nga propozimi i bërë. Gjithashtu, pranimi duhet të jetë identik me propozimin.

Kodi Civil shqiptar, në nenin 670, parashikon se, nëse pala pranuese e pranon propozimin pjesërisht ose vendos një apo më shumë kushte të tjera, atëherë nuk kemi të bëjmë më me një pranim, por jemi në fazën e vazhdimit të bisedimeve dhe negociatave ose të një propozimi të ri.

90

Një pyetje që mund të lindë është nëse vendosja e një kushti ligjor do të përbëjë ose jo kusht të ri. Duke marrë për bazë parimin se të gjitha kushtet që parashikohen nga ligji për një kontratë të caktuar janë automatikisht pjesë e kontratës edhe kur palët nuk i

. Konkretisht, Konventa e Vjenës për Kontratat e Shitjes Ndërkombëtare të Mallrave, Parimet Unidroit për Kontratat Tregtare Ndërkombëtare dhe Parimet e Ligjit Kontraktor Evropian parashikojnë se një pranim, edhe kur ai përmban kushte ose modifikime të ndryshme nga ato që përmban propozimi, por që nuk ndryshojnë materialisht propozimin, nuk e shndërrojnë atë, përbën sërish një pranim të vlefshëm, me përjashtim të rastit kur propozuesi, pa vonesë, i komunikon pranuesit se nuk është dakord me këto modifikime. Nëse propozuesi nuk kundërshton, atëherë propozimi final konsiderohet ai i cili përmban edhe këto modifikime.

89 Komentar i Kodit Civil të vitit 1929, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, botuar nga shtëpia botuese Luarasi, Tiranë, 1998, fq. 68. 90 Neni 19 i Konventës së Vjenës për Kontratat e Shitjes Ndërkombëtare të Mallrave; neni 2.11 i Parimeve UNIDROIT për Kontratat Tregtare Ndërkombëtare; neni 2:208 i Parimeve të Ligjit Kontraktor Evropian (EPCL).

30

kanë vendosur ose përmendur shprehimisht ato, mendoj se vetëm ndryshimi i këtyre kushteve do të mund të konsiderohej një kusht i ri dhe do të kishte si pasojë mospranimin. Pra, edhe ndërmjet kushteve që palët shtojnë në kontratë, duhet të bëhet një dallim midis kushteve të vendosura nga vetë palët dhe kushteve ligjore.

Një tjetër pyetje që mund të shtrohet për diskutim është nëse pranuesi duhet të respektojë ose jo formën e parashikuar nga propozuesi për pranimin.

Ligji parashikon vetëm të drejtën e propozuesit për të vendosur lidhur me afatin se kur duhet të komunikohet pranimi nga pala tjetër. Është në dorë të propozuesit të vendosë në propozimin që bën nëse pranimi duhet të ketë një formë të caktuar, apo duhet dërguar në një vend të caktuar. Megjithatë, mendoj se forma e përcaktuar nga propozuesi duhet të vlerësohet rast pas rasti nëse do të jetë e detyrueshme për palën pranuese ose jo. Kriteret që mund të vijnë në ndihmë janë: a) nëse propozuesi është shprehur se nuk do të pranojë asnjë formë tjetër të realizimit të pranimit ose ai thjesht ka orientuar palën e interesuar; dhe b) nëse mënyra që është zgjedhur nga pranuesi, e ndryshme nga ajo që ka parashikuar propozuesi, e disavantazhon propozuesin ose pranuesin.

1.4 Modeli i propozimim-pranimit i bërë kundrejt personave të papërcaktuar Edhe pse si rregull propozimi i bëhet një personi të caktuar, kur kontrata nuk ka

karakter personal, propozimi mund t’i drejtohet edhe gjithë publikut ose shumë personave njëkohësisht.

Si shembull mund të marrim rastin e njoftimeve që parashikojnë dhënien e një shpërblimi për kryerjen e një shërbimi të caktuar. Në këtë rast, në momentin që një person e realizon shërbimin e kërkuar, atëherë ofruesi detyrohet të paguajë shpërblimin, jo më përpara.

Vështirësitë që mund të krijohen në këto raste lidhen me faktin se sa arrin t’i kuptojë pranuesi kushtet e ofertës. A mundet ai t’i përdorë ato në të mirën e tij? Mund të ndodhë edhe që pranuesi të jetë tërësisht në padijeni të ofertës dhe qëllimeve të propozuesit dhe ta përmbushë atë në mënyrë aksidentale.

Edhe në rastet kur propozimi bëhet për gjithë publikun, pranimi duhet të bëhet nga një person i përcaktuar, i identifikuar. Nëse do të pranonim se për propozuesin vijnë detyrime kontraktore përpara se të jetë identifikuar pranuesi, atëherë kjo do të binte ndesh me konceptin e marrëveshjes, dakordësisë dhe lindjes së detyrimit, pasi do të konsiderohej se propozuesi kishte kontratë me gjithë publikun. Marrëveshja është shfaqje e një qëllimi të përbashkët dhe nuk mund të pranohet që të lindin detyrime kontraktore vetëm nga ana e propozuesit, apo vetëm nga ana e pranuesit. Derisa të kemi identifikimin e personit që do të shkëputet nga pjesa e gjerë e publikut, të cilit i është drejtuar oferta, me anë të shprehjes së vullnetit të tij nëpërmjet pranimit, nuk do të ketë kontratë.

Në çdo rast mendoj se duhet të arrihet të identifikohet dakordësia. Arsyet që shtyjnë palët për të arritur një dakordësi mes tyre mund të jenë jomateriale, por dakordësia në vetvete është thelbësore që të kemi detyrime për to. Mendoj se nuk mund të pretendohet për dakordësi kur njëra palë nuk ka parë, nuk ka dëgjuar apo nuk ka kuptuar ofertën e bërë.

Jo të gjitha njoftimet që i drejtohen publikut kanë vlerën e propozimit. Një njoftim në gazetë që njofton shitje të sendeve duke përcaktuar edhe çmimin konsiderohet si një ftesë për të hyrë në bisedime. Jemi përpara të njëjtës situatë edhe në rastet e reklamimit të

31

mallrave me anë të katalogëve. Përgjigjja pozitive e blerësit të mundshëm do të konsiderohet në këtë rast si propozim, jo si pranim. Është e qartë se është në natyrën e reklamës të tërheqë vëmendjen e personave që janë të interesuar për të hyrë në atë marrëveshje, dhe jo të krijojë detyrime për palën që bën njoftimin apo reklamën.

Një ofertë e mirëfilltë publike është ajo në shitjen me anë të vetëshërbimit: këtu, sistemi i shitjes së zgjedhur përjashton çdo mundësi të kundërshtimit të shitësit91

Kodi Civil ka parashikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë rastin e një ndërmarrje që zë një pozitë dominuese në treg. Këtu bisedimet paraprake duket se zëvendësohen nga publikimi dhe bërja e njohur e objektit të veprimtarisë së ndërmarrjes. Mjafton vetëm pranimi që të kemi lidhjen e kontratës. Vetëm në rast se lidhja e kontratës do të binte ndesh me ligjin, atëherë pala ofruese mund të refuzojë lidhjen e saj, në të kundërt, ajo është e detyruar të lidhë kontratën. Ky parashikim bën që pozita dominuese e njërës palë në shërbimin që ofron apo veprimtarinë që kryen mos të ndikojë edhe në përzgjedhjen e pranuesit. Kjo është arsyeja pse parashikohet që kjo kontratë duhet të lidhet në përputhje, jo vetëm me ligjin, por edhe me zakonet e mira tregtare

. Një rast tjetër që mund të analizohet është nëse kompanitë e transportit të

pasagjerëve, të cilat përcaktojnë orare nisje dhe mbërritje për itinerare të caktuara. A janë duke bërë një propozim? A detyrohet kjo kompani që pas publikimit të këtyre orareve të realizojë këtë transport pikërisht në këto orare?

Për t’i dhënë një përgjigje këtij rasti duhet të bazohemi në atë çfarë u diskutua për kushtet që duhet të përmbushë propozimi. Ai duhet të përmbajë kushtet e lidhjes së kontratës. Fakti që bileta që merr udhëtari nuk përmban kushtet e plota, zakonisht ajo ka vetëm çmimin dhe llojin e transportit, atëherë konsiderohet se oraret e shpallura nga kompania janë pjesë e kushteve të kontratës dhe pa to propozimi nuk do të ishte i plotë. Me këtë arsyetim arrijmë në konkluzionin se ato janë të detyrueshme për propozuesin në momentin kur pala pranuese shpreh vullnetin e saj për ta pranuar propozimin. Kjo ka qenë arsyeja pse shumë kompani transporti, kur shfaqin oraret, mbajnë gjithmonë rezervën e vonesës për arsye të ndryshme të paparashikuara, duke orientuar kështu pranuesin rreth pritshmërisë që ata duhet të kenë lidhur me oraret e transportit, për të shmangur në këtë mënyrë përgjegjësinë e drejtpërdrejtë në rast vonese.

92

91 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 239. 92 Neni 673 i Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë.

. 2. Format që merr propozimi dhe pranimi. Lloji i kontratës që buron prej

tyre Një ndër klasifikimet më të rëndësishme për propozimin dhe pranimin do të ishte

ai mbi bazën e mënyrës së shprehjes së vullnetit të palëve, pra, nëse forma e vlefshme është vetëm me anë të një premtimi, me anë të veprimeve konkludente, apo me heshtje absolute. Natyra që ka kontrata, siç do ta shohim edhe në vijim, ndërvaret edhe nga mënyra sesi palët kanë vepruar në fazën e propozim-pranimit.

Propozimi mund të bëhet në dy forma: në formën e një premtimi, i cili, sipas objektit të kontratës, mund të bëhet për kryerjen e një detyrimi për dhënien e një sendi, për kryerjen e një detyrimi për kryerjen e një veprimi ose një premtimi për mosveprim dhe në formën e një veprimi, akti.

32

Pranimi mund të bëhet në tre forma: një premtim për kryerjen e një detyrimi tjetër, një veprim konkludent ose me anë të heshtjes.

2.1 Propozimi dhe pranimi në formën e një premtimi Forma më e zakonshme dhe më e përhapur e lidhjes së kontratës është ajo ku si

oferta edhe pranimi kanë formën e një premtimi, gjë që çon në krijimin e një kontrate me të drejta dhe detyrime të dyanshme. Nëse A-ja i ofron B-së se do t’i paguajë një shumë të caktuar të hollash nëse B-ja merr përsipër të realizojë një shërbim të kërkuar prej A-së, atëherë pranimi nga ana e B-së i detyron të dyja palët reciprokisht.

Ky rast i premtimit nuk duhet ngatërruar me nocionin e premtimit të analizuar në doktrinë si jo i detyrueshëm për palët. Që premtimi të ketë karakter detyrues ai duhet të përmbushë kërkesat e një propozimi ose pranimi të vlefshëm.

Kodi Civil shqiptar e ka pranuar premtimin si formë lidhje të kontratës në dy raste, përkatësisht në nenin 697 “Premtimi për kryerjen e një detyrimi”, sipas të cilit: “Personi që i ka premtuar një tjetri se një person i tretë do të ekzekutojë një detyrim, ose do të kryejë një veprim në dobi të tij, është i detyruar të shpërblejë palën tjetër, në qoftë se personi i tretë nuk pranon të ekzekutojë detyrimin ose të kryejë veprimin e premtuar.”, si dhe në nenin 1055, sipas të cilit: “Kush ka premtuar të japë hua, mund të refuzojë të përmbushë detyrimin, po qe se kushtet pasurore të palës tjetër janë në gjendje të tillë sa e bëjnë tepër të vështirë kthimin dhe huadhënësit nuk i janë ofruar garanci të përshtatshme.”

Lidhur me natyrën e përgjegjësisë që vjen nga premtimi i njëanshëm, i bërë nga propozuesi, ose i dyanshëm, i bërë si nga propozuesi edhe nga pranuesi, do t’iu referohemi rregullave që lidhen me propozimin dhe pranimin sa i takon gatishmërisë së palëve. Kështu, nëse ndonjë prej palëve shkel rregullat e propozim-pranimit dhe tërhiqet nga zbatimi i kontratës, atëherë jemi tërësisht në terren kontraktor, për shkak se kontrata konsiderohet e lidhur dhe tërheqja përbën mospërmbushje të kontratës. Për këtë arsye, edhe përgjegjësia, edhe dëmi ka natyrë kontraktore. Në rast tërheqje të premtimit, qoftë në formën e propozimit edhe të pranimit, palët ose nuk do të mbajnë asnjë lloj përgjegjësie, si në rastin kur propozuesi ose pranuesi kanë revokuar propozimin ose pranimin, ose do të mbajnë përgjegjësi për shkaktim dëmi kontraktor, si pasojë e faktit që kontrata konsiderohet e lidhur me komunikimin e pranimit dhe konsiderohet se palët tërhiqen nga ekzekutimi i kontratës. Kjo është ajo që e dallon këtë fazë të lidhjes së kontratës nga faza e negociatave, e cila do të analizohet në krerët në vijim.

2.2 Propozimi në formën e një premtimi dhe pranimi në formën e një

veprimi Rasti kur propozimi në formën e një premtimi pranohet me anë të një veprimi

është ai kur propozuesi nuk i drejtohet në mënyrë të mëvetshme një pranuesi të mundshëm. Rasti ilustrues është ai i personit, i cili humbet portofolin e tij dhe, nëpërmjet një njoftimi publik, premton t’i japë një shumë të caktuar lekësh personit që do t’i sjellë portofolin. Kur një person i sjell portofolin, ky pranim është bërë me anë të një veprimi konkret dhe propozuesi është i detyruar ndaj ofertës së bërë. Kjo çon në krijimin e një kontrate të njëanshme.

33

Kjo formë propozim-pranimi ndryshon nga ajo ku kemi premtim nga të dy anët, në një element shumë të rëndësishëm: në kontratat e njëanshme, kur pranimi bëhet me anë të një veprimi, kontrata duket se krijohet nga njëra palë, nga ajo që kryen veprimin. Është performanca e pranuesit ajo që e bën të detyrueshëm për t’u zbatuar kontratën për propozuesin.

Elementi i konsensusit në këtë lloj marrëdhënie, sidomos nga ana e pranuesit, ka krijuar pikëpyetjen e autorëve skeptikë të teorisë së lidhjes së kontratës me anë të shprehjes së vullnetit të dyanshëm të propozuesit dhe pranuesit, nëse kemi të bëjmë me një kontratë në këtë rast apo me një veprim juridik të njëanshëm. Kështu, studiuesi italian Giuseppe Benedetti, argumenton se ideja e një konsensusi të heshtur ose të prezumuar është abuzive93 dhe se do të ishte më realiste nëse pranohej natyra e njëanshme e këtij rasti94

93 Giuseppe Benedetti, Dal contratto al negozio unilaterale, 2007, Giuffre Editore, fq.15. 94 Idem, fq. 18.

. Një çështje që ngjall diskutim në këtë lloj kontrate është momenti se kur do të

bëhet e detyrueshme kontrata për propozuesin: në momentin kur pranuesi fillon të veprojë apo në momentin kur ka ardhur rezultati i dëshiruar nga propozuesi. Nëse propozuesi nuk e ka vendosur në mënyrë të shprehur këtë parashikim në ofertë, atëherë ne jemi më të predispozuar të mendojmë se për lidhjen e kontratës do të nevojitej përmbushja e detyrimit.

Mund të ndodhë që pasi pranuesi të ketë nisur me ndërmarrjen e veprimeve për përmbushjen e detyrimit, propozuesi të tërheqë ofertën dhe kjo situatë mund të bëhet e padrejtë për pranuesin, i cili kishte nisur nga veprimet për përmbushjen e ofertës. Gjetja e një mënyre për të mbrojtur pranuesin në këtë rast është e vështirë.

Një mënyrë e parë mund të ishte heqja e mundësisë për propozuesin për t’u tërhequr nga oferta për aq kohë sa është e nevojshme për pranuesin që të konsiderohet të ketë pasur mundësinë të përmbushë detyrimin e vendosur në ofertë.

Një mënyrë tjetër mund të ishte dhënia e një roli tjetër fillimit të përmbushjes së detyrimit final. Për shembull, nëse fillimin e veprimit nga ana e pranuesit do ta konsideronim si të ishte një premtim për përmbushjen e detyrimit, atëherë kjo situatë do të kthehej në një kontratë të dyanshme duke u bërë detyruese për të dyja palët. Kjo do të kërkonte që palët të identifikonin njëra-tjetrën duke ia bërë të ditur marrjen përsipër të të drejtave dhe detyrimeve. Problemi në këtë rast lidhet me pasojat që mund të vijnë për palët. Nëse pala që nis përmbushjen nuk arrin dot ta realizojë plotësisht këtë përmbushje, atëherë, rregullat kontraktore do të kërkojnë që kjo palë të marrë përgjegjësitë e rastit të mospërmbushjes së kontratës. Kjo do të sillte një ndryshim në vetë karakterin e kësaj marrëdhënie kontraktore.

Kjo është arsyeja pse mendoj se zgjidhja e parë është më e arsyeshme. Pra, vetëm përmbushja e plotë nga ana e pranuesit e ofertës së bërë nga propozuesi, do të detyronte këtë të fundit. Mjeti për ta mbrojtur pranuesin do të ishte dhënia e një kohe të arsyeshme, kohë kjo që gjykata mund ta vlerësojë duke u bazuar në natyrën e detyrimit që kërkohet të përmbushet dhe në bazë të parimit të mirëbesimit.

2.3 Propozimi në formën e një veprimi dhe pranimi i menjëhershëm ose

pranimi me anë të një premtimi

34

Rastet kur propozimi nuk është një premtim, por një veprim, një akt, mund të përballet me një akt tjetër, një pranim i menjëhershëm, ose me një premtim për kryerjen e një veprimi.

Rasti i parë është ai i kontratave që lidhen aty për aty, në prezencë të palëve dhe nuk krijojnë detyrime për të ardhmen. Pra, kontrata lidhet dhe ekzekutohet menjëherë. I tillë është rasti i blerjes me para në dorë, ose transaksionet e thjeshta tregtare, ku menjëherë pagesa e çmimit të vendos në dorëzim të sendit.

Rasti i dytë ndodh atëherë kur pranuesi premton se do të kryejë një veprim në të ardhmen, për shembull ofruesi dërgon një libër duke pranuar që pranuesi do të paguajë brenda një afati të caktuar. Në këtë rast njëra palë, bashkë me ofertën, ka përmbushur edhe detyrimin që buron nga kontrata dhe tani detyrimi qëndron tërësisht nga pala tjetër, nga pala pranuese. Ky rast është i ngjashëm me atë të analizuar më lart, kur propozuesi ishte premtues dhe pranuesi ishte përmbushës i një veprimi. Kodi Civil, në nenin 664, e ka parashikuar këtë situatë dhe parashikon se: “Kur kontrata përmban vetëm detyrimin e propozuesit, pritësi mund ta refuzojë propozimin brenda afatit të caktuar, ose që rrjedh nga natyra e marrëveshjes. Në mungesë të një refuzimi të tillë, kontrata quhet e lidhur.”

2.4 Propozimi dhe pranimi me anë të sjelljes së palëve Një kontratë mund të quhet e lidhur edhe duke parë sjelljen e palëve. Sipas ligjit

shqiptar, konkretisht nenit 676 të Kodit Civil, shfaqja e vullnetit nuk bëhet vetëm në mënyrë të shprehur, por edhe me heshtje. Në këtë rast, sjellja e palëve zëvendëson fjalët e shkruara apo të shprehura. Nga njëra anë, propozimi është realizimi i veprimit ose përmbushja e një detyrimi të caktuar, ndërsa nga ana tjetër, fakti që lejohet ose përvetësohet kjo përmbushje nga pala tjetër, përbën pranimin.

Kodi Civil, në nenin 669 parashikon se: “Kur me kërkesën e propozuesit, ose duke marrë parasysh natyrën e marrëveshjes e rrethanat që kanë lidhje me atë, rezulton që nuk ishte e nevojshme pritja e pranimit të shprehur të propozimit, ose detyrimi do të kryhej pa marrë një përgjigje paraprake, kontrata quhet e lidhur, në kohën e në vendin ku ka filluar zbatimi i saj. Pala që zbaton detyrimin duhet të njoftojë menjëherë palën tjetër për fillimin e ekzekutimit të kontratës, përndryshe detyrohet të shpërblejë dëmin.”

Dallimi midis kontratave që lidhen me anë të shprehjes së drejtpërdrejtë të vullnetit dhe këtyre rasteve, kur vullneti shfaqet nëpërmjet veprimeve, qëndron në mënyrën e provimit të ekzistencës së kësaj marrëdhënie. Në rastin e parë, palët duhet të provojnë atë çfarë kanë thënë, ose të interpretojnë atë çfarë kanë shkruar, ndërsa, në rastin e dytë, palët duhet të provojnë atë çfarë kanë bërë.

Veprimet konkludente nuk duhet të barazohen me heshtjen absolute. Me anë të heshtjes absolute nuk mund të kemi një propozim. Gjithashtu, heshtja absolute, si formë e pranimit për lidhjen e një kontrate, nuk mund të përdoret në ato raste kur në propozim është shprehimisht e përcaktuar se cila do të jetë mënyra me të cilën pala e interesuar duhet të japë përgjigje. Megjithatë, mund të ketë situata, sikurse do analizojmë në vijim, kur për shkak të marrëdhënies së herëpashershme dhe të qëndrueshme midis palëve, edhe heshtja nga ana e palës përfituese të shërbimit apo palës blerëse të një sendi, të konsiderohet si pranim në funksion të lidhjes së kontratës. Në një rast të tillë do të ishte e arsyeshme që pala e cila nuk dëshiron të jetë më pjesë e kësaj kontrate, të komunikojë refuzimin e pranimit për lidhjen e kontratës.

35

Gjykata e Lartë e Republikës së Shqipërisë analizoi një rast kur ndërmjet paditësit dhe të paditurit kishte lindur një konflikt gjyqësor për shkak të kontraditkës ndërmjet tyre në përcaktimin e kontratës së lidhur95

95 Shih vendimin nr. 297, datë 7.6.2011 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

. Palët kishin arritur në një marrëveshje me njëra-tjetrën, por njëra palë pretendon se kishin lidhur kontratën e shoqërisë së thjeshtë, ndërsa pala tjetër pretendon se kishin lidhur një kontratë shërbimi për shitje produktesh. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë në gjykimin e kësaj çështje nisur nga fakti, që palët kishin pranuar ekzistencën e një marrëdhënie mes tyre, por që i bënin interpretime të ndryshme pasi ajo nuk ishte e formalizuar, arrin në konkluzionin se për të përcaktuar natyrën e saktë juridike të kësaj marrëdhënie, dhe për të zgjidhur drejtë dhe në bazë të ligjit mosmarrëveshjen, ishte e domosdoshme që të shikoheshin veprimet konkludente të kryera nga palët, si dhe provat të cilat mbështesin këto veprime.

Gjykata në vendimin e saj thotë: “Kontrata mund të lidhet në mënyrë të shprehur apo në mënyrë të heshtur. Rasti i parë (mënyra e shprehur), është kur vullneti i palëve deklarohet me shkrim, me gojë ose me çdo lloj shenje tjetër. Rasti i dytë (mënyra e heshtur), ndodh kur vullneti i palëve ose i njërës prej tyre nuk deklarohet, por nxirret nga sjellja e tyre, (të ashtuquajturat “veprime konkludente”).

Mënyra se si veprojnë palët i korrespondon ekzekutimit të një kontrate, dhe si rrjedhojë krijohet ideja se palët kanë dashur të lidhin këtë lloj kontrate.

Rasti tipik i kontratës së heshtur është dhe kontrata e shoqërisë së thjeshtë, kur shumë persona sillen faktikisht si ortakë duke mos deklaruar as me shkrim, as me gojë vullnetin për të lidhur kontratën e shoqërisë.

Vullneti i palëve mund të shprehet në të njëjtën kohë, (siç mund të jetë momenti i lidhjes së një kontrate), por deklarimi i vullnetit të palëve mund të bëhet dhe në faza të ndryshme. Në këtë rast shfaqja e vullnetit bëhet nëpërmjet propozimit dhe pranimit.

Propozimi është deklarimi i vullnetit të atij që merr iniciativën e lidhjes së kontratës dhe pranimi është deklarimi i vullnetit që marrësi i propozimit i drejton nga ana e tij propozuesit.

Referuar Kodit Civil, pranimi i propozimit mund të rezultojë dhe nga veprimet konkludente të pranuesit. Kemi pranim të propozimit, kur pranuesi edhe pa u shprehur me shkrim nëse pranon apo jo kontratën, nis të përmbushë detyrimet, duke kryer ato veprime që palët mendohet se kanë rënë dakord. Nga tërësia e veprimeve që kryen pranuesi, krijohet përshtypja se ai ka rënë dakord për lidhjen e kontratës, megjithëse, nuk ka asgjë të shprehur, as me shkrim dhe as me gojë.”

Gjykata vijon më tej në arsyetimin e bazës ligjore dhe referon në nenin 669 të Kodit Civil dhe me këtë logjikë zgjidh edhe pasojat që kanë ardhur për palët. Ajo shprehet se: “Në analizë të këtyre dispozitave arrijmë në konkluzionin se pikërisht nenet 669 dhe 676 të Kodit Civil, nuk janë gjë tjetër veçse një plotësim i kuptimit të nenit 80 të Kodit Civil, cituar më lart.”

Në logjikën e analizës ligjore të bërë më lart, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, bazuar në veprimet konkludente të palëve, (të cilat janë të pasqyruara në provat shkresore që janë administruar në dosjen gjyqësore), arrin në konkluzionin se midis palëve ndërgjyqëse, ka lindur dhe është krijuar një marrëdhënie bashkëpunimi, ku palët kanë rënë dakord për të ushtruar një aktivitet të përbashkët, duke kontribuar me qëllim ndarjen e fitimit, (nuk do të kishte kuptim, kontributi i përbashkët pa ndarë dhe fitimet).

36

Veprimet konkludente të palëve për të realizuar këtë marrëdhënie midis tyre, ngjasojnë me ato veprime që kryhen në kuadrin e një marrëveshje, natyra juridike e së cilës është ajo e kontratës së një shoqërie të thjeshtë, parashikuar dhe në nenin 1074 të Kodit Civil, ku shprehimisht thuhet se: “Shoqëria është një kontratë me të cilën dy ose më shumë persona merren vesh për të ushtruar një aktivitet ekonomik me qëllim që të ndajnë fitimet që rrjedhin prej tij. Personi anëtar i shoqërisë duhet të vërë në dispozicion të këtij aktiviteti para, sende apo shërbime.”

Kjo kontratë midis palëve ndërgjyqëse, konsiderohet e lidhur në kuptim të nenit 669 dhe 676 të Kodit Civil, në momentin që paditësi ka filluar ekzekutimin e saj dhe pikërisht që kur ai ka kryer veprimin e parë duke marrë me qira mjediset ku do të zhvillohej veprimtaria e prodhimit të konjakut sipas kontratës së qirasë datë 25.10.2003 me qiradhënësin shoqërinë “Stofra të holla” sh.a”

Mendoj se referimi i gjykatës në nenin 669 dhe 676 të Kodit Civil është në interpretim jo të saktë të rregullave që disiplinojmë marrëdhënien parakontraktore. Vullneti në fazën para lidhjes së kontratës mund të shprehet si në formë të shprehur, ashtu edhe me veprime konkludente apo me heshtje absolute. Por, kjo nuk do të thotë që kur palët nuk arrijnë dot të provojnë vullnetin e tyre të deklaruar, atëherë ai mungon, dhe na duhet të shkojmë në dispozitat që rregullojnë rastet kur kontrata lidhet me anë të veprimeve konkludente. Deklarimi i vullnetit përfshin si rastet kur kemi deklarim me gojë, si në rastin konkret, ashtu edhe rastet kur kemi deklarim me shkrim.

Rasti i mësipërm është ai i kontratës për krijimin e një shoqërie të thjeshtë dhe konkluzioni përfundimtar i gjykatave është i drejtë, por për mendimin tim, këtu jemi përpara një rasti klasik të lidhjes së kontratës, atë nëpërmjet deklarimit të vullnetit. Ligji nuk kërkon një formë të caktuar për vlefshmërinë apo provueshmërinë e kësaj kontrate. Kontrata e shoqërisë së thjeshtë është një kontratë joformale. Kjo nuk do të thotë që kemi një hapësirë për të cenuar kontratën. Veprimet e kryera nga palët, konsiderohen si veprime të kryera pas lidhjes së kontratës, që përputhen me ekzekutimin e detyrimeve që burojnë prej saj, dhe nuk janë veprime që tregojnë propozim dhe pranim. Këto veprime konkludente ndihmojnë gjykatën në interpretimin që ajo i bën kontratës për të përcaktuar se cili është qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve. Siç është konstatuar me të drejtë prej saj, palët kanë pasur si qëllim krijimin e një shoqërie të thjeshtë, pasi si paditësi edhe i padituri kanë investuar në këtë marrëveshje duke vënë në dispozicion të aktivitetit para, sende apo shërbime.

Mesa duket gjykata bën një interpretim të gabuar të rastit të lidhjes së kontratës me veprime konkludente. Neni 669 nuk është i zbatueshëm për çdo kontratë, por vetëm për ato kontrata, të cilat për nga natyra, nuk kërkohet që pranimi të jetë i shprehur me gojë ose me shkrim. Si shembull mund të marrim rastin e kontratës së transportit të lidhur midis pasagjerit dhe transportuesit në mjetet e transportit publik. Në momentin që personi hyn në autobus në stacionin e parashikuar për grumbullimin e pasagjerëve, ai ka pranuar me veprime konkludente të jetë i detyruar nga kjo kontratë, pa qenë nevoja që të shprehë diçka me gojë ose me shkrim.

3. Rëndësia e komunikimit të ofertës dhe pranimit Si rregull, duhet të ketë një komunikim të ofertës dhe të pranimit, me përjashtim

të rastit që përmendëm më lart kur folëm për kontratat që si propozim kishin një premtim

37

dhe si pranim kishin veprimin që përmbushte detyrimin. Në këtë rast, përmbushje e detyrimit është një tregues i mjaftueshëm i pranimit.

Thjesht qëllimi mendor i brendshëm nuk mjafton që të kemi një ofertë efektive. Gjithashtu, edhe një mungesë e qëllimit të brendshëm në një ofertë të bërë e bën atë joefektive.

Kur palët janë në prani të njëra-tjetrës, kontrata lidhet pas komunikimit aty për aty të ofertës dhe pranimit. Sipas nenit 666 të KC-së, propozimi për të lidhur një kontratë, që i bëhet një personi të pranishëm, pa iu caktuar një afat për pranimin, e humbet fuqinë e tij, në qoftë se personi i pranishëm nuk e pranon menjëherë propozimin. Ndërsa, kur palët nuk janë në prani të njëra-tjetrës atëherë kërkohet komunikim i saj dhe afati.

Si rregull, një ofertë e cila nuk është komunikuar nuk mund të pranohet. Gjithashtu, lënia e një propozimi pa përgjigje nuk mund të konsiderohet pranim. Megjithatë, mund të pranohet se ka një rast përjashtimor, kur për shkak të shërbimeve që bën pala ofruese dhe miratimit me anë të heshtjes të palës pranuese, e cila përfiton nga këto shërbime, prezumohet se është lidhur një kontratë ndërmjet tyre96. Në këtë rast duhet që pala ofruese të krijojë bindjen te pala pranuese se nuk është duke e realizuar shërbimin falas, por synon që të shpërblehet për këtë gjë. Për të provuar këto situatë do të lindte i nevojshëm një vlerësim i sjelljes së palëve kundrejt njëra-tjetrës në tërësi. Për shembull, nëse dikush lyen oborrin e jashtëm të shtëpisë së banimit pa dijeninë e pronarit të shtëpisë, fakti se pronari do të vazhdojë të jetojë në shtëpinë e tij, nuk do të thotë se ai e ka pranuar këtë shërbim dhe duhet të paguajë për të. Por, nëse rrethanat do të ishin të tilla që provojnë se një person i arsyeshëm arrin të kuptojë se ofruesi pret shpërblim në shkëmbim të veprimeve që po realizon në favor të pranuesit, atëherë edhe pse kemi një mungesë komunikimi në dukje, në këtë rast, heshtja dhe sjellja e palëve tregojnë për miratimin e lidhjes së një kontrate. Heshtja absolute mund të vlejë si pranim kur personi i cili ka heshtur, kishte të gjitha mundësitë për të shprehur refuzimin e tij97

96 Thomas H. Patterson, Principles of the Law of Contracts, 1939, Chicago Callaghan and Company, fq.25. 97 Baltasar Benussi, Obligimet dhe kontratat përgjithsisht, 1931, Botim i Ministrisë së Drejtësisë, fq.41.

. Kodi Civil, në nenin 821, në rastin e kontratës së qirasë parashikon se qiraja

përtërihet në qoftë se, pas mbarimit të afatit të saj, qiramarrësit i lihet në përdorim sendi i dhënë me qira pa kundërshtimin e qiradhënësit. Pra, në këtë rast, heshtja e palëve, pas mbarimit të kontratës, konsiderohet si pëlqim, si pranim për përtëritjen e kontratës.

Edhe një pranim, kur nuk i komunikohet ofruesit, nuk është i vlefshëm. Nuk mjafton vetëm bindja e brendshme e pranuesit për të lidhur një kontratë. Edhe në rastet kur personi që bën ofertën parashikon se përgjigjja duhet të jepet në një mënyrë të caktuar, përsëri ai nuk ka të drejtë të parashikojë se edhe moskomunikimi nga ana e pranuesit mund të përbëjë konfirmim.

Rasti i lidhjes së kontratës që parashikon neni 669 i Kodit Civil tregon në mënyrë të drejtpërdrejtë rëndësinë e komunikimit dhe pasojën që vjen për palën e cila nuk bën të ditur nisjen e zbatimit të kontratës. Kjo dispozitë parashikon rastet kur pranimi bëhet me veprime konkludente edhe pse për lidhjen e kontratës nuk është e nevojshme të jepet pranimi, por mjafton fillimi i zbatimit të detyrimeve që burojnë nga kontrata, sërish ligji kërkon që pala që zbaton detyrimin duhet të njoftojë menjëherë palën tjetër për fillimin e ekzekutimit të kontratës, përndryshe detyrohet të shpërblejë dëmin. Kjo është ndër të paktat dispozita të pjesës së lidhjes së kontratës që parashikon drejtpërdrejtë edhe sanksionin, shpërblimin e dëmit.

38

Në një çështje amerikane, Prescott kundër Jones, të vitit 189898

Së dyti, neni 667 i KC-së sugjeron se propozimi bie kur pranimi është dërguar në kohë, por i ka mbërritur propozuesit me vonesë dhe ky nuk dëshiron të jetë i lidhur me

, një kompani sigurimi, njoftoi paditësin se ata do të rinovonin kontratën e sigurimit të banesës së tij edhe për një vit tjetër, me përjashtim të rastit nëse paditësi do të kundërshtonte, me anë të një njoftimi, kompaninë siguruese. Në këtë mënyrë kompania i jepte vlerën e miratimit heshtjes së klientit. Kur banesa u dogj nga zjarri, brenda atij viti, paditësi iu drejtua gjykatës. Gjykata vlerësoi se kontrata ndërmjet palëve nuk ishte lidhur për shkak se propozuesi nuk ka të drejtë të parashikojë heshtjen si formë pranimi të ofertës dhe ta konsiderojë të lidhur kontratën edhe në rast moskomunikimi të përgjigjes pozitive nga ana e pranuesit. Në këtë rast, qëllimi për të pranuar dhe për të lidhur kontratën ka qëndruar te paditësi dhe nuk është transmetuar te ofruesi, gjë që e bën atë të paqenë.

Një rast tjetër mund të ishte ai ku propozuesi i dërgon pranuesit një revistë për të cilën i propozon të abonohet dhe në propozim shprehet se nëse pranuesi nuk dëshiron të abonohet, atëherë duhet të kthejë revistën, në të kundërt heshtja do të konsiderohet si pranim i ofertës. Në këtë rast, heshtjes nuk mund t’i jepet vlera e pranimit. Kthimi i revistës do të kërkonte shpenzim për pranuesin potencial, shpenzim kohe dhe shpenzim material. Për shkak se ky propozim nuk mund ta detyrojë pranuesin të përmbushë ndonjë detyrim, atëherë është detyrë e propozuesit që të marrë mbrapsht, me koston e tij, revistën e dërguar.

Pranimi quhet i komunikuar, jo në momentin kur ai i është nisur propozuesit, por në momentin kur pranimi ka mbërritur te propozuesi. Për sa kohë që pranuesi, edhe pas nisjes së pranimit, mund të gjejë mundësinë e heqjes së tij përpara se të mbërrijë te propozuesi, atëherë është e pamundur që të quhet se pranimi është komunikuar. Common law mban qëndrimin se kur propozuesi ka përcaktuar dhe i ka komunikuar pranuesit mënyrën që duhet të ndiqet për pranimin dhe pranuesi e ka zbatuar atë, atëherë komunikimi quhet i realizuar që në momentin e nisjes së tij te propozuesi. Pas këtij momenti, si oferta edhe pranimi janë të parevokueshëm.

4. Rënia e propozimit dhe pranimit Kur flitet për propozimin dhe pranimin si dy fazat kyçe të lidhjes së kontratës,

Kodi Civil, duke përdorur si kriter kohën, njeh edhe rastet se kur kemi rënie të propozimit dhe pranimit.

Tri janë rastet kur propozimi quhet i rënë. Së pari, kur propozimi refuzohet ose nuk pranohet në afatin e caktuar ose në

afatin e arsyeshëm, neni 665 i KC-së. Megjithatë, mund të ndodhë që pranimi të ketë ardhur me vonesë, por propozuesi të vazhdojë të ketë interes për lidhjen e kontratës. Në këtë rast, mjafton vetëm që propozuesi t’ia bëjë të ditur pranuesit se e quan të vlefshëm pranimin dhe kjo çon në lidhjen e kontratës. Propozuesi, me lajmërimin se e konsideron të vlefshëm pranimin e vonuar, e vendos kontratën në gjendjen që do të ndodhte sikur të mos kishte fare vonesë. Kontrata, në këtë rast, konsiderohet e lidhur në momentin që propozuesi merr dijeni për pranimin e vonuar, dhe jo në momentin kur ai njofton pranuesin se është akoma i gatshëm të lidhë kontratën.

98 Prescott kundër Jones, 69 N. H 305, 41 Atl. 352, 1898, aksesuar: https://h2o.law.harvard.edu/cases/2162.

https://h2o.law.harvard.edu/cases/2162�

39

atë. Në këtë rast duhet të njoftojë menjëherë pranuesin. Ky lajmërim është i nevojshëm për të anuluar kontratën, në dallim nga rasti i mësipërm, kur lajmërimi shërben për të krijuar kontratën.

Dhe së treti, në qoftë se propozuesi njofton palën tjetër se e ka tërhequr propozimin, por këtë njoftim e bën para se asaj t’i ketë arritur propozimi. Kjo vlen edhe për rënien e pranimit, neni 668 i KC-së.

Pra, propozimi quhet i rënë për shkak të refuzimit, për shkak të kalimit të kohës së përcaktuar, për shkak të kalimit të kohës së arsyeshme dhe për shkak të revokimit.

Prezumohet se propozimi e ka jetën e shkurtër. Kjo sepse shkaqet që çojnë propozuesin drejt propozimit mund të ndryshojnë shumë shpejt. Ato lidhen ngushtësisht me rrethana të jashtme, ekonomike, politike apo shoqërore. Duke vendosur afatin e përcaktuar ose atë të arsyeshëm dhe detyrimin për të njoftuar, asnjë prej palëve nuk dëmtohet.

Vendosja e afateve është gjithashtu në funksion të lirisë kontraktore në formën negative, liria për të mos lidhur kontratë, e cila duhet të përdoret në përputhje me rregullat e mirëbesimit. Kontrata detyron vetëm atë që ka marrë pjesë gjatë krijimit të marrëveshjes finale dhe ka shprehur vullnet99

Në këtë rast mendoj se në mënyrë të drejtë e ka zgjidhur ligji dhe praktika italiane, ku i njeh palës të drejtën e revokimit të propozimit, megjithatë mbron edhe të drejtën e palës pranuese, e cila, duke mos pasur dijeni për revokimin, pa fajin e saj, ka filluar nga ekzekutimi i kontratës. Kështu, neni 1328 i KCI-së parashikon se ai ka të

. Mirëbesimi, siç do ta shohim në kreun e tretë, është një element shumë i rëndësishëm edhe i fazës parakontraktore.

Rasti që parashikon ligji si revokim i propozimit, duket se nuk përshtatet me konceptin e revokimit. Që të kemi revokim do të thotë që së pari të kemi një propozim dhe propozimi i cili nuk i ka mbërritur akoma pranuesit nuk mund të quhet propozim.

Kodi Civil i vitit 1929 parashikonte se propozuesi mundet të revokonte propozimin derisa ai nuk ka marrë dijeni për pranimin. Kjo sepse marrjen dijeni për pranimin, ky Kod e lidhte me lidhjen e kontratës. Prezumohet se palët marrin dijeni për propozimin, pranimin, apo revokimin, në kohën kur këto mbërrijnë në adresën e destinatarit.

Kjo zgjidhje e Kodit Civil të vitit 1929 mendoj se është një zgjidhje më e arsyeshme dhe përshtatet më mirë me kuptimin e revokimit. Nuk ka arsye pse revokimi i propozimit të jetë i ndryshëm nga propozimi për nga natyra juridike. Si propozimi, edhe revokimi i tij, janë akte juridike të njëanshme, me dallimin që njëri ka efekt lidhjen e kontratës, ndërsa tjetri pengimin e lidhjes së kontratës. Kjo është arsyeja pse, që të jemi përpara një revokimi të vlefshëm, duhet t’i jetë bërë i njohur palës tjetër.

Në këtë linjë ka ecur edhe e drejta evropiane. Parimet e Ligjit Kontraktor Evropian, në nenin 2:202, parashikojnë se propozimi mund të revokohet vetëm nëse ai i ka mbërritur pranuesit përpara se sa pranuesi të ketë nisur pranimin.

Por, çdo të ndodhë në rastin kur pranuesi, në mirëbesim, ka nisur nga ekzekutimi i kontratës përpara se të merrte dijeni për revokimin? A jemi këtu para rastit kur revokimi nuk ka vlerë, apo revokimi nuk bie por propozuesi do të dëmshpërblejë palën tjetër për shpenzimet që ajo mund të ketë bërë, ose humbjet që i janë shkaktuar si pasojë e ekzekutimit të kontratës?

99 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 229.

40

drejtën t’i paguhen të gjitha shpenzimet e kryera dhe humbjet e pësuara si rrjedhojë e ekzekutimit të kontratës.

I njëjti arsyetim mendoj se do të vlente edhe në rastin e revokimit të pranimit. Deri në momentin kur kontrata nuk është lidhur, palët duhet të jenë të lira të

ruajnë autonominë e tyre kontraktore. Propozimi dhe pranimi, deri në këtë moment, mund të revokohen nga ai që i ka formuluar100

Çështja e komunikimit të revokimit shtrohet edhe në rastin e ofertave publike. Parimet e Ligjit Kontraktor Evropian, në nenin 2:202, parashikojnë formën që duhet të

. Përderisa ligji, si moment për lidhjen e kontratës, njeh marrjen dijeni të pranimit nga ana e propozuesit, atëherë edhe e drejta e propozuesit dhe pranuesit për të revokuar duhet të jetë e lirë deri në këtë moment. Edhe pse neni 668 vendos rregullin e njoftimit të revokimit përpara njoftimit të vetë propozimit ose pranimit, në ndonjë kontratë të veçantë, njihet e drejta e revokimit të këtyre dy deklarimeve deri në momentin kur kontrata nuk është lidhur. Kështu, neni 764 i Kodit Civil, për kontratën e dhurimit, parashikon se përpara se kontrata të jetë lidhur, dhuruesi ose pranuesi i dhurimit mund të revokojnë deklaratën e tyre.

Kodi Civil i vitit 1929, parashikonte edhe rastin e një propozimi të parevokueshëm. Në nenin 1077, parashikohej se nëse propozimi ishte bërë me afat, atëherë ndalohej revokimi i propozimit, deri në përfundim të afatit. Edhe nëse e revokonte, ky revokim ishte i pavlefshëm dhe nuk e ndalonte lidhjen e kontratës. Një dispozitë e tillë nuk gjendet në Kodin Civil aktual.

Një pyetje tjetër që lind në rastin e revokimit është nëse pala që tërhiqet duhet ose jo të japë arsye për këtë tërheqje.

Në rastin e revokimit të propozimit dhe pranimit, edhe pse ligji nuk parashikon nëse palët duhet të japin ose jo arsye për këtë tërheqje, dispozita duhet të interpretohet në përputhje me parimin e mirëbesimit. Për sa kohë detyrimi për të mos u tërhequr nga lidhja e kontratës në mënyrë abuzive dhe duke i shkaktuar dëm palës tjetër është një detyrim që i takon fazës së bisedimeve mes palëve, ose fazës negociatore, siç do të analizohet gjerësisht në kreun III, nuk ka sesi të mos vlejë për fazën e propozim –pranimit, fazë e cila është më e avancuar dhe më pranë finalizimit të lidhjes së kontratës.

Komunikimi është një element i rëndësishëm edhe në rastin e revokimit. Si edhe në rastin e propozimit dhe pranimit, edhe revokimi i tyre duhet t’i

komunikohet palës tjetër. Kur palët janë të pranishme, koha e komunikimit të revokimit përcaktohet lehtësisht. Ligji parashikon se revokimi duhet të njoftohet përpara se palës tjetër t’i ketë mbërritur pranimi. Pra, si moment me pasojë lidhje kontrate ligji njeh mbërritjen e pranimit. Pas këtij momenti revokimi nuk ka më vlerë.

Kur palët nuk janë të pranishme, shtrohet sërish pyetja nëse momenti i komunikimit të revokimit do të konsiderohet koha kur i është nisur palës tjetër, apo koha kur i ka mbërritur asaj. Ligji nuk thotë se revokimi duhet të mbërrijë përpara në kohë se sa të mbërrijë pranimi, por përdor vetëm termin “njoftim”. Interpretimi literal na çon drejt zgjidhjes se mjafton njoftimi se pala nuk i përmbahet më ofertës ose nuk e pranon atë të niset përpara në kohë se sa të ketë mbërritur vetë oferta ose pranimi i saj. Por, duke parë në tërësi dispozitat që rregullojnë fazat e lidhjes së kontratës, dhe duke arsyetuar në bazë të kuptimit dhe vlerës që ka revokimi, mendoj që edhe për revokimin duhet të vlejë momenti i mbërritjes së njoftimit për revokim te pala tjetër.

Ligji shqiptar nuk parashikon ndonjë formë për komunikimin e revokimit.

100 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 239.

41

ketë revokimi i një oferte publike: “Një ofertë që i bëhet publikut mund të revokohet në të njëjtën mënyrë siç është realizuar oferta.”

Gjithashtu, vdekja ose mungesa e zotësisë për të vepruar, përpara se të jetë bërë pranimi, është një rast në të cilin propozimi nuk mund të qëndrojë. E njëjta gjë vlen edhe për pranimin. Edhe pse nuk ka një dispozitë që mënyrë të shprehur të parashikojë mbarimin e efekteve të propozimit apo pranimit për shkak të vdekjes, duke u nisur nga kuptimi i trashëgimit për ligjin shqiptar, dhe natyrës që kanë këto dy shprehje vullneti, arrijmë në konkluzionin që ato nuk mund të kalojnë te trashëgimtarët. Si propozimi, edhe pranimi, janë shfaqje individuale të vullnetit. Ato janë të lidhura ngushtësisht me personin dhe nuk janë detyrime që kalojnë te trashëgimtarët. Kjo lidhet edhe me një ndër parimet kryesorë të së drejtës kontraktore, atë se asnjë person që nuk është palë në lidhjen e kontratës nuk mund të marrë detyrime prej saj. Edhe pse këtu jemi në rastin e fazës parakontraktore, sërish, duke përdorur analogjinë, arrijmë në të njëjtin konkluzion.

5. Kritikët e teorisë së propozimit dhe pranimit Modeli i lidhjes së kontratës nëpërmjet dy akteve, propozimit dhe pranimit,

kritikohet deri në vendosjen në dyshim nëse ky model duhet të hiqet fare si udhëheqës për këtë fazë. Ky mendim që duket paksa radikal, pasohet nga një tjetër opinion se përveç këtij modeli, duhet të njihen mënyra alternative, pra të pranohet që jo domosdoshmërisht të kemi një kontratë duhet të ketë një propozim dhe një pranim101

Rregullat që rregullojnë fazën e lidhjes së kontratës nuk duhet të jenë mekanike dhe të ndara nga realiteti tregtar

. Një ndër rastet e debatuara është ai ku, siç është shpjeguar në fillim të këtij kreu,

propozimi ka formën e një premtimi dhe pranimi ka formën e një veprimi, gjë që sjell një kontratë të njëanshme. Rasti i marrë si shembull klasik është ai i një personi që premton një shpërblim ndaj kujtdo që i jep informacion apo i gjen një send të humbur. Në këtë rast, zakonisht nuk ndodh që personat të marrin angazhim për të gjetur sendin apo për të marrë informacion, kjo mund të ndodhë vetëm në raste kur shuma e ofruar për shpërblim është shumë e madhe, por në rast se ata e kanë informacionin, ose e gjejnë sendin, ata kanë të drejtë të përfitojnë shpërblimin. Sipas parimit klasik të propozim-pranimit, kritikët thonë se në rastet e kontratave të njëanshme si e kësaj natyre, pranimi nuk është i nevojshëm. Kritikët e vijojnë analizën e problematikës që shfaq modeli i propozim-pranimit, krahasuar me këtë rast, me momentin se kur merr jetë pranimi, se kur dhe si duhet të komunikohet, nëse mundet propozuesi të tërhiqet nga oferta dhe kur quhet e lidhur kontrata. Sipas tyre, modeli klasik e konfondon këtë lloj kontrate më shumë sesa e lehtëson zbatimin e saj.

102

Parimet UNIDROIT për Kontratat Ndërkombëtare

. Në praktikat tregtare, veçanërisht ato që përmbajnë transaksione komplekse, marrëveshja arrihet vetëm pas negociatave të gjata, pa një përcaktim të shprehur të fazës së propozimit dhe fazës së pranimit. Në këto raste bëhet e vështirë përcaktimi nëse kemi një kontratë dhe cili është momenti i lidhjes së saj.

103

101 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 55. 102 Hugh Collins, The law of Contract, 1997, botim i tretë, Butterworths, fq. 148.

, në nenin 2.1, parashikojnë se: “Kontrata mund të lidhet si nga pranimi që i bëhet ofertës, ashtu edhe nga sjellja e

103 UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts, 2016, aksesuar: http://www.unidroit.org/instruments/commercial-contracts/unidroit-principles-2016.)

http://www.unidroit.org/instruments/commercial-contracts/unidroit-principles-2016�

42

palëve, kur ajo është e mjaftueshme për të treguar marrëveshjen e arritur.” Për të përcaktuar nëse ka prova të mjaftueshme që tregojnë qëllimin e palëve për të qenë të detyruar nga një kontratë, sjellja e palëve duhet të interpretohet në përputhje me kriteret e vendosura në nenin 4.1 të parimeve UNIDROIT. Ky nen flet për interpretimin e qëllimit të palëve dhe është një nen i vlefshëm për interpretimin e kontratës në tërësi. Sipas tij, kontrata duhet të interpretohet sipas qëllimit të përbashkët të palëve. Nëse nuk mund të arrihet të gjendet qëllimi i përbashkët, atëherë do të merret për bazë standardi i personit të arsyeshëm.

Edhe Parimet Evropiane për Ligjin Kontraktor104

Një variant i propozuar do të ishte trajtimi i teorisë së ofertës dhe pranimit si pjesë integrale edhe e fazës së negociatave

, në nenin 2: 101, elaborojnë të njëjtin konkluzion: “një kontratë quhet e lidhur kur: a) palët kanë për qëllim të jenë ligjërisht të detyruara prej saj, dhe b) ata arrijnë një marrëveshje pa qenë nevoja e kërkesa/kushteve të tjera. Gjithashtu, parimet evropiane e shtrijnë dispozitën deri në përcaktim të mënyrave të provimit të lidhjes së kontratës. Ato rekomandojnë se duhet të merret parasysh çdo mënyrë dhe mund të përdoret çdo mjet që vërteton lidhjen, përfshirë edhe dëshmitarët.

Më tej, seksioni 2 i nenit 2 vendos një numër rregullash që lidhen me propozimin dhe pranimin. Ata njohin modelin e propozim-pranimit si modelin e zakonshëm për lidhjen e kontratës, por ky seksion mbyllet me parashikimin e nenit 2:211 që thotë: “Këto rregulla zbatohen duke u përshtatur edhe pse procesi i lidhjes së kontratës nuk mund të analizohet nëpërmjet propozimit dhe pranimit.”

Në pamje të parë, ky parashikim nuk duket sikur ndihmon, pasi nuk tregon se cila do të ishte përshtatja e duhur me rregullat e zbatueshme për këto raste. Megjithatë, referimi tek interpretimi me analogji duket se është më i mundshmi për t’u zbatuar në kushtet kur është thuajse e pamundur të parashikohen udhëzime konkrete. Nga këto dispozita arrijmë të kuptojmë se nuk mund të qëndrojmë vetëm në modelin klasik të propozimit dhe pranimit, por duhet pranuar nevoja për parashikime të marrëveshjeve që, për nga natyra, veprojnë në rrethana të ndryshme nga ky model klasik.

105

Në thelb, negociatat kanë të njëjtin qëllim si propozim-pranimi: vendosjen e kushteve të cilat do të krijojnë kontratën finale, siç mund të jenë, çmimi, cilësia, afate, projekte paraprake, kushte për pagesat, garanci apo kushte të tjera që lidhen me produktin ose me shërbimin. Këto kushte përfaqësojnë elementet thelbësore të negociatave. Bashkë me këto kushte, negociatat kanë edhe elementet dinamike, siç mund të jenë, planifikimi i takimeve apo bisedimeve, strukturimi i negociatave, shpërndarja e detyrave të ndryshme

. Për të shmangur ndryshimet që ekzistojnë ndërmjet teorisë së propozim-pranimit, e cila lidhet në mënyrë thelbësore me një kontratë të ardhshme, dhe kuptimit të negociatave, si një sjellje strategjike ndërmjet palëve me karakteristikë bazë, të qenurit dinamike, modeli propozon një ndërthurje të tyre e cila do të bëjë që këto dy elemente të mos mbivendosen dhe as të mos qëndrojnë tërësisht më vete.

104 The Principles Of European Contract Law, 2002, (Parts I, II, and III), aksesuar: http://www.transnational.deusto.es/emttl/documentos/Principles%20of%20European%20Contract%20Law.pdf). 105 Ekaterina Pannebakker, Offer and acceptance and the dynamics of negotiations: Arguments for contract theories from negotiations studies, 2013, Edinburgh Law Review, nr.2, fq. 7-8, aksesuar: file:///C:/Users/User/Downloads/ELR_2013_02_005__cropped_.pdf.

http://www.transnational.deusto.es/emttl/documentos/Principles%20of%20European%20Contract%20Law.pdf�

http://www.transnational.deusto.es/emttl/documentos/Principles%20of%20European%20Contract%20Law.pdf�

43

që mund të dalin të nevojshme gjatë negociatave. Sado që këto kushte duket se nuk kanë më rëndësi në momentin që lidhet marrëveshja, ato janë të rëndësishme për menaxhimin e procesit negociator. Pra, lidhja e përbashkët që ekziston si për modelin e propozim-pranimit, edhe për modelin e negociatave të vazhdueshme, janë kushtet substanciale. Megjithatë, edhe përcaktimi i elementeve që nuk janë gjë tjetër veçse ndihmës në këtë proces, ka rëndësi, pasi lehtëson më tej identifikimin e elementeve që formuan kontratën.

Një shembull i kësaj situate do të ishte nëse palët krijojnë një dokument ku përcaktojnë kohën e zhvillimit të takimeve, strukturën e negociatave dhe ndonjë çështje tjetër e cila duhet të zgjidhet përpara se të bihet dakord për parashikimet kryesore që do të ketë kontrata. Ky dokument nuk paraqet ndonjë element formues të kontratës sepse ai lidhet vetëm me elemente dinamike të procesit të negociatave dhe del përtej qëllimit të teorisë së propozimit dhe pranimit. Ndërkohë që gjatë këtij procesi, palët mund të hartojnë edhe një dokument tjetër në të cilin shprehin dakordësi mbi elemente konkrete që dalin si rezultat i negocimeve, përfshirë parametrat e produktit apo të shërbimit apo ndryshime të një situate konkrete. Ky dokument, në thelb, do të përmbajë elementet e doktrinës së propozimit dhe pranimit dhe si i tillë mund të analizohet parë nga kjo teori.

Pra, si konkluzion, ndarja e elementeve, në substancialë dhe ndihmës, është hapi i parë, për të vijuar më tej me gjetjen e këtyre elementëve gjatë procesit negociator, përcaktimi të propozimit, pranimit dhe pozicionit të palëve dhe identifikimit në fund të një marrëdhënie kontraktore që mund të jetë krijuar përgjatë tij.

Kjo qasje bën të mundur përshtatjen e doktrinës së propozim-pranimit në tendencën moderne të krijimit të kontratave përgjatë fazës negociatore.

6. Lidhja e kontratës Momenti i lidhjes së kontratës ka rëndësi të posaçme, si përsa i takon fazës para

lidhjes së kontratës, të drejtës së palëve për të revokuar propozimin ose pranimin, ashtu edhe ekzekutimit të kontratës, pasi nga ky moment kemi një ndryshim të gjendjes së palëve, mes tyre nisin të drejtat dhe detyrimet kontraktore. Ky moment është gjithashtu i rëndësishëm për të gjykuar nëse palët kishin zotësi për të kontraktuar, për të përcaktuar ligjin rregullues të marrëdhënies juridike të krijuar, për të përcaktuar gjykatën kompetente në rast mosmarrëveshje, për të përcaktuar momentin e kalimit të riskut kontraktor, dhe gjithashtu në raste të caktuara, për të interpretuar kontratën apo për të përcaktuar elementë të veçantë të saj, siç mund të jetë çmimi, në rast kur palët i referohen zakoneve tregtare në një zonë të caktuar.

Nëse marrim si kriter momentin në të cilin lidhet kontrata, arrijmë në interpretimin se Kodi Civil shqiptar, pranon çastin e marrjes dijeni të pranimit kundrejt palës propozuese. Kontrata quhet e lidhur atëherë kur palët kanë shfaqur në mënyrë të ndërsjellë vullnetin e tyre, duke u marr vesh për të gjitha kushtet thelbësore të saj. Kuptohet që nëse ligji kërkon një formë të caktuar, për shembull në rastin e kontratave formale, ose dorëzimin e sendit, në rastin e kontratave reale, duhet që të përmbushet njëherazi edhe ky kusht, sipas nenit 676 të KC-së.

Pra, nuk ka një dispozitë që në mënyrë të drejtpërdrejtë të referojë në momentin e marrjes dijeni. Por, nga tërësia e dispozitave të përmendura në këtë kre, nga kuptimi dhe efekti që ka propozimi dhe pranimi dhe analiza e rasteve se kur ato konsideroheshin përfundimtare për palët dhe sillnin si pasojë lidhjen e kontratës, arrihet në konkluzionin

44

se është pikërisht marrja dijeni momenti që ligji i njeh pasojën e lidhjes së kontratës, në rast se palët nuk kanë përcaktuar një afat tjetër për hyrjen në fuqi të saj.

Nuk mjafton vetëm që palët të kenë shfaqur vullnet në mënyrë të ndërsjellë, por duhet që ky vullnet t’i përcillet palëve të cilave iu drejtohet.

Kodi Civil i vitit 1929, neni 1077, parashikonte në mënyrë të shprehur se kontrata lidhet sapo propozuesi merr dijeni për pranimin e palës tjetër. Momentin e marrjes dijeni ky kod e rregullonte me anë të prezumimit se palët marrin dijeni për propozimin, pranimin dhe revokimin e palës tjetër, në kohën kur këto mbërrijnë në adresën e destinatarit, përveç kur ky provon se pa fajin e vet ka qenë në pamundësi për të marrë dijeni për to. Gjithashtu, ky Kod njihte edhe rast përjashtimor, kur me vullnetin e propozuesit, lidhja e kontratës lidhej me një moment apo rrethanë tjetër, për shembull, propozuesi mund të propozojë që lidhja e kontratës të ketë pasoja juridike në momentin që pranuesi poston një letër, ose në momentin që depoziton përgjigjen pranë një të treti, që bën regjistrimin në një libër të caktuar ose kryen çdo lloj veprimi tjetër.

Ligji “Mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet”, në nenin 43, parashikonte se kontrata lidhej në çastin që pranimi i arrin propozuesit. Kjo për arsyen sepse ky moment është i dentifikueshëm më lehtë në praktikë, sesa marrja dijeni efektive e pranimit106

Parimet e Ligjit Kontraktor Evropian, në nenin 2:205, parashikojnë se kontrata quhet e lidhur në momentin kur pranimi i arrin propozuesit. Gjithashtu, dispozita vijon duke parashikuar edhe rastin kur pranimi bëhet me anë të sjelljes së palës pranuese. Në këtë rast kontrata do të quhet e lidhur kur njoftimi për këtë sjellje mbërrin te propozuesi.

Megjithatë, nëse nga natyra e kontratës ose nga kushtet që palët kanë parashikuar me njëra-tjetrën, pranuesi mund të pranojë propozimin duke vepruar, pa qenë nevoja për të vënë në dijeni propozuesin, atëherë kontrata quhet e lidhur në momentin kur ka filluar veprimi përmbushës.

.

Kritikët e teorisë së propozimit dhe pranimit analizojnë edhe parashikimin që i bëhet momentit të lidhjes së kontratës. Sipas tyre, modeli klasik nuk i përshtatet praktikës së shumë kontratave. Kjo për shkak se marrëdhëniet midis palëve janë në zhvillim. Ato nuk krijohen menjëherë. Kështu mund të jetë e vështirë të përcaktohet fillimi duke qenë se marrëdhënia midis palëve zhvillohet përgjatë negociatave deri sa i lë vendin propozimit final. Në mënyrë të ngjashme mund të themi edhe për momentin kur është pranuar propozimi. Në këtë rast nuk është e lehtë të përcaktohet se kur negociatat morën fund për t’i lënë vendin lidhjes së kontratës, pasi marrëdhënia midis palëve do të vazhdojë të evoluojë edhe pas arritjes së marrëveshjes kontraktore, e cila mund t’i nënshtrohet modifikimeve dhe përmirësimeve. Modeli i momentit të bashkimit të propozimit me pranimin vlerësohet nga kritikët se nuk merr në konsideratë natyrën dinamike të marrëdhënies midis palëve. Ai është një model statik, që i atribuon një momenti të pëcaktuar në kohë, të drejtat dhe detyrimet midis palëve, konkretisht momentit se kur kontrata quhet e lidhur107

Gjykata e Lartë e Republikës së Shqipërisë ka shqyrtuar një çështje gjyqësore ku dy shkallët më të ulëta kishin dhënë vendime të ndryshme, konkretisht, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë nuk kishte pranuar lidhjen e një kontrate, ndërsa Gjykata e Apelit e kishte konsideruar të lidhur kontratën dhe kishte njohur pasoja për palët. Ky dallim tërësor ndërmjet dy vendimeve të gjykatave ka ardhur si pasojë e interpretimit të

.

106 Andon Sallabanda, E drejta e detyrimeve. Pjesa e përgjithshme, Mihal Duri, Tiranë, fq. 82. 107 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 58.

45

ndryshëm që ato i bëjnë fazave të lidhjes së kontratës dhe koncepteve të propozimit dhe pranimit.

Konkretisht, rrethanat e çështjes ishin si vijojnë: Paditësi është një shoqëri tregtare që ka si objekt të veprimtarisë së saj kryerje

shërbimesh ligjore individëve apo personave juridikë, përfaqësimin e klientëve para institucioneve publike dhe autoriteteve juridike në të gjitha instancat, konsultimin e aktiviteteve në fusha të ndryshme të së drejtës tregtare dhe në çështje të tjera të parashikuara nga ligji.

I padituri është një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar që ka si objekt të veprimtarisë së saj aktivitete në fushën e import - eksportit, prodhimit dhe tregtimit me shumicë dhe pakicë të materialeve plastike, duralumini, xham dhe çdo material tjetër në fushën e ndërtimit dhe industrisë si dhe të makinerive, pajisjeve dhe linjave për prodhim etj.

I padituri, më datë 9 tetor 2009, ora 10:43, i ka dërguar një e-mail paditësit, me objekt: “Kërkesë për këshillim”, në të cilën i kërkon ndihmë që “të kontrolloje kontratën”, e cila i qe ofruar të paditurit nga një sipërmarrës tjetër shqiptar në procesin e biznesit të tij. Në këtë e-mail i padituri i shkruan se: “Ju lutem më thoni se kur mund të takohemi dhe nëse unë mund të dërgoj të gjithë draft dokumentet përpara takimit në mënyrë që ju t’i kontrolloni ato”.

Në përgjigje të këtij e-mail-i, më datë 9 tetor 2009, ora 10:56, nga ana e paditësit, po nëpërmjet e-mail-it, i është kthyer përgjigje: “Re: Kërkesë për Këshillim”, duke i caktuar edhe datën e takimit e duke i theksuar se: “Mezi po pres të marr dokumentet tuaja dhe t’ju takoj ju sa më shpejt të jetë e mundur”.

Më datën 9 tetor 2009, i padituri i kthen përgjigje paditësit duke i kërkuar falje që nuk mund ta takonte ditën e martë, por dëshiron ta takojë më parë dhe në të njëjtin e-mail i bashkëlidh edhe dokumentet që do t’i shërbenin paditësit për shqyrtimin e çështjes.

Takimi u zhvillua në datën 9 tetor 2009, palët janë takuar me njëra-tjetrën dhe kjo provohet edhe në e-mail-et e dërguara mes tyre.

Më datë 12 tetor 2009, ora 16:47, i padituri ka nisur me e-mail edhe në format “Word.doc”, të gjitha dokumentet e nevojshme që dëshironte të kontrolloheshin duke i shkruar paditësit se “Bashkëngjitur ju do të gjeni kontratat në format.doc”.

Po në datën 12 tetor 2009, ora 20:31, paditësi i kthen përgjigje të paditurit, duke shkruar ndër të tjera se: “Ju faleminderit shumë. Ne do të fillojmë të punojmë mbi to menjëherë”.

Më datë 14 tetor 2009, ora 10:39, nga ana e paditësit është nisur një e-mail në adresën e të paditurit, duke shkruar se: “Ishte i këndshëm takimi dhe njohja me ju disa ditë më parë në zyrën tonë. Ashtu siç ju kisha premtuar ne po shqyrtojmë kontratat që ju na dhatë dhe do të jemi në gjendje t’u dërgojmë juve versionin e ri-draftuar të Marrëveshjes së Furnizimit, maksimumi pasditja e sotme. Unë po ju shkruaj për t’u informuar ju në lidhje me çmimet tona. Mirko dhe unë faturojmë 300 Euro/ora ndërsa Senior Associate që ju takuat (znj. Cucllari), e cila është duke punuar aktualisht me dosjen tuaj faturon me 250 EUR/ora. Me aprovimin tuaj, ne besojmë se do të jemi në gjendje t’u dërgojmë juve versionet e fundit të dy marrëveshjeve të tjera brenda ditës së nesërme.”

Më datë 14 tetor 2009, ora 16:57, paditësi dërgon një tjetër e-mail në adresën e të paditurit, duke i vendosur në dispozicion një pjesë të punës së realizuar.

46

Më datë 16 tetor 2009, ora 20:26, paditësi dërgon një tjetër e-mail në adresë të të paditurit me objekt ndryshimet e marrëveshjes së furnizimit dhe shërbimeve duke shkruar: “Në vijim të takimit që kishim sot, unë po ju dërgoj për rishikim dhe komentet tuaja draftin e marrëveshjes së furnizimit dhe shërbimeve e cila reflekton me shërbime të gjitha ndryshimet për të cilat ramë dakord’’.

Më datë 18 tetor 2009 ora 14:15, padituri i ka dërguar e-mail paditësit, duke i shkruar se: “Ishte kënaqësi t’ju takoja ju dhe kolegët tuaj por më duket se ka pasur një keqkuptim përsa i përket tarifave tuaja, duke u nisur nga eksperienca ime e deritanishme, çmimet për lloje të ndryshme tarifash kanë qenë fikse, në varësi dhe kompleksitet të kontratave dhe jo në varësi të orëve të kaluara mbi to … Shoqëria jonë në shoqëri nuk mund t’i lejojë vetes të paguajë me mijëra euro për një kontratë, kështu që në rast se nuk biem dakord për një çmim fiks për kontratën në fjalë (kompensim i pagesës me apartamente) jam i detyruar të ndërpres bashkëpunimin me ju dhe t’ju kërkoj të lëshoni një faturë për punën që keni kryer deri më tash.”

Pas takimit në zyrën e tyre, nga paditësi i është nisur të paditurit një e-mail ku shkruhej se: “Në vijim të takimit të ditës së sotme, jam duke të foruarduar projektin e marrëveshjes së furnizimit dhe shërbimeve duke reflektuar në “Marked” (program i Office Word) të gjitha ndryshimet për të cilat ramë dakord. Jemi në pritje të marrim komentet tuaja dhe vërejtjet”.

Më datë 20 tetor 2009, ora 12:16, nga pala paditëse i është dërguar palës së paditur një e-mail duke shkruar: “Bashkëngjitur drafti që unë kam përgatitur për transferimin e dy apartamenteve në lidhje me marrëveshjen e furnizimit dhe shërbimeve, për shqyrtim dhe komentet tuaja”.

Po në datën 20 tetor 2009, ora 13:15, i padituri i dërgon një e-mail paditësit duke shkruar: “Ndalo së punuari mbi këtë çështje ... unë do të ta shpjegoj më vonë”.

Në datën 9 nëntor 2009, nga ana e paditësit është dërguar në adresën e e-mail-it të paditurit e-mail-i me objekt: “Faturë”, duke i thënë se: “Ju lutem shikoni dokumentet bashkëngjitur. Ne do t’ju dërgojmë shumë shpejt faturën origjinale”.

Në datën 10 nëntor 2009, i padituri i ka nisur një e-mail paditësit, duke shkruar se duke qenë se midis tyre nuk kishte një marrëveshje për këtë punë, ata nuk mund të pranonin dhe të njihnin këtë faturë.

Në këto rrethana çështja u bë objekt i konfliktit gjyqësor të shqyrtuar fillimisht në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë, e cila në interpretim të fakteve të sipërpërmendura dhe ligjit, arriti në konkluzionin se i padituri i ka kërkuar paditësit të kontrollonte bazueshmërinë formale juridike të një kontrate të ofruar nga një partner i tij në biznes. Ndërkohë, paditësi nuk e ka bërë “detyrën” e kërkuar nga i padituri, por ka ofruar një produkt tjetër, të pakërkuar nga i padituri dhe për më tepër që nuk plotësonte asnjë nga kërkesat e biznesit të të paditurit. Sipas Gjykatës: “Ky fakt tregon se nuk është përmbushur kërkesa e nenit 678 të Kodit Civil dhe konkretisht “objekti i kontratës”; ç’ka do të thotë se në rastin konkret nuk jemi përpara ekzistencës së një kontrate.” Gjykata vazhdon më tej dhe thotë se: “… paditësi pranon se nuk ka pasur konsensus dhe nuk është rënë dakord me çmimin e shërbimit; ç’ka do të thotë se bie pretendimi për ekzistencën e një kontrate me elementet thelbësor të saj…”.

Gjykata arsyeton se mjafton mungesa e njërës prej kushteve të parashikuara në nenin 663 të Kodit Civil, e cila passjell mosekzistencën e një kontrate të pretenduar … Në momentin kur vullnetet e shfaqura të të dy palëve përputhen, kontrata quhet e lidhur.

47

Në rastin objekt gjykimi, paditësi jo vetëm që nuk i ka qëndruar propozimit të paditurit për të dhënë këshillime mbi kontratat (për t’i kontrolluar ato), por ka bërë një lloj tjetër kontrate, si dhe në të njëjtën kohë ka bërë edhe propozimin e një tarife dhe nuk ka pritur aspak përgjigjen (pranimin)/apo mendimin e palës së paditur për këto kushte; por ka nxituar në mënyrë të njëanshme me nxjerrjen e një fature, duke e marrë të mirëqenë ekzistencën e kontratës. Ky veprim si më sipër, i paditësit nuk është gjë tjetër, veçse shkelje e “parimit të mirëbesimit”, pasi në kundërshtim me interesin e të paditurit ka ngarkuar një detyrim të paqenë dhe pa e pyetur e pa marrë konsensusin e tij.

Në këto rrethana, kjo gjykatë e ka rrëzuar padinë. Gjykata e Apelit Tiranë ka arsyetuar se: “...Gjykata e Apelit referuar objektit dhe

shkakut ligjor të padisë, çmon se mungesa e një marrëveshje apo kontrate të shkruar në kushte kur nga të gjitha provat e paraqitura në gjykim del qartë marrëdhënia juridike e krijuar mes palëve korrespondenca vërteton se ka një vullnet të shprehur me shkrim midis tyre e nuk mund të çojë në konkluzionin e pabazueshmërisë në ligj të kërkimit. …Gjykata e shkallës së parë gabon kur përcakton në vendimin e vet se ndërmjet palëve nuk provohet ekzistenca e veprimeve juridike. Vetë i padituri në komunikimet me shkrim pranon se ka pasur një keqkuptim përsa i përket tarifave tuaja, palës paditëse, duke i marrë të mirëqena të gjitha shërbimet ligjore të ofruara nga pala paditëse deri në momentin e ndërprerjes së bashkëpunimit. Paditësi dhe i padituri me provat e paraqitura në gjykim rezulton se kanë hyrë në një veprim juridik me shkrim për ofrimin e shërbimit ligjor me kërkesë të palës paditur, i cili është ai që ka zgjidhur mënyrën e propozimit dhe pranimin e ofertës për shërbimin ligjor nëpërmjet komunikimit me postë elektronike….Gjykata e Shkallës së Parë gabon kur arsyeton se i padituri ka vepruar në shkelje të parimit të mirëbesimit pasi në kundërshtim me interesin e të paditurit e ka ngarkuar këtë të fundit pa e pyetur dhe pa marrë konsensusin e saj, argumentim ky fare i gabuar dhe i pabazuar në prova. I padituri njeh dhe kërkon që paditësi të faturojë detyrimin deri në ditën e ndërprerjes së bashkëpunimit datë 18.10.2009, është vetë i padituri i cili i ka kërkuar paditësit t’i dërgojë një fature tatimore për punën e kryer deri në atë moment. …Nga gjithë korrespodencat mes palëve rezulton e provuar se palët kanë rënë dakord që paditësi të punojë për të paditurin.”

Si përfundim, Gjykata e Apelit Tiranë ka prishur vendimin dhe pranuar padinë, me arsyetimin se, pavarësisht mungesës së kontratës së shkruar, pala e paditur ka pranuar shërbimin. Ka një vullnet të shprehur me shkrim midis tyre dhe në këto kushte pala e paditur duhet të paguajë detyrimin e pretenduar nga pala paditëse.

Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë e gjeti të drejtë arsyetimin e gjykatës së rrethit se nuk jemi në kushtet e arritjes së marrëveshjes mes palëve, pasi ka munguar vullneti i njërës palë, palës së paditur, e cila ka shprehur hapur mosdakordësinë e saj për tarifat e shërbimit të propozuara nga pala paditëse. Sipas Gjykatës së Lartë, pala e paditur nuk e ka pranuar propozimin e palës paditëse përsa i përket tarifimit/pagesës, por ka bërë një propozim të ri dhe “…Referuar nenit 664 të Kodit Civil, nga kjo përgjigje (sjellje/veprim) e palës së paditur nuk mund të konsiderohet se ajo ka shprehur vullnetin për pranimin e propozimit të palës paditëse dhe të konsiderohet e lidhur kontrata.”. Kolegji Civil çmon se në rastin në shqyrtim nuk ka ekzistuar pëlqimi reciprok i palëve për lidhjen e një kontrate shërbimi. Në këtë rast ka munguar një nga konditat e nevojshme për lidhjen dhe vlefshmërinë e kontratës, duke qenë se haptazi pala e paditur nuk ka pranuar një nga

48

kushtet thelbësore të kontratës (çmimin) të propozuar nga pala paditëse, duke bërë një propozimi të ri.

Gjithashtu, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë çmon se: “…referuar dispozitave të përgjithshme për interpretimin e kontratës (nenet 681-689 të Kodit Civil), me të drejtë gjykata i ka konsideruar në shkelje të parimit të mirëbesimit (neni 682) veprimet e palës paditëse, e cila ka vijuar me lëshimin e një fature në një shumë të konsiderueshme pa negociuar, pa i kthyer përgjigje për propozimin e palës së paditur dhe pa marrë as mendimin e saj, kur kjo e fundit i kishte kundërshtuar tarifat e propozuara.”

Në përfundim, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerësoi se vendimi i Gjykatës së Apelit Tiranë duhej të prishej dhe duhej të lihej në fuqi vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë108

Edhe sikur të ishim në rastin kur propozimi nuk do ta përmbante çmimin, përsëri, për sa kohë çmimi është i përcaktueshëm, nuk mundet të arrihet në konkluzionin se nuk

. Për të analizuar drejt rrethanat e faktit, duhet kuptuar momenti i kalimit nga faza e

negociatave mes palëve, në fazën e lidhjes së kontratës. Pas këtij përcaktimi duhet të qartësohet pozicioni i palëve, cila është palë propozuese dhe cila është palë pranuese. Nga momenti i dhënies së pranimit, nëse ka, do të konkludohet se ka një kontratë mes tyre dhe çështja e fundit që do të shtrohet është se në ç’mënyrë do të zgjidhen pasojat në rastin e një konflikti mes palëve.

