UPUTE ZA PISANJE SEMINARSKIH (teorijskih/istraživačkih) RADOVA

(priredio dr.sc.Elvis Vardo)

Seminarski rad ili diplomski rad je stručni rad koji sadrži samostalnu stručnu obradu određene tematike iz nastavnog programa na dodiplomskom studiju. Svrha seminarskog rada je u proširivanju i produbljivanju teoretskog i praktičnog znanja iz određene oblasti, razvijanju sposobnosti korištenja različitih izvora podataka, te usavršavanju vještine pisanja. Izradom seminarskog rada student stiče prva iskustva u pisanju stručnih radova. Iz tog razloga seminarski rad treba shvatiti, između ostalog, i kao svojevrsnu vježbu za predstojeću izradu složenijeg i obimnijeg studentskog djela – diplomskog rada. Nakon što je izabrao predmet, student pristupa izboru odnosno definisanju teme rada. Tema rada može biti razrada određenog teorijskog pitanja, praktično istraživanje određene pojave ili analiza slučaja iz prakse. Izbor teme seminarskog ili diplomskog rada u okviru odabranog nastavnog predmeta može se obaviti na dva načina, zavisno od pravila koja je predmetni nastavnik/saradnik objavio za dati predmet: student može izabrati temu sa unaprijed objavljene liste tema ili može samostalno definisati i predložiti neku drugu temu.U slučaju da student samostalno definiše i predlaže temu, neophodno je da uzme u obzir određene kriterije. Tema treba da bude: • atraktivna i interesantna, • relevantna za datu oblast; • aktuelna; • podobna za obradu (sa stanovišta dostupnosti izvora i vremena za obradu); • precizno definisana (ni preuska niti preširoka); • konkretna (ne apstraktna ili uopštena).

Naslov mora upućivati na osnovni sadržaj rada. Ukoliko naslov nije preuzet sa unaprijed objavljene liste tema, student ga treba formulisati u saradnji sa mentorom, vodeći računa da naslov bude kratak, jasan, precizan, privlačan, inventivan i informativan.Struktura seminarskog rada ovisi o tome je li rad teorijskog ili istraživačkog karaktera.

STRUKTURA TEORIJSKOG SEMINARSKOG RADA- Naslovna stranica

- Sažetak

- Prevod sažetka (najčešće na engelskom jeziku; Summary)

- Sadržaj

- Uvod

- Razrada teme

- Zaključak

2

- Literatura

Naslovna stranica je prva stranica rada koja treba da pruži osnovne podatke o autoru i radu. Iz tog razloga naslovna stranica obavezno treba da sadrži slijedeće elemente: • naziv visokoškolske institucije (fakultet i univerzitet); • naziv predmeta; • akademska titula, ime i prezime mentora; • naznaka vrste rada - „seminarski rad“ • naslov rada; • ime i prezime autora/studenta; • broj indeksa; • mjesto, mjesec i godina predaje rada. Ne preporučuje se na naslovnoj stranici navoditi druge podatke, niti stavljati bilo kakve ilustracije. Obavezni elementi treba da budu na odgovarajući način raspoređeni na naslovnoj stranici. Naslovna stranica ne označava se rednim brojem. Izgled naslovne stranice dat je u prilogu.