Nisur nga koncepti i negociatave, ose shfaqjes së interesit për bisedime, dhe konceptit të propozimit, arrijmë në konkluzionin se në fillim të komunikimit, mes paditësit dhe të paditurit ka pasur thjesht një ftesë për të hyrë në bisedime për lidhjen e kontratës. Kjo fazë ka vazhduar përgjatë komunikimit me e-mail dhe takimit të parë të zhvilluar mes palëve.

Vetëm në datën 14 tetor 2009, kemi kalimin në fazën e lidhjes së kontratës dhe propozimin final të palës paditëse. Ky propozim përmban gatishmërinë për të përmbushur detyrimin, llojin e detyrimit dhe shpërblimin e kërkuar nga pala propozuese në rast se i padituri do të pranonte.

Për të identifikuar faktin nëse kemi pranim ose jo nga pala paditëse, gjykatat duhet të interpretonin sjelljen e palëve pas bërjes së propozimit. Konkretisht, del shumë e qartë nga e-mail-i i datës 16 tetor 2009, se paditësi dhe i padituri janë takuar në këtë datë dhe i padituri ka bërë edhe komentet dhe sugjerimet mbi materialet e paditësit. Kjo sjellje e palës së paditur tregon se ajo e ka pranuar tërësisht propozimin e bërë, së bashku me çmimin e vendosur nga palët. Ajo jo vetëm që ka aprovuar punën e kryer deri në atë moment, por duke bërë sugjerime dhe interpretime mbi materialin, ka kërkuar vazhdimin e këtij shërbimi.

Në momentin që ka si propozim, edhe pranim të vlefshëm, atëherë nuk ka asnjë dyshim se kontrata midis palëve është lidhur dhe ka filluar zbatimi i saj.

Fakti se, dy ditë më vonë, pala e paditur, komunikon se nuk është në gjendje të paguajë shifrën e përcaktuar nga paditësi, nuk është gjë tjetër veçse zgjidhje e kontratës.

Gjykata e Lartë ka pranuar që është pala paditëse ajo që ka bërë propozimin, por nuk i njeh asnjë pasojë pranimit me veprime të palës së paditur. “Mospranimi”, siç e quan gjykata momentin kur i padituri i bën të ditur palës paditëse se nuk mund të paguajë me ato tarifa, është i shkëputur në kohë dhe përbën revokim të pranimit. Ky revokim nuk është i vlefshëm, pasi kontrata është lidhur dhe detyrimet nga njëra palë po zbatohen.

108 Shih vendimin nr. 00-2016-1530 (145), datë 4.5.2016 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

49

ka kontratë në momentin që nuk ka çmim të përcaktuar, kur nga ana tjetër shërbimi i ofruar pranohet nga pala e paditur.

Gjykata, duke mos interpretuar saktë kuptimin që ka propozimi si element i fazës së lidhjes së kontratës, arrin në konkluzionin se deklarimi i vullnetit nga i padituri për mospranim të çmimit, përbën një propozim i ri. Ky qëndrim është në kundërshtim me kuptimin që ka propozimi dhe propozimi i ri. Ligji thotë shprehimisht se, që të jemi përpara një propozimi të ri, nuk duhet të kemi një pranim, por një mungesë dakordësie për një nga kushtet e paraqitura në propozim. Në rastin konkret, pala e paditur i ka komunikuar palës paditëse që nuk është dakord me çmimin vetëm pasi ka marrë shërbimin, pasi e ka pranuar atë.

Një tjetër interpretim që tejkalon çdo rrethanë të çështjes është analiza që gjykata i bën parimit të mirëbesimit. Nuk ka sesi të ketë shkelje të këtij parimi kur njëra palë vazhdon në normalitet të plotë dhe pa kundërshti zbatimin e kontratës. Për më tepër, edhe fatura është lëshuar me kërkesë të vetë palës së paditur.

Mendoj se Gjykata e Lartë duhet të kishte lënë në fuqi vendimin e Gjykatës së Apelit duke njohur shërbimin të paktën deri në datën kur pala e paditur i ka kërkuar palës paditëse të mos vazhdonte më punën. Pas këtij momenti, do të duhej të trajtoheshin pasojat e zgjidhjes së kontratës në mënyrë të njëanshme nga pala e paditur.

7. Modeli propozim-pranim dhe lidhja e kontratës në legjislacionin e disa

shteteve Legjislacioni i çdo vendi, në fushën kontraktore, ka si qëllim t’i bëjë marrëdhëniet

kontraktore sa më të thjeshtuara, të parashikueshme, atraktive për sistemet e tjera dhe sipërmarrësit e huaj, por njëkohësisht garantuese të të drejtave të palëve. Këto arsye bëjnë që legjislacionet e vendeve të ndryshme, me përjashtim të karakteristikave që mund të kenë si rrjedhojë e historisë dhe zakoneve tregtare, të ndjejnë gjithmonë e më shumë nevojën për reformim, me synim përshtatjen dhe ofrimin e një sistemi të besuar kombëtar, të aftë të përshtatet dhe harmonizohet me sistemet e tjera kontraktore në rastet e ndërveprimit me to.

7.1 Modeli italian Sipas Kodit Civil italian, neni 1326, kontrata quhet e lidhur në momentin kur pala

që ka bërë propozimin, merr dijeni për pranimin e palës tjetër. Momentin e marrjes dijeni, si për propozimin, edhe për pranimin apo revokimin e tyre, ligji italian e përcakton. Prezumohet se palët kanë marrë dijeni në momentin që këto deklarime kanë arritur në adresën e personit të cilit i janë destinuar, me përjashtim të rastit kur ky provon se ishte në pamundësi, pa fajin e tij, për të marrë dijeni.

Gjithashtu, në të njëjtën dispozitë përcaktohen disa karakteristika të tjera që ka propozimi: së pari, ai bëhet me afat, nëse nuk është bërë me afat, atëherë, siç parashikon edhe ligji shqiptar palët duhet t’i referohen afatit të arsyeshëm në bazë të natyrës së marrëveshjes dhe rrethanave specifike; së dyti, propozuesi mund të përcaktojë një formë të posaçme për mënyrën e realizimit të pranimit. Në këtë rast, nëse pranuesi nuk e zbaton atë, atëherë pranimi nuk ka efekt; së treti, propozimi duhet të jetë në gjendje të prodhojë një pranim të thjeshtë dhe të plotë, pra ai duhet të ketë parashikuar të gjitha kushtet dhe pala tjetër duhet të bjerë dakord në mënyrë të plotë për to. Në ligjin italian, kjo vlen edhe

50

për ato kushte që kanë një vlerë dytësore në lidhjen e kontratës. Arsyetimi që përdoret është se kushtet kryesore dhe dytësore, duhet të negociohen përpara se të kemi një propozim final. Me realizimin e propozimit përfundimtar, ku palët i dinë vetë raportet nëse janë propozues ose pranues, ngelet vetëm që të bëhet edhe pranimi final, për të lidhur kontratën109

Sa i takon heshtjes, si mënyrë e manifestimit të vullnetit, Kodi Civil italian, në dallim nga Kodi Civil shqiptar, nuk ka një dispozitë që ta parashikojë atë në mënyrë të drejtpërdrejtë, megjithatë praktika e Gjykatës së Kasacionit në Itali e lidh heshtjen me veprimet konkludente, të cilat nuk duhet të jenë të kundërta me atë që palët kanë dashur të shprehin me anë të heshtjes

.

110

Përveç rasteve të revokimit sipas ligjit, ligji italian njeh edhe një marrëveshje të posaçme mes palëve, marrëveshja e opsionit, ku palët vendosin që ajo që bën propozimin të qëndrojë e lidhur me të dhe të mos ketë mundësi ta revokojë. Ndërsa palës tjetër i njihet e drejta që, në një afat të caktuar në këtë marrëveshje, ose nëse nuk është caktuar afat, e përcakton gjykata, të pranojë ose jo propozimin. Dallimi ndërmjet propozimit të parevokueshëm dhe marrëveshjes së opsionit qëndron pikërisht në faktin që kjo e fundit është marrëdhënie dypalëshe, ndërsa, si propozimi, edhe revokimi i tij, janë akte juridike të njëanshme. Një dallim tjetër i rëndësishëm është që në këtë lloj marrëveshje, si propozimi edhe pranimi duhet të jepen në mënyrë të shprehur, jo me fakte konkludente.

. Heshtja, si rregull nuk ka vlerë juridike, me përjashtim të rastit kur, duke marrë në konsideratë të gjitha elementet objektive dhe subjektive të marrëdhënies midis palëve, asaj i jepet një kuptim dhe vlerë e caktuar. Heshtja merr vlerë pranuese, atëherë kur sipas rregullit të zakonshëm ose mirëbesimit, pala duhet të fliste.

Gjithashtu, Kodi Civil italian, në nenin 1333, njeh kontratën e njëanshme, ku detyrimet qëndrojnë vetëm nga njëra palë. Sa i takon propozimit dhe pranimit për këtë lloj kontrate, për shkak të karakteristikës së saj se njëra palë detyrohet dhe pala tjetër ka vetëm të drejta, pala pranuese ka vetëm mundësinë që të kundërshtojë propozimin, në të kundërt kontrata quhet e lidhur. Pra, palës së cilës i është drejtuar propozimi, heshtja i vlen si pranim.

Dallime midis Kodit Civil shqiptar dhe atij italian ka edhe në rastin e revokimit të propozimit ose pranimit. Kodi Civil italian, në nenin 1328, ka parashikuar raste të ndryshme për revokimin e propozimit dhe revokimin e pranimit. Në rastin e revokimit të propozimit, zgjidhja paraqitet e thjeshtë, propozimi mund të revokohet derisa kontrata nuk është lidhur, ose nëse propozuesi i ka vendosur një afat, atëherë ai nuk mund ta revokojë propozimin para kalimit të afatit. Gjithashtu, ligji italian parashikon edhe një rast përjashtimor dhe e lidh me mirëbesimin. Ai parashikon se, në rast se pranuesi, përpara se të merrte njoftim për revokimin, duke qenë në mirëbesim, ka nisur ekzekutimin e kontratës sikur ajo të ishte e lidhur, krijon detyrim për propozuesin të paguajë, të shpërblejë humbjet e pësuara dhe shpenzimet e realizuara si pjesë e ekzekutimit të kontratës. Ky parashikim është një rast i veçantë ku i jepet një rëndësi shumë e madhe elementit subjektiv, fajësisë së palës pranuese, e lidhur kjo me parimin e mirëbesimit dhe duket se rëndon pozitën e palës propozuese, pasi ia njeh atij rrezikun e nisjes së ekzekutimit të kontratës.

Ndërsa, për revokimin e pranimit, parashikimi që bën ligji italian është i njëjtë me ligjin shqiptar. Këtu rëndësi merr komunikimi më i shpejtë i revokimit sesa i pranimit.

109 Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008, fq. 1416. 110 Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008, fq. 1417.

51

Ligji dhe doktrina italiane, në rast se kontrata përfundimtare nuk lidhet, njeh përgjegjësi parakontraktore në rastin kur, pasi është lidhur marrëveshja e opsionit, propozuesi, i cili ka shkaktuar besimin e arsyeshëm se kontrata do të lidhet, refuzon përfundimisht lidhjen e saj edhe nëse jepet pranimi111

7.2 Modeli francez

. Një karakteristikë e ligjit italian është kalimi i propozimit te trashëgimtarët. Pra,

propozimi i bërë nuk shuhet për shkak të vdekjes ose humbjes së zotësisë për të vepruar, me përjashtim të rastit kur objekti i kontratës së propozuar është i lidhur ngushtësisht me personin e propozuesit. Për rastin e sipërmarrësit, ligji italian i ka kushtuar një dispozitë të posaçme. Në nenin 1330 të Kodit Civil italian parashikohet se vdekja ose pamundësia e sipërmarrësit, qoftë në pozitën e propozuesit, edhe në pozitën e pranuesit, nuk e shuan propozimin ose pranimin, edhe pse kontrata mund të mos jetë lidhur akoma. Megjithatë, ligji ka përjashtuar rastin e sipërmarrjeve të mëdha, të cilat i ka lidhur ekskluzivisht me personin për vetë rëndësinë ekonomike që ato kanë.

112

Kodi Civil francez

113, në pjesën e formimit të kontratës, bën një ndarje të qartë ndërmjet fazës së negociatave dhe dy fazave të tjera, propozimit dhe pranimit, duke i vendosur në dy nënseksione njëra pas tjetrës. Këto seksione dhe nene u vendosën për herë të parë në reformën që pati Kodi Civil francez në vitin 2016, për të pasur një dallim të qartë ndërmjet burimeve të përgjegjësisë114

Megjithatë, në nenin 1120, parashikohet edhe heshtja si mënyrë që vlen si pranim dhe që çon në lidhjen e kontratës, por kjo ndodh vetëm kur parashikohet nga gjuha e ligjit, nga trataktivat tregtare ose nga ndonjë rrethanë e veçantë. Si rregull, thjesht heshtja pa asnjë veprim ose rrethanë tjetër, nuk mund të rezultojë në pranim. Ky është qëndrimi i mbajtur në mënyrë konstante nga jurisprudenca. Në një vendim të Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të vitit 1870, është arsyetuar se: “Në ligj, heshtja e atij të cilin e pretendojmë të detyruar nuk mund të jetë e mjaftueshme, në mungesë të çdo rrethane tjetër, për të qenë provë kundër tij për detyrimin e pretenduar.”

. Në nenin 1113 të KC-së franceze parashikon se kontrata lidhet atëherë kur bëhen

bashkë oferta me pranimin dhe palët tregojnë vullnetin e tyre se dëshirojnë të lidhen nga kontrata. Këtë vullnet ata mund ta shprehin si nëpërmjet deklarimit, ashtu edhe me anë të sjelljes së tyre. Pra, Kodi Civil francez, njeh që në hyrje, shprehjen e vullnetit në këto dy forma: me anë të premtimit dhe me anë të veprimeve.

115. Kështu, pranimi mund të jetë verbal dhe të rezultojë nga akte ekzekutimi, që do të thotë veprime që manifestojnë pa asnjë dyshim vullnetin e pranuesit, si për shembull qytetari që hipën në një autobus116

111 Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008, fq. 1426. 112 Për më shumë rreth fazës parakontraktore në të drejtën e detyrimeve franceze, shih: P. Malaurie, L. Aynès, P. Stoffel-Munck, Droit des Obligations, 7 édition, LGDJ, Paris, 2015, fq. 235-246; A. Bénabent, Droit Civil, Les Obligations, 10 édition, Montchrestien, 2005, Paris, fq. 41-53.

.

113 Kodi Civil Francez, 2016, aksesuar: https://www.trans-lex.org/601101/_/french-civil-code-2016/. 114Solene Rowan, The new French law of contract, 2017, International & Comparative Law Quarterly. ISSN 0020-5893, aksesuar: http://eprints.lse.ac.uk/75815/. 115 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit, datë 25.5.1870, Guilloux, DP, 1870.I.257. 116 A. Bénabent, Droit Civil, Les Obligations, 10 édition, Montchrestien, 2005, Paris, fq. 50.

https://www.trans-lex.org/601101/_/french-civil-code-2016/�

http://eprints.lse.ac.uk/75815/�

52

Sipas të drejtës franceze, oferta është propozimi i cili mjafton që të pranohet nga pala tjetër në mënyrë që kontrata të quhet e lidhur117

Për rrjedhojë, oferta e nënkupton shkëmbimin e vullnetit nga pala që e bën atë.

118. Oferta duhet të jetë e saktë dhe detyruese. Oferta duhet të jetë e saktë në kuptimin që duhet të përmbajë elementet kryesore të kontratës, siç janë objekti dhe çmimi, si dhe është detyruese për faktin se në parim nuk është e mundur tërheqja nga oferta119

Në nenin 1114 të KCF-së bën dallimin midis ofertës dhe ftesës së thjeshtë për të hyrë në bisedime. Këtë e lidh me seriozitetin që duhet të ketë propozimi, si përsa i takon vendosjes së kushteve thelbësore të kontratës, ashtu edhe me vullnetin e propozuesit për të lidhur kontratën në rast se oferta pranohet nga pranuesi. Një rast më i veçantë është ai i tregtarëve, sepse në marrëdhëniet tregtare bëhet përjashtim nga karakteri detyrues i ofertës, pasi ndërmjet tregtarëve konsiderohet se oferta nuk është detyruese nëse ajo nuk shpreh qartësisht vullnetin e autorit të saj për t’u lidhur me kontratë në rast pranimi. Një zgjedhje e tillë parimore është dhënë nga seksioni tregtar i Gjykatës së Kasacionit, e cila është shprehur se:“...midis tregtarëve, një propozim për kontratë nuk përbën ofertë, përveç rastit nëse tregon gatishmërinë e autorit të saj për t’u lidhur në rast pranimi”.

.

120

Përsa i takon revokimit të ofertës, Kodi Civil francez, neni 1115, ka të njëjtin parashikim me kodin civil shqiptar. Në rastin e një oferte të vlefshme, për sa kohë nuk është pranuar, në parim oferta është e revokueshme nga autori i saj. Këtë qëndrim ka mbajtur tradicionalisht Gjykata e Kasacionit dhe në një vendim të vitit 1919 është shprehur se: “duke qenë se një ofertë në vetvete është e pamjaftueshme për të lidhur atë që e ka bërë, në përgjithësi, është e mundur që ajo të tërhiqet për sa kohë nuk është pranuar vlefshmërisht”

.

121

Megjithatë, në nenin 1116, parashikohet se nëse propozimi është bërë me afat, ai nuk mund të revokohet pa kaluar afati. Në një vendim të saj, Gjykata e Kasacionit është shprehur se: “Duke vendosur në këtë mënyrë, ndërsa nëse një ofertë për të blerë ose shitur në parim mund të tërhiqet për sa kohë ende nuk është pranuar, është ndryshe nëse personi nga i cili oferta ka dalë është angazhuar për të mos e tërhequr atë përpara një afati të caktuar, dhe ndërkohë që kishte konstatuar se bashkëshortët Y... kishin një afat deri më 27 qershor të vitit 2000 për të dhënë pranimin e tyre dhe që rezultoi se znj.X... ishte angazhuar për të mbajtur ofertën e saj deri në atë datë, Gjykata e Apelit shkeli tekstin ligjor të përmendur më lart”

. Pra, sipas të drejtës franceze, derisa kontrata nuk është lidhur, oferta mund të revokohet. E njëjta gjë thuhet për pranimin, në nenin 1118.

122

Gjithashtu, kjo dispozitë parashikon në mënyrë të shprehur përgjegjësinë për shkak të revokimit në kundërshtim me këtë parashikim. Sipas KC-së franceze, në këtë rast jemi përballë përgjegjësisë jashtëkontraktore, sipas kushteve të parashikuara nga pjesa e përgjithshme e detyrimeve dhe pala pranuese ka të drejtë të kërkojë shpërblim

.

117 J.-L. Aubert, Notions et rôles de l’offre et de l’acceptation dans la formation du contrat, th. Paris, LGDJ, 1970. 118 A. Bénabent, Droit Civil, Les Obligations, 10 édition, Montchrestien, 2005, Paris, fq. 43. 119 P. Malaurie, L. Aynès, P. Stoffel-Munck, Droit des Obligations, 7 édition, LGDJ, Paris, 2015, fq. 238-239. 120 Shihvendimin e Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit nr. 88-12.477, datë 6.3.1990, Shoqëria Hugin Sweda. 121 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit, datë 3.2.1919, DP, 1923.I.126. 122 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 07-11.690, datë 7.5.2008. Shih gjithashtu vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit, datë 17.12.1958, Bull. Civ. I, nr. 579.

53

dëmi jashtëkontraktor nëse ajo shkelje ka shkaktuar dëm123

Nëse propozuesi nuk ka përcaktuar një afat për mbajtjen e ofertës, atëherë sipas jurisprudencës duhet bërë dallimi nëse oferta i drejtohet publikut të gjerë apo i drejtohet një personi ose subjekti në veçanti. Kur oferta i drejtohet publikut të gjerë, për sa kohë nuk është pranuar, atëherë autori i saj mund ta revokojë atë lirisht. Nëse oferta i drejtohet një personi ose subjekti në veçanti, atëherë autori i saj është i detyruar që ta mbajë atë përgjatë një afati të arsyeshëm

. Këtu sanksioni nuk mund të jetë lidhja e kontratës sepse revokimi i ofertës edhe pse brenda afatit të mosrevokimit, shpreh vullnetin e autorit të ofertës për të mos e mbajtur atë. Për rrjedhojë, nuk ka shkëmbim vullnetesh dhe kështu nuk ka kontratë.

124. Ky afat i arsyeshëm vlerësohet në bazë të rrethanave, si për shembull, natyra e kontratës që projektohet për t’u lidhur, si dhe në bazë të qëllimit të autorit të ofertës. Në një vendim të Gjykatës së Kasacionit, ku qiramarrësi kishte pranuar ofertën e pronarit qiradhënës për të blerë apartamentin 9 vite pas bërjes së ofertës, ajo është shprehur se: “mbajtja e ofertës për 9 vite nuk është një afat i arsyeshëm, kështu pranimi është i vonshëm dhe nuk mund të lidhë kontratën e shit-blerjes”125. Në rast shkelje të këtij afati të arsyeshëm, sanksioni është vetëm shpërblimi i dëmit jashtëkontraktor nëse vërtetohet se ka dëm126

Në Kodin Civil francez është vendosur edhe një seksion i veçantë për kontratat që lidhen në mënyrë elektronike. Kjo bazuar në Direktivën 2000/31/EC të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 8 qershor 2000, “Për disa aspekte ligjore për shërbimet në shoqërinë e informacionit, veçanërisht tregtia elektronike në tregun e brendshëm”. Këto kontrata paraqesin specifika si përsa i takon propozimit edhe pranimit. Konkretisht, në nenin 1127-1 parashikohet se, personi që bën një propozim me mjete elektronike për dhënien/furnizimin me një produkt ose shërbim, duhet të vendosë në dispozicion kushtet e kontratës në mënyrë të tillë që të lejojë pranuesin t’i aksesojë, ruajë dhe riprodhojë. Në këtë rast, propozuesi mbetet i lidhur me ofertën përsa kohë që ajo është e aksesueshme nga pranuesi potencial. Kjo ofertë paraqet edhe një tjetër karakteristikë, pasi ajo duhet të

. Në ndryshim nga Kodi Civil italian dhe në ngjashmëri me të drejtën shqiptare,

Kodi Civil francez nuk njeh kalimin e propozimit te trashëgimtarët. Sipas nenit 1117, propozimi bie në rast se propozuesi vdes ose bëhet i pazotë për të vepruar.

Kodi Civil francez parashikon edhe vendin se ku do të quhet e lidhur kontrata. Konkretisht, në nenin 1121 përcaktohet si vend i lidhjes së kontratës, vendi ku ka mbërritur pranimi. Ky parashikim nuk është në ligjin shqiptar.

Një veçanti që paraqet ligji francez është parashikimi i një periudhe reflektuese, pezulluese për palët. Kjo mund të vendoset edhe me marrëveshje të palëve. Gjatë kësaj periudhe të dyja palëve mund t’iu njihet e drejta të tërhiqen nga propozimi apo pranimi. Një dispozitë e ligjit shqiptar që prodhon afërsisht të njëjtin efekt te palët është neni 672 i Kodit Civil, sipas të cilit i njihet mundësia të dyja palëve të heqin dorë nga kontrata, brenda shtatë ditëve nga lidhja e saj, pa treguar arsyet, nëse bisedimet për lidhjen e saj ishin zhvilluar në kushte të tilla që nuk i korrespondonin një situate normale bisedimesh.

123 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 66-13.187, datë 10.5.1968, Shoqëria Riviera Hollyday. 124 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 08-13.230, datë 20.5.2009. 125 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 74-11.599, datë 21.10.1975, Époux Terrier. 126 P. Malaurie, L. Aynès, P. Stoffel-Munck, Droit des Obligations, 7 édition, LGDJ, Paris, 2015, fq. 242.

54

përcaktojë në detaje mënyrën sesi pala pranuesi duhet të veprojë, se si e akseson, si raporton gabimet, elementët teknikë që mund ta shoqërojnë etj. Edhe për pranimin ka disa specifika. Neni 1127-2 parashikon se pranuesi duhet të ketë mundësi të verifikojë detajet e porosisë dhe çmimin përfundimtar dhe të ndreq çdo gabim të mundshëm përpara se të konfirmojë porosinë, gjë e cila përbën pranim përfundimtar.

Në ndryshimet e Kodit Civil francez të vitit 2016, për herë të parë u vendos në mënyrë të shprehur një dispozitë që lidhej me vullnetin e palëve në lidhjen e kontratës, edhe pse ky ka qenë një parim udhëheqës për të drejtën franceze. Gjithashtu, parashikimi i parimit të mirëbesimit, edhe pse nuk jepet një përcaktim për të, në fazën e negociatave dhe në fazën e lidhjes së kontratës, është një parashikim i ri, pasi Kodi i mëparshëm i vitit 1804 e parashikonte mirëbesimin vetëm në fazën e ekzekutimit të kontratës.

Të gjitha ndryshimet që pësoi Kodi Civil francez, në fakt, nuk ishin gjë tjetër veçse një formalizim i asaj se çfarë bënte gjykatësi francez në vite. Vendosja e dispozitave që parashikonin përgjegjësi për fazën e negociatave dhe gjatë lidhjes së kontratës, ju jep më shumë siguri palëve dhe e bën ligjin francez të jetë më pranë dokumenteve ndërkombëtare që sugjerojnë kushte të ndershme e të drejta ndërveprimi, siç është UNIDROIT apo PECL.

7.3 Modeli gjerman Familja gjermane ka një veçanti në lidhje me kontratën në krahasim me të njëjtin

term të përdorur nga sistemet e tjera të së drejtës. Kontrata, si mënyrë vullnetare e krijimit të detyrimeve, njihet me termin “marrëdhënie kontraktore e detyrimeve” dhe jo thjesht “kontratë”127

Që të krijohet një marrëdhënie kontraktore detyrimi, palët duhet të lidhin një kontratë. Propozimi bëhet i detyrueshëm për propozuesin, vetëm nëse ai është pranuar nga pranuesi potencial. Kjo mënyrë, e parashikuar nga Kodi Civil gjerman (BGB), tregon që veprimet juridike të njëanshme nuk janë në gjendje të krijojnë marrëdhënie detyrimi. Kështu që, kur palët kanë lidhur një kontratë, atëherë krijohet edhe marrëdhënia e detyrimit. Vetëm atëherë palët do të jenë të detyruara nga kushtet e vendosura në kontratën e lidhur prej tyre. Ky është parimi “pacta sunt servanda”

. Në fakt, koncepti i kontratës është pjesë e një familje konceptesh, që janë: a) deklarimi i vullnetit (propozimi dhe pranimi); b) veprimi juridik; c) kontrata dhe d) marrëdhënia kontraktore e detyrimeve.

128

Ligji gjerman dallon dy nocione të ndryshme: i pari, veprimi juridik që krijon marrëdhënien e detyrimit (Verpflichtungsgeschäft) dhe i dyti, veprimi juridik që transferon, ndryshon apo shuan të drejta (Verfügungsgeschäft). Ky dallim ka një kuptim të rëndësishëm: vlefshmëria e veprimit të dytë është e pavarur nga vlefshmëria e veprimit të parë. Megjithatë, kjo nuk përjashton që i njëjti shkak pavlefshmërie të prek të dy veprimet. Arsyeja pse bëhet kjo ndarje rrjedh nga dëshira për të pasur siguri në ligj dhe për të rritur dobinë nga marrëveshjet tregtare. Transferimi i një të drejte kërkon një kontratë që të transferojë këtë të drejtë, së bashku me një kontratë që të përcaktojë detyrimin për ta transferuar të drejtën. Rregullat për propozimin dhe pranimin, që gjenden

.

127 Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, The German Law of Contract, A Comparative Treatise, 2006, Botim i dytë, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, fq.79. 128 Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, The German Law of Contract, A Comparative Treatise, 2006, Botim i dytë, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, fq. 80.

55

nga neni 145 i BGB-së e në vijim, zbatohen në mënyrë të njëjtë si për kontratat, edhe për marrëdhëniet kontraktore të detyrimit.

Në mënyrë që të vijnë pasojat juridike të marrëveshjes, palët duhet t’i deklarojnë njëra-tjetrës vullnetin për të krijuar një marrëveshje të detyrueshme duke vendosur edhe kushtet. Pra, gjithë Kodi Civil gjerman vjen sipas një logjike ku i vendos në radhë, së pari, shprehjen e ndërsjellë të vullneteve, së dyti, kalimin në veprimin juridik me vullnet të palëve dhe së treti, lindjen e detyrimeve për palët129

Edhe sipas autorëve gjermanë, lidhja e kontratës me modelin e propozimit dhe pranimit ndonjëherë është e vështirë në praktikë, pasi mund të sjellë vështirësi se cila palë ka bërë propozimin dhe cila ka pranuar

. Kjo marrëveshje, si rregull, nuk prek palë të treta, megjithatë Kodi Civil gjerman

dhe gjykatat gjermane e kanë zgjeruar marrëdhënien kontraktore duke përfshirë aty edhe palë të treta. Të tilla janë rastet e kontratave në dobi të personit të tretë ose kontratat me efekt mbrojtës ndaj personave të tretë.

130

Sa i takon kohës në të cilën propozimi është i vlefshëm, ligji gjerman, nuk ka dallim nga parashikimi i ligjit shqiptar, italian, francez dhe modeli i common law. Propozimi i bërë ndërmjet personave të pranishëm kërkon pranim të menjëhershëm, përndryshe ai bie, me përjashtim të rastit kur është bërë me afat. Në të njëjtën mënyrë me ligjin shqiptar parashikohen edhe rastet e pranimit të vonuar. Ka një rast të veçantë që

. Parashikimi që bën ligji gjerman për fazën e negociatave, gjerësisht i trajtuar nga doktrina e culpa in contrahendo, është në vetvete një pranim se nuk ekziston vetëm teoria e propozimit dhe pranimit për lidhjen e kontratës.

Lidhur me propozimin, ligji gjerman kërkon që ky të jetë i plotë, i tillë që kontrata të lidhet menjëherë nëse pala tjetër deklaron se pranon. Kjo do të thotë që të jenë të përcaktuara kushtet thelbësore të kontratës, ose të paktën ato të jenë të përcaktueshme. Një dallim që ka ligji gjerman nga ai francez, lidhet me mundësinë që ligji gjerman parashikon që disa prej kushteve mund të vendosen nga palët edhe pas lidhjes së kontratës, nëse kjo është e shprehur në kontratë. Gjithashtu, në nenin 612 të Kodit Civil gjerman, parashikohet që një kusht, siç është çmimi, mund të caktohet edhe nga gjykata ose në bazë të tarifave për një send apo shërbim të caktuar. Ky është një parashikim që ndeshet edhe në Kodin Civil shqiptar, në kontrata të veçanta, si për shembull, në rastin e kontratës së sipërmarrjes, neni 851 i KC-së, në kontratën e porosisë, neni 920 i KC-së, në kontratën e spedicionit, neni 948 i KC-së, në kontratën e ndërmjetësimit, neni 974 i KC-së etj.

Megjithatë, ligji gjerman parashikon që propozimi detyron propozuesin, me përjashtim të rastit kur ai vetë nuk pranon të jetë i detyruar. Ky parashikim, neni 145 i Kodit Civil gjerman, krahasuar me të drejtën shqiptare nuk do të kishte kuptim, pasi nuk do të quhej se kemi të bëjmë me një ofertë të vlefshme në rast se propozuesit i njihet e drejta për të mos qenë i detyruar prej saj.

Ligji gjerman nuk ka një ndarje të qartë ndërmjet propozimit dhe ftesës për negocim. Edhe doktrina është e ndarë në këtë aspekt. Kështu, nuk është e qartë nëse në rastin e ekspozimit të sendeve së bashku me çmimin, kjo përbën propozim, apo thjesht ftesë për të hyrë në diskutime.

129 Friedrich Kessler, Some Thoughts on the Evolution of the German Law of Contracts: Part I, 1975, aksesuar: https://pdfs.semanticscholar.org/b40e/f41af7e214737d9f4cce35ebda046b0ddcae.pdf. 130 Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, The German Law of Contract, A Comparative Treatise, 2006, Botim i dytë, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, fq.111.

https://pdfs.semanticscholar.org/b40e/f41af7e214737d9f4cce35ebda046b0ddcae.pdf�

56

parashikon ligji gjerman, ai kur vonesa është minimale. Në një situatë të tillë propozuesi duhet të njoftojë menjëherë se nuk dëshiron ta pranojë pranimin, pra heshtja e tij do të sillte si efekt lidhjen e kontratës.

Si parim, propozimi dhe pranimi duhet të komunikohen. Megjithatë edhe ligji gjerman njeh raste përjashtimore nga ky rregull. Kështu, ai i jep efekt veprimeve konkludente të palës pranuese, atëherë kur nuk ka sesi të pritet për deklarim si rrjedhojë e natyrës së kontratës që do të lidhet, siç mund të jetë rasti i makinave të shitjes së artikujve me vlerë të vogël që ndodhen në mjedise të ndryshme pune ose tregtare. Të njëjtin qëndrim, ligji gjerman, mban edhe për heshtjen. Në parim heshtja nuk mund të përbëjë pranim. Megjithatë, ai njeh edhe raste përjashtimore. Në nenin 455 të Kodit Civil gjerman, njihen kontratat e shitjes me provë. Në këto raste, kur sendi i dërgohet blerësit të mundshëm për ta kontrolluar dhe parë nga afër, nëse ky i fundit nuk e kthen brenda kohës së vënë në dispozicion në propozimin e bërë, konsiderohet se ai e ka pranuar sendin në gjendjen që i është dërguar. Gjithashtu, edhe për kontrata të tjera, si rasti i kontratës së dhurimit, neni 516 i Kodit Civil gjerman parashikon se nëse përfituesi i dhurimit nuk shprehet se refuzon dhurimin brenda një kohe të caktuar në propozimin e bërë nga dhuruesi, konsiderohet se me anë të heshtjes ai e ka pranuar dhurimin.

Një rast i veçantë i njohur në ligjin dhe doktrinën gjermane janë “letrat konfirmuese”. Këto letra, dërgohen nga pala pranuese vetëm pasi ka kaluar faza e negociatave midis palëve. Në këto raste, gjykatat gjermane nuk analizojnë më lidhjen e kontratës, pasi ajo është e konfirmuar, por rregullsinë dhe vërtetësinë e zhvillimit të negociatave të zhvilluara mes palëve. Çështja ndërlikohet më shumë atëherë kur këto “letra konfirmuese” vendosin kushte të reja të panegociuara nga palët. Praktika gjermane ka ecur në drejtimin që nëse këto kushte të reja, të vendosura, nuk kundërshtohen nga propozuesi, atëherë heshtja e tij konsiderohet si pranim i tyre (shih BGH NJW 1974, 991, case no 18; NJW 1994, 1288). Vendosja e këtyre kushteve të reja përbën një rast përjashtimor nga rregulli i zakonshëm se nuk mund të vendosen kushte të reja tej atyre të parashikuara në propozim, në të kundërt do të kishim një ofertë të re. Për rastin e “letrave konfirmuese” që parashikojnë kushte të reja, ligji gjerman ka vendosur si filtër kontrolli veprimin e palëve në mirëbesim.

Një ndryshim i rëndësishëm i ligjit gjerman nga ai shqiptar, francez dhe modeli i common law lidhet me mundësinë që ligji gjerman parashikon për kalimin e propozimit te trashëgimtarët, zëvendësuesit e propozuesit në rast vdekje të tij, ose pazotësie.

Në ngjashmëri me Kodin Civil shqiptar, edhe ligji gjerman, për rastin e revokimit të propozimit, kërkon që deklarimi i revokimit të mbërrijë përpara vetë propozimit ose pranimit. Që revokimi të jetë i vlefshëm pranohet edhe nëse ai mbërrin në të njëjtën kohë me aktin që shpreh qëllimin e palës, pra propozimin ose pranimin.

Sa i takon momentit të lidhjes së kontratës, Kodi Civil gjerman parashikon një zgjidhje të ndërmjetme. Sipas tij, mjafton që, personi që i është drejtuar pranimi, të jetë në gjendje të marrë njoftim për përmbajtjen e deklarimit dhe në bazë të rregullave të arsyes kjo është diçka e pritshme. Me këtë parashikim, dërguesi mbart rrezikun e shkatërrimit ose vonesës gjatë transportit. Ndërsa për marrësin nuk kërkohet që ai të marrë dijeni, por mjafton që ai të jetë në gjendje të mësojë deklarimin e vullnetit të pranuesit. Kjo matet duke marrë në bazë kriterin e arsyes dhe në ndihmë vjen edhe koncepti i mirëbesimit.

57

7.4 Modeli i vendeve me sistem common law Në sistemin common law detyrimi lind për shkak të konceptit të marrëveshjes.

Marrëveshjet, ose sipas termit latin “consensus at idem”, janë po aq të rëndësishme në sistemin common law sa edhe në civil law.

Ngjashmëritë e të dyja sistemeve janë të shumta në pjesën e modelit të propozimit dhe pranimit. Megjithatë ka edhe disa veçanti.

Sa i takon kushteve që duhet të përmbajë propozimi, common law, pranon lidhjen e kontratës edhe kur mungojnë kushte të saj, për shembull, çmimi. Kjo shprehet në seksionin 8 (2) të Aktit për Shitjen e Sendeve të vitit 1979 dhe po i njëjti parashikim gjendet edhe në seksionin 15 (1) të Aktit për Ofrimin e të Mirave dhe Shërbimeve të vitit 1982 përsa i takon shërbimeve.

Gjithashtu, common law mban një qëndrim të ndryshëm për revokimin e propozimit pasi njeh mundësinë e revokimit në çdo moment sa kohë që nuk është pranuar nga personi të cilit i është drejtuar. Vetëm vendosja e parashikimeve që lidhen me afate nga ana e propozuesit mund të sjellë një kohë të ndryshme për revokimin.

Gjithashtu, momenti i lidhjes së kontratës është i ndryshëm në common law. Sipas tyre, momenti i dërgimit të pranimit është momenti i lidhjes së kontratës. Argumentet që mbështesin këtë ide lidhen me atë se vetëm në këtë mënyrë do të ishte tërësisht objektive të flitej për lidhje të kontratës dhe nuk do të kishim dyshime mbi këtë fakt. Kjo është konfirmuar edhe në çështjet: Dunlop kundër Higgins (1848) 1 HLC 381; 9 ER 805, Henthorn kundër Fraser [1892] 2 Ch 27 dhe Holwell Securities kundër Hughes [1974] 1 WLR 155131

Modeli i zgjedhur nga common law është ai i një qasje tërësisht objektive për lidhjen e kontratës. Gjyqtari e vendos veten në pozitën e personit të arsyeshëm. Madje edhe në rastet kur ka një gabim në propozimin e bërë, sërish analizohet objektivisht nëse pala kishte ose jo mundësi të arsyeshme për të kuptuar gabimin e palës tjetër. Kjo u diskutua edhe në çështjen Smith kundër Hughes (1871) LR 6 QB 597

.

132

Sa i takon ndryshimeve të kushteve që mund të ndodhin pasi është bërë propozimi nga njëra palë, common law, në dallim nga ligji gjerman që parashikon mundësinë e ndërhyrjeve, i përjashton ato duke e quajtur të rënë propozimin e parë. Në çështjen Hyde kundër Wrench (1980) 3 BEav 334, i padituri i propozoi paditësit t’i shiste fermën për 1000 paund. Paditësi u përgjigj duke kërkuar që ta blinte fermën për 950 paund, por i padituri refuzoi. Më pas, paditësi i dërgoi sërish njoftim të paditurit duke i thënë se ishte dakord që ta blinte fermën për 1000 paund. Në këtë rast, gjykata vendosi se nuk kishin një kontratë

.

133

Common law mban një qëndrim më strikt edhe për heshtjen si formë pranimi duke mos i njohur heshtjes asnjë vlerë juridike. Sipas gjyqtarit të common law, të detyrosh palën të reagojë duke folur apo vepruar për një marrëveshje në të cilën ajo nuk dëshiron të bëjë pjesë, e ngarkon atë me një barrë të pajustifikuar. Ky ishte edhe qëndrimi i

.

131 Charles Noble Gregor, COMPLETION OF CONTRACTS BY MAIL OR TELEGRAPH, 1990, aksesuar: https://scholarship.law.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5943&context=penn_law_review; I.F.R, The Law Applicable to the Negotiation of Contracts by Telegraph, 1875, aksesuar: http://www.jstor.org/stable/pdf/3304532.pdf?refreqid=excelsior%3A12806cdf88fcec96130db23120243a54 132 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 23. 133 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 90.

https://scholarship.law.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5943&context=penn_law_review�

http://www.jstor.org/stable/pdf/3304532.pdf?refreqid=excelsior%3A12806cdf88fcec96130db23120243a54�

58

mbajtur në çështjen Felthouse kundër Bindley (1862) 11 CBNS 869, 142 ER 1037, ku paditësi pretendonte se kishte blerë një kalë nga nipi i tij, për shkak se ai nuk e kishte refuzuar propozimin e bërë nga paditësi ku thuhej: “Nëse nuk ka kundërshtim, unë e konsideroj kalin timin me çmimin 30 paund dhe 15 s’”134

Në rastin e pranimit në kontratat e njëanshme sistemi common law pranon rregullin se në rastet kur ka nisur ekzekutimi nga ana e palës pranuese, propozuesi nuk mund ta tërheqë propozimin, por ky i fundit do të detyrohet prej propozimit të bërë vetëm në rast se detyrimi është përmbushur. Ky është edhe qëndrimi i mbajtur në çështjen Goff Lj në Daulia Ltd kundër Four Millbank Nominees Ltd (1978) Ch 231, 239.

.

135

Modeli i propozim-pranimit mbetet i vetmi model për lidhjen e kontratës. Edhe pse në çështjen Butler Machine Tool Co kundër Ex-Cell-O Corporation, 1979, Lord Denning sugjeroi që gjyqtari duhet të vendosë lidhur me faktin nëse ka pasur ose jo një kontratë duke analizuar të gjitha provat në tërësinë e tyre dhe jo thjesht duke aplikuar në mënyrë strikte rregullin e propozim-pranimit, kjo pikëpamje nuk u miratua publikisht nga gjyqtarët e tjerë duke lënë në fuqi rregullin tradicional të propozimit dhe pranimit

136

Rregullat për propozimin dhe pranimin, siç na paraqiten sot, janë të lidhura me teorinë e vullnetit kontraktor, teori e zhvilluar veçanërisht në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Dy juristët më influencues të kësaj teorie ishin juristi, gjyqtari francez Robert Joseph Pothier dhe juristi dhe historiani gjerman Friedrich von Savigny. Ata e lidhnin përgjegjësinë kontraktore me marrëveshjen dhe dakordësinë e palëve pjesëmarrëse në kontratë

. 8. Teoria e vullnetit kontraktor

137. Kjo shënonte një ndryshim të madh nga perceptimi i kontratës në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, kur njihej vetëm mosmbajtja e një premtimi të dhënë. Pra, ndodhi një kalim nga koncepti i njëanshëm i premtimit të pambajtur, në konceptin e dyanshëm të kontratës mes dy palëve138

Gjykata Evropiane e Drejtësisë i dha lirisë kontraktore karakterin e një parimi që do të duhej të udhëhiqte të drejtën private

. Ideja e arritjes së marrëveshjes në momentin e arritjes së dakordësisë ndërmjet dy palëve dhe shprehjes së vullnetit të tyre për të qenë ligjërisht të detyruar ndaj saj, është e kënaqshme nga pikëpamja e arsyeshmërisë, por në praktikë, ajo shfaq vështirësitë e veta, që çojnë në ngushtim të kësaj ideje dhe pranim të faktit se jo gjithmonë vullneti duhet lexuar në kuptimin e tij të parë dhe origjinal.

8.1 Kuptimi i lirisë kontraktore

139

134 Idem, fq. 115. 135 Idem, fq. 125. 136 Chris Turner, Contract Law, Botim i dytë, 2007, Hodder Education, fq. 5.

. Megjithatë, edhe pse liria kontraktore është një nga ato të drejta që do të duhej të përkrahej shumë në shoqërinë tonë dhe që duhet të

137 J. E. de Montmorency, Robert-Joseph Pothier and French Law, Journal of the Society of Comparative Legislation, Vol. 13, No. 2 (1913), pp. 265-287, Cambridge University Press, aksesuar: https://www.jstor.org/stable/752278?newaccount=true&read-now=1&seq=7#page_scan_tab_contents. 138 Simpson A.W.B, Innovation in nineteenth century contract law, 1975, Stevens and Sons, fq. 257, aksesuar: http://ls-tlss.ucl.ac.uk/course-materials/LAWS3004_57138. 139 Shih: Mbretëria e Spanjës kundër Komisionit Evropian, Vendimi C-240/97, datë 5.10.1999, Gjykata Evropiane e Drejtësisë.

https://www.jstor.org/stable/752278?newaccount=true&read-now=1&seq=7#page_scan_tab_contents�

http://ls-tlss.ucl.ac.uk/course-materials/LAWS3004_57138�

59

zinte një vend parësor për të krijuar një ekonomi të bazuar në një treg të lirë dhe funksional, kufizimet e saj për shkak të ligjit, ekonomisë globale, gjithashtu, në kushtet aktuale, edhe nga rregullat e përbashkëta të Bashkimit Evropian, duket se janë të pashmangshme dhe në tërësinë e tyre janë harmonike me liritë dhe të drejtat e individit, si entitet i vetëm dhe i pavarur, por edhe si pjesë e shoqërisë dhe kontekstit ku ai vepron.

Varësia që krijohet nga një numër shumë i madh kontratash në mënyrë që individi të marrë të mira dhe shërbime nga tregu, ka rimodeluar jetën e individit në ekonominë globale140. Në këto kushte, parimi i lirisë së vullnetit nuk mund të qëndrojë absolut, pasi ligjvënësi nuk mund ta lejojë prodhimin e efekteve juridike në fantazinë e privatëve141

Edhe pse vetë GJED-ja thekson se sipas parimit të lirisë kontraktore, çdo palë ka të drejtën të zgjedhë lirisht se me kë dhe për çfarë të hyjë në një marrëdhënie kontraktore, dhe për sa kohë, ajo pranon se përgjegjësia në fazën parakontraktore, nuk vjen nga dështimi për të përmbushur një detyrim kontraktor, por nga dështimi për të përmbushur një detyrim që rrjedh prej respektimit të një dispozite ligjore, sepse nuk ka realisht një kontratë

, por ai duhet kurdoherë të lidhë lirinë e personit me interesat e përgjithshme të shoqërisë.

8.2 Përdorimi i kufizimeve kontraktore në favor të drejtësisë midis palëve Kontratat duhet të përpiqen të krijojnë detyrime të ndershme e të vërteta dhe jo të

shërbejnë si instrumente në dorë të palëve për të ndryshuar pozitën e tyre. Kjo sjell nevojën e vendosjes së rregullave dhe standardeve që do të shërbejnë për sjelljen e palëve.

Për këtë arsye, ligji, si mënyrë e parë e vendosjes së kufizimeve, krijon kushtet e nevojshme për zbatimin e këtyre rregullave dhe standardeve.

142

Një tjetër kufizim që ligji vendos është ai i lidhur me përshtatshmërinë për shkak të ndonjë lidhje specifike që ka subjekti i të drejtës. Shembullin e gjejmë në rastin e kontratës së shitjes, ku Kodi Civil parashikon ndalime të veçanta të blerjes dhe shprehet se: “Nuk mund të blejnë drejtpërdrejt, me anë të një tjetri, ose në ankand: a) personat që administrojnë ose ruajnë sende të huaja në bazë të ligjit ose të emërimit nga shteti, sendet që administrojnë ose ruajnë; b) personat zyrtarë që janë të ngarkuar të bëjnë shitje me ekzekutim të detyrueshëm, sendet që këta shesin; c) gjyqtarët, prokurorët, përmbaruesit,

. Kufizimet e vendosura nga ligji nisin me kufizimet që lidhen me aftësinë për të

kontraktuar. Koncepti i “zotësisë për të vepruar” e lidh zotësinë e personit për të qenë palë në një marrëdhënie detyrimi me moshën dhe gjendjen e tij mendore, duke i njohur në momente të ndryshme mundësi të ndryshme për të marrë përsipër detyrime dhe për të fituar të drejta. Ky kufizim nuk cenon pjesë të autonomisë private dhe interesi i parashikimit të tij është pikërisht siguria që vullneti të jetë i plotë dhe të përputhet me interesat e personit, gjë që kërkon një moshë të caktuar dhe një gjendje mendore të aftë për të kontrolluar vullnetin.

140 Robin Kar, Contract as empowerment, The University of Chicago Law Review, Vol. 83, No. 2 (2016), fq. 759-834, aksesuar: https://www.jstor.org/stable/43824027?read-now=1&refreqid=excelsior%3A066358a674d56093129ff402f6f7e4a6&seq=7#page_scan_tab_contents. 141 Komentar i Kodit Civil të vitit 1929, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, botuar nga shtëpia botuese Luarasi, Tiranë, 1998, fq. 32. 142 Fonderie Officine Meccaniche Tacconi SpA vs Heinrich Wagner Sinto Maschinenfabrik GmbH (HWS), GJED 17.9.2002, C-334/00.

https://www.jstor.org/stable/43824027?read-now=1&refreqid=excelsior%3A066358a674d56093129ff402f6f7e4a6&seq=7#page_scan_tab_contents�

https://www.jstor.org/stable/43824027?read-now=1&refreqid=excelsior%3A066358a674d56093129ff402f6f7e4a6&seq=7#page_scan_tab_contents�

60

noterët dhe avokatët, sendet për të cilat ka grindje përpara gjykatës në të cilën bëjnë pjesë ose ushtrojnë funksionet e tyre, përveç kur këta janë bashkëpronarë mbi ato.”143

Kufizime i vendosen edhe shoqërive që ushtrojnë aktivitet tregtar në rastet kur këto kryejnë veprimtari të rrezikshme, sipas Kodit Civil, qoftë për nga natyra e saj apo për nga natyra e sendeve të përdorura. Këto kufizime vendosen për të mbrojtur popullsinë apo mjedisin

.

144, apo në rastin e kontratave të një natyre të veçantë, për të cilat kërkohet pajisja me leje, licencë apo autorizim145

Koncepti i rendit publik, moralit dhe mirëbesimit janë të tjera kufizime të vendosura me ligj që shpeshherë duken të vështira për t’u identifikuar dhe vlerësuar

. Veçanërisht kërkohet për subjektin kjo “garanci” në fushën e sigurisë kombëtare, rendit publik dhe mbrojtjes civile, në fushën e ushqimit dhe shëndetit, në fushën e mjedisit, burimeve minerare, hidrokarbure dhe energjetike, në fushën e ndërtimit, trashëgimisë kulturore, transportit, në fushën e arsimit apo financave publike, të gjitha këto fusha të një rëndësie të veçantë për të cilat nevojitet ndërhyrja shtetërore.

146

Fuqia ekonomike jep më shumë të drejtë zgjedhje duke ndërhyrë në këtë mënyrë në vullnetin e lirë të palës më të dobët ekonomikisht. Në ekonominë e sotme, mbajtësi i aseteve më të mëdha jonjerëzore, ushtron kontroll edhe mbi kapitalin njerëzor. Kështu, kemi një shkëputje nga koncepti klasik i barazisë së pozitave të palëve kur vendosin kushtet e një kontrate

. Nga kushtet ligjore të sipërpërmendura, disa janë mjaft të qarta, ndërsa kushtet si

morali, rendi publik apo mirëbesimi janë kushte të interpretueshme dhe të ndryshueshme në kohë dhe hapësirë, e si të tilla, do të vlerësohen rast pas rasti nga gjykatat.

Një mënyrë e dytë që do të modelonte sjelljen e palëve gjatë fazës së lidhjes së kontratës është vendosja e tyre në kushte afërsisht të barabarta për të kontraktuar.

147

143 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, neni 709. 144 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, neni 622-624. 145 Ligji nr.10081, datë 23.2.2009, “Për licencat, autorizimet dhe lejet në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 146 Shënim i autorit: Rendi publik është një kufizim tjetër që e ndeshim thuajse në çdo ligj sa herë afirmohen liri të ndryshme. Edhe në rastin e kontratave, kur përmendet shkaku si një ndër elementet thelbësore të lidhjes së kontratës Kodi Civil përcakton se: “…në një kontratë, shkaku ligjor është i paligjshëm kur vjen në kundërshtim me ligjin, rendin publik, ose kur kontrata bëhet mjet për të shmangur zbatimin e një norme.” Në fakt, ky është një koncept që tregon ndërhyrjen e interesit publik të përgjithshëm në fushën ekonomike dhe shoqërore. Brenda konceptit të rendit publik mund të marrim shembullin e mbrojtjes që i bëhet konsumatorit, i rregulluar në Kodin Civil, kur flitet për dëmin dhe përgjegjësinë e prodhuesve ndaj klientëve, por edhe me ligj të veçantë, që përcakton të gjitha llojet e marrëdhënieve ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve, që kanë të bëjnë me mallrat e konsumatorëve apo shërbime. Morali është një tjetër kufizim i vendosur nga ligji. Në fakt, Kodi Civil, e ka ndihmuar gjyqtarin, duke e orientuar atë drejt parimeve të korrektesës, paanësisë, kërkesave të arsyes të pjesëmarrësve në detyrim. Gjithashtu, kur flitet për kushtet e përgjithshme, neni 686 i Kodit Civil nxjerr në pah edhe një tjetër matës, kur parashikon se: “Janë të pavlefshme kushtet e përgjithshme që sjellin një humbje ose dëmtim të shpërpjesëtuar të interesave të palës kontraktuese, posaçërisht kur ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë të shprehura në dispozitat e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale.” Koncepti i moralit përfshin në këtë mënyrë, jo vetëm mirëbesimin, pasi ky i fundit është limitim ligjor i lirisë kontraktore, por edhe aspekte të tjera që konsiderohen të tilla rast pas rasti nga gjykata. Mirëbesimi trajtohet si detyrim i ndershmërisë dhe korrektesës që imponon sjellje të tilla që kërkojnë të evitohen dëmtimet e interesave të palës tjetër. Për mirëbesimin do të flitet gjerësisht në kreun tre.

.

147 “Për asnjërën nga palët nuk ekziston mundësia e detyrimit direkt të palës tjetër të plotësojë kushtet e parashikuara në kontratë. Përkundrazi, në kontratën civile palët shfaqin dhe përputhin vullnetin e tyre duke

61

Një rast tipik që del përtej modelit të propozim-pranimit, ku palët janë më shumë të interesuara në shpërndarje dhe shitjen në masë në mënyrën sa më efektive të mundshme, sesa në realizimin e një procesi negociator, me fazën e propozimit final dhe pritjes për miratim të palës tjetër, është ai i kontratave të adhezionit148. Këto kontrata draftohen dhe i prezantohen publikut më shumë sesa individëve149

Ndaj kësaj “pabarazie”, shteti ka krijuar mjete mbrojtëse, duke kufizuar edhe lirinë e palës më të fuqishme. Këtë e ka bërë nëpërmjet ligjit. Kështu, në vijim të shembujve që përmendëm, vihet re se edhe liria e kompanive të sigurimit, risigurimit dhe ndërmjetësimit është e kufizuar nga ligji. Ligji nr. 52/2014, “Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit” rregullon krijimin, veprimtarinë dhe mbikëqyrjen e shoqërive të sigurimit, risigurimit dhe ndërmjetësimit, me qëllim që tregu i sigurimeve të veprojë në një mjedis të sigurt, të qëndrueshëm dhe transparent, në mbrojtje të të drejtave dhe interesave të konsumatorit

. Pra, këto kontrata janë të panegociueshme. Kontrata hartohet ekskluzivisht nga njëra palë, ndërsa pala tjetër nuk ka të drejtën të diskutojë apo ndryshojë përmbajtjen e saj. Ajo ka vetëm mundësinë ta pranojë atë si një kontratë të plotë, ose ta refuzojë.

E njëjta gjë mund të thuhet edhe për kontratat e sigurimeve, si kontrata konsumatore. Ato janë gjithashtu forma standarde, të cilat të japin të drejtën t’i pranosh ose t’i refuzosh. Të siguruarit nuk kanë mundësi të negociojnë kushtet, çmimet dhe madje këto kontrata janë të vështira për t’u lexuar dhe kuptuar.

150

Nëse do ta zgjeronim këtë qëndrim edhe përtej kontratave klasike të së drejtës private, mund të sjellim si shembull kontratat administrative. Veçanërisht në kontratat e prokurimit publik, qëllimi i të cilave është kryerja e punëve apo shërbimeve në interesin publik dhe përdorimi i fondeve publike për realizimin e tyre, legjislacioni i posaçëm në lidhje me prokurimet publike, ka parashikuar një procedurë specifike duke filluar që nga momenti i zgjedhjes së kontraktuesit të ardhshëm të organit administrativ, lidhjes së kontratës, kushteve kontraktore, ekzekutimit të saj e deri në zgjidhjen e kontratës

.

151

qenë në pozita të barabarta, pa ndonjë imponim ndaj njëra-tjetrës. Përkundrazi, vënia e njërës palë në kushte jo të barabarta ndaj tjetrës, sipas legjislacionit civil, mund të jetë shkak për deklarimin e kontratës si të pavlefshme”, J. Çomo, “E drejta administrative e RPSH-së”, Tiranë, 1974, fq. 488. 148 Lenhoff, Contracts of Adhesion and the Freedom of Contract: A Comparative Study in the Light of American and Foreign Law, 36 TuL. L. REV. 481 (1962). 149 Nora K. Duncan, Adhesion Contracts: A Twentieth Century Problem for a Nineteenth Century Code, Louisiana law Review, Nr. 5, (1974). 150 Shënim i autorit: Shteti në këtë rast ka krijuar “Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare”, si organin përgjegjës për të kontrolluar zbatimin e ligjit nga shoqëritë. Ky ligj rregullon në mënyrë të detajuar edhe vetë organizimin e brendshëm të shoqërive të sigurimit, strukturën e tyre dhe në mënyrë të plotë ushtrimin e veprimtarisë së saj dhe marrëdhëniet me palët. Pra, jo vetëm që konsumatorët nuk kanë liri në vendosjen e kushteve, por në mënyrë të plotë këtë liri nuk e kanë as shoqëritë e sigurimit, përsa kohë ato nuk kanë asnjë pushtet kontrolli. 151 Vendimi nr. 452, datë 10.9.2013 i Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

. Mënyra e tretë e disiplinimit të lidhjes së kontratës është nëpërmjet gjykatës. Pushteti i saj për të interpretuar sjelljen e palëve, bashkuar me fuqinë e saj

finalizuese të zgjidhjes së konfliktit, e bën gjykatën të shërbejë si një mekanizëm shumë i rëndësishëm, jo thjesht në çështjen konkrete të cilën ajo po shqyrton, por në parimet dhe standardet që ajo pranon si të vlefshme në këtë proces, i cili është një ndeshje e vazhdueshme midis anës subjektive dhe asaj objektive.

62

Vullneti i deklaruar nuk i korrespondon në të gjitha rastet vullnetit real, edhe kur ky ka qenë serioz dhe i qartë. Ky vullnet, i shprehur nga ana e ofertuesit dhe më pas nga ana e pranuesit, nuk mjafton nëse nuk bëhen bashkë edhe dy faktorë shumë të rëndësishëm, që janë, interesi dhe qëllimi për të pasur një kontratë152

Për realizimin e qëllimit final të ligjit të kontratave, i cili nuk është vendosja e kushteve të detyrueshme më shumë sesa krijimi i mundësisë për hyrje në marrëdhënie kontraktore duke iu dhënë një lloj sigurie palëve për sjelljen e palës tjetër, gjetja e mënyrave për të harmonizuar diversitetin që kanë legjislacionet e shteteve të ndryshme, ka rëndësi thelbësore. Për të realizuar këtë, do të duhej të mbahej në konsideratë se kufizimet e lirisë kontraktore duhet të jenë të parashikueshme dhe të qëndrojnë brenda disa kufijve të caktuar

. Deklarimi i vullnetit, duhet t’i shërbejë gjyqtarit vetëm si një nga shumë elemente që duhen për të përcaktuar se cili ka qenë vullneti real, i brendshëm i deklaruesit.

Mënyra e katërt është vendosja e kufizimeve nën një autoritet të përbashkët, të ri, siç është Bashkimi Evropian.

153

Për shkak të koncepteve të ndryshme që kanë shtetet lidhur me rolin e gjyqtarit në interpretim dhe rëndësisë madhore që kushtet të interpretohen njëlloj kur vjen rasti i marrëveshjeve me elementë të huaj, lind nevoja e harmonizimit të këtyre kufizimeve, duke u shndërruar kështu në një kufizim të ri. Komisioni Evropian ka bërë një punë të gjatë në hartimin e dokumentit që përmban Parimet e Ligjit Kontraktor në Evropë, EPCL, proces që ka nisur në vitin 1995, kur është nxjerrë për herë të parë kjo përmbledhje, ka vazhduar në vitin 1999 duke nxjerrë pjesën e dytë dhe pjesën e tretë në vitin 2002

.

154. Kjo përpjekje e vazhdueshme synon të gjejë mënyrën më të përshtatshme për të realizuar procesin e harmonizimit. Edhe pse zgjidhjet që propozohen nga Komisioni janë katër, mendimi mbizotërues është miratimi i një instrumenti të ri në nivelin e KE-së. Mund të kombinohen elemente të ndryshme: natyra e aktit që do të miratohet (rregullore, direktivë ose rekomandim), marrëdhënia me të drejtën kombëtare (e cila mund të zëvendësohet ose të bashkekzistojë), çështja e rregullave të detyrueshme brenda dispozitave të aplikueshme dhe nëse palët kontraktuese do të zgjedhin të zbatojnë instrumentin e KE-së apo nëse rregullat evropiane do të zbatohen automatikisht si një rrjet sigurie nëse palët kontraktuese nuk kanë rënë dakord për një zgjidhje specifike155

152 Monhagan N. , Monhagan C. , (2013), Beginning Contract Law, fq. 8. 153 M.E Storme, Freedom of Contract: Mandatory and Non-mandatory Rules in European Contract Law, Juridica International XI/2006.

. Mënyrat e kufizimit të lirisë kontraktore krijojnë një balancë me interesat e

përgjithshme të shoqërisë. Edhe pse ka një prevalencë të kontratave në shoqëritë moderne, kjo nuk e ndryshon thelbin e kufizimeve. Ato qëndrojnë në ligj, në realitetin ekonomik dhe kanë shkuar edhe më tej, duke u bërë pjesë e kufizimeve nën një autoritet përfshirës siç është Bashkimi Evropian.

154 European Principles of Contract Law, aksesuar: (http://www.jus.uio.no/lm/eu.contract.principles.parts.1.to.3.2002/portrait.pdf). 155 Komunikim i Komisionit Europian drejtuar Këshillit dhe Parlamentit Europian mbi të drejtën europiane të kontratave, aksesuar: (http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/ALL/?uri=CELEX:52001DC0398).

http://www.jus.uio.no/lm/eu.contract.principles.parts.1.to.3.2002/portrait.pdf�

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/ALL/?uri=CELEX:52001DC0398�

63

KREU III BISEDIMET PARAPRAKE DHE PËRGJEGJËSIA PARAKONTRAKTORE

Hyrje

Bisedimet paraprake janë ftesa për të hyrë në diskutime dhe për të parashtruar

kushtet e palëve dhe interesat e tyre për lidhjen e kontratës. Si rregull, bisedimet mes palëve i paraprijnë lidhjes së çdo kontrate. Gjatë kësaj

periudhe, palët janë të pavendosura lidhur me kushtet dhe përfitimet që do të marrin nga kontrata. Për më tepër, ato nuk janë të sigurta nëse është në interesin e tyre dhe vullnetin e palës tjetër, që të arrihet në një kontratë. Megjithatë, palët mund të jenë të detyruara të kryejnë veprime dhe shpenzime në interes të lidhjes së kontratës. Edhe pse rreziku, në këtë fazë, prezumohet se mbartet nga secila prej palëve, situatat në praktikë, me evoluimin e marrëdhënieve kontraktore, mund të jenë të tilla që të lidhin palët me detyrime reciproke, pa formuar ende një kontratë.

Një ndër qëllimet e këtij kreu është të evidentojë kriteret matëse të këtij “kufiri”, përpara së cilit palët e mbartin vetë rrezikun, dhe pas së cilit, secila nga palët do të përgjigjet për çdo dëmtim të shkaktuar ndaj interesave të palës tjetër.

Nëse ndonjëra prej palëve kryen një sjellje dëmtuese gjatë fazave të krijimit të kontratës, atëherë do të jemi përpara përgjegjësisë parakontraktore156

Edhe pse jo në kuptimin klasik ligjor, edhe hapi i parë në negociata është një propozim

. Trajtimi i doktrinës bazë së përgjegjësisë parakontraktore, culpa in contrahendo, e

cila i ka rrënjët në të drejtën romake, shndërrimi në një doktrinë nga Jhering dhe qasja në legjislacionet moderne, do të shpjegojë në mënyrë kronologjike evoluimin e konceptit të përgjegjësisë që buron nga faza e negociatave dhe do të nisë t’iu përgjigjet pyetjeve bazë dhe që vazhdojnë të qëndrojnë të paqarta, që lidhen me natyrën e kësaj përgjegjësie dhe elemente karakteristike të saj, si: faji, dëmi dhe shpërblimi i dëmit.

Dyshimet lidhur me natyrën e përgjegjësisë parakontraktore lindin për shkak të parashikimit të ndryshëm që kanë shtete të ndryshme. Edhe brenda sistemit civil law, Gjermania e konsideron përgjegjësinë parakontraktore si përgjegjësi të natyrës kontraktore, ndërsa Franca dhe Italia e konsiderojnë si përgjegjësi jashtëkontraktore. Për këtë arsye është e rëndësishme të identifikohen modelet bazë dhe të krahasohen mes tyre, me ligjin shqiptar dhe me legjislacionin e Bashkimit Evropian.

Një tjetër çështje me interes të veçantë që do të trajtohet në këtë kre është përcaktimi i përgjegjësisë parakontraktore gjatë negocimit ndërkombëtar të një kontrate dhe i ligjit të zbatueshëm në rastin e një përgjegjësie parakontraktore të shtrirë në më shumë se një shtet.

1. Kuptimi dhe funksioni i bisedimeve paraprake

157

156 E. Allan Farnsworth, Precontractual Liability and Preliminary Agreements: Fair Dealing and Failed Negotiations, 1987, 87 COLUM. L. REV. fq. 217-221. 157 Chris Turner, Contract Law, Botim i dytë, 2007, Hodder Education, fq. 6.

. Ndërveprimet mes palëve mund të marrin shpeshherë natyrën e propozimit dhe pranimit, derisa arrihet dakordësia për kontratën në tërësi dhe për elemente të

64

mëvetshme të saj. Megjithatë, ende nuk quhet se kemi arritur në një propozim derisa të plotësohen kushtet që kërkon ligji për propozimin e vlefshëm. Negociatat për të hyrë në një marrëdhënie kontraktore janë më shumë të ngjashme me ftesën për të hyrë në bisedime sesa me propozimin158

Veçanërisht kur negociatat zhvillohen me gojë, gjykatat kanë zhvilluar disa udhëzime se kur një deklarim i caktuar do të përbëjë kusht kontraktor. Kështu, nëse një elementi të caktuar i jepet shumë rëndësi gjatë diskutimit mes palëve, i kushtohet më shumë kohë, ose palët mundohen ta detajojnë, atëherë ai ka më shumë gjasë të jetë një kusht në kontratën e ardhshme

. Edhe nëse palët nuk arrijnë dot në lidhjen e kontratës, gjykata mund të

interpretojë sjelljen e tyre gjatë negociatave dhe, bazuar në evoluimin e tyre, të jetë në gjendje të vendosë nëse ka një kontratë paraprake, një sjellje në mirëbesim ose në keqbesim, nëse është shkaktuar një dëm etj. Gjithashtu, në rast se kontrata është lidhur, por palët mund të kenë mosmarrëveshje lidhur me kushte të dakordësuara gjatë negociatave, sërish, gjetja e të dhënave që burojnë nga takimet dhe bisedimet e zhvilluara mes palëve mund të jetë një element kyç në përcaktimin e këtyre kushteve dhe interpretimin e kontratës me anë të tyre.

Negociatat mes palëve mund të zhvillohen me shkrim ose me gojë. Duke qenë se funksioni kryesor i negociatave është arritja e dakordësisë për kushte të caktuara të cilat në përfundim do të na japin një kontratë të plotë, identifikimi i këtyre kushteve nuk është gjithmonë i lehtë të praktikë. Mosmarrëveshjet që lindin në këto raste lidhen me kushtet që palët mundohet të vendosin: nëse deklarime të caktuara vullneti do të konsiderohen kushte të dakordësuara dhe kësisoj të detyrueshme për kontratën finale apo janë thjesht deklarime që nuk sjellin asnjë pasojë për palët.

159. Gjithashtu, nëse për një element të caktuar, njëra palë ka njohuri të specializuara dhe pala tjetër beson në fjalën dhe ekspertizën e saj, atëherë ka më shumë mundësi që të jemi përpara negocimit të një kushti. Një mënyrë tjetër për të veçuar kushtet kontraktore gjatë negociatës është kalimi nga elemente të diskutuara me gojë, në elemente që hidhen në letër. Kështu, nëse në ndonjë lloj mënyre, palët mendojnë ta formalizojnë marrëdhënien e deriatëçastshme mes tyre dhe përpilojnë një dokument me shkrim, elementet për të cilat është rënë dakord me gojë, nëse nuk janë hedhur me shkrim, do të konsiderohen se nuk janë kushte kontraktore160

Pasoja e parashikuar në këtë rast është heqja dorë nga kontrata, e drejtë kjo që mund të ushtrohet pa dhënë asnjë arsye për heqjen dorë. Kjo e drejtë njihet edhe në rast

. Kodi Civil shqiptar përcakton një rregull të caktuar që lidhet me seriozitetin që

duhet të shoqërojë fazën e bisedimeve paraprake. Këtë detyrim ai nuk e vendos në mënyrë direkte, por duke njohur pasojat ndaj mosveprimit në një mënyrë të tillë. Kështu, në nenin 672 të KC-së thuhet se: “Pala kontraktuese mund të heqë dorë nga kontrata, brenda shtatë ditëve nga përfundimi i saj, pa treguar arsyet, kur: kontrata është përfunduar në vendin e punës ose të banimit të njërës palë, gjatë një ekskursioni të organizuar në një mjedis publik, ose në kushte të tilla, që nuk i korrespondon një situate normale bisedimesh; në kontratën që ka për objekt dhënien e një kredie për të blerë një send konsumi, shitësi duhet të njoftojë me shkrim blerësin për të drejtën e heqjes dorë nga kontrata e lidhur në kushtet e sipërme, përndryshe afati i heqjes dorë është një vit.”

158 Catherine Elliott, Frances Quinn, Contract Law, 2011, Botimi i tetë, Pearson Education Limited, fq. 14. 159 Chris Turner, Contract Law, Botim i dytë, 2007, Hodder EducationIdem, fq. 75. 160 Ibid.

65

se kontrata ka nisur të ekzekutohet ose është ekzekutuar tërësisht. Palët, në këtë rast, do të duhet të kthehen në gjendjen e mëparshme. Është pikërisht kjo mënyrë përfundimi kontrate, thuajse automatike, që shërben si “sanksion” ndaj bisedimeve jo normale të zhvilluara para lidhjes së kontratës.

2. Marrëdhënia mes palëve gjatë evoluimit të bisedimeve paraprake Gjatë fazës së bisedime paraprake, marrëdhënia mes palëve do të ndërvaret nga

zhvillimi që do të kenë bisedimet. Pra, nuk mund të mendohet se bisedimet janë konstante e të qëndrueshme në kohë, por edhe vetë ato evoluojnë, deri në pikën që sjellin kontratën finale. Këtë dinamizëm, e ka analizuar Gjykata e Lartë e Holandës, e cila pranon se ka tre faza brenda fazës së negociatave: 1) faza fillestare, ku palët janë të lira të tërhiqen kurdoqoftë nga negociatat dhe nuk detyrohen të dëmshpërblejnë palën tjetër; 2) faza e ndërmjetme, në të cilën palët kanë të drejtë të tërhiqen nga bisedimet në përputhje me parimin e mirëbesimit dhe detyrohen të paguajnë shpenzimet që ka bërë pala tjetër gjatë kësaj kohe; dhe 3) faza finale, ku ndërprerja e bisedimeve është kundër parimit të mirëbesimit nëse pala tjetër ka krijuar besim se do të arrihej në një kontratë. Në këtë rast, pala që është tërhequr nga bisedimet do të përgjigjet jo vetëm për të gjitha shpenzimet e kryera nga pala në mirëbesim, por, në disa raste, edhe për fitimin e munguar161. Megjithatë, kjo gjykatë, në një çështje të mëvonshme, e ka kufizuar përgjegjësinë që buron, veçanërisht për fazën e tretë dhe i lejon palët të tërhiqen nga bisedimet në rast të një ndryshimi të rëndësishëm në rrethanat e jashtme ku zhvillohen bisedimet për lidhjen e një kontrate162

Përgjegjësia që vjen nga negociatat lidhet me një karakteristikë thelbësore të saj: palët kalojnë nga një gjendje pasive, në një gjendje aktive. Pra, palët kanë të drejtë të veprojnë

.

163

Nëse njëra palë përdor gënjeshtrën në mënyrë që të bindë palën tjetër për të lidhur një kontratë, atëherë ajo ka mashtruar. Mashtrimi bën që kontrata të humbasë elementin

. Kjo gjendje lidhet si me anën objektive, ndërmarrjen e veprimeve konkrete për arritjen e një marrëveshje, edhe me anën subjektive, krijimin e i bindjes së arsyeshme në lidhjen e kontratës.

Megjithatë, veprimet që palët kryejnë gjatë kësaj faze nuk dokumentohen plotësisht, duke qenë se palët janë të ndërgjegjshme se një pjesë e madhe e tyre merren përsipër me vullnet të lirë dhe brenda rrezikut që shoqëron këtë fazë, si një element i natyrshëm i saj.

Kjo është arsyeja pse, për të balancuar rrezikun e arsyeshëm me të drejtën për të mos u dëmtuar në mënyrë të qëllimshme nga pala tjetër, palët kanë detyrimin që të sillen në mirëbesim.

2.1 Mashtrimi gjatë bisedimeve paraprake

161 Ewoud H. Hondius, H. J. Van Kooten, The Principles of European Contract Law and Dutch Law: A Commentary, 2002, Kluwer Law International, ISBN: 90-411-1749-0, fq. 130. 162 John Cartwright, Martijn Hesselink, Precontractual Liability in European Private Law, 2008, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51601-3 , fq. 47. 163 Thomas H. Patterson, Principles of the Law of Contracts, 1939, Chicago Callaghan and Company, fq. 369.

66

thelbësor të saj, vullnetin. Ligji kërkon si kusht që gënjeshtra të jetë e tillë që, nëse do të dinte të vërtetën, pala nuk do ta kishte lidhur kontratën. Kjo është arsyeja pse kjo kontratë shpallet e pavlefshme dhe është një ndër rastet e pavlefshmërisë relative. Kështu, nëse është lidhur një kontratë shitje për një pasuri e cila ka qenë e ngarkuar me një barrë dhe pala shitëse e ka treguar si të lirë në mënyrë që pala tjetër të vendoste për blerjen e saj, atëherë shitësi ka vepruar në kushtet e mashtrimit dhe kjo kontratë duhet të shpallet e pavlefshme. Gjithashtu, nëse ndërmjet palëve është lidhur një kontratë për shkak të disa elementeve specifike të sendit, objekt kontrate, të cilat sendi nuk i ka, por janë reklamuar me anë të mashtrimit nga pala shitëse, atëherë kemi një kontratë që duhet të shpallet e pavlefshme.

Efektet e shpalljes së pavlefshmërisë relative janë të njëjta me ato të pavlefshmërisë absolute përderisa kontrata konsiderohet e palidhur dhe palët duhet të kthehen në gjendjen e mëparshme164

Evidentimi i elementeve të mashtrimit nga ana e gjykatës nuk është gjithnjë i thjeshtë, për shkak se, më së shumti, ai ndodh në rrethana kur palët kanë një marrëdhënie besimi reciprok mes tyre dhe nuk priren të dokumentojnë e verifikojnë gjithçka. Rastet e mashtrimit duhet të dallohen nga ato të reklamës së thjeshtë për shitjen e produkteve. Si rregull, sa më e ekzagjeruar të jetë reklama, aq më pak përgjegjësi mund të ketë reklamuesi. Në rastet kur reklama është shumë afër karakteristikave të produktit dhe duket e besueshme dhe e mundshme, atëherë ka më shumë mundësi që të kemi përgjegjësi civile

.

165. Ky rast është analizuar në çështjen Carlill kundër Carbolic Smoke Ball Co, ku i padituri, në reklamën që i bënte produktit “Smoke Ball”, i cili shërbente për t’u shëruar nga gripi dhe i ftohti, thoshte se do t’i jepte 100 paund kujtdo që e provonte dhe nuk shërohej. Paditësja e kishte përdorur produktin sipas të gjitha udhëzimeve dhe për shkak se nuk ishte shëruar, kishte kërkuar t’i jepeshin 100 paund. Gjykata e pranoi kërkesën e paditësit pikërisht me arsyen se mënyra sesi ishte shprehur reklama, tregonte për seriozitet dhe besueshmëri. Një element që ishte vendimtar për procesin ishte depozitimi i një shume prej 1000 paundësh që kompania kishte bërë në bankë për të “dëmshpërblyer” ata që nuk do të merrnin rezultatet e pritshme nga produkti166

Është e rëndësishme që gjatë negociatave për lidhjen e kontratës, palët të mos krijojnë perceptime të gabuara lidhur me palën tjetër ose objektin e kontratës. Madje mund të ndodhë që këto perceptime të jenë aq thelbësore, sa që në mungesë të tyre kontrata nuk do të ishte lidhur. Në këto raste, nëse njëra prej palëve e ka ditur se pala tjetër po negocion në kushtet e lajthimit dhe nuk e ka ndaluar, atëherë ajo është në kushtet e keqbesimit dhe kjo sjellje krijon shkak për përgjegjësi civile. Në momentin që lajthimit i shtojmë dijeninë e njërës palë dhe lejimin nga ana e saj që pasoja të vinte, pra negociatat

. 2.2 Lajthimi gjatë bisedimeve paraprake

164 Valentina Kondili, E drejta civile I, Pjesa e përgjithshme, 2008, Geer, ISBN: 978-99956-22-68-8, fq. 251. 165 Paul Richards, Law of Contract, 2004, Botimi i gjashtë, Pearson Longman, Angli, ISBN 0-582-47342-x, fq. 79. 166 Shih vendimin Louisa Carlill kundër Carbolic Smoke Ball Company, datë 8.12.1892, 1 QB 256, Gjykata e Apelit (sesioni civil).

67

të vazhdonin dhe kontrata të lidhej, mendoj se kalojmë nga rasti i lajthimit në atë të mashtrimit, edhe pse kemi të bëjmë me mashtrim pasiv.

Një ilustrim i kësaj situate mund të ishte edhe parashikimi që bëhet në rastin e kontratave konsumatore sipas ligjit shqiptar. Ndryshimet që pësoi ligji nr. 9902, datë 17.4.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, në vitin 2018, ndër të tjera sollën evidentimin e fazës parakontraktore dhe të disa detyrimeve që burojnë prej saj. Kështu, iu dha një përkufizim i mëvetshëm termit “ftesë për blerje” si një komunikim tregtar, që tregon në një mënyrë të përshtatshme, nëpërmjet mjeteve të përdorura të komunikimit tregtar, karakteristikat e produktit apo të shërbimit dhe çmimin, duke i mundësuar në këtë mënyrë konsumatorit kryerjen e blerjes.

Ftesa për blerje, edhe pse nuk është një ofertë finale në kuptimin e propozimit si fazë e lidhjes së kontratës, duhet të jetë serioze dhe të mos shkaktojë çorientim të konsumatorit, apo të mos përbëjë shkak për praktika të padrejta tregtare. Ligji përcaktoi detyrimin e shitësit për dhënien e disa informacioneve thelbësore në rastin e ftesës për blerje, informacione që nëse nuk jepeshin cenonin të drejtat e konsumatorit pasi përbënin informacione të mangëta çorientuese dhe që mund ta çonin konsumatorin në lajthim.

2.3 Paligjshmëria gjatë bisedimeve paraprake Gjendja e paligjshmërisë është ajo gjendje kur palët, ose njëra prej tyre, vepron

ose nuk vepron (mosveprim) në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë.

Lidhur me procesin negociator si fazë e lidhjes së kontratës, në dispozitat e përgjithshme mbi kontratat, Kodi Civil përdor termin “bisedime” dhe njeh detyrimin e palëve që, gjatë zhvillimit të bisedimeve, të sillen me mirëbesim kundrejt njëra-tjetrës. Në këtë mënyrë, çdo lloj sjellje që vjen në kundërshtim me këtë dispozitë urdhëruese, do të përbëjë një veprim të paligjshëm, veprim që sjell përgjegjësi civile si pasojë e shkaktimit të dëmit167

167 Valentina Kondili, E drejta civile I, Pjesa e përgjithshme, 2008, Geer, ISBN: 978-99956-22-68-8, fq. 246.

dhe që i jep të drejtën palës tjetër të kërkojë shpërblim të dëmit të shkaktuar. I njëjti arsyetim vlen për çdo rast kur ligji kërkon kryerjen e veprimeve të caktuara nga palët në fazën negociatore, raste të cilat do të trajtohen hollësisht në vijim.

Paligjshmëria në fazën parakontraktore nuk i referohet vetëm rasteve kur negociatat zhvillohen në kundërshtim me mirëbesimin nga ana e njërës palë, por edhe në të gjitha ato raste kur transaksioni vetë, objekti i kontratës, shkaku, apo një element tjetër thelbësor i saj, është i paligjshëm. Dallimi nga rastet e sipërpërmendura është se këtu pala, e cila mund të mos ketë pasur dijeni për paligjshmërinë, nuk ka të drejtë të kërkojë shpërblim dëmi sepse nuk jemi përpara një përgjegjësie civile për shkaktim dëmi. Arsyeja është se paligjshmëria prezumohet se dihet nga palët për sa kohë ata nuk mund të pretendojnë se nuk e njohin ligjin.

2.4 Pamundësia e përmbushjes së kontratës Mund të ndodhë që një kontratë të jetë e pamundur për t’u përmbushur që në

kohën kur ajo është duke u negociuar mes palëve. Kjo pamundësi, qoftë fizike apo ligjore, e bën të pavlefshme kontratën, nëse ajo lidhet.

68

Si kusht që kjo pamundësi në fazën e bisedimeve të sjellë përgjegjësi parakontraktore është që njëra palë të jetë në dijeni të pamundësisë dhe të vijojë bisedimet, duke abuzuar në këtë mënyrë, me besimin e palës tjetër në lidhjen e një kontrate të vlefshme.

Kjo mënyrë sjellje e palës në dijeni të pamundësisë mund të ketë shumë arsye, duke filluar nga dëmtimi i qëllimshëm i palës tjetër, deri në ndikimin në treg nëpërmjet këtyre metodave intimiduese. Në një rast të tillë, palës së dëmtuar duhet t’i njihet e drejta të kërkojë shpërblim dëmi.

Kodi Civil nuk e parashikon pamundësinë e ekzekutimit në këtë fazë, por parashikon vetëm pamundësinë e ardhur pas lidhjes së kontratës. Rregullimin e pasojave të saj ligji e lidh drejtpërdrejtë me elementin “faj” dhe njeh të drejtën e dëmshpërblimit në rast pamundësie të shkaktuar për faj të njërës palë.

Në rastin kur pamundësia e ekzekutimit të kontratës nuk dihej nga palët, atëherë do të jemi përpara një rasti të një gabimi mbi cilësi thelbësore të kontratës.

Nëse do të riktheheshim te kontratat konsumatore, ligji nr. 9902, datë 17.4.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, njeh rastin kur tregtari bën një ftesë për blerje malli ose shërbimi me çmim të specifikuar, duke e ditur për ekzistencën e ndonjë dyshimi të arsyeshëm, që mund të ketë tregtari për mundësinë e tij të ofrimit apo furnizimit të mallrave apo shërbimeve dhe nuk njofton konsumatorin për këtë pamundësi të mundshme. Kjo konsiderohet një praktikë tregtare e padrejtë dhe çorientuese.

2.5 Mungesa e qëllimit për lidhjen dhe përmbushjen e kontratës Palët kanë si qëllim lidhjen e një kontrate në momentin kur ata dëshirojnë dhe

janë të gatshëm të mbartin të drejta dhe detyrime prej saj. Vullneti i palëve për ardhjen dhe pranimin e pasojave që do të burojnë nga kontrata është një element thelbësor për vlefshmërinë e saj. Megjithatë, është thuajse e pamundur si administrativisht, edhe ekonomikisht që, në çdo rast kur ka mosmarrëveshje, të vërtetohet nga gjykata qëllimi i palëve. Për këtë arsye, qasja që është pranuar është që ky qëllim të prezumohet. Vetëm në rast se njëra prej palëve kundërshton, atëherë ajo ka barrën e provës që të vërtetojë mungesën e qëllimit për lidhjen e kontratës168

Që të vërtetosh se nuk ka pasur qëllim për lidhjen e kontratës nuk është gjithmonë e lehtë. Gjykata e Lartë, në një çështje të shqyrtuar prej saj, ka prishur vendimin e Gjykatës së Apelit Durrës dhe e ka ridërguar çështjen për hetim në këtë gjykatë, për shkak se kjo e fundit nuk kishte hetuar lidhur me qëllimin e palëve për lidhjen e një kontrate shitje. Konkretisht, paditësit dhe i padituri ishin në rrethana të posaçme, prind dhe fëmijë. I padituri, siç pretendohet nga paditësit, kishte arritur që, duke shfrytëzuar marrëdhënien e besimit, t’i bënte prindërit të nënshkruanin një kontratë shitje apartamenti, pa e ditur se po nënshkruanin këtë kontratë, por duke e paraqitur si një marrëveshje që do të rregullonte shpenzimet mortore të djalit të tyre. Pra, paditësit nuk kishin asnjë lloj dijenie se apartamenti i tyre ishte në pronësi të vajzës së tyre si pasojë e kontratës së shitjes, fakt për të cilin kanë ardhur në dijeni vetëm pas njoftimit nga ZVRPP-ja. Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës dhe Gjykata e Apelit Durrës e kanë rrëzuar padinë me arsyetimin se kontrata e shitjes ishte sipas kërkesave dhe formës së caktuar

.

168 Paul Richards, Law of Contract, 2004, Botimi i gjashtë, Pearson Longman, Angli, ISBN 0-582-47342-x, fq. 74.

69

nga ligji dhe se nuk kishte asnjë shkak që ajo të cenohej. Por, Gjykata e Lartë, ka arsyetuar se këto vendime janë rrjedhojë e një hetimi të pamjaftueshëm: “…Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë tërheq vëmendjen e gjykatave se procesi civil ka për qëllim zhvillimin e një gjykimi që konsiston në vlerësimin nga pikëpamja e së drejtës të një fakti ose grup faktesh, të cilat para se të vlerësohen nga gjykata duhet domosdoshmërisht të vërtetohen prej saj gjatë gjykimit. Në të kundërtën, sikundër është edhe rasti konkret, vendimi nuk është i argumentuar dhe i bazuar në ligj....”. Gjithashtu, gjykata arsyeton se: “...Gjithashtu, duke vlerësuar sa më sipër, nuk është bindës dhe i bazuar përfundimi i pranuar nga gjykata se, meqenëse kontrata objekt gjykimi është nënshkruar para noterit, ajo është e plotë dhe për rrjedhim nuk ekzistojnë shkaqet e pavlefshmërisë së saj....”.169

3. Koncepti i “Culpa in contrahendo” dhe përgjegjësisë parakontraktore

Palët, kur hyjnë në negociata, mund të mos kenë si qëllim lidhjen e kontratës, por

të kenë synime të tjera, si për shembull, të vijnë në dijeni të informacioneve të rëndësishme që do t’iu shërbejnë në një moment tjetër apo në lidhjen e një kontrate me një subjekt tjetër. Ose mund të ndodhë që palët të vazhdojnë negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës, duke i krijuar bindjen palës tjetër se janë të interesuar në lidhjen e kontratës, ose t’i ndërpresin ato menjëherë dhe pa dhënë asnjë arsye, raste që janë analizuar gjerësisht në kreun IV.

Në rastin e kontratave konsumatore, duket se elementi i mospasjes së qëllimit për lidhjen e kontratës, është parashikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë, duke e bërë më të thjeshtë, qoftë evidentimin e rasteve të tilla, ashtu edhe përcaktimin e përgjegjësisë së tregtarit në këtë rast. Kështu, në nenin 17 të ligjit nr. 9902, datë 17.4.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar, konsiderohet si praktikë e padrejtë e çorientuese rastet kur tregtari bën një ftesë për blerje malli ose shërbimi me çmim të specifikuar dhe më pas refuzon për t’i treguar konsumatorit këtë artikull, refuzon marrjen e porosive ose të dorëzimit brenda një afati të arsyeshëm kohor për këtë artikull ose ekspozon një mostër me të meta, me synimin që të promovojë një mall ose shërbim tjetër.

170

Culpa in contrahendo nënkupton se nëse njëra palë, ka vepruar në keqbesim gjatë zhvillimit të bisedimeve, duke sjellë pavlefshmërinë e mëvonshme të kontratës ose pamundësinë e ekzekutimit të saj, ajo duhet të përgjigjet për shkaktim dëmi

Doktrina e “culpa in contrahendo” u bë pjesë e sistemeve moderne ligjore të së

drejtës civile dhe kontratave nga studiuesi i famshëm gjerman Rudolp von Jhering, pas një artikulli që ai botoi në vitin 1861 me titull: “Culpa in contrahendo apo dëme nga kontrata të pavlefshme ose të pasakta”, ku ai hidhte dritë mbi rrënjët e culpa in contrahendo që, sipas tij, burojnë nga e drejta romake dhe synonte të interpretonte të drejtën romake për këtë institut. Për klasifikimin e përgjegjësisë parakontraktore si përgjegjësi kontraktore, bazuar në “fajin”, Jhering shfrytëzoi zgjidhje të ndryshme që jepte e drejta romake në situata të caktuara.

169 Shih vendimin nr. 595 (00-2011-2369), datë 22.12.2011 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. 170 Përkthyer sipas Legal English Dictionary, aksesuar: https://www.translegal.com/legal-english-dictionary/culpa-in-contrahendo.

https://www.translegal.com/legal-english-dictionary/culpa-in-contrahendo�

https://www.translegal.com/legal-english-dictionary/culpa-in-contrahendo�

70

parakontraktor ndaj palës, e cila në mirëbesim, ka besuar në lidhjen e një kontrate të vlefshme171

Në Romën e lashtë detyrimet buronin nga kontrata, ex contractu, ose nga deliktet, ex delicto. Kontratat ishin mjete për të bërë tregti, ndërsa deliktet ishin akte të kryera me faj, të dënueshëm nga e drejta dhe të rënduar me detyrime private

. 3.1 “Culpa in contrahendo” në të drejtën romake

172

E drejta romake ndan kontratën nga pjesa para lidhjes së saj. Kjo ndarje dallohej në formën që zgjidhnin romakët për të treguar se kishim të bënim me një kontratë. Kështu romakët kërkonin një formë të caktuar për ta dalluar kontratën finale nga faza e negociatave. Në një kontratë me gojë mes personave të pranishëm ku palët shkëmbenin pyetje dhe jepnin përgjigje. Kreditori bënte pyetje dhe tregonte kushtet e kontratës, ndërsa debitorit nuk i ngelej gjë tjetër veçse të miratonte me gojë këto kushte

. Megjithatë, jo të gjitha detyrimet lindnin nga kontrata ose nga deliktet. Kështu, ato detyrime që nuk buronin as nga kontrata, as nga deliktet, romakët i konsideronin si quasi ex contractu ose quasi ex delicto.

173

Një ndër rastet më të qarta lidhet me kontratën e shitjes. Kontratat e shitjes janë më të qarta për t’u analizuar në ditët tona për shkak se ato nuk kanë ndryshuar shumë me kohën, por qëndrojnë brenda konceptit klasik të kontratave. Në të drejtën romake kontratat e shitjes konsideroheshin kontrata bona fidei, dypalëshe dhe joformale. Në kontratën e shitjes, shitësi ka detyrimin e kujdesit, diligentia, që në momentin e hyrjes në bisedime. Ai konsiderohet përgjegjës nëse dinte, ose duhet të dinte, rrethana që e bëjnë kontratën të pavlefshme dhe blerësi ka të drejtë të ngrejë padi ndaj tij

. E drejta romake përmban rregulla që lidhen me mirëbesimin, kujdesin,

informacionin dhe njeh përgjegjësi në rast mospërmbushje. Edhe pse e drejta romake nuk njeh fazën parakontraktore, këto rregulla mund të interpretohen si pjesë e konceptit të culpa in contrahendo prej nga ka marrë jetë edhe doktrina e culpa in contrahendo e lëvruar nga Jhering.

174. Të tilla mund të jenë rastet e pamundësisë së kontratës për shkak të pamundësisë ligjore, për shembull për res extra commercium, sende të përjashtuara nga qarkullimi civil që as nuk mund të blihen dhe as nuk mund të shiten, ose pamundësisë fizike, për shembull për sendet që nuk ekzistojnë175

171 Friedrich Kessler, Edith Fine, Culpa in Contrahendo, Bargaining in Good Faith and Freedom of Contract: A Comparative Study, 77 Harv.L.Rev. 1963/64, fq. 401. 172 Arrigo Dernburg, Diritto obligazione, fq. 31. 173 Arrigo Dernburg, Diritto obligazione, fq. 35. 174 Andrew Borkowski, Paul du Plessis, E drejta romake, UET Press, ISBN: 978-99956-39-10—5; fq. 358-367. 175 Shënim i autorit: Sendet që nuk ekzistojnë ndaheshin në sende të skaduara dhe në sende të së ardhmes. Për sendet e skaduara nuk mund të kishim një detyrim ose një kontratë të vlefshme, ndërsa për sendet e së ardhmes kishim një kontratë të vlefshme. Në grupin e sendeve të së ardhmes kishte një klasifikim të dytë në emptio rei spreatae, “gjë e pritshme” dhe emptio spei, “shans”. Shitja me objekt emptio rei spreatae ishte e lidhur me kushtin që sendi do të materializohej në të ardhmen, në të kundërt nuk kishte detyrim, ndërsa në shitjen me objekt emptio spei, blerësi merrte rrezikun që kjo gjë mund të mos materializohej dhe duhet të paguante çmimin, pavarësisht se çfarë mund të ndodhte.

. Shembulli klasik është kur njeriu i lirë blihet sepse mendohet se ai është skllav. Në këtë rast, përderisa një njeri i lirë nuk mund të detyrohej të kthehej në skllav, kontrata e shitjes ishte ligjërisht e pamundur, edhe pse ajo konsiderohej e vlefshme për

71

efekt të dëmshpërblimit. E drejta romake i njihte blerësit të drejtën për t’u kompensuar për humbjen. Por, edhe pse njihej dëmshpërblimi për rastet e përgjegjësisë parakontraktore, nuk kishte një përcaktim se si llogaritej apo matej dëmi. Kjo mbetej një tagër e gjyqtarit.

Parimi i përgjithshëm është “Impossibilium nulla obligation est”, një gjë e pamundur nuk sjell detyrim, me kusht që debitori të mos jetë përgjegjës për pamundësinë, në të kundërt ai nuk mund të përjashtohet nga përgjegjësia. Faji zë një vend kryesor në të drejtën romake për ekzistencën e përgjegjësisë parakontraktore. Megjithatë, jo domosdoshmërisht ai duhet të jetë në formën e dolus, dashjes. Në këtë mënyrë nuk përjashtohen standardet e kujdesit. Faji në fazën parakontraktore nënkupton që shitësi dinte ose duhet të dinte që bisedimet nuk do të çonin në një kontratë të vlefshme.

Institute të tjera që lidhen me fazën parakontraktore janë ato që ne sot i njohim si vese të vullnetit, si mashtrimi, të cilin e drejta romake e lidhte me mirëbesimin; gabimi, në të tre format e tij: transaksion i gabuar, subjekt i gabuar dhe identitet i gabuar; kanosja, e cila në vetvete nuk e bënte kontratën të pavlefshme, por pala e lënduar do të shpresonte që pretori mund të pengonte detyrimin ose mund të jepte restitutio176. Në të drejtën romake ato konsideroheshin si delikte private177

Sa i takon elementit të fajit, Jhering u mbështet në një pyetje: Nëse gabimi i një pale, i shkaktuar për faj të saj, a e bën atë përgjegjëse përballë një pale të pafajshme? Savigny e mohonte ekzistencën e përgjegjësisë në këtë rast për shkak se nuk kishim ende një kontratë. Ndërsa juristë të tjerë, si Schweppe dhe Richelmann mbanin qëndrimin se pala do të kishte përgjegjësi kontraktore dhe e mbronin tezën e tyre në normat e përgjithshme dhe në arsyetimin e drejtë që duhet të kishte gjyqtari

. Qëndrimi i papërpunuar i të drejtës romake lidhur me natyrën e përgjegjësisë

parakontraktore dhe fajin nuk arriti ta diferenconte as nga delikti dhe as nga kontrata, por herë konsiderohej si culpa për shkak të deliktit dhe herë konsiderohej dolus për shkak të kontratës.

3.2 Teoria e Jhgering-ut “culpa in contrahendo” Teoria e Jhering-ut ngrihej mbi dy baza kryesore: së pari, përgjegjësia që vjen

nga faji në lidhjen e kontratës, dhe së dyti, klasifikimi i dëmit si pozitiv dhe negativ.

178

Duke u bazuar në teorinë e vullnetit kontraktor, Jhering mendonte se mosnjohja e përgjegjësisë në këtë rast do të shkaktonte mungesë stabiliteti sepse pala mundej të mbrohej gjithmonë me qëllimet që ajo kishte, pavarësisht se çfarë kishte shkruar apo deklaruar dhe rezultati do të ishte pavlefshmëri e kontratës ab initio. Në këtë mënyrë, pala tjetër nuk do të kishte mënyrë mbrojtje dhe kompensimi për dëmin që i ishte shkaktuar për shkak të besimit që ajo kishte te kontrata. Ligji për shkaktimin e dëmit, në Gjermaninë e shekullit të nëntëmbëdhjetë, nuk i njihte mundësi kompensimi palës së

.

176 Andrew Borkowski, Paul du Plessis, E drejta romake, UET Press, ISBN: 978-99956-39-10-5; fq. 342-348. 177 Arta Mandro, E drejta romake, 2006, ribotim i tretë, fq. 399. 178 Yoav Ben-Dror, The Perennial Ambiguity of Culpa in Contrahendo, 1983, The American Journal of Legal History, Vol. 27, Nr. 2, Oxford University Press, fq. 145.

72

dëmtuar. Madje, kjo vazhdon të jetë një pikë që mund të ketë nevojë për përmirësim sipas Kodit Civil gjerman në fuqi179

Jhering argumentoi se si në rastin e marrëdhënieve kontraktore ekzistuese, edhe në rastin e negocimit për të lidhur një kontratë, palët duhet të mbrohen nga rregullat për të mos vepruar me neglizhencë

. Një nga kontributet më të rëndësishme që Jhering i ka dhënë ligjit gjerman ka

qenë futja e konceptit të diligentia, kujdesit, me anë të ligjit kontraktor. Jhering, gjatë studimit të tij, konstatoi se e drejta romake njihte përgjegjësi

parakontraktore në dy raste, konkretisht, në shitjen e res extra commercium, sendet e përjashtuara nga qarkullimi civil dhe në rastin e shitjeve të pasurive që nuk ekzistonin.

Këto dy raste, Jhering i përdori për të ngritur një parim të përgjithshëm që do të përdorej për të gjitha rastet: Për tre kategori, konkretisht: 1) pala është në pamundësi të lidhë një kontratë; 2) objekti i kontratës është i pamundur; 3) vullneti nuk është i plotë, ku ndërmjet palëve nuk mund të thuhet se është lidhur një kontratë e vlefshme për shkak të mungesës së kujdesit që ka treguar njëra palë, pala tjetër e pafajshme ka të drejtë të kompensohet për dëmet që ka pësuar për faktin se kontrata nuk është lidhur.

180. Jhering mbronte idenë se këto janë detyrime kontraktore për shkak se pala që kontrakton, kalon nga sfera e detyrimeve negative extra-kontraktore në sferën pozitive të kontratave. Përderisa qëllimi dhe rezultati natyral i hyrjes në negociata është lidhja e një kontrate, detyrimet kontraktore shtrihen edhe në fazën e negocimit. Nëse njëra palë, krijon me faj, një dukje të paqenë të një kontrate të vlefshme, ajo duhet të kompensojë palën tjetër për dëmin që i është shkaktuar nga besimi në këtë dukje181

Lidhur me elementin e dytë, klasifikimi i dëmit, edhe këtu, ndikimi i teorisë së Jhering-ut në të drejtën gjermane është i rëndësishëm. Ai bëri ndarjen në dëm pozitiv dhe dëm negativ, ku interesi pozitiv përfshin interesin e plotë që do të realizohej në rast se kontrata do të ishte përmbushur dhe interesi negativ, i cili përfshin zakonisht shpenzimet dhe humbjet e pësuara për shkak të besimit që kontrata do të lidhej. I pari merr si referencë gjendjen që do të kishte pala nëse pala tjetër nuk do të ishte sjellë në keqbesim dhe do të kishte një kontratë të vlefshme mes palëve, me gjendjen në të cilën ndodhet pala si pasojë e sjelljes së fajshme të palës tjetër. I dyti merr si referencë gjendjen që do të

. Sipas teorisë së Jhering-ut, pala duhet të vërtetojë se ka pësuar një dëm si pasojë e

sjelljes me faj të palës tjetër, ku elementi faj, do të kërkojë, të paktën, formën e neglizhencës. Pra, teoria e Jhering-ut pranonte të dyja format e fajit, si dashjen edhe pakujdesinë, si elemente subjektive që qëndronin në bazë të përgjegjësisë parakontraktore.

179 Shënim i autorit: Nëse shohim parashikimin e nenit 831 të KCGJ-së, ai parashikon rastin e përgjegjësisë për shkaktim dëmi nga përfaqësuesi i njërës palë, konkretisht: “…Një person që përdor një person tjetër për të realizuar një veprim apo detyrë është përgjegjës për dëmin që ky i fundit mund t’i ketë shkaktuar në mënyrë të paligjshme një pale të tretë gjatë realizimit të detyrës. Përgjegjësia për shkaktimin e dëmit nuk aplikohet kur personi ka treguar kujdes të arsyeshëm në zgjedhjen e personit të deleguar dhe me kushtin që i ka vendosur atij në dispozicion të gjitha materialet dhe mjetet e nevojshme, ose nëse dëmi do të kishte ardhur edhe nëse do të ishte treguar ky kujdes i arsyeshëm…”. 180 Yoav Ben-Dror, The Perennial Ambiguity of Culpa in Contrahendo, 1983, The American Journal of Legal History, Vol. 27, Nr. 2, Oxford University Press, fq. 147. 181 Friedrich Kessler, Culpa in Contrahendo, Bargaining in Good Faith, and Freedom of Contract: A Comparative Study, 1964, Faculty Scholarship Series. Paper 2724. http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/2724.

http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/2724�

73

kishte pala nëse nuk do të kishte hyrë asnjëherë në negociata dhe gjendjen në të cilën ndodhte si pasojë e sjelljes së fajshme të palës tjetër.

Jhering shpjegon se, në disa raste, kur pala humbet mundësinë për të lidhur një kontratë tjetër dhe kjo është e parevokueshme, ajo duhet të marrë edhe fitimin e munguar, sepse është në mënyrë direkte humbje e parave, njësoj siç janë shpenzimet noteriale, taksat, tarifat e rezervimit etj., gjatë fazës së negociatave.

Jhering zgjodhi t’i njihte palës gjatë negociatave vetëm interesin negativ për shkak se kontrata nuk u lidh asnjëherë si pasojë e mungesës së vullnetit. Megjithatë, kjo mënyrë llogaritje e dëmit për culpa in contrahendo hedh dritë mbi natyrën e kësaj përgjegjësie.

Nëse analizojmë këtë zgjedhje duhet të sjellim në vëmendje faktin se interesi negativ zbatohet në rastet e shkaktimit të dëmit jashtëkontraktor. Është faji i premtuesit ai që krijon përgjegjësinë dhe jo pritshmëritë e parealizuara të palës tjetër. Nëse do të zbatonim dëmin kontraktor nuk do të kishte vend për interes negativ të fazës parakontraktore.

3.3 “Culpa in contrahendo” në bisedimet për lidhjen e kontratës sipas

ligjit modern Doktrina e culpa in contrahendo përbën pjesë integrale të sistemeve ligjore të

shteteve të ndryshme, edhe pse përmbajtja e saj ndryshon nga një vend në tjetrin. Doktrina e culpa in contrahendo, ashtu siç e njohin shtetet me sistem civil law, lidhet me detyrimin për t’u sjellë në mirëbesim gjatë fazës parakontraktore. Gjithashtu, ajo është njohur edhe në shitjen ndërkombëtare të mallrave. Për më tepër, nën emërtime të ndryshme, duket se ajo ekziston edhe në shtetet me sistem common law. Në të gjitha rastet, culpa in contrahendo përdoret për të treguar një lloj të veçantë përgjegjësie të fazës para lidhjes së kontratës. Problemi i përbashkët edhe i sistemeve moderne qëndron në klasifikimin e kësaj përgjegjësie dhe zgjidhja që shtetet i japin është duke zgjeruar ose kuptimin e kontratës, ose kuptimin e dëmit jashtëkontraktor, duke mos e kategorizuar si një përgjegjësi me natyrë sui generis.

Edhe qasja moderne e dëmit në rastin e culpa in contrahendo ndjek rrjedhën konfuze që ka shoqëruar, historikisht, këtë institut. Aplikimi i doktrinës së culpa in contrahendo të përpunuar nga Jhering në Evropë është që shpërblimi i dëmit në bazë të interesit negativ nuk duhet të tejkalojë shumën që do të paguhej për të kompensuar dëmin deri në masën e interesit pozitiv182

182 Shih parashikimin e nenit 122 të Kodit Civil gjerman.

. Ky kufizim i të drejtës për kompensim bën që të mos ketë ekzistencë tërësisht ta pavarur faza parakontraktore. Përderisa interesi negativ synon rregullimin e gjendjes së shkaktuar nga faji i njërës palë duke e kthyer palën e dëmtuar në gjendjen sikur të mos kishte hyrë në negociata, atëherë është e paqartë dhe e diskutueshme se pse kjo e drejtë duhet të kufizohet në vlerë nga vlera që mund të ketë dëmshpërblimi sipas interesit pozitiv, ose sipas fitimit që do të kishte pala nëse do të ishte lidhur kontrata.

74

4. Natyra juridike e përgjegjësisë parakontraktore Studimi i të drejtës romake, i teorisë së Jhering-ut dhe i sistemeve moderne

ligjore tregojnë se ka një problem të përbashkët: klasifikimi i përgjegjësisë parakontraktore. Culpa in contrahendo duket sikur është sui generis, një zonë gri midis dëmit dhe përgjegjësisë kontraktore183

Detyrimi i mirëbesimit përmban në thelb të tij detyrimin për të bashkëpunuar dhe për të shkëmbyer informacion, me qëllim lidhjen e kontratës. Çdonjëra prej palëve ka detyrimin që të informojë palën tjetër rreth rrethanave që janë të panjohura prej saj e që mund të përcaktojnë vullnetin e saj

. 4.1 Modeli italian Përgjegjësia parakontraktore parashikohet në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kodin

Civil italian. Dy dispozitat që shërbejnë si bazë ligjore për këtë përgjegjësi janë nenet 1337 dhe 1338. Në ndarjen në këto dy nene të njëpasnjëshme duket se e drejta italiane njeh dy raste kryesore të përgjegjësisë: përgjegjësinë për shkak të veprimit jo në mirëbesim në fazën parakontraktore, duke përfshirë këtu mbrojtjen ndaj çdo lloj situate që lidhet me veprimin jo në mirëbesim të njërës palë kundrejt palës tjetër gjatë zhvillimit të negociatave, veçanërisht tërheqjen nga negociatat pa shkak të arsyeshëm edhe pse është krijuar bindja te pala tjetër se kontrata do të lidhet dhe përgjegjësinë për shkak të pavlefshmërisë së kontratës së lidhur në rastin kur shkaku i pavlefshmërisë njihej nga njëra palë dhe nuk i ishte bërë i ditur palës tjetër.

Konkretisht, neni 1337 parashikon: “Bisedimet dhe përgjegjësia parakontraktore: Palët, gjatë zhvillimit të bisedimeve dhe lidhjes së kontratës, duhet të sillen me mirëbesim” dhe neni 1338 parashikon: “Njohja e shkaqeve të pavlefshmërisë: Pala që di ose duhet të dinte ekzistencën e një shkaku pavlefshmërie të kontratës dhe nuk ia ka bërë të ditur palës tjetër është e detyruar të shpërblejë dëmin e pësuar nga kjo e fundit për shkak se ka besuar, pa faj të vetin, në vlefshmërinë e kontratës.”

184. Megjithatë, detyrimet që burojnë nga mirëbesimi nuk janë rregulla të paracaktuara që duhet të ndjekin palët në fazën parakontraktore, por mirëbesimi konsiderohet si një normë e hapur, e përgjithshme. Përcaktimi i mirëbesimit do të bëhet rast pas rasti nga gjykata në varësi të rrethanave dhe specifikave të çështjes185

Gjykata e Kasacionit përshkroi, në një prej vendimeve të hershme të saj, detyrimin e mirëbesimit: “Nevoja për respektimin e mirëbesimit, parë në kuptimin etik, përbën një nga parimet kryesore të disiplinës ligjore të detyrimeve dhe vendos një detyrim të mirëfilltë ligjor… i cili shkelet, jo vetëm nëse njëra nga palët vepron me keqbesim ndaj palës tjetër, por edhe kur sjellja e kësaj pale nuk udhëhiqet nga transparenca, drejtësia dhe një sens solidariteti shoqëror, të cilat janë pjesë integrale e mirëbesimit; kështu, edhe nëse kjo sjellje është rezultat i neglizhencës, ose edhe heshtjes

.

183 Yoav Ben-Dror, The Perennial Ambiguity of Culpa in Contrahendo, 1983, The American Journal of Legal History, Vol. 27, Nr. 2, Oxford University Press, fq. 144. 184 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 345. 185 Tommasso Febbrajo, Good faith and precontractual liability in Italy: Recent developments in the interpretation of article 1337 of Italian Civil Code, The Italian Law Journal, Edizione Scientifiche Italiane, Nr. 2/2016, fq. 291.

75

… kjo përbën një shkelje të detyrimit të mirëbesimit nëse ka krijuar besim dhe siguri të arsyeshme te pala tjetër.”186

Megjithatë, prej vitit 1980, gjykatat italiane filluan ta zgjeronin kuptimin e mirëbesimit dhe të përgjegjësisë parakontraktore, duke nisur me parashikimin e vendosjes së standardit objektiv në interpretim. Kështu, Gjykata e Kasacionit në Itali mban qëndrimin se detyrimi për korrektesë dhe mirëbesim duhet trajtuar në kuptimin objektiv. Këtë e analizon në rastin e tërheqjes nga bisedimet. Kur pala tërhiqet nga bisedimet pasi ka shkaktuar te pala tjetër besim se do të lidhet kontrata, atëherë ajo konsiderohet se e ka shkelur detyrimin për mirëbesim. Nuk kërkohet që pala të ketë pasur një synim të brendshëm me keqbesim, mjafton edhe sjellja e paqëllimshme e saj, por që ka prodhuar këtë rezultat

. Lidhur me rastin e dytë të përgjegjësisë, atë të njohjes së shkakut të

pavlefshmërisë dhe mos vënies në dijeni të palës tjetër, fillimisht, Gjykata e Kasacionit në Itali ka mbajtur qëndrimin se kur lidhet një kontratë e vlefshme, përjashtohet përgjegjësia parakontraktore. Pra, rasti kur kontrata ishte lidhur në kushtet e sjelljes jo të ndershme dhe të drejtë të njërës palë, duke prodhuar një kontratë të pavaforshme për palën tjetër, e cila në rrethana normale nuk do të kishte rënë dakord për këto kushte, mbetet i pambrojtur.

Ky interpretim që i bëhej nenit 1337 shkaktoi paradoks për shkak se ai po realizonte qëllimin e kundërt, po ngushtonte kufijtë e përgjegjësisë parakontraktore.

187

Tanimë, gjykatat italiane, veçanërisht edhe pas parashikimit në Kushtetutën italiane të konceptit të solidaritetit social

.

188, njohin në mënyrë universale faktin se nocioni i mirëbesimit dhe i të vepruarit në kushte të drejta i referohen në mënyrë specifike edhe fazës së negocimit për lidhjen e kontratës, përveç fazës së ekzekutimit të saj. Këto detyrime iu shtohen detyrimeve të tjera që palët mund të kenë dhe në rast shkelje, pala e dëmtuar ka të drejtë të kërkojë shpërblim të dëmit. Është për t’u përmendur qëndrimi i Gjykatës së Kasacionit italiane në një çështje që lidhej me vonesën e shkaktuar nga njëra palë në fazën e lidhjen së kontratës189

Megjithatë, edhe pse në mënyrë konstante jurisprudenca italiane e ka konsideruar përgjegjësinë parakontraktore si përgjegjësi jashtëkontraktore

. Në këtë rast, një fermer kishte kërkuar lidhjen e kontratës për energji elektrike me ENEL, operatorin e vetëm të shpërndarjes së energjisë elektrike dhe për shkak të vonesës në lidhjen e kontratës, ai kërkonte dëmshpërblim. Gjykata njohu të drejtën e dëmshpërblimit duke bërë që për herë të parë të njihej përgjegjësia parakontraktore edhe për një kontratë të vlefshme.

190, në një çështje të vitit 2016191

186 Shih vendimin nr. 2425, datë 27.10.1961 të Gjykatës së Kasacionit të Italisë. 187 Shih vendimin nr. 20106, datë 18.9.2009 të Gjykatës Supreme të Kasacionit, vendimin nr. 963, datë 18.2.1986 të Gjykatës Supreme të Kasacionit.

, është vlerësuar nga gjykata se përgjegjësia parakontraktore nuk është përgjegjësi jashtëkontraktore, por është përgjegjësi civile për shkak të kontaktit social: “Orientimi i jurisprudencës, për shumë kohë është ankoruar në konceptin tradicional të përgjegjësisë parakontraktore si përgjegjësi e tipit akuilian (përgjegjësi jashtëkontraktore), e bazuar në

188 Kushtetuta e Republikës së Italisë, aksesuar: https://www.senato.it/documenti/repository/istituzione/costituzione.pdf. 189 Shih vendimin nr. 10249, datë 16.10.1998 të Gjykatës së Kasacionit të Italisë, Dhoma civile, I, 89 (1999). 190 Luciano Ciafardini, Fausto Izzo, Kodi Civil me jurisprudencë, 2008, botim i 11-të, fq. 1437. 191 Shih vendimin nr. 14188, datë 12.7.2016 të Seksionit të Parë Civil të Gjykatës së Kasacionit të Italisë.

https://www.senato.it/documenti/repository/istituzione/costituzione.pdf�

76

nenin 2043 të Kodit Civil, sipas së cilës barra e provës për ekzistencën e dëmit të shkaktuar me dashje apo pakujdesi nga shkaktuesi i dëmit, është në ngarkim të të dëmtuarit dhe që afati i parashkrimit të së drejtës është 5-vjeçar, në kuptim të nenit 2947 të KC-së. Për më tepër ky afirmim duket i ankoruar në dy ndarjet themelore të detyrimeve: nga njëra anë detyrimet e aktit të rregullt nënkuptojnë kontratën dhe nga ana tjetër, detyrimet e faktit të paligjshëm nënkuptojnë shkaktim dëmi. Ka rezultuar një burim i tretë i detyrimeve i lënë jashtë, i cili parashikohet në nenin 1173 të Kodit Civil dhe që ka të bëjë me disa situata të veçanta që nuk mund të përfshihen as te shkaktimi i dëmit e as te kontrakta, që megjithatë është më e asimilueshme nga e dyta sesa nga e para.” Më tej gjykata vlerëson: “…Përgjegjësia për dëmin që i shkaktohet njërës palë nga tjetra, përderisa rrjedh nga shkelja e detyrimeve specifike (detyrimet e mirëbesimit, mbrojtjes, informimit), precedentë që derivojnë nga kontrata, edhe nëse do të jetë lidhur, nuk vjen nga shkaktimi i dëmit (neminem laedere); nuk mund të kualifikohet tjetër veçse si përgjegjësi kontraktore.”

Ky vendim, i ndryshëm nga vendimet e deritanishme mbi natyrën e përgjegjësisë parakontraktore, sjell një qëndrim të ri mbi natyrën e përgjegjësisë parakontraktore. Megjithatë, nuk ka ende një vendim të dytë që të mbajë të njëjtën qasje.

4.2 Modeli francez Kodi Civil francez e pati jetën të gjatë. U deshën dy shekuj, pas Kodit të

Napoleon Bonapartes të vitit 1804, që Kodi të ndryshonte, të reformohej. Ndryshimet e rëndësishme të vitit 2016 prekën edhe të drejtën kontraktore, dispozita që nuk ishin ndryshuar asnjëherë që prej kodifikimit të tyre të parë. Interpretimi që i ishte bërë Kodit në 200 vite nga gjykatat kishte sjellë si pasojë shkëputjen e lidhjeve midis Kodit Civil francez dhe praktikës. Projekti i parë reformues ishte projekti “Catala”, i cili u realizua më së shumti nga akademikë dhe u publikua në vitin 2005. Edhe pse ky projekt gjeneroi interes të lartë për shkak se reformonte, jo vetëm të drejtën kontraktore, por edhe fusha thelbësore të së drejtës private franceze, ai nuk u miratua dot për shkak të mungesës së vullnetit politik. Ky projekt u pasua nga dy të tjerë në vitet 2008 dhe 2009 të cilët kishin edhe mbështetjen e Ministrisë së Drejtësisë. Edhe pse këto projekte nuk u pranuan, komentet dhe zgjidhjet që ata parashikonin shërbyen si bazë për dispozitat që do të vendoseshin më vonë. Vullneti i nevojshëm politik për këto ndryshime erdhi ndërmjet viteve 2010 dhe 2016, pas zgjedhjeve presidenciale në Francë. Dy ministrat e Drejtësisë në këtë periudhë ngritën një grup pune, të përbërë jo vetëm nga juristë, por edhe përfaqësues të biznesit dhe politikëbërjes, të cilët realizuan propozimin final për reformimin e KCF-së192

Qëllimi kryesor i reformës ishte që e drejta kontraktore t’i përshtatej realitetit ekonomik dhe tregtisë ndërkombëtare si dhe të ishte një e drejtë që lejonte akses dhe lehtësonte ndërveprimin mes palëve

.

193

192 Solene Rowan, The new French law of contract. International & Comparative Law Quarterly, 2017, ISSN 0020-5893, fq. 6. 193 Rapport au Président de la République relatif à l'Ordonnance no 2016-131 du 10 février 2016 portant réforme du droit des contrats, du régime général et de la preuve des obligations, JORF nr. 0035, 11 Shkurt 2016;.

. KCF, tanimë, ndan në mënyrë të qartë burimet e detyrimeve dhe regjimin e tyre juridik. Dispozitat që lidhen me kontratat janë renditur në

77

mënyrë të tillë që i korrespondojnë ciklit të kontratës duke nisur prej formimit të saj, vlefshmërisë, e deri te pasojat në rast të zgjidhjes së kontratës.

Në mënyrë të veçantë, fazat e lidhjes së kontratës ishin një fushë që është zgjidhur vetëm me anë të interpretimit të gjykatës për shkak të boshllëkut ligjor që duhet të rregullonte këto marrëdhënie194. Vendimi i parë, i rëndësishëm ishte vendimi i Gjykatës së Kasacionit i vitit 1972, ku konflikti lidhej me marrëdhënien e krijuar nga negociatat midis paditësit dhe distributorit ekskluziv në Francë për makineritë e prodhimit të tubave të çimentos. Gjatë negociatave, paditësi vizitoi Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të parë nga afër sesi vepronin këto makineri, gjë që i kushtoi shumë shpenzime. Gjithashtu, ai u përpoq të merrte informacion, të cilin u zbulua më vonë se kompania distributore e kishte fshehur. Pas ndërprerjes së negociatave në mënyrë të papritur, kompania distributor vendosi të lidhte kontratë me konkurrentin në treg të paditësit dhe ra dakord se nuk do të sillte asnjë makineri të ngjashme në atë zonë tregtare për 42 muajt e ardhshëm. Gjykata e Kasacionit vlerësoi se kishim të bënim me përgjegjësi në formën e deliktit dhe se negociatat ishin ndërprerë menjëherë, në mënyrë të njëanshme dhe pa arsye të ligjshme, në kundërshtim me rregullat e mirëbesimit në marrëdhëniet tregtare195. Në një çështje më të vonë, të vitit 1998196

Veçanti paraqet mbrojtja që gëzojnë palët gjatë fazës së bisedimeve për lidhjen e kontratës. Një nënseksion i veçantë, i emërtuar “Negociatat”, kodifikon detyrimet kryesore për palët gjatë kësaj faze. Negociatat

, negociatat mes palëve, Sandoz dhe Poleval zgjatën katër vite, gjatë të cilave u zhvilluan një numër i madh takimesh dhe u bënë shumë propozime nga palët. Megjithatë, Sandoz vendosi që, në vitin 1990, të ndërpresë bisedimet duke u shprehur se kishte vështirësi të brendshme që nuk kishin të bënin me cilësinë e produktit për të cilin do të lidhej kontrata. Gjykata e Kasacionit, në këtë rast, vlerësoi se kjo mënyrë veprimi nga ana e Sandoz tregon për mungesë ndershmërie dhe për mungesë arsye të vlefshme për të ndërprerë negociatat. Gjykata pranoi se ndërprerja e negociatave mund të vinte për arsye financiare, si pasojë e ndryshimit të rrethanave, ose për shkak mungese dakordësie mbi kushte të caktuara, por liria për të ndërprerë negociata është e kufizuar nga ligji mbi deliktet.

Në KCF-në e re iu kushtua një vëmendje e madhe marrëdhënieve parakontraktore, duke nisur nga negociatat, modelin propozim-pranim dhe deri te kontratat paraprake. Pesëmbëdhjetë dispozitat e reja iu japin përgjigje situatave që krijohen gjatë fazës së krijimit të kontratës.

197

Konkretisht, neni 1112, iu njeh të drejtën palëve të nisin, vazhdojnë dhe ndërpresin negociatat dhe, njëkohësisht, detyron palët që gjatë negociatave mes tyre të përmbushin detyrimin për t’u sjellë në mirëbesim: “Nisja, vazhdimi dhe ndërprerja e negociatave parakontraktore janë në liri të palëve. Ato duhet që në mënyrë të detyrueshme

janë thjesht një angazhim për të hyrë në bisedime nëpërmjet një ftese. Ftesa nuk përbën propozimin ose ofertën dhe mbi të gjitha negociatat/bisedimet nuk përbëjnë propozimin ose ofertën. Negociatat rregullohen nga dy parime themelore: 1) parimi i lirisë së prishjes së bisedimeve; dhe 2) parimi i një detyrimi të përgjithshëm mirëbesimi dhe besnikërie përgjatë bisedimeve.

194 Gawl Chantepie, Mathias Latina, La réforme du droit des obligations, Commentaire théorique et pratique dans l'ordre du Code civil, 2016, fq. 139. 195 B. Nicholas, The French Law of Contract, 1992, Botim i dytë, Oxford Clarendon Press, fq.70. 196 Shih vendimin nr. 95-20.311, datë 7.4.1998 të Gjykatës së Kasacionit, Dhoma Tregtare. 197 B. Lassalle, Les Pourparlers, RRJ, 1994, fq. 825.

78

të përmbushin kërkesat e mirëbesimit. Në rastet e fajit gjatë negociatave, shpërblimi i dëmit nuk llogaritet si mënyrë për të kompensuar humbjen e fitimeve që priteshin nëse kontrata do të ishte lidhur.”

Sa i takon parimit të lirisë së prishjes së bisedimeve, për sa kohë ende nuk është lidhur kontrata, atëherë në parim palët në negociata duhet të jenë të lira që të ndërpresin bisedimet. Kjo ndërprerje e bisedimeve nuk përbën në parim asnjë shkelje/gabim ose faj. Sipas vendimit të Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit198, “në mungesë të një marrëveshje detyruese dhe përfundimtare, refuzimi për të shkëmbyer vullnetin nuk përbën shkelje”199. Kështu, nëse projekt kontrata që rezulton nga bisedimet nuk është e kënaqshme për njërën nga palët, për sa kohë kontrata nuk është lidhur, pala e pakënaqur ka të drejtë që t’i prishë negociatat200

Kufizimi i parimit të lirisë së prishjes së bisedimeve është pikërisht parimi i detyrimit të mirëbesimit dhe besnikërisë përgjatë bisedimeve

. Kjo dispozitë paraqet gjithashtu edhe rastin e parë të përgjegjësisë

parakontraktore, sipas së cilës, nisja, vazhdimi dhe ndërprerja e negociatave duhet të realizohet në mirëbesim. Detyrimi i mirëbesimit është një detyrim i përgjithshëm që iu drejtohet të gjithë personave që hyjnë në bisedime për lidhjen e kontratës.

201. Ky parim kushtëzon lirinë e prishjes së negociatave duke mbartur detyrime konkrete për palët përgjatë bisedimeve: palët në negociata duhet të informojnë për negociatat besnikërisht dhe ndershmërisht njëra-tjetrën. Kështu, Gjykata e Kasacionit, në një prej vendimeve të saj vlerësoi se prishja e bisedimeve ishte me faj për shkak se njëra palë kishte filluar negociata edhe me një palë të tretë dhe ndërkohë vazhdonte dhe zgjaste negociatat me palën tjetër duke i lënë të besonte se kontrata do të lidhej eventualisht. Ose në rastin e një vendimi tjetër të Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit, të vitit 1998, Ossona, ku gjykata vlerëson se ka prishje të negociatave me faj sepse “Z. Ossona lejoi që të vazhdonin negociata të cilat do të rezultonin në mënyrë të pashmangshme në shpenzime 202

Përpara këtij kodifikimi, Gjykata e Apelit e Riom-it tha se: “Nëse liria kontraktore është parimi më i rëndësishëm i periudhës para kontraktore dhe përfshin lirinë për të ndërprerë negociatat në çdo kohë, është gjithashtu e vërtetë se kur këto të fundit kanë zgjatur në kohë dhe kanë arritur një nivel intensiteti të tillë saqë pala tjetër beson, në mënyrë të ligjshme, se pala tjetër do të lidhë kontratën dhe e inkurajon atë që të kryejë

. Pra, pala që me faj, ka nisur dhe vazhduar negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e

kontratës, ose ka ndërprerë negociatat pa arsye të vlefshme, detyrohet të shpërblejë dëmin që i ka shkaktuar palës që ka besuar në lidhjen e kontratës. Element kryesor që kërkohet për të pasur përgjegjësi parakontraktore është elementi faj.

198 Gjykata e Lartë e Republikës së Francës. 199 Shih vendimin e Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit nr. 00-10.243/00-10.949, datë 26.11.2003, Shoqëria Alain Manoukian. 200 P. Malaurie, L. Aynès, P. Stoffel-Munck, Droit des Obligations, 7 édition, LGDJ, Paris, 2015, fq. 237. 201 A. Bénabent, Droit Civil, Les Obligations, 10 édition, Montchrestien, 2005, Paris, fq. 46. 202 Shih vendimin e Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit nr. 00-10.243/00-10.949, datë 26.11.2003, Shoqëria Alain Manoukian; vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit, Bull.civ. nr. 7, datë 6.1.1998, Ossona.

79

shpenzime, ndërprerja e këtyre lloj negociatave është e gabuar, shkakton humbje dhe jep të drejtën e dëmshpërblimit.”203

Rast i tretë i përgjegjësisë parakontraktore është ai i parashikuar në nenin 1112-2, shpërndarja e informacionit konfidencial. Palët përgjatë bisedimeve duhet të respektojnë informacionin tregtar konfidencial. Në një vendim të Gjykatës së Kasacionit argumentohet se pala kishte zgjatur negociatat në mënyrë artificiale vetëm me qëllimin për të përfituar sekrete tregtare që përbënin informacion konfidencial, duke e ditur fare mirë që nuk kishte ndërmend të lidhte kontratën dhe pastaj kishte prishur negociatat brutalisht. Gjykata vlerëson se duke bërë një veprim të tillë: “shoqëria Vilber-Lourmat ka shkelur parimin e mirëbesimit në marrëdhëniet tregtare

. Dispozita në kodin aktual përcakton edhe kufijtë për shpërblimin e dëmit duke

vendosur se pala nuk ka të drejtë të kërkojë fitimet që mund të kishin ardhur nëse kontrata do të ishte lidhur.

Rast i dytë i përgjegjësisë parakontraktore është ai që përcaktohet në nenin 1112-1, i cili vendos detyrimin e përgjithshëm për të dhënë informacion: “Pala që ka një informacion, i cili është i një rëndësie të madhe për të marrë dakordësinë e palës tjetër, duhet ta informojë atë, në rast se ky i fundit nuk e ka këtë informacion, ose ai ka besim të plotë te pala që e ka informacionin.” Duke e vendosur detyrimin për dhënie informacioni në një dispozitë të veçantë, të shkëputur nga dispozita e mirëbesimit, ky detyrim ka marrë statusin e një parimi të rëndësishëm i cili duket se siguron një lloj balance midis palëve në marrëdhëniet kontraktore. Kërkesë e veçantë, që të jemi përpara kësaj përgjegjësie, është që informacioni të ketë rëndësi thelbësore. Kjo nënkupton që ky informacion të ketë qenë, në mënyrë të drejtpërdrejtë, i nevojshëm për palët dhe të jetë në lidhje me përmbajtjen e kontratës ose palët pjesëmarrëse në këtë kontratë. Si pasojë në këtë rast, ligji nuk njeh vetëm të drejtën e shpërblimit të dëmit, por edhe anulimin e kontratës, nëse pala ka mashtruar, e ka vendosur palën tjetër në gabim, ose e ka kanosur dhe këto vese të vullnetit kanë luajtur një rol deçiziv për vendimmarrjen e palës tjetër.

204

Kështu, neni 1114 i KCF-së parashikon se: “Një propozim, pavarësisht nëse i bëhet një personi të veçantë ose personave në përgjithësi, përmban elementet thelbësore

”. Kur një person, pa miratim, përdor ose shpërndan informacion konfidencial të

marrë gjatë zhvillimit të negociatave, duhet të shpërblejë dëmin e shkaktuar sipas kushteve të përgjithshme. Kjo dispozitë ka gjithashtu një karakteristikë. Ajo të orienton në natyrën që ka përgjegjësia parakontraktore në këtë rast duke e shprehur në mënyrë të drejtpërdrejtë se jemi në rastet e dëmit në kuptimin e përgjithshëm, dëmit jashtëkontraktor.

Pasi përcakton rastet e përgjegjësisë parakontraktore, KCF-ja duke dhënë kuptimin dhe kushtet që duhet të përmbushë propozimi ose oferta, jep indirekt edhe një orientim se cilat do të konsiderohen si negociata. Këtë e bën me qëllim për të vendosur theksin në dallimin që ka faza e negociatave nga faza e propozim-pranimit. Vendosja në këtë rend kronologjik, bën mbylljen e fazës së bisedimeve, negociatave dhe kalimin në një fazë tjetër më të avancuar, atë të propozimit dhe pranimit.

203 R.J.P Kottenhagen, From freedom of contract to forcing parties to agreement, 2006, Journal of the University of Baltimore Center for International and Comparative Law, fq. 13, aksesuar: file:///C:/Users/User/Downloads/from%20freedom%20of%20contract.pdf. 204 Shih vendimin e Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit, Bull.civ. IV, nr. 93, datë 20.3.1972, Shoqëria Vilber-Lourmat.

80

të lidhjes së kontratës dhe shpreh vullnetin e propozuesit për të qenë i gatshëm të marrë përsipër detyrime në rast se propozimi do të pranohet. Nëse nuk përmbush këto kushte, sjellja është thjesht një ftesë për të hyrë në negociata. Pra, palët në negociata duhet të sigurohen që kanë pushtetin e nevojshëm për të kryer bisedimet dhe eventualisht për të lidhur kontratën. Në një vendim të Gjykatës së Kasacionit të vitit 2012, ajo u shpreh se: “Gjykata e apelit, e cila zhvilloi hetimin që pretendohet se nuk është kryer, mbi elementet që mund të paralajmëronin shoqërinë “Paradis” për kompetencën e saj për të dhënë një qira tregtare, ishte në gjendje që të dalë në përfundimin, pa qenë nevoja që të tregojë bazën ligjore tekstuale të një detyrimi që buron nga parimi i mirëbesimit në marrëdhëniet parakontraktore, se fakti që kjo kompani abstenoi, edhe para lidhjes së kontratës së qirasë, për të konstatuar fuqinë e saj për të kontraktuar në mënyrë të vlefshme, përbën një faj që angazhon përgjegjësinë e saj”205

Sanksionimi i prishjes me faj të negociatave bazohet në përgjegjësinë jashtëkontraktore dhe dënohet me shpërblimin e dëmit jashtëkontraktor, jo me lidhjen e kontratës

.

206. Natyra e kësaj përgjegjësie nuk është kontraktore pikërisht sepse nuk ka një kontratë të lidhur në momentin e prishjes së negociatave207. Shpërblimi i dëmit për prishje me faj të negociatave konsiston vetëm në shpenzimet e bëra për negociatat, si studime paraprake etj. Shpërblimi i dëmit nuk mund të përfshijë edhe fitimin e munguar që rezulton në fitimin që do të merrej nëse kontrata do të lidhej dhe ekzekutohej normalisht208

Koncepti i “culpa in contrahendo” është një karakteristikë gjermane. Edhe pse Kodi Civil gjerman i vitit 1990 e pranoi në një masë të caktuar idenë e përgjegjësisë që buronte nga faza parakontraktore, konkretisht në situata specifike, në ato që trajtonte edhe Jhering, nevoja për ta perceptuar këtë lloj përgjegjësie si një përgjegjësi që ka shkak

. 4.3 Modeli gjerman

205 Shih vendimin e Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 11-28.251, datë 18.12.2012, Shoqëria Paradis. 206 J. Ghestin, La responsabilité délictuelle pour rupture abusive des pourparlers. JCP G, 2007, I, fq. 155; P. Mousseron, “Conduite des négociations contractuelles et responsabilité délictuelle”, RTD com., 1998, fq. 243; P. Le Tourneau, “La rupture des négociations contractuelles”, RTD com., 1998, fq. 479; J. Schmidt, “La sanction de la faute précontractuelle”, RTD civ., 1974, fq. 46. 207 Shih vendimin e Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit, Bull.civ. IV, nr. 93, datë 20.3.1972, Shoqëria Vilber-Lourmat, ku sipas gjykatës, “Gjykata e Apelit ka mbajtur vlefshmërisht përgjegjësinë jashtëkontraktore kundër shoqërisë Vilber-Lourmat”. Jurisprudencë e konfirmuar edhe nga e drejta europiane e kontratave, konkretisht vendimi i Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Europian (GJDBE) nr. çështje C-334/00, datë 17.9.2002, Fonderie Officine Meccaniche Tacconi SpA, ku GJDBE vlerëson se “...në rrethana të tilla si ato të procedurës kryesore, të karakterizuara nga mungesa e detyrimeve të marra lirisht nga njëra palë ndaj tjetrës në rastin e negociatave me qëllim të formimit të një kontrate dhe me një shkelje të mundshme të rregullave të së drejtës, në veçanti rregulli që kërkon nga palët të veprojnë në mirëbesim në negociata të tilla, një veprim i bazuar në përgjegjësinë parakontraktore të të paditurit është një çështje që ka të bëjë me deliktet ose pothuajse deliktet në kuptim të nenit 5 (3) të Konventës së Brukselit”. 208 Vendimi i Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit nr. 00-10.243/00-10.949, datë 26.11.2003, Shoqëria Alain Manoukian, ku sipas gjykatës, “faji në ushtrimin e të drejtës për të prishur negociatat nuk përbën shkak për dëm në kuptimin e humbjes së një rasti për të realizuar fitimet që shpresoheshin nga lidhja e kontratës”. Me të njëjtin arsyetim, konfirmuar nga vendimi i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit nr. 07-20.783, datë 7.1.2009, Shoqëria Animal Food and System.

81

ligjor, si një përgjegjësi nga ligji, u formua më vonë. Praktika gjyqësore ishte ajo që zhvilloi doktrinën përtej KGJ-së. Sot, ideja e përgjegjësisë parakontraktore e vendosur me ligj ka marrë kuptimin e një marrëdhënie që bazohet te besimi dhe është e detyrueshme për shkak të ligjit209

209 B.S Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, Lord Bingham, Gunter Hirsch, The German law of contract, a comparative treatise, botim i dytë, Hart Publishing , 2006, fq. 146.

. Modernizimi i KCGJ-së, që prej vitit 2001, e bëri doktrinën pjesë të Kodit duke parashikuar të paktën pesë fusha ku aplikohet “culpa in contrahendo”, duke nisur nga detyrimi për të treguar kujdes për të mos shkaktuar dëm fizik ndaj konsumatorit në fazën parakontraktore, në mbajtjen e përgjegjësisë nga pala eksperte për dhënien e këshillave etj. Fillimisht, trajtimi që i bëhej përgjegjësisë parakontraktore barazohej me përgjegjësinë që buron për shkak të mirëbesimit. Më tej, hartuesit e KCGJ-së hodhën idenë e vendosjes së një detyrimi ligjor që do të realizonte shpërblimin ose kompensimin e palës, interesat e së cilës ishin dëmtuar, për shkak se kishte besuar në kontratën që do të lidhte, ose që ishte lidhur dhe më tej kishte rezultuar e pavlefshme.

Kështu, neni 122 i KCGJ-së detyron palën e cila ka bërë një deklaratë të pavlefshme, të shpërblejë personin të cilit i ka drejtuar këtë deklaratë që shpreh vullnet kur ky i fundit ka besuar në deklarimin e vullnetit. Këtë dëmshpërblim pala mund ta kërkojë vetëm në rast se nuk kishte dijeni dhe nuk mund të kishte dijeni se shprehja e vullnetit nuk qëndronte. Pra, për palën kërkuese nuk pranohet as veprimi me neglizhencë. Për këto raste, neni 142 i KCGJ-së parashikon se këto kontrata shpallen të pavlefshme. Pra, efektet e kësaj pavlefshmëria janë ex tunc dhe është pikërisht neni 122 ai që i jep zgjidhje çështjes së rregullimit të pasojave nëpërmjet shpërblimit të dëmit.

E njëjta gjë parashikohet edhe në rastin kur deklarimi i njërës palë është transmetuar në mënyrë të gabuar, ose kontrata është e pavlefshme për shkak se deklarimi i vullnetit nuk kishte si qëllim të perceptohej në mënyrën se si është perceptuar nga pala tjetër (neni 118 i KCGJ-së).

Një parashikim tjetër në KCGJ është ai i nenit 179, që lidhet me pozicionin e agjentit në një kontratë që do të lidhet midis dy palëve. Nëse ai është një agjent që nuk ka tagër për të ndërhyrë dhe lidhur kontratën, por pala tjetër mendon se ai e ka, atëherë ai është i detyruar të shpërblejë dëmin e shkaktuar.

Emëruesi i përbashkët i këtyre situatave është se pala që është fajtore është përgjegjëse për moslidhjen ose pavlefshmërinë e kontratës për shkak se arsyeja e këtij problemi të krijuar shtrihet brenda detyrimeve dhe të drejtave të saj. Nevoja për të pasur domosdoshmërisht elementin “faj”, vjen nga kërkesa e përgjithshme në të drejtën e detyrimeve gjermane, se palët mbajnë vetëm përgjegjësi kur ato veprojnë me faj.

Dispozitë tjetër ligjore për përgjegjësinë parakontraktore është neni 307 i KCGJ-së, arsyeshmëria e përmbajtjes së vullnetit, sipas të cilit: parashikimet e kushteve në kontratat standarde janë të pavlefshme nëse, në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, ato disavantazhojnë në mënyrë të paarsyeshme palën tjetër në kontratë. Një disavantazh i paarsyeshëm mund të jetë rrjedhojë edhe e kushteve që nuk janë të qarta dhe të kuptueshme...” dispozita gjithashtu njeh edhe prezumimin se kemi të bëjmë me sjellje disavantazhuese, në rast dyshimi, mjafton që kushti i vendosur të mos jetë në përputhje me parimet e përgjithshme ose kur ai kufizon të drejta dhe detyrime themelore në masën që vetë qëllimi i kontratës zhbëhet.

82

Me gjithë dispozitat e sipërpërmendura, ndryshim të rëndësishëm solli parashikimi i përgjegjësisë parakontraktore si një parim i përgjithshëm i vendosur në Kod. Kështu, neni 311 i KCGJ-së parashikon se: “…(2) Një marrëdhënie detyrimi krijohet edhe me 1. fillimin e negociatave kontraktore; 2. fillimin e një kontrate ku njëra palë, me synimin për lidhjen e një kontrate potenciale, i jep palës tjetër mundësinë që të ndikojë në të drejtat, interesat ligjore dhe interesa të tjera të saj… ”. Gjithashtu, kjo dispozitë parashikon edhe rastin kur një marrëdhënie detyrimi krijohet edhe me personat që nuk kanë për qëllim që të jenë ata vetë palë të një kontrate. Këto detyrime krijohen veçanërisht nëse pala e tretë, e cila ka një marrëdhënie të fortë besimi me njërën nga palët potenciale në kontratën që ato synojnë të lidhin, ka influencuar në mënyrë thelbësore gjatë fazës parakontraktore apo gjatë lidhjes së kontratës.

Në tërësi, e drejta gjermane veçon tre lloj situatash: 1) njëra palë pretendon se është dëmtuar për shkak se kontrata nuk është lidhur; 2) njëra palë pretendon se pala tjetër e ka bindur të hyjë në një kontratë të pafavorshme me një të tretë dhe 3) njëra palë ka kundërshti për shkak se mendon se kontrata përmban kushte të pafavorshme për të.

Në të tria këto raste për palën ka humbje ekonomike e cila mund të kërkohet me anë të ligjit kontraktor. Në situatën e parë, pala e dëmtuar besonte në lidhjen e një kontrate të vlefshme, gjë e cila nuk ndodhi për faj të palës tjetër. Ky rast përputhet me dy dispozitat e përmendura më sipër, nenin 122 dhe 179 të KCGJ-së, e cila detyron palën të kujdeset që mos t’i shkaktojë palës tjetër dëm ekonomik, në rast se kjo e fundit ka besuar në lidhjen e kontratës.

Situata e dytë i referohet marrëdhënies me persona ndërmjetës, të përfshirë në fazën e negocimit të një kontrate dhe me përgjegjësinë që mund të kenë ekspertët për deklaratat e tyre gjatë kësaj faze.

Në situatën e tretë, kur njëra palë pretendon se kushtet e kontratës janë të pafavorshme dhe kërkon të mbështetet në parashikimet që vijnë nga culpa in contrahendo, këtë pala mund ta realizojë vetëm duke pretenduar se është mashtruar, ose të paktën është keqinformuar, nga pala tjetër gjatë zhvillimit të negociatave për lidhjen e kontratës. Në këtë grup rastesh, qëllimi i përgjegjësisë parakontraktore është të plotësojë rregullat mbi anulimin ose zgjidhjen e kontratës dhe, gjithashtu, të krijojë një mundësi dëmshpërblimi për kontratat e pafavorshme kur kjo mundësi nuk zgjidhet shprehimisht nga Kodi210

Lidhur me shpërblimin e dëmit dhe kufijtë e tij, e drejta gjermane parashikon se vlera e dëmshpërblimit përcaktohet nga vendosja e personit të dëmtuar në situatën kur sjellja me faj e palës tjetër nuk do të kishte ndodhur. Personi, i cili pa faj, ka besuar në lidhjen dhe vlefshmërinë e kontratës, do të dëmshpërblehet për dëmin e shkaktuar për shkak të mos ekzekutimit të kontratës. Pra, ai ka të drejtë të pretendojë të vendoset në pozitën që do të kishte qenë nëse kontrata do të ishte përmbushur. Megjithatë, do të ishte

. Duhet theksuar se, për të drejtën gjermane, këto pyetje janë pyetje brenda ligjit të

kontratave dhe çfarëdolloj modeli kontraktor të pranohet, ai ka ekskluzivitetin të merret dhe t’i japë përgjigje këtyre pyetjeve. Gjithashtu, duke përdorur “culpa in contrahendo” për këto raste, pranohet si zgjidhje vetëm shpërblimi i dëmit, sipas nenit 249 të KCGJ-së, i cili jo gjithmonë përputhet me pasojat ligjore të dëshiruara për këtë grup çështjesh, siç mund të jenë anulimi apo modifikimi i kushteve të kontratës.

210 B.S Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, Lord Bingham, Gunter Hirsch, The German law of contract, a comparative treatise, botim i dytë, Hart Publishing , 2006, fq. 98.

83

e padrejtë ta përjashtosh tërësisht këtë palë nga risku që ka marrë përsipër gjatë lidhjes së kontratës. Kjo palë duhet të mbartë edhe humbjet që mund të kishin ardhur nëse kontrata do të ishte lidhur ose do të ishte e vlefshme.

Megjithatë, përgjegjësia parakontraktore mund të ketë pasoja tërësisht të tjera, të ndryshme nga ato në rastin kur palës thjesht i është mohuar lidhja apo ekzekutimi i kontratës. Kjo mund të ndodhë në rastin e një veprimi të paligjshëm i cili ka sjellë lidhjen e kontratës. Në një rast të tillë shpërblimi i dëmit nuk mund të konsistojë në vendosjen e palës së dëmtuar në pozitën sikur kontrata të jetë përmbushur, për shkak se kushtet e lidhjes së kontratës nuk duhet të ishin cenuar nga paligjshmëria. Pra, në këtë rast nuk mund të kemi shpërblim në vlerën e interesit pozitiv dhe nuk mund të kërkohet që kontrata të ekzekutohet.

Objekti i kërkimit, në këtë rast, nuk mund të jetë vendosja e palëve në gjendjen që do të ishin nëse kontrata do të ishte përmbushur. Megjithatë, në rastet kur sjellja me faj nuk prek detyrimin kryesor të kontratës, mund të kërkohet shpërblim dëmi në mënyrë të mëvetshme nga kërkesa për ekzekutim të kontratës. Ky është një rast përjashtimor nga rregulli i përgjithshëm se shpërblimi i dëmit kërkohet në rast se palët tërhiqen nga një detyrim i marrë përsipër.

Në çështjen RGZ 151, 357211

4.4 Modeli i vendeve me sistem common law

, paditësi kishte lidhur dy kontrata me të paditurin sipas të cilave i padituri kishte vënë në dispozicion të paditësit pasurinë e tij të paluajtshme në mënyrë që paditësi ta përdorte si qendër stërvitore. Sipas kontratës, shtëpia, e cila kishte filluar të përshtatej për këtë aktivitet përpara lidhjes së kontratës, duhet të ishte gati për dorëzim përpara datës 15 prill 1934. Pas një inspektimi në datën 16 prill 1934, paditësi, në datë 17 prill 1934 deklaroi se e anulon kontratën për shkak se shtëpia ishte e pabanueshme. Gjatë kryerjes së punimeve, paditësi kishte bërë pagesa paraprake në vlerën e 11.520 RM dhe ai pretendonte pagim të pjesshëm në shumën 2.000 RM. I padituri, nga ana tjetër, kërkonte me kundërpadi 6.200 RM duke e bazuar kërkesën e tij në të drejtat që i buronin nga culpa in contrahendo. Gjykata e Landit e pranoi kundërpadinë dhe e detyroi paditësin të paguante 6.200 RM, ndërsa Gjykata e Apelit e uli këtë shumë në 1.92 RM me arsyetimin se parimi i përgjithshëm kërkon që i dëmtuari të mos përfitojë më shumë seç do të kishte përfituar nëse kontrata do të ishte lidhur. Pra, vendimi i apelit kufizon sasinë e dëmshpërblimit deri në masën e interesit pozitiv.

Si konkluzion, për të drejtën gjermane, culpa in contrahendo vijon një ecuri të mëvetshme dhe të pavarur, bazuar në dispozitat ligjore të sipërpërmendura, dhe vlerësuar nga gjykatat si një përgjegjësi që bazohet në fajin dhe që shpërblen humbjen që pësojnë palët gjatë negociatave për lidhjen e një kontrate. Duhet të theksohet, gjithashtu, se disa autorë sugjerojnë zgjerimin e detyrimeve parakontraktore dhe elementeve të dëmshpërblimit për të mbuluar të gjithë humbjen ekonomike të pësuar.

Sistemi common law është më i kujdesshëm kur bëhet fjalë për mbrojtjen e palëve

që janë të zhgënjyera nga negocimet për lidhjen e një kontrate. Ai nuk njeh shumë të drejta dhe detyrime për palët gjatë kësaj faze. Kjo zgjedhje argumentohet si më e përshtatshmja duke e lidhur me kuptimin e kontratës dhe qëllimin e saj. Duke e 211 Shih çështjen RGZ 151, 357, aksesuar: https://law.utexas.edu/transnational/foreign-law-translations/german/case.php?id=1495.

https://law.utexas.edu/transnational/foreign-law-translations/german/case.php?id=1495�

https://law.utexas.edu/transnational/foreign-law-translations/german/case.php?id=1495�

84

konsideruar këtë pjesë të së drejtës si të lidhur ngushtë me interesat ekonomike, gjyqtari i common law arsyeton se duhet lënë tërësisht në vullnet të palëve mënyra dhe mjetet që ato zgjedhin për të vepruar në treg në krijimin e marrëdhënieve me njëri-tjetrin.

Në çështjen Courtney dhe Fairbairn kundër Tolaini Bros, gjykata tha se dakordësia për të negociuar nuk është kontratë për shkak se është shumë e paqartë nëse ka ndonjë forcë detyruese212

Kjo çështje u pasua nga një tjetër çështje e famshme angleze, Walford kundër Miles

. Në këtë çështje, paditësit ishin ndërtues. Si rezultat i bisedimeve me të paditurin, i cili ishte i interesuar në zhvillimin e një sipërfaqe ndërtimore, u propozua që z. Courtney, drejtuesi i kompanisë paditëse, do të ndërmjetësonte për t’i rekomanduar dikujt të paditurin në mënyrë që ky i fundit të financonte zhvillimin e sipërfaqes ndërtimore. Në këmbim, paditësit do të punësoheshin për të realizuar punën ndërtimore. Pas këtyre diskutimeve, paditësi i shkroi të paditurit për ta informuar se kishin gjetur personin që do të mund ta financonte ndërtimin e veprës dhe nëse bisedimet mes tyre do të çonin në një marrëveshje financiare të arsyeshme, paditësit pyetën nëse “ju do të jeni në gjendje të instruktoni supervizorin të negociojë në mënyrë të drejtë dhe të arsyeshme lidhur me shumën e kontratës për tri objektet që do të ngrihen”. Në përgjigje të kësaj, i padituri ra dakord me shkrim për “kushtet e parashikuara deri më tani”. Në vijim u caktua një supervizor, por kishte mosmarrëveshje mes tij dhe paditësit për çmimin e punës ndërtimore dhe negociatat mes palëve u ndërprenë. I padituri punësoi një firmë tjetër, edhe pse ai përfitoi nga financuesi që ishte gjetur nga paditësi. Në këtë rast, Lord Denning, gjyqtari i çështjes u shpreh se: “Nuk ka një makineri që e vendos çmimin përveç negociatave. Me fjalë të tjera, çmimi nuk është vendosur akoma. Duke qenë se nuk ka marrëveshje për një element kaq thelbësor sa është çmimi, atëherë nuk ka kontratë.”

213

Dy çështje të tjera të cilat shërbejnë për të reflektuar mbi këtë zgjedhje që është bërë në common law janë Regalian Properties plc kundër London Docklands

. Në këtë çështje, Dhoma e Lordëve duhet të vendoste mbi detyrueshmërinë për të mos negociuar me palë të tjera kur palët kanë lidhur një marrëveshje të tillë. Gjatë shqyrtimit të çështjes paditësi ngriti pretendimin e mirëbesimit. Në këtë çështje, paditësi dëshironte të blinte biznesin e të paditurve. Ai, i frikësuar se mos humbte kontratën, i kërkoi të paditurit të deklaronte se nuk do të hynte në bisedime me palë të tjera dhe nuk do të konsideronte asnjë ofertë tjetër që mund t’i bëhej. Në këmbim, paditësi premtoi të vazhdonte negocimet dhe të merrte një vërtetim nga banka se ishte në gjendje të paguante çmimin e shitjes 2 milionë paund. Paditësi e mori vërtetimin nga banka dhe edhe pse i padituri e konfirmoi lidhjen e kontratës në vlerën e dakordësuar, ai, si përfundim, lidhi kontratën e shitjes me një palë tjetër duke ngritur si pretendim se të punësuarit në shoqërinë e tij nuk do të vazhdonin marrëdhënien e punës me paditësit dhe kjo mund të shkaktonte një ulje në fitimin 300000 paund në vit për të cilin i padituri i kishte dalë garant paditësit. Paditësi ngriti çështjen në gjykatë dhe fitoi në shkallë të parë, por ky vendim u prish nga Gjykata e Apelit dhe Dhoma e Lordëve. Ato konkluduan se edhe kjo marrëveshje “ekskluziviteti” nuk ishte gjë tjetër veçse pjesë e negociatave dhe si e tillë nuk paraqiste asnjë detyrim për palën për të lidhur kontratë. Sipas Dhomës së Lordëve, palët mund të tërhiqen në çdo moment nga negociatat pa qenë të detyruar të japin arsye.

212 Shih: Courtney dhe Fairbairn Ltd kundër Tolaini Bros (Hotels) Ltd, 1975, 1 WLR 297. 213 Shih: Walford kundër Miles, 1992, 2 AC 128.

85

Development214 dhe British Steel Corporation kundër Cleveland Bridge & Engineering Co Ltd215. Në të dyja këto çështje vërehet se kontrata nuk mund të mbulojë dot situata të fazës para lidhjes së kontratës. Në rastin Regalian negociatat ishin ndërprerë për shkak të vonesave që kishin ndodhur dhe shoqëria falimentoi duke e lënë Regalian-in me 2891 paund humbje që rezultonte nga puna përgatitore që ishte bërë në llogari të kontratës që mendohej se do të lidhej. Gjyqtari, në këtë rast vlerësoi se: “Aty ku palët kanë nisur negociatat në mënyrë të shprehur, pavarësisht se sa palët kanë pritur nga kontrata që dëshironin të materializonin, secila nga palët është e lirë të ndërpresë negociatat në çdo kohë…çdo shpenzim që mund të kenë bërë palët gjatë përgatitjes për kontratën që dëshirojnë të lidhin, është pjesë e riskut të tyre.” Kjo mënyrë interpretimi është qasja e njohur angleze “gjithçka ose asgjë”. Edhe në rastin e British Steel, nuk arrihej dot të konkludohej se ishte lidhur një kontratë për shkak se kishin mbetur çështje të pazgjidhura nga palët për kushtet e kontratës. Në këtë çështje bëhej fjalë për material ndërtimi që British Steel do të furnizonte kompaninë për një ndërtim në Arabinë Saudite. Edhe pse mallrat u nisën, pas diskutimeve të shumta nuk u arrit dot të arrihej një marrëveshje. British Steel, e cila kishte vepruar në mirëbesim, u dëmtua nga kthimi me vonesë i mallrave. Megjithatë, për të zgjidhur pasojat në këtë rast duhej kërkuar përtej kontratës. Konkretisht, pala që kishte kërkuar fillimin e ekzekutimit të kontratës përpara se sa të arrihej një marrëveshje formale, e vlefshme ligjërisht, duhej të shpërblente palën tjetër për punën e realizuar. Kjo marrëdhënie quasi kontraktore rregullohej nga e drejta e kthimit ose nga begatimi pa shkak. Megjithatë, këto institute nuk janë në gjendje të ndërhyjnë në mënyrën më të duhur për të zgjidhur pasojat216

Reflektimet e para i gjejmë në kontratat e sigurimit, te të cilat njihet detyrimi për të dhënë informacion, detyrim që është brenda konceptit të mirëbesimit. Ky është një rast përjashtimor, pasi e drejta angleze nuk njeh detyrim për dhënie informacioni, përkundrazi, e konsideron heshtjen si të artë dhe nuk njeh asnjë përgjegjësi për mosdhënie informacioni gjatë fazës parakontraktore, siç u vendos edhe në çështjen ING Bank NV kundër Ros Roca SA

. Megjithatë, edhe pse në sistemin common law nuk ka përgjegjësi në rast të

ndërprerjes së negociatave dhe nuk njihet parimi i mirëbesimit në mënyrë të drejtpërdrejtë, duke pasur parasysh se çfarë po ndodh në sistemet e tjera dhe në të drejtën në nivel ndërkombëtar (Bashkimi Evropian, konventat ndërkombëtare, projektet e përbashkëta për harmonizimin e të drejtës tregtare etj.), duket se kjo do të influencojë në zhvillimin e mëtejshëm të praktikës në këtë fushë.

217

Rëndësia dhe vendi që zë kontrata në common law, bën që brenda konceptit të kontratës të trajtohet edhe çdo pyetje që lidhet me fazën parakontraktore. Pra, mund të arrijmë në konkluzionin se natyra juridike e përgjegjësisë parakontraktore për të drejtën angleze është e natyrës kontraktore. Mënyrat që ka gjetur ky sistem për të njohur përgjegjësi në këtë fazë janë të ndryshme nga civil law, megjithatë ato ofrojnë mbrojtje për palët. Kështu, nëse pala arrin të provojë se ka pasur një propozim dhe një pranim, ka pasur qëllim për të lidhur një kontratë dhe gatishmëri nga ana e palëve, ligji kontraktor do

.

214 Shih: Regalian Properties plc kundër London Docklands Development Corp, 1995, 1 WLR 212. 215 Shih: British Steel Corporation kundër Cleveland Bridge & Engineering Co Ltd, 1984, 1 All ER 504. 216 Paula Giliker, A role for tort in pre-contractual negotiations? An examination of English, French and Canadian law, 2003, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 52, Nr. 4, fq. 972. 217 Shih: ING Bank NV kundër Ros Roca SA, 2012, 1 WLR 472.

86

të përdorë mjete të tjera për të rregulluar konflikte që burojnë në fazën përpara se kontrata të lidhej. Për shembull, gjyqtari do të përdorë mashtrimin ose gabimin, dhe do t’i japë përgjigje pyetjeve që lidhen me efektet e veprimeve të kryera në fazën parakontraktore218. Megjithatë, në rastin kur pala kërkuese nuk ka arritur dot në një kontratë përfundimtare, ajo mbetet tërësisht e pambrojtur dhe kjo, mund të çojë në padrejtësi. Në kushtet e modernizuara të tregut dhe të rolit të veçantë të fazës parakontraktore në arritjen e marrëveshjes, nuk mund të jetë më e pranueshme ideja e shmangies së analizës dhe rregullimit të efekteve që duhet të ketë edhe për sistemin common law faza e bisedimeve mes palëve. Këto rregullime bëhen edhe më të nevojshme në rastin e negociatave që zgjasin shumë në kohë dhe kur palët shkojnë në mënyrë graduale drejt krijimit të kontratës duke harxhuar kohë dhe para. Kohët e fundit është hedhur ideja që edhe në sistemin anglez të pranohet faza parakontraktore si pjesë e dëmit jashtëkontraktor. Përpjekjet për ta klasifikuar si dëm ekonomik nuk kanë qenë shumë të suksesshme. Përveç faktit të mirëpritur se qëllimi i njohjes së dëmit ekonomik është mbrojtja e palëve gjatë tregtisë apo marrëdhënieve të biznesit, ky klasifikim ka sjellë edhe mendimin se ky parashikim do të shkaktonte intimidim dhe zgjidhje të kontratave pasi ato të ishin lidhur219. Në çështjen Box kundër Midland Bank220

218 Paula Giliker, A role for tort in pre-contractual negotiations? An examination of English, French and Canadian law, 2003, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 52, Nr. 4, fq. 969-993. 219 BS Markensis, SF Deakin, Tort Law, Botim i katërt, 1999, Oxford Clarendon Press, fq. 466. 220 Shih: Box kundër Midland Bank, 1979, 2 LR 391.

, gjykata e tejkaloi qëndrimin tradicional që kundërshton kërkesën për dëm ekonomik dhe njohu të drejtën e dëmshpërblimit për shpenzimet e kryera gjatë negociatave për marrjen e një overdraft-i nga banka. Në çështjen në fjalë, Box kishte pasur një takim me menaxherin e bankës ku kishte aplikuar për të marrë overdraft dhe ky i fundit e kishte siguruar që do t’i akordohej overdrafti dhe pjesa e komisionit ishte thjesht një formalitet. Në fakt, kërkesa e Box u refuzua nga banka dhe gjykata i njohu të drejtën e kompensimit. Megjithatë, ky është një rast u izoluar dhe nuk mund të konkludohet se gjykata angleze mban këtë qëndrim në të tilla çështje.

4.5 E drejta shqiptare Kodi Civil shqiptar nuk ka një dispozitë të posaçme për përgjegjësinë

parakontraktore. Megjithatë, interpretimi i nenit 674 na çon në konkluzionin se duhet të pranohet përgjegjësia në fazën e bisedimeve dhe negociatave mes palëve. Konkretisht sipas kësaj dispozite: “Palët gjatë zhvillimit të bisedimeve për hartimin e kontratës, duhet të sillen me mirëbesim ndaj njëra-tjetrës. Pala që ka ditur, ose që duhej të dinte shkakun e pavlefshmërisë së kontratës dhe nuk ia ka bërë të ditur atë palës tjetër, detyrohet të shpërblejë dëmin që kjo e fundit ka pësuar, për shkak se besoi pa fajin e vet në vlefshmërinë e kontratës.”

Kjo dispozitë është e përbërë nga dy paragrafë. Paragrafi i parë kërkon që palët të sillen në mirëbesim gjatë zhvillimit të bisedimeve për hartimin e kontratës. E shprehur në këtë mënyrë, nuk del e qartë faza e bisedimeve ose faza negociatore. Kjo për arsyen se Kodi Civil shqiptar dhe doktrina, deri më tani, i kanë dhënë më shumë rëndësi propozimit dhe pranimit si momente kyçe të krijimit të kontratës dhe nuk kanë folur shumë për fazën që iu paraprin atyre.

87

Periudha negociatore është periudha që prej momentit të fillimit të bisedimeve, deri në arritjen e një propozimi final, propozim i cili duhet të përmbajë të gjitha kushtet për lidhjen e kontratës dhe të detyrojë palën propozuese menjëherë në momentin që jepet pranimi i palës që i drejtohet. Ky dallim duhet të ishte shprehur edhe në këtë dispozitë. Megjithatë, kjo mënyrë të shprehuri nuk duhet të ndalojë interpretuesit e ligjit për ta lexuar dispozitën sipas këtij arsyetimi dhe duke pranuar detyrimin e mirëbesimit në fazën e negociatave. Pra, elementi i dytë i rëndësishëm i këtij neni është mirëbesimi. Në këtë mënyrë, edhe KCSH, përgjegjësinë parakontraktore e lidh me detyrimin për të vepruar në mirëbesim. Edhe pse nuk e parashikon shpërblimin e dëmit në mënyrë të drejtpërdrejtë, rasti kur palët nuk veprojnë në mirëbesim gjatë fazës parakontraktore, është rasti i parë që sjell përgjegjësi parakontraktore dhe pala që ka dëmtuar duhet të shpërblejë dëmin. Do të ngelet në diskrecion të gjykatës të përcaktojë rast pas rasti se kur palët nuk kanë vepruar në mirëbesim. Bisedimet mes palëve dhe përllogaritja e dëmit të shkaktuar do të analizohet gjerësisht në kreun tre.

Lidhur me natyrën e përgjegjësisë parakontraktore, sipas ligjit dhe praktikës shqiptare, nuk ka një përcaktim final nëse përgjegjësia parakontraktore është e natyrës kontraktore apo jashtëkontraktore. Për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetje duhet të interpretojmë në mënyrë të krahasuar dispozitat e ligjit shqiptar me ato italiane dhe franceze. Ka shumë ngjashmëri ndërmjet parashikimeve që kanë këto kode me KCSH-në, edhe pse ato e kanë të shprehur qartë dhe drejtpërdrejtë përgjegjësinë në rastin e negociatave, gjë që nuk vërehet në KCSH. Gjithashtu, praktika gjyqësore e pasur me çështje të kësaj natyre, sikurse u tregua në pjesët e mëparshme të këtij kreu, e ka ndarë çështjen e natyrës së kësaj përgjegjësie duke pranuar tezën jashtëkontraktore. Duke qenë se KCSH, ka shumë ngjashmëri me KCI-në, duke qenë se ky i fundit është marrë si referencë në hartimin e tij, mund të pranohet se edhe në rastin e Shqipërisë, përgjegjësia parakontraktore ka natyrë jashtëkontraktore.

Duhet vënë re se në të tri kodet e sipërpërmendura, ligjvënësi përdor termin “palë” koncept ky i lidhur ngushtësisht me ekzistencën e kontratës. Duke e krahasuar me dispozitat e tjera që lidhen me fazat para lidhjes së kontratës, siç janë momenti i propozimit dhe pranimit, përsëri vërejmë se në këto të fundit ligjvënësi ka përdorur termin “persona”, “propozuesi”, “pranuesi” dhe jo palë. Megjithatë, kjo terminologji e përdorur nuk duhet të çojë drejt orientimit se kemi të bëjmë me përgjegjësi të natyrës kontraktore221

Gjithashtu, për të ndihmuar në arritjen e një konkluzioni lidhur me natyrën jashtëkontraktore të përgjegjësisë parakontraktore, mund t’i referohemi ligjit nr. 10428, datë 2.6.2011,“Për të drejtën ndërkombëtare private”, i cili, në nenin 70 të tij, me titull “Përgjegjësia parakontraktore”, thotë se: “1. Ligji i zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore, që rrjedhin nga marrëveshjet para lidhjes së kontratës, pavarësisht nga fakti i lidhjes ose jo të kontratës, është ligji që zbatohet për kontratën ose që do të zbatohej në rast se ajo do të ishte lidhur.” Pra, ky ligj përcakton se detyrimet e fazës para lidhjes së kontratës janë të natyrës jashtëkontraktore. Kjo dispozitë ju referohet

. Sjellim në vëmendje se edhe në rastin francez apo italian, edhe pse është përdorur termi “palë”, kjo nuk i ka penguar gjykatat dhe studiuesit ta klasifikojnë si përgjegjësi jashtëkontraktore.

221 Ardit Kuka, Disa aspekte teorike dhe praktike të përgjegjësisë parakontraktore, 2016, Shkolla e Magjistraturës, fq. 30.

88

konkretisht marrëveshjeve që lidhen para lidhjes së kontratës, të cilat i përfshijnë edhe negociatat dhe bisedimet e zhvilluara mes palëve.

Përsa i takon jurisprudencës shqiptare, nuk mund të themi se kemi një qëndrim përfundimtar dhe të analizuar tërësisht nga gjykatat, pasi rastet kur është diskutuar lidhur me përgjegjësinë parakontraktore janë të pakta.

Gjykata e Lartë, në një çështje të paraqitur përpara saj, njëra palë pretendonte se i ishte shkaktuar dëm i përbërë nga shpenzimet e shkaktuara në shumën 350000 euro, humbjen e shkaktuar nga investimet e kryera lidhur me punimet në kantierin e Kalivaçit, dëmit të shkaktuar vlerës së projektit që nuk mund të realizohet më dhe dëmin jashtëkontraktor të shkaktuar ndaj shoqërisë. Sipas palës së paditur rasti ka të bëjë me shkelje të detyrimit të marrë lirisht përsipër nga ana e të paditurve dhe se me këtë akt unilateral këta të fundit nuk nënshkruan kontratën për të cilën palët kanë rëndë dakord gjatë fazës së negocimit. Në vendimin e saj222

Vlerësoj se klasifikimi i përgjegjësisë parakontraktore si përgjegjësi jashtëkontraktore është klasifikimi i duhur. Edhe pse qëllimi final i palëve është lidhja e një kontrate me palën tjetër, në fazën negociatore, palët janë më shumë të interesuara që negociatat të shkojnë mirë dhe të lidhet kontrata. I përket një faze të mëvonshme interesi në përmbushjen e kontratës. Si rrjedhojë, në fazën e negociatave, pala e cila besoi në lidhjen e kontratës dhe u tregua e drejtë gjatë zhvillimit të bisedimeve, kërkon të shpërblehet për dëmin që i është shkaktuar për shkak se ka harxhuar kohë dhe para. Pra, pala, në këtë fazë nuk kërkon përmbushjen e kontratës, por vetëm shpërblimin e dëmit. Nëse palës do t’i njihej shpërblimi i dëmit kontraktor duke u bazuar në faktin se kontrata e synuar nuk u arrit të zbatohej, kjo do të sillte një mbi kompensim të palës duke mos marrë në konsideratë asnjë risk, gjë që del jashtë natyrës së negociatave. Duhet të pranohet se gjithë procesi negociator ka një risk të shtuar. Kjo është arsyeja themelore pse vlerësoj se është më e përshtatshme që përgjegjësia parakontraktore të trajtohet si pjesë e dëmit jashtëkontraktor. Me anë të dëmit jashtëkontraktor, pala do të arrinte të

, gjykata thotë se: “15. Ndryshe nga sa pretendohet nga palët ankuese, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, në shqyrtim të akteve të ndodhura në dosjen gjyqësore, objektit dhe shkakut të padisë, pretendimeve të parashtruara në këto akte, përmbajtjes së akteve shkresore të fashikulluara në dosjen gjyqësore, vendimit të gjykatës, shkaqeve të ankimit dhe parashtrimeve në seancë gjyqësor në Gjykatën e Lartë, arrin në përfundimin se padia e palës paditëse, shoqëria “Kalivaç Green Energy” SHPK, ka të bëjë me detyrime që kanë lindur nga shkaktimi i dëmit në territorin e Republikës së Shqipërisë dhe në rrethana të tilla mosmarrëveshja objekt gjykimi i përket juridiksionit të gjykatave shqiptare.” Në përcaktimin e juridiksionit, gjykata i referohet ligjit nr. 10428, datë 2.6.2011, “Për të drejtën ndërkombëtare private” dhe në arsyetimin e saj vijon me përcaktimin e natyrës së kësaj marrëdhënie detyrimi si jashtëkontraktore: “16.2. Pretendimi se pala paditëse me mandatin e “Këshillimit Financiar” ka përcaktuar se gjykata kompetente për shqyrtimin e mosmarrëveshjeve që mund të lindnin do të jetë Gjykata e Milanos, nuk përbën shkak të ligjshëm për nxjerrjen e kësaj çështje jashtë juridiksionit të gjykatave shqiptare. 16.2.a. Kjo për arsye se nuk mund të ketë marrëveshje lidhur me juridiksionin në rastet e shkaktimit të dëmit jashtëkontraktor. Një marrëveshje e tillë mund të bëhet midis palëve vetëm pas lindjes të detyrimit nga shkaktimi i dëmit, pas ndodhjes së faktit të paligjshëm.”

222 Shih vendimin nr. 238, 00-2015-2446, datë 7.5.2015 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

89

shpërblehej për shpenzimet që ka bërë gjatë negociatave duke qenë në mirëbesim. Baza e kërkesës së palës nuk është fitimi që mund të ketë marrë pala tjetër, por mjafton që pala kërkuese të ketë bërë shpenzime për të cilat duhet të shpërblehet. Kur themi duhet të shpërblehet, duhet të kërkojmë edhe arsyet se pse pala duhet të shpërblehet. Do të ishte interpretim jo i drejtë nëse do të thoshim se nuk duhet të ketë risk në negociata, por gjithashtu nuk duhet menduar se risku mund të frenojë palët që të hyjnë në negociata. Ai është pjesë esenciale e kontratës në të gjitha fazat e saj. Shpërblimi i dëmit në negociata duhet të burojë nga sjellja abuzive ose e gabuar e palës.

Nga sa analizuam më sipër, për Shqipërinë, edhe pse njihet përgjegjësia parakontraktore nga ligji, do të jenë gjykatat ato që, me anë të praktikës gjyqësore do të klasifikojnë në mënyrë përfundimtare këtë lloj përgjegjësie.

Paragrafi i dytë i nenit 674 të KCSH-së i referohet situatës kur kontrata mes palëve është lidhur, mirëpo ajo është e pavlefshme për shkak se ka ekzistuar një shkak, që njëra prej palëve e njihte që në fazën e negociatave, i cili është shkak i pavlefshmërisë së kontratës.

Në rastin e pavlefshmërisë, shpërblimi i dëmit rregullohet në mënyrë të posaçme. Kodi Civil përcakton se efekt i pavlefshmërisë është kthimi i palëve në gjendjen e mëparshme dhe si për pavlefshmërinë absolute, edhe për pavlefshmërinë relative, parashikohet mundësia për të dëmshpërblyer palën tjetër. Si shembull, neni 108 parashikon se pala që ka zotësi për të vepruar, detyrohet t’i shpërblejë të miturit dëmin që ky ka pësuar për shkak se veprimi juridik konstatohet apo shpallet i pavlefshëm, në rastin kur veprimi juridik shpallet i pavlefshëm për arsye se është kryer nga një i mitur që nuk ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç ose nga një i mitur që ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç, por pa pëlqimin e prindit ose kujdestarit. Neni 109 parashikon se pala që ka pasur zotësi për të vepruar detyrohet t’i shpërblejë palës tjetër dëmin që kjo palë ka pësuar, në rastin kur veprimi juridik shpallet i pavlefshëm për arsye se është kryer nga një person të cilit i është hequr krejtësisht zotësia për të vepruar ose për arsye se është kryer nga një person të cilit i është kufizuar zotësia për të vepruar pa pasur pëlqimin e kujdestarit të tij. Në vazhdim, neni 110 parashikon se në rastin kur njëra nga palët ka qenë në lajthim, ky veprim juridik shpallet i pavlefshëm dhe pala tjetër detyrohet t`i shpërblejë palës tjetër dëmin që kjo ka pësuar për shkak se veprimi juridik është shpallur i pavlefshëm. Kodi nuk njeh vetëm këto raste të pavlefshmërisë. Kështu, në rastin e mashtrimit, kanosjes, apo nevojës së madhe, Kodi nuk bën ndonjë rregullim të mëvetshëm të pasojave. Megjithatë nuk mund të pranohet se në këto raste nuk mund të kemi shpërblim dëmi. Nëse interpretojmë në mënyrë të lidhur nenin 106: “Kur veprimi juridik është i pavlefshëm për arsye se vjen në kundërshtim me ligjin, ose është bërë me qëllim mashtrimi të ligjit, çdo gjë që palët i kanë dhënë njëra-tjetrës merret dhe kalon në të ardhurat e shtetit dhe kur nuk është e mundur të merret po ajo gjë, kërkohet vlefta e saj. Kur njëra nga palët ka vepruar në mirëbesim, gjykata mund të vendosë që çdo gjë që ka dhënë kjo palë t’i kthehet kësaj dhe kur nuk është e mundur kthimi i po kësaj gjëje, i paguhet vlefta e saj.”, nenin 107 “Kur veprimi juridik shpallet i pavlefshëm për arsye se është bërë me mashtrim, kanosje, nga nevoja e madhe ose sepse mungon forma e kërkuar nga ligji, secila nga palët duhet t’i kthejë palës tjetër çdo gjë që ka marrë prej saj dhe, kur nuk është e mundur t’i kthehet po ajo gjë, t’i paguhet vlefta e saj.” me nenin 674 dhe nenin 608, që përcakton përgjegjësinë për shkaktimin e dëmit jashtëkontraktor, mund të

90

konkludojmë se e drejta për të kërkuar dëmshpërblim duhet t’i njihet edhe palës, e cila e ka lidhur kontratën në kushtet e mashtrimit, kanosjes, nevojës së madhe etj.

Sa i takon natyrës së kësaj përgjegjësie, trajtimi që i bëhet pavlefshmërisë dhe pasojave të ardhura prej saj, në të drejtën shqiptare, është trajtim i lidhur ngushtësisht me kontratën, edhe pse kontrata e pavlefshme është një kontratë që nuk ka ekzistuar ndonjëherë. Kështu, Gjykata e Lartë, pranon se dëmi i shkaktuar nga pavlefshmëria e kontratës është dëm kontraktor.223 Si referencë shërbeu vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë224

Rasti i dytë është qëndrimi italian. Në të drejtën italiane, përgjegjësia parakontraktore shtrihet edhe në rastin e kontratave që gjykata dhe doktrina i quajnë kontrata të pafavorshme. Pozicioni klasik i përgjegjësisë vetëm në rastin e kontratave të pavlefshme, u përmbys në vitin 2007 nga Gjykata e Kasacionit e Italisë, Seksionet e Bashkuara

, e cila gjatë arsyetimit tha se: “edhe pse kontrata është e pavlefshme, dëmi i pretenduar nga pala e paditur kundërpaditëse është dëm kontraktor. Kjo pasi edhe veprimet juridike prodhojnë pasoja juridike të ligjshme, ato mund të sjellin pasoja juridike të paligjshme, siç mund të jetë edhe dëmi që vjen për shkak të mospërmbushjes së detyrimeve të përcaktuara në to”.

Në fakt, referuar edhe çfarë analizuam më sipër lidhur me format dhe pasojat e pavlefshmërisë, pavlefshmëria e veprimit juridik ka efekt ex tunc, pra, kontrata e pavlefshme ose e shpallur e pavlefshme konsiderohet se nuk është lidhur kurrë dhe nuk sjell asnjë pasojë juridike. Në këtë mënyrë, dëmi që mund të jetë shkaktuar nga pavlefshmëria nuk mund të jetë dëm kontraktor.

Po nëse kontrata është e vlefshme, por ajo nuk është e arsyeshme? Kur shkakton dëmtim të interesave të njërës palë?

Për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetje do të duhet sërish të shohim se çfarë qëndrimi kanë mbajtur vendet e tjera.

Rasti i parë është qëndrimi gjerman. KCGJ, në rastin e kontratave të hartuara nga njëra palë sipas një formati të caktuar dhe të cilat nuk lejojnë negocim nga pala tjetër, në nenin 307 parashikon se këto duhet të kalojnë testin e arsyeshmërisë. Këto parashikime të njëanshme do të jenë jo efektive nëse janë në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, nëse avantazhojnë në mënyrë të paarsyeshme palën tjetër. Ky avantazhim i paarsyeshëm mund të vijë edhe në rastin kur klauzolat nuk janë të qarta dhe të kuptueshme. Ky detyrim i rëndësishëm që vjen nga mirëbesimi, detyrimi për bashkëpunim dhe për informim të palës, veçanërisht në rastet kur vendosja e kushteve bëhet nga njëra palë, nuk është gjë tjetër veçse një mënyrë korrigjimi e situatave kur njëra palë e ka shtyrë palën tjetër të lidhë një kontratë të pafavorshme për të.

225

223 Shih vendimin nr. 238, datë 14.9.2016 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. 224 Shih vendimin nr.5909, datë 8.6.2012 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë. 225 Shih vendimin nr. 26724 dhe 26725, datë 19.12.2007 të Seksioneve të Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit të Italisë.

, kur u vlerësua detyrimi i bankës për t’iu dhënë informacion klientëve të saj. Gjykata konkludoi se kishim përgjegjësi parakontraktore kur një kontratë është e vlefshme por sjell disavantazh për njërën palë si rezultat i sjelljes së palës tjetër gjatë negociatave, e cila ka vepruar në kundërshtim me parimin e mirëbesimit. Në këtë rast shpërblimi i dëmit llogaritet si “pakësim i përfitimit” të ndodhur për shkak të sjelljes në kundërshtim me mirëbesimin e palës tjetër.

91

Pas vitit 2007, nga analiza që i është bërë jurisprudencës italiane nga studiues të së drejtës, është konkluduar se ekzistojnë dy raste që konsiderohen si kontrata të pafavorshme226

Situata e dytë i referohet rastit kur nga njëra palë janë dhënë deklarata mashtruese gjatë negociatave të cilat sjellin transaksione tregtare më pak të favorshme për njërën palë. Në këtë situatë, disavantazhi është subjektiv dhe i palidhur me vlerën e transaksionit në treg. Për ta ilustruar sjellim një vendim të Gjykatës së Kasacionit të Italisë të vitit 2008

: Situata e parë është atëherë kur sjellja e papërshtatshme çon në vendosjen e

kushteve kontraktore të ndryshme nga ato që do të ishin vendosur nëse do të ishte zbatuar parimi i mirëbesimit. Në këtë rast, disavantazhi është objektiv: një nga palët, për shkak të sjelljes në keqbesim të palës tjetër, blen me një çmim që është ndryshe nga vlera e tregut.

227

Për të analizuar elementet e përgjegjësisë parakontraktore do të nisemi nga konkluzioni i arritur lidhur me natyrën e saj, pra duke e konsideruar si përgjegjësi me natyrë jashtëkontraktore. Burimi i kësaj përgjegjësie nuk është kontrata, por një fakt juridik, i cili konsiston në një veprim ose mosveprim që i ka paraprirë, ose ka shoqëruar formimin e kontratës (mosinformimi i palës tjetër apo ndërprerja e pajustifikuar e negociatave)

, ku, gjatë negociatave për blerjen e një makine industriale, shitësi informon klientin e tij se shitja do të ishte subjekt i një përfitimi tatimor në tridhjetë e tre për qind të vlerës së pasurisë, pa e ditur se përfitimi ishte pezulluar nga qeveria italiane disa muaj më parë. Blerësi i besoi shitësit dhe bleu makinerinë. Por, sapo mori dijeni se nuk kishte të drejtën e përfitimit tatimor, ai kërkoi shpërblim për dëmin e shkaktuar pasi ai nuk ishte informuar siç duhet. Shitësi pretendoi se nuk mund të kishte asnjë detyrim para kontraktor sepse palët kishin hyrë në një kontratë të vlefshme. Gjykata e Kasacionit e konsideroi këtë si një rast të përgjegjësisë parakontraktore që rrjedh nga një 'kontratë e vlefshme, por e pafavorshme', e tillë që “rënia e përfitimit ose rritja e barrës ekonomike” për shkak të shkeljes së mirëbesimit duhej të kompensohej.

Në Shqipëri nuk ka pasur ndonjë çështje të tillë në gjykatë. Mendoj se vlerësimi që bëjnë gjykatat italiane është i drejtë dhe kjo mënyrë interpretimi, e zgjeruar, që ata i bëjnë konceptit të përgjegjësisë parakontraktore duhet të merret në konsideratë edhe nga gjykatat shqiptare duke marrë gjithmonë si referencë paragrafin e parë të nenit 674 të KCSH-së, pra bazuar në parimin e mirëbesimit.

5. Elementet e përgjegjësisë parakontraktore në fazën e bisedimeve

paraprake

228 dhe i ka shkaktuar një dëm palës tjetër, me dashje ose nga pakujdesia229

226 Tommasso Febbrajo, Good faith and precontractual liability in Italy: Recent developments in the interpretation of article 1337 of Italian Civil Code, The Italian Law Journal, Edizione Scientifiche Italiane, Nr. 2/2016, fq. 301. 227 Shih vendimin nr. 24795, datë 8.10.2008 të Gjykatës së Kasacionit të Italisë. 228 Francesco Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 345. 229 Idem, fq. 355.

. Në Kodin Civil shqiptar, baza e përgjegjësisë civile jashtëkontraktore është neni

608 e në vijim. Neni 608 përcakton se: “Personi që, në mënyrë të paligjshme dhe me faj, i shkakton tjetrit një dëm në personin ose në pasurinë e tij, detyrohet të shpërblejë dëmin e shkaktuar.”

92

Nga përkufizimi i mësipërm dalin si elementet objektive: veprimi ose mosveprimi i paligjshëm, dëmi, lidhja shkakësore, edhe ata subjektivë, faji. 5.1 Veprimi ose mosveprimi i paligjshëm

Kushti i parë i përgjegjësisë parakontraktore është që njëra prej palëve të veprojë

në mënyrë të paligjshme ose të mosveprojë, atëherë kur duhet të veprojë. Pra, duhet të ekzistojë një detyrim ligjor për të vepruar në një mënyrë të caktuar.

Në rastin e përgjegjësisë parakontraktore ekziston detyrimi ligjor për t’u sjellë në mirëbesim. Kështu, secila prej palëve duhet të sillet në mënyrë të drejtë dhe të ndershme, pa i shkaktuar dëm interesave të palës tjetër. Pala nuk duhet të nisë apo të vazhdojë bisedimet nëse nuk ka si qëllim të lidhë një kontratë. Gjithashtu, ajo nuk duhet të nisë dhe të vazhdojë bisedimet kur e di se kontrata, edhe sikur të lidhet, do të jetë e pavlefshme. Gjithashtu, ndaj palëve që po zhvillojnë bisedime për lidhjen e një kontrate, ligji njeh detyrimin që ato të japin informacionin e nevojshëm palës tjetër, që ato të ruajnë informacionin konfidencial etj. Mosveprimi i tyre në këtë mënyrë do të përbënte një sjellje të paligjshme dhe do të ishte një ndër kushtet për të pasur përgjegjësi parakontraktore.

5.2 Dëmi parakontraktor Për të pasur dëm parakontraktor mjafton që të cenohet interesi i palës tjetër,

interes i cili gëzon mbrojtje nga rendi juridik ose nga zakonet e mira. Në fazën parakontraktore, interesi i përbashkët i palëve duhet të jetë lidhja e kontratës. Periudha parakontraktore duhet të shërbejë për të kuptuar funksionin ekonomik dhe dobinë që do të ketë kontrata dhe arritjen e dakordësisë lidhur me kushtet kontraktore. Nëse, ndonjëra prej palëve, tërhiqet nga negociatat, në një kohë të papërshtatshme, pa dhënë arsye, kur i ka krijuar bindjen palës tjetër se kontrata do të lidhej, ajo mund t’i ketë shkaktuar dëm palës tjetër. Ky dëm është zakonisht një dëm ekonomik që lidhet me shpenzimin e kohës, mjeteve financiare, humbjen e rasteve për lidhjen e kontratës me palë të tjera etj.

Megjithatë, dëmi i shkaktuar mund të jetë edhe i natyrës morale. Për shembull, nga zbulimi i informacionit konfidencial të marrë gjatë zhvillimit të negociatave, pala mund të pësojë një dëm në imazhin e saj, ose vetë moslidhja, pa arsye, e kontratës së negociuar mes palëve, mund të prishë imazhin e suksesit që një subjekt mund të ketë në treg.

5.3 Lidhja shkakësore Dëmi duhet të jetë rrjedhim i drejtpërdrejtë dhe i menjëhershëm i veprimit ose

mosveprimit të personit, ku ky i fundit duhet të ketë shkaktuar të parin. Në mënyrë që një veprim ose mosveprim të jetë shkaktar për ardhjen e dëmit, ai duhet të shfaqet si një rrjedhojë e parashikueshme dhe e paevitueshme e tij230. Verifikimi i lidhjes shkakësore nuk bëhet thjesht nga mundësia që ka veprimi të sjellë dëmin, por në bazë probabiliteti231

230 Francesco Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 362. 231 Luciano Ciafardini, Fausto Izzo, Kodi Civil me jurisprudencë, 2008, botim i 11-të, fq. 2399.

.

93

Kështu, në rast se palët nisin diskutimet për lidhjen e një kontrate e cila kërkon njohuri profesionale, secila prej palëve do të jetë e detyruar të paguajë ose të punësojë një person të caktuar, fizik apo juridik. Në rast se bisedimet ndërpriten nga njëra palë, pa dhënë asnjë arsye, kur ato ishin drejt fundit, dhe kur nga tërësia e ecurisë së bisedimeve dukej se do të arrihej të lidhej një marrëveshje, atëherë është shkaktuar një dëm ekonomik, pasi pagesa që i është bërë ekspertit nuk ka shërbyer për asgjë, ka qenë një shpenzim i kotë, një humbje, një dëm.

5.4 Faji Faji është qëndrimi psikik që ka personi ndaj veprimeve të tij dhe pasojës së

ardhur prej tyre. Në kuptimin teknik juridik, faji konsiston në një sjellje të vetëdijshme të personit, i cili edhe pse mund të mos ketë si synim shkaktimin e dëmit, e shkakton atë qoftë edhe me neglizhencë apo pakujdesi232

Baza ligjore që shërben për shpërblimin e dëmit jashtëkontraktor është neni 640 i Kodit Civil: “Dëmi pasuror që shpërblehet përbëhet nga humbja e pësuar dhe fitimi i munguar. Shpërblehen gjithashtu shpenzimet e kryera në mënyrë të arsyeshme për të shmangur ose pakësuar dëmin, ato që kanë qenë të nevojshme për të përcaktuar

. Kodi Civil parashikon se: “Personi që ka shkaktuar dëmin nuk përgjigjet kur

provon se nuk ka faj”. Në këtë mënyrë është vendosur standardi i prezumimit të fajësisë. I dëmtuari do të duhet vetëm të provojë se i është shkaktuar dëm nga dëmtuesi dhe dëmtuesi do të jetë i detyruar të provojë se nuk ka faj, dhe jo i dëmtuari të provojë se pala tjetër ka vepruar me faj. Ky parashikim është menduar si më i përshtatshmi në përgjegjësinë jashtëkontraktore për vetë mundësinë e të provuarit që ka pala që akuzohet se ka shkaktuar dëm për të dhënë të dhëna që lidhen me veprimin e saj dhe kushtet në të cilat ai ka ndodhur, të dhëna që mund të jetë shumë e vështirë ose e pamundur që të dihen nga pala e dëmtuar.

Për situatën parakontraktore, duket se ky qëndrim nuk është shumë efektiv dhe i përshtatshëm, për sa kohë që prezumohet se palët, në momentin që hyjnë në një marrëdhënie bisedimesh e negociatash, kanë si qëllim lidhjen e një kontrate. Gjithashtu, parimi më i rëndësishëm udhëheqës i sjelljes së palëve gjatë negociatave është parimi i mirëbesimit. Siç do të shikohet edhe në kreun IV, mirëbesimi prezumohet se ekziston mes palëve. Duhet të jetë pala e dëmtuar ajo që duhet të provojë se pala tjetër ka vepruar në keqbesim duke i shkaktuar asaj një dëm.

Sa i takon fajit, në përgjegjësinë parakontraktore, detyrimi i mirëbesimit shihet në kuptimin objektiv dhe nuk është e rëndësishme të ketë një veprim me dashje, por mjafton edhe një sjellje e paqëllimshme e palës, që pa shkak, ndërpret negociatat, duke zhgënjyer pritshmëritë e palës tjetër që, për shkak se besonte në lidhjen e kontratës, ka kryer shpenzime dhe ka humbur mundësi të tjera për lidhjen e kontratës.

6. Shpërblimi i dëmit parakontraktor Pala, e cila për shkak të sjelljes së saj në kundërshtim me parimin e mirëbesimit,

gjatë fazës së lidhjes së kontratës, ka shkaktuar një dëm, detyrohet të dëmshpërblejë palën tjetër.

232 Luciano Ciafardini, Fausto Izzo, Kodi Civil me jurisprudencë, 2008, botim i 11-të, fq. 2398.

94

përgjegjësinë dhe masën e dëmit, si dhe shpenzimet e arsyeshme të kryera për të siguruar shpërblimin në rrugë jashtëgjyqësore.”

Në rastin e përgjegjësisë parakontraktore, nëse njëra palë ka hyrë ose ka vazhduar negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës, ose nëse ajo i ka ndërprerë negociatat në mënyrë të menjëhershme dhe pa dhënë asnjë lloj arsye për këtë qëndrim, ose kur, për shkak të njohurive të saj profesionale, dinte rrethana që lidheshin me kontratën dhe nuk ia ka bërë të ditura këto palës tjetër, ose kur ka shfrytëzuar informacionin konfidencial të marrë gjatë fazës së bisedimeve kontraktore etj., ndërkohë që pala tjetër, ka pasur arsye të besojë dhe ka besuar në lidhjen e kontratës dhe për këtë shkak ka kryer edhe shpenzime, ka refuzuar kontrata me subjekte të tjera etj., pala dëmtuese duhet të shpërblejë palën e dëmtuar për çdo dëm ekomomik që ajo i ka shkaktuar, në formën e dëmit efektiv dhe fitimit të munguar233

Dëmi efektiv llogaritet nga tërësia e elementeve konkrete që kanë sjellë shpenzime gjatë fazës së bisedimeve dhe të zhvilluara për hir dhe në favor të tyre. Këtu mund të përfshihen, punësim personeli, pagat e tyre, shpenzime transporti dhe logjistike, pagesa ekspertësh etj. Në një vendim të vitit 2017, Gjykata e Milanos, Itali, pranoi se përgjegjësia për shpërblimin e dëmit efektiv do të shtrihej edhe mbi shpenzimet e pagesave të parashikuara, por të papaguara ende

.

234

Kur negociatat për lidhjen e një kontrate janë me elementë të huaj, atëherë, në rastin e një sjellje dëmtuese gjatë fazës parakontraktore, do të lindë pyetja lidhur me ligjin e zbatueshëm. Përcaktimi i ligjit që do të zgjidhë çështjen e përgjegjësisë parakontraktore ndërmjet palëve has vështirësi për shkak të natyrës së ndryshme që i njihet asaj nga shtete të ndryshme. Siç është përmendur në këtë kre, disa shtete e klasifikojnë përgjegjësinë parakontraktore si përgjegjësi kontraktore, rasti i Gjermanisë, shtete të tjera si jashtëkontraktore, rasti i Francës, Italisë, Shqipërisë, ndërsa shtete të tjera e njohin nën institute të ndryshme, siç është rasti i të drejtës angleze. Kjo pasiguri lidhur me natyrën e

. Fitimi i munguar përfshin dëmin e pësuar si pasojë e humbjes së mundësive të

tjera për lidhjen e kontratave të njëjta ose të ngjashme me atë që synohej të lidhej mes palëve. Në vendimin e sipërpërmendur, gjykata hodhi një hap të rëndësishëm në kuptimin që i dha fitimit të munguar si komponent i shpërblimit të dëmit parakontraktor, duke kërkuar si kusht që pala të vërtetonte 50 për qind mundësi suksesi me kontratën që mund të kishte lidhur nëse nuk do të kishte besuar në kontratën me palën dëmtuese. Megjithatë, gjykata thekson se ky dëmshpërblim duhet të jetë logjik dhe jo arbitrar.

Shpërblimi i dëmit parakontraktor nuk përfshin fitimin që do të vinte nëse kontrata do të ishte lidhur. Shpërblimi i dëmit është një mënyrë për të kompensuar atë çfarë pala ka humbur si rezultat i besimit që ajo ka pasur në lidhjen e kontratës, por jo humbjen e ekzekutimit të vetë kontratës, përderisa kontrata nuk është lidhur.

Në aspektin procedural, e drejta e palës së dëmtuar për të kërkuar shpërblim dëmi i nënshtrohet afatit të parashkrimit trevjeçar, sipas nenit 115/dh të Kodit Civil, për dëmin jo kontraktor. Ky afat fillon nga momenti që pala ka dijeni për dëmin e shkaktuar dhe personin që e ka kryer atë.

7. Përgjegjësia parakontraktore në të drejtën private evropiane

233 Luciano Ciafardini, Fausto Izzo, Kodi Civil me jurisprudencë, 2008, botim i 11-të, fq. 1438. 234 Shih vendimin nr. 4927, datë 4.5.2017 të Gjykatës Tregtare të Milanos.

95

kësaj përgjegjësie vështirëson zbatimin e rregullave të fazës parakontraktore në mënyrë uniforme, gjë që mund të sjellë rezultate të ndryshme në varësi të shtetit në të cilin gjykohet çështja. Gjithashtu, përcaktimi i ligjit të zbatueshëm bëhet edhe më i vështirë në rastin e përcaktimit të kriterit lidhës në një situatë parakontraktore (nëse do të jetë vendi ku është shkaktuar dëmi, vendi ku palët kryejnë veprime, vendi ku palët zhvillojnë bisedimet apo vendi që palët kanë parashikuar se do të japë efekt kjo mosmarrëveshje). Vendi ku është shkaktuar dëmi është vështirë të përcaktohet për shkak të natyrës së tij ekonomike dhe për shkak se negociatat mund të mos zhvillohen në praninë fizike të dy palëve. Edhe vendi ku palët zhvillojnë bisedimet është vështirë të përcaktohet për të njëjtën arsye. Duhet marrë parasysh se një pjesë e rëndësishme, ose tërësisht bisedimet, mund të zhvillohen me e-mail ose telefon. Gjithashtu, përcaktimi i vendit ku palët parashikojnë se do të ekzekutohet kontrata e pritshme mes tyre mund të bëhet i vështirë për t’u përcaktuar në rast se nuk arrihet dot të lidhet kontrata235

Në historinë e të Drejtës Evropiane, përpjekja e parë për të kodifikuar çështjen e ligjit të zbatueshëm për dëmin jashtëkontraktor në nivel ndërkombëtar ka qenë Ligji Unifikues i Beneluksit mbi të Drejtën Ndërkombëtare Private i vitit 1969. Edhe pse ky ligj nuk hyri asnjëherë në fuqi, ai ishte inovator për kohën

. Këto vështirësi kanë sjellë nevojën e vendosjes së një norme të veçantë në ligjin

evropian që të zgjidhë konfliktet në rastet e përgjegjësisë parakontraktore, në mënyrë që të arrihet një uniformitet ndërmjet vendeve të Bashkimit Evropian.

236

Përpjekja e dytë e rëndësishme ishte në vitin 1967, e cila u përfshi në Draft Konventën mbi Detyrimet Kontraktore dhe Jokontraktore e Komunitetit Ekonomik Evropian. Edhe në këtë rast parashikohej se ligji i zbatueshëm do të ishte ai i vendit ku kishte ndodhur sjellja dëmtuese, megjithatë, dispozita përjashtuese ishte më e elaboruar duke shtuar edhe rastin kur situata dëmtuese dhe mosmarrëveshja e krijuar kishin një lidhje të ngushtë me një shtet tjetër

. Kjo pasi ai parashikonte se për dëmin jashtëkontraktor do të zbatohej ligji i vendit ku është kryer sjellja dëmtuese, por parashikonte gjithashtu një rast përjashtimor. Nëse pasojat e sjelljes dëmtuese i përkasin sferës ligjore të një shteti, të ndryshëm nga shteti në të cilin ndodhi veprimi dëmtues, detyrimet që burojnë nga kjo sjellje do të përcaktohen nga ligji i këtij shteti. Në këtë mënyrë, arrihej që të përcaktohej ligji i zbatueshëm për çdo mosmarrëveshje që lidhej me shkaktimin e dëmit jashtëkontraktor që mund të përfshinte më shumë se një shtet.

237

Diskutimi mbi detyrimet jokontraktore dhe dëmin jashtëkontraktor u hap sërish në vitin 1997, në momentin kur Komisioni Evropian filloi të kërkonte mbi mënyrat se si të

. Megjithatë, dokumenti final u modifikua dhe në përfundim u vendos që t’i kushtohej më shumë vëmendje mosmarrëveshjeve kontraktore dhe të ngelej jashtë pjesa jokontraktore. Kështu, në vitin 1980 u krijua Konventa mbi Ligjin e Zbatueshëm për Detyrimet Kontraktore, e njohur ndryshe si Konventa Rome I, e cila hyri në fuqi në vitin 1981.

235 Najib Hage-Chahine, Culpa in Contrahendo in European Private International Law: Another Look at Article 12 of the Rome II Regulation, 2012, 32 Nw. J. Int'l L. & Bus. 451, aksesuar: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njilb/vol32/iss3/2. 236 Symeon C. Symeonides, Rome II and Tort Conflicts: A Missed Opportunity, 2008, The American Journal of Comparative Law Vol. 56, No. 1, fq. 173-222, aksesuar: https://www.jstor.org/stable/20454606?read-now=1&refreqid=excelsior%3A9eaab9b4bc2986426405174de9e1f468&seq=2#page_scan_tab_contents. 237 Ibid.

http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njilb/vol32/iss3/2�

https://www.jstor.org/stable/20454606?read-now=1&refreqid=excelsior%3A9eaab9b4bc2986426405174de9e1f468&seq=2#page_scan_tab_contents�


96

implementonte parashikimet e Traktatit të Amsterdamit për bashkëpunimin gjyqësor në çështje civile me ndikim ndërkufitar. Pas draftit të parë të 2002-shit të publikuar nga Komisioni Evropian, vetëm në vitin 2007 do të arrihej të merrej konsensusi nga Parlamenti Evropian pas konsultimesh e debatesh të gjata. Teksti final do të njihej si Rregullorja Rome II.

Neni 12 i Rregullores së Romës II mbi ligjin e zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore238

Vendosja në kreun e tretë të Rregullores së Romës II e bën këtë rregull drejtpërdrejtë të zbatueshëm për të gjitha shtetet e Bashkimit Evropian, pa qenë e nevojshme nxjerrja e një ligji të veçantë. Gjithashtu, në ndryshim nga Rregulloret e tjera që kanë fuqi vetëm në vendet e Bashkimit Evropian, Rregullorja Rome II ka zbatim universal, edhe për shtetet jashtë BE-së

është dispozita që parashikon ligjin e zbatueshëm për çështjet që lidhen me culpa in contrahendo, koncept i cili përfshin rastet e përgjegjësisë jo-kontraktore në fazën para lidhjes së kontratës.

239

Koncepti i culpa i contrahendo, sipas nenit 12 të Rregullores Rome II, është më i ngushtë se koncepti i përgjegjësisë parakontraktore. Ndërsa ky i fundit përfshin një pjesë të madhe të çështjeve që burojnë nga sjellja e palëve gjatë negociatave për lidhjen e një kontrate, culpa in contrahendo përfshin vetëm disa lloje përgjegjësish jo-kontraktore që rrjedhin nga marrëveshjet parakontraktore

dhe kjo përcaktohet në nenin 3 të saj. 7.1 “Culpa in contrahendo” në Ligjin Ndërkombëtar Privat Evropian (LNPE)

240

Dispozita e posaçme për përgjegjësinë parakontraktore, neni 12, thotë se: “1. Ligji i zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore që burojnë nga marrëveshjet përpara lidhjes së kontratës, pavarësisht faktit nëse kontrata lidhet ose jo, do të jetë ligji që zbatohet për kontratën, ose që do të ishte zbatuar për kontratën nëse ajo do të ishte lidhur. 2. Kur ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet në bazë të paragrafit të parë, ai do të jetë: (a) ligji i

. Rregullorja Rome II përmban dy dispozita për përgjegjësinë jo-kontraktore: nenin 4,

i cili është një nen i përgjithshëm për ligjin e zbatueshëm për detyrimet që burojnë nga shkaktimi i dëmit jo-kontraktor dhe deliktet, dhe neni 12, i titulluar “culpa in contrahendo”, që përbën një dispozitë të veçantë, më të përshtatshme, e cila përcakton posaçërisht ligjin e zbatueshëm për rastet e përgjegjësisë parakontraktore. Në fakt, çdo ligj i të drejtës private ndërkombëtare ka ligjin e tij që rregullon mosmarrëveshje të shkaktuara në secilën kategori. Kështu, kategoria e dëmit jashtëkontraktor rregullohet nga lex delicti, që, sipas nenit 4 të Rregullores Rome II, është ligji i vendit ku është shkaktuar dëmi, ndërsa kontratat rregullohen nga lex contractus, i cili përcaktohet nga rregullat e parashikuara në Rregulloren Rome I.

238 Rregullore (EC) nr. 864/2007 e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 11 korrik 2007, “Mbi ligjin e zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore” (Rome II). 239 Symeon C. Symeonides, Rome II and Tort Conflicts: A Missed Opportunity, 2008, The American Journal of Comparative Law Vol. 56, No. 1, fq. 173-222, aksesuar: https://www.jstor.org/stable/20454606?read-now=1&refreqid=excelsior%3A9eaab9b4bc2986426405174de9e1f468&seq=2#page_scan_tab_contents. 240 Najib Hage-Chahine, Culpa in Contrahendo in European Private International Law: Another Look at Article 12 of the Rome II Regulation, 2012, 32 Nw. J. Int'l L. & Bus. 451, aksesuar: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njilb/vol32/iss3/2.




97

vendit në të cilin ndodh dëmi, pavarësisht nga vendi ku ka ndodhur ngjarja e cila shkaktoi lindjen e dëmit dhe pavarësisht nga vendi se ku janë shfaqur pasojat e dëmit; ose (b) kur palët e kanë vendbanimin në të njëjtin vend në çastin kur ndodh ngjarja që solli shkaktimin e dëmit, ligji i këtij vendi; ose (c) kur nga rrethanat e çështjes del qartë se detyrimi jo-kontraktor që buron nga marrëveshjet para lidhjes së kontratës, është shumë më i lidhur me një vend të caktuar sesa me vendin e përcaktuar në pikat (a) dhe (b), ligji i këtij vendi.

Kjo dispozitë është e vendosur në të njëjtin kre me dy institute të tjera, begatimin pa shkak dhe pagimin e padetyruar, gjë e cila sjell një shkëputje të saj nga institute të tjera të së drejtës kontraktore.

Megjithatë, nga analizimi i dispozitës së mësipërme, duket se, edhe pse në ligjin evropian mbahet qëndrimi se culpa in contrahendo ka natyrë jo-kontraktore, kriteri lidhës për të përcaktuar ligjin e zbatueshëm është me natyrë kontraktore. Kështu, në vend që të zgjidhej si ligj lex delicti, i cili është rregulli i përgjithshëm në rastet e përgjegjësisë jo-kontraktore, është zgjedhur të përdorej ligji i kontratave nën negocim. Natyra jo-kontraktore e culpa in contrahendo ngre dy çështje:

Së pari, nëse ligji evropian ka zgjedhur të klasifikojë të gjitha llojet e përgjegjësisë parakontraktore si jo-kontraktore apo jo, dhe, së dyti, të arrihen të identifikohen ato lloj çështjesh që hyjnë në konceptin e culpa in contrahendo në mënyrë që të zbatohet neni 12 i Rregullores Romë II.

Lidhur me çështjen e parë, Gjykata Evropiane e Drejtësisë, ka thënë se ka dy lloj përgjegjësish parakontraktore: një lloj kontraktor dhe një lloj jo-kontraktor. Duhet analizuar nëse parashikimi i Rregullores Rome II është në të njëjtën linjë me praktikën e GJED-së, apo jo.

Natyra jo-kontraktore e përgjegjësisë parakontraktore e vendosur në Rregulloren Rome II është në të njëjtën linjë me praktikën e GJED-së që ka analizuar Konventën e Brukselit të 27 shtatorit 1968 “Mbi juridiksionin dhe detyrueshmërinë e çështjeve civile dhe tregtare”. Në çështjen Tacconi, më 17 shtator 2002, GJED-ja ka bërë klasifikimin e përgjegjësisë parakontraktore që buronte nga ndërprerja e negociatave në mënyrë të paarsyeshme si përgjegjësi jo-kontraktore. Në këtë rast, Gjykata Supreme e Italisë, iu drejtua GJED-së me kërkesën për të interpretuar nenin 2, paragrafin e parë të nenit 5(1) dhe nenin 5(3) të Konventës së Brukselit241 për shkak se, në mënyrë që të përcaktohej juridiksioni për zgjidhjen e mosmarrëveshjes objekt gjykimi, duhej të përcaktohej natyra e përgjegjësisë që lind nga veprimet në fazën parakontraktore242

241 Konventa e Brukselit mbi Juridiksionin dhe detyrueshmërinë e gjykimeve civile dhe tregtare, 1968, aksesuar:

. Në 23 janar 1996, Tacconi ju drejtua Gjykatës së Peruxhias në Itali, kundër HWS për një deklaratë të kësaj të fundit se një kontratë midis HWS dhe një kompanie leasing B.N Commerco e Finanza SpA, për shitjen e një bime kacavjerrëse, në funksion të së cilës BN dhe Tacconi, me dakordësi të HWS, kishin lidhur një kontratë leasing, nuk do të lidhej, për shkak se HWS refuzonte të realizonte shitjen, pa dhënë arsye, duke shkelur në këtë mënyrë detyrimin për të vepruar ndershmërisht dhe në mirëbesim. HWS cenoi pritshmërinë legjitime të Tacconi

https://www.jus.uio.no/lm/brussels.jurisdiction.and.enforcement.of.judgments.in.civil.and.commercial.matters.convention.1968/portrait.pdf. 242 Shih: Fonderie Officine Meccaniche Tacconi SpA kundër Heinrich Wagner Sinto Maschinenfabrik GmbH (HWS), 17.09.2002, C-334/00, Gjykata Evropiane e Drejtësisë.

https://www.jus.uio.no/lm/brussels.jurisdiction.and.enforcement.of.judgments.in.civil.and.commercial.matters.convention.1968/portrait.pdf�

https://www.jus.uio.no/lm/brussels.jurisdiction.and.enforcement.of.judgments.in.civil.and.commercial.matters.convention.1968/portrait.pdf�

98

për lidhjen e kontratës dhe si pasojë Tacconi kërkoi përpara gjykatës dëmshpërblim në shumën 3 000 000 000 lireta. Gjykata Evropiane e Drejtësisë duhet të përcaktonte nëse veprimi ishte delikt ose quasidelikt, dhe në këtë rast juridiksioni përcaktohej nga neni 5(3)243, i cili i njeh juridiksion gjykatës së vendit ku ka ndodhur dëmi, apo ishte një çështje kontraktore, rast në të cilin juridiksioni përcaktohej nga neni 5(1)244

Neni 12 i Rregullores Rome II është në të njëjtën linjë me vendimin në rastin e çështjes Tacconi për shkak se, edhe në vetë preambulën e Rregullores përcaktohet se zbatimi i saj duhet të bëhet në përputhje me Rregulloren e Këshillit nr. 44/2001 të 22 dhjetorit 2000, “Për juridiksionin, njohjen dhe zbatimin e vendimeve të huaja civile dhe tregtare”. Pra, dispozitat e ligjit të zbatueshëm për përgjegjësinë parakontraktore të Rregullores Rome II duhet të analizohen në përputhje me vendimmarrjen e Gjykatës Europiane të Drejtësisë. Gjithashtu, edhe nga mënyra sesi është hartuar neni 12 i Rregullores Rome II duket se mbështetet ideja e ndarjes në faza të përgjegjësisë parakontraktore. Shprehja e përdorur në këtë dispozitë nxjerr dy lloje detyrimesh gjatë fazës negociatore: detyrimet kontraktore brenda fazës parakontraktore dhe detyrimet jashtëkontraktore, brenda fazës parakontraktore, ku vetëm detyrimet jashtëkontraktore përfshihen nga neni 12 i Rregullores Rome II. Kështu, në rastin e çështjes Tacconi, përgjegjësia parakontraktore që ka natyrë kontraktore, do të ndjekë rregullat e Rregullores Rome I, ndërsa përgjegjësia parakontraktore që ka natyrë jo-kontraktore do të ndjekë rregullat e Rregullores Rome II. Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka vlerësuar të përshtatshme t’iu njohë natyrë kontraktore disa marrëveshjeve që realizohen nga palët gjatë fazës së negociatave, duke mbajtur në konsideratë të drejtën e palëve për të organizuar në mënyrë të lirë marrëdhënien midis tyre gjatë kësaj faze. Këtu përfshihet çdo lloj marrëveshjesh ose kontratash paraprake që përcaktojnë të drejta dhe detyrime

, i cili i njeh juridiksion gjykatës së vendit të zbatimit të kontratës. Gjykata vlerësoi se kishim të bënim me një çështje jo-kontraktore. Sipas Gjykatës, pretendimi për shpërblim dëmi të shkaktuar nga ndërprerja e pajustifikuar e bisedimeve, në mungesë të detyrimeve të pranuara lirisht nga njëra palë ndaj palës tjetër për fazën e lidhjes së kontratës, është një çështje që lidhet me dëmin jashtëkontraktor, deliktin ose quasi deliktin, në kuptim të nenit 5(3) të Konventës së Brukselit (1968). Me këtë mënyrë arsyetimi, del qartë se GJED-ja njeh dy lloj përgjegjësish parakontraktore: rasti i parë është kur njëra palë nuk ka pranuar detyrime kundrejt palës tjetër për fazën e negociatave për lidhjen e një kontrate; dhe, rasti i dytë, kur njëra palë ka pranuar lirisht dhe me vullnet të plotë se ka detyrime ndaj palës tjetër në fazën e negociatave. E para konsiderohet si përgjegjësi me natyrë jo-kontraktore, ndërsa rasti i dytë, si përgjegjësi e llojit kontraktor. Konkluzioni i GJED-së në çështjen Tacconi ishte se përgjegjësia që buron gjatë periudhës së negociatave është një përgjegjësi me natyrë jo-kontraktore, me përjashtim të rastit kur njëra palë pranon se ka detyrime kundrejt palës tjetër gjatë fazës negociatore për lidhjen e një kontrate.

243 Shënim i autorit: Neni 5(3) i Konventës së Brukselit parashikon se: “Personi me vendbanim në një Shtet Kontraktues mund të paditet në një Shtet tjetër Kontraktues: (3) për çështjet që kanë të bëjnë me shkaktim dëmi, delikt ose kuazi-delikt, në gjykatën e vendit ku ka ndodhur ngjarja dëmtuese.” 244 Shënim i autorit: Neni 5(1) i Konventës së Brukselit parashikon se: “Personi me vendbanim në një Shtet Kontraktues mund të paditet në një Shtet tjetër Kontraktues: (1) për çështjet të lidhura me kontratat, në gjykatën e vendit ku do të zbatohet kontrata.”

99

mes palëve për fazën negociatore dhe që vlerësohet e përshtatshme që t’i afrohen ligjit që do të rregullonte kontratën finale.

Duke qenë se sa i takon çështjes së parë, llojet e përgjegjësisë parakontraktore, u konkludua se përgjegjësia parakontraktore nuk është vetëm e natyrës jo-kontraktore, por edhe kontraktore, mbetet për t’i dhënë përgjigje çështjes së dytë, përcaktimit të atyre pretendimeve parakontraktore që përfshihen nga koncepti i culpa in contrahendo, dhe kësisoj rregullohen nga neni 12 i Rregullores Rome II.

Paragrafi 30 i preambulës së Rregullores Rome II thotë se: “Culpa in contrahendo, për qëllim të kësaj Rregullore, është një koncept autonom dhe nuk duhet të interpretohet domosdoshmërisht brenda kuptimit që i japin ligjet kombëtare. Ajo duhet të përfshijë mospërmbushjen e detyrimit për dhënien e informacionit dhe ndërprerjen e negociatave kontraktore. Neni 12 përfshin vetëm detyrimet jo-kontraktore që paraqesin një lidhje të drejtpërdrejtë me negociatat që realizohen para lidhjes së kontratës. Kjo do të thotë se, ndërsa negociohet për krijimin e një kontrate dhe një personi i shkaktohet një dëm, duhet të zbatohet neni 4 dhe dispozita të tjera të përshtatshme.”.

Konkluzioni i parë që del nga ky parashikim është se, në përcaktimin e llojit të çështjeve që shtrihen brenda konceptit të culpa in contrahendo, do të shërbejnë rastet praktike të GJED-së dhe instrumentet e ndryshme evropiane që interpretojnë dhe plotësojnë këtë proces. Kjo do të siguronte uniformitet dhe nuk do ta linte çështjen në varësi të mendimit apo prirjes së secilit shtet.

Mënyra sesi është hartuar neni 12 i Rregullores Rome II tregon se brenda kuptimit të culpa in contrahendo, të përcaktuar në këtë dispozitë, do të përfshihen vetëm çështjet me natyrë jo-kontraktore të fazës parakontraktore.

Gjithashtu, nëse do të analizonim edhe dispozitat që flasin për detyrimet e fazës parakontraktore në Rregulloren Rome I, vërejmë se, si në paragrafin 10 të preambulës, edhe më tej në nenin 1, pika i, përcaktohet se përjashtohen nga sfera e rregullit të kësaj Rregulloreje vetëm detyrimet e parashikuara në nenin 12 të Rregullores Rome II.

Klasifikimi i detyrimeve si me natyrë kontraktore ose jo-kontraktore nuk ka gjetur përkufizim apo vendosje rregullash përfundimtare, por do të jetë një terren që do të interpretohet në mënyrë të vazhdueshme. Një detyrim kontraktor, është detyrimisht një “çështje që lidhet me kontratën”. Në çështjen Jakob Handte & Co. GmbH kundër Traitements Mécano-chimiques des Surfaces SA245

Një arsye e rëndësishme se pse detyrimet kontraktore të marra përsipër nga palët gjatë negociatave, me synim lidhjen e kontratës finale, duhet të përjashtohen nga neni 12 i Rregullores Rome II, është moscenimi i të drejtës së tyre për të zgjedhur lirisht ligjin që do të rregullojë marrëveshjet e tyre paraprake

, GJED-ja tha se koncepti i “çështje që lidhet me kontratën” nuk duhet kuptuar si një situatë në të cilën nuk ka detyrime të pranuara lirisht nga njëra palë kundrejt tjetrës, por detyrimi kontraktor është detyrimisht një detyrim i pranuar lirisht nga njëra palë kundrejt palës tjetër. E anasjella, një detyrim jo-kontraktor përbën një çështje që nuk lidhet me kontratën dhe nuk është një detyrim i pranuar lirisht nga njëra palë kundrejt tjetrës.

246

245 Shih: Jakob Handte & Co. GmbH kundër Traitements Mécano-chimiques des Surfaces SA, 1992, C-26/91, E.C.R. I-03967.

. Në kundërshtim me detyrimet që

246 Najib Hage-Chahine, Culpa in Contrahendo in European Private International Law: Another Look at Article 12 of the Rome II Regulation, 2012, 32 Nw. J. Int'l L. & Bus. fq. 476, aksesuar: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njilb/vol32/iss3/2.


100

parashikohen nga Rregullore Rome I, detyrimet që parashikohen nga Rregullore Rome II, rregullohen nga ligji i zgjedhur nga palët, kur nuk ushtrojnë aktivitet tregtar, vetëm kur kjo zgjedhje është kryer pasi ka ndodhur ngjarja që ka shkaktuar dëmin. Ky kufizim i lirisë së palëve për të zgjedhur paraprakisht ligjin e zbatueshëm për marrëveshjet e tyre paraprake nuk është i arsyeshëm. Në këtë rast, përfshirja e tyre në Rregulloren Rome I do t’iu mundësonte palëve të zgjidhnin ligjin e zbatueshëm pa kufizim, duke e ndarë atë nga ligji i kontratës finale që do të lidhet dhe nëse do të lidhet.

7.2 Aplikimi i kriterit lidhës kontraktor në çështje të fazës parakontraktore U përmend më sipër se Rregullorja Rome II, në nenin 14 të saj, parashikon të

drejtën e palëve për të zgjedhur vetë ligjin që do të rregullojë çdo lloj mosmarrëveshje të fazës parakontraktore. Megjithatë kjo dispozitë ka dy kufizime: së pari, kjo e drejtë zgjedhje kushtëzohet nga kryerja e veprimit dëmtues dhe krijimit të mosmarrëveshjes, dhe, së dyti, lejohet zgjedhja e ligjit që në nisje të negociatave, vetëm në rast se kemi të bëjmë me kontrata tregtare, gjë që iu vlen shumë palëve veçanërisht në kontratat ku negociatat zgjasin shumë në kohë.

Nëse palët nuk e zgjedhin vetë ligjin që do të rregullojë mosmarrëveshjen parakontraktore, atëherë, neni 12 i Rregullores Rome II, parashikon kriterin lidhës kryesor dhe tre kritere të tjera që mund të përdoren në rast se nuk arrihet dot të përcaktohet ligji i zbatueshëm sipas kriterit të përgjithshëm.

Konkretisht, kjo dispozitë parashikon se, si rregull i përgjithshëm, ligji i zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore që burojnë nga marrëveshjet përpara lidhjes së kontratës, pavarësisht faktit nëse kontrata lidhet ose jo, do të jetë ligji që zbatohet për kontratën, ose që do të ishte zbatuar për kontratën nëse ajo do të ishte lidhur. Pra, nëse negociatat kanë arritur të prodhojnë një kontratë, atëherë edhe faza parakontraktore do të rregullohet nga ligji i zbatueshëm për kontratën finale të lidhur, në të kundërt, nëse palët nuk kanë lidhur dot kontratë, atëherë ligji i zbatueshëm për përgjegjësinë që mund të ketë lindur për ta gjatë fazës parakontraktore do të jetë ligji i kontratës që palët parashikonin të lidhnin.

Pra, për detyrime jo-kontraktore të fazës parakontraktore, është zgjedhur një kriter kontraktor dhe jo kriteri që zbatohet zakonisht për detyrimet jo-kontraktore247

Në rastin kur kontrata nuk është lidhur, gjithashtu mund të bëhet i vështirë përcaktimi i ligjit të zbatueshëm, për shkak se mundet që palët mos të kenë qenë të sigurta lidhur me llojin e kontratës që do të lidhnin, ose, për më tepër, duket jo e drejtë që

. Kështu, është shmangur si kriter vendi ku është shkaktuar dëmi. Kjo zgjedhje duhet të jetë bërë për shkak të natyrës që ka faza parakontraktore. Është e vështirë të përcaktohet vendi se ku është shkaktuar dëmi, kur dëmi në këtë rast është një dëm ekonomik ose dëm që i shkaktohet emrit të mirë dhe imazhit të personit.

247 Shënim i autorit: Neni 4 i Rregullores Rome II parashikon se ligji i zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore që burojnë nga shkaktimi i dëmit/deliktet është ligji i vendit ku ka ndodhur dëmi, pavarësisht nga vendi ku ka ndodhur ngjarja që ka sjellë dëmin dhe pavarësisht nga vendi ose vendet ku kanë ardhur pasojat direkte të dëmit. Dispozita, e cila ka karakter të përgjithshëm, përcakton edhe dy rastet përjashtimore nga ky rregull: 1) kur palët kanë rezidencë të njëjtë në kohën kur ndodhi dëmi, ligji i zbatueshëm do të jetë ligji i atij shteti dhe 2) kur duket qartë nga rrethanat se dëmi është shumë më afër një shteti sesa një tjetri, atëherë do të zbatohet ligji i këtij shteti.

101

përgjegjësia në fazën e negociatave të rregullohet nga ligji i kontratës për të cilën ata nuk kanë rënë ende dakord ta lidhin.

Neni 12 i Rregullores Rome II, parashikon tri kritere të tjera lidhëse në rast se ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet dot në bazë të kriterit të përgjithshëm të analizuar më sipër. Kriteri i parë është ligji i vendit në të cilin ndodh dëmi, pavarësisht nga vendi ku ka ndodhur ngjarja e cila shkaktoi dëmin dhe pavarësisht nga vendi ku janë shfaqur pasojat e dëmit. Ky kriter është i njëjtë me kriterin e përgjithshëm që zbatohet për dëmin jashtëkontraktor (neni 4 i Rregullores Rome II). Për arsyet që përmendëm më sipër, ky kriter bëhet shumë i vështirë për t’u zbatuar. Kriteri i dytë është ligji i vendit ku të dyja palët kanë vendbanimin e tyre të njëjtë çastin kur ndodh ngjarja që solli shkaktimin e dëmit. Edhe këtu ka një ngjashmëri me kriterin e veçantë të parashikuar në rastet e shkaktimit të dëmit. Për këtë të fundit zbatohet ligji i vendit të rezidencës së të dy palëve në kohën kur ka ndodhur dëmi, ndërsa në rastin e culpa in contrahendo, momenti kohor është i ndryshëm dhe ligji i referohet ndodhjes së ngjarjes që ka sjellë shkaktimin e dëmit. Mendoj se ky parashikim, nuk është një devijim i pamenduar i ligjvënësit evropian. Në kushtet e fazës parakontraktore, do të jetë më e lehtë të përcaktosh vendin se ku ka lindur sjellja dëmtuese, si për shembull vendi i rezidencës së palës kur ka njoftuar tërheqjen nga negociatat në mënyrë të paarsyeshme, apo kur nuk ka dhënë informacionin e kërkuar që dispononte dhe që duhej t’ia bënte të ditur palës tjetër etj.

Gjithashtu, kriteri i tretë lidhës është i njëjtë me kriterin e parashikuar edhe në dispozitën për dëmin jashtëkontraktor. Ky kriter merr në konsideratë rrethanat në të cilan zhvillohen negociatat dhe përcakton si ligj të zbatueshëm atë të vendit që është më i lidhur me detyrimin jo-kontraktor. Përcaktimi i këtij kriteri do të vijë si rrjedhojë e një analize të plotë të natyrës dhe mënyrës së zhvillimit të negociatave mes palëve, duke pasur parasysh elemente të tilla, si koha dhe vendi ku janë realizuar bisedimet, apo ku do të ketë pasojat më të mëdha kontrata, apo ku janë bërë më shumë shpenzime nga palët. Mendoj se ky përcaktim nuk është i lehtë në praktikë për shkak se palët mund të kenë perceptim të ndryshëm të interesave të tyre gjatë fazës parakontraktore, gjë që do të çonte në vlerësime të ndryshme lidhur me ligjin e vendit me të cilin lidhet më shumë kontrata.

Nga të katërt kriteret lidhës që analizuam, mendoj se më i përshtatshëm është kriteri i përgjithshëm, ai i kontratës së lidhur apo që parashikohet të lidhet, për shkak se ky kriter duket se është më objektiv, më afër interesit dhe të vërtetës së të dy palëve, më i thjeshtë për t’u përcaktuar dhe duket se realizon qëllimin e shprehur në paragrafin 14 të preambulës së Rregullores Rome II, unifikimin dhe nevojën për të bërë drejtësi.

102

KREU IV MIRËBESIMI NË FAZAT E LIDHJES SË KONTRATËS

Hyrje

Ciceroni tregon historinë e Serxhio Oratës, një sipërmarrësi të njohur në Romë, i

cili bleu një shtëpi mbi të cilën e dinte se kishte një të drejtë servituti. Më pas ai ia shiti shtëpinë Gratidianus-it, i cili ia shiti sërish disa vite më vonë Oratës pa përmendur servitutin, siç e kërkonte ligji për kontratën e shitjes. Sigurisht që Orata e dinte ekzistencën e servitutit, por ai sërish e paditi Gratidianus-in për shkak se nuk ia përmendi këtë barrë që e rëndonte pasurinë. Padia mbështetej në kontratën e shitjes dhe gjyqtarit i kërkohej të vendoste duke aplikuar standardin e mirëbesimit. Sipas standardit të doktrinës së tanishme mbi mirëbesimin, Orata duhet të kishte humbur që në momentin që kërkonte të fajësonte shitësin për diçka të cilën ai ishte plotësisht në dijeni. Në fakt, Orata fitoi. Gjyqtari mbështeti pikëpamjen se, duke mos përmendur servitutin, shitësi nuk ka përmbushur kërkesën për të vepruar në mirëbesim248

Pjesa më e madhe e kodeve civil evropiane e përmbajnë parashikimin e mirëbesimit. Disa prej tyre kanë edhe rregulla specifike të cilat referojnë te ky parim dhe në raste të tjera, disa rregulla të vendosura në kod duket sikur janë zbatime të parimit të mirëbesimit. Shumica e sistemeve bëjnë një ndarje midis mirëbesimit subjektiv dhe mirëbesimit objektiv

. Kjo çështje dhe dy qëndrimet e ndryshme të mbajtura rreth saj tregon se sa në

mënyrë të ndryshme kuptohet parimi i mirëbesimit në kohë dhe persona të ndryshëm. Në mënyrë të veçantë, mirëbesimi ka qenë gjithashtu një ndarje shumë e madhe

midis sistemit civil law dhe sistemit common law.

249

248 Angelo D. M. Forte, Good faith in contract and property, 1999, Hart Publishing, Oxford dhe Portland, Oregon, fq. 27.

. Mirëbesimi subjektiv përcaktohet si gjendja mendore kur individi nuk njeh dhe as nuk mund të njohë një fakt apo një ngjarje. Ky përdoret zakonisht në të drejtën e pronësisë. Mirëbesimi objektiv, koncepti të cilit i referohet zakonisht ligji dhe doktrina, është një normë që duhet të drejtojë sjelljen e palëve që po kontraktojnë me njëra-tjetrën.

Në common la w, tradicionalisht, koncepti i mirëbesimit objektiv nuk njihej. Megjithatë ky koncept është futur dhjetë vitet e fundit me anë të ligjit. Gjithashtu, gjyqtari anglez flet për veprim me keqbesim.

Mirëbesimi nis në fazën parakontraktore. Çdo përpjekje për ta klasifikuar detyrimin për mirëbesim si tërësisht kontraktor dhe për të mos i njohur atij pasoja në fazën paralidhjes së kontratës nuk qëndron. Kjo për shkak se ky detyrim, që vendoset nga ligji, është jashtë vullnetit të palëve, për sa kohë ato nuk mund ta kundërshtojnë apo kufizojnë atë. Detyrimi i mirëbesimit buron nga kërkesa e gjithëkohshme e shoqërisë njerëzore për mirëqenie dhe paqe sociale. Mosrespektimi i këtij detyrimi është kundër interesit publik dhe kundër zakoneve të mira, koncepte këto të mirënjohura në shoqëri.

249 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 471–498, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf.

https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf�


103

Ky kre ka për qëllim të trajtojë natyrën juridike të mirëbesimit, funksionet e tij dhe në mënyrë të veçantë, detyrimet që burojnë nga ky parim, si detyrimet kryesore të njohura në fazën parakontraktore. Në fund të kkreut trajtohet parimi i mirëbesimit në aspektin krahasimor sipas ligjit italian, francez, gjerman dhe sistemit të vendeve common law.

1. Vështrim historik Vendosja e konceptit të mirëbesimit në ligjin kontraktor është frymëzuar nga

antikiteti grek. Pitagora ishte ndër të parët autorë të antikitetit grek që realizuan punë të cilat në themel të tyre kishin konceptin e drejtësisë dhe të barazisë. Ky koncept i hapi rrugë etikës për të qenë pjesë edhe e sistemit kontraktor, atë që më pas Ciceroni do ta quante si lidhjen midis njerëzve, qytetarëve, paganëve, në një shoqëri “boni viri” të burrave të mirë250

Ciceroni dha konceptin më të plotë të mirëbesimit. Sipas tij, mirëbesimi kishte një kuptim shumë të gjerë. Ai shpreh të gjitha ndjenjat e ndershme të një ndërgjegje të pastër, pa kërkuar një korrektësi të tillë që të shndërronte vetëmohimin në sakrificë. Ligji nuk i pranon kontratat që vijnë nga manovra “të zgjuara”, nga veprime të pandershme, përllogaritje mashtruese, zhgënjime dhe simulime të pabesa, dhe ligësia, të cilat, duke u maskuar me kujdes dhe aftësi, përfitojnë nga besueshmëria, thjeshtësia dhe padijenia

.

251. Sipas Ciceronit, gjykimi për mirëbesim shtrohej në çështjet e kujdestarisë, detyrimet që lidheshin me besimin, në kontratat e agjencisë, shitjes dhe dhënies me qira. Dyqind vite më vonë, Gaius i shtoi kësaj liste edhe “negotiorum gestorum” ose gjerimin e punëve të tjetrit, depozitën dhe shoqërinë e thjeshtë. Në fund, Justiniani, e rriti edhe më tej këtë listë në mënyrë që të përfshinte edhe garancitë, paditë për ndarjet e pronësisë, paditë për pasuritë e mbajtura nga persona të tretë dhe kontratat që realizonin çdo lloj shkëmbimi252

Gjeneza e mirëbesimit në sistemin romak vjen nga sistemi i formulave, që ishin formula standard kërkesash, të cilat përmbanin si padinë mbi të cilat bazohej pretendimi, ashtu edhe mbrojtjen ose mbrojtjet e ngritura kundër saj. Për shkak se procedurat gjyqësore ishin të kufizuara vetëm për vendasit, pretori peregrine krijoi një procedurë të veçantë për rastet që përfshinin të huajt, shumica e të cilëve ishin tregtarë. Mosmarrëveshjet, kryesisht të karakterit tregtar, në të cilat ata përfshiheshin, kërkonin një procedurë më të shpejtë dhe më informale nga ajo që mundësohej nga sistemi ekzistues “legis actions”. Vetë formulae përmbante një klauzolë, condemnation, që orientonte gjykatësin për të marrë një vendim duke “dënuar” ose “shfajësuar” të paditurin. Condemnation shprehej në terma monetarë, ku deklarohej nëse paditësi kërkonte një

. 1.1 Mirëbesimi në të drejtën romake

250 Rene Marie Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, 2005, L.G.D.J., fq. 43. 251 Livia Mocanu, Roman marks to European law of the contracts, Good faith, 2011, Challenges of the Knowledge Society, ISSN: 2068-7796 (e printuar), fq. 383; aksesuar: file:///C:/Users/User/Downloads/cks_2011_law_art_039.pdf. 252 Rene Marie Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, 2005, L.G.D.J., fq. 45.

104

shumë likuidimi, në të kundërt, shuma lihej ta vendoste gjykatësi, veçanërisht në rastet kur condemnation përmbante klauzolën ex fide bona, të mirëbesimit253

Përdorimi në praktikë i konceptit të mirëbesimit në të drejtën romake ilustrohet me anë të shembullit klasik të kontratës së shitjes për shkak të rëndësisë që i jepej detyrës së shitësit për të informuar blerësin për defektet e fshehura dhe garancinë ndaj ndërhyrjeve të të tretëve në të drejtën e tij të pronësisë

. Nga mënyra se kur aplikohej parimi i mirëbesimit, duket qartë se ai lejonte

gjyqtarin të ndërhynte në mënyrë aktive në marrëdhëniet juridike që mbroheshin nga parimi i mirëbesimit, veçanërisht në përcaktimin e masës së dëmit dhe në krijimin e detyrimeve të reja të krijuara për shkak të moralit të mirë.

Kontratat në mirëbesim konsideroheshin kontratat e arritura me konsensus, pa qenë e nevojshme të visheshin me formalitet. Interpretimi në këto raste bëhej nga gjyqtari. Ishte ai që caktonte edhe çfarë i detyroheshin palët njëra-tjetrës.

254

1.2 Mirëbesimi në mesjetë

. Koncepti i mirëbesimit sipas të drejtës romake është transferuar edhe në ligjin

modern të kontratave dhe veprimeve juridike midis privatëve.

255

Krahas zhvillimit të mirëbesimit, e drejta mesjetare u bë dëshmitare edhe e vendosjes së lidhjeve ndërmjet mirëbesimit (“bona fides”) dhe barazisë (“aequitas”). Për këtë çështje, romanistët gjermanë dhe francezë kishin pozicione të kundërta. Të parët mendonin se të dy nocionet ishin të dallueshme, duke i trajtuar më vonë si të njëjta pas periudhës bizantine (476-1453). Autorët francezë mendonin se mirëbesimi ishte thjesht një manifestim i barazisë. Konstandini madje shkoi deri atje sa ta konsideronte këtë teori si parimin thelbësor të të gjithë sistemit juridik roman. Më vonë, Justiniani e ktheu jus aequuum në burimin suprem të së drejtës

Prej shekullit XII, kontratat në mirëbesim, siç kishin ekzistuar në të drejtën

Romake, u bënë rregull më tepër sesa përjashtim. Një kontratë lidhej thjesht si pasojë e shkëmbimit të pëlqimit. Megjithatë, kalimi nga parimi ex nudo pacto action non nascitur (“asnjë e drejtë padie nuk lind nga një pakt i zhveshur”) te parimi consesu obligat (“vetëm pëlqimi mjafton”) u realizua gradualisht, dhe me sa duket me vështirësi të madhe. Duket sikur konsensualizmi njihej vetëm si parim i përgjithshëm në shekullin XVI. Po gjatë kësaj periudhe mirëbesimi u bë parim i përgjithshëm edhe i tregtisë kombëtare edhe i asaj ndërkombëtare. Kjo periudhë kohe evidentoi gjithashtu përgjithësimin e exceptio doli, i cili më vonë u bë baza për teorinë e shpërdorimit të së drejtës.

256

Në praktikë, gjatë periudhës ligjore bizantine, funksionet e mirëbesimit dhe të barazisë mbivendoseshin gjerësisht. Kjo mbivendosje shkaktohej kryesisht nga zgjerimi i nocionit të mirëbesimit, të cilit i ishte bërë një zbatim i përgjithshëm, kështu që në nivel praktik ngatërrohej me aequitas. Ky konfuzion historik lejon një kuptim më të mirë të disa problemeve të kohës, më i spikaturi ai i formulimit të neneve 1134-3 dhe 1135 të

.

253 Andrew Borkowski dhe Paul du Plessis, E drejta romake, 2009, UET Press, fq. 119-122. 254 Andrew Borkowski dhe Paul du Plessis, E drejta romake, 2009, UET Press, fq. 356-361. 255 J. Gordley, Good Faith in Contract Law in the Medieval ius commune, në Good Faith in European Contract Law, R. Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press, 2000, fq. 154. 256 Andrew Borkowski dhe Paul du Plessis, E drejta romake, 2009, UET Press, fq. 356-361.

105

Kodit Civil francez dhe të neneve të ngjashme në kodet e tjera civile257

Përsa i takon konceptit të mirëbesimit gjatë periudhës së kodifikimit të Napoleonit ka pak të dhëna. Megjithatë, dallohet një element shumë i rëndësishëm. Pikërisht fakti që mirëbesimi buron nga nocioni i ‘të drejtës natyrore’

. E drejta romake dhe mesjetare kontribuuan në të kuptuarin e thelbit që mund t’i atribuohet konceptit të mirëbesimit, ndërsa në periudhën e kodifikimit të Napoleonit u arrit të sqarohej kuptimi dhe qëllimi i mirëbesimit siç do t’i shërbente më vonë të drejtës bashkëkohore.

1.3 Mirëbesimi në shekullin e nëntëmbëdhjetë

258

Mirëbesimi u bë një rregull i shkruar që ka parë rritje të jashtëzakonshme në një numër sistemesh të ndryshme kombëtare, edhe pse nuk ka një përkufizim dhe as ndonjë

. Duket gjithashtu sikur ai njihej gjerësisht në transaksionet tregtare. Megjithatë, referenca në Zot për legjitimin e ekzistencës së mirëbesimit çon në nënshtrimin automatik ndaj Zotit përsa i takon përmbajtjes së rregullit. Ndoshta kjo e shpjegon mungesën e diskutimit në lidhje me mirëbesimin në punën përgatitore, krahas mungesës së ndonjë përkufizimi dhe studimit të thellë të mirëbesimit.

Duke qenë se ligji natyror shërbeu si justifikim për futjen e mirëbesimit në Kodin Civil francez të vitit 1804, gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë ky autoritet i ligjit natyror u zvogëlua kryesisht nga shkolla historike dhe doktrina pozitive. Ishte fillimisht vepra e Emmanuel Kantit, por sidomos ajo e Friedrich von Savigny, që ishin në fillesat e shkollës historike. Kjo shkollë e kërkoi burimin e të gjithë ligjit në histori. Pozitivizmi, i cili gjen origjinën e tij në veprat e një prej bashkëkohësve të Savigny-it, Auguste Comte, është “një teori sipas të cilës shkencat shoqërore duhet të jenë shkencat eksperimentale dhe ligji është trajtuar si një shkencë e marrëdhënieve shoqërore në të cilën përvoja kishte një rol thelbësor.”

Duke pasur parasysh rëndësinë e këtyre dy shkollave të mendimit në fillim të shekullit të njëzetë, është e habitshme të vërehet vendosja e mirëbesimit në Kodin Civil gjerman në vitin 1900. Sidoqoftë, nocioni kishte humbur të gjithë kuptimin e tij dhe teoritë e reja u shfaqën me qëllim për të përcaktuar përmbajtjen e mirëbesimit. Shkolla e Begriffsjurisprudenz kishte pikëpamje të kundërta nga ato të shkollës Freirechtsbewegung. E para kërkoi njohjen e një rendi ligjor të bazuar në koncepte të sakta dhe abstrakte, me qëllim që të shmangej gjykimi arbitrar i gjyqtarit. E dyta, e filluar me veprat e Jhering, synonte të zbuste ligjin dhe interpretimin e tij. Kjo shkollë e mendimit është veçanërisht e rëndësishme, sepse me nxitjen e zhvillimit të një fuqie gjyqësore interpretuese dhe plotësuese, filloi ripërtëritja e nocionit të mirëbesimit.

257 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 55, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 258 Jean Baptiste Racine, Laura Sautonie-Laguionue, Aline Tenenbaum, Guillaume Wicker, European Contract Law, Materials for a Common Frame of Reference: Terminology, Guiding Principles, Model Rules, edituar nga Benedicte Fauvarque-Cosson, Denis Mazeaud, fq. 155, aksesuar: https://books.google.al/books?id=yNCHhbXpbKEC&pg=PA155&lpg=PA155&dq=B.+JALUZOT&source=bl&ots=e2M9oA3Ozg&sig=1d12JxbaAMVkxPNXhQ-DVQBzXaU&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi8jsj00cvbAhVCvRQKHZ2lAoAQ6AEIazAP#v=onepage&q=B.%20JALUZOT&f=false.



https://books.google.al/books?id=yNCHhbXpbKEC&pg=PA155&lpg=PA155&dq=B.+JALUZOT&source=bl&ots=e2M9oA3Ozg&sig=1d12JxbaAMVkxPNXhQ-DVQBzXaU&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi8jsj00cvbAhVCvRQKHZ2lAoAQ6AEIazAP#v=onepage&q=B.%20JALUZOT&f=false�




106

konsensus lidhur me natyrën e saktë ligjore të mirëbesimit. Kjo paqartësi terminologjike dhe imagjinare, në mënyrë të pashmangshme, ndikon në funksionin që ka mirëbesimi në ligjin bashkëkohor.

2. Kuptimi dhe natyra juridike e mirëbesimit Koncepti i mirëbesimit ngjall interes studimi për shkak të karakterit të tij të

papërcaktuar në mënyrë përfundimtare. Gjithashtu, shtrirja e tij në shumë pjesë të së drejtës private, duke nisur nga pronësia, veprimet juridike, marrëdhëniet e përgjithshme kreditor-debitor, e deri në kontrata të veçanta, e sjellin atë në vëmendje të vazhdueshme të studiuesve. Vlen të përmendet se thuajse të gjithë instrumentet ligjore ndërkombëtare të së drejtës private i referohen parimit të mirëbesimit259

Mirëbesimi është një koncept i lidhur me standardet morale. Madje ai përbën në vetvete një standard moral, një parim etik-ligjor. Mirëbesim do të thotë ndershmëri, sinqeritet, besnikëri etj. Zakonisht thuhet se të mbrosh parimin e mirëbesimit do të thotë që palët të marrin parasysh interesat e njëra-tjetrës

. Në pjesën më të madhe të sistemeve ligjore, nuk bëhet një ndarje midis

mirëbesimit gjatë fazës së bisedimeve dhe krijimit të kontratës dhe mirëbesimit gjatë ekzekutimit të saj. Ligji vendos detyrimin për mirëbesim pavarësisht nëse ekziston ose jo një kontratë. Pra, ky parim zbatohet si në fazën e krijimit të kontratës, ashtu edhe pas krijimit të saj. I vetmi element që e dallon mirëbesimin parakontraktor nga ai kontraktor lidhet me kompensimin që vjen kur ky parim nuk zbatohet. Në rastin e parë do të jemi përballë shpërblimit të dëmit jashtëkontraktor, ndërsa në rastin e dytë do të referohet në dëmin kontraktor.

260

Profesori Robert S. Summers argumenton se do të ishte e papërshtatshme që t’i vendosej një përkufizim parimit të mirëbesimit. Ai pretendon se koncepti i mirëbesimit ishte një përjashtues i sjellje në keqbesim

. Gjithashtu, mirëbesimi mund të shihet si një instrument i drejtësisë sociale në fushën e kontratave për të balancuar interesin që buron nga marrëdhëniet mirëfilltazi tregtare. Ky arsyetim ka qenë edhe ajo çfarë e ka ndarë për vite me radhë sistemin civil law nga common law, pasi këta të fundit e shohin çdo transaksion midis privatëve si të vlefshëm vetëm kur ai përmbush qëllimet ekonomike të palës në mënyrë individuale.

261

Kodifikimi, si një proces që rregulloi fushat më të rëndësishme të së drejtës, krijoi mendimin se gjyqtari, tanimë, do të kishte detyrë vetëm të aplikonte ligjin në rastin konkret, duke u referuar në Kod. Kjo çoi në pikëpamjen e përgjithshme të mbrojtur nga

. Duke pasur parasysh këtë natyrë të mirëbesimit, do të ishte më mirë që përkufizimi i tij të mbetej amorf, i pakristalizuar, në mënyrë që doktrina të kishte mundësi ta zbatonte rast pas rasti, duke pasur parasysh kontekstin ligjor dhe social të çdo sistemi. Kjo të çon në diskutimin e rolit që ka gjyqtari në përcaktimin e këtij parimi.

259 Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të Mallrave, Vjenë, 11 prill 1980, neni 7. 260 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 471–498, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 261 Nicola W. Palmieri, Good faith disclosures required during precontractual negotiations, 1994, 24 Seton Hall L. Rev. 70 1993-1994, fq. 97, aksesuar përmes HEINONLINE.



107

civil law se gjykatat nuk mund të krijojnë ligj, por ato vetëm bëjnë aplikimin e tij në përputhje me rastin konkret. Megjithatë, në ditët e sotme, edhe pse kjo pikëpamje është në përputhje me parimin e ndarjes së pushteteve, ajo nuk i përgjigjet tërësisht realitetit. Gjykatat jo vetëm aplikojnë ligjin, por në shumë raste, lind nevoja edhe ta krijojnë atë, për shkak se iu duhet të aplikojnë norma ligjore abstrakte në çështje konkrete. Fakti që në sistemin civil law ligjvënësi i ka rregulluar me anë të ligjit çështjet e ndryshme të së drejtës, kjo nuk do të thotë që ato duhet të mbeten të pandryshuara dhe të mbyllura. Gjyqtarit do t’i duhet të interpretojë, të konkretizojë rrethanat e çështjes dhe t’i lidhë ato me gjendjen juridike dhe marrëdhënien midis palëve, të përdorë analogjinë, të plotësojë boshllëqet ligjore nëpërmjet interpretimit të ligjit. Vetëm në këtë mënyrë ai mund të arrijë në një rezultat që është i përshtatshëm me çështjen konkrete dhe të jap një vendim të drejtë. Duke qenë se në civil law, ashtu si në common law, një mënyrë e caktuar interpretimi nuk vlen vetëm për një çështje, por edhe për çështje të tjera të ngjashme, në rastin e civil law kjo buron nga detyrimi për të dhënë drejtësi në mënyrë të barabartë dhe për të përdorur të njëjtat standarde, ndërsa në rastin e common law kjo buron nga detyrimi për të zbatuar precedentin gjyqësor, krijohet situata që duke aplikuar të njëjtin interpretim që i është bërë ligjit, kjo shndërrohet në një normë të re, pra gjyqtari po krijon ligj. Pra, konkretizimi, plotësimi dhe korrektimi i ligjit bëhet pjesë e ligjit. Veçanërisht Gjykatës së Lartë i njihet e drejta e unifikimit të mënyrave sesi duhet interpretuar ligji duke i dhënë kështu mundësinë të krijojë normë.

Në rastin e zbatimit të parimit të mirëbesimit, është gjykata ajo që, me anë të interpretimit të rrethanave të çështjeve konkrete, do të përcaktojë se çfarë kërkohet në mënyrë që të kemi zbatim të këtij parimi. Standardi që duhet të përdoret nga gjyqtari në këtë rast është ai objektiv.

Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata e Lartë në vendimin nr. 25, datë 27.1.2016, kur ka shqyrtuar rastin e mirëbesimit në interpretimin që i ka bërë kontratës së sipërmarrjes midis palëve. Ajo dallon dy lloj mirëbesimi, mirëbesimin subjektiv dhe mirëbesimin objektiv. Gjykata thotë se: …Ekziston një ndarje midis kritereve ligjore që shërbejnë në lidhje me interpretimin e kontratës dhe janë; interpretimi subjektiv që bazohet mbi kërkimin e qëllimit të vërtetë e të përbashkët të palëve dhe kritere të interpretimit objektiv që bazohen në kuptimin e mirëbesimit kontraktor ose në elementët të tjerë objektivë. Në lidhje me kriterin e interpretimit subjektiv, zbulimi i kuptimit të vërtetë dhe të qëllimit të përbashkët të palëve, niset nga parimi që, në interpretim të kontratës duhet të hetohet cili ka qenë qëllimi i përbashkët i palëve dhe kurrsesi të kufizohet në kuptimin letrar të fjalëve të përdorura, të cilat, në qoftë se mund të merren në mënyrë të shkëputur mund t’i japin kontratës një qëllim të ndryshëm nga i cili ato kanë rënë dakord palët...Në rastin e kriterit të dytë interpretimi objektiv, kontrata duhet të interpretohet me mirëbesim nga palët (neni 682 parg. 2 i Kodit Civil), dhe që imponon në të njëjtën kohë që kontratës duhet t’i jepet si kuptim, ai që i japin ose duhet t’i japin kontraktuesit korrekt dhe të ndershëm, edhe në rastin se një palë apo të dyja nuk duan me vullnet të tyre t’i japin një kuptim të tillë. Interpretimi i kontratës nëpërmjet kriterit objektiv mund t’i japë kontratës një kuptim të ndryshëm nga kuptimi tekstual i shprehjeve që përfshihen në të dhe shërben pikërisht për të ndaluar sjelljen e rremë që njëra prej palëve parashtron në favor të saj (atë që kontrata thotë ose nuk e thotë).” Gjithashtu, për interpretimin e kësaj kontrate Gjykata analizon edhe sjelljen e palëve para lidhjes së kontratës: “...Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson gjithashtu se palët duhet

108

të sillen ndaj njëra-tjetrës me mirëbesim i cili duhet të shfaqet që në momentin e parë të bisedimeve dhe duhet të shoqërojë si lidhjen e saj (përputhjen e vullneteve) dhe fazën e ekzekutimit të kontratës. Detyrimi i përgjithshëm i mirëbesimit kontraktor ashtu si kriteri i përgjithshëm i korrektësisë midis debitorit dhe kreditorit ka për qëllim të përmbushë boshllëqet e paevitueshme të legjislacionit, pasi ligji nuk mund të parashikojë të gjitha situatat konkrete apo edhe nuk mund të parandalojë të gjitha abuzimet që palët mund t’i bëjnë njëra-tjetrës. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vëren se mbi të gjitha mirëbesimi kontraktor përcakton detyrimin që njëra palë duhet të informojë palën tjetër rreth rrethanave të panjohura prej palës tjetër dhe që përcaktojnë vullnetin e saj, të tilla që pala tjetër duke i ditur, nuk do ta kishte lidhur kontratën ose do ta kishte lidhur në kushte të tjera, dhe nuk do të kishte kryer shpenzime për të përballuar përmbushjen e detyrimeve kontraktore të marra përsipër në kontratë. Në këtë kuptim ky Kolegj vlerëson se pala e paditur ka marrë të gjitha masat për t’ia vënë në dijeni palës paditëse faktin se afati i marrjes së lejes së ndërtimit sipas nenit 8 të Kontratës së Sipërmarrjes fillon nga nënshkrimi i kontratës së fundit me pronarët e truallit mbi të cilin do të realizohej vepra objekt sipërmarrje...”

Dy kuptimet e mirëbesimit, kuptimi subjektiv dhe ai objektiv, janë të njohur në doktrinë dhe në praktikë.

Sipas kuptimit subjektiv, mirëbesimi bazohet në gjendjen e brendshme të palës. Sipas Hesselink, nëse një palë nuk e dinte dhe nuk kishte sesi ta dinte gjendjen e paligjshmërisë apo pavlefshmërisë, apo të rrethanës penguese, ajo konsiderohet se është në mirëbesim262

Në të drejtën e pronës, një nga rastet ku dallohet qartazi pasoja që vjen nga zbatimi i parimit të mirëbesimit subjektiv është ai i fitimit të pronësisë mbi sendet e luajtshme. Konkretisht, në nenin 166 të KCSH-së thuhet se: “Personi që në bazë të një

. Pra, çdo lloj mosnjohje e rrethanës apo e faktit, e bën palën të jetë në mirëbesim. Mirëbesimi subjektiv vlen në rastet e marrëdhënies së mirëbesimit që shkaktohet nga të drejtat e pronësisë.

2.1 Mirëbesimi në të drejtën shqiptare Kodi Civil shqiptar, e përcakton mirëbesimin subjektin që në fillim kur flet për

veprimet juridike. Konkretisht, në nenin 93 të KCSH-së përcaktohet se: “Kur veprimi juridik është bërë me qëllim për të mbuluar një veprim juridik tjetër, ky i fundit është i vlefshëm në qoftë se përmbush gjithë kushtet e nevojshme për vlefshmërinë e tij. Veprimi juridik fiktiv ose i simuluar nuk dëmton personat e tretë të cilët në mirëbesim kanë fituar të drejta në bazë të tij.” Gjithashtu, në nenin 101 të KCSH-së, në rastin e përfaqësimit, përcaktohet se: “Kur në veprimin juridik ka rëndësi përcaktimi i mirëbesimit ose i keqbesimit, i dijenisë ose i mosdijenisë së rrethanave të caktuara, që përbëjnë kushte përcaktuese të vlefshme ose të pavlefshme të veprimit juridik, mbahet parasysh personi i përfaqësuesit, përveç kur bëhet fjalë për rrethana të përcaktuara nga i përfaqësuari. I përfaqësuari që është në keqbesim nuk mund të përfitojë në asnjë rast nga mosdijenia ose mirëbesimi i përfaqësuesit.”

262 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 619, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf.



109

veprimi juridik për kalimin e pronësisë ka fituar kundrejt shpërblimit me mirëbesim një send të luajtshëm, bëhet pronar i këtij sendi edhe sikur tjetërsuesi të mos ishte disponues i tij.” Pra, mosnjohja e rrethanës se kush e ka të drejtën e pronësisë mbi sendin e luajtshëm e bën pronarin e tij të jetë në mirëbesim dhe të mos cenohet në të drejtën e tij të pronësisë.

Mirëbesimi objektiv, nga ana tjetër, konsiderohet si një normë që përcakton sjelljen e palëve kontraktore. Përveç ndershmërisë dhe arsyeshmërisë, palët duhet të kryejnë veprime që janë objektivisht të drejta263

Një kontratë e veçantë ku ligji shprehimisht rregullon mirëbesimin në fazën parakontraktore është kontrata franchise. Në nenin 1058 të KCSH-së parashikohet se:

. Sipas kuptimit të mirëbesimit objektiv, kontrata duhet interpretuar sipas mënyrës sesi ajo kuptohet nga standardi i njeriut të arsyeshëm i vendosur në situatën konkrete. Është pikërisht mirëbesimi objektiv ai që përdoret për të gjykuar mbi mirëbesimin në marrëdhëniet kontraktore.

Kodi Civil shqiptar e parashikon mirëbesimin objektiv në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të përgjithshme, për çdo kontratë, në nenin 674 të ku thuhet se: “Palët gjatë zhvillimit të bisedimeve për hartimin e kontratës, duhet të sillen me mirëbesim ndaj njëra-tjetrës. Pala që ka ditur, ose që duhej të dinte shkakun e pavlefshmërisë së kontratës dhe nuk ia ka bërë të ditur atë palës tjetër, detyrohet të shpërblejë dëmin që kjo e fundit ka pësuar, për shkak se besoi pa fajin e vet në vlefshmërinë e kontratës, si dhe në nenin 675 ku thuhet se: “Në rast se një palë kontraktuese disponon njohuri profesionale dhe pala tjetër i ngjall asaj besim të plotë, e para ka detyrim t’i japë asaj me mirëbesim, informata e udhëzime.”

Gjithashtu, mirëbesimi në fazën parakontraktore shprehet edhe në kontrata të veçanta, ku shpeshherë atë e gjejmë të identifikuar me anë të konceptit të kundërt të tij, atë të keqbesimit.

Konkretisht, në kontratën e qirasë, neni 807 i KCSH-së, parashikohet se qiradhënësi mban përgjegjësi për veset e sendit që ia ka fshehur me keqbesim qiramarrësit. Pra, ndaj tij ekzistonte detyrimi për të bërë të ditur veset e sendit në momentin e lidhjes së kontratës.

Gjithashtu, nga dispozitat që rregullojnë kontratën e shitjes, nenet 716-720 të KCSH-së, vihet re se dy detyrimet kryesore të shitësit, që janë detyrimi për të metat e sendit dhe pretendimet mbi të drejta pronësie që mund të kenë personat, e kanë fillesën që në fazën e lidhjes së kontratës. Pra, ato duhet t’i bëhen të ditura blerësit në fazën parakontraktore. Megjithatë, për shkak se ligji këto detyrime i lidh ngushtësisht me detyrimet gjatë fazës së ekzekutimit, edhe përgjegjësinë për këto raste e njeh si përgjegjësi kontraktore. Kjo nuk do të thotë që faza parakontraktore mbetet e pambrojtur. Është pikërisht kuptimi që merr mirëbesimi ai që duhet interpretuar në këto raste dhe që zgjidh pasojat që mund të vijnë nga sjellja e shitësit potencial. Për shembull, nëse gjatë bisedimeve, shitësi nuk ia ka bërë të ditura të metat dhe ka krijuar te blerësi pritshmëri për një kontratë që do të lidhet me blerësin, atëherë ky i fundit mund të jetë dëmtuar nga kjo sjellje në kundërshtim me parimin e mirëbesimit, sepse mund të ketë kryer shpenzime që lidhen me kontratën që synon të lidhë, ose ka refuzuar oferta të tjera për të njëjtin objekt.

Pra, mjeti që ka në dorë pala, mirëbesimi, mund të interpretohet lehtësisht edhe në këto raste.

263 Gerard Mantese, Still keeping the faith: the duty of good faith revisted, 76 Mich. B.J. 1190, 1190 (1997).

110

“…Në bisedimet për përfundimin e kontratës palët duhet t’i tregojnë njëra-tjetrës gjendjen e punëve tregtare që kanë të bëjnë me kontratën franchise dhe veçanërisht programin e detyrimeve franchise, si dhe të informojnë njëri-tjetrin sipas parimeve të mirëbesimit. Ata janë të detyruar të ruajnë sekretin e informatave konfidenciale, edhe po të mos përfundohet kontrata. Kush shkel këtë detyrim, detyrohet të shpërblejë dëmin. Kjo e drejtë parashkruhet me kalimin e tre vjetëve nga dita e pushimit të bisedimeve. Pala që ka marrë pjesë në bisedime mund të kërkojë pagimin e shpenzimeve të bëra me besim të ligjshëm në përfundimin e kontratës, e cila nuk u përfundua për shkak të një sjelljeje të qëllimshme të palës tjetër.”

Ky parashikim në rastin e kontratës franchise përmbledh në mënyrë të qartë dhe jep detaje të kërkesave që duhet të zbatohen në mënyrë që të quhet i përmbushur mirëbesimi. Ligji, në këtë rast, ka përcaktuar në mënyrë të drejtpërdrejtë rastin e mospërfundimit të kontratës pa faj të njërës palë dhe në mënyrë të qëllimshme nga pala tjetër, rastin e mosdhënies së informacioneve që duhet të jepeshin dhe rastin e mosruajtjes së informacioneve që përbëjnë sekret dhe janë konfidenciale. Pra, në mënyrë të qartë ka parashikuar tre raste përgjegjësie që konsiderohen në mungesë të mirëbesimit gjatë negociatave. Gjithashtu, dispozita shprehet edhe për shpërblimin e dëmit dhe afatin e parashkrimit të kësaj të drejte. Llogaritja e afatit të parashkrimit bëhet nga momenti i pushimit të bisedimeve.

2.2 Mirëbesimi në Direktivat e Bashkimit Evropian Një ndër direktivat bazë ku parashikohet mirëbesimi është Direktiva 93/13/KE264

264 Direktiva 93/13/KE, 5 prill 1993, “Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”.

“Mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore”. Qëllimi i kësaj direktive ishte mbrojtja e konsumatorit në lidhjen e çdo lloj kontrate si me subjekte private edhe me autoritet publik, si për kontratat formale, edhe për kontratat joformale, brenda një shteti, apo me palë në shtete të ndryshme. Konsumatori duhet të gëzojë mbrojtje nga pozita më e fortë e palës shitëse në të drejtat e tij ekonomike duke mos lejuar vendosjen e kushteve, që nuk i janë nënshtruar procesit të negociatave, në kundërshtim me këtë direktivë. Direktiva shprehet në mënyrë të drejtpërdrejtë për mirëbesimin: “Vlerësimi i ndërveprimit të palëve gjatë lidhjes së kontratës duhet të bëhet në bazë të mirëbesimit, të vepruarit në mënyrë të ndershme dhe në barazi.” Gjithashtu, edhe në hartimin e kushteve të kontratës, ato duhet të paraqiten në gjuhë të thjeshtë, të kuptueshme dhe pala të ketë mundësi t’i analizojë ato.

Direktiva të tjera të Bashkimit Evropian përmbajnë detyrimet që burojnë nga parimi i mirëbesimit. Direktiva 2011/83/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, Mbi të drejtat e konsumatorit, Direktiva 2006/123/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, “Mbi shërbimet në tregun e brendshëm”, Direktiva 2000/31/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 8 qershor 2000, “Mbi disa aspekte ligjore të informacionit për shërbimet”, në veçanti tregtia elektronike në tregun e brendshëm e të tjera do të analizohen me radhë kur të flitet për detyrimin e shkëmbimit të informacionit mes palëve kontraktore gjatë këtij kreu.

111

2.3 Mirëbesimi në Kodin Civil dhe jurisprudencën italiane, franceze dhe gjermane

Sistemi civil law është përkrahës i parimit të mirëbesimit dhe njeh detyrimet që

burojnë prej tij. Edhe pse ka dallime ndërmjet parashikimeve që bëjnë kodet e këtyre vendeve, ato nuk janë thelbësore apo që të vendosin në dyshim rëndësinë dhe aplikimin e kësaj norme.

Në Kodin Civil italian, mirëbesimi parashikohet në nenin 1337, “Bisedimet dhe përgjegjësia parakontraktore: Palët, gjatë zhvillimit të bisedimeve dhe lidhjes së kontratës, duhet të sillen me mirëbesim” dhe në nenin 1338, “Njohja e shkaqeve të pavlefshmërisë: pala që, di ose duhet të dinte ekzistencën e një shkaku pavlefshmërie të kontratës, dhe nuk ia ka bërë të ditur palës tjetër, është e detyruar të shpërblejë dëmin e pësuar nga kjo e fundit për shkak se ka besuar, pa faj të vetin, në vlefshmërinë e kontratës.” Detyrimi i mirëbesimit përmban në thelb të tij detyrimin për të bashkëpunuar dhe për të shkëmbyer informacion, me qëllim lidhjen e kontratës. Çdonjëra prej palëve ka detyrimin që të informojë palën tjetër rreth rrethanave që janë të panjohura prej saj e që mund të përcaktojnë vullnetin e saj265

Gjykata Supreme e Kasacionit përshkroi në një prej vendimeve të hershme të saj, detyrimin e mirëbesimit: “Nevoja për respektimin e mirëbesimit, parë në kuptimin etik, përbën një nga parimet kryesore të disiplinës ligjore të detyrimeve dhe vendos një detyrim të mirëfilltë ligjor… i cili shkelet, jo vetëm nëse njëra nga palët vepron me keqbesim ndaj palës tjetër, por edhe kur sjellja e kësaj pale nuk udhëhiqet nga transparenca, drejtësia dhe një sens solidariteti shoqëror, të cilat janë pjesë integrale e mirëbesimit; kështu, edhe nëse kjo sjellje është rezultat i neglizhencës, ose edhe heshtjes … kjo përbën një shkelje të detyrimit të mirëbesimit nëse ka krijuar besim dhe siguri të arsyeshme te pala tjetër.”

.

266

Gjithashtu, Gjykata Supreme e Kasacionit në Itali mban qëndrimin se detyrimi për korrektesë dhe mirëbesim duhet trajtuar në kuptimin objektiv. Këtë e analizon në rastin e tërheqjes nga bisedimet. Kur pala tërhiqet nga bisedimet pasi ka shkaktuar te pala tjetër besim se do të lidhet kontrata, atëherë ajo konsiderohet se e ka shkelur detyrimin për mirëbesim. Nuk kërkohet që pala të ketë pasur një synim të brendshëm me keqbesim, mjafton edhe sjellja e paqëllimshme e saj, por që ka prodhuar këtë rezultat

.

267

Kodi Civil francez, në reformimin që pësoi në vitin 2016, zgjeroi edhe konceptin e mirëbesimit. Kodi i vitit 1804 deklaronte se kontratat duhet të zbatoheshin në mirëbesim, ndërsa Kodi i ri njeh në mënyrë të drejtpërdrejtë detyrimin për mirëbesim në fazën parakontraktore. Konkretisht, në nenin 1112 parashikohet se: “Nisja, vazhdimi dhe ndërprerja e negociatave parakontraktore janë në liri të palëve. Ato duhet që në mënyrë të detyrueshme të përmbushin kërkesat e mirëbesimit. Në rastet e fajit gjatë negociatave, shpërblimi i dëmit nuk llogaritet si mënyrë për të kompensuar humbjen e fitimeve që priteshin nëse kontrata do të ishte lidhur.” Ky mund të konsiderohet si një kodifikim i fortë i parimit të mirëbesimit sepse përcakton qartësisht detyrueshmërinë e këtij parimi në fazën parakontraktore dhe pasojat që vijnë në rast se ky parim shkelet. Gjithashtu, në

.

265 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 345. 266 Shih vendimin nr. 2425, datë 27.10.1961 të Gjykatës Supreme të Kasacionit. 267 Shihvendimin nr. 20106, datë 18.9.2009 të Gjykatës Supreme të Kasacionit, vendimin nr. 963, datë 18.2.1986 të Gjykatës Supreme të Kasacionit.

112

nenin 1112-1 parashikohet se: “Pala që ka një informacion, i cili është i një rëndësie të madhe për të marrë dakordësinë e palës tjetër, duhet ta informojë atë, në rast se ky i fundit nuk e ka këtë informacion, ose ai ka besim të plotë te pala që e ka informacionin.” Në vijim të dispozitës, parashikohen edhe pasojat, ku përveçse shpërblimit të dëmit që është shkaktuar si mungesë e dhënies së informacionit, mosrealizimi i këtij detyrimi mund të çoj edhe në anulimin e kontratës. Me anë të kësaj dispozite i është dhënë një rëndësi e veçantë sidomos detyrimit të dhënies së informacionit.duke i dhënë, në këtë mënyrë, një status autonom.

Kodi i ri nuk përmban përkufizim të mirëbesimit. Kjo ka qenë ankesë nga disa komentues, sepse mirëbesimi është perceptuar nga disa palë tregtare si i paqartë, duke i lejuar gjykatës shumë liri veprimi dhe duke e konsideruar si jo miqësore ndaj sigurisë kontraktore. Në mungesë të një përkufizimi, praktika gjyqësore nga reformat pritet të mbetet përcaktuese. Mirëbesimi është përdorur ndër të tjera për të nënkuptuar që palët duhet të sillen në mënyrë etike, dhe në veçanti të sillen me besnikëri (devoir de loyauté), të bashkëpunojnë (devoir de coopération) dhe të jenë koherente (devoir de cohérence).

Në Francë, mirëbesimi prezumon që palët duhet të tregojnë kujdesin e një babai të arsyeshëm të familjes.

Në të drejtën gjermane, parimi i mirëbesimit në veçanti i ka mundësuar gjykatave që të përshtatin ligjin e kontratave ndaj kërkesave të reja të shoqërisë ose tregtisë. Studiuesit e së drejtës kanë zhvilluar metoda që ta bëjnë vendimmarrjen e gjykatës sa më racionale dhe objektive, duke ngritur një sistem të brendshëm të mirëbesimit, të përbërë nga funksionet e mirëbesimit dhe grupimet e rasteve ku gjykatat kanë shqyrtuar çështje të ndryshme që lidhen me këtë parim. Rezultati i kësaj është një sistem i organizuar i përmbajtjes së parimit të mirëbesimit, i rregullave, detyrimeve specifike, ndalimeve, doktrinës etj.268

Gjithashtu, në rastin e kontratave të hartuara nga njëra palë sipas një formati të caktuar dhe të cilat nuk lejojnë negocim nga pala tjetër, neni 307 parashikon se këto

. Përveç mirëbesimit në interpretimin e kontratës (neni 157 i KCGJ-së) dhe në

ekzekutimin e saj (neni 242 i KCGJ-së), të cilat parashikohen në mënyrë eksplicite në kod, njihet edhe detyrimi i mirëbesimit para se kontrata të jetë lidhur në mënyrë finale. Këto parashikime gjenden në pjesë të ndryshme të Kodit Civil gjerman, qoftë si rregulla të përgjithshme të detyrimeve dhe kontratave, ashtu edhe si rregulla në kontrata të veçanta.

Në nenin 138 të kodit mirëbesimi paraqitet në formën e interesit publik. Gjithashtu atij i bashkohen elementë të tjerë si dobësia e palës, mungesa e eksperiencës, etj. Kjo dispozitë parashikon se: “(1) Një veprim juridik që është në kundërshtim me interesin publik është i pavlefshëm. (2) Në veçanti, është i pavlefshëm veprimi juridik kur një person, duke shfrytëzuar mungesën e eksperiencës, mungesën e gjykimit, dobësinë e palës tjetër, i jep atij ose një pale të tretë, në këmbim të një veprimi, avantazhe të cilat janë qartësisht joproporcionale me veprimin që kërkohet të kryhet nga pala më e dobët. Pasoja që njeh neni 138 është pavlefshmëria. Pra, kontratat janë të pavlefshme kur ati janë në kundërshtim me moralin e mirë ose interesin publik.

268 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 623, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf.



113

duhet të kalojnë testin e arsyeshmërisë. Këto parashikime të njëanshme do të jenë jo efektive nëse janë në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, nëse avantazhojnë në mënyrë të paarsyeshme palën tjetër. ky avantazhim i paarsyeshëm mund të vij edhe në rastin kur klauzolat nuk janë të qarta dhe të kuptueshme. Në këtë dispozitë del një detyrim i rëndësishëm që vjen nga mirëbesimi, detyrimi për bashkëpunim dhe për informim të palës, veçanërisht në rastet kur vendosja e kushteve bëhet nga njëra palë.

Detyrimi për informim del në mënyrë eksplicite në kontratat konsumatore. Neni 312/c i Kodit Civil gjerman parashikon dhënien e informacionit në kontratat komsumatore që lidhen në distancë. Informacioni i dhënë duhet të paraqesë në mënyrë të plotë, të saktë dhe të kuptueshme të dhënat që lidhen me kontratën që do të lidhet, qëllimin e saj, pasojat etj.

Përsa i takon barrës së provës, Gjykata e Lartë Gjermane ka thënë se paditësi duhet të demonstrojë se ai ka treguar gjithë kujdesin e nevojshëm për shmangien e çdo rrethane që shkel marrëdhënien tregtare.269

E drejta amerikane e parashikon parimin e mirëbesimit. Ai është një ndër parimet e përgjithshme të Kodit Uniform Tregtar (UCC), i cili përmban si parimin e mirëbesimit, edhe parimin e arsyeshmërisë tregtare. Neni 1 i Parashikimeve të Përgjithshme të Kodit thotë se: “çdo kontratë apo detyrim që është pjesë e këtij akti, krijon detyrimin për

Konsiderohet sjellje e pakujdesshme atëherë kur pala tjetër është bërë të besojë se do të lidhet kontrata, duke e detyruar atë të kryejë shpenzime ose të mos lidhë një kontratë tjetër të favorshme, një rezultat që mund të ishte shmangur nëse pala do të tregonte gjendjen faktike.

Detyrimi i dhënies së informacionit gjatë negociatave parakontraktuale mund të jetë me intensitet të ndryshëm, në përputhje me llojin e kontratës dhe kriteret për mirëbesimin dhe trajtimin e drejtë. Mjeti juridik për shkeljen e detyrimit të mirëbesimit janë zakonisht dëmshpërblimet jashtëkontraktore, por mund të jepet edhe dëmshpërblim kontraktor nëse detyrimi i vendosur është në përputhje me detyrimet e marra përsipër. Dëmshpërblimet llogariten si interesi negativ (Vertrauensschaden), d.m.th pala tjetër duhet të vendoset në një pozitë të tillë siç do të kishte qenë sikur shkelja e detyrimit të mos kishte ndodhur.

Megjithatë, nëse shkelja e detyrimit për dhënien e informacionit, pra shkelja e parimit të mirëbesimit, ka shkaktuar moslidhjen e kontratës, pala mund të pretendoj interesin për përmbushjen e detyrimit sepse në këtë rast interesi për përmbushjen e detyrimit është ekuivalent me interesin negativ. Gjithashtu, nëse, pala ka shkelur me faj detyrimin e mirëbesimit dhe pala tjetër ka humbur mundësinë për të lidhur kontratë tjetër, dëmshpërblimi do të përfshijë edhe fitimin e munguar nga kjo mundësie humbur. Në rrethana të caktuara mund të kërkohet edhe kryerja e një veprimi të caktuar. Në çdo rast, pretenduesi nuk duhet të vendoset në pozitë më të mirë seç do të kishte qenë, sikur të mos kishte pasur shkelje.

2.4 Modeli i vendeve me sistem common law Për vendet me sistemin common law do të marrim në analizë të drejtën amerikane

dhe të drejtën angleze, duke qenë se ato kanë mbajtur qëndrime të ndryshme në lidhje me vlerën që i kanë dhënë mirëbesimit dhe njohjes së detyrimeve që burojnë prej tij.

269 Nicola W. Palmieri, Good faith disclosures required during precontractual negotiations, 1994, 24 Seton Hall L. Rev. 70 1993-1994, fq.212, aksesuar përmes HEINONLINE.

114

mirëbesim gjatë ekzekutimit të tij.” Gjithashtu, në të njëjtën dispozitë parashikohet edhe kuptimi që i jepet mirëbesimit. Ai konsiderohet si detyrim për ndershmëri në sjelljen e palëve270

E drejta angleze nuk ka një parashikim të detyrimit për sjelljen në mirëbesim të palëve kontraktore. Edhe pse mirëbesimi mbërriti në Angli nën ndikimin e të drejtës kanonike, ai e humbi rëndësinë e tij sapo çështjet e fesë dhe të moralit u zëvendësuan nga tregtia dhe mbizotërimi i qëndrimit liberal. Qëndrimi ndaj parimit është shprehur edhe në çështjen Lawson kundër Weston (1801) duke e përcaktuar mirëbesimin subjektiv si parimi i “pure heart and empty head”. Gjyqtari i çështjes, Lord Kenyon, tha se nëse do të pranohej që sjellja e palëve të përmbushte kushtet e mirëbesimit, kjo do të sillte paralizim të qarkullimit të të mirave

. Por, ndërsa parimi i mirëbesimit përdoret më tepër në kuptimin subjektiv, është parimi i arsyeshmërisë ai që përdoret më tepër në çështjet dhe transaksionet tregtare.

Për fazën parakontraktore UCC nuk ka parashikim që të detyrojë palët të sillen në mirëbesim.

271. Megjithatë, pranimin e parimit të mirëbesimit, në formën e shkëmbimit të informacionit, e gjejmë edhe në të drejtën angleze, në kontratat e sigurimit. Në çështjen Carter kundër Boehm, e cila u shndërrua në çështjen që do të udhëhiqte detyrimin për dhënie informacioni gjatë formimit të kontratës, gjyqtari, Lord Mansifield tha se: “Mirëbesimi e ndalon palën të fshehë atë çfarë di privatisht, ta tërheqë tjetrin në marrëveshje, duke përfituar nga padijenia e tij për faktin dhe besimi në të kundërtën.”272

Si në të drejtën amerikane, edhe në atë angleze, fakti që nuk ka detyrim të shprehur të mirëbesimit për fazën parakontraktore, nuk e bën të pambrojtur këtë fazë. Fakti që e drejta angleze nuk e njeh doktrinën e mirëbesimit nuk do të thotë se rregullat kontraktore nuk janë konform kërkesave të mirëbesimit. Dallimi midis ligjit anglez dhe sistemeve të tjera ligjore i përket më shumë anës formale sesa substancës. Janë institute të tjera, si: mashtrimi, kanosja, begatimi pa shkak, premtimi i detyrueshëm (promissory estoppel) ato që rregullojnë marrëdhëniet midis palëve gjatë zhvillimit të bisedimeve. Në mënyrë të veçantë, “promissory estoppel”, ngjason shumë me detyrimin për mirëbesim për sa kohë lidh palët në bazë të premtimit të bërë dhe nuk i lejon ata të shmangen apo të mbyllin pa shkak marrëveshjen që janë duke arritur. Ai është një mekanizëm që ofron stabilitet dhe qëndrueshmëri. Lord Denning ka dhënë një përkufizim të shkurtër dhe të qartë, kur thotë: “Estoppel… është një parim drejtësie dhe barazie. Ai funksionon kështu: kur një burrë, me fjalë ose me veprime, ka çuar një burrë tjetër që të besojë në një

. Gjithashtu, Direktivat e Bashkimit Evropian e kanë afruar të drejtën angleze me

parimet evropiane, siç është edhe mirëbesimi. Direktiva 93/13/EEC “Mbi kushtet e padrejta kontraktore në kontratat konsumatore”, përcakton se një kusht kontraktor, i panegociuar, do të jetë i padrejtë, nëse është në kundërshtim me mirëbesimin dhe shkakton mungesë ekuilibri në të drejtat dhe detyrimet kontraktore të palëve duke sjellë dëm për konsumatorin.

270 E. Allan Farnsworth, Good Faith Performance and Commercial Reasonableness under the Uniform Commercial Code, 1963, The University of Chicago Law Review, Vol. 30, Nr. 4, fq. 666-667, aksesuar përmes Jstor. 271 E. Allan Farnsworth, Good Faith Performance and Commercial Reasonableness under the Uniform Commercial Code, 1963, The University of Chicago Law Review, Vol. 30, Nr. 4, fq. 670, aksesuar përmes Jstor. 272 Nicola W. Palmieri, Good faith disclosures required during precontractual negotiations, 1994, 24 Seton Hall L. Rev. 70 1993-1994, fq. 97, aksesuar përmes HEINONLINE.

115

gjendje të caktuar të marrëveshjes mes tyre, ai nuk do të lejohet të kthehet mbrapa kur kjo është e padrejtë dhe e pabarabartë.”273

Së pari, parimet UNIDROIT, përmbajnë si konceptin “mirëbesim” edhe të kundërtin e tij, “keqbesim”

. 2.5 Mirëbesimi sipas modeleve rregullatore të parimeve UNIDROIT dhe

PDKE Edhe parimet UNIDROIT dhe PDKE, edhe pse nuk kanë një përkufizim

përfundimtar të termit “mirëbesim”, ato kanë shumë raste ku aplikohet koncepti i mirëbesimit. Kjo na ndihmon të kuptojmë më mirë përdorimin e tij.

274

Së dyti, Parimet Evropiane të Ligjit Kontraktor (PECL), gjithashtu përmbajnë në dispozitat e tyre përshkrime të sjelljeve në mirëbesim ose në keqbesim. Neni 1.102 bën bashkë lirinë kontraktore me sigurinë ligjore. Ai parashikon se palët janë të lira të lidhin një kontratë dhe të vendosin kushtet e saj duke zbatuar mirëbesimin dhe ndershmërinë në

. Përveç nenit 1.7 që parashikon detyrimin e palëve për t’u sjellë në mirëbesim dhe pamundësisë së tyre për t’iu shmangur këtij detyrimi, qoftë duke hequr dorë prej tij apo duke e limituar atë, neni 1.8 bën paraqitjen e asaj që quhet sjellje kontradiktore. Sipas kësaj dispozite, palët nuk mund të sillen në mënyrë kontradiktore me perceptimin që kanë krijuar te pala tjetër dhe mbi të cilin kjo palë ka vepruar. Një tjetër nen i rëndësishëm që lidhet posaçërisht me fazën parakontraktore është neni 2.1.15, me titull: “Negocimi në keqbesim”. Kjo dispozitë vendos në radhë të parë lirinë kontraktore negative, atë për të mos kontraktuar edhe pse pala është e lirë të hyjë në negociata. Megjithatë kjo liri njeh kufizim. Është pikërisht mirëbesimi ai që kufizon sjelljen e palëve. Ato nuk kanë të drejtë të vazhdojnë negociatat apo t’i ndërpresin ato në keqbesim. Dispozita vijon duke dhënë edhe një përkufizim të parë të keqbesimit dhe thotë se jemi përpara keqbesimit atëherë kur pala hyn dhe vazhdon bisedimet pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës, duke i shkaktuar një dëm palës tjetër. Kjo dispozitë nuk duhet barazuar me gabimin kontraktor. Neni 3.2.2 parashikon rastin kur pala mund t’i shmanget lidhjes së kontratës për shkak të gabimit, i cili është i një rëndësie të tillë sa njeriu i arsyeshëm në pozitën e palës në gabim, nuk do të kishte lidhur kontratë, ose do të kishte kontraktuar në kushte të tjera. Megjithatë kjo dispozitë kërkon që edhe pala të ketë qenë në kushte të njëjta, pra të ketë bërë të njëjtin gabim ose të ketë shkaktuar gabimin, ose të ketë ditur, ose duhet të kishte ditur gabimin dhe është në kundërshtim me standardet tregtare të kontraktimit të lësh palën tjetër në gabim. Parimet UNIDROIT e parashikojnë edhe mirëbesimin si orientues të një standardi sjellje. E njëjta dispozitë i njeh të drejtën gjykatës, që me kërkesë të palës, të përshtatë kontratën ose kushte të saj në mënyrë që kontrata të jetë në përputhje me standardet tregtare të mirëbesimit. Gjithashtu, parashikimi në po të njëjtën dispozitë i abuzimit me varësinë ekonomike të palës tjetër tregon lidhjen e parimit të mirëbesimit me atë të ndershmërisë gjatë lidhjes së kontratës. Konkretisht, pala nuk duhet të përfitojë në mënyrë të padrejtë nga pozita e varësisë së palës tjetër, nga problemet ekonomike të saj ose nevoja emergjente që mund të ketë, nga injoranca apo mungesa e eksperiencës.

273 Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 232; 274 Shiko nenet 1.7, 1.8, 1.9 (2), 2.1.4(2)(b), 2.1.15, 2.1.16, 1.2.18, 2.1.20, 2.2.4(2), 2.2.5(2), 2.2.7., 2.2.10, 3.5, 3.8, 3.10, 4.1(2), 4.2(2°, 4.6, 4.8, 5.1.2., 5.1.3., 5.2.5., 6.1.3., 6.1.5., 6.1.16(2), 6.1.17(1), 6.2.3(3)(4), 7.1.2, 7.1.6, 7.1.7, 7.2.2(b)(c), 7.4.8, 7.4.13, 9.1.3, 9.1.4 et 9.1.10(1) të Parimeve UNIDROIT.

116

kontraktim dhe rregullat e detyrueshme në zbatim të këtij parimi. Mirëbesimi bashkohet me arsyeshmërinë, për shembull në rastin e nenit 1:302, ku thuhet se arsyeshmëria vlerësohet nga sjellja që do të kishte njeriu që vepron në mirëbesim në të njëjtën situatë. Gjithashtu, ashtu si edhe në parimet UNIDROIT, neni 4:109 i PECL, parashikon mundësinë e gjykatës për të përshtatur kontratën ose kushte të saj në mënyrë që ajo të jetë në përputhje me standardet tregtare të mirëbesimit.

Edhe pse PECL parashikojnë mirëbesimin në fazën parakontraktore, neni 2:301, ato trajtojnë vetëm ndërprerjen e negociatave ose negocimin në kundërshtim me mirëbesimin dhe kur kanë hyrë në bisedime pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës. Ato nuk trajtojnë shkëmbimin e informacionit ndërmjet palëve, por parashikojnë vetëm parimin e konfidencialitetit për të dhënat që janë vendosur në dispozicion gjatë kësaj faze. Megjithatë, në nenet 4.106 dhe 4.107, kur flitet për vlefshmërinë e kontratës së lidhur, këto dispozita dënojnë dhënien e informacionit të pasaktë ose mashtrimin gjatë fazës së lidhjes së kontratës. Këto raste PECL i trajton si përgjegjësi kontraktore, edhe pse problemi i takon fazës së lidhjes së kontratës.

3. Detyrimet që vijnë për palët në zbatim të parimit të mirëbesimit Mirëbesimi është një detyrim që vjen nga ligji. Si rrjedhojë, në momentin e parë

mund të mendohet dhe pretendohet që ai të ishte i qartësuar dhe i parashikuar në mënyrë të plotë prej tij. Megjithatë, siç edhe e pamë pak më lart në këtë kre, në Kodin Civil shqiptar, dispozitat që parashikojnë mirëbesimin vetëm e përmendin atë si parim për t’u respektuar, por nuk i shprehin në mënyrë të drejtpërdrejtë apo shteruese detyrimet që vijnë prej tij. Mendoj se kjo është një zgjedhje e mirë që është parim, pasi identifikimi në mënyrë të plotë dhe shteruese të rasteve dhe detyrimeve që vijnë nga mirëbesimi, do të rrezikonte vetë këtë parim, do ta ngurtësonte kuptimin dhe do të vështirësonte zbatimin e tij në praktikë. Interpretimi rast pas rasti i situatave, duke u udhëhequr nga mirëbesimi si një normë e pakufizuar dhe që mund të përdoret në çdo rast që shikohet e përshtatshme, mendoj se e përmbush më së miri thelbin e funksioneve të tij.

Për fazën e lidhjes së kontratës, siç u theksua edhe më lart, neni 674 dhe 675 janë dy dispozitat që rregullojnë mirëbesimin në këtë fazë për çdo lloj kontrate. Ndërsa neni 674, paragrafi i parë është një parashikim i përgjithshëm i detyrimit për t’u sjellë në mirëbesim, paragrafi i dytë i po kësaj dispozite dhe neni 675, bëjnë parashikime më specifike, duke dhënë në mënyrë të qartë detyrimin për dhënie informacioni ndërmjet palëve.

Një rast tjetër që vlen të përmendet është parashikimi i nenit 78 të KC-së, Përfaqësimi pa tagra, sipas të cilit: “Kur një person fizik ose juridik vepron si përfaqësues pa e pasur këtë cilësi, si edhe kur përfaqësuesi ka kapërcyer tagrat që i janë dhënë, veprimi juridik i kryer në këto kushte nuk është i detyrueshëm për personin në emrin e të cilit janë kryer, përveç kur ky e ka miratuar atë më vonë. Kur miratimi nuk është dhënë, personi i tretë që ka qenë në mirëbesim ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit nga përfaqësuesi.”. Veprimi i përfaqësuesit mund të jetë edhe negocimi për lidhjen e një kontrate, i kryer në kapërcim të tagrave të tij, dhe mosmiratimi i këtij veprimi, moslidhja e kontratës, mund t’i shkaktojë dëm palës në mirëbesim. Në këtë rast, Kodi ka parashikuar edhe pasojën, që është shpërblimi i dëmit për të dëmtuarin në ngarkim të përfaqësuesit.

117

Detyrimi për mirëbesim, referuar standardeve të vendosura nga dokumentet ndërkombëtare, siç ishin edhe rastet e përmendura më lart në këtë kre, doktrinës dhe mënyrës sesi trajtohet nga legjislacione të ndryshme, është më i gjerë sesa vetëm detyrimi për shkëmbim informacioni. Nga analiza e të gjitha burimeve dhe tendencës së zgjerimit të konceptit të mirëbesimit, mund të arrijmë të identifikojmë disa detyrime që burojnë nga ky parim dhe që duhet të merren në konsideratë nga gjykata në rastin e konflikteve gjyqësore të shtruara për zgjidhje përpara saj.

3.1 Detyrimi për të mos hyrë dhe vazhduar negociatat pa pasur si qëllim

lidhjen e kontratës Periudha parakontraktore, si rregull, karakterizohet nga liria e gjerë e palëve, që

me anë të sjelljes dhe veprimeve të tyre, të vendosin kufijtë dhe kushtet që iu përshtaten më shumë interesave të tyre ekonomike. Ato janë të lira që në fund të bisedimeve të lidhin një kontratë, ose jo. Pra, gjithçka që realizohet gjatë fazës parakontraktore, ka lidhje me kontratën, që potencialisht, mund të krijohet. Kontrata është qëllimi përfundimtar. Edhe pse bisedimet mes palëve mund të ndërpriten, kjo është tërësisht e pranueshme, sepse është pjesë e rrezikut që merr çdo palë që kërkon të hyjë në një marrëveshje dhe pjesë e lirisë reciproke për t’u tërhequr nga bisedimet. Kështu, secila nga palët ka të drejtën të tërhiqet nga negocimet nëse mendon se në këtë mënyrë është duke realizuar interesat e saj ekonomike, që në thelb, janë shkaku se pse palët po negociojnë. Qëllimi i palës, në shumicën e rasteve, është lidhja e kontratës dhe marrja e shërbimit ose përfitimi i sendit. Kjo do të thotë se interesi për të ditur se kush është pala me të cilën po lidhet marrëveshja është shumë më i ulët sesa interesi për vetë marrëveshjen.

Si rrjedhojë, hyrja në negociata pa pasur si qëllim lidhjen e një kontrate është rasti i parë dhe më i rëndë i mungesës së mirëbesimit. Pasojat e mungesës së qëllimit lidhen në çdo rast, në mënyrë të menjëhershme, me pavlefshmërinë absolute të çdo veprimi juridik. Në rastin e negociatave, pala që nuk ka pasur si qëllim asnjëherë të lidhë në kontratë, por e ka shtyrë palën tjetër të bindet për të kundërtën, shkakton një dëm.

Gjithashtu, situata ku njëra palë vazhdon negociatat duke mos pasur si qëllim të lidhë një kontratë është në kundërshtim me logjikën e vetë fazës parakontraktore, dëmton interesat e palës që po investohet në lidhjen e kësaj kontrate dhe rrit gjendjen e pasigurisë dhe mungesës së besimit në realizimin e kontratave në mirëbesim.

Kodi Civil shqiptar nuk e ka parashikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë këtë detyrim që lidhet me seriozitetin dhe besnikërinë që duhet të tregojnë palët kundrejt njëra-tjetrës. Në dallim, Kodi Civil francez, me ndryshimet e fundit të vitit 2016, në nenin 1112 parashikon se: “Nisja, vazhdimi dhe ndërprerja e negociatave parakontraktore janë në liri të palëve. Ato duhet që në mënyrë të detyrueshme të përmbushin kërkesat e mirëbesimit. Në rastet e fajit gjatë negociatave, shpërblimi i dëmit nuk llogaritet si mënyrë për të kompesuar humbjen e fitimeve që priteshin nëse kontrata do të ishte lidhur.” Kjo dispozitë i referohet pikërisht dëmtimit që mund t’i vij palës në mirëbesim në rastin kur pala tjetër, me faj, vazhdon negociatat. Pra, ligji francez i referohet përgjegjësisë me faj. Nga dy mënyrat e llogaritjes së dëmit, dëmi efektiv dhe fitimi i munguar, kjo dispozitë e detyron palën në faj vetëm për dëmin efektiv që i ka shkaktuar palës tjetër, dhe jo për fitimin e munguar të pritshëm.

118

Të njëjtin qëndrim mban edhe e drejta italiane. Edhe pse parashikimi në Kodin Civil italian, neni 1337, “Bisedimet dhe përgjegjësia parakontraktore” dhe neni 1338 “Njohja e shkaqeve të pavlefshmërisë”, është thuajse identik me parashikimin që bën Kodi ynë Civil, e drejta dhe jurisprudenca italiane e ka elaboruar mjaft mirë kuptimin dhe zbatimin e parimit të mirëbesimit. Një ndër shprehjet e këtij parimi është pikërisht detyrimi për të mos hyrë apo tërhequr nga negociatat në kundërshtim me parimin e mirëbesimit, pa pasur arsye dhe kur është shkaktuar te pala tjetër besim për lidhjen e kontratës. Në dallim nga e drejta franceze që kërkon që pala që ka ndërprerë bisedimet të ketë vepruar me faj, Gjykata e Lartë në Itali pranon që edhe një sjellje e paqëllimshme përbën shkak për përgjegjësi, në zbatim të parimit të mirëbesimit, mjafton që në mënyrë të paarsyeshme pala tërhiqet pasi është sjellë në mënyrë të tillë që ka krijuar bindje te pala tjetër se kontrata do të lidhet275

Në një çështje të paraqitur përpara Gjykatës së Lartë

. Kështu, edhe pse palët janë të lira të vendosin se sa do të vazhdojnë përpjekjet e

tyre për lidhjen e kontratës, kjo e drejtë nuk është tërësisht e pakufizuar, pasi në çdo rast ndërveprimi gjatë fazës paraprake të lidhjes së kontratës, përfshirë këtu edhe tërheqja prej saj, duhet të bëhet në përputhje me parimin e mirëbesimit.

Krijimi i bindjes të palës tjetër mund të ndodhë në shumë mënyra, për shembull, nga prezantimi i kushteve apo rrethanave që bën njëra palë, nga sjellja në tërësi, nga heshtja aty ku pala priste që pala tjetër të fliste për të ndrequr një gabim apo për të sqaruar një situatë të krijuar.

276

Në Angli, përdoren marrëveshjet “lock out”, në rastin e kontratave të shitjes. Ato parashikojnë detyrimin e ekskluzivitetit dhe jo detyrimin për të realizuar kontratën finale. Për shkak se shitësit i ndalohet të hyjë në bisedime me persona të tjerë, kjo marrëveshje e

, trajtohen pasojat që kanë ardhur për palët për shkak të mirëbesimit në fazën para lidhjes së kontratës në rastin kur kontrata nuk është lidhur. Sipas rrethanave të çështjes, palët kishin lidhur me gojë një kontratë shitje pasurie të paluajtshme, shtëpi banimi. Për shkak të mosrespektimit të formës së kërkuar për efekt vlefshmërie nga ligji, formës noteriale dhe interpretimit që mund t’i bëhet situatës së krijuar ndërmjet palëve, arrihet në konkluzionin se në fakt nuk ishim përpara një kontrate të pavlefshme, por nuk kishte kontratë. Kishte një marrëveshje me gojë, pas së cilës pala që kishte marrë posedimin e banesës kishte bërë edhe disa investime në të. Shumë shpejt nisën kontradiktat midis palëve dhe pala poseduese duhej të dilte nga banesa. Për shkak se pala tjetër refuzonte të paguante shpenzimet që kishte bërë pala poseduese në banesë, kjo e fundit refuzonte të dilte nga shtëpia. Çështja u bë objekt shqyrtimi gjyqësor dhe kërkimi i saj ishte pagimi i shpenzimeve të kryera në kushtet e mirëbesimit. Në fakt, Gjykata e Apelit Gjirokastër dhe Gjykata e Lartë, pranojnë se jemi përpara mirëbesimit të palës e cila kishte kryer shërbimet, por interpretimi që ato i bëjnë është i vakët. Të dyja gjykatat merren më shumë me konceptin e mirëbesimit subjektiv, duke e lidhur me posedimin e ligjshëm, dhe jo me mirëbesimin për shkak të marrëdhënies kontraktore që do të krijohej. Gjykatat, në mendimin tim, duhet të kishin argumentuar se shpenzimet ishin bërë në mirëbesim për shkak se pala besonte në lidhjen e kontratës dhe fakti që kontrata nuk u lidh, e bën atë të ketë të drejtë të kërkojë shpërblim dëmi, i cili në rastin konkret, do të llogaritej të paktën me vlerën e shpenzimeve dhe investimeve të kryera në sendin objekt marrëveshje.

275 Shih vendimin e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit, nr. 11394, datë 17.11.1997. 276 Shih vendimin nr. 436, datë 12.4.2007 të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë.

119

bën blerësin të jetë i preferuar ndaj blerësve të tjerë potencialë, por ai nuk detyrohet që të lidhë kontratën e shitjes. Në çështjen Walford kundër Miles (1992), Dhoma e Lordëve vendosi mbi detyrueshmërinë për të mos negociuar me palë të tjera kur palët kanë lidhur një marrëveshje të tillë. Në këtë çështje, paditësi, i frikësuar se mos humbte kontratën, i kërkoi të paditurit të deklaronte se nuk do të hynte në bisedime me palë të tjera dhe nuk do të konsideronte asnjë ofertë tjetër që mund t’i bëhej. Në këmbim, paditësi premtoi të vazhdonte negocimet dhe të merrte një vërtetim nga banka se ishte në gjendje të paguante çmimin që do të buronte nga marrëveshja. Dhjetë ditë më vonë, i padituri lidhi kontratën e shitjes me një palë tjetër. Paditësi ngriti çështjen në gjykatë dhe fitoi. Gjatë shqyrtimit të çështjes paditësi ngriti pretendimin e mirëbesimit, duke e shndërruar marrëveshjen nga marrëveshje “lock out” në marrëveshje “lock in”277 . Kushti kryesor për detyrueshmërinë e këtyre marrëveshjeve të ekskluzivitetit është vendosja e një kohe të caktuar, në të kundërt do të merret në konsideratë kriteri i kohës së arsyeshme. Megjithatë, duke qenë se “koha e arsyeshme” gjen vend brenda parimit të mirëbesimit, ajo kritikohet nga gjyqtarët anglezë, disa prej të cilëve pranojnë vetëm vendosjen e një kohe të mirëpërcaktuar për të cilën do të vlejë marrëveshja, në të kundërt ajo është e pavlefshme278

Si parimet UNIDROIT, neni 2.1.15, edhe Parimet për të Drejtën Kontraktore Evropiane, neni 2:301, parashikojnë se nëse njëra palë hyn në negociata, ose i vazhdon ato, pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës, atëherë ajo është duke vepruar në kundërshtim me parimin e mirëbesimit ose në keqbesim. Neni 2:102 i PDKE-së është i një rëndësie specifike pasi përcakton se çdo të thotë të kesh si qëllim lidhjen e kontratës dhe të referon në deklaratat dhe sjelljen e palës dhe në mënyrën sesi ato do të kuptoheshin nga kriteri i personit të arsyeshëm.

. Në Gjermani, sikundër është shpjeguar në kreun dy, një rast i veçantë i njohur në

ligji dhe doktrinë janë “letrat konfirmuese”, ose “Vorvertrag”. Me anë të këtyre letrave, gjykatat gjermane nuk analizojnë më lidhjen e kontratës, pasi ajo është e konfirmuar, por rregullsinë dhe vërtetësinë e zhvillimit të negociatave të zhvilluara mes palëve. Vendosja e kushteve të reja nga ana e pranuesit, si rast përjashtimor, mund të bëhet vetëm nëse palët veprojnë në mirëbesim.

Gjithashtu, parimet UNIDROIT, në nenin 1.8 parashikojnë “sjelljen e qëndrueshme” që duhet të shfaqin palët. Sipas kësaj dispozite, palët nuk mund të veprojnë në kundërshtim me kuptimin që i kanë dhënë sjelljes së tyre dhe mënyrës si e kanë përcjellë te pala tjetër, e cila duke vepruar në mënyrë të arsyeshme, i ka sjellë dëm interesave të veta. Ky parim i vendosur mund të interpretohet si detyrim që pala të mos hyjë në negociata nëse nuk ka qëllim të brendshëm për të lidhur kontratë dhe ta bëjë palën tjetër të besojë se ajo ka gatishmëri. Gjithashtu, ajo nuk duhet të ndërpresë negociatat menjëherë dhe pa arsye, kur me qëndrimin e saj ajo i ka dhënë palës tjetër siguri dhe kjo e fundit mund të ketë kryer edhe shpenzime me qëllim arritjen e marrëveshjes.

Kodi Civil shqiptar, në nenin 673, parashikon se: “Një ndërmarrje që zë një pozitë dominuese në treg, është e detyruar të kontraktojë me cilindo që kërkon një detyrim, i cili bën pjesë në objektin e veprimtarisë së saj, në përputhje me ligjet e zakonet e mira

277 Edwin Peel, “Locking out” and “Locking in”: The enforceability of agreements to negotiate, 1992, The Cambridge Law Journal, Vol. 51, Nr. 2, fq. 211-213, aksesuar përmes JSTOR. 278 Ibid.

120

tregtare. Përfundimi i një kontrate, nuk mund të refuzohet pa një arsye të ligjshme.” Kjo dispozitë i paraprin dispozitës së mirëbesimit dhe duket se referon pikërisht në detyrimin për të mos u tërhequr nga negociatat pa arsye të ligjshme. Për mendimin tim kjo referencë nuk është e saktë. Neni 673 është reflektim i fazës së propozim-pranimit, dhe jo i fazës së bisedimeve paraprake. Në interpretim të kësaj dispozite, mendoj se i referohet rasteve kur palët kontraktojnë pa pasur nevojë të merren vesh për kushtet e kontratës. Në këto raste ka një ofertë të hapur dhe pritet vetëm pranimi i saj për ta quajtur kontratën të lidhur.

Rasti i tërheqjes nga negociatat pa shkak të arsyeshëm nuk duhet ngatërruar me revokimin e ofertës. Në fazën e negociatave nuk ka akoma një ofertë përfundimtare në kuptimin dhe me pasojat që i njeh ligji. Përcaktimi se kur ndërprerja e negociatave është bërë në keqbesim do të shqyrtohet rast pas rasti. Ajo që mund t’i vijë në ndihmë gjykatës në këtë rast është se deri në çfarë mase, sjellja e njërës palë, ka çuar palën tjetër në krijimin e bindjes se negociatat do të përfundonin me sukses dhe do të lidhej kontrata. Gjithashtu, një kriter tjetër që mund t’i shërbejë gjykatës mund të jetë numri i çështjeve që palët kanë arritur të zgjidhin. Kështu, sa më shumë kushte të jenë negociuar dhe të jenë dakordësuar, aq më shumë kjo çon në bindjen se kontrata do të lidhet.

Përgjegjësia në këtë rast parashikohet për të shmangur dëmin që mund t’i krijohet palës e cila është në mirëbesim. Ky dëm përfshin shpenzimet që mund të ketë bërë pala gjatë bisedimeve për lidhjen e kontratës në forma të ndryshme. Ajo gjithashtu mund të kompensohet për mundësitë që ka humbur për shkak se nuk ka kontraktuar me palë të tjera. Në shpërblimin e dëmit nuk mund të llogaritet fitimi i munguar, ose fitimi që pala do të kishte realizuar nëse kontrata do të ishte lidhur. Ky lloj dëmi i takon posaçërisht kontratës dhe nuk vlen për rastet e dëmit të shkaktuar kur ende nuk ka pasur një kontratë.

Rast i veçantë është ai i parashikuar për kontratën franchising. Sikurse e përmendëm më sipër, detyrimet për fazën e negociatave janë shumë të qarta në ligj. Kështu, neni 1058 i KCSH-së parashikon se: “…Pala që ka marrë pjesë në bisedime mund të kërkojë pagimin e shpenzimeve të bëra me besim të ligjshëm në përfundimin e kontratës, e cila nuk u përfundua për shkak të një sjelljeje të qëllimshme të palës tjetër.”

Si në rastin e nenit 673 të KCSH-së, edhe në rastin e kontratës franchising, vihet re se dispozita i referohet “sjelljes së qëllimshme” të palës tjetër. Pra, kërkohet që tërheqja nga kontrata të jetë bërë në mënyrë të qëllimshme dhe me faj. Edhe pse jo në mënyrë të shprehur, duke e interpretuar dispozitën në tërësi, dhe duke pasur parasysh konceptin e mirëbesimit dhe keqbesimit, mendoj se ky mund të interpretohet si një nga rastet kur pala vepron në keqbesim. Si konkluzion, tërheqja nga negociatat në kushtet e keqbesimit të njërës palë, passjell përgjegjësi parakontraktore.

3.2 Detyrimi për shkëmbim të informacionit Detyrimi për shkëmbim të informacionit mes palëve nuk është një detyrim që

përjashton të drejtën e palës për të qëndruar në heshtje për rrethana të caktuara279

279 Nicola W. Palmieri, Good faith disclosures required during precontractual negotiations, 1994, 24 Seton Hall L. Rev. 70 1993-1994, fq. 120, aksesuar përmes HEINONLINE.

. Ndër çështjet më të famshme amerikane dhe që referohet më shpesh, ku është trajtuar e drejta për të qëndruar në heshtje dhe kufijtë e saj, është Laidlaw kundër Organ. Me përfundimin e luftës mes Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Anglisë, në dhjetor të vitit 1814, dhe nënshkrimin e Traktatit të Ghent-it, informacionet nuk shpërndaheshin shumë shpejt.

121

Përpara se të bëhej i njohur traktati, paditësi në Laidlaw erdhi në dijeni të traktatit dhe ai lidhi marrëveshje shitje si blerës me të paditurin për një sasi të konsiderueshme duhani. Gjatë negociatave, i padituri i kërkoi informacion paditësit nëse kishte ndonjë ndryshim ose nëse pritej ndonjë ndryshim që mund të ndikonte në llogaritjen e vlerës dhe çmimit të duhanit. Paditësi heshti. Në këtë mënyrë ai përfitoi nga çmimi shumë i ulët i duhanit, shkaktuar nga bllokimi që kishte bërë Britania e Madhe. Sapo traktati i Ghent-it u bë i njohur gjerësisht, çmimi i duhanit u rrit nga 30 në 50%. I padituri refuzoi të niste dërgesën. Paditësi iu drejtua gjykatës e cila vendosi në favor të tij. I padituri ankimoi vendimin në Gjykatën Supreme të Shteteve të Bashkuara. Argumentet që u paraqitën përpara gjykatës ishin dy qëndrime tërësisht të kundërta që mbaheshin lidhur me detyrimin për dhënie informacioni gjatë fazës së negociatave, në rastin e marrëveshjeve tregtare, në përputhje me parimin e mirëbesimit. Gjykata amerikane vazhdoi t’i qëndronte parimit të sistemit common law se nuk ka detyrim për palën për dhënie informacioni gjatë procesit të negocimit, por janë palët vetë ato që duhet të investigojnë për të mbrojtur interesat e tyre280

Megjithatë, edhe në common law njihen disa raste përjashtimore, siç mund të jenë, fshehja e qëllimshme dhe në mënyrë të vazhdueshme e fakteve dhe rrethanave që pala tjetër të mos e ketë të mundur marrjen e informacionit. Në këtë rast pala nuk qëndron në heshtje, por ajo vepron aktivisht dhe në mënyrë të qëllimshme për të fshehur informacionin. Gjithashtu, në rast se njëra palë me kërkesë të palës tjetër, ose me iniciativën e vet, merr përsipër të japë informacion, atëherë ajo duhet të japë informacion të plotë dhe të qartë. Ajo nuk duhet të fshehë asnjë fakt, por duhet të thotë gjithçka për të cilën ajo ka informacion. Një rast tjetër është kur ndërmjet palëve ka një pabarazi të madhe përsa i takon njohurive apo informacionit që kanë. Në këto raste, edhe gjyqtari i common law, njeh detyrimin e përgjithshëm për t’i dhënë informacion palës tjetër gjatë negociatave në rast se pala tjetër nuk ka mundësi ta marrë informacionin dhe pala që ka informacion është në dijeni që pala tjetër po vepron gabim pikërisht për mungese të njohurive

.

281

Edhe Gjykata e Lartë, në vendimin nr. 25, datë 27 janar 2017, të përmendur edhe më lart, ka parashikuar në mënyrë të veçantë detyrimin për informim. Konkretisht ajo

. Sipas legjislacionit shqiptar, legjislacioneve të vendeve që kanë sistemin civil law,

Direktivave të Bashkimit Evropian dhe instrumenteve të ndryshme ndërkombëtare si parimet UNIDROIT apo PDKE, detyrimi për dhënie informacioni është gjerësisht i pranuar dhe përbën një ndër detyrimet kryesore të përmbushjes së parimit të mirëbesimit.

Paragrafi i dytë i nenit 674 të Kodit Civil parashikon se: “Pala që ka ditur, ose që duhej të dinte shkakun e pavlefshmërisë së kontratës dhe nuk ia ka bërë të ditur atë palës tjetër, detyrohet të shpërblejë dëmin që kjo e fundit ka pësuar, për shkak se besoi pa fajin e vet në vlefshmërinë e kontratës.”

Kjo dispozitë me karakter të përgjithshëm, që ka vlerë për çdo kontratë, parashikon detyrimin pozitiv të secilës prej palëve, që gjatë negociatave, të informojë palën tjetër për çdo shkak që do ta bënte të pavlefshme kontratën e lidhur. Kushti që kërkon ligji në këtë rast është që pala të jetë në dijeni ose duhet të ishte në dijeni të shkakut të pavlefshmërisë. Pikërisht tek elementi i dijenisë qëndron edhe ndarja midis të vepruarit në mirëbesim apo në keqbesim.

280 Idem, fq. 126. 281 Idem, fq. 133.

122

shprehet: “…Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vëren se mbi të gjitha mirëbesimi kontraktor përcakton detyrimin që njëra palë duhet të informojë palën tjetër rreth rrethanave të panjohura prej palës tjetër dhe që përcaktojnë vullnetin e saj, të tilla që pala tjetër duke i ditur, nuk do ta kishte lidhur kontratën ose do ta kishte lidhur në kushte të tjera dhe nuk do të kishte kryer shpenzime për të përballuar përmbushjen e detyrimeve kontraktore të marra përsipër në kontratë. Në këtë kuptim ky Kolegj vlerëson se pala e paditur ka marrë të gjitha masat për t’ia vënë në dijeni palës paditëse faktin se afati i marrjes së lejes së ndërtimit sipas nenit 8 të Kontratës së Sipërmarrjes fillon nga nënshkrimi i kontratës së fundit me pronarët e truallit mbi të cilin do të realizohej vepra objekt sipërmarrje.”

Ligji nuk bën dallim midis pavlefshmërisë absolute dhe pavlefshmërisë relative. Rastet e pavlefshmërisë absolute dhe relative parashikohen në nenet 92 dhe 94 të KC-së. Neni 92 i Kodit Civil parashikon veprimet juridike të pavlefshme të cilat nuk krijojnë asnjë pasojë juridike. Të tilla janë veprimet juridike që: (i) vijnë në kundërshtim me një dispozitë urdhëruese të ligjit; (ii) kryhen për të mashtruar ligjin; (iii) kryhen nga të mitur nën moshën 14 vjeç; (iv) bëhen në marrëveshje të palëve pa pasur për qëllim që të sjellin pasoja juridike (fiktive ose të simuluara). Veprimet juridike relativisht të pavlefshme janë veprimet e kryera nga: (i) të miturit mbi katërmbëdhjetë vjeç, kur veprimin juridik e kanë kryer pa pëlqimin e prindit ose të kujdestarit; (ii) personat të cilët për shkak sëmundje psikike ose zhvillimi të metë mendor u është hequr ose kufizuar zotësia për të vepruar, kur veprimin juridik e kanë kryer pa pëlqimin e kujdestarit; (iii) personat të cilët në kohën e kryerjes së veprimit juridik nuk ishin të ndërgjegjshëm për rëndësinë e veprimeve të tyre, megjithëse në atë kohë nuk u ishte hequr zotësia për të vepruar; (iv) personi që ka kryer veprimin duke qenë i mashtruar, i kanosur, në lajthim ose për shkak të nevojës së madhe.

Gjithashtu, ligji nuk parashikon një ndarje mes pasojave kur kontrata është lidhur dhe kur kontrata nuk është lidhur, duke e lënë detyrimin për dëmshpërblim të jetë kumulativ me pasojat në rast se kontrata është lidhur dhe konstatohet apo shpallet e pavlefshme pas lidhjes së saj. Sjellim në vëmendje se kontrata e pavlefshme konsiderohet se nuk është lidhur asnjëherë dhe sjell efekte ex tunc. Me konstatimin e pavlefshmërisë, palët kthehen në gjendjen e mëparshme sikur kontrata të mos ishte lidhur.

Si përfundim, çdo shkak që mund të cenojë kontratën në formën e pavlefshmërisë, duhet të jepet si informacion mes palëve. Pasoja që ligji njeh në këtë rast është shpërblimi i dëmit që ka pësuar pala e cila ka besuar në vlefshmërinë e kontratës. Natyra e dëmit, nëse ai duhet konsideruar dëm kontraktor apo jashtëkontraktor do të analizohet në kreun e katërt.

Kodi Civil francez, në nenin 1112-1 parashikon se: “Pala që ka një informacion, i cili është i një rëndësie të madhe për të marrë dakordësinë e palës tjetër, duhet ta informojë atë, në rast se ky i fundit nuk e ka këtë informacion, ose ai ka besim të plotë te pala që e ka informacionin.”

Ky parashikim ligjor tregon se si Kodi Civil francez e shtrin detyrimin për dhënien e informacionit tej rasteve të pavlefshmërisë së kontratës. Rëndësi ka që ky informacion të jetë i rëndësishëm për palën e cila duhet të bjerë dakord për kontratën. Si rrjedhojë, çdo lloj informacioni, mungesa e të cilit do të dëmtonte vullnetin kontraktor, duhet të jepet. Ky informacion duhet të lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me përmbajtjen e kontratës ose statusin e palëve.

123

Në vijim të dispozitës, parashikohen edhe pasojat, ku përveçse shpërblimit të dëmit që është shkaktuar si mungesë e dhënies së informacionit, mosrealizimi i këtij detyrimi mund të çoj edhe në anulimin e kontratës.

Edhe modeli rregullator i PDKE-së, në nenin 4:106 të tij, parashikon se edhe nëse informacioni i dhënë i gabuar nuk përbën shkak për anulimin e kontratës, sërish pala ka të drejtë të kërkojë shpërblimin e dëmit.

Detyrimi për dhënien e informacionit parashikohet edhe në kontrata të veçanta. Si shembuj mund të marrim rastin e kontratës franchising, ku neni 1058

parashikon se në bisedimet për përfundimin e kontratës palët duhet t’i tregojnë njëra-tjetrës gjendjen e punëve tregtare që kanë të bëjnë me kontratën franchise dhe veçanërisht programin e detyrimeve franchise, si dhe të informojnë njëri-tjetrin sipas parimeve të mirëbesimit.

Në kontratën e agjencisë, neni 952 i Kodit Civil, kërkohet që agjenti tregtar t’i njoftojë porositësit çdo informacion të nevojshëm që ai disponon dhe porositësi duhet të vendosë në dispozicion të agjentit tregtar dokumentacionin e nevojshëm që ka të bëjë me kontratat dhe t’i sigurojë agjentit tregtar informacionet e nevojshme për përmbushjen e kontratës së agjencisë, veçanërisht të njoftojë agjentin tregtar në një afat kohor të arsyeshëm, sapo ai parashikon që volumi i kontratave do të jetë në mënyrë të dukshme më i ulët se ai, të cilin agjenti tregtar do të priste normalisht.

Në kontratën e sigurimit, nenet 1118 dhe 1119 i referohen në mënyrë të drejtpërdrejtë dhënies së informatave të pasakta përpara se kontrata të lidhej dhe pasojat që vijnë për palët. Kështu, kur pas lidhjes së kontratës së sigurimit del se i siguruari duke ditur ka dhënë informata jo të sakta në kërkesën ose në dokumentet e paraqitura prej tij dhe në bazë të të cilave është lidhur kontrata e sigurimit, siguruesi brenda tre muajve nga marrja dijeni ka të drejtë: a) të ndryshojë masën e primit të sigurimit, të shumës së sigurimit ose afatin e sigurimit; b) të zgjidhë kontratën e sigurimit në rast se ka rrethana të tilla, që po t’i dinte siguruesi nuk do të kishte lidhur kontratën. Megjithatë, dhënia e informatave të pasakta në kërkesën ose në dokumentet e paraqitura, në bazë të të cilave është lidhur kontrata e sigurimit, ose lënia në harresë e informatave kur vërtetohet se nuk janë bërë me dashje ose nga pakujdesia e rëndë, nuk përbën shkak për zgjidhjen e kontratës, por siguruesi mund të heqë dorë nga kontrata, duke e njoftuar të siguruarin me shkrim, brenda 3 muajve nga marrja dijeni e tyre.

Në rastin e kontratave të sigurimit i kushtohet veçanërisht interes anës subjektive, elementit faj. Forma e fajit shërben, në këtë rast, vetëm për të përcaktuar pasojat, pa mënjanuar përgjegjësinë për dhënien e informacioneve të pasakta.

Veçanërisht, ligji nr. 52/2014, “Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit”, në mënyrë të shprehur, njeh pasoja juridike në rast se shkelet parimi i mirëbesimit ndërmjet palëve, i shprehur në detyrimin për informim që ka shoqëria siguruese. Ligji parashikon se: “…nëse dhënia e këtij informacioni ndikon në vendimmarrjen e të siguruarit, ky i fundit ka të drejtë të zgjidhë kontratën dhe të kërkojë pagesën e dëmshpërblimit për dëmin e shkaktuar.” Më tej ligji jep të detajuara momentet se për çfarë duhet të informohet i siguruari, të cilat janë të paktën pesëmbëdhjetë pika, pjesa më e madhe e të cilave do të kërkonin njohuri të posaçme për t’u kuptuar dhe interpretuar282

282 Nenet 60-68 të ligjit nr. 52/2014, “Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit”.

. Ky informacion nuk ndikon në vendimmarrjen e të siguruarit, pasi edhe sikur i siguruari të jetë në gjendje të kuptojë mjaft mirë kontratën, kjo nuk ndikon në vendimmarrjen e tij

124

përsa kohë ai nuk mund të negociojë kushte, as t’i ndryshojë ato, përderisa jemi në rastet “prano ose refuzo”.

Edhe Gjykata e Lartë, me vendimin nr. 366, datë 12.06.2014283

283 Shih vendimin nr. 00-2014-1868 (366), datë 12.6.2014 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

, në rastin e një konflikti lidhur me shpërblimin e dëmit për shkak të vërtetimit të shkakut të sigurimit, mbajti qëndrimin se prezumohet dijenia për informacionet që përmban kontrata e sigurimit dhe nuk është rasti për diskutimin e zbatimit të parimit të mirëbesimit lidhur me elementin e dhënies së informacionit palës së siguruar. Në këtë proces gjyqësor, Gjykata e Shkallës së Parë dhe Gjykata e Apelit kishin mbajtur qëndrime tërësisht të ndryshme. Konkretisht, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë, ka pranuar padinë dhe ndër të tjera, në arsyetimin e saj kjo gjykatë thotë se: “Në momentin e hartimit të kontratës, paditësit në cilësinë e të siguruarit, nuk i është vënë në dispozicion një kopje e kësaj rregullore, duke e paralajmëruar, se kushtet e përcaktuara në këtë rregullore do të kishin efekt edhe në interpretimin e kontratës së tij të sigurimit.”. Në ndryshim, Gjykata e Apelit Vlorë, e cila rrëzoi padinë, arsyeton se: “Rezulton që kontrata e sigurimit të jetë nënshkruar nga paditësi pa shfaqur asnjë rezervë në lidhje me kushtet tip të parashikuara në kontratë. Në këtë kuptim, prezumohet që ai është njohur me këto kushte, i ka kuptuar ato dhe i ka pranuar”. “Në mungesë të kushteve të shtuara dhe ndodhur përpara shfaqjes në mënyrë të shprehur të vullnetit të paditësit në lidhjen e kontratës së sigurimit, prezumohet,..., njohja e tij me këto kushte, kuptimi i tyre dhe pranimi për t’i zbatuar”. Në rastin në gjykim, bëhet fjalë për mosrespektim të kushteve thelbësore të kontratës së sigurimit nga ana e të siguruarit, ndërkohë që dispozitat e sipërcituara trajtojnë probleme të përgjithshme të kontratës së sigurimit si kuptimi i saj, forma...”. Ndërkohë që në mosmarrëveshjen në gjykim...” bëhet fjalë “...për mosrespektimin e një kushti tjetër thelbësor, ai që ka të bëjë me personin përdorues të mjetit në çastin e ndodhjes së aksidentit”; ...referimi i gjykatës te mosdijenia “...e paditësit mbi kuptimin e këtij termi te mosnjohja prej tij e rregullores së shoqërisë siguruese, kur një klauzolë e tillë është pjesë e pandarë e kontratës tip të nënshkruar me vullnet të lirë prej vetë paditësit” është i gabuar”. Gjykata e Lartë gjen të bazuar vendimin e Gjykatës së Apelit dhe ndër të tjera arsyeton se: “Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë e vlerëson të drejtë argumentimin dhe konkluzionin e arritur nga gjykata e apelit në lidhje me vërtetimin e fakteve se paditësi: (i) ka nënshkruar kontratën e sigurimit (Kasko) me vullnetin e tij të lirë; (ii) ka qenë në gjendje të një përkujdesje të zakonshme për të kuptuar përmbajtjen e fjalëve apo termave të përdoruara në kontratë; (iii) ka pranuar kushtet e përgjithshme të kontratës së sigurimit dhe nuk ka parashtruar asnjë rezervë për to...Nga gjykimi i çështjes në shkallë të parë dhe në apel, nuk rezulton që paditësi, në momentin e lidhjes së kontratës së sigurimit datë 3.2.2006, të ketë qenë në një gjendje pamundësie që, me një përkujdesje të zakonshme, të mos kuptonte përmbajtjen e fjalëve apo termave të përdoruara në kontratë. Pra, nuk rezulton që ai të mos ketë pasur një vëmendje dhe përqendrim normal në kuptimin e përmbajtjes dhe të kushteve të kontratës apo të mos ketë një nivel normal të njohurive dhe të dijenive për kushtet e kontratës dhe për përmbajtjen e saj.”

Kodi Civil, me përjashtim të rastit të kontratës franchise, në të gjitha kontratat e tjera, i trajton rastet e dëmit të ardhur si pasojë e shkeljes së detyrimeve që imponon parimi i mirëbesimit si dëm kontraktor, edhe pse parregullsia ose cenimi ka ardhur përpara se kontrata të lidhej.

125

Gjithashtu ligji nr. 9902, datë 17.04.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar në muajin tetor të vitit 2018, parashikon në një pjesë të veçantë detyrimin e përgjithshëm për informim që ka tregtari ndaj konsumatorit284

Parashikime të detajuara rreth informacionit që duhet të vendoset në dispozicion për konsumatorët kanë direktivat e Bashkimit Evropian

. Ky informacion duhet të tregojë të dhëna të plota dhe të sakta për mallrat dhe shërbimet e vendosura në treg ose të parashikuara për t’u vendosur në treg. Të dhënat duhet të jenë të vërteta, të sakta dhe të qarta për të gjitha karakteristikat e mallrave dhe shërbimeve, si edhe për kushtet e tregtimit të tyre, duke filluar nga natyra e mallit, identiteti i prodhuesit, cilësia, dobia, origjina, afati i përdorimit, mënyra e prodhimit dhe e përdorimit, mënyra e mirëmbajtjes, rreziqet që lidhen me mallrat dhe shërbimet, kur këto rreziqe nuk janë të kuptueshme pa paralajmërimin përkatës, e deri te parashikimi që këto të dhëna duhet të vendosen në dispozicion në gjuhën shqipe. Në ndryshimet e vitit 2018 është shtuar edhe një pjesë e veçantë që parashikon detyrimin për dhënien e informacionit parakontraktor për konsumatorin në kontrata të ndryshme nga ato të lidhura në largësi apo jashtë qendrave të tregtimit.

Vlen të theksohet rregullimi që ky ligj i bën barrës së provës. Në vitin 2018, u shtua një dispozitë e posaçme, neni 36/4, i cili parashikon se: “Në rast mosmarrëveshjesh, tregtari ka detyrimin të provojë dhënien e informacionit të parashikuar në këtë kre.” Ky parashikim përbën një dallim nga rregulli i përgjithshëm se mirëbesimi prezumohet, që do të thotë se, në kontratat konsumatore, nuk i takon palës së dëmtuar të provojë se pala tjetër nuk ka vepruar në mirëbesim, por i takon tregtarit të provojë se ka vepruar në mirëbesim duke dhënë gjithë informacionin e nevojshëm.

285

Në çështjen RWE Vertrieb AG kundër Verbraucherzentrale Nordrhein-Westfalen eV

. Një vend të veçantë zënë edhe kontratat ku palët nuk janë të pranishme, veçanërisht shitjet online. Në këto lloj kontratash, tregtari duhet t’i japë konsumatorit informacion të qartë dhe të kuptueshëm përpara se kontrata të lidhet, madje përpara se konsumatorit t’i lindë çdo lloj detyrimi rreth kontratës. Direktiva 2011/83/EU detajon edhe natyrën e informacionit që duhet të vendoset në dispozicion duke marrë në konsideratë një pozicion më pak të favorshëm të konsumatorit ndaj tregtarit. Tregtari ka detyrimin të japë informacion që përshtatet me nevojat specifike të konsumatorit të cilët konsiderohet të jenë më vulnerabël për shkak të gjendjes së tyre mendore, fizike ose psikologjike, moshës, që tregtari duhet t’i parashikojë. Me këtë parashikim, Direktiva detyron tregtarin përtej një detyrimi të përgjithshëm për informacion, duke e vendosur atë edhe në rolin e bashkëpunuesit dhe këshilluesit.

286

284 Shih ligjin nr. 9902, datë 17.4.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. 285 Direktiva 2011/83/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 25 tetor 2011, “Mbi të drejtat e konsumatorit”; Direktiva 2006/123/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 12 dhjetor 2006, “Mbi shërbimet në tregun e brendshëm”; Direktiva 2000/31/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 8 qershor 2000, “Mbi disa aspekte ligjore të informacionit për shërbimet, në veçanti tregtia elektronike në tregun e brendshëm”. 286 Shih vendimin RWE Vertrieb AG kundër Verbraucherzentrale Nordrhein-Westfalen eV, (2013) C-92/11, Gjykata Evropiane e Drejtësisë.

, të paraqitur në Gjykatën Evropiane të Drejtësisë, u analizua detyrimi për informim që buronte nga Direktiva 93/13/KE. Në këtë rast, shoqëria RWE Vertrieb AG bënte furnizimin me gaz natyror për konsumatorët dhe tarifat e këtij shërbimi ishin përcaktuar në mënyrë të pjesshme nga ligji. Kompanisë furnizuese i njihej e drejta të ndryshonte

126

tarifat në mënyrë të njëanshme, pa dhënë arsye apo pa shpjeguar qëllimin e këtyre ndryshimeve. Ligji kombëtar parashikonte se konsumatorët duhet të informoheshin dhe të kishin kohën e mjaftueshme për të vendosur nëse dëshironin të kishin kontratë me këtë tarifë apo jo. Ndërmjet viteve 2003 dhe 2005, kompania furnizuese e rriti çmimin e gazit katër herë dhe konsumatorët nuk kishin asnjë mundësi që të lidhnin kontratë me një kompani tjetër dhe të ndërprisnin kontratën me tarifat e reja të vendosura në mënyrë të njëanshme. Verbraucherzentrale Nordrhein-Westfalen eV (Qendra e Mbrojtjes së Konsumatorit në Westfalia) kërkoi në gjykatë rimbursim të këtyre tarifave. Gjykata gjermani e pranoi kërkesën dhe e fitoi çështjen edhe në apel. Pas kësaj, shoqëria RWE Vertrieb AG iu drejtua Gjykatës Evropiane të Drejtësisë për të interpretuar detyrimin që buron nga neni 3 dhe 5 i Direktivës 93/13/KE, ku përcaktohet parimi i mirëbesimit në vendosjen e kushteve që nuk janë negociuar nga palët dhe në detyrimin për hartimin kontratës në një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme. GJED-ja u shpreh se qëllimi i direktivës është mbrojtja e konsumatorit për shkak të pozicionit të tij më të dobët si në raport me fuqinë ekonomike, edhe në raport me nivelin e njohurive. Në konkluzion, GJED-ja tha se: “50. Në respektim të informacionit që duhet t’i jepet konsumatorit, është e qartë se në rastin në shqyrtim nuk është përmbushur detyrimi për të ta njoftuar konsumatorin rreth arsyeve dhe metodës për ndryshimet në pagesë dhe e drejta e tij për të ndërprerë kontratën. Është thelbësore që konsumatori të informohet nga shitësi ose furnizuesi për përmbajtjen e parashikimeve me interes. 51. Ndërsa niveli i informacionit që duhet të jepet është në varësi të rrethanave konkrete të çështjes dhe të mirave apo shërbimeve që ofrohen, mungesa e informacionit përpara lidhjes së kontratës, nuk mund të kompensohet as me informacionin që mund t’i jepet konsumatorit, në një kohë të përshtatshme, gjatë ekzekutimit të kontratës, me qëllim që ata të kenë mundësinë të ndërpresin kontratën nëse nuk janë dakord me ndryshimet e kushteve…53. Detyrimi strikt për informacionin që duhet t’i jepet konsumatorit, si në fazën e lidhjes së kontratës, edhe gjatë ekzekutimit të saj, është në përputhje me balancimin e interesave të të dy palëve. Interesi i ligjshëm i furnizuesit për t’u mbrojtur ndaj ndryshimit të rrethanave dhe interesi i ligjshëm i konsumatorit, së pari, për të njohur dhe pasur mundësi të parashikojë pasojat që ky ndryshim mund t’i sjellë në të ardhmen, dhe, së dyti, për të pasur të dhënat e nevojshme që e lejojnë atë të reagojë në mënyrën më të përshtatshme për të sipas situatës së re të krijuar.”

Rregulla të veçanta parashikohen edhe në rastin e blerjes së paketave të udhëtimit287. Këtu, pala e cila ofron udhëtimin, qoftë ky si paketë, ose si udhëtim i organizuar në mënyrë të lidhur, ka detyrimin specifik të informojë lidhur me mbrojtjen që gëzon blerësi në secilin rast. Pra, sqarimi i pozicionit ligjor të blerësit duhet të bëhet nga pala ofruese përpara se blerësi të bjerë dakord dhe të krijohen detyrime për të. Në çështjen Viagens e Turismo SA kundër Alberto Carlos Lobo Gonçalves Garrido dhe Club Med Viagens Lda288

287 Direktiva 2015/2302/EU e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 25 nëntor 2015, „Mbi paketat e udhëtimit dhe organizimet e ndërlidhura të udhëtimit“. 288 Shih: Viagens e Turismo SA kundër Alberto Carlos Lobo Gonçalves Garrido dhe Club Med Viagens Lda, Gjykata e Drejtësisë, 30 prill 2002, C-400/00.

, në interpretim të nenit 2(1) të Direktivës 90/314/KE të 13 qershorit 1990, Mbi paketat e udhëtimit, paketat e pushimeve dhe paketat e vizitave turistike, gjykata interpretoi termin “organizim paraprak” dhe tha se ai nuk përfshinte organizimin

127

e padakordësuar, por organizimin e ofruar përfundimisht dhe të dakordësuar nga pala blerëse.

Ndërkohë që Direktiva e parë mbi paketat e udhëtimit289

Detyrimi për bashkëpunim u njoh i pari nga Demogue, në formulën e tij të famshme

parashikonte dhënien e informacionit të detajuar që lidhej edhe me aspekte ligjore të nxjerrjes së vizave apo sigurimit të shëndetit.

3.3 Detyrimi për bashkëpunim dhe këshillim Së bashku me detyrimin për informacion, Kodi Civil shqiptar njeh edhe detyrimin

për bashkëpunim ose këshillim. Kështu, neni 675 i Kodit Civil shqiptar parashikon se: “Në rast se një palë kontraktuese disponon njohuri profesionale dhe pala tjetër i ngjall asaj besim të plotë, e para ka detyrim t’i japë asaj me mirëbesim, informata e udhëzime.”

Ky parashikim ka si qëllim krijimin e një gjendje barazie në informacion ndërmjet palëve me synimin e vetëm që të ketë garanci në dhënien e vullnetit. Nëse ndonjëra prej palëve nuk ka njohuritë e duhura apo informacionin e nevojshëm, nuk mund të thuhet se ajo ka vullnet të plotë për lidhjen e kontratës. Kjo situatë mund të rregullohet në rastet kur pala tjetër i disponon njohuritë profesionale të nevojshme. Kësaj të fundit i lind detyrimi të bashkëpunojë me palën tjetër dhe t’i japë asaj informacion dhe udhëzime që janë të nevojshme për lidhjen e kontratës. Si kusht për krijimin e kësaj marrëdhënie, sjellim në vëmendje se jemi në fazë negociatore, është që edhe pala tjetër të ngjallë besim. Kjo nënkupton se pala e cila disponon njohuritë profesionale, nuk duhet të dyshojë se këto informacione mund të keqpërdoren nga pala tjetër. Pra, kjo e fundit duhet të veprojë në mirëbesim dhe duhet t’i ngjallë besim të plotë palës që ka detyrimin të japë informacionin dhe udhëzimet. Kjo do të thotë se ligji e ka lënë në vlerësimin e palës që disponon njohuritë profesionale të vendosë nëse do t’ia vendosë në dispozicion palës tjetër ose jo. Megjithatë, vetë fakti që negociatat mes palëve vazhdojnë, është një tregues se ky mirëbesim ekziston dhe pala nuk mund të shmanget nga ky detyrim.

290

Në çështjen CA Consumer Finance SA (CA CF) kundër Ingrid Bakkaus, Charline Bonato, Florian Bonato

: “Les contractants forment une sorte de microcosme; c’est une petite socie´te´ ou` chacun doit travailler pour un but commun qui est la somme des buts individuels poursuivis par chacun, absolument comme dans la socie´te´ civile ou commercial” (kontraktuesit formojnë një lloj mikrokozmosi; është një shoqëri e vogël ku të gjithë duhet të punojnë për një qëllim të përbashkët, që është shuma e qëllimeve individuale të ndjekura nga secila, njësoj si në shoqërinë civile ose tregtare) dhe ishte parimi i parë që u kodifikua.

291

289 Direktiva 90/314/KE, 13 qershor 1990, “Mbi paketat e udhëtimit, paketat e pushimeve dhe paketat e tureve”.

, Gjykata Evropiane e Drejtësisë analizoi detyrimin për bashkëpunim dhe barrën e provës ndërmjet palëve në rastin e lidhjes së një kontrate kredie konsumatore. Baza e interpretimit ishte detyrimi që buron nga Direktiva

290 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretw, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 631, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 291 Shih vendimin CA Consumer Finance SA kundër Ingrid Bakkaus, Charline Bonato, Florian Bonato, 18 dhjetor 2014, C-502/13, Gjykata e Drejtësisë.



128

2008/48/KE292

292 Direktiva 2008/48/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 23 prill 2008, “Mbi marrëveshjet e kredisë konsumatore dhe shfuqizimin e Direktivës së Këshillit 87/102/KEE”.

për fazën para kontratore në rastin e kontratave konsumatore të llojit bankar për dhënie kredie.

Në çështjen në fjalë CA Consumer Finance paditi I. B, C. B dhe F. B për mospagim të huasë së marrë. Gjykata kombëtare vlerësoi se CA CF nuk kishte përmbushur detyrimin për mbrojtjen e konsumatorit, konkretisht analizën e likuiditetit të debitorit dhe sigurimit se ai e ka kuptuar kontratën në mënyrë të plotë përpara se kontrata të lidhej, siç parashikohej nga ligji kombëtar (Kodi francez i Konsumatorit). Në kontratë pala paditëse kishte vendosur edhe një klauzolë e cila parashikonte se huamarrësi ishte njohur me një formë që shpjegonte detajet e huasë. Gjykata kombëtare ngre pyetjen nëse kjo klauzolë është e lejueshme në kuptim të direktivës duke qenë se ajo e kalon barrën e provës për kuptimin e kushteve të huasë te konsumatori. Pala paditëse nuk kishte paraqitur asnjë dokument që vërtetonte se e kishte përmbushur këtë detyrim.

Gjykata e Drejtësisë rregulloi disa çështje në këtë gjykim: Së pari, vendosja e një klauzole që thotë se pala huamarrëse është njohur dhe

pranon kushtet e kredisë, do të sillte një përmbysje të barrës së provës e cila do t’i kalonte pa të drejtë huamarrësit. Qëllimi dhe kuptimi i direktivës është që barra e provës për të vërtetuar se është vendosur në dispozicion informacioni i nevojshëm, i takon huadhënësit. Për këtë arsye, kjo klauzolë nuk ka asnjë efekt për palët.

Së dyti, pyetje tjetër që u shtrua për gjykatën ishte nëse ishte i mjaftueshëm informacioni i dhënë nga huamarrësi për mundësitë e tij të shlyerjes së kredisa, apo huadhënësi duhet të investohej vetë dhe të hentonte mundësitë ekonomike dhe besueshmërinë e debitorit. Gjykata e Drejtësisë konkludoi se vendimmarrja për dhënien ose jo të kredisë mund të bëhet edhe duke u bazuar vetëm në informacionin e dhënë nga konsumatori, kur ky informacion është i mjaftueshëm dhe i dokumentuar. Kreditori nuk ka detyrim të kontrollojë për herë të dytë vërtetësinë e këtij informacioni. Pra, palët prezumohet se janë të ndershme në dhënien e informacionit dhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën.

Së fundmi, gjykata u shpreh lidhur me momentin se kur duhej të vendosej në dispozicion informacioni i nevojshëm për huamarrësin në mënyrë që palët të sigurohen se është përcjellë siç duhet dhe është kuptuar çdo element i kontratës që do të lidhet. Gjykata tha se, edhe pse kreditori e ka mundësinë t’ia japë që në fillim këtë informacion huamarrësit, është shumë e përshtatshme që këto informacione të vendosen në dispozicion pasi është bërë vlerësimi i fuqisë paguese të debitorit. Mjafton që debitori të ketë një kohë të mjaftueshme në dispozicion përpara nënshkrimit të marrëveshjes së huasë.

3.4 Detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit Detyrimi për ruajtjen e konfidencialitet është derivat i detyrimit për shkëmbimin e

informacionit mes palëve. Ky informacion i dhënë veçanërisht gjatë fazës së negocimit, duhet të trajtohet me mirëbesim nga palët, që do të thotë se ky informacion nuk duhet të përhapet apo të përdoret jo në mënyrën e duhur nga palët, për qëllimet e tyre, kur kontrata nuk lidhet. Kjo do t’i shkaktonte një dëm palës që dha informacionin dhe për këtë arsye asaj do të duhej t’i lindte e drejta për shpërblim dëmi.

129

Në përgjithësi, informacioni që shkëmbehet mes palëve, gjatë fazës së negociatave, nuk është konfidencial. Kjo lidhet edhe me natyrën e kësaj faze ku gjendja e pasigurisë mes palëve është e lartë.

Kodi Civil shqiptar nuk ka një dispozitë të mëvetshme për konfidencialitetin. Megjithatë, nga interpretimi që mund t’i bëhet nenit 675 të Kodit Civil mund të konkludohet se ai e përfshin edhe këtë detyrim. Kjo dispozitë thotë se informatat dhe udhëzimet me karakter profesional jepen me mirëbesim. Kjo nënkupton se këto informata dhe udhëzime nuk do të keqpërdoren nga pala që i merr. Ndaj kësaj të fundit lind detyrimi i trajtimit të tyre me mirëbesim, rrjedhimisht brenda konceptit të konfidencialitetit dhe mospërdorimit të tyre për qëllime përfitimi.

Vetëm në rastin e kontratës franchising parashikohet shprehimisht detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit. Neni 1058 i KCSH-së, thotë se palët janë të detyruara të ruajnë sekretin e informatave konfidenciale, edhe po të mos përfundohet kontrata dhe pala që e shkel këtë detyrim, detyrohet të shpërblejë dëmin.

Detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit parashikohet edhe në Kodin Civil francez. Neni 1112-2 i tij parashikon se pala që përdor për qëllimet e veta, apo nxjerr informacionin konfidencial të marrë gjatë fazës së negociatave nga pala tjetër, mban përgjegjësi sipas rregullave të përgjithshme të shkaktimit të dëmit.

Gjithashtu, PDKE dhe Parimet UNIDROIT, e parashikojnë në një dispozitë të posaçme detyrimin për ruajtjen e konfidencialitetit gjatë negociatave. Neni 2:302 i PDKE dhe nenin 2.1.16 i Parimeve UNIDROIT parashikojnë se, nëse njëra palë i jep palës tjetër, gjatë negociatave, informacion konfidencial, kësaj të fundit i lind detyrimi të mos e përhap dhe të mos e përdor për qëllimet e veta, pavarësisht nëse lidhet më vonë një kontratë ose jo. Shpërblimi i dëmit në këtë rast duhet të përfshijë humbjen e pësuar dhe kthimin e të gjitha përfitimeve që ka marrë pala nga mosrespektimi i këtij parimi.

Nga ky parashikim arrijmë të nxjerrim disa karakteristika. Së pari, pala që jep informacionin duhet të cilësoj se ai është informacion konfidencial, ose natyra konfidenciale e tij të jetë aq e dukshme, sa të mos ketë nevojë për një deklaratë të tillë. Pala që merr informacionin duhet të dijë se ai është informacion konfidencial. Së dyti, ndaj palës që merr informacionin, ekzistojnë dy ndalime: 1) të mos e përhap këtë informacion te persona të tjerë dhe 2) të mos e përdor për qëllimet e veta. Rikujtojmë se informacioni duhet t’iu shërbejë palëve vetëm brenda kufijve të kontratës që pritet të lidhet. Rëndësia e dhënies së informacionit është që pala të qartësohet dhe të dijë çdo gjë që është e nevojshme në mënyrë që vullneti i saj të jetë i plotë dhe i vërtetë dhe jo të shfrytëzoj të dhënat që merr me qëllim për të përfituar vetë. Së treti, detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit ekziston pavarësisht nëse do të lidhet ose jo kontrata. Pala detyrohet të ruaj konfidencialitetin, jo vetëm në momentin e negociatave, por edhe pas përfundimit të tyre, si kur palët hyjnë në një marrëdhënie kontraktore, ashtu edhe kur marrëdhënia e tyre ndërpritet.

Parimi i mirëbesimit shoqëron gjithë ecurinë e kontratës dhe, nga çfarë analizuam në këtë kre, detyrimet që burojnë prej tij janë të shumta. Këto parashikime ligjore, por edhe trajtimi që i bëhet nga gjykatat, gjithashtu tendenca për zgjerimin e përdorimit të tij në zgjidhjen e konflikteve kontraktore, nxjerr në pah disa funksione të tij.

130

4. Funksionet e mirëbesimit në fazën e lidhjes së kontratës Sipas Hesselink, aplikimi i konceptit të mirëbesimit ka disa funksione. Në

shumicën e sistemeve pranohen tre funksione të mirëbesimit. Funksionet na vijnë nga Papiniani në të drejtën romake: a) funksioni konkretizues/ interpretues (adiuvare), b) funksioni plotësues (supplere), që i referohet më së shumti detyrimit të ndershmërisë, të mbrojtjes, të bashkëpunimit, të informimit; c) funksioni korrigjues/kufizues/ përshtatës (corrigere), që i referohet ndalimit të abuzimit me të drejtën293

Një ndër vendimet më të rëndësishme që shpreh vlerën që merr interpretimi në mirëbesim i kontratave nga gjykata është Vendimi Unifikues i vitit 2000

. Të shohim me radhë se si materializohen këto tri funksione.

4.1 Funksioni konkretizues ose interpretues E kemi përmendur fillimisht, në pjesën historike të këtij kreu, se ishte Jhering që

me veprat e tij, synonte të zbuste ligjin dhe interpretimin e tij. Shkolla e mendimit e ngritur prej tij nxiste zhvillimin e një fuqie gjyqësore interpretuese dhe plotësuese. Edhe pas proceseve kodifikuese, fakti që ligjvënësi i ka rregulluar me anë të ligjit çështjet e ndryshme të së drejtës, nuk do të thotë që ato duhet të mbeten të pandryshuara. Gjyqtarit do t’i duhet të interpretojë, të konkretizojë rrethanat e çështjes dhe t’i lidhë ato me gjendjen juridike dhe marrëdhënien midis palëve. Në këtë mënyrë, duke përdorur mirëbesimin, gjyqtari interpreton kontratën.

Kodi Civil shqiptar e parashikon në mënyrë të shprehur funksionin e mirëbesimit si interpretues i kontratës në nenin 682 të tij, sipas të cilit: “Kushtet e kontratës interpretohen njëri nëpërmjet tjetrit, duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit. Kontrata duhet të interpretohet në mirëbesim nga palët.” Interpretimi i fazës para lidhjes së kontratës është po aq i rëndësishëm se interpretimi pas lidhjes së saj. Këtë e thotë edhe neni 681 i Kodit Civil, ku parashikohet se: “Kur interpretohet një kontratë, duhet të sqarohet se cili ka qenë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve, pa u ndalur në kuptimin letrar të fjalëve, si dhe duke vlerësuar sjelljen e tyre në tërësi, para e pas përfundimit të kontratës.”

294

293 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretw, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 627, aksesuar:

. Në këtë vendim, Kolegjet e Bashkuara shprehen se: “Sipas nenit 422 të Kodit Civil, “Kreditori dhe debitori duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me korrektesë, me paanësi dhe sipas kërkesave të arsyes. Përmbajtja e kësaj dispozite dhe atyre që përcaktojnë kushtet e përgjithshme të kontratave të çon në përfundimin që edhe liria e kontraktimit nuk është absolute. Ajo gjithsesi mund të “kufizohet” nga disa faktorë ekonomikë e moralë, siç janë edhe ato që përmendëm në dispozitën e sipërcituar, e që duhet t`i ketë parasysh edhe gjykata në zgjidhjen e çdo çështje konkrete. Injorimi i faktorëve të mësipërm çon në mungesë proporcionaliteti apo siç shprehet ligjvënësi, në dëmtim të shpërpjesëtuar të interesave të palës kontraktuese, gjë që nënkupton që edhe vullneti i kësaj pale nuk ka qenë krejt i lirë. Sipas nenit 686/2 të Kodit Civil: “Janë të pavlefshme kushtet e

https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 294 Shih vendimin nr. 932, datë 22.6.2000 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.



131

përgjithshme që sjellin një humbje ose dëmtim të shpërpjesëtuar të interesave të palës kontraktuese, posaçërisht kur ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë të shprehura në dispozitat e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale.” Me këtë vendim, koncepti i mirëbesimit u interpretua si sjellje me korrektesë, me paanësi dhe sipas kërkesave të arsyes. Gjithashtu, Gjykata e Lartë orientoi gjykatat më të ulëta se ato duhet të kenë parasysh këto tregues, si dhe faktorët ekonomikë dhe moralë, në zgjidhjen e çdo çështje konkrete.

Në një tjetër çështje të paraqitur përpara Gjykatës së Lartë295

295 Shih vendimin nr. 00-2017- 1007 (78), datë 22.6.2017 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

, mosmarrëveshja buronte nga një kontratë qiraje, pas së cilës ishte lidhur edhe një kontratë bashkëpunimi dhe pala paditëse kishte investuar në sendin objekt kontrate qiraje. Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, me vendimin nr. 5834, datë 6.6.2012, ndër të tjera arsyetonte: “Paditësja A.K dhe personi i tretë M.H, sipas kontratës së bashkëpunimit, datë 1.2.2007, kanë investuar shumën 279.603 Euro, në raportet 50% me 50%. Në nenin 4 pika 8 të kontratës së qirasë palët kontraktuese kanë parashikuar. Në përfundim të afatit (të kontratës) të gjitha punimet e kryera i mbeten qiradhënësit. Ndërsa në nenin 5 të kontratës është parashikuar: Përsa nuk parashikohet në këtë kontratë, palët janë të detyruara të respektojnë dispozitat e Kodit Civil, neni 801 e vijues. Për të zgjidhur konfliktin midis palëve, gjykata duhet të interpretojë kontratën e lidhur midis tyre, qëllimin e vërtetë dhe të përbashkët të palëve, vlerësimin e sjelljes së tyre para dhe pas përfundimit të kontratës.......Është e rëndësishme të theksohet se për shkak të rrethanave të posaçme, marrëdhënie shoqërore prej vitesh, paditësja ka qenë në mirëbesim në marrëdhëniet e krijuara me palën e paditur dhe personin e tretë dhe ky mirëbesim ka rëndësi në zgjidhjen e konfliktit midis tyre. Palët kanë parashikuar se punimet e kryera i mbeten qiradhënësit. Duke qenë se kontrata nuk parashikon mënyrën se si do t’i mbeten këto punime pronarit, kundrejt vlerës ose jo, gjykata ndalet në interpretimin e kontratës dhe të rrethanave faktike të çështjes. Kështu u provua në gjykim se investimi në këtë lokal nga paditësja dhe personi i tretë ka qenë i rëndësishëm, për të kthyer lokalin në destinacionin pub. Palët kanë qenë në marrëdhënie të ngushta shoqërore, paditësja dhe personi i tretë (vajza e qiradhënësit) kanë qenë shoqe të ngushta. U provua se lokali pas largimit të paditëses është dhënë me qira me të njëjtin destinacion, dhe qiramarrësi i ri zhvillon aktivitet në të njëjtin destinacion dhe përmirësimet përdoren nga ai. Midis palëve është rënë dakord që kontrata e qirasë do të përsëritej dhe pikërisht për këtë fakt investimi në lokal ka qenë i konsiderueshëm. Nga mos rinovimi i kontratës së qirasë nuk duhet që njëra palë të rëndohet më shumë. Gjykata çmon se nga mospërsëritja e kontratës, e dëmtuara është paditësja e cila investoi me qëllimin për ta përdorur këtë lokal për një kohë më të gjatë se dy vjet lokalin....”.

Të njëjtin qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata e Apelit Tiranë, me vendimin nr. 3009, datë 20.12.2012 dhe më tej Gjykata e Lartë, e cila ndër të tjera ka arsyetuar se: “20. Gjykata e Apelit Tiranë ka arritur në përfundimin se, investimi i bërë nga pala paditëse nuk mund t’i mbetet palës së paditur pa kundërshpërblim, pasi interpretimi i kontratës së qirasë lidhur ndërmjet tyre duhet të bëhet, duke ruajtur dhe pa cenuar interesat e të dy palëve.... 21. Kolegji Civil vlerëson se, përfundimet që ka arritur Gjykata e Apelit Tiranë, janë të bazuara në ligj, sepse përmirësimet e bëra në lokal nga pala paditëse A.K dhe personi i tretë M.H janë bërë me miratimin e qiradhënësit palës së paditur Shoqëria “Fati” sh.p.k.”.

132

Në këtë vendime, gjykatat qartazi kanë përdor marrëdhënien e mirëbesimit që ka ekzistuar përpara lidhjes së kontratës për të interpretuar kontratën dhe pasojat që kanë ardhur prej saj.

4.2 Funksioni plotësues Mirëbesimi është një detyrim që ligji e ka vendosur për të kufizuar lirinë

kontraktore absolute duke detyruar palët të shfaqin disa sjellje të caktuara gjatë lidhjes së kontratës. Detyrimet që përmendëm më lart nuk janë gjë tjetër veçse plotësim i marrëdhënies kontraktore. Edhe pse faza e lidhjes së kontratës shkakton gjendjen e pasigurisë së përgjithshme, për shkak të natyrës së saj opsionale, mirëbesimi ndërhyn duke u bërë pjesë plotësuese e kësaj faze dhe duke vendosur detyrime parakontraktore, ose jashtëkontraktore.

Kështu, detyrimi i ndershmërisë, besnikërisë, dhënies së informacionit, ruajtjes së konfidencialitetit dhe detyrimi i bashkëpunimit janë detyrime që burojnë pikërisht nga funksioni plotësues që ka mirëbesimi.

Gjykata ka mundësinë të luaj një rol të madh në këtë drejtim. Duke realizuar funksionin e parë të mirëbesimit, funksionin interpretues, gjykata jo vetëm përcakton qëllimin e palëve, por edhe mund të plotësojë hapësirat e paqarta të detyrimeve që ekzistojnë mes palëve në fazën e lidhjes së kontratës, duke realizuar në këtë mënyrë edhe funksionin e dytë, funksionin plotësues.

4.3 Funksioni korrigjues Ky funksion i tretë i mirëbesimit duhet kuptuar si një mjet funksional në dorë të

gjyqtarit kur përballë tij paraqiten çështje që lidhen me veprimin në keqbesim të palëve. Rasti tipik është ai kur palët sillen në kundërshtim me parimin e mirëbesimit. Pra, mirëbesimi duhet të korrigjojë apo kufizojë sjelljet abuzive të palës. Për këtë arsye funksioni korrigjues i mirëbesimit duhet të përthithë edhe rastet kur palët veprojnë duke abuzuar me të drejtën.

Koncepti i “abuzimit me të drejtën” njihet në shumë sisteme ligjore296 dhe karakterizohet nga sjellja e qëllimshme e palës në tre raste: a) kur ajo ushtron një të drejtë duke dëmtuar palën tjetër; b) kur ajo e përdor të drejtën për një qëllim të ndryshëm nga ai për të cilin i është dhënë e drejta; dhe c) kur ushtrimi i së drejtës është në shpërpjesëtim me rezultatin fillestar që synohej të arrihej nga palët297

Ky koncept, në mënyrë të përmbledhur, lidhet me ato situata ku e drejta ushtrohet, formalisht, në përputhje të plotë me kushtet dhe rregullat e vendosura në normën që e jep këtë të drejtë, por pasoja ligjore që vjen është në kundërshtim me qëllimin e vërtetë të normës. Në këtë mënyrë, krijohet një gjendje kundërshtie ndërmjet aplikimit strikt të normës dhe qëllimit, objektivit të vërtetë të saj. Parimi i ndalimit të abuzimit me të

.

296 UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts, 2016. 297 Shënim i autorit: Në Francë, neni 1382 dhe 1383 i Kodit Civil francez parashikojnë përgjegjësi në çdo rast të shkaktimit të ndonjë lloj dëmi duke abuzuar me të drejtën, si në marrëdhëniet e pronësisë, në marrëdhëniet e punës, edhe në marrëdhëniet kontraktore. Në Gjermani, neni 226 i Kodit Civil gjerman, parashikon se: “Ushtrimi i një të drejte është i paligjshëm nëse qëllimi i saj është t’i shkaktojë dëm palës tjetër.” Elementi i qëllimit dallohet edhe në Kodin Civil italian, në nenin 833, ku thuhet se ushtrimi i të drejtave të pronësisë nuk lejohet kur realizohet me qëllim dëmtimin e një personi tjetër.

133

drejtën përdoret në këto raste si një mekanizëm korrigjues i aplikimit në mënyrë strikte i normës298

Për shkak se ky koncept ka një shtrirje të gjerë, shumë shtete, gjyqtarë apo arbitra, e kanë konsideruar konceptin e “abuzimit me të drejtën” si pjesë të ligjit ndërkombëtar, si pjesë e parimeve të përgjithshme të ligjit ose si pjesë të zakonshme të ligjit ndërkombëtar

.

299

Në një çështje të paraqitur përpara Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë

. Abuzimi me të drejtën në lidhjen e kontratës mund të vijë si rrjedhojë e padijenisë

së njërës palë ose mungesës së eksperiencës, si rrjedhojë e një nevoje emergjente ekonomike, apo situata të tjera ku ajo e ka të pamundur të japë konsensus në mënyrë të lirë.

Në të gjitha këto raste, kushtet që palët mund të vendosin gjatë lidhjes së kontratës mund të jenë të padrejta dhe të shkaktojnë dëmtim të interesave të palës së dobët. Në një rast të tillë, gjykata duhet të niset nga parimi i mirëbesimit dhe të korrigjojë situatën e krijuar edhe pse kontrata është lidhur.

Kodi Civil shqiptar nuk parashikon ndonjë dispozitë të drejtpërdrejtë ku të parashikohet koncepti i abuzimit me të drejtën. Megjithatë, neni 99 i KC-së, parashikon se: “Veprimi juridik mund të shpallet i pavlefshëm në rastin kur për shkak të nevojës së madhe, detyrimet e marra nga njëra palë janë krejt të papërfillshme në krahasim me përfitimet që nxjerr pala tjetër nga veprimi juridik.” Edhe në këtë rast, veprimi juridik mund të duket i ligjshëm dhe i vlefshëm, por duke parë se kushtet në të cilat ai është krijuar kanë qenë abuzive dhe në keqbesim nga njëra palë, atëherë kjo do të përbënte shkak pavlefshmërie të veprimit juridik.

300

298 Annekatrien Lenaerts, The General Principle of the Prohibition of Abuse of Rights: A Critical Position on Its Role in a Codified European Contract Law, 2010, European Review of Private Law 6-2010[1121-1154], aksesuar:

, pala paditëse, trashëgimtarë ligjorë të të ndjerit E.I, i cili kishte lidhur një kontratë shitje kuotash në rolin e shitësit me një çmim anomalisht të ulët referuar vlerës së kuotave, pretendon pavlefshmëri të kësaj kontrate për shkak të shpërpjesëtimit të interesave dhe dëmit ekonomik të shkaktuar si rrjedhojë e kësaj kontrate. Pala e paditur pretendon se pala paditëse ka qenë në nevojë emergjente dhe ajo e ka ndihmuar me anë të kësaj kontrate. Gjykata, në arsyetimin e saj, edhe pse pranon nevojën emergjente ekonomike të krijuar, konkretisht “…Gjatë gjykimit rezultoi se tjetërsimi i kuotave të shoqërisë “Sara el” sh.p.k ishte diktuar nga nevoja e shitësit E.I për mjete financiare për të përballuar kreditë e shoqërisë “ASA” sh.p.k, kredi për të cilat si garanci ishin kuotat e tij prej 50% në shoqërinë “Sara el” sh.p.k…Procedura e shitjes së kuotave ka marrë shkak pikërisht nga vështirësitë financiare të shoqërisë “ASA” sh.p.k.…”, edhe pse përmend parimin e mirëbesimit që duhet të shoqërojë sjelljen e palëve, konkretisht citon nenin 422 të KCSH-së dhe nenin 686 të KCSH-së, nuk e vlerëson se këto dispozita duhet të gjejnë zbatim në rastin konkret. Vlerësimi i gjykatës në këtë rast, mendoj se vjen si pasojë e interpretimit të ngushtë të parimit të mirëbesimit dhe në mosnjohje të akteve dhe praktikës ndërkombëtare që përcaktojnë aplikimin në praktikë të mirëbesimit. Nevoja ekonomike nuk mund ta justifikojë kurrsesi një kontratë që do të shkaktojë dëmtim të interesave

http://www.iuscommune.eu/html/prize/pdf/2010_Lenaerts.pdf. 299 Michael Byers, Abuse of Rights: An Old Principle, A New Age, 2002, McGill Law Journal, fq.397, aksesuar: http://www.lawjournal.mcgill.ca/userfiles/other/7097031-47.2.Byers.pdf. 300 Shih vendimin nr. 4872, datë 30.5.2018 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë.

http://www.iuscommune.eu/html/prize/pdf/2010_Lenaerts.pdf�

http://www.lawjournal.mcgill.ca/userfiles/other/7097031-47.2.Byers.pdf�

134

pasurorë, përkundrazi kjo është një ndër rastet kur kemi të bëjmë me abuzim dhe me një sjellje në keqbesim. Si të tillë mendoj që duhet ta trajtonte edhe gjykata.

Qëndrimi i të drejtës gjermane është se mirëbesimi duhet të përthithë edhe sjelljet në abuzim me të drejtën301. Ky koncept është pranuar, pas ndryshimeve të vitit 2016 të Kodit Civil francez, edhe në të drejtën franceze, e cila më parë nuk kishte dispozitë të veçantë për mirëbesimin dhe i klasifikonte këto raste brenda konceptit të abuzimit me të drejtën. Në të njëjtën linjë janë edhe parashikimet në instrumentet e tjera evropiane si PDKE, parimet UNIDROIT apo DSPR302

Gjykata Evropiane e Drejtësisë, e njeh “abuzimin me të drejtën” si një parim të Bashkimit Evropian. Në praktikën e kësaj gjykate janë të shumta çështjet që lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë me këtë parim, por ato i referohen kryesisht çështjeve që lidhen me të drejtën publike. Në çështjen Hans Markus Kofoed kundër Skatteministeriet

.

303

Vlen të përmendet se, Gjykata Evropiane e Drejtësisë, njeh funksionin korrigjues të mirëbesimit. Në analizë së Direktivës 93/13/KE, në disa çështje të lidhura

, Gjykata Evropiane e Drejtësisë, në mënyrë eksplicite, iu referua parimit të abuzimit me të drejtën si një parim i përgjithshëm i ligjit të Bashkimit Evropian. Ndërsa për të drejtën private, zakonisht është parimi i mirëbesimit ai që e përthith edhe këtë parim.

304

Detyrimi i mirëbesimit në të drejtën private nuk ka qenë ndër ato koncepte që janë pranuar lehtësisht dhe gjerësisht në sistemet ligjore e vendeve të ndryshme. Evoluimi i këtij parimi, që në ditët e sotme vjen me fuqi detyruese, ka ngjallur shumë debat për shkak të karakterit ekonomik dhe prioritetit që i është dhënë interesit dhe dobisë ekonomike që duhet të shoqërojë marrëdhëniet kontraktore. Ky diskutim vazhdon të qëndrojë si nga aspekti teorik edhe nga ai praktik për sa kohë vazhdon të ketë kritika nga autorë të ndryshëm për dhënien e fuqisë detyruese të mirëbesimit nëpërmjet ligjit, kodeve. Mendohet se me kalimin e viteve mund të ndodh që para gjykatës çështjet që të

, GJED-ja analizoi mundësinë që ka gjykata kombëtare për të përdorur funksionin korigjues të mirëbesimit, duke hequr nga kontrata kushte që janë të padrejta për njërën palë. Sipas gjykatës, gjykatat kombëtare nuk janë të ndaluara të heqin nga kontrata kushte që janë haptazi të padrejta.

5. Skepticizmi ndaj mirëbesimit Edhe pse mirëbesimi ka gjetur shtrirje të gjerë në thuajse çdo legjislacion,

përfshirë sistemin common law, i cili fillimisht nuk njihte asnjë detyrim që kërkonte doktrina e mirëbesimit, sërish ekzistenca e tij si një doktrinë më vete dhe roli thuajse i pakufizuar i gjyqtarit në interpretimin e një rregulli kaq të gjerë, vazhdon të vendoset në diskutim.

301Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretw, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 627, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 302 PDKE, në nenin 1:201, përmban parimin e mirëbesimit, si një detyrim i përgjithshëm për kontratat; të njëjtin parashikim ka edhe neni 1:102 dhe 1:103 i DSPR-së dhe nenet 1.7, 2.1.15, 4.8, 5.1.2 etj. të parimeve UNIDROIT. 303 Shih: Hans Markus Kofoed kundër Skatteministeriet, 5 korrik 2007, C-321/05, GJED. 304 Shih çështjet: C-482/13, C-484/13, C-485/13 dhe C-487/13 - Unicaja Banco, SA kundër José Hidalgo Rueda et al. (C-482/13), Gjykata Evropiane e Drejtësisë.



135

kenë objekt mirëbesimin të jenë aq të shumta në numër sa të bëhet pothuajse e pamundur të shqyrtohen nga gjykatat. Për më tepër, vendosja e shumë funksioneve dhe krijimi i shumë detyrimeve që dalin si rrjedhojë e interpretimit të parimit të mirëbesimit, duket se e shndërron mirëbesimin në një “super parim”, ndërkohë që objekt kontrolli janë detyrimet që rrjedhin prej tij, të cilat po ashtu gjenden në dispozita ligjore305

Studiuesi anglez, profesor Roger Brownsord, ka identifikuar tre vështrime mbi mirëbesimin, vështrimin negativ, vështrimin neutral dhe vështrimin pozitiv

.

306

Duket sikur edhe qasja neutrale është më pranë asaj negative. Pranimi se rregullat e vendosura nga mirëbesimi gjenden në dispozita të mëvetshme dhe në institute të tjera të

. Sipas tij, ka disa arsye pse mirëbesimi kundërshtohet:

Së pari, të pranosh doktrinën e mirëbesimit dhe t’iu kërkosh palëve të marrin në konsideratë interesat apo pritshmëritë e palës tjetër është të jesh kundër parimeve individualiste të të drejtës kontraktore.

Së dyti, duke qenë se pranohet se, në thelb, të pranosh mirëbesimin është të vendosësh kufij ndaj interesave personal, nuk dihet dhe nuk mund të parashikohet deri ku mund të shkojnë këto kufizime. Për shkak se mirëbesimi është i lidhur me moralin, atëherë nuk është e qartë se cili moral do të zbatohet, për sa kohë nuk ka një referencë morale të qartë. Kjo do të shkaktojë gjithmonë paqartësi dhe dallime në zbatimin e mirëbesimit nga një shtet në një tjetër.

Së treti, edhe pse për të drejtën kontraktore, përgjegjësia lind si pasojë e mirëbesimit në kuptimin objektiv, sërish, kur analizohet mirëbesimi dhe morali nuk ka sesi të mos shikohet gjendja subjektive e palës kontraktuese, qëllimet subjektive të saj, gjë që mund të çoj në spekulime për arsyet e mirëfillta kontraktore.

Së katërti, fakti që mirëbesimi rregullon çështje themelore dhe të substancës së marrëdhënieve kontraktore, njeh edhe përgjegjësi në rast shkelje të këtij detyrimi, ai ndërhyn në mënyrë të drejtpërdrejtë në autonominë e palëve kontraktore. Duke qenë se ai ndërhyn dhe përcakton rregulla që në fazën e lidhjes së kontratës, një fazë kjo shumë e hershme, atëherë ai përcakton në një shkallë të lartë vullnetin e palëve. Kjo është kundër një ndër parimeve themelore të krijimit të marrëdhënieve kontraktore, liria e vullnetit të palëve pjesëmarrëse.

Së pesti, doktrina e mirëbesimit nuk është realiste ndaj kontekstit kontraktor. Kontratat janë aq të ndryshme sa nuk mund të mos reagohet ndaj këtyre ndryshimeve. Ka kontrata ku konkurrenca është shumë e madhe midis palëve potenciale. Në këtë rast nuk mund të aplikohen njësoj rregullat për informacion ose bashkëpunim, kur nga palët është e pritshme një sjellje oportuniste. Mirëbesimi nuk duhet të shkoj kundër rregullave të tregut.

Vështrimi neutral i mirëbesimit mbështetet në idenë se përderisa ekzistojnë rregulla për tregtinë e ndershme, për konkurrencën, për sjelljen e palëve në marrëdhëniet kontraktore, në pjesë të ndryshme të legjislacioneve të shteteve, atëherë nuk do të përbënte problem nëse këto shihen edhe si rregulla të mirëbesimit kontraktor.

305 Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston, fq. 641-645, aksesuar: https://pure.uva.nl/ws/files/1019849/94441_The_concept_of_good_faith_in_Towards_a_European_Civil_Code.pdf. 306 Roger Brownsword, Contract Law: Themes for the Twenty First Century, 2006, Oxford University Press, botimi i dytë, ISBN (e printuar) 0199287619, kapitulli 6.



136

së drejtës kontraktore, tregon se nuk ka nevojë për ekzistencën e një doctrine mirëbesimi. Nëse pikëpamjes neutral do t’i shtronim pyetjen: A do të ishte e përshtatshme që të gjitha këto rregulla të zëvendësoheshin nga rregullat përbërëse të mirëbesimit? Mendoj se përgjigjja do të ishte negative. Në këtë mënyrë, mbetet që këto institute të bashkekzistojnë me mirëbesimin dhe të plotësojnë njëra-tjetrën. Kjo mbijetesë e njëkohshme do të duhej të mos vendoste si prioritar mirëbesimin, në kuptimin e një parimi të përgjithshëm apo një doktrine të përgjithshme, duke lënë më në hije institutet e tjera që rregullojnë marrëdhënien kontraktore.

137

KREU V KAPARI DHE KONTRATA PARAPRAKE

Hyrje

Gjatë ecurisë së zhvillimit të negociatave me qëllim lidhjen e kontratës, palët

mund të tentojnë të ulin rrezikun që mbart kjo fazë ose të nxisin palën tjetër të lidhë kontratën, duke lidhur kontrata jopërfundimtare, por që parashikojnë pasoja në rast tërheqje pa arsye nga negociatat. Veçanërisht për ato kontrata, në të cilat nuk mjafton thjesht shprehja e vullnetit për të pasur menjëherë një kontratë, por çasti i lidhjes së kontratës varet nga forma që kontrata duhet të ketë, nga dorëzimi i një sendi, apo plotësimi i ndonjë kushti, negocimi merr një formë më të gjatë, identifikimi i interesave të palëve, dhënia e informacionit, kompromiset, zgjaten në kohë. Kjo lloj mënyre lidhje kontrate i vendos palët nën trysni. Ato nuk janë tërësisht të sigurta nëse do të arrijnë të kenë sukses dhe të nënshkruajnë kontratën. Vetëm pasi kushtet e përgjithshme të marrëveshjes janë negociuar, fillon përpilimi i kontratës së detajuar.

Nga ana tjetër, nevoja për një stabilitet ekonomik dhe shoqëror kërkon krijimin e një gjendje sigurie dhe qëndrueshmërie në marrëdhëniet kontraktore, gjë e cila lidhet në mënyrë të pashmangshme me vullnetin dhe seriozitetin e palëve. Në funksion të kësaj, ligjvënësi i njeh kreditorit mjete të përgjithshme dhe të posaçme që përforcojnë sanksionimin e detyrimit dhe që sigurojnë përmbushjen e rregullt të tij307. Për të fituar një lloj sigurie, ato ndihmohen nga një kontratë aksesore, sic është kontrata e kaparit, duke parashikuar për veten dhe palën tjetër edhe “penalitete”308

Një mënyrë e ndërmjetme janë edhe kontratat paraprake, ku dy palë, bien dakord për kushtet e përgjithshme që do të zbatohen në një kontratë të ardhshme. Procesi i negocimit mund të quhet i mbyllur me arritjen e kësaj kontrate paraprake, ose ai mund të vazhdojë për të arritur dakordësi lidhur me kushte të caktuara. Në rast se njëra prej palëve tërhiqet dhe refuzon lidhjen e kontratës finale, atëherë pala tjetër ka të drejtë të kërkojë

në rast se ndonjë prej palëve tërhiqet, ose nga kontrata jopërfundimtare, por që përmbajnë kushtet thelbësore të kontratës finale, siç janë kontratat paraprake.

Në rastin e kaparit jemi përballë dy kontratave, kontratës së kaparit dhe kontratës kryesore, në funksion të së cilës lidhet kapari. Ajo të cilën palët duan të sigurojnë është pikërisht lidhja e kontratës kryesore, vullnetin për të cilën ato e kanë shprehur në kontratën e kaparit. Është me interes të analizojmë karakteristikat e kontratës së kaparit, lidhjen e saj me kontratën kryesore dhe dallimet me kontrata të ngjashme. Kapari është një ndër mjetet juridike që po gjen gjithnjë e më shumë shtrirje në transaksionet ndërmjet privatëve me qëllim sigurimin e lidhjes së një kontrate të dëshiruar nga palët dhe fillimin e ekzekutimit të saj. Kontrata e kaparit ka një përdorim veçanërisht të rëndësishëm në tregun e shitblerjes së pasurive të paluajtshme. Praktikisht kontratat e shitjes së pasurive të paluajtshme nisin me negociatat midis palëve, vazhdojnë me kontratën e kaparit dhe përfundojnë me lidhjen e kontratës përfundimtare të shitjes sipas formës së përcaktuar në ligj.

307 Mariana Semini, E drejta e detyrimeve dhe e kontratave. Pjesa e përgjithshme dhe pjesa e posaçme, 2016, Skanderbeg books. 308 Abrigo Derxburg, Diritto Deux Obbligaz, përkthim i parë nga gjermanishtja i Francesco Bernardino Cigala, 1903, fq. 396.

138

gjyqësisht lidhjen e kontratës ose shpërblimin e dëmit. Gjykatat, sipas logjikës “gjithçka ose asgjë”, mund të sjellin pabarazi në trajtimin e të njëjtave çështje. Për këtë arsye, studiuesit e të drejtës kontraktore iu kërkojnë gjykatave të njohin përgjegjësinë që buron nga faza parakontraktore, në përgjithësi, dhe kontratat paraprake, në veçanti309

Në Kodin Civil kapar quhet shuma në të holla që njëra nga palët i jep tjetrës për llogari të shumës që do t’i paguhet në bazë të kontratës, me qëllim që të vërtetojë lidhjen e kontratës dhe të sigurojë ekzekutimin e saj

. Në Kodin Civil, kontratat paraprake nuk parashikohen shprehimisht, megjithatë

ato njihen nga praktika gjyqësore shqiptare. Përderisa këto marrëveshje shprehin vullnetin e palëve për të arritur një qëllim të caktuar dhe mbartin interesin e tyre për të negociuar apo lidhur një kontratë në të ardhmen, ato duhet të njihen si marrëveshje, që edhe pse nuk kanë fuqinë e kontratës, detyrojnë palët të veprojnë në mirëbesim ose të lidhin në të ardhmen një kontratë, siç do të analizohet në vijim.

1. Natyra juridike e kontratës së kaparit

310

Karakteristikë e kontratës së kaparit është se ajo ka natyrë reale, pra ajo i prodhon efektet e saj nga momenti i dorëzimit të shumës së parave të lëna kapar. Vetëm premtimi i dhënies së kaparit nuk është i mjaftueshëm

. Objekti i kontratës së kaparit është pikërisht kjo shumë në të holla, nga blerësi te

shitësi për të siguruar palët nga paragjykimi i mungesës së seriozitetit për lidhjen e kontratës. Ky përfitim konsiston në angazhimin që marrin palët për lidhjen e një kontrate sipas kushteve të vendosura prej tyre.

Nga vetë parashikimi që bën Kodi Civil, duket se kapari përmbush disa funksione njëherësh: së pari, iu jep palëve më shumë siguri. Ata nuk mendojnë se po humbasin kohën e tyre me këtë marrëveshje, por krijojnë bindje se do të lidhin kontratën e dëshiruar, së dyti, vendos drejtësi, duke garantuar një kompensim të humbjes që ata pësojnë nëse kontrata tek e cila ata besuan nuk lidhet, dhe si rezultat i tyre, efiçencë, për shkak se koha dhe investimi që ata i kushtuan marrëveshjes e ka një “çmim” i cili paguhet dhe palët kanë rënë dakord për të paraprakisht, pa qenë nevoja të provojnë apo të shkojnë para gjykatës. Në këtë mënyrë plotësohen dy nga kushtet fillestare për lidhjen e kontratës kryesore: vullneti dhe interesi i palëve.

311

Shuma në të holla që parashikon ligji nuk duhet kuptuar vetëm si shumë parash e kaluar me dorëzim në dorë të tyre, por edhe çdo mënyrë tjetër kalimi të hollash me titull me vlerë te prurësi siç është çeku, për shkak se ai ka formën e një urdhri të pakushtëzuar për pagesë në të holla të një shume të përcaktuar ndaj një personi në një bankë. Kodi Civil i Zogut nuk ka një nen të veçantë për kaparin, por në nenin 1244, “Obligimet me kusht ndëshkimor”, thuhet se: “N.q.s nuk ka konvencion ose zakon të kundërt, kapari i dhanun kur në lithjen e kontratës konsiderohet i destinuem për shpërblimin e damit që mund të rrjethë nga mos ekzekutimi i konvencionit prej njanës nga palët. Ana tjetër mundet o me kërkue eksekutimin e obligimit ose me mbajt kaparin që ka marrë ose me reklamue dyfishen e atij qi ka dhanë.”. Pra, ky Kod nuk parashikon rrethin e sendeve mbi

.

309 Mark K. Johnson, Enforceability of precontractual agreements in Illinois: The need for a middle ground, 1993, Chicago-Kent Law Review, Vol. 68, aksesuar përmes HeinOnline, fq. 939. 310 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, 2017, Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, neni 601. 311 Mehdi Hetemi, Detyrimet dhe kontratat, 1998, Luarasi, fq. 56.

139

të cilat vendoset kapar312 edhe pse koncepti i kaparit është shumë i ngjashëm me atë të përcaktuar në Kodin Civil italian. Sipas këtij të fundit, si kapar, përveç të hollave, mund të jepen edhe sende të përcaktuara në gjini, por asnjëherë një premtim pagese në formën e çdo lloj titulli313. Në çdo rast, me anë të kontratës së kaparit, shitësit i kalon pronësia e të hollave të dhëna nga blerësi314

Dhënia e një shume në të holla nuk është shumë e lehtë kur nuk merr sendin, objekt kontrate, në shkëmbim, në momentin e dorëzimit. Në veçanti blerësi, kapardhënësi, është i interesuar që të shohë frytet e kësaj marrëveshje sa më shpejt. Kjo sepse në mënyrë që kontrata e kaparit të përmbushë funksionin e saj, bëhet një lidhje e domosdoshme midis saj dhe kontratës kryesore. Kështu, që në momentin kur diskutohet afati i kësaj kontrate, palët e shikojnë atë të lidhur me mundësinë më të afërt të lidhjes së kontratës kryesore. Ligji nuk ka parashikuar ndonjë afat për kontratën e kaparit, kështu që kjo kontratë mund të lidhet me afat ose jo. Në rastin e dytë ajo zgjat derisa ka interes kreditori në lidhjen e kontratës ose heqjen dorë prej saj. Megjithatë, është e kuptueshme se kemi të bëjmë me një kontratë, e cila nëse do të zgjaste shumë në kohë mund të vinte në rrezik vetë interesat e palëve dhe mund të shkaktonte gjendje pasigurie për palët, gjë që do të shkaktonte humbjen e qëllimit të saj. Në rastet e paraqitura nga praktika gjyqësore shqiptare, palët në kontratën e kaparit shprehen edhe për afatin e saj, i cili është ndërmjet dy dhe gjashtë muajve

.

315

Kodi Civil shqiptar mbështet parimin e lirisë së formave. Vetëm për disa kontrata parashikohet një formë e caktuar ligjore për efekt vlefshmërie. Edhe në këto raste, forma është vendosur me qëllim tërheqjen e vëmendjes së palëve që janë përpara një akti të rëndësishëm dhe për këtë arsye, kujdesi, angazhimi dhe serioziteti që ata duhet të tregojnë duhet të jetë maksimal. Gjithashtu, kërkesa e formës shërben për të lënë një provë të shkruar që të provohet më me lehtësi në çdo rast qëllimi i palëve. Së fundmi, veçanërisht në rastet kur ligji parashikon formën noteriale, kjo shërben si një garanci shtesë që edhe me ndihmën e noterit, palët do të kenë informacion, asistencë bazike dhe do të këshillohen përpara se të lidhet përfundimisht marrëveshja

, kohë kjo e mjaftueshme për zgjidhjen e çështjeve që mbajnë të pezulluar kontratën kryesore.

Një tjetër çështje për diskutim është forma që duhet të ketë kontrata e kaparit.

316

Megjithatë, ndërsa për kontratat e kaparit me shuma të vogla palët dorëzojnë shumën e të hollave dhe rregullojnë vetë pasojat në rast përmbushje/mospërmbushje, për kontratat e kaparit me shuma të mëdha kemi më shumë të dhëna. Kjo sepse ato janë bërë, sidomos vitet e fundit, objekt i shqyrtimit gjyqësor dhe konstatohet lehtësisht se palët zgjedhin formën noteriale. Kjo vjen edhe për shkak të lidhjes që palët bëjnë me kontratën

. Kontrata e kaparit është një kontratë joformale, pra ligji nuk kërkon një formë të

caktuar si kusht për vlefshmërinë (ad substantiam actum) apo për provueshmërinë (ad probationem tantum) e saj. Që të jetë e vlefshme mjafton që vullneti të shprehet në çdo lloj forme dhe të përmbushë kushtet e përgjithshme të lidhjes së kontratës.

312 Kodi Civil 1929, Papirus, 2010. 313 Luciano Ciafardini, Fausto Izzo, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, 2008, botim i 11, fq. 1534. 314 D'.Em. , Li.Ni kundër Na.Ro. , Na.Gi. , Na.An, vendimi nr. 553, datë 14.1.2009, Gjykata e Kasacionit e Republikës së Italisë, Kolegjet e Bashkuara Civile; 315 Vendimi nr. 447, datë 10.7.2014 i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë, Kolegji Civil. 316 Konrad Zweigert and Hein Kötz, An Introduction to Comparative Law, përkthyer nga Tony Weir, 1998, botim i tretë, Clarendon Press, fq. 371.

140

kryesore, lidhje që duket se palëve u jep më shumë siguri. Kështu, kur qëllimi final është lidhja e një kontrate shitje të një pasurie të paluajtshme, e cila kërkon një formë noteriale, edhe kontrata e kaparit bëhet në formë noteriale. Arsyeja kryesore pse palët zgjedhin formën noteriale në këtë rast lidhet gjithashtu me funksionin e dytë të kontratës së kaparit, sigurimin e ekzekutimit të kontratës. Për shkak se shumën e të hollave të dhëna si kapar palët e llogarisin si pjesë të përmbushjes së detyrimit kryesor, kontrata e shitjes e tërheq kontratën e kaparit në disa karakteristika të saj, siç është forma.

Me gjithë këtë lidhje me kontratën kryesore, nuk duhet kuptuar se kontrata e kaparit nuk ka ekzistencë juridike të pavarur. Pavlefshmëria e detyrimit kryesor nuk sjell pavlefshmërinë e kontratës së kaparit. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata e Lartë kur në një çështje të paraqitur para saj317

Fakti që objekti i kontratës së kaparit përmban detyrimin për lidhjen e një kontrate të mëvonshme, prezumon se palët kanë rënë dakord për kushtet e saj dhe ato nuk mund të ndryshohen pa konsensus mes palëve. Nga interpretimi i thelbit të funksioneve të kontratës së kaparit mund të orientohemi drejt lejimit të mundësisë së palëve për të rënë dakord për vendosjen e kushteve shtesë apo plotësimin e kontratës kryesore. Nëse këto kushte nuk arrihet të vendosen në mënyrë konsensuale, atëherë analizohet elementi i fajit,

, ku njëra nga palët pretendonte pavlefshmëri të kontratës së kaparit për shkak se pala shitëse nuk kishte parashikuar çmimin e shitjes së sendit objekt të kontratës kryesore. Gjykata e Lartë vlerësoi se: “…marrëdhënia juridike e detyrimit, objekt e këtij konflikti, është kapari, si një veprim juridik që shërben si mjet për përmbushjen e detyrimeve. Sipas Kodit Civil me kapar do të kuptojmë shumën në të holla që njëra nga palët i jep tjetrës për llogari të shumës që do t’i paguhet në bazë të kontratës, me qëllim që të vërtetojë lidhjen e kontratës dhe të sigurojë ekzekutimin e saj. Pra në vijim të këtij interpretimi, kontrata e kaparit është një kontratë e mëvetësishme, e cila nuk është kurrsesi kontratë aksesore e një kontrate shitje. Për këtë arsye nuk qëndron pretendimi i ngritur në rekurs për pavlefshmërinë e saj, për shkak të mos parashikimit të çmimit të shitjes së sendit. Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson se çmimi është një kusht i rëndësishëm i kontratës së shitjes dhe jo kusht i domosdoshëm i kontratës së kaparit.”

Diskutimi lidhur me këtë zgjidhje të gjykatës ndërvaret nga analiza e objektit të kontratës së kaparit dhe kontratës kryesore dhe pasojave që sjell mosekzekutimi i i detyrimeve që burojnë prej tyre.

Sjellim në vëmendje se kontrata e kaparit ka si objekt, dhënien e një shume të hollash me qëllimin që në këmbim të fitohet e drejta për të lidhur më vonë një kontratë shitje. Kontrata e shitjes ka si objekt dhënien e një shume të hollash në këmbim të së drejtës për të marrë sendin objekt kontrate. E përbashkëta e dy objekteve është dhënia e shumës në të holla dhe llogaritja e saj në kontratën e shitjes si pjesë përbërëse e çmimit të shitjes. Ndërsa të drejtat që burojnë prej këtyre kontratave janë të ndryshme. Me kontratën e kaparit palët fitojnë të drejtën për lidhjen e kontratës së shitjes, ndërsa me kontratën e shitjes palët fitojnë të drejtën mbi sendin objekt kontrate. Pasoja mbi palët, në rastin e kaparit, do të ketë vetëm nëse shuma e vendosur në kontratën e kaparit nuk jepet nga kapardhënësi dhe nëse kontrata e shitjes nuk lidhet nga palët. Po cila është kjo kontratë që do të lidhet më vonë nga palët? A mund t’i ndryshojmë apo rishikojmë kushtet e saj?

317 Vendimi nr. 418, datë 7.10.2015 i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë, Kolegji Civil.

141

pra prej cilës palë është propozuar ndryshimi dhe nëse kjo i vendos palët në kushte të padrejta ose jo.

Më tej, çdo element i kontratës së shitjes që mund të bëhet objekt konflikti, do të rëndojë mbi kontratën e shitjes, dhe jo më mbi kontratën e kaparit.

1.1 Funksioni “nxitës”, lidhja me kontratën kryesore. Përgjegjësia e palëve

në rast tërheqje Doktrina e “pacta sunt servanda” kërkon që kur palët lidhin një marrëveshje, ato

janë të detyruara nga kushtet e saj dhe nuk mund të tërhiqen prej saj vetëm sepse kanë ndryshuar mendje. Si rrjedhim, nëse palët nuk përmbushin detyrimin e tyre sipas kontratës, ato përgjigjen për dëmin e shkaktuar. Ky funksion nxitës i kaparit vjen që nga e drejta romake, e cila e njihte me termin “arra”. Arra ishte shenjë e mirëbesimit dhe seriozitetit të qëllimit, që i jepej shitësit nga blerësi për të niveluar pazarin. Arra mund të ishte në para ose në ndonjë objekt tjetër me vlerë, por ajo nuk duhet të kishte domosdoshmërisht një vlerë tregtare, edhe pse ndonjëherë shitësi kërkonte diçka me vlerë si gjobë për mospagesë në kohë nga blerësi. Në këtë rast atij i konfiskohej arra. Ndërsa, sipas praktikës greke, nëse shitësi nuk plotësonte zotimet e tij, shitësi duhet të rikthente arra-n dyfish. Pra, arra kishte si funksion kryesor të vërtetonte qëllimin serioz318. Arra ishte një institut tipik i shitblerjes greke, huazuar nga praktika e kontratave romake, në mënyrë të veçantë në rastet e shitblerjes dhe qirasë319

Duke e parë të lidhur me dispozitën që përcakton kuptimin e kaparit, duket se jemi përpara një mjeti që tregon mirëbesimin e palëve për lidhjen e kontratës dhe jep mundësinë e një kompensimi në rast tërheqje. Në këtë vijë logjike, shuma që lihet kapar, e cila është e negociushme midis palëve, duhet të jetë e tillë që të jetë e mjaftueshme për të dekurajuar tërheqjen e palëve, për të kompensuar shitësin për shkak se ka ngrirë pronën në treg dhe mund të ketë bërë edhe ndonjë shpenzim gjatë kohës midis lidhjes së kontratës së kaparit dhe kontratës së shitjes dhe për të kompensuar blerësin për shkak se besoi në lidhjen e një kontrate dhe nuk u përpoq të lidhë kontrata të tjera, por hodhi një pjesë të pasurisë së tij në këtë marrëveshje për një kohë në të cilën mund të merrte të ardhura prej saj

. Kodi Civil, në nenin 602, parashikon, se: “Kur kontrata kryesore nuk ekzekutohet

nga faji i palës që ka dhënë kapar, kjo palë e humbet kaparin, ndërsa kur kontrata nuk ekzekutohet nga faji i palës që ka marrë kaparin, kjo palë është e detyruar të kthejë dyfishin e tij. Gjithashtu, pala që ka faj për mosekzekutimin e kontratës është e detyruar t’i shpërblejë palës tjetër edhe dëmin, duke llogaritur në shpërblimin e këtij dëmi dhe shumën e kaparit, përveç kur në kontratë është parashikuar ndryshe.

Nga ky parashikim mbi pasojat që sjell kontrata e kaparit në rast mosekzekutimi të kontratës kryesore, del e nevojshme analiza e disa elementeve.

320

Kjo shumë, edhe pse palët janë tërësisht të lira ta caktojnë vlerën e saj në objektin e kontratës, përsëri nuk duhet të dalë tej logjikës ekonomike, pra nuk duhet të sjellë shpërpjesëtim të interesave të palëve në rast mosekzekutimi të kontratës kryesore. Kjo

.

318 Andrew Borkowski, Paul du Plessis, E drejta romake, përkthyer nga Guri Daco, 2009, fq. 350. 319 Arta Mandro, E drejta romake, 2007, botim i tretë, Emal, fq. 375. 320 Judon Fambrough, In earnest, 2010, a reprint from Tierra Grande, fq. 2.

142

lidhet me vetë natyrën e këtij veprimi juridik321, e cila nuk ka si qëllim të sajin “ndëshkimin”. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata e Lartë në një çështje të paraqitur para saj322

Parë në një tjetër këndvështrim, gjithashtu, doktrina po shkon drejt një prirjeje të re përsa i takon dëmit kontraktor. Ajo bazohet në premisën se detyrimi kontraktor nuk është detyrimisht një detyrim për të vepruar, bërë diçka, por më tepër një detyrim për të zgjedhur midis realizimit të veprimit të marrë përsipër dhe shpërblimit të dëmit i cili do të kompensonte këtë mosekzekutim

ku palët kishin vendosur si kapar 30000 dollarë për blerjen e një pasurie me vlerë 50000 dollarë, ka vlerësuar se: “…Lidhur me masën e kaparit, cilado qoftë forma e dhënies së kaparit, në lekë apo në sende, ai nuk mund t’i afrohet vlerës së detyrimit kryesor ose vlerës së sendit objekt kontrate apo që do të jetë objekt i kontratës në të ardhmen. Pra, kapari nuk mund të jetë jashtë logjikës ekonomike.” Në këtë rast Gjykata e Lartë tha se: “…Kontrata e kaparit është në vetvete një veprim juridik i ligjshëm dhe i vlefshëm. E pavlefshme është pjesa e kaparit që kapërcen limitin e lejuar nga logjika ekonomike, arsyeja e morali, të parashtruar më lart. Në raste të tilla, gjykata duhet të ketë parasysh rregullin e njohur sipas të cilit, pjesët e pavlefshme nuk e bëjnë detyrimisht të pavlefshëm të gjithë veprimin juridik.”

323. Dhënia e shumës së parave si kapar i vendos palët në një pozicion thuajse njësoj të preferuar me ekzekutimin e kontratës324

Përpara një situate jo të qartë do të ishim në rastin kur vlera e lidhjes së kontratës bie përpara lidhjes së saj, gjë që ul interesin e palëve, ose të paktën njërës prej tyre, për lidhjen e kontratës. Ndërkohë, që kapari i vendosur tanimë e tejkalon çdo lloj mase dëmshpërblimi. Krijohet kështu një disbalancë interesash dhe këtu nuk mund të themi se jemi medoemos përpara analizës së konceptit të fajit që do të përjashtonte palët nga kapari. Zgjidhja që mund të jepet në këtë rast lidhet së pari, me “çmimin” e kaparit, vendosjen e përqindjeve të tilla që nuk ndikojnë ndjeshëm në çmimin e transaksionit final, p.sh.: deri në 10% apo 15% të vlerës. Së dyti, me mundësinë që kanë palët të rinegociojnë mbi kaparin dhe ndërhyrjen e gjykatës në këtë rast. Kapari nuk mund të shërbejë si objekt pasurimi në asnjë rast, për këtë arsye ai duhet të parashikojë një shumë të arsyeshme sikurse analizuam më lart. Së treti, risku ekonomik i ndërmarrë nuk mund të shërbejë si faktor për të na vënë përballë situatës, në të cilën pala të konsiderohet se nuk ka faj për përmbushjen e detyrimit të saj për lidhjen e kontratës, megjithatë nëse kemi të bëjmë me një situatë të re, të paparashikueshme më parë, atëherë analiza e fajit mund të na ndihmojë për të eliminuar kaparin, pasi ai tanimë nuk ka asnjë funksion. Në thelb,

. Shuma e vendosur si kapar duhet të jetë e tillë që të dy palët, të kenë të ekuilibruar

të dy gjendjet, gjendjen kur kontrata përfundimtare nuk lidhet dhe atë kur mbajnë si shpërblim kaparin (apo dyfishin e kaparit), situatë kjo e ngjashme me koston margjinale në ekonomi.

321 Vendimi nr. 932, datë 22.6.2000, i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. 322 Vendimi nr. 556, datë 10.10.2013, I Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë, Kolegji Civil. 323 Charles J. Goetz, Robert E. Scott, Liquidated Damages, Penalties and the Just Compesation Principle: Some Notes on an enforcement model and a theory of efficient breach, fq. 5, aksesuar në: file:///C:/Users/User/Downloads/Liquidated_Damages_Penalties_and_the_Just_Compensation_Principle%20(1).pdf 324 Charles J. Goetz, Robert E. Scott, Liquidated Damages, Penalties and the Just Compesation Principle: Some Notes on an enforcement model and a theory of efficient breach, fq. 13, aksesuar në: file:///C:/Users/User/Downloads/Liquidated_Damages_Penalties_and_the_Just_Compensation_Principle%20(1).pdf

143

kapari është parashikuar si mjet për të kompensuar një humbje dhe ai nuk mund të kthehet në një përfitim të paarsyeshëm për palët325

Lidhur me çështjen e fajësisë, edhe në rastin e kontratës së kaparit ai do të analizohet si në kuptimin e përgjithshëm që ka në të drejtën civile dhe për analogji me fajin në rastin e mospërmbushjes së detyrimeve që vijnë nga kontrata. Në çdo rast, gjykata duhet të hetojë mbi çështjen e fajësisë kur ajo pretendohet nga njëra palë

.

326

Një tjetër element që parashikon Kodi Civil është mundësia që njëherësh palët të kërkojnë shpërblimin e dëmit që tejkalon shumën e kaparit. Ky parashikim është i ndryshëm nga ai që ka Kodi Civil italian

.

327, por edhe vendet e sistemit common law328. Ato e parashikojnë të drejtën për të përfituar nga kapari dhe të drejtën për të përfituar shpërblim dëmi, si të drejta alternative. Pra, në rastet e mospërmbushjes së detyrimit, palët kanë dy rrugë, ose do t’i nënshtrohen rregullit të kaparit (duke mbajtur kaparin/duke kthyer dyfishin) ose palët do të kërkojnë shpërblim dëmi sipas rregullave të përgjithshme për të cilën kanë edhe barrën e provës para gjykatës329

Kapari ngjason me paradhënien, si pjesë e një kontrate tjetër kryesore. Kodi Civil parashikon mundësinë që palët me marrëveshje ta ndajnë detyrimin në këste. Në rastet kur çmimi ndahet në dy këste, kësti i parë ngjason me kaparin, për shkak se kur paguhet

. Pra, kemi të bëjmë me një zgjedhje midis dy mjeteve juridike.

Parashikimi i mundësisë së Kodit Civil shqiptar, për të përdorur edhe kaparin edhe shpërblimin e dëmit në mënyrë kumulative bën që kaparit t’i humbasë pak funksioni i tij i veçantë dhe natyra e tij juridike. Kjo për faktin se tërheqja nga kontrata me anë të kaparit do të duhej të ishte një instrument i veçantë për zgjidhjen e kontratës. Një ndarje e këtyre dy pasojave, ashtu siç bën edhe Kodi Civil italian, nuk do ta pengonte palën që në rast se ajo do të dëshironte të kërkonte dëmin, të hiqte dorë nga kapari dhe ta realizonte atë nëpërmjet rregullave të përgjithshme.

1.2 Kontrata e kaparit dhe paradhënia

325 Richard Stone, Principles of contract law, 2000, botim i katërt, cavendish publishing limited, London, Sydney, fq. 319. 326 Vendimi nr. 349, datë 5.6.2014, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë, Kolegji Civil. 327 Shënim i autorit: neni 1385 i KC-së italian parashikon se: “Nëse në momentin e lidhjes së kontratës, njëra palë i jep tjetrës, me titull kapari, një shumë të hollash ose disa sende të tjera të zëvendësueshme, në rast përmbushje, kapari dorëzohet ose bashkohet me pjesën e detyrimit. Nëse pala që ka dhënë kaparin, nuk e përmbush detyrimin, pala tjetër mund të tërhiqet nga kontrata, duke mbajtur kaparin. Nëse mospërmbushja ka ardhur nga pala që ka marrë kaparin, tjetra mund të tërhiqet nga kontrata dhe të kërkojë dyfishin e kaparit. Nëse pala që nuk ka qenë në pamundësi, kërkon ekzekutimin ose zgjidhjen e kontratës, marrëdhënia e dëmit rregullohet nga normat e përgjithshme.” Gjithashtu, neni 1386 i KC-së italian parashikon kaparin ndëshkues, sipas së cilit: “Nëse në kontratë parashikohet e drejta e tërheqjes nga kontrata për njërën apo të dyja palët, kapari ka të vetmin funksion të pagesës për tërheqjen. Në këtë rast, ai që tërhiqet nga kontrata humbet kaparin ose paguan dyfishin.” Ky lloj kapari parashikon se palët mund të parashikojnë që në momentin e lidhjes së kontratës të dorëzohet një shumë të hollash ose sende në gjini për të caktuar një “çmim” të vlefshëm ndaj tërheqjes nga kontrata. Pra, nuk ka funksionin e shpërblimit të dëmit për moslidhjen e kontratës, por është shprehje e një vullneti të parashikuar për tërheqje nga lidhja e kontratës. Fuqia e kaparit ndëshkues: “Nëse palët tërhiqen nga kontrata, atëherë ata humbasin kaparin ose paguajnë dyfishin. Nëse palët e lidhin kontratën atëherë kapari e humbet funksionin pasi ai ose i dorëzohet palës që e ka dhënë, ose llogaritet për llogari të detyrimit kryesor.”. 328 Ewan McKendrick, Contract law: text, cases and materials, 2003, Oxford University Press, fq. 1104. 329 Pasquale Gianniti, Sentenze scelte in materia civile e penale, 2008, fq. 38.

144

edhe kësti i dytë, atëherë kësti i parë bëhet pjesë e ekzekutimit të plotë, njësoj si në rastin e kaparit, i cili i bashkohet shumës së detyrimit final në rast të lidhjes së kontratës. Dallimi themelor ndërmjet tyre qëndron në parashikimin e pasojave në rast mosekzekutimi të kontratës kryesore330. Në rastin e paradhënies, jemi përpara mosekzekutimit të pjesshëm të kontratës dhe palët i rregullojnë pasojat sipas përgjegjësisë në rast mospërmbushje. Në rastin e kontratës së kaparit, ato nuk kanë nevojë të investohen në zgjidhjen e kësaj mosmarrëveshje pasi pasojat janë të qarta, humbja e kaparit ose pagimi i dyfishit të tij, dhe në raste të caktuara edhe shpërblimi i dëmit. Në një çështje të shtruar për zgjidhje para Gjykatës së Lartë331

Gjykata e Lartë mbajti një qëndrim tërësisht të ndryshëm nga Gjykata e Apelit, duke arritur në përfundimin se: “… gjykata e shkallës së parë me të drejtë arsyeton se ndonëse palët e kanë titulluar kontratën e lidhur mes tyre si kontratë kapari, por nga leximi i thjeshtë i saj konstatohet lehtësisht se kontrata e lidhur mes palëve ndërgjyqëse nuk është dhe nuk përbën një kontratë kapari. Palët në këtë kontratë kanë shprehur vullnetin e ndërsjellë për shitblerjen e pronës së paluajtshme, nëpërmjet lidhjes së kontratës së redaktuar nga noteri dhe me një përmbajtje të pranuar nga palët sipas ligjit për kontratën e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme. Palët kanë përcaktuar çmimin e

, paditësi A.I dhe e paditura N.D kanë lidhur kontratën noteriale për të realizuar shitjen e një pasurie të paluajtshme nga e paditura te paditësi. Nga provat shkresore dhe përmbajtja e kontratës (e cila në titullin e saj është emërtuar si “kontratë kapari”) rezulton e pranohet që e paditura është pronare e një pasurie të regjistruar në Regjistrin Hipotekor. Nga përmbajtja e kontratës rezulton se, në kohën e lidhjes së saj, paditësja ishte e përfshirë në një proces tjetër gjyqësor për shkak të konfliktit me persona të tjerë lidhur me sendin objekt kontrate përsa i përket të drejtës së saj të pronësisë dhe vlefshmërisë së titullit të pronësisë. Për këtë arsye edhe kontrata objekt gjykimi, në formulimin e përmbajtjes dhe kushteve të saj është përpiluar duke mbajtur parasysh këtë rrethanë. Midis të tjerave, kontrata parashikon se pala paditëse dhe ajo e paditur kanë rënë dakord të realizojnë shitjen e sendit objekt gjykimi duke përcaktuar kushte kontraktore në mënyre të tillë që, secila palë kontraktore, të realizojë garantimin dhe mbrojtjen më të mirë të interesave dhe të drejtave të saj, në eventualitet të ngjarjeve të mundshme të parashikuara. Në kontratë parashikohet se çmimi i shitjes së sendit do të jetë në shumën 800.000 euro, ndërkohë që kapari, prej 100.000 euro i kryer nga blerësi do të konsiderohet si pjesë e çmimit të kontratës nëse procesi gjyqësor do të përfundonte në favor të së paditurës. Po kështu, në kontratë parashikohet që, nëse kontrata nuk do të realizohet për faj të paditësit, atëherë ai humb shumën prej 100.000 Euro dhe paguan dëmin e shkaktuar palës tjetër. Palët ranë dakord se afati i ekzekutimit të kontratës së shitjes do të jetë jo më vonë se dy muaj nga data që vendimi përfundimtar i gjykatës të marrë formë të prerë. Gjithashtu, kontrata parashikon se, meqenëse dorëzimi i pasurisë është bërë, palët deklarojnë që në rast se nuk do të ekzekutohet kontrata e shitjes pa fajin e asnjërës palë, palët do të kthehen në gjendjen e mëparshme, por kapardhënësi njëkohësisht edhe me cilësinë e blerësit, në të ardhmen do të paguajë një qira mujore prej 3.000 euro në muaj duke filluar nga data e lidhjes së kontratës së kaparit e deri në momentin kur do të konkludohet në mosekzekutimin e kontratës.

330 Tiong Min Yeo, Deposits: At the Intersection of Contract, Restitution, Equity and Statute, 2013, aksesuar: http://ink.library.smu.edu.sg/yph_lect/1; 331 Shiko: Vendim nr. 132, datë 19.02.2013, Gjykata e Lartë e Republikës së Shqipërisë, Kolegji Civil.

http://ink.library.smu.edu.sg/yph_lect/1�

145

transaksionit, pra çmimin e sendit objekt i shitblerjes. …Sikurse me të drejtë ka arsyetuar gjykata e shkallës së parë, Kolegji Civil vëren se kontrata objekt i këtij gjykimi është lidhur me një kusht pezullues, pasi rezulton se pala pronare e sendit ishte e përfshirë në një proces tjetër gjyqësor dhe objekti i atij gjykimi ishte pikërisht ekzistenca dhe vlefshmëria e titullit të pronësisë të shitëses.” Në këtë mënyrë, Gjykata e Lartë, e ka konsideruar shumën e paguar nga blerësi, jo si kapar, por si pagim i një pjese të detyrimit tërësor, duke e lidhur këtë të fundit me kushtin e verifikimit të titullit të pronësisë së shitësit. Është e vërtetë se për të bërë dallimin nëse kemi të bëjmë me një kusht apo me një marrëveshje kapari duhet të interpretohet kontrata në tërësi për të kuptuar cili ka qenë qëllimi i vërtetë i palëve. Përdorimi i fjalëve “nëse”, “kur”, “pasi”, “sapo” etj., duhet parë i lidhur me kuptimin që kanë dashur t’i japin palët këtyre termave dhe jo të kalohet menjëherë në përfundimin se jemi përpara një kushti. Një element që do të ndihmonte interpretimin do të ishte jo thjesht emërtimi si kontratë kapari, por vendosja e efekteve të saj për palët. Kontrata e kaparit lidhet para kontratës kryesore, ndërsa në kontratën e shitjes me kusht, kushti parashikohet në atë kontratë, pra kemi të bëjmë me një kontratë të vetme, të drejtat dhe detyrimet e së cilës lindin në bazë të kushtit. Fakti që palët kanë përcaktuar me vullnetin e tyre të lirë edhe pasojat në rast mospërmbushje, e bën kontratën të ketë karakteristikat e kontratës së kaparit. Në këtë rast, i vetmi element që do të duhej të merrej në konsideratë nga gjykata është çmimi i kaparit, i cili duhej të ishte ekonomikisht më i arsyeshëm për të përmbushur qëllimin që ka në vetvete kontrata e kaparit.

1.3 Kontrata e kaparit dhe kushti penal Kushti penal është një tjetër mjet që siguron përmbushjen e detyrimit. Natyra e tij

“ndëshkuese” ose “nxitëse” dhe njëherazi “shpërblyese” për palën kreditore mund të sjellë konfondim në praktikë me kaparin. Edhe pse parashikimi që i bëhet kushtit penal në nenin 541 të Kodit Civil duket në pamje të parë shumë i ndryshëm me kaparin, ndodh në praktikë që këto dy mjete të mos përdoren në mënyrë perfekte, tërësisht sipas karakteristikave që parashikon ligji, por të detyrojnë gjykatën, që, nëpërmjet interpretimit, të bëjë të vlefshëm njërin apo tjetrin mjet. Analiza që duhet të bëhet në këtë rast është shumë e rëndësishme sepse pasojat që vijnë për palët janë tërësisht të ndryshme. Në çështjen A.T kundër Shoqëria “U-I” shpk, A. Sh, M. Sh, M. M, L.B332

332 Shih vendimin nr. 5929, datë 14.7.2015 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë.

, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë ishte përpara interpretimit të një kontrate qiraje me afat të gjatë, 20-vjeçar. Sipas vendimit të gjykatës, në kontratë parashikohej se: “Për të garantuar qiradhënësin për lidhjen e kontratës si dhe përmbushjen gjatë afatit të përcaktuar në kontratë, qiramarrësi i ka paguar paraprakisht atij shumën neto të qirasë së një viti kalendarik, prej 240000 euro. Kjo shumë përfaqëson gjithashtu edhe vlerën e qirasë së vitit të fundit të kontratës. Në nenin 6, pika 6.2 të kontratës, palët kanë rënë dakord që qiramarrësi të mos të prishë kontratën deri në vitin e 10-të të afatit kohor të saj, me përjashtim të rastit që shkollës i hiqet licenca nga Ministria e Arsimit. Më tej palët kanë rënë dakord që në rast se prishja e kontratës bëhet nga qiramarrësi brenda 10-vjeçarit të parë, atëherë ai e humbet pagesën (paradhënien) për vitin e fundit të kontratës. Në rast se zgjidhjen e bën qiradhënësi, ai duhet të kthejë paradhënien e marrë te qiramarrësi.” Përpara përmbushjes së afatit 10-vjeçar, administratorja e shoqërisë

146

qiramarrëse ka nënshkruar një deklaratë me anë të së cilës deklaron se ka ndërprerë kontratën dhe vijon të dorëzojë objektin e marrë me qira, si dhe nuk ka pretendime ndaj qiradhënësit. Në kundërpadi, shoqëria U-I sh.p.k, në cilësinë e të paditurit kundërpaditës kërkon që paditësi t’i kthejë interesin më të lartë bankar për shumën 240000 euro nga data e lidhjes së kontratës deri në zgjidhjen e kontratës dhe t’i kthejë asaj shumën prej 120000 euro si pasojë e ndryshimit të shpërblimit vjetor për kontratën e qirasë. Paditësi i kundërpaditur pretendon se ai duhet ta mbajë paradhënien dhe ajo nuk duhet të reduktohet, pasi edhe pse çmimi i qirasë është ulur, garancia nuk ka përse të zbresë në kushtet kur ajo nuk është prekur nga kontrata që ka ndryshuar çmimin e qirasë.

Gjykata arsyeton se jemi përpara një kushti penal vlerësues. Sipas saj, palët janë marrë vesh që kontrata të mund të zgjidhet para afatit kontraktor 20-vjeçar dhe kanë vendosur një limit të ri, atë 10-vjeçar. Nëse kontrata zgjidhet para afatit 10-vjeçar dhe pa shkaqe të arsyeshme, atëherë kjo do të shoqërohet me pagesën e një kushti penal që reflektohet te garancia e parapaguar. Sipas gjykatës, neni 542 detyron kreditorin që të kërkojë ose kushtin penal ose ekzekutimin e detyrimit. Gjithashtu, gjykata interpreton kushtin penal vlerësues: “Ndërsa kushti penal që fiksohet në kontratë i përcaktuar sipas llogaritjeve paraprake të dëmit të mundshëm që mund të vijë nga mospërmbushja e detyrimit apo mospërmbushja në mënyrën e duhur dhe i paracaktuar përafërsisht në një masë të vlerësueshme, për aq sa mund të parashikohet (që me lidhjen e kontratës) masa e dëmit të mundshëm (në rastin konkret palët e kanë përcaktuar si një vit qira), quhet kusht penal vlerësues. Në thelb, kushti penal përfaqëson një instrument teknik për llogaritjen që më parë të humbjeve që mund t’i vijnë kreditorit nga mosekzekutimi i detyrimit dhe ka për qëllim ta shkarkojë palën nga barra e provës për masën e dëmit të pësuar.” Gjykata më tej arsyeton se paditësi mund të kërkojë kushtin penal vlerësues, por jo edhe ekzekutimin e njëkohshëm të detyrimit për pagimin e qirasë. Gjithashtu, gjykata arsyetoi se: “…kushti penal si aksesor i detyrimit kryesor, ndjek fatin e këtij të fundit. Kjo do të thotë se ndryshimet e elementeve thelbësore të kontratës së qirasë, siç është sendi i marrë me qira dhe sidomos çmimi i qirasë, domosdoshmërisht afektojnë edhe kushtin penal. Gjatë gjykimit u provua se në nenin 6 të kontratës së qirasë të vitit 2007, palët kanë parashikuar shprehimisht se jepej paradhënie 2400000 euro, si garanci, e cila reflektonte vitin e fundit të qirasë. Pra, kriteri kontraktor për të matur garancinë nuk ishte shuma 2400000 euro, por 12 muaj qira. Ky është leximi i drejtë i parashikimit kontraktor të palëve.”

Asnjë prej palëve nuk ngre pretendimin se kemi të bëjmë me një kontratë kapari edhe pse nga funksioni që ata i kanë dhënë në kontratë duket se ajo ngjason shumë me kaparin. Së pari, qëllimi i palëve në këtë paradhënie është garancia në lidhjen e kontratës dhe qëllimi i dytë është garancia në ekzistencën e saj për një afat të paktën 10-vjeçar. Gjithashtu, kemi të bëjmë me një shumë që paguhet paraprakisht, gjë që është karakteristikë e kontratës së kaparit dhe jo e kushtit penal. Për kushtin penal Kodi Civil parashikon vetëm që ai të parashikohet, por jo që t’i kalojë palës në favor të së cilës është dhënë garancia. Gjithashtu, funksioni i dytë i kësaj paradhënie është që ajo të mbahet nga qiradhënësi si titull qiraje në rast se nuk do të ketë prishje të kontratës, pra do të llogaritet si pjesë e ekzekutimit të detyrimit, gjë e cila është karakteristikë vetëm e kontratës së kaparit dhe jo e kushtit penal. I vetmi element që e bën të “parregullt” këtë kontratë kapari është parashikimi i pasojave që vijnë në rast mospërmbushje dhe se çfarë palët kanë pasur si qëllim të quajnë si mospërmbushje.

147

Për kontratën e kaparit, sikurse e kemi përmendur më lart, ka rëndësi të veçantë dëshirimi i atyre pasojave që ligji njeh në rast se njëra prej palëve tërhiqet dhe nuk e lidh kontratën. Pala që ka dhënë kaparin humbet kaparin nëse kontrata nuk lidhet për faj të saj, ndërsa nëse kontrata nuk lidhet për faj të palës që e ka marrë kaparin atëherë ajo do të kthejë dyfishin. Këto nuk janë pasojat e dëshiruara në rastin konkret. Çështja bëhet edhe më e qartë kur analizojmë elementin e fundit, arsyen e vendosjes së garancisë. Në kontratën e kaparit, arsyeja e dhënies së garancisë është lidhja e kontratës, ndërsa funksioni i ekzekutimit të detyrimit është një funksion që rrjedh natyrshëm nëse kontrata zbatohet rregullisht. Pra, funksioni kryesor nuk është ekzekutimi. Në rastin në gjykim, arsyeja e dhënies së garancisë ka qenë realizimi i një prej elementeve kryesore të kontratës së qirasë, që është afati dhe kjo përmban, në thelb, përmbushje të një prej detyrimeve kryesore kontraktore. Këtu, lidhja e kontratës nuk vihet në dyshim. Ajo që vendoset në dyshim është kohëzgjatja e saj. Kjo është arsyeja që gjykata, mendoj me të drejtë, edhe pse nuk kemi në mënyrë të mirëfilltë kusht penal sipas parashikimit të Kodit Civil, sërish, duke interpretuar vullnetin e palëve, ka arritur në konkluzion të drejtë duke e përcaktuar këtë marrëveshje paraprake, në formën e paradhënies, si kusht penal.

2. Kontrata paraprake Gjatë negociatave, përpara se palët të arrijnë një marrëveshje finale, mund të

ndodhë që ata të kenë rënë dakord për të gjitha kushtet kontraktore dhe ajo çfarë ju mbetet është vetëm formalizimi në kontratën finale. Nëse në këtë hapësirë kohore, njëra nga palët ndërron mendje dhe kontrata nuk arrin të finalizohet, kjo nuk do të ketë pasoja sa i takon lidhjes së kontratës, pasi do të jetë gjykata ajo që do ta konsiderojë të lidhur kontratën, përveç ndonjë rasti specifik kur formalizimi i kontratës përbën një element thelbësor të saj. Megjithatë, gjatë negociatave mund të ndodhë që palët të kenë rënë dakord për kushtet e kontratës, në mënyrë jo të plotë, duke lënë të hapur për diskutim ndonjë kusht jo thelbësor dhe rrjedhimisht, edhe lidhjen e kontratës finale në një moment të dytë.

Në të dyja këto raste kemi të bëjmë me kontrata paraprake, kontrata që kanë për objekt premtimin për të lidhur një kontratë tjetër midis të njëjtave palë (pactum de contrahendo).

Qëllimi kryesor i kontratës paraprake është ruajtja dhe regjistrimi i kushteve për të cilat është rënë dakord dhe sigurimi i një kornize bazë për negociatat e mëtejshme. Gjithashtu, kontratat paraprake iu shërbejnë palëve në rast se ato duan të bëjnë shpenzime, të marrin financime, të nxisin nënkontraktorë për shërbime të caktuara etj.333

Megjithatë, ekziston edhe një pikëpamje, e mbrojtur veçanërisht nga gjyqtarët dhe studiuesit në common law, se kontrata paraprake nuk ka funksion dhe ajo nuk ka pse të ekzistojë si nocion më vete, pasi nëse palët kanë ende kushte për të negociuar, atëherë nuk ka një marrëveshje të plotë mes tyre, pra, nuk ka kontratë. Në këtë mënyrë arsyetoi Lord Denning në çështjen Courtney dhe Fairbairn kundër Tolaini Bros në vitin 1975, ku u shpreh se ligji nuk njeh një kontratë për të lidhur një kontratë, kur nuk është vendosur ende mbi një kusht thelbësor dhe as një kontratë për të negociuar. Kjo për arsye se ka shumë pasiguri lidhur me forcën e saj detyruese. Sipas tij, nëse palët nuk kanë rënë

.

333 Mark K. Johnson, Enforceability of precontractual agreements in Illinois: The need for a middle ground, 1993, Chicago-Kent Law Review, Vol. 68, aksesuar përmes HeinOnline, fq. 941;

148

dakord për një kusht thelbësor dhe për këtë kërkohen negocime, atëherë nuk ka kontratë. Nga ana tjetër, nëse ka dakordësi për të gjitha kushtet dhe palët kanë pranuar të jenë të lidhur me këto kushte, atëherë kemi menjëherë një kontratë përfundimtare, edhe pse mund të ketë kushte të cilat do të vendosen hap pas hapi334

Me anë të një kontrate paraprake, secila nga palët, ose njëra prej tyre, merr përsipër detyrimin për të lidhur një kontratë, të përcaktuar, në të ardhmen. Në këtë rast, objekt i kontratës paraprake është detyrimi për lidhjen e kontratës në një kohë të përcaktuar në të ardhmen. Do të jetë kontrata e ardhshme ajo që do të vendosë marrëdhënien juridike dhe pasojat e saj mes palëve. Parakontrata shërben vetëm si hap i parë drejt kësaj kontrate finale

. 2.1 Natyra juridike dhe efektet e kontratës paraprake

335

Sipas profesorëve Schwartz dhe Scott, palët lidhin kontrata paraprake, në vend që të lidhin kontratën finale, në rastet kur projekti që ata parashikojnë është shumëformësh dhe ata nuk kanë arritur të kuptojnë se cila formë do të maksimizojë fitimin e tyre

. Ajo nuk ka të njëjtin objekt me kontratën e ardhshme. Nga të dyja rastet e situatave kur palët lidhin kontratë paraprake, rasti i dytë, kur

kushtet e kontratës nuk janë vendosur në mënyrë të plotë nga palët, ka më shumë nevojë për vëmendje. Së pari, për arsyet që shtyjnë palët në këto marrëveshje, dhe së dyti, për pasojat që kanë këto marrëveshje për palët.

Sa i takon rastit të parë, kur palët kanë rënë dakord për të gjitha kushtet e kontratës së ardhshme, arsyeja pse ata nuk e finalizojnë në të njëjtin moment mund të lidhet më tepër me modalitete që ndihmojnë palët në lidhjen e kontratës, sesa në elemente të vetë kontratës. Kështu, mund të ndodhë nëse shitësi nuk i ka gati dokumentet e sendit që kërkon të shesë, ose blerësi nuk ka mundësi të realizojë të gjithë pagesën për shumën e shitjes. Edhe pasoja e refuzimit të lidhjes së kontratës finale, në këtë rast, është më e thjeshtë për t’u përcaktuar. Palët do të detyrohen të lidhin kontratën finale dhe të zbatojnë të gjitha detyrimet që burojnë prej saj, në të kundërt, do të shpërblejnë dëmin kontraktor, pra, do të konsiderohet si mospërmbushje kontraktore.

Në rastin e dytë, kur palët nuk kanë vendosur mbi të gjitha kushtet e kontratës finale, arsyeja pse ata lidhin kontratë paraprake është për të fituar një lloj garancie reciproke në rast se kontrata finale nuk lidhet. Në kontrata me vlera të mëdha dhe në kontrata ku risku që mund të marrë njëra palë është i lartë, garancitë që ajo mund të kërkojë mund të çojnë në lidhjen e një marrëveshje paraprake, e cila do të mundësonte për shembull, studimin e gjendjes ekonomike të palës shitëse, ndryshimet e pritshme në treg etj. Gjithashtu, në rastet kur palët, për nga natyra e kontratës që do të lidhet, mund të kërkohet që të kryhen paraprakisht transaksione të ndryshme financiare, apo shërbime që kanë një kosto të lartë, kanë më tepër arsye që të lidhin një kontratë paraprake, e cila do të ofronte më shumë siguri dhe do të lehtësonte zgjidhjen e përgjegjësisë në fazën parakontraktore në rast mosmarrëveshje apo tërheqje nga lidhja e kontratës finale.

336

334 Max Young, Understanding the contract, 2010, botim i parë, Routledge-Cavendish, ISBN 0-203-86423-9 Master e-book ISBN, fq. 39; 335 Andon Sallabanda, E drejta e detyrimeve. Pjesa e përgjithshme, Mihal Duri, Tiranë, fq. 83; 336 Alan Schwartz, Robert E Scott, Precontractual Liability and Preliminary Agreements, 2007, Harvard Law Review, Vol. 120, fq.662, aksesuar përmes HeinOnline.

. Në rast se, pasi kanë lidhur kontratën paraprake dhe pasi njëra nga palët, ose të dyja, ka

149

shpenzuar dhe ka hyrë në transaksione me qëllim që ta çojë në një fazë më tej lidhjen e kontratës finale dhe ka vënë re se nuk kanë aq përfitim sa mendohej, pala mund të vendosë mos ta lidhë kontratën finale. Nëse kjo ndodh, pala e cila mendon se humbet nga kjo tërheqje, ose pala që ka investuar më shumë duke besuar se kontrata do të lidhej, ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës dhe është kjo e fundit e cila do të vendosë nëse do të mbrojë interesin e palës që kishte pritshmëri, do të mbrojë interesat ekonomike të palës e cila u tërhoq që të mos kishte humbje, apo nuk do të njohë përgjegjësi për këto lloj marrëveshjesh337

Në çështjen Matterhorn Group, Inc kundër Swatch, kjo e fundit kërkonte të lidhte një kontratë franchise me Matterhorn Group, për të shitur orët “Swatch” në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Palët lidhën një kontratë paraprake ku përcaktohej qëllimi dhe serioziteti i tyre për lidhjen e kontratës finale pasi të përcaktoheshin disa vende se ku mund të realizohej shitja, studim i cili do të realizohej nga franchisemarrësi. Gjithashtu, Swatch do të investonte në shpenzime financiare duke i njohur të drejta ekskluzive kompanisë Matterhorn dhe gjithashtu në burime njerëzore që do të përgatiste për përballjen me tregtinë amerikane. Swatch nuk arriti dot t’i përmbushte detyrimet e marra përsipër në kontratën paraprake duke e bërë të pamundur përcaktimin përfundimtar të kushteve në të cilat do të vepronte kontrata. Për shkak se Matternhorn i kishte plotësuar detyrimet e saj dhe kishte shpenzuar, gjykata i njohu asaj të drejtën për dëmshpërblim si pjesë e përgjegjësisë parakontraktore të ardhur si rrjedhojë e besimit të arsyeshëm në lidhjen e kontratës finale

. Me këtë parashikim, hidhet ideja se jo gjithmonë kontrata paraprake duhet të

detyrojë lidhjen e kontratës finale. Mendoj se kjo zgjidhje është e drejtë për arsye se duket e tepërt që palët të detyrohen të lidhin një kontratë nga e cila nuk kanë përfitim. Gjithashtu, mundësia që njihet, që nëse është shkaktuar dëm, ai të shpërblehet, mendoj se përmbush kushtet për të zgjidhur në mënyrë të drejtë një mosmarrëveshje të fazës parakontraktore. I vetmi element që do të mbetet të analizohet rast pas rasti do të jetë nëse ka kuptim të flitet për dëm dhe cila do të konsiderohet sjellje dëmtuese në këtë rast. Kjo pasi, të dyja palët kanë rënë dakord në lidhjen e kontratës paraprake dhe fakti që kanë nisur të bëjnë hetime apo investime lidhur me kontratën finale, mbetet pjesë e zgjedhjes së tyre dhe riskut që është normal në këto raste. I vetmi element që do të përbënte shkak për shkaktim dëmi mund të jetë sjellja jo në përputhje me parimin e mirëbesimit në vendosjen e kushteve të padakordësuara ende midis palëve. Pra, nëse gjatë kësaj periudhe, për të vendosur kushtet e mbetura, palët nuk sillen në mirëbesim, atëherë ato mund t’i shkaktojnë dëm interesave të palës tjetër dhe për rrjedhojë të mbajnë përgjegjësi parakontraktore në formën e shpërblimit të dëmit jashtëkontraktor.

338

I pari element që duhet të jetë i qartë dhe tërësisht i dakordësuar është vullneti për të kryer transaksionin që përbën objektin e kontratës finale

. Por, cilat do të konsiderohen kushte të mjaftueshme për ta klasifikuar një

marrëveshje të fazës negociatore si një kontratë paraprake?

339

337 Idem, fq. 663. 338 Idem, fq. 696-697. 339 Idem, fq. 674.

. Nëse nuk ka vullnet për objektin e kontratës finale, atëherë do të jemi përballë negociatave të thjeshta dhe jo kontratës paraprake, si hap shumë i afërt me kontratën finale. Në mënyrë që konsensusi për objektin e marrëveshjes finale të quhet i arritur do të duhet të përmbushen kushtet

150

bazë që mund të lidhen me çmimin, i përcaktuar ose i përcaktueshëm, me karakteristika thelbësore të objektit, me ndonjë veçanti që lidhet me transaksionin etj., dhe të mbeten një numër i vogël çështjesh të pazgjidhura, si dhe rëndësia e tyre të mos jetë përcaktuese për arritjen e marrëveshjes finale.

2.2 Kontrata paraprake në civil law Kodi Civil italian parashikon kontratën paraprake. Kontrata paraprake është

kontrata, me anë të së cilës, palët detyrohen, njëra kundrejt tjetrës, të lidhin një kontratë të ardhshme, për të cilën paracaktojnë përmbajtjen kryesore. Pra, kontrata paraprake është e lidhur ngushtësisht me kontratën përfundimtare, pasi kontrata paraprake ka për objekt realizimin e kontratës finale dhe kjo e fundit është e caktuar nga kontrata paraprake në pothuajse shumicën e elementeve të saj. Megjithatë, kontrata paraprake ka ekzistencën e saj të mëvetshme dhe është një kontratë autonome340

Forma më e përhapur e kontratës paraprake është kontrata paraprake e shitjes. Kjo kontratë nuk transferon pronësinë e sendit, por përmban detyrimin për shitësin dhe blerësin. Kodi Civil italian e trajton kontratën paraprake në një aspekt të dyfishtë: parashikon formën, e cila duhet të jetë e njëjtë me atë që ligji kërkon për kontratën përfundimtare, në të kundërt ajo është e pavlefshme (neni 1351). Gjithashtu, parashikon mundësinë që njëra palë të mos përmbushë kontratën paraprake: pala tjetër ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës dhe të kërkojë ekzekutimin e detyruar të detyrimit për të lidhur kontratën. Në këtë rast, gjyqtari do të dalë me një vendim që do të prodhojë efektet e kontratës së palidhur (neni 2932). Kështu, në rastin e një kontrate paraprake shitje, gjykatës do t’i duhet të vendosë mbi kalimin e pronësisë nga shitësi te blerësi dhe do të prodhojë detyrimin për pagimin e çmimit

.

341

Ajo që e dallon kontratën paraprake të shitjes nga kontrata e shitjes, është vullneti i ndryshëm i palëve në secilën kontratë. Në kontratën paraprake jepet konsensusi për transferimin e pronësisë që do të ndodhë në një moment të mëvonshëm, ndërsa në kontratën finale aktualizohet transferimi, pa qenë nevoja për manifestime të tjera vullneti. Pra, është kontrata përfundimtare ajo që shërben si burim për të drejtat dhe detyrimet që lidhen me marrëveshjen e arritur mes palëve

.

342. Megjithatë, edhe pse pas lidhjes së kontratës finale duket sikur kontrata paraprake nuk ka më rëndësi, pasi ajo përthithet nga kontrata kryesore, sërish ajo mund të jetë e një rëndësie të madhe në rast mosmarrëveshjesh mes palëve, pasi, me anë të interpretimit të saj, gjykata arrin në qëllimin e vërtetë të palëve për lidhjen e kontratës finale. Gjykata Supreme e Kasacionit në Itali, është shprehur se negociatat parakontraktore dhe marrëveshjet paraprake, janë tërësisht të përdorshme në rastet e interpretimit dhe ato mund të japin elementë interpretimi për të përcaktuar objektin apo natyrën e kontratës finale të lidhur343

Kontrata paraprake, edhe pse ju lë mundësi palëve të vendosin elemente të tjera në kontratën kryesore, ajo duhet të përmbajë elementet thelbësore të kontratës së

.

340 Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008, fq. 1351. 341 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 258-260. 342 Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008, fq. 1351. 343 Shih vendimin nr. 5283, datë 6.8.1983 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë.

151

ardhshme344, në të kundërt, është tërësisht e justifikuar moslidhja e kontratës kryesore nga pala e cila nuk është dakord me kushtet e reja345

Jurisprudenca italiane ka analizuar edhe rastin kur palët kanë lidhur dy kontrata paraprake të njëpasnjëshme me synim lidhjen e një kontrate finale. Edhe pse kontrata e parë paraprake nuk u mirëprit në shkallët e para të gjykimit, duke u konsideruar si me mungesë të shkakut e si e tillë e pavlefshme, Gjykata Supreme e Kasacionit doli me vendim unifikues

.

346

Përsa i takon shpërblimit të dëmit, praktika italiane ka shkuar drejt idesë se pala e dëmtuar nga moslidhja e kontratës finale, duhet të shpërblehet, jo me synimin për të pasur më shumë avantazhe sesa do ishin arritur nga vetë lidhja e kontratës, por duhet të shpërblehet duke pasur parasysh të gjitha avantazhet dhe përfitimet që do të kishte pasuria e palës së dëmtuar, në rast se kontrata do të ishte lidhur

ku pranoi mundësinë për lidhjen e një kontrate paraprake e cila të përcaktojë lidhjen e një kontrate tjetër paraprake vetëm nëse prej saj arrihen të identifikohen interesat e palëve në një formim progresiv të kontratës dhe që parashikon detyrimin për të riprodhuar përmbajtjen e saj pas vërtetimit të rrethanave të caktuara.

347

Kodi Civil francez, me ndryshimet që pësoi në vitin 2016, shtoi një dispozitë të re, nenin 1111, për kontratat paraprake, contrat cadre, duke dhënë një përkufizim të plotë dhe duke e vendosur edhe në krahasim me kontratën kryesore finale, contrat d’application. Kështu, sipas kësaj dispozite, kontrata paraprake është një marrëveshje, me anë të së cilës, palët bien dakord për karakteristikat e përgjithshme të kontratës së ardhshme, ndërkohë që është kontrata finale ajo që do të përcaktojë modalitetet e zbatimit të kontratës, gjithmonë në bazë të kontratës paraprake. Ky parashikim është i plotë dhe zgjidh çdo pyetje që lidhet me substancën sa i takon objektit dhe përmbajtjes së të drejtave dhe detyrimeve kryesore të palëve, por, siç vihet re nga terminologjia, është shmangur koncepti i kushteve thelbësore. Disa autorë shprehin mendimin se këto koncepte janë shmangur në mënyrë që të mënjanohen mosmarrëveshjet që lidhen me përcaktimin e llojit të kushteve të parashikuara nga palët

.

348

Në të drejtën franceze njihet edhe një formë e ngjashme me kontratën paraprake që është e drejta e parablerjes, ose e drejta e ekskluzivitetit për të lidhur kontratën finale. Kodi Civil francez, në nenin 1123 parashikon situatën kur njëra palë, në rast se do të lidhë një kontratë, do t’ia bëjë ofertën fillimisht palës me të cilën ka lidhur një marrëveshje paraprake. Pra, objekti i kontratës paraprake, nuk është lidhja e kontratës finale, por është e drejta për të lidhur kontratën finale nëse pala propozuese dëshiron të lidhë kontratë. Kjo dispozitë parashikon edhe pasojat nëse pala propozuese lidh kontratë me një person tjetër, në kundërshtim me kontratën paraprake. Në këtë rast, pala e cila gëzonte të drejtën e para të lidhte kontratën ka të drejtë të kërkojë dëmshpërblim. Në rast se pala e tretë, e dinte për ekzistencën e marrëveshjes paraprake, pala e dëmtuar e cila gëzonte të drejtën e parablerjes ose këtë të drejtë ekskluziviteti, atëherë ky i fundit ka të drejtë të kërkojë pavlefshmërinë e kontratës së lidhur ose zëvendësimin në kontratë me

.

344 Shih vendimin nr. 6570, datë 10.6.1991 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. 345 Shih vendimin nr. 1818, datë 16.3.1984 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. 346 Shih vendimin nr. 4628, datë 6.3.2015 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. 347 Shih vendimin nr. 2074, datë 27.2.1988 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë; vendimin nr. 1641, datë 22.2.1997 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë, vendimin nr. 1298, datë 7.2.1998 të Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. 348 Mustapha Mekki, France, The French Reform of Contract Law: The Art of Redoing Without Undoing, 10 J. Civ. L. Stud. (2018), fq. 10, aksesuar: https://digitalcommons.law.lsu.edu/jcls/vol10/iss1/10.

https://digitalcommons.law.lsu.edu/jcls/vol10/iss1/10�

152

palën e tretë në keqbesim. Pra, në rastin e dytë, pasoja është lidhja e kontratës së parashikuar në marrëveshjen paraprake.

Ajo që i bën të ngjasojnë këto dy marrëveshje, kontratën paraprake nga e drejta e parablerjes ose ekskluzivitetit, është pikërisht detyrimi që parashikojnë për lidhjen e një kontrate në të ardhmen dhe mundësia për të pasur, në rast konflikti, me vendim gjyqësor, të njëjtin rezultat, detyrimin e lidhjes së kontratës finale midis këtyre palëve. Në të drejtën shqiptare, nuk ka një parashikim të tillë. E drejta e ekskluzivitetit, e cili parashikohet në KCSH qëndron vetëm e inkorporuar në kontrata të ndryshme, si kontrata e furnizimit dhe kontrata e agjencisë. Ndërsa, e drejta e parablerjes lidhet vetëm me të drejtën-detyrim ndërmjet bashkëpronarëve. Megjithatë, nuk mund të përjashtohet mundësia e lidhjes së marrëveshjeve të tilla paraprake që detyrojnë palët të lidhin një kontratë të ardhshme në kushtet e paracaktuara të ekskluzivitetit349

Kodi Civil gjerman, gjithashtu, parashikon mundësinë që palët të lidhin një kontratë paraprake (Vorvetrag), e cila është e detyrueshme për palët dhe parashikon detyrimin e tyre për të lidhur, në një datë më të vonë, kontratën finale (Hauptertrag). Kjo kontratë paraprake duhet të përmbajë të gjitha kushtet e nevojshme për kontratën kryesore

.

350. Edhe në të drejtën gjermane, parakontrata duhet t’iu nënshtrohet të njëjtave formaliteteve si kontrata kryesore351

Nëse bëjmë një analizë të shkurtër në kohë, Kodi Civil i vitit 1929 e parashikonte shprehimisht kontratën paraprake. Konkretisht, në nenin 1100, parashikonte se me kontratën paraprake, mundej që njëra palë të premtonte lidhjen e kontratës në të ardhmen dhe pala tjetër të kishte të drejtë të kërkonte lidhjen e saj. Gjithashtu, kjo dispozitë parashikonte edhe pasojat: “Kur nji person sadoqë ka premtue me lidhë nji kontratë

. 2.3 Kontrata paraprake sipas së drejtës shqiptare Kodi Civil nuk parashikon një dispozitë të posaçme për kontratën paraprake,

megjithatë, praktika gjyqësore ka pranuar përgjegjësinë që ka ardhur nga kontrata paraprake. Kjo zgjidhje është logjike dhe në interpretim të drejtë të thelbit të fazës parakontraktore duke pasur parasysh se kontrata paraprake është një shprehje shumë e qartë vullneti dhe angazhimi në lidhjen e kontratës finale, në bazë të kushteve për të cilat ka përfunduar tërësisht ose pjesërisht negocimi. E drejta e kontratave njeh përgjegjësi në rastin e negociatave, kur ato kanë arritur të krijojnë një bindje dhe pritshmëri të arsyeshme te pala tjetër për lidhjen e kontratës, fazë e cila i paraprin në kohë dhe elementë qëndrueshmërie kontratës paraprake.

349 Shënim i autorit: Edhe në common law, në ato që quhen marrëveshje “Lock out”, kur duhet ende të negociohet për të arritur në një kontratë finale, njihet detyrimi për të mos negociuar me palë të tjera. Ky qëndrim është konfirmuar në çështjen Pitt kundër Asset Management Ltd në vitin 1993, ku palët po negocionin për blerjen e një pasurie dhe arritën një marrëveshje që, për një afat dyjavor të mos konsideronin oferta të tjera. Shitësi kontraktoi me një palë tjetër duke e shkelur në këtë mënyrë marrëveshjen. Gjykata e Apelit mbajti qëndrimin se marrëveshja e nënshkruar mes shitësit, i paditur, dhe blerësit potencial, paditësit, ishte e mjaftueshme për t’u konsideruar e detyrueshme dhe në këto kushte i padituri kishte shkaktuar një dëm, për të cilin duhet të dëmshpërblente. (Shiko: Richard Stone, Principles of contract law, botim i katërt, 2000, Cavendish Publishing, fq. 43). 350 Markesinis B, Unberath H, Johnston A, The German Law of Contract, A Comparative Treatise, Second Edition, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, ISBN 13: 978–1–84113–472–7, fq. 78. 351 Idem, fq. 79.

153

refuzon m’eksekutue këte premtim, gjyqtari në qoftëse e kërkon ana tjetër dhe eksistojnë të gjitha konditat e lypuna për vleftësin e kontratës mundet m’i caktue premtuesit nji afat për eksekutimin e obligimit të tij; në mbarimin e këtij afati vendimi i gjyqtarit zen vendin e lidhjes së kontratës”. Jashtë këtij rasti, mosekzekutimi i detyrimit për lidhjen e kontratës jep të drejtën për shpërblimin e dëmit për mospërmushje të detyrimit kontraktor. Pra, vendimi i gjykatës është konstitutiv dhe jo deklarativ.

Kontrata paraprake është një kontratë e njëanshme. Ajo përbëhet nga premtimi i njërës palë për t’u angazhuar dhe nga pranimi i këtij premtimi nga ana tjetër, pa marrë angazhim. Kontrata paraprake nuk duhet të ngatërrohet me propozimin si fazë e lidhjes së kontratës. Ky i fundit e ka jetën më të shkurtër dhe është i lidhur ngushtësisht me pranimin. Gjithashtu, kontrata paraprake transmetohet për shkak të vdekjes së trashëgimtarit.

Sa i takon formës, kontrata paraprake parashikohej si një kontratë joformale dhe forma e saj nuk lidhej me formën që duhet të kishte kontrata përfundimtare. Gjithashtu, nuk është nevoja që të dyja palët të nënshkruajnë në një akt. Mjafton që propozuesi të nënshkruajë propozimin dhe pranuesi pranimin në akte të veçanta352

Kështu, Gjykata e Lartë, në një çështje gjyqësore me objekt detyrimin e palës së paditur të lidhte kontratën përfundimtare të shitblerjes së banesës

. Ligji mbi veprimet juridike dhe mbi detyrimet nuk e parashikonte kontratën

paraprake në mënyrë të drejtpërdrejtë, por parashikonte “premtimin e shitjes së pasurisë së paluajtshme” (neni 188), e cila është një lloj i kontratës paraprake, siç do ta analizojmë në vijim. Sipas kësaj dispozite, kontrata paraprake është e dyanshme për shkak se për të dyja palët lind detyrimi për lidhjen e kontratës së ardhshme, e cila duhet të lidhet brenda gjashtë muajve nga dita e lidhjes së kontratës paraprake. Ligji parashikonte formën noteriale për premtimin e shitjes. Në këtë rast, me parakontratën blerësit nuk i kalon asnjë e drejtë pronësie mbi sendin, pasi objekt i saj është vetëm lidhja e kontratës në të ardhmen.

Për t’u orientuar në kërkimin dhe analizimin e praktikës gjyqësore duhet t’i rikthehemi sërish ndarjes kryesore që ekziston midis kontratave paraprake: kontrata paraprake në të cilat ka përfunduar negocimi dhe është arritur dakordësia për të gjitha kushtet e kontratës finale, dhe, kontratat paraprake të cilat nuk kanë parashikuar në mënyrë të plotë kushtet e kontratës së ardhshme.

Për rastin e parë, praktika shqiptare e deritanishme duket se ka pranuar të drejtën e secilës palë për të kërkuar detyrimin e palës tjetër të lidhë kontratën finale sipas parashikimit të bërë në kontratën paraprake.

353

352 Komentar i Kodit Civil të vitit 1929, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, botuar nga shtëpia botuese Luarasi, Tiranë, 1998, fq. 195. 353 Shih vendimin nr. 590, datë 13.11.2014 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

, u shpreh lidhur me përgjegjësinë që vjen në rast të marrëveshjeve parakontraktore: “…16. Gjykata e shkallës së parë, ndonëse referon në dispozitat e Kodit Civil, në interpretim dhe në zbatim të gabuar të tyre, urdhëron tej vullnetit të palëve. Mungesa e vullnetit të ndërsjellë të palëve nuk mund të urdhërohet, qoftë dhe nga gjykata. 16.1. E ndryshme do të ishte situata juridike, nëse shkaku i padisë do të themelohej mbi mospërmbushjen e detyrimeve të marra përsipër nga pala tjetër me një akt apo veprim juridik të mëparshëm. Ky shkak do të përcaktonte dhe një kërkim të ndryshëm nga ai që ka parashtruar paditësja në objektin e padisë në shqyrtim dhe gjatë shtjellimit të saj.”. Çështja në gjykim lidhej me

154

pretendimin e ish-bashkëshortes së palës, thirrur si person i tretë në gjykim, për lidhjen e kontratës së shitblerjes së apartamentit, në pronësi të dy ish-bashkëshortëve, pasi më parë, ndërmjet ish-bashkëshortit të saj dhe shoqërisë së ndërtimit, ishte lidhur kontrata “Akt-Prenotimi Apartament Banimi”. Në këtë akt ishin parashikuar të gjitha të drejtat dhe detyrimet reciproke të palëve nënshkruese, ndër të tjera pagimi i çmimit të blerjes së apartamentit dhe karakteristikat e sendit, pra, jemi përpara një kontrate paraprake e cila detyron palët të lidhin kontratën finale të shitjes dhe ku janë përcaktuar të gjitha kushtet e kësaj kontrate. Paditësja nuk doli me sukses në këtë gjykim për arsye se Gjykata e Lartë, njësoj si Gjykata e Apelit Vlorë, mbajti qëndrimin se për shkak se paditësja nuk kishte nënshkruar në kontratën “Akt-Prenotimi Apartament Banimi” dhe për shkak se ish-bashkëshorti i saj nuk ishte bërë ende pronar, padia e saj ishte pa bazë ligjore. Megjithatë, vendimi i GJL-së është me interes pikërisht për parashikimin e mundësisë së kërkimit të lidhjes së detyrueshme të kontratës në bazë të një akti paraprak ku të jenë përcaktuar kushtet e saj”.

Një rast tjetër që ka sjellë evoluim edhe në praktikën gjyqësore lidhet me kontratat që lidheshin në funksion të urbanizimit, me në qendër ndërtimet e pasurive të paluajtshme. Zhvillimi i menjëhershëm urban ndeshi në paqartësi përsa i përket rregullimit ligjor nga e drejta civile, gjë që e bënte të vështirë përcaktimin juridik të marrëdhënieve të krijuara. Se cilat norma do të aplikoheshin për zgjidhjen e konflikteve të mundshme kërkonte fillimisht përcaktimin se në cilat raste kishim të bënim me kontratë shitje, kontratë paraprake shitje, kontratë porosie, kontratë shkëmbimi apo kontratë sipërmarrje.

Kështu, Gjykata e Lartë, në një çështje të paraqitur pranë saj me objekt detyrimin e palës së paditur të lidhë kontratën e shkëmbimit për sipërfaqen e truallit objekt i kontratës së sipërmarrjes354

Mosparashikimi i kontratës paraprake në Kodin Civil dhe mosnjohja e karakteristikave të kësaj lloj marrëveshje mund të sjellë edhe konfondime në praktikë. Në praktikën e Gjykatës së Lartë është dalluar rasti kur kontrata për shitjen e një sendi të ardhshëm është ngatërruar me kontratën paraprake. Kështu, Gjykata e Lartë, në një

, është shprehur se: “…Në rastin e kontratës objekt mosmarrëveshjeje midis palëve ndërgjyqëse nuk ka vend për interpretimin e kontratës, pasi del qartë qëllimi i vërtetë dhe i përbashkët i palëve në lidhjen e kontratës paraprake dhe asaj përfundimtare. Në kontratën e lidhur midis palëve ka qenë kushti që të paditurit të vinin në dispozicion 1500 m2 truall, ndërsa pala paditëse të ndërtonte pallatin e më pas të bënin shkëmbimin e parashikuar në mënyrë konkrete. Ka rezultuar e provuar se në bazë të pozicionit të truallit, projektit të paraqitur e të miratuar dhe të kushteve urbanistike, KRRT-ja ka caktuar koeficientin e shfrytëzimit të truallit 37%. Në këto kushte, ky Kolegj e gjen të drejtë arsyetimin e vendimit të gjykatës së apelit, e cila pasi ka analizuar me hollësi rrethanat e çështjes, ka konkluduar se “... drejt është pranuar padia e palës paditëse shoqëria “UANI Konstruksion” sh.p.k duke e detyruar palën e paditur të lidhë kontratën e shkëmbimit për sipërfaqen 1500 m2, objekt i kontratës së sipërmarrjes të lidhur me vullnet të plotë të palëve kontraktuese ...”. Shkak për konfliktin objekt gjykimi ishte bërë refuzimi i pronarëve të truallit (në përfundim të ndërtimit të objektit) të kryenin veprimin juridik të shkëmbimit të truallit 1500 m2 kundrejt sipërfaqeve ndërtimore, duke pretenduar se sipërfaqet e ndërtuara dhe ato funksionale që i jepen nga shoqëria e ndërtimit nuk i përkojnë sipërfaqes së truallit 1500 m2 pronë e tyre.

354 Shih vendimin nr. 7 (00-2009-228), datë 5.2.2009 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

155

çështje me objekt anulimin e veprimeve përmbarimore duke përjashtuar sendin, apartament banimi nga sekuestrimi dhe detyrimin e të paditurve të lirojnë dhe dorëzojnë sendin ka vënë në dyshim fitimin e pronësisë me anë të kontratës së shitjes së një sendi të ardhshëm duke e trajtuar rastin sikur kishim të bënim me një kontratë paraprake shitje355

Për të analizuar vendimin e Gjykatës së Lartë duhet të dallojmë kontratën e shitjes së një sendi të ardhshëm nga kontrata paraprake. Kodi Civil, në nenin 706 parashikon kontratën për shitjen e një sendi të ardhshëm: “Në shitjen që ka për objekt fitimin në të ardhmen të një sendi ose të një të drejte, fitimi i pronësisë bëhet sapo sendi ose e drejta pranohet se ekzistojnë. Përveç kur palët kanë dashur të përfundojnë një kontratë me kusht pezullues, shitja është e paefektshme në qoftë se sendi nuk pranohet se ekziston.” Nga interpretimi i kësaj dispozite, i pari element që dallon është çasti i fitimit të pronësisë. Ligji e ka të qartë këtë moment dhe parashikon se pronësia do të kalojë në momentin që sendi ose e drejta ekziston, pra në momentin që ajo është materializuar. Kjo kontratë ka objekt kalimin e pronësisë, në dallim nga kontrata paraprake, e cila ka si objekt detyrimin për të lidhur kontratën finale, pra detyrimin për të bërë diçka. Gjykata është shprehur se: “...kontratat e lidhura mes palës së paditur AA dhe të paditurve LD dhe RD, nuk kanë krijuar si pasojë kalimin e pronësisë së sendit duke qenë se, objekti i kontratave ka qenë një send i ardhshëm, i cili nuk ka qenë i materializuar, në çastin e lidhjes së kontratave. Kontrata e premtimit të shitjes nuk përbën titull pronësie për palën paditëse pasi, përfaqëson një kontratë shitje të një sendi të ardhshëm (neni 706 i Kodit Civil), pronësia e të cilit kalon kur pranohet se, sendi ekziston dhe së dyti, ky send që të mund të tjetërsohet duhet të jetë i regjistruar në regjistrat e pasurive të paluajtshme, në të kundërt veprimi juridik do të jetë nul konform neneve 92/a dhe 195 të Kodit Civil.”. Pra, gjykata, kontratën e premtimit të shitjes e ka konsideruar si kontratë të shitjes së një sendi të ardhshëm, por e ka interpretuar dispozitën sikur të ishim në një fazë përpara lidhjes së kontratës, duke i dhënë karakteristikat e kontratës paraprake. Gjithashtu, mendoj se, në mënyrë, jo të arsyeshme, Gjykata ka shtuar edhe një kusht të ri përsa i takon momentit të fitimit të pronësisë për sendet e ardhshme: regjistrimin në regjistrat e pasurive të

. Konkretisht, çështja përfshinte palën paditëse, e cila kërkonte pronësinë e apartamentit për të cilën kishte lidhur kontratë me palën e paditur, shoqërinë e ndërtimit të objektit në të cilën ndodhej edhe apartamenti i palës paditëse dhe pala e dytë paditur, e cilësuar si financuesi për shkak të shumës monetare që i kishte dhënë shoqërisë së ndërtimit, personi i cili, për shkak të mospërmbushjes së detyrimit nga pala e tretë, i kishte lindur e drejta për të fituar pronësinë mbi apartamente dhe garazhe në objektin e ndërtuar. Për shkak se nga konflikti ndërmjet palës së paditur dhe palës së tretë prekej interesi i paditësit, konkretisht atij iu vendos sekuestro mbi apartamentin e pretenduar si objekt i kontratës së shitjes, kjo palë i drejtohet gjykatës për të njohur të drejtën e saj të pronësisë mbi apartamentin. Pala arsyeton se edhe pse emërtimi i kontratës është “kontratë prenotim shitje”, në fakt palët nuk kishin lidhur këtë kontratë, por kishin lidhur një kontratë shitje të një sendi të ardhshëm. Kontrata parashikonte se: “pala e paditur (sipërmarrësi) merrte përsipër të përfundonte ndërtimin e objektit, apartament banimi brenda datës 31.12.2010, kundrejt çmimit 45.000 euro.”

Gjykata e Lartë vlerësoi se kontrata që kishin lidhur palët nuk kalonte të drejtën e pronësisë, duke e trajtuar këtë kontratë si një kontratë paraprake, kontratë prej së cilës duhej të buronte një tjetër marrëveshje e cila do të bënte të mundur kalimin e pronësisë.

355 Shih vendimin nr. 222 (00-2016- 2197), datë 23.6.2016 të Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë.

156

paluajtshme, kur është pranuar se regjistrimi në regjistrat e pasurive të paluajtshme nuk sjell fitimin e pronësisë, por bën vetëm kalimin e saj në mënyrë që t’iu kundrejtohet të tretëve356

Nëse dalim nga trajtimi i kontratës paraprake vetëm sipas të drejtës private dhe e zgjerojmë kërkimin edhe në të drejtën publike, konstatojmë se në të drejtën administrative, në fushën e prokurimit publik, një lloj kontrate paraprake, e emërtuar si “marrëveshje kuadër” është një ndër teknikat e veçanta të blerjes publike, që përdoren me qëllim optimizimin maksimal të fondeve publike në lidhjen e kontratave të prokurimit publik

.

357. Ligji nr. 9643, datë 20.11.2006, “Për prokurimin publik” jep kuptimin e marrëveshjes kuadër, si një marrëveshje e lidhur ndërmjet një apo më shumë autoriteteve kontraktore ose operatorëve ekonomikë me qëllim vendosjen e kushteve të kontratave që do të prokurohen në një kohë të mëvonshme. Marrëveshjet kuadër përcaktojnë kushtet thelbësore të kontratës, siç është objekti i kontratës, çmimi, dhe, ku është e përshtatshme, edhe sasitë, megjithatë, jo të gjitha kushtet e kontratës së ardhshme njihen prej palëve në momentin e lidhjes së marrëveshjes kuadër358

Ligji përcakton edhe karakteristika të tjera të kësaj kontrate. Së pari, marrëveshja kuadër është e kufizuar në kohë. Kohëzgjatja e saj është katër vjet. Pra, detyrimi i palëve për të lidhur kontratën finale në bazë të marrëveshjes kuadër shuhet me kalimin e këtij afati. Së dyti, marrëveshja kuadër përcakton një të drejtë ekskluziviteti të palës përfituese. Siç u përmend edhe më sipër, jo gjithmonë palët janë në gjendje të përcaktojnë sasitë e mallrave apo shërbimeve që do të prokurohen, por marrëveshja kuadër e ka të përcaktuar në mënyrë përfundimtare objektin e kontratës së ardhshme. Në bazë të kësaj të drejte ekskluziviteti, autoriteti kontraktor, nuk lejohet të lidhë kontratën finale, pra me të njëjtin objekt, me asnjë operator ekonomik tjetër. Nga ana tjetër, operatorët ekonomikë detyrohen të japin të njëjtën cilësi sipas çmimit të ofertuar në kohën e kërkuar nga autoriteti kontraktor

.

359

Sa i takon llojit të përgjegjësisë që buron në këto raste, nga praktika është pranuar se kjo përgjegjësi parakontraktore është e llojit kontraktor. Ndërsa për kaparin është më e

. Së treti, në rast se në marrëveshjen kuadër nuk janë përcaktuar të gjitha kushtet e kontratës finale, ligji i njeh detyrimin palëve për të vepruar në mirëbesim. Arrihet në këtë konkluzion duke parë natyrën e detyrimeve procedurale që parashikon ligji. Kështu, ligji njeh detyrimin e autoritetit kontraktor që të këshillohet me shkrim me operatorët ekonomikë që janë në gjendje të zbatojnë kontratën. Gjithashtu, për paraqitjen e ofertave duhet të lihet një kohë e arsyeshme në mënyrë që palët të kenë mundësi efektive për të plotësuar dokumentacionin e nevojshëm. Një detyrim shumë i rëndësishëm është edhe detyrimi i konfidencialitetit. Përmbajtja e ofertave të dorëzuara nga operatorët ekonomikë janë konfidenciale deri në momentin e mbarimit të afatit për daljen e rezultatit.

Parashikimi që përmban ligji nr. 9643, datë 20.11.2006, “Për prokurimin publik” është një parashikim i plotë dhe që mendoj se do të ishte i përshtatshëm të parashikohej edhe në të drejtën private, por me përmbajtje të ndryshuar: “Palët kanë të drejtë të lidhin kontrata paraprake me qëllim vendosjen e kushteve kontraktore për lidhjen e kontratave, mes të njëjtave palë, në një periudhë kohe të mëvonshme.”

356 Shih vendimin nr. 1, datë 6.1.2009 të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. 357 Erajd Dobjani, Kontratat administrative, 2017, Emal, fq. 686. 358 Idem, fq. 687. 359 Idem, fq. 688.

157

qartë, për kontratën paraprake na vjen në ndihmë rasti ideal i saj: kur kontrata paraprake ka përcaktuar të gjitha elementet e kontratës së synuar. Nuk ka dyshim se faza e negociatave ka evoluar në atë pikë sa ka kaluar në anën kontraktore. Edhe vetë mundësia që gjykata të detyrojë palët në lidhjen e kontratës nuk është gjë tjetër veçse përcaktim i qartë se kemi të bëjmë me përgjegjësi të natyrës kontraktore. Shpërblimi i dëmit merr karakteristikat e shpërblimit të dëmit kontraktor, për përllogaritjen e të cilit do të merret për bazë dëmi efektiv dhe fitimi i munguar.

Për shkak të mosparashikimit të kontratës paraprake në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kod, nuk ka një afat të posaçëm lidhur me padinë që palët kanë të drejtë të ngrenë për lidhjen e kontratës ose shpërblimin e dëmit. Për këtë arsye, afati do të jetë ai dhjetëvjeçar i parashikuar në nenin 114 të Kodit Civil.

2.4 Kontrata paraprake jo perfekte Kontratat paraprake nuk shfaqen gjithmonë sipas modelit të propozuar dhe

detajuar më lart në këtë kre. Bazuar në parimin e lirisë së formës, do të shkonim drejt idesë se të gjitha format pranohen, përderisa ato përmbajnë vullnet. Është matja me objektivitet e këtij vullneti ajo që do të përcaktojë rregulla dhe kufij për të dalë në konkluzione lidhur me përgjegjësinë e palëve. Edhe pse mund të mos kenë pasojat juridike që ka kontrata paraprake me karakteristikat që analizuam më sipër, në trataktivat tregtare njihen edhe lloje të tjera kontratash paraprake, të cilat mund kanë emërtime të ndryshme, si: marrëveshje nderi, letër qëllimi, letër patronazhi, memorandum mirëkuptimi etj.360

Marrëveshjet e nderit, ose “gentleman’s agreement” janë marrëveshje që shmangin, në mënyrë të qëllimshme, dispozitat e ligjit për një marrëdhënie juridike të caktuar dhe e bazojnë ekzistencën e tyre në fjalën e palëve pjesëmarrësve në to, në nderin dhe reputacionin e tyre. Këto marrëveshje, në kontekstin tipik të tyre, kanë si funksion lehtësimin dhe nxitjen e negociatave nëpërmjet mundësisë së draftimit të disa kushteve të negociuara, të dakordësuara nga palët, me synimin për t’iu rikthyer në një moment të dytë dhe për të vendosur në mënyrë përfundimtare. Pra, ato nuk prodhojnë përgjegjësi për palët

. Këto marrëveshje janë shprehje vullneti, dakordësie, ndërmjet palëve në fazën negociatore, për vijimin e negociatave dhe angazhimin, në parim, për lidhjen e kontratës finale. Ato mund të jenë të detyrueshme ose jo për palët. Më poshtë, do të analizojmë kontekstin, qëllimin dhe kufijtë e përgjegjësisë së disa prej këtyre marrëveshjeve.

2.4.1 Marrëveshjet e nderit

361

360 Najib Hage-Chahine, Culpa in Contrahendo in European Private International Law: Another Look at Article 12 of the Rome II Regulation, 2012, 32 Nw. J. Int'l L. & Bus. fq. 481, aksesuar:

. Megjithatë, duhet dalluar rasti kur këto marrëveshje kanë sjellë si rezultat një kontratë të krijuar me veprime konkludente. Pra, nëse njëra palë e ka bërë ofertën dhe me marrëveshje nderi pret për palën tjetër, ndërkohë që kjo e fundit, në një periudhë të

http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njilb/vol32/iss3/2. 361 Herbert Bernstein, Joachim Zekoll, The Gentleman's Agreement in Legal Theory and in Modern Practice: United States, 1998, 46 AM. J. COMP. L. SUPP. fq. 91, aksesuar: https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5604&context=faculty_scholarship.


https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5604&context=faculty_scholarship�

158

mëvonshme, ndërmerr veprime që tregojnë se e ka pranuar marrëveshjen, atëherë mund të jemi përpara një kontrate finale, që është ligjërisht e detyrueshme për palët. Kjo mund të pranohet vetëm në rastin kur palët, në marrëveshjen e nderit, nuk e kanë përcaktuar si të domosdoshme një formë të caktuar shkresore ose noteriale362

Në kontekstin aktual ekonomik dhe shoqëror, këto marrëveshje duket se e kanë humbur qasjen pozitive dhe janë kthyer në metoda për të bërë të mundur shmangien e ligjit, pa kaluar në paligjshmëri dhe krijimit të mundësive favorizuese për kategori të caktuara në fushën tregtare

.

363. Një ndër këto raste është tregtia e diamanteve, ku mendohet se tregtarët që dominojnë këtë industri kanë krijuar një rrjet të tërë rregullash të brendshme për të zgjidhur edhe mosmarrëveshjet që mund të krijohen ndërmjet palëve, gjë që krijon mundësinë që këto mosmarrëveshje të mos shkojnë në gjykatë364

Letra e qëllimit (letter of intent) është një marrëveshje bazike, mbi disa kushte të përgjithshme, për lidhjen e një marrëveshje të ardhshme. Palët, për të ulur nivelin e riskut parakontraktor, mund të lidhin marrëveshje të tilla, të cilat, si rregull, nuk janë të detyrueshme për t’u zbatuar në kontratën finale, megjithatë, ato detyrojnë palët që të veprojnë në mirëbesim dhe në mënyrë të kujdesshme

. Në këtë mënyrë, janë vetë palët ato që mbartin koston e hyrjes në një marrëveshje që nuk mund të jetë ligjërisht e detyrueshme.

2.4.2 Letra e qëllimit

365. Praktikuesit e së drejtës janë më fleksibël lidhur me natyrën e saj. Sipas tyre, letra e qëllimit mund të jetë e detyrueshme, kur palët kanë pasur si qëllim të jetë e detyrueshme, mund të jetë e detyrueshme në një pjesë të saj, nëse palët kanë pasur këtë si qëllim, ose mund të mos jetë aspak e detyrueshme, atëherë kur nuk ka qëllim dhe angazhim të palëve për vendosjen e saj në zbatim366. Në çështjen Quake Construction, Inc. kundër American Airlines, gjykata u shpreh për mundësinë që letra e qëllimit të jetë e detyrueshme duke njohur rastin kur vetë palët kanë shprehur qëllimin e tyre që ajo të jetë e detyrueshme367

Si edhe në rastin e marrëveshjes së nderit, edhe në rastin e nënshkrimit të letrës së qëllimit, nëse palët, me veprime konkludente, veprojnë sikur të kishte kontratë, atëherë, letra e qëllimit do të prodhojë pasoja juridike dhe palët do të hyjnë në terrenin kontraktor. Ky konkluzion është arritur nga gjykata britanike në çështjen RTS Flexible kundër

.

362 Idem, fq. 93. 363 Idem, fq. 87. 364 Lisa Bernstein, Opting Out Of the Legal System: Extralegal Contractual Relations In the Diamond Industry, 1992, The Journal of Legal Studies, Vol. 21, Nr. 1, fq. 115, aksesuar: https://www.jstor.org/stable/724403?read-now=1&seq=2#page_scan_tab_contents. 365 Florence Caterini, Pre-contractual Obligations in France and the United States, 2005, LLM Theses and Essays. 7, University of Georgia School of Law, fq. 45. 366 Shih artikujt e shkruar nga: Ira Meislik, A letter of intent is enforceable. A letter of intent is not enforceable, aksesuar: https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/rpte_ereport/2012/4_august/rp_meislik.authcheckdam.pdf. Gianfranco A. Pietrafesa, The law governing letters of intent and other preliminary agreements, aksesuar: https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/rpte_ereport/2012/4_august/rp_meislik.authcheckdam.pdf. 367 Shih vendimin: Quake Construction, Inc. kundër American Airlines, datë 3.12.1990, 565 N.E. 2d 990, Gjykata Supreme e Illinois.

https://www.jstor.org/stable/724403?read-now=1&seq=2#page_scan_tab_contents�

https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/rpte_ereport/2012/4_august/rp_meislik.authcheckdam.pdf�




159

Molkerei Alois Müller GmbH, ku palët, gjatë zhvillimit të negociatave për arritjen e një marrëveshje në shërbimin e ripaketimit të produkteve të markës “Muller”, hartuan një letër qëllimi me synimin që do të lidhej edhe kontrata finale. Fakti që palët filluan të vepronin sikur kontrata të ishte lidhur, duke ekzekutuar të drejtat dhe detyrimet reciproke, pasi i kishte mbaruar afati letrës së qëllimit, bindi Gjykatën e Lartë të Mbretërisë së Bashkuar që ta quante kontratën finale të lidhur368

Letra e patronazhit (letter of comfort) përdoret si mënyrë nga shoqëria kontrolluese për të inkurajuar kreditorin (bankën) t’i japë hua një filiali ose dege kompanie të kontrolluar prej saj. Pra, letra e patronazhit është një akt i njëanshëm, e cila ndihmon, ndërmjetëson marrëdhënien juridike që pritet të krijohet mes dy palëve. Pasojat e letrës së patronazhit janë analizuar në çështjen Kleinwort Benson kundër Malaysian Mining Corporation Berhad

. 2.4.3 Letra e patronazhit

369. I padituri i kishte dhënë bankës një letër patronazhi si garanci për pjesën e një huaje të një filiali të paditësit, MMC Metals Ltd. Në këtë letër thuhej: “Është në politikën tonë të sigurojmë se biznesi MMC Metals Ltd do të plotësojë në çdo kohë të gjitha përgjegjësitë që ka ndaj jush.” Kur filiali filloi procedurën e likuidimit dhe banka i kërkoi përmbushjen të paditurit, këta të fundit pretenduan se letra nuk kishte pasur asnjëherë qëllim të krijonte një marrëdhënie juridike. Në shkallë të parë, gjyqtari i çështjes nuk e pranoi këtë argument dhe i njohu përgjegjësi të paditurit. Por, Gjykata e Apelit e interpretoi letrën e patronazhit si një letër që shprehte qëllimet e të paditurit në momentin që ishte hartuar dhe që nuk përbënte një premtim për sjelljen në të ardhmen. Megjithatë, në këtë vendim nuk thuhet se asnjëherë letrat e patronazhit nuk do të prodhojnë pasoja për palët. Pra, nuk përjashtohet fakti që, nëse në një letër të tillë shkruhen në mënyrën e duhur detyrimet që merren përsipër për të ardhmen, kjo të jetë e detyrueshme për palët. Për të drejtën e common law argumentohet se kjo mund të bjerë ndesh me gjithë kuptimin dhe funksionin e letrës së patronazhit, e cila është një dokument parakontraktor dhe jepen pikërisht për shkak se nuk ka një marrëdhënie kontraktore mes palëve370

Edhe sipas Galganos, letra e patronazhit nuk është e detyrueshme dhe ajo nuk mund të shërbejë si garanci, pasi me anë të saj nuk premtohet asgjë

.

371. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se për palën që lëshon letrën e patronazhit nuk vjen asnjë lloj pasoje juridike. Sërish këtu përballemi me përgjegjësinë që duhet të mbartë për shkak të veprimit jo në mirëbesim, për shkak se, me anë të deklarimit që ka bërë shoqëria kontrolluese në letrën e patronazhit, ka nxitur një person të tretë për të kontraktuar, dhe sjellja e saj e mëvonshme, e ndryshme nga përmbajtja e deklarimit, është në keqbesim dhe sjell përgjegjësi të natyrës jashtëkontraktore372

368 Shih vendimin: RTS Flexible kundër Molkerei Alois Müller GmbH, datë 10.3.2010, Gjykata e Lartë e Mbretërisë së Bashkuar. 369 Shih vendimin: Kleinwort Benson kundër Malaysian Mining Corporation Berhad, datë 2.2.1989, 1 WLR 379, Gjykata e Apelit CA. 370 Richard Stone, Principles of Contract Law, 2000, botim i katërt, Cavendish Publishing, fq. 88. 371 Francesko Galgano, E drejta private, 1999, Luarasi, fq. 397. 372 Ibid.

.

160

Për të vlerësuar nëse letra e patronazhit duhet të krijojë ose jo detyrime për lëshuesin e saj, gjykata duhet të vlerësojë mënyrën sesi ajo është shkruar, qëllimin e palëve në momentin e shkrimit dhe sjelljen e tyre në vijimësi373

Marrëveshjet çadër (umbrella agreement)

. 2.4.4 Marrëveshjet çadër

374 janë marrëveshje midis palëve që sigurojnë kornizat e krijimit të një kontrate të ardhshme. Ato nuk përmbajnë vendime të menjëhershme mbi kontratën e ardhshme, por vendosin vetëm rregullat dhe parime që do ta udhëheqin këtë marrëdhënie375. Kjo karakteristikë i bën këto marrëveshje të dallueshme nga llojet e kontratave paraprake të paplota të sipërpërmendura. Marrëveshjet çadër janë marrëveshje që lehtësojnë procesin e lidhjes së kontratës, ulin shpenzimet, japin më shumë siguri lidhur me kushtet në të cilat do të bëhen këto shkëmbime dhe ofrojnë një platformë për një negocim të vazhdueshëm376. Sa i takon pyetjes nëse këto janë marrëveshje të detyrueshme ose jo, përgjigjja e saj do të variojë nga sistemi që është konceptuar në një shtet për fazën parakontraktore377. Pavarësisht faktit nëse do të pranohen ose jo si të detyrueshme për palët, efikasiteti i tyre qëndron në “ndëshkimin” që ato i japin palës që nuk i përmbahet marrëveshjes, siç mund të jetë: heqja nga lista e firmave më të mira, kosto në reputacion, apo humbjen e aksesit për të pasur një status të privilegjuar si shitës apo blerës378

Në mënyrë që të përmbushin funksionin e tyre dhe të kenë pasoja për palët, këto marrëveshje duhet të hartohen në mënyrë të tillë që të shprehin qartë dhe në mënyrë konkrete pritshmëritë e tyre dhe të përmbajnë mekanizmat e duhur që sigurojnë një proces negocimi të vazhdueshëm

.

379

373 Richard Stone, Principles of Contract Law, 2000, botim i katërt, Cavendish Publishing, fq. 88. 374 Stefanos Mouzas, Michael Furmston, From Contract To Umbrella Agreement, 2008, The Cambridge Law Journal, 67, fq. 37. 375 Idem, fq. 39. 376 Idem, fq. 38. 377 Idem, fq. 46. 378 Idem, fq. 49. 379 Ibid.

.

161

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

I. PËRFUNDIME

1. Në lidhjen e një kontrate, interesat individuale ekonomike të secilës palë nuk

mund të qëndrojnë të palidhura me drejtësinë kontraktore. Kjo e fundit do të realizohet atëherë kur palët do t’i trajtojnë rregullat e kontratës me idenë e vendosjes së kushteve të drejta gjatë ndërveprimit.

Arsyeshmëria është një element thelbësor që do të duhet të shoqërojë çdo fazë të lidhjes së kontratës duke i ndaluar palët t’i shkaktojnë dëm interesave të njëra-tjetrës. Kjo ide reciprociteti do të thotë se palët nuk duhet t’i negociojnë kushtet në mënyrë të njëanshme, por këto kushte duhet të jenë të arsyeshme. Individët duhet të ndërveprojnë me kushte të drejta dhe ta bëjnë këtë si të barabartë.

Bashkëpunimi social kërkon një njeri të lirë dhe të barabartë. Liria dhe barazia duhet të plotësohen nga fuqia për të arsyetuar dhe gjykuar në mënyrë racionale. Njeriu racional është ai që ka aftësinë të vendosë, ndryshojë dhe të shkojë drejt konceptimit të tij për të mirën, në funksion të qëllimit që ka. Ekziston një ndarje dydimensionale e përgjegjësive që mbart individi.

Dimensioni i parë lidhet me përgjegjësinë që marrin individët ndaj njëri-tjetrit, në marrëdhëniet e tyre të së drejtës private. Ata duhet të jenë të lirë të bëjnë atë që iu përshtatet më shumë interesave të tyre, sa kohë që kjo nuk cenon interesat e të tjerëve. Kjo e bën kontratën të ketë si element thelbësor vullnetin dhe shpjegon se pse një person që nuk merr pjesë në lidhjen e një kontrate nuk ka arsye pse të fitojë, humbasë apo të marrë përgjegjësi prej saj.

Dimensioni i dytë iu referohet mekanizmave institucionalë që më pas rregullojnë shpërndarjen. Rregullat që vendosen për të udhëhequr transaksionet midis privatëve dhe personave juridikë duhet të jenë të thjeshta dhe praktike. Ato duhet të mundësojnë që këto subjekte të jenë të lira të veprojnë me efektivitet për të arritur qëllimet e tyre, pa kufizime të tepërta. Vendosja e këtyre rregullave duhet të krijojë kushte të tilla, që marrëveshja midis palëve të jetë e drejtë dhe të mos përkrahë në mënyrë të pandershme gjatë negociatave ndonjërën prej palëve. Në këtë mënyrë, drejtësia sociale vepron nëpërmjet institucioneve dhe e shtrirë në kohë. Parimet e drejtësisë nuk zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtë në veprimet e individëve, por në strukturën bazë të shoqërisë, e cila është korniza sociale në sfondin e të cilës ndërveprojnë individët. Nëse vendosen institucionet e duhura, atëherë, parimet që ato do të ngrenë dhe standardet që ato do të zbatojnë, do të krijojnë një atmosferë të drejtë dhe të sigurt tregtare. Kjo shpjegon dhe ndërhyrjen shtetërore për zbatimin e parimeve të rëndësishme, siç është ai i mirëbesimit, gjatë fazës së bisedimeve për lidhjen e një kontrate. Standardi i duhur për lidhjen e kontratës është një standard sjellje, sipas të cilit palët duhet të jenë të ndershme kundrejt njëra-tjetrës gjatë ndërveprimeve dhe negociatave. Kjo i jep kësaj faze karakter objektiv. Sipas kësaj linje filozofike, mendimet dhe motivet që kanë individët për të vepruar në një mënyrë ose një tjetër nuk kanë rëndësi. Ligji merr parasysh vetëm atë që palët thonë ose bëjnë. Kjo është arsyeja pse, për të vlerësuar mbi lidhjen e kontratës, duhet të bazohemi në mënyrën sesi një person i arsyeshëm interpreton atë që thonë palët ose veprimet që ato kryejnë.

162

Ndërhyrjet shtetërore, që në pjesën më të madhe të rasteve janë ndërhyrje ligjore, nuk mund të konsiderohen si cenim i lirisë kontraktore.

Analiza filozofike tregon se qasja e sistemit civil law, me parashikimet rreth mirëbesimit, detyrimeve të korrektesës, e të tjera, është një qasje e drejtë dhe e dobishme për individin dhe shoqërinë.

2. Modeli klasik i lidhjes së kontratës është modeli propozim-pranim.

Konsiderohet që ky është momenti kur ndodh përputhja e vullneteve të palëve. Propozimi dhe pranimi janë dy figura juridike tranzitore380, të cilat kanë vlerë

juridike në periudhën parakontraktore, d.m.th derisa të vazhdojnë bisedimet për lidhjen e kontratës. Propozimi dhe pranimi janë akte juridike. Ato janë deklarime vullneti me qëllim prodhimin e pasojave juridike. Për të kaluar në lidhjen e një kontrate, ose marrjen përsipër të detyrimeve në mënyrë vullnetare381

Rasti që parashikon ligji si revokim i propozimit (tërheqje e propozimit), duket se nuk përshtatet me konceptin e revokimit. Që të kemi revokim do të thotë që së pari të kemi një propozim dhe propozimi i cili nuk i ka mbërritur akoma pranuesit, nuk është komunikuar, nuk mund të quhet propozim. Si propozimi, edhe revokimi i tij, janë akte juridike të njëanshme, me dallimin që njëri ka si efekt lidhjen e kontratës, ndërsa tjetri pengimin e lidhjes së kontratës. Kjo është arsyeja pse, që të jemi përpara një revokimi të

, shprehja e interesit duhet të kalojë nga oferta e bërë nga njëra palë, në përgjigjen pranuese të palës së cilës i është bërë oferta.

Kushtet që një propozim të jetë i vlefshëm është që ai të ketë për qëllim krijimin e marrëdhënieve juridike të mbrojtura nga ligji. Ndërsa, që pranimi të jetë i vlefshëm kërkohet që ai të jetë i plotë dhe i njëjtë me propozimin. Megjithatë, ligji dhe praktika evropiane shkon drejt lejimit të bërjes së modifikimeve të pranuesit ndaj propozimit, por me kushtin që këto të mos të shndërrojnë propozimin.

Në rastin e ofertave të bëra për publikun, pranimi duhet të bëhet nga një person i përcaktuar, i identifikuar. Jo të gjitha njoftimet që i drejtohen publikut kanë vlerën e propozimit. Një njoftim në gazetë që njofton shitje të sendeve duke përcaktuar edhe çmimin konsiderohet si një ftesë për të hyrë në bisedime. Jemi përpara të njëjtës situatë edhe në rastet e reklamimit të mallrave me anë të katalogëve. Përgjigjja pozitive e blerësit të mundshëm do të konsiderohet në këtë rast si propozim, jo si pranim. Një ofertë e mirëfilltë publike është ajo në shitjen me anë të vetëshërbimit: këtu, sistemi i shitjes së zgjedhur përjashton çdo mundësi të kundërshtimit të shitësit.

Propozimi dhe pranimi nuk shprehen vetëm me anë të një premtimi, por edhe me anë të veprimeve ose edhe heshtjes. Si rregull, duhet të ketë një komunikim të ofertës dhe të pranimit, me përjashtim të rastit kur si propozim ka një premtim dhe si pranim ka veprimin që përmbush detyrimin. Në këtë rast, nuk kemi të bëjmë me veprim të njëanshëm, por me një formë të ndryshme deklarimi të vullnetit, gjë që bën të mos humbasë rëndësia e konsensusit të dyanshëm të palëve në lidhjen e një kontrate. Përmbushja e detyrimit është një tregues i mjaftueshëm i pranimit.

Si figurë tranzitore e fazës parakontraktore, propozimi e ka jetën e shkurtër. Ai quhet i rënë për shkak të refuzimit, për shkak të kalimit të kohës së përcaktuar, për shkak të kalimit të kohës së arsyeshme dhe për shkak të revokimit.

380 Idem, fq. 32. 381 Thomas H. Patterson, Principles of the Law of Contracts, 1939, Chicago Callaghan and Company, fq. 13.

163

vlefshëm, duhet t’i jetë bërë i njohur palës tjetër. Deri në momentin kur kontrata nuk është lidhur, palët duhet të jenë të lira të ruajnë autonominë e tyre kontraktore. Propozimi dhe pranimi, deri në këtë moment, mund të revokohen nga ai që i ka formuluar. Përderisa ligji, si moment për lidhjen e kontratës, njeh marrjen dijeni të pranimit nga ana e propozuesit, atëherë edhe e drejta e propozuesit dhe pranuesit për të revokuar duhet të jetë e lirë deri në këtë moment.

Në rastin e revokimit të propozimit dhe pranimit, edhe pse ligji nuk parashikon nëse palët duhet të japin ose jo arsye për këtë tërheqje, dispozita duhet të interpretohet në përputhje me parimin e mirëbesimit. Për sa kohë detyrimi për të mos u tërhequr nga lidhja e kontratës në mënyrë abuzive dhe duke i shkaktuar dëm palës tjetër është një detyrim që i takon fazës së bisedimeve mes palëve, ose fazës negociatore, nuk ka sesi të mos vlejë për fazën e propozim-pranimit, fazë e cila është më e avancuar dhe më pranë finalizimit të lidhjes së kontratës.

Modeli i propozim-pranimit kritikohet si i ngurtë dhe që nuk i përgjigjet realitetit të marrëdhënieve kontraktore i cili shkon gjithnjë e më shumë ose drejt negociatave midis palëve, ose drejt kontratave me formularë e modularë ku nuk ka fare bisedime. Për të shmangur ndryshimet që ekzistojnë ndërmjet teorisë së propozim-pranimit, e cila lidhet në mënyrë thelbësore me një kontratë të ardhshme dhe kuptimit të negociatave, si një sjellje strategjike ndërmjet palëve me karakteristikë bazë, të qenurit dinamike, propozohet një model i ndërmjetëm që ndërthur të përbashkëtat e secilës faze. Në këtë mënyrë propozim-pranimi dhe negociatat nuk mbivendosen dhe as nuk qëndrojnë tërësisht më vete.

Në thelb, negociatat kanë të njëjtin qëllim si propozim-pranimi: vendosjen e kushteve të cilat do të krijojnë kontratën finale, siç mund të jenë, çmimi, cilësia, afate, projekte paraprake, kushte për pagesat, garanci apo kushte të tjera që lidhen me produktin ose me shërbimin. Këto kushte përfaqësojnë elementet thelbësore të negociatave. Bashkë me këto kushte, negociatat kanë edhe elementet dinamike, siç mund të jenë: planifikimi i takimeve apo bisedimeve, strukturimi i negociatave, shpërndarja e detyrave të ndryshme që mund të dalin të nevojshme gjatë negociatave. Sado që këto kushte duket se nuk kanë më rëndësi në momentin që lidhet marrëveshja, ato janë të rëndësishme për menaxhimin e procesit negociator. Pra, lidhja e përbashkët që ekziston si për modelin e propozim-pranimit, edhe për modelin e negociatave të vazhdueshme, janë kushtet substanciale.

Pra, si konkluzion, ndarja e elementeve, në substanciale dhe ndihmëse, është hapi i parë, për të vijuar më tej me gjetjen e këtyre elementeve gjatë procesit negociator, përcaktimi të propozimit, pranimit dhe pozicionit të palëve dhe identifikimit në fund të një marrëdhënie kontraktore që mund të jetë krijuar përgjatë tij.

Kjo qasje bën të mundur përshtatjen e doktrinës së propozim-pranimit në tendencën moderne të krijimit të kontratave përgjatë fazës negociatore.

Sipas KC-së, me ezaurimin e fazës së propozimit dhe të pranimit, e treta në radhë vjen lidhja e kontratës. Kodi Civil shqiptar, pranon çastin e marrjes dijeni të pranimit kundrejt palës propozuese. Kontrata quhet e lidhur atëherë kur palët kanë shfaqur në mënyrë të ndërsjellë vullnetin e tyre, duke u marrë vesh për të gjitha kushtet thelbësore të saj. Kuptohet që nëse ligji kërkon një formë të caktuar, për shembull në rastin e kontratave formale, ose dorëzimin e sendit, në rastin e kontratave reale, duhet që të përmbushet njëherazi edhe ky kusht. Gjithashtu, nëse nga natyra e kontratës ose nga kushtet që palët kanë parashikuar me njëra-tjetrën, pranuesi mund të pranojë propozimin

164

duke vepruar, pa qenë nevoja për të vënë në dijeni propozuesin, atëherë kontrata quhet e lidhur në momentin kur ka filluar veprimi përmbushës.

KC-ja nuk ka një dispozitë që në mënyrë të drejtpërdrejtë të referojë në momentin e marrjes dijeni si çastin e lidhjes së kontratës. Por, nga tërësia e dispozitave të përmendura, nga kuptimi dhe efekti që ka propozimi dhe pranimi dhe analiza e rasteve se kur ato konsideroheshin përfundimtare për palët dhe sillnin si pasojë lidhjen e kontratës, arrihet në konkluzionin se është pikërisht marrja dijeni momenti që ligji i njeh pasojën e lidhjes së kontratës, në rast se palët nuk kanë përcaktuar një afat tjetër për hyrjen në fuqi të saj.

Kodi Civil nuk rregullon, për mendimin tim, në mënyrë të qartë momentin e marrjes dijeni. Momenti i marrjes dijeni duhet të rregullohet me anë të prezumimit se palët marrin dijeni për propozimin, pranimin dhe revokimin e palës tjetër, në kohën kur këto mbërrijnë në adresën e destinatarit, përveç kur ky provon se pa fajin e vet ka qenë në pamundësi për të marrë dijeni për to.

Parashikimi se kontrata duhet të quhet e lidhur në çastin që pranimi i arrin propozuesit do ta bënte më të identifikueshëm dhe më të lehtë në praktikë evidentimin e momentit të lidhjes së kontratës, sesa marrja dijeni efektive e pranimit382

Gjykata ndikon gjithashtu në kufizimin e autonomisë së palëve nëpërmjet interpretimit që ajo bën në rastin e konflikteve gjyqësore. Roli i saj është veçanërisht i

. Gjithashtu, tendenca evropiane shkon drejt momentit të arritjes së pranimit te propozuesi ose rastin kur pranimi bëhet me anë të sjelljes së palës pranuese. Në këtë rast kontrata do të quhet e lidhur kur njoftimi për këtë sjellje mbërrin te propozuesi. Këto parashikime duket se janë më të arsyeshme dhe në zbatimin e KC-së edhe gjykatat duhet të udhëhiqen drejt këtij interpretimi.

Modeli propozim-pranim bazohet në përputhjen e vullneteve të të dy palëve. Megjithatë, vullneti i palëve, si kusht thelbësor në lidhjen e kontratës, nuk është absolut. Është, i pari, ligji, ai që e kufizon lirinë e palëve, si në rastet e përcaktimit të zotësisë për të vepruar, në rastet e mungesës së përshtatshmërisë për shkak të ndonjë lidhje specifike që ka subjekti i të drejtës, në rastet e shoqërive që ushtrojnë aktivitet tregtar në rastet kur këto kryejnë veprimtari të rrezikshme për të cilat kërkohet pajisja me leje, licencë apo autorizim, si dhe kufizimet që ligji i njeh me termat “rend publik”, “moral” dhe “mirëbesim”.

Mungesa e vullnetit çon në pavlefshmëri të kontratës. Nëse kontrata nuk është lidhur, dijenia e njërës palë për shkakun e pavlefshmërisë çon në përgjegjësi parakontraktore me pasojë shpërblimin e dëmit parakontraktor ndaj palës që besoi, pa fajin e vet, në vlefshmërinë e kontratës.

Kufizimet e vullnetit janë të lejueshme dhe të dobishme në rast se ato kanë edhe mekanizma mbrojtës ndaj të drejtave të palës më të dobët, apo më të varur ekonomikisht.

Roli i Direktivave, GJED, GJEDNJ dhe manualeve apo udhërrëfyesve të ndryshëm të Bashkimit Evropian, ka gjithashtu një ndikim të rëndësishëm në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të palëve në fazën para miratimit të lidhjes së kontratës. Detyrimet, veçanërisht ato për dhënie informacioni të detajuar dhe bashkëpunim, nga ana e palës më të fuqishme, kundrejt palës pranuese, janë shtuar, duke rritur në këtë mënyrë nivelin e garancisë së ofruar.

382 Andon Sallabanda, E drejta e detyrimeve. Pjesa e përgjithshme, Mihal Duri, Tiranë, fq. 82.

165

lartë në rastin e interpretimit të koncepteve që nuk kanë një përkufizim fiks, siç janë morali, rendi publik dhe mirëbesimi.

3. Nga analiza juridike rezulton se zbulimi i kushteve kontraktore të vendosura në

fazën e negociatave do të bëhet me anë të standardeve objektive të caktuara. Kështu, veçanërisht kur negociatat zhvillohen me gojë, nëse një elementi të caktuar i jepet shumë rëndësi gjatë diskutimit mes palëve, i kushtohet më shumë kohë, ose palët mundohen ta detajojnë, atëherë ai ka më shumë mundësi të jetë një kusht në kontratën e ardhshme. Gjithashtu, nëse për një element të caktuar, njëra palë ka njohuri të specializuara dhe pala tjetër beson në fjalën dhe ekspertizën e saj, atëherë ka më shumë mundësi që të jemi përpara negocimit të një kushti. Gjithashtu, një mënyrë tjetër për të veçuar kushtet kontraktore gjatë negociatës është kalimi nga elemente të diskutuara me gojë, në elemente që hidhen në letër. Kështu, nëse në ndonjë lloj mënyre, palët mendojnë ta formalizojnë marrëdhënien e deriatëçastshme mes tyre dhe përpilojnë një dokument me shkrim, elementet për të cilat kanë rënë dakord me gojë, nëse nuk janë hedhur me shkrim, do të konsiderohen se nuk janë kushte kontraktore.

Marrëdhënia mes palëve gjatë evoluimit të bisedimeve paraprake kalon nëpër tri faza: 1) faza fillestare, ku palët janë të lira të tërhiqen kurdoqoftë nga negociatat dhe nuk detyrohen të dëmshpërblejnë palën tjetër; 2) faza e ndërmjetme, në të cilën palët kanë të drejtë të tërhiqen nga bisedimet në përputhje me parimin e mirëbesimit dhe detyrohen të paguajnë shpenzimet që ka bërë pala tjetër gjatë kësaj kohe; dhe 3) faza finale, ku ndërprerja e bisedimeve është kundër parimit të mirëbesimit nëse pala tjetër ka krijuar besim se do të arrihej në një kontratë, me përjashtim të rastit kur ka ndodhur një ndryshim i rëndësishëm në rrethanat e jashtme që ndikojnë lidhjen e kontratës.

Faza e bisedimeve paraprake mund të preket nga probleme të vullnetit, si p.sh.: mashtrimi, lajthimi, paligjshmëria, pamundësia e ekzekutimit e ditur që në fazën negociatore dhe mungesa e qëllimit për lidhjen e kontratës.

Në rastin e mashtrimit kontrata do të shpallet e pavlefshme. Efektet e shpalljes së pavlefshmërisë relative janë të njëjta me ato të pavlefshmërisë absolute përderisa kontrata konsiderohet e palidhur dhe palët duhet të kthehen në gjendjen e mëparshme. Nga analiza juridike del e nevojshme të dallohen rastet e mashtrimit nga ato të reklamës së thjeshtë për shitjen e produkteve. Si rregull, sa më e ekzagjeruar të jetë reklama, aq më pak përgjegjësi mund të ketë reklamuesi. Në rastet kur reklama është shumë afër karakteristikave të produktit dhe duket e besueshme dhe e mundshme, atëherë ka më shumë mundësi që të kemi përgjegjësi civile.

Në rastin e lajthimit, palët kanë krijuar perceptime të gabuara lidhur me palën tjetër ose objektin e kontratës dhe këto perceptime të jenë aq thelbësore, saqë në mungesë të tyre kontrata nuk do të ishte lidhur. Në këto raste, nëse njëra prej palëve e ka ditur se pala tjetër po negocion në kushtet e lajthimit dhe nuk e ka ndaluar, atëherë ajo është në kushtet e keqbesimit dhe kjo sjellje krijon shkak për përgjegjësi civile.

Paligjshmëria e njërës prej elementeve thelbësore të kontratës, edhe nëse nuk njihet nga njëra palë, nuk përmban shkak për të kërkuar shpërblim dëmi sepse nuk jemi përpara një përgjegjësie civile për shkaktim dëmi. Arsyeja është se paligjshmëria prezumohet se dihet nga palët për sa kohë ata nuk mund të pretendojnë se nuk e njohin ligjin.

166

Në rastin e pamundësisë së ekzekutimit të kontratës, si kusht që kjo pamundësi në fazën e bisedimeve të sjellë përgjegjësi parakontraktore është që njëra palë të jetë në dijeni të pamundësisë dhe të vijojë bisedimet, duke abuzuar në këtë mënyrë, me besimin e palës tjetër në lidhjen e një kontrate të vlefshme.

Nga analiza e dispozitave të Kodit Civil Shqiptar identifikojmë një rregull që lidhet me seriozitetin që duhet të shoqërojë fazën e bisedimeve paraprake (neni 672). Këtij detyrimi, ligji i njeh pasoja. Pasoja e parashikuar në këtë rast është heqja dorë nga kontrata, e drejtë kjo që mund të ushtrohet pa dhënë asnjë arsye për heqjen dorë. Kjo e drejtë njihet edhe në rast se kontrata ka nisur të ekzekutohet ose është ekzekutuar tërësisht. Palët, në këtë rast, do të duhet të kthehen në gjendjen e mëparshme. Është pikërisht kjo mënyrë përfundimi kontrate, thuajse automatike, që shërben si “sanksion” ndaj bisedimeve jo normale të zhvilluara para lidhjes së kontratës.

Culpa in contrahendo nënkupton se nëse njëra palë, ka vepruar në keqbesim gjatë zhvillimit të bisedimeve, duke sjellë pavlefshmërinë e mëvonshme të kontratës ose pamundësinë e ekzekutimit të saj, ajo duhet të përgjigjet për shkaktim dëmi parakontraktor ndaj palës, e cila në mirëbesim, ka besuar në lidhjen e një kontrate të vlefshme.

Sipas teorisë së Jhering, pala duhet të vërtetojë se ka pësuar një dëm si pasojë e sjelljes me faj të palës tjetër, ku elementi faj, do të kërkojë, të paktën, formën e neglizhencës. Lidhur me dëmin, Jhering bëri ndarjen në dëm pozitiv dhe dëm negativ, ku interesi pozitiv përfshin interesin e plotë që do të realizohej në rast se kontrata do të ishte përmbushur dhe interesi negativ, i cili përfshin zakonisht shpenzimet dhe humbjet e pësuara për shkak të besimit që kontrata do të lidhej. Jhering shpjegon se, në disa raste, kur pala humbet mundësinë për të lidhur një kontratë tjetër dhe kjo është e parevokueshme, ajo duhet të marrë edhe fitimin e munguar, sepse është në mënyrë direkte humbje e parave, njësoj siç janë shpenzimet noteriale, taksat, tarifat e rezervimit, etj., gjatë fazës së negociatave. Jhering zgjodhi t’i njihte palës gjatë negociatave vetëm interesin negativ për shkak se kontrata nuk u lidh asnjëherë si pasojë e mungesës së vullnetit.

Aplikimi i doktrinës së culpa in contrahendo të përpunuar nga Jhering në Evropë është që shpërblimi i dëmit në bazë të interesit negativ nuk duhet të tejkalojë shumën që do të paguhej për të kompensuar dëmin deri në masën e interesit pozitiv. Ky kufizim i të drejtës për kompensim bën që faza parakontraktore të mos ekzistojë tërësisht e pavarur. Përderisa interesi negativ synon rregullimin e gjendjes së shkaktuar nga faji i njërës palë duke e kthyer palën e dëmtuar në gjendjen sikur të mos kishte hyrë në negociata, atëherë është e paqartë dhe e diskutueshme se pse kjo e drejtë duhet të kufizohet në vlerë nga vlera që mund të ketë dëmshpërblimi sipas interesit pozitiv, ose sipas fitimit që do të kishte pala nëse do të ishte lidhur kontrata.

Kodi Civil shqiptar nuk ka një dispozitë të posaçme për përgjegjësinë parakontraktore. Megjithatë, interpretimi i nenit 674 na çon në konkluzionin se duhet të pranohet përgjegjësia në fazën e bisedimeve dhe negociatave mes palëve. KCSH-ja e lidh përgjegjësinë parakontraktore me detyrimin për të vepruar në mirëbesim dhe me pavlefshmërinë e kontratës së lidhur kur shkaku i pavlefshmërisë dihej nga njëra palë.

Negociatat rregullohen nga dy parime themelore: 1) parimi i lirisë së prishjes së bisedimeve; dhe 2) parimi i një detyre të përgjithshme mirëbesimi dhe besnikërie përgjatë bisedimeve.

167

Çdo subjekt është i lirë të hyjë në bisedime me një tjetër për lidhjen e kontratës ose të largohet prej tyre pa dhënë asnjë arsye. Në çdo rast, pala negociuese duhet të sillet në mirëbesim, në të kundërt mban përgjegjësi civile. Element i rëndësishëm është besimi i arsyeshëm i palës tjetër në lidhjen e kontratës.

Megjithatë, edhe pse KCSH nuk e thotë, nga analiza krahasuese dhe me interpretim logjik të dispozitave dhe frymës të së drejtës së kontratave, konkludohet se edhe në rastin e lidhjes së një kontrate të padrejtë, të pafavorshme, pala e dëmtuar duhet të ketë të drejtën për dëmshpërblim. Situata e parë është atëherë kur sjellja e papërshtatshme çon në vendosjen e kushteve kontraktore të ndryshme nga ato që do të ishin vendosur nëse do të ishte zbatuar parimi i mirëbesimit. Në këtë rast, disavantazhi është objektiv: një nga palët, për shkak të sjelljes në keqbesim të palës tjetër, blen me një çmim që është ndryshe nga vlera e tregut. Situata e dytë i referohet rastit kur nga njëra palë janë dhënë deklarata mashtruese gjatë negociatave të cilat sjellin transaksione tregtare më pak të favorshme për njërën palë.

Nga analiza juridike e natyrës së përgjegjësisë parakontraktore rezulton se sipas legjislacionit shqiptar, për sa kohë nuk është lidhur kontrata, nuk ka ndodhur shkëmbimi i vullneteve nëpërmjet ekzistencës së ofertës dhe pranimit të saj, ndodhemi jashtë marrëdhënieve kontraktore. Në këtë mënyrë, terreni juridik ku operojnë negociatat ose bisedimet paraprake për lidhjen e kontratës, është terreni juridik jashtëkontraktor. Edhe nëse i referohemi ligjit nr. 10428, datë 2.6.2011,“Për të drejtën ndërkombëtare private”, i cili, në nenin 70 të tij, me titull “Përgjegjësia parakontraktore”, thotë se: “1. Ligji i zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore, që rrjedhin nga marrëveshjet para lidhjes së kontratës, pavarësisht nga fakti i lidhjes ose jo të kontratës, është ligji që zbatohet për kontratën ose që do të zbatohej në rast se ajo do të ishte lidhur.” Pra, ky ligj përcakton se detyrimet e fazës para lidhjes së kontratës janë të natyrës jashtëkontraktore. Kjo dispozitë i referohet konkretisht marrëveshjeve që lidhen para lidhjes së kontratës, të cilat i përfshijnë edhe negociatat dhe bisedimet e zhvilluara mes palëve.

Edhe pse qëllimi final i palëve është lidhja e një kontrate me palën tjetër, në fazën negociatore, palët janë më shumë të interesuara që negociatat të shkojnë mirë dhe të lidhet kontrata. Interesi në përmbushjen e kontratës i përket një faze të mëvonshme.

Në Kodin Civil shqiptar, baza e përgjegjësisë civile jashtëkontraktore është neni 608 e në vijim. Neni 608 përcakton se: “Personi që, në mënyrë të paligjshme dhe me faj, i shkakton tjetrit një dëm në personin ose në pasurinë e tij, detyrohet të shpërblejë dëmin e shkaktuar.” Nga ky përkufizim dalin si elementet objektive: veprimi ose mosveprimi i paligjshëm, dëmi, lidhja shkakësore, edhe ata subjektivë: faji.

Dëmi parakontraktor është zakonisht një dëm ekonomik që lidhet me shpenzimin e kohës, mjeteve financiare, humbjen e rasteve për lidhjen e kontratës me palë të tjera etj. Megjithatë, dëmi i shkaktuar mund të jetë edhe i natyrës morale. Për shembull, nga zbulimi i informacionit konfidencial të marrë gjatë zhvillimit të negociatave, pala mund të pësojë një dëm në imazhin e saj.

Sa i takon fajit, në përgjegjësinë parakontraktore, detyrimi i mirëbesimit shihet në kuptimin objektiv dhe nuk është e rëndësishme të ketë një veprim me dashje, por mjafton edhe një sjellje e paqëllimshme e palës, që pa shkak, ndërpret negociatat, duke zhgënjyer pritshmëritë e palës tjetër që, për shkak se besonte në lidhjen e kontratës, ka kryer shpenzime dhe ka humbur mundësi të tjera për lidhjen e kontratës.

168

Baza ligjore që shërben për shpërblimin e dëmit jashtëkontraktor është neni 640 i Kodit Civil. Në rastin e përgjegjësisë parakontraktore, nëse njëra palë ka hyrë ose ka vazhduar negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës, ose nëse ajo i ka ndërprerë negociatat në mënyrë të menjëhershme dhe pa dhënë asnjë lloj arsye për këtë qëndrim, ose kur, për shkak të njohurive të saj profesionale, dinte rrethana që lidheshin me kontratën dhe nuk ia ka bërë të ditura këto palës tjetër, ose kur ka shfrytëzuar informacionin konfidencial të marrë gjatë fazës së bisedimeve kontraktore etj., ndërkohë që pala tjetër, ka pasur arsye të besojë dhe ka besuar në lidhjen e kontratës, dhe për këtë shkak ka kryer edhe shpenzime, ka refuzuar kontrata me subjekte të tjera etj., pala dëmtuese duhet të shpërblejë palën e dëmtuar për çdo dëm ekomomik që ajo i ka shkaktuar, në formën e dëmit efektiv dhe fitimit të munguar.

Dëmi efektiv llogaritet nga tërësia e elementeve konkrete që kanë sjellë shpenzime gjatë fazës së bisedimeve dhe të zhvilluara për hir dhe në favor të tyre. Fitimi i munguar përfshin dëmin e pësuar si pasojë e humbjes së mundësive të tjera për lidhjen e kontratave të njëjta ose të ngjashme me atë që synohej të lidhej mes palëve. Shpërblimi i dëmit parakontraktor nuk përfshin fitimin që do të vinte nëse kontrata do të ishte lidhur. Shpërblimi i dëmit është një mënyrë për të kompensuar atë çfarë pala ka humbur si rezultat i besimit që ajo ka pasur në lidhjen e kontratës, por jo humbjen e ekzekutimit të vetë kontratës, përderisa kontrata nuk është lidhur.

Në aspektin procedural, e drejta e palës së dëmtuar për të kërkuar shpërblim dëmi i nënshtrohet afatit të parashkrimit trevjeçar, sipas nenit 115/dh të Kodit Civil, për dëmin jo kontraktor. Ky afat fillon nga momenti që pala ka dijeni për dëmin e shkaktuar dhe personin që e ka kryer atë.

Në rastin e lidhjes së kontratave me elementë të huaj, Rregullorja e Romës II parashikon ligjin e zbatueshëm për detyrimet jo-kontraktore që lidhen me culpa in contrahendo.

Vendosja në kkreun e tretë të Rregullores së Romës II e bën këtë rregull drejtpërdrejtë të zbatueshëm për të gjitha shtetet e Bashkimit Evropian, pa qenë e nevojshme nxjerrja e një ligji të veçantë. Gjithashtu, në ndryshim nga Rregulloret e tjera që kanë fuqi vetëm në vendet e Bashkimit Evropian, Rregullorja Rome II ka zbatim universal, edhe për shtetet jashtë BE dhe kjo përcaktohet në nenin 3 të saj

Koncepti i culpa i contrahendo, sipas nenit 12 të Rregullores Rome II, është më i ngushtë se koncepti i përgjegjësisë parakontraktore. Ndërsa ky i fundit përfshin një pjesë të madhe të çështjeve që burojnë nga sjellja e palëve gjatë negociatave për lidhjen e një kontrate, culpa in contrahendo përfshin vetëm disa lloje përgjegjësish jo-kontraktore që rrjedhin nga marrëveshjet parakontraktore.

Gjithashtu, edhe nga mënyra sesi është hartuar neni 12 i Rregullores Rome II duket se mbështetet ideja e ndarjes në faza të përgjegjësisë parakontraktore. Shprehja e përdorur në këtë dispozitë nxjerr dy lloje detyrimesh gjatë fazës negociatore: detyrimet kontraktore brenda fazës parakontraktore dhe detyrimet jashtëkontraktore, brenda fazës parakontraktore, ku vetëm detyrimet jashtëkontraktore përfshihen nga neni 12 i Rregullores Rome II. Gjykata Evropiane e Drejtësisë ka vlerësuar të përshtatshme t’iu njohë natyrën kontraktore disa marrëveshjeve që realizohen nga palët gjatë fazës së negociatave, duke mbajtur në konsideratë të drejtën e palëve për të organizuar në mënyrë të lirë marrëdhënien midis tyre gjatë kësaj faze. Këtu përfshihen çdo lloj marrëveshjesh ose kontratash paraprake që përcaktojnë të drejta dhe detyrime mes palëve për fazën

169

negociatore dhe që vlerësohet e përshtatshme që t’i afrohen ligjit që do të rregullonte kontratën finale.

Nga analiza juridike, duket se, edhe pse në ligjin evropian mbahet qëndrimi se culpa in contrahendo ka natyrë jo-kontraktore, kriteri lidhës për të përcaktuar ligjin e zbatueshëm është me natyrë kontraktore. Kështu, në vend që të zgjidhej si ligj lex delicti, i cili është rregulli i përgjithshëm në rastet e përgjegjësisë jo-kontraktore, është zgjedhur të përdorej ligji i kontratave nën negocim. Ky kriter duket se është më objektiv, më afër interesit dhe të vërtetës së të dy palëve, më i thjeshtë për t’u përcaktuar dhe duket se realizon qëllimin e shprehur në paragrafin 14 të preambulës së Rregullores Rome II, unifikimin dhe nevojën për të bërë drejtësi.

4. Mirëbesimi, ka qenë rasti i parë dhe kryesor për të folur për përgjegjësi

parakontraktore. Qëllimi i doktrinës së mirëbesimit kontraktor është adresimi i qartë dhe direkt i çështjeve që lidhen me sjelljen e palëve që kërkojnë të hyjnë në një marrëdhënie kontraktore për të garantuar një sjellje korrekte dhe të drejtë edhe në fazën parakontraktore, e cila e ka të lartë shkallën e pasigurisë. Kjo ndihmon edhe gjykatën kur i paraqiten çështje të tilla për t’i trajtuar ato me efektivitet dhe profesionalizëm, duke pasur në konsideratë bashkekzistencën e parimit të mirëbesimit me parime të tjera të rëndësishme kontraktore, siç janë vullneti kontraktor, liria e palëve, mbrojtja e palës më të dobët, interpretimi i kontratës në mënyrë që të sjellë pasoja për palët, etj. Gjithashtu, interpretimi i mirëbesimit e afron më shumë ligjin me gjendjen e faktit dhe pritshmëritë e palëve dhe i shërben krijimit të një kulture të përgjithshme besimi dhe bashkëpunimi, që në fjalë të fundit, përbën një tipar të rëndësishëm të një ekonomie të suksesshme.

Mirëbesimi është një detyrim që vjen nga ligji. Për të gjykuar mbi mirëbesimin në marrëdhëniet kontraktore përdoret mirëbesimi objektiv. Mirëbesimi objektiv konsiderohet si një normë që përcakton sjelljen e palëve kontraktore. Përveç ndershmërisë dhe arsyeshmërisë, palët duhet të kryejnë veprime që janë objektivisht të drejta. Sipas kuptimit të mirëbesimit objektiv, kontrata duhet interpretuar sipas mënyrës sesi ajo kuptohet nga standardi i njeriut të arsyeshëm i vendosur në situatën konkrete.

Tërheqja në bisedime apo vazhdimi i bisedimeve në kushtet kur nuk është si qëllim të lidhet kontrata, përbën shkelje të mirëbesimit. Qëllimi për lidhjen e kontratës dhe gatishmëria për të marrë përsipër të drejta dhe detyrime prezumohet. Vetëm në rast se njëra prej palëve kundërshton, atëherë ajo ka barrën e provës që të vërtetojë mungesën e qëllimit për lidhjen e kontratës.

Gjithashtu, detyrimi për t’u sjellë me mirëbesim gjatë fazës së lidhjes së kontratës nënkupton detyrimin për të shkëmbyer informacion, për të bashkëpunuar dhe për të ruajtur konfidencialitetin. Kjo kërkon që palët t’i bëjnë të ditur njëra-tjetrës të gjitha faktet dhe rrethanat që i shërbejnë marrëdhënies kontraktore që mendohet të krijohet. Megjithatë, kjo nuk duhet kuptuar se nuk është e nevojshme për palët që të bëjnë hetimin e tyre mbi faktet që kanë interes. Pra, nuk duhet kuptuar që palët, bazuar vetëm në detyrimin për shkëmbimin e të dhënave si pjesë e parimit të mirëbesimit, nuk kanë nevojë të investohen vetë në marrjen e informacioneve përpara se të hyjnë në një transaksion.

Sa i takon detyrimit për ruajtjen e konfidencialitetit, Kodi Civil shqiptar nuk ka një dispozitë të mëvetshme për konfidencialitetin. Megjithatë, nga interpretimi që mund t’i bëhet nenit 675 të Kodit Civil mund të arrihet në përfundimin se ai e përfshin edhe këtë detyrim. Kjo dispozitë thotë se informatat dhe udhëzimet me karakter profesional

170

jepen me mirëbesim. Kjo nënkupton se këto informata dhe udhëzime nuk do të keqpërdoren nga pala që i merr. Ndaj kësaj të fundit lind detyrimi i trajtimit të tyre me mirëbesim, rrjedhimisht brenda konceptit të konfidencialitetit dhe mospërdorimit të tyre për qëllime përfitimi.

Zbatimi i parimit të mirëbesimit, me tre funksionet e tij, atë interpretues, plotësues dhe korrigjues, në thelb, duhet të synojë lidhjen e marrëveshjes mes palëve, të asaj marrëveshje që është synuar të arrihet, duke mos dëmtuar interesat e palës më të dobët, por edhe duke mos e favorizuar atë.

Sipas funksionit interpretues, gjyqtarit do t’i duhet të interpretojë, të konkretizojë rrethanat e çështjes dhe t’i lidhë ato me gjendjen juridike dhe marrëdhënien midis palëve. Në këtë mënyrë, duke përdorur mirëbesimin, gjyqtari interpreton kontratën. Kodi Civil shqiptar e parashikon në mënyrë të shprehur funksionin e mirëbesimit si interpretues i kontratës në nenin 682 të tij, sipas të cilit: “Kushtet e kontratës interpretohen njëri nëpërmjet tjetrit, duke i dhënë secilit kuptimin që del nga tërësia e aktit. Kontrata duhet të interpretohet në mirëbesim nga palët.”

Sipas funksionit plotësues, marrëdhënia kontraktore plotësohet me detyrimet e mirëbesimet. Kështu, detyrimi i ndershmërisë, besnikërisë, dhënies së informacionit, ruajtjes së konfidencialitetit dhe detyrimi i bashkëpunimit janë detyrime që burojnë pikërisht nga funksioni plotësues që ka mirëbesimi.

Funksioni korrigjues duhet kuptuar si një mjet funksional në dorë të gjyqtarit kur përballë tij paraqiten çështje që lidhen me veprimin në keqbesim të palëve. Rasti tipik është ai kur palët sillen në kundërshtim me parimin e mirëbesimit. Pra, mirëbesimi duhet të korrigjojë apo kufizojë sjelljet abuzive të palës. Për këtë arsye funksioni korrigjues i mirëbesimit duhet të përthithë edhe rastet kur palët veprojnë duke abuzuar me të drejtën. Koncepti i “abuzimit me të drejtën” karakterizohet nga sjellja e qëllimshme e palës në tri raste: a) kur ajo ushtron një të drejtë duke dëmtuar palën tjetër; b) kur ajo e përdor të drejtën për një qëllim të ndryshëm nga ai për të cilin i është dhënë e drejta; dhe c) kur ushtrimi i së drejtës është në shpërpjesëtim me rezultatin fillestar që synohej të arrihej nga palët. Ky koncept, në mënyrë të përmbledhur, lidhet me ato situata ku e drejta ushtrohet, formalisht, në përputhje të plotë me kushtet dhe rregullat e vendosura në normën që e jep këtë të drejtë, por pasoja ligjore që vjen është në kundërshtim me qëllimin e vërtetë të normës. Kodi Civil shqiptar nuk parashikon ndonjë dispozitë të drejtpërdrejtë ku të parashikohet koncepti i abuzimit me të drejtën. Megjithatë, neni 99 i KC-së, parashikon se: “Veprimi juridik mund të shpallet i pavlefshëm në rastin kur për shkak të nevojës së madhe, detyrimet e marra nga njëra palë janë krejt të papërfillshme në krahasim me përfitimet që nxjerr pala tjetër nga veprimi juridik.” Edhe në këtë rast, veprimi juridik mund të duket i ligjshëm dhe i vlefshëm, por duke parë se kushtet në të cilat ai është krijuar kanë qenë abuzive dhe në keqbesim nga njëra palë, atëherë kjo do të përbënte shkak pavlefshmërie të veprimit juridik.

5. Kontrata e kaparit është një kontratë që lidhet gjatë fazës së lidhjes së një

kontrate tjetër, për të nxitur lidhjen e kësaj të fundit. Kushti kryesor i kontratës së kaparit është pagesa e kaparit, pagesë kjo që krijon edhe lidhjen me kontratën kryesore.

Shuma e kaparit, e vendosur me marrëveshje të palëve, duhet të jetë e tillë që të jetë e mjaftueshme për të dekurajuar tërheqjen e palëve, por gjithashtu të krijojë mundësinë për të kompensuar shitësin për shkak se ka ngrirë pronën në treg dhe mund të

171

ketë bërë edhe ndonjë shpenzim gjatë kohës midis kontratës së kaparit dhe kontratës së shitjes dhe për të kompensuar blerësin për shkak se besoi në lidhjen e një kontrate dhe nuk tentoi të lidhë kontrata të tjera, por hodhi një pjesë të pasurisë së tij në këtë marrëveshje për një kohë në të cilën mund të merrte të ardhura prej saj. Kjo shumë nuk duhet të dalë tej logjikës ekonomike, pra nuk duhet të sjellë shpërpjesëtim të interesave të palëve në rast mosekzekutimi të kontratës kryesore. Kjo pasi kontrata e kaparit nuk ka karakter “ndëshkues”, por “nxitës”.

Parashikimi i mundësisë për të përdorur edhe kaparin edhe shpërblimin e dëmit në mënyrë kumulative bën që kaparit t’i humbasë disi funksioni i tij i veçantë dhe natyra e tij juridike. Një ndarje e këtyre dy pasojave, nuk do ta pengonte palën që në rast se ajo do të dëshironte të kërkojë dëmin, të heqë dorë nga kapari dhe ta realizojë atë nëpërmjet rregullave të përgjithshme.

Kapari nuk duhet ngatërruar me kontratën paraprake dhe as me paradhënien. Në rastin e parë, kontrata paraprake detyron palët të lidhin kontratën përfundimtare, por ndërkohë ndërmjet tyre nuk kalon asnjë e drejtë apo detyrim tjetër që lidhet me objektin apo përmbajtjen e kontratës kryesore. Në ndryshim, kontrata e kaparit kalon të drejtën për shumën në të holla dhe detyrimin për lidhjen e kontratës përfundimtare duke parashikuar edhe përgjegjësinë në rast mospërmbushje, e cila në këtë rast nuk është si rregullat e përgjithshme që zbatohen në rast mospërmbushje të detyrimeve që burojnë nga kontratat, por i vetmi penalitet është pagesa e kaparit dhe shpërblimi i dëmit në rast tërheqje. Pra, nuk mund të detyrohen palët që të lidhin më vonë kontratën përfundimtare.

Dallimi themelor me paradhënien si pjesë e ekzekutimit të një kontrate kryesore qëndron në thelbin e funksionit të të dyjave. Kapari ka funksion kryesor nxitjen në lidhjen e kontratës me anë të penalitetit që parashikon, ndërsa fakti që shuma e lënë kapar do t’i shërbejë më vonë ekzekutimit të kontratës kryesore, është më tepër një rrjedhë normale e ecurisë së transaksioneve mes palëve në momentin që kontrata lidhet. Ndërsa, në rastin e paradhënies, nuk diskutohet më lidhja e saj, por vetëm ekzekutimi. Nëse shuma e caktuar është dhënë si kapar apo si paradhënie, kjo do të përcaktohet duke kuptuar cili ka qenë vërtetë qëllimi i palëve. Si referencë mund të përdoren kritere të tilla si: shuma e dhënë, dorëzimi i sendit, nisja e ekzekutimit të kontratës, parashikimi i pasojave që kanë dashur palët etj.

Një rast tjetër me natyrë kontraktore brenda fazës parakontraktore është kontrata paraprake. Kontrata paraprake është kontrata, me anë të së cilës, palët detyrohen, njëra kundrejt tjetrës, të lidhin një kontratë të ardhshme, për të cilën paracaktojnë përmbajtjen kryesore. Pra, kontrata paraprake është e lidhur ngushtësisht me kontratën përfundimtare, pasi kontrata paraprake ka për objekt realizimin e kontratës finale, dhe kjo e fundit është e caktuar nga kontrata paraprake në pothuajse shumicën e elementeve të saj. Megjithatë, kontrata paraprake ka ekzistencën e saj të mëvetshme dhe është një kontratë autonome. Me anë të një kontrate paraprake, secila nga palët, ose njëra prej tyre, merr përsipër detyrimin për të lidhur një kontratë, me përmbajtje të përcaktuar, në të ardhmen. Në këtë rast, objekt i kontratës paraprake është detyrimi për lidhjen e kontratës në një kohë të përcaktuar në të ardhmen. Do të jetë kontrata e ardhshme ajo që do të vendosë marrëdhënien juridike dhe pasojat e saj mes palëve. Parakontrata shërben vetëm si hap i parë drejt kësaj kontrate finale. Qëllimi kryesor i kontratës paraprake është ruajtja dhe regjistrimi i kushteve të dakordësuara dhe sigurimi i një kornize bazë për negociatat e

172

mëtejshme. Gjithashtu, kontratat paraprake iu shërbejnë palëve në rast se ato duan të bëjnë shpenzime, të marrin financime, të nxisin nënkontraktorë për shërbime të caktuara.

Kodi Civil shqiptar nuk parashikon një dispozitë të posaçme për kontratën paraprake, megjithatë, praktika gjyqësore ka pranuar përgjegjësinë që ka ardhur nga kontrata paraprake. Kjo zgjidhje është logjike dhe në interpretim të drejtë të thelbit të fazës parakontraktore duke pasur parasysh se kontrata paraprake është një shprehje shumë e qartë vullneti dhe angazhimi në lidhjen e kontratës finale, në bazë të kushteve për të cilat ka përfunduar tërësisht ose pjesërisht negocimi.

Sa i takon llojit të përgjegjësisë që buron në këto raste, nga praktika është pranuar se kjo përgjegjësi parakontraktore është e llojit kontraktor. Ndërsa për kaparin është më e qartë, për kontratën paraprake na vjen në ndihmë rasti ideal i saj: kur kontrata paraprake ka përcaktuar të gjitha elementet e kontratës së synuar.

Për shkak të mosparashikimit të kontratës paraprake në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kod, nuk ka një afat të posaçëm lidhur me padinë që palët kanë të drejtë të ngrenë për lidhjen e kontratës ose shpërblimin e dëmit. Për këtë arsye, afati do të jetë ai dhjetëvjeçar i parashikuar në nenin 114 të Kodit Civil.

II. REKOMANDIME

Nga analiza e ligjit dhe e praktikës shqiptare, parë edhe në krahasim me

legjislacionet e vendeve të tjera, veçanërisht në krahasim me vendet prej nga është marrë edhe baza për hartimin e Kodit Civil shqiptar, gjithashtu, referuar qasjes së ligjit evropian, mendoj se Kodi Civil ka nevojë për plotësimet si më poshtë vijon:

1. Rekomandoj të ndryshojë momenti i revokimit të propozimit dhe pranimit duke parashikuar momentin e lidhjes së kontratës si momentin final përpara të cilit palët mund ta ushtrojnë këtë të drejtë. Neni 668 i Kodit Civil duhet riformuluar si më poshtë:

“Neni 668 Propozimi për të lidhur një kontratë e humbet fuqinë e tij, në qoftë se propozuesi, para se t’i ketë arritur pranimi, njofton palën tjetër se e ka tërhequr atë. Në çdo rast nuk mund të revokohet propozimi i bërë me afat për sa kohë zgjat afati. Pranimi mund të revokohet para se propozuesi të marrë dijeni për pranimin.” 2. Rekomandoj që në Kodin Civil duhet të shtohet një dispozitë lidhur me

momentin e marrjes dijeni të propozimit, pranimit dhe revokimit të tyre gjatë fazës së lidhjes së kontratës, sipas rendit dhe me përmbajtjen si vijon:

“Neni 668/1 Prezumohet se palët marrin dijeni për propozimin, pranimin, revokimin e palës tjetër, në kohën kur këto mbërrijnë në adresën e destinatarit, përveç kur ky provon se, pa fajin e vet, ka qenë në pamundësi për të marrë dijeni për to.” 3. Rekomandoj të ndryshohet në Kodin Civil dispozita që përcakton efektet e

kaparit në mënyrë që t’i përshtatet më mirë natyrës juridike të kaparit dhe funksionit të tij, sipas përmbajtjes si vijon:

“Efektet juridike Neni 602

173

Kur kontrata nuk ekzekutohet nga faji i palës që ka dhënë kapar, kjo palë e humbet kaparin; kur kontrata nuk ekzekutohet nga faji i palës që ka marrë kaparin, kjo palë është e detyruar të kthejë dyfishin e kaparit. Pala që nuk është në faj për ekzekutimin e kontratës ka të drejtë të kërkojë ose kaparin, ose shpërblimin e dëmit, sipas kushteve të përgjithshme, përveç kur në kontratë është parashikuar ndryshe.” 4. Rekomandoj të shtohet në Kodin Civil një dispozitë e cila të parashikojë

kontratën paraprake, e vendosur në kreun III, me titull “Efektet e kontratave” sipas rendit dhe me përmbajtjen si vijon:

“Kontrata paraprake Neni 696/1 Kontrata paraprake është marrëveshja, me anë të së cilës, palët bien dakord për karakteristikat e përgjithshme të kontratës kryesore. Kontrata kryesore do të përcaktojë modalitetet e zbatimit të saj, në bazë të kontratës paraprake. Kontrata paraprake duhet të ketë të njëjtën formë me kontratën kryesore. Vendimi i gjykatës zë vendin e lidhjes së kontratës. Në rast se përmbushja në natyrë është e pamundur, palët mund të kërkojnë shpërblimin në të holla. ”

174

BIBLIOGRAFI

Publikime shkencore, artikuj dhe raporte

John Rawls, A theory of justice, 1999, The Belknap press of Harvard University press, Cambridge, Massachusetts.

Martin Hevia, Reasonableness and responsibility: A theory of Contract law, 2013, Springer.

John Rawls, Justice as Fairness, A Restatement, 2001, The Belknap Press of the Harvard University Press.

Ernest Weinrib, Corrective Justice in a Nutshell, 2002, U. Toronto L. J. Arthur Ripstein, Equality, Responsibility, and the Law, 1999, Cambridge:

Cambridge University Press. Hanoch Dagan, Autonomy, pluralism, and contract law theory, 2013, e-book. Liam Murphy, Institutions and the Demands of Justice, 1998, 27 Phil. & Pub. Anthony Kronman, Contract Law and Distributive Justice, 1980. Peter Benson, The Basis of Corrective Justice and Its Relation to Distributive

Justice, 1992, 77 Iowa L. Rev. John Shand, The Twentieth Century: Quine and After, 2006, McGill-Queen's

University Press. Robert Nozick, Anarchy, State, and Utopia, 1974, New York: Basic Books. John Rawls, Political Liberalism, 1993, New York: Columbia University Press. Arthur Ripstein, Kant on Law and Justice, in A Companion to Kant’s Ethics, ed.

T. E. Hill, 2005, Oxford: Wiley-Blackwell. Arthur Ripstein, Authority and Coercion, 2004, 32 Phil. & Pub. Aff. Ernest J. Weinrib, Punishment and Disgorgement as Contract Remedies, 2003, 78

Chicago-Kent L. Rev. 55. Stephen S. Smith, Contract Theory, 2004, Cambridge: Oxford University Press. Andrew S. Gold, A Property Theory of Contract, 2009, 103 Northwestern U. L.

Rev. Peter Benson, The Basis for Excluding Liability for Economic Loss in Tort Law,

në David G. Owen, Philosophical Foundations of Tort Law, 1997, Oxford University Press.

Randal C. Picker, An Introduction to Game Theory and the Law, 1994, Coase-Sandor Institute for Law & Economics Working, Artikull Nr. 22.

Wojciech Załuski, On the Applications of Game Theory in Contract Law, 2011, Copernicus Center Press 2011.

Bruce Chapman, Rational Choice and Reasonable Interactions, 2006, 81 Chicago-Kent L.Rev.

Monhagan N. , Monhagan C., Beginning Contract Law, 2013. Catherine Valche, Convergence and divergence between dhe English, French and

German conceptions of contracts, 2008, Legal studies research series, nr. 08-14. Peter Benson, Philosophy of Property Law, 2002, The Oxford Handbook of

Jurisprudence and Philosophy of Law, ed. Jules Coleman and Scott Shapiro, New York: Oxford University Press.

175

Matthew Lees, Contract, Conscience, Communitarian Conspiracies And Confucius: Normativism Through The Looking Glass Of Relational Contract Theory, 2001, MelbULawRw, aksesuar.

David Champbell, Ian Macneil and the Relational Theory of Contract, 2004, CDMAS.

Robin Antony Duff, Choice, Character, and Criminal Liability, 1993, Law and Philosophy.

Stephen Mulhall, Adam Swift, Rawls and Communitarianism, 2003, Cambridge: Cambridge University Press.

Dori Kimel, From Promise to Contract: Towards a Liberal Theory of Contract, 2003, Oxford: Hart Publishing.

Richard Stone, The modern law of contract, 2000, Cavendish Publishing Limited, ISBN 1-85941-579-2.

Debora L. Threedy, Feminists and Contract doktrine. Lori Ann Kran, Gendered law: A discourse analysis of labor legislation, 1993. Baltasar Benussi, Obligimet dhe kontratat përgjithsisht, 1931, Botim i Ministrisë

së Drejtësisë. Thomas H. Patterson, Principles of the Law of Contracts, 1939, Chicago

Callaghan and Company. E. Allan Farnsworth, Precontractual Liability and Preliminary Agreements: Fair

Dealing and Failed Negotiations, 1987, 87 COLUM. L. REV. Ewan McKendrick, Contract law. Text, cases and materials, 2003, Oxford

University Press, ISBN 0-19-925076-6. Mariana Tutulani-Semini, E drejta e detyrimeve dhe kontratave. Pjesa e

përgjithshme dhe pjesa e posaçme, 2016, Scanderbeg books. Francesko Galgano, E drejta private, Luarasi, 1999. Erajd Dobjani, Kontratat administrative, Emal, 2017. Giuseppe Benedetti, Dal contratto al negozio unilaterale, 2007, Giuffre Editore. Hugh Collins, The law of Contract, 1997, botim i tretë, Butterworths. Ekaterina Pannebakker, Offer and acceptance and the dynamics of

negotiations: Arguments for contract theories from negotiations studies, 2013, Edinburgh Law Review, Nr.2.

Catherine Elliott, Frances Quinn, Contract Law, 2011, Botim i tetë, Pearson Education Limited.

Andon Sallabanda, E drejta e detyrimeve. Pjesa e përgjithshme, Mihal Duri, Tiranë.

Ciafardini L, Izzo F, Codice civile: annotato con la giurisprudenza, botim i 11, 2008.

Chris Turner, Contract Law, Botim i dytë, 2007, Hodder Education. Solene Rowan, The new French law of contract, 2017, International &

Comparative Law Quarterly. ISSN 0020-5893. P. Malaurie, L. Aynès, P. Stoffel-Munck, Droit des Obligations, 7 édition, LGDJ,

Paris, 2015. A. Bénabent, Droit Civil, Les Obligations, 10 édition, Montchrestien, 2005. B. Lassalle, Les Pourparlers, RRJ, 1994.

176

J. Ghestin, La responsabilité délictuelle pour rupture abusive des pourparlers, JCP G, 2007.

P. Mousseron, Conduite des négociations contractuelles et responsabilité délictuelle, RTD com., 1998.

P. Le Tourneau, La rupture des négociations contractuelles, RTD com., 1998. J. Schmidt, La sanction de la faute précontractuelle, RTD civ., 1974. J.-L. Aubert, Notions et rôles de l’offre et de l’acceptation dans la formation du

contrat, th. Paris, LGDJ, 1970. Sir Basil Markesinis, Hannes Unberath, Angus Johnston, The German Law of

Contract, A Comparative Treatise, 2006, Botim i dytë, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon.

Friedrich Kessler, Some Thoughts on the Evolution of the German Law of Contracts: Part I, 1975.

Charles Noble Gregor, Completion of contracts by mail or telegraph, 1990. J. E. de Montmorency, Robert-Joseph Pothier and French Law, Journal of the

Society of Comparative Legislation, 1913, Vol. 13, No. 2. Simpson A.W.B, Innovation in nineteenth century contract law, 1975, Stevens

and Sons. Robin Kar, Contract as empowerment, The University of Chicago Law Review,

2016, Vol. 83, No. 2. Çomo J., E Drejta Administrative e R.P.SH, 1974. Lenhoff, Contracts of Adhesion and the Freedom of Contract: A Comparative

Study in the Light of American and Foreign Law, 1962, 36 TuL. L. REV. 481. Nora K. Duncan, Adhesion Contracts: A Twentieth Century Problem for a

Nineteenth Century Code, 1974, Louisiana law Review, Nr. 5. M.E Storme, Freedom of Contract: Mandatory and Non-mandatory Rules in

European Contract Law, Juridica International XI/2006. Andrew Borkowski, Paul du Plessis, E drejta romake, UET Press; Arta Mandro, E drejta romake, 2006, ribotim i tretë. Friedrich Kessler, Culpa in Contrahendo, Bargaining in Good Faith, and

Freedom of Contract: A Comparative Study, 1964, Faculty Scholarship Series. Paper 2724.

Alan Schwartz, Robert E Scott, Precontractual Liability and Preliminary Agreements, 2007, Harvard Law Review, Vol 120.

Angelo D. M. Forte, Good faith in contract and property, 1999, Hart Publishing, Oxford dhe Portland, Oregon.

Martijn W. Hesselink, The concept of good faith, ‘Good Faith’, Towards a European Civil Code, 2004, botim i tretë, Nijmegen dhe The Hague, London, Boston.

Rene Marie Rampelberg, Repères romains pour le droit européen des contrats, 2005, L.G.D.J.

Livia Mocanu, Roman marks to European law of the contracts, Good faith, 2011, Challenges of the Knowledge Society.

J. Gordley, Good Faith in Contract Law in the Medieval ius commune, në Good Faith in European Contract Law, R. Zimmermann, S. Whittaker, Cambridge University Press, 2000.

177

Nicola W. Palmieri, Good faith disclosures required during precontractual negotiations, 1994, 24 Seton Hall L. Rev. 70 1993-1994.

Gerard Mantese, Still keeping the faith: the duty of good faith revisted, 1997. E. Allan Farnsworth, Good Faith Performance and Commercial Reasonableness

under the Uniform Commercial Code, 1963, The University of Chicago Law Review, Vol. 30.

Ewoud H. Hondius, H. J. Van Kooten, The Principles of European Contract Law and Dutch Law: A Commentary, 2002, Kluwer Law International.

John Cartwright, Martijn Hesselink, Precontractual Liability in European Private Law, 2008, Cambridge University Press.

Tommasso Febbrajo, Good faith and precontractual liability in Italy: Recent developments in the interpretation of article 1337 of Italian Civil Code, The Italian Law Journal, Edizione Scientifiche Italiane, Nr. 2/2016.

Edwin Peel, “Locking out” and “Locking in”: The enforceability of agreements to negotiate, 1992, The Cambridge Law Journal, Vol. 51, Nr. 2.

Valentina Kondili, E drejta civile I, Pjesa e përgjithshme, 2008, Geer. Paul Richards, Law of Contract, 2004, Botim i gjashtë, Pearson Longman, Angli; Annekatrien Lenaerts, The General Principle of the Prohibition of Abuse of

Rights: A Critical Position on Its Role in a Codified European Contract Law, 2010, European Review of Private Law.

Michael Byers, Abuse of Rights: An Old Principle, A New Age, 2002, McGill Law Journal.

Yoav Ben-Dror, The Perennial Ambiguity of Culpa in Contrahendo, 1983, The American Journal of Legal History, Vol. 27, Nr. 2, Oxford University Press.

Roger Brownsword, Contract Law: Themes for the Twenty First Century, 2006, Oxford University Press, botimi i dytë.

Abrigo Derxburg, Diritto Deux Obbligaz, përkthim i pare nga gjermanishtja i Francesco Bernardino Cigala, 1903.

Mehdi Hetemi, Detyrimet dhe kontratat, 1998, Luarasi. Konrad Zweigert and Hein Kötz, An Introduction to Comparative Law, përkthyer

nga Tony Weir, 1998, botim i tretë, Clarendon Press. Judon Fambrough, In earnest, 2010, a reprint from Tierra Grande. Charles J. Goetz, Robert E. Scott, Liquidated Damages, Penalties and the Just

Compesation Principle: Some Notes on an enforcement model and a theory of efficient breach.

Richard Stone, Principles of contract law, 2000, botim i katërt, cavendish publishing limited, london, sydney.

Pasquale Gianniti, Sentenze scelte in materia civile e penale, 2008. Mark K. Johnson, Enforceability of precontractual agreements in Illinois: The

need for a middle ground, 1993, Chicago-Kent Law Review, Vol. 68. Max Young, Understanding the contract, 2010, botim i pare, Routledge-

Cavendish. Tiong Min Yeo, Deposits: At the Intersection of Contract, Restitution, Equity and

Statute, 2013.

178

Najib Hage-Chahine, Culpa in Contrahendo in European Private International Law: Another Look at Article 12 of the Rome II Regulation, 2012, 32 Nw. J. Int'l L. & Bus.

Stefanos Mouzas, Michael Furmston, From Contract To Umbrella Agreement, 2008, The Cambridge Law Journal.

Ardit Kuka, Disa aspekte teorike dhe praktike të përgjegjësisë parakontraktore, 2016, Shkolla e Magjistraturës.

Symeon C. Symeonides, Rome II and Tort Conflicts: A Missed Opportunity, 2008, The American Journal of Comparative Law Vol. 56, No. 1.

Jean Baptiste Racine, Laura Sautonie- Laguionue, Aline Tenenbaum , Guillaume Wicker, European Contract Law, Materials for a Common Frame of Reference: Terminology, Guiding Principles, Model Rules, edituar nga Benedicte Fauvarque- Cosson, Denis Mazeaud.

Mustapha Mekki, France, The French Reform of Contract Law: The Art of Redoing Without Undoing, 10 J. Civ. L. Stud. (2018).

Herbert Bernstein, Joachim Zekoll, The Gentleman's Agreement in Legal Theory and in Modern Practice: United States, 1998, 46 AM. J. COMP. L. SUPP.

Lisa Bernstein, Opting Out Of the Legal System: Extralegal Contractual Relations In the Diamond Industry, 1992, The Journal of Legal Studies, Vol. 21, Nr. 1.

Florence Caterini, Pre-contractual Obligations in France and the United States, 2005, LLM Theses and Essays. 7, University of Georgia School of Law.

Ira Meislik, A letter of intent is enforceable. A letter of intent is not enforceable (https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/rpte_ereport/2012/4_august/rp_meislik.authcheckdam.pdf).

Gianfranco A. Pietrafesa, The law governing letters of intent and other preliminaryagreements,(https://www.americanbar.org/content/dam/aba/publishing/rpte_ereport/2012/4_august/rp_meislik.authcheckdam.pdf).

Akte ligjore/nënligjore/ndërkombëtare

Ligj nr. 7850, datë 29.7.1994, “Për Kodin Civil të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare.

Komentar i Kodit Civil të vitit 1929, “Obligimet dhe kontratat përgjithësisht”, botuar nga shtëpia botuese Luarasi, Tiranë, 1998.

Kodi Civil 1929, Papirus, 2010. Kodi Civil i Republikës së Italisë. Kodi Civil francez. Kodi Civil gjerman. Ligj nr.10081, datë 23.2.2009, “Për licencat, autorizimet dhe lejet në Republikën

e Shqipërisë”, i ndryshuar. Ligj nr. 52/2014, “Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit”. Ligj nr. 9902, datë 17.4.2008, “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar. Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për Shitjen Ndërkombëtare të

Mallrave, Vjenë, 11 prill 1980. Direktiva 93/13/KE, 5 prill 1993, “Mbi kushtet e padrejta në kontratat

konsumatore”.







179

Direktiva 2011/83/BE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 25 tetor 2011, “Mbi të drejtat e konsumatorit”.

Direktiva 2006/123/KEe Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 12 dhjetor 2006, “Mbi shërbimet në tregun e brendshëm”.

Direktiva 2000/31/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 8 qershor 2000, “Mbi disa aspekte ligjore të informacionit për shërbimet, në veçanti tregtia elektronike në tregun e brendshëm”.

Direktiva 2015/2302/EU e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 25 nëntor 2015, “Mbi paketat e udhëtimit dhe organizimet e ndërlidhura të udhëtimit”.

Direktiva 90/314/KE, 13 qershor 1990, “Mbi paketat e udhëtimit, paketat e pushimeve dhe paketat e tureve”.

Direktiva 2008/48/KE e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, 23 prill 2008, “Mbi marrëveshjet e kredisë konsumatore dhe shfuqizimin e Direktivës së Këshillit 87/102/KEE”.

Instituti Ndërkombëtar për Njësimin e së Drejtës Private (UNIDROIT). Drafti për Strukturën e Përbashkët të Referencës (DSPR). Parimet e së Drejtës Kontraktore Europiane (PDKE). Kodi Tregtar i Shteteve të Bashkuara të Amerikës (UCC).

Vendime gjyqësore

Vendimi nr. 932, datë 22.6.2000, i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Vendimi nr. 556, datë 10.10.2013, i Gjykatës së Lartë të Republikës së

Shqipërisë. Vendimi nr. 418, datë 7.10.2015, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 447, datë 10.7.2014, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 132, datë 19.2.2013, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 222, datë 23.6.2016, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 7, datë 5.2.2009, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 590, datë 13.11.2014, i Gjykatës së Lartë të Republikës së

Shqipërisë. Vendimi nr. 349, datë 5.6.2014, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 932, datë 22.6.2000, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 00-2017- 1007 (78), datë 22.6.2017, i Gjykatës së Lartë të

Republikës së Shqipërisë. Vendim nr. 00-2014-1868 (366), datë 12.6.2014, i Gjykatës së Lartë të

Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 238, datë 14.9.2016, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 436, datë 12.4.2007, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 452, datë 10.9.2013, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 00-2016-1530 (145), datë 4.5.2016, i Gjykatës së Lartë të Republikës

së Shqipërisë. Vendimi nr. 297, datë 7.6.2011, i Gjykatës së Lartë të Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 595 (00-2011-2369), datë 22.12.2011, i Gjykatës së Lartë të

Republikës së Shqipërisë. Vendimi nr. 5929, datë 14.7.2015, i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë.

180

Vendimi nr. 4872, datë 30.5.2018, i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë. Vendimi C-334/00, datë 17.9.2002, Gjykata Evropiane e Drejtësisë, (Fonderie

Officine Meccaniche Tacconi SpA kundër Heinrich Wagner Sinto Maschinenfabrik GmbH (HWS).

Vendimi C-321/05, datë 5.7.2007, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (Hans Markus Kofoed kundër Skatteministeriet).

Vendimi C-482/13, datë 21.1.2015, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (Unicaja Banco, SA kundër José Hidalgo Rueda et al).

Vendimi C-502/13, datë 18.12.2014, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (CA Consumer Finance SA v Ingrid Bakkaus, Charline Bonato, Florian Bonato).

Vendimi C-400/00, datë 30.4.2002, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (Viagens e Turismo SA kundër Alberto Carlos Lobo Gonçalves Garrido dhe Club Med Viagens Lda).

Vendimi C-92/11, datë 21.3.2013, Gjykata Evropiane e Drejtësisë (RWE Vertrieb AG kundër Verbraucherzentrale Nordrhein-Westfalen eV).

Vendimi nr. 553, datë 14.1.2009, Gjykata e Kasacionit e Republikës së Italisë, Kolegjet e Bashkuara Civile.

Vendimi nr. 11394, datë 17.11.1997 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit.

Vendimi nr. 6629/1986 i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 10249, datë 16.10. 1998 i Seksionit të Parë Civil të Gjykatës së

Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 26724 dhe 26725, datë 19.12.2007 i Seksioneve të Bashkuara të

Gjykatës së Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 2425, datë 27.10.1961, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 20106, datë 18.9.2009 i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë, Vendimi nr. 963, datë 18.2.1986 i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 24795, datë 8.10.2008, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 5283, datë 6.8.1983, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 6570, datë 10.6.1991, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 1818, datë 16.3.1984, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 4628, datë 6.3.2015, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 2074, datë 27.2.1988, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 1641, datë 22.2.1997, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 1298, datë 7.2.1998, i Gjykatës Supreme të Kasacionit të Italisë. Vendimi nr. 4927, datë 4.5.2017, i Gjykatës Tregtare të Milanos. Vendimi Louisa Carlill kundër Carbolic Smoke Ball Company, datë 8.12.1892, 1

QB 256, Gjykata e Apelit (sesioni civil). Vendimi Quake Construction, Inc. kundër American Airlines, datë 3.12.1990, 565

N.E. 2d 990, Gjykata Supreme e Illinois. Vendimi RTS Flexible kundwr Molkerei Alois Müller GmbH, datë 10.3.2010,

Gjykata e Lartë e Mbretërisë së Bashkuar. Vendimi Kleinwort, Benson kundër Malaysian Mining Corporation Berhad, datë

2.2.1989, 1 WLR 379, Gjykata e Apelit CA. Vendimi nr. 00-10.243/00-10.949, datë 26.11.2003, i Dhomës Tregtare të

Gjykatës së Kasacionit të Francës.

181

Vendimi nr. 7, datë 6.1.1998, i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të Francës.

Vendimi Bull.civ. IV, nr. 93, datë 20.3.1972, i Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit të Francës.

Vendimi nr. 11-28.251, datë 18.12.2012, i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të Francës.

Vendimi Bull.civ. IV, nr. 93, datë 20.3.1972, i Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit të Francës.


Vendim nr. 88-12.477, datë 6.3.1990, i Dhomës Tregtare të Gjykatës së Kasacionit të Francës.


Vendimi Bull. Civ. I, nr. 579 , datë 17.12.1958, i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të Francës.




Vendimi datë 25.5.1870, i Dhomës Civile të Gjykatës së Kasacionit të Francës.

Faqe interneti

https://www.ligjet.org.

http://www.qbz.gov.al.

http://www.jstor.org.

https://home.heinonline.org/

http://eur-lex.europa.eu/

http://ec.europa.eu/.

http://www.europarl.europa.eu/.

http://curia.europa.eu/.

http://www.echr.coe.int/.

http://www.cortedicassazione.it/.

https://www.translegal.com/legal-english-dictionary.

https://www.ligjet.org/�

http://www.qbz.gov.al/�

http://www.jstor.org/�

https://home.heinonline.org/�

http://eur-lex.europa.eu/�

http://ec.europa.eu/�

http://www.europarl.europa.eu/�

http://curia.europa.eu/�

http://www.echr.coe.int/�

http://www.cortedicassazione.it/�

https://www.translegal.com/legal-english-dictionary�

182

Qëllimi i këtij punimi është ndërtimi i një teorie të përgjithshme mbi procesin formues të kontratës dhe përgjegjësisë parakontraktore. Diskutimi kryesor që mbart lidhja e kontratës është liria e palëve: liria për të biseduar, liria për tu tërhequr nga bisedimet, liria për të rrezikuar, liria për të qenë i padrejtë, liria për të ndjekur interesin ekonomik më të lartë, e të tjera. Dallimet e mëdha që ekzistojnë midis zgjidhjeve që i kanë dhënë sisteme të ndryshme juridike sjellin nevojën e një analize të thelluar, jo vetëm juridike, por edhe filozofike dhe sociologjike, e cila do t’i shërbejë përcaktimit të raportit midis lirisë dhe përgjegjësisë. Ky raport do të jetë udhëheqës për përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të palëve gjatë bisedimeve për lidhjen e kontratës. Parimet bazë të përcaktimit të përgjegjësisë përgjatë procesit kontratë formues janë dy: kontrolli objektiv i elementëve lidhës dhe zbatimi i nocionit të mirëbesimit.

Abstrakt

Në analizë nuk janë vetëm ligji dhe praktika shqiptare, por në një qasje krahasuese, janë analizuar ligji dhe praktika e Italisë, Francës, Gjermanisë, vendeve anglosaksone, gjithashtu, qëndrimi i përgjithshëm evropian i reflektuar në direktivat e BE, vendimet e gjykatave ndërkombëtare dhe instrumentëve të tjerë ndihmës.

Fjalë kyçe:

lidhja e kontratës, propozim-pranim, negociatat, përgjegjësia parakontraktore, dëmi parakontraktor, kontratat paraprake.

The purpose of this paper is to build a general theory on the process of contract formation and pre-contractual liability. The main discussion underlying the contract formation is the freedom of the parties: freedom to engage in discussions, freedom to withdraw from the discussions, freedom to take risks, freedom to be unfair, freedom to seek the highest economic interest, and so on. The great differences that exist between the solutions given by different legal systems bring the need for a profound analysis, not just legal, but also philosophical and sociological, that will serve to determine the relationship between freedom and responsibility. This relationship will be the guide for defining the rights and obligations of the parties during the discussions for the formation of the contract. The basic principles for determining the responsibility during the process of contract formation are two: the objective control of the formation elements and the implementation of the notion of good faith.

Abstract

In focus are not only the Albanian law and practice, but in a comparative approach, have been analyzed the law and practice of Italy, France, Germany, Anglo-Saxon countries, also the overall European attitude reflected in EU directives, international a court decisions nd other auxiliary instruments.

Key words:

contract formation, proposal-acceptance, negotiations, pre-contractual liability, pre-contractual damage, preliminary contracts.

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË … · bërë dhe bjnëë legjislacionet në çështje që kanë të bëjnë me vullnetin kontraktor, me sjelljen e palëve gjatë