Uvod Tekst seminarskog i diplomskog rada obavezno započinje uvodom. Cilj uvoda je da kod čitaoca pobudi interesovanje i da ga preliminarno upozna sa tematikom koja se obrađuje u radu. Uvod stoga treba da bude kratak (jedna do dvije stranice teksta), jezgrovit, jasan, informativan i interesantan. Mišljenja o sadržaju uvoda nisu sasvim usaglašena, ali se većina autora slaže da treba nastojati da se uvodnim razmatranjima obuhvate slijedeći elementi: • definisanje problema i predmeta istraživanja; • određivanje osnovnog cilja istraživanja; • postavljanje osnovne hipoteze i eventualno pomoćnih hipoteza; • navođenje metoda primijenjenih u istraživanju; • opisivanje sadržaja pojedinih dijelova rada; • ocjenjivanje dosadašnjih istraživanja u datoj oblasti; • navođenje osnovnih izvora informacija; • ukazivanje na teorijski i praktični značaj obrade izabrane tematike. Ukoliko rad nema predgovor, uvod dodatno sadrži elemente koji se obično navode u predgovoru i o kojima je prethodno bilo govora. Premda se nalaze na samom početku rada, predgovor i uvod se po pravilu pišu posljednji, kada su ostali dijelovi rada već napisani. Ukoliko se rad ne sastoji u čisto teorijskom objašnjavanju određene tematike, već se zahtijeva preduzimanje istraživanja, uvod treba da sadrži i kratke metodološke napomene. Razrada teme Glavni dio rada odnosi se na razradu izabrane teme. Ovaj dio zauzima najviše prostora u radu i obično je podijeljen na više užih dijelova. Preporučuje se da se izlaganje tematike rasporedi u tri osnovna dijela9 od kojih svaki može imati više poddijelova: 1. Istorijsko-teorijski, retrospektivni ili eksplikativni dio U prvom dijelu izlaže se istorijat nastanka određenog problema, upućuje na dosadašnja istraživanja i navode postojeće teorijske spoznaje o problemu. 2. Analitičko-eksperimentalni dio

3

U drugom dijelu izlažu se činjenice, informacije, podaci, zapažanja i ideje do kojih se došlo na osnovu vlastitih istraživanja ili na osnovu analize tuđih istraživanja, a u svrhu potkrepljivanja postavljene hipoteze. 3. Perspektivni dio U trećem dijelu predlažu se konkretna rješenja problema ili se nastoji predvidjeti daljnji razvoj situacije u pogledu izloženog problema. U glavnom dijelu, zbog njegove obimnosti, najviše dolaze do izražaja osobine rada. Stoga je pri pisanju glavnog dijela potrebno obratiti pažnju na određene principe kao što su: Katkoća i jezgrovitost; Treba nastojati da se izlaganje ne počinje suviše iz daleka, da se iznosi samo ono što je neposredno vezano za temu i što je značajno, da se izbjegavaju opširna objašnjenja i ponavljanja. Skladnost i jedinstvo dijelova; Dijelovi moraju biti srazmjerni, usklađeni i logički povezani u jedinstvenu cjelinu. Svi dijelovi treba da budu usmjereni na objašnjavanje i rješavanje postavljenog problema. Adekvatno isticanje; Isticanje se postiže posvećivanjem određenog prostora i davanjem određenog mjesta u redoslijedu izlaganja. Važnije konstatacije treba da dobiju više prostora i da budu stavljene na posljednje mjesto, manje važne dobiće manje prostora i biti stavljene na prvo mjesto itd. Pravilno rasuđivanje; Svaki stav mora biti obrazložen i argumentovan. Pri tome treba voditi računa da se ne uzimaju u obzir samo argumenti koji idu u prilog postavljenoj tezi. Od studenta se zahtijeva da navede različita mišljenja i nalaze, ukoliko postoje, da ih uporedi, da kritički razmišlja i da ne slijedi slijepo mišljenja autoriteta. Navođenje primjera; Poželjno je da izneseni stavovi budu praćeni adekvatnim primjerima – hipotetičkim primjerima ili stvarnim primjerima preuzetim iz raznih dokumenata, knjiga ili prakse. Pisanje teksta obično započinje od glavnog dijela, dok se uvod i zaključak ostavljaju za kraj. Pri tome se preporučuje da se najprije napiše koncept, odnosno prva verzija rada o kojoj se može diskutovati sa mentorom, a zatim da se radi revizija koncepta i piše konačan tekst. Zaključak Zaključak je završni dio stručnog rada. U zaključku se na koncizan, jezgrovit, precizan i logičan način iznose rezultati i spoznaje do kojih se došlo u obradi teme. Zaključak sadrži odgovore na postavljena pitanja u uvodu, u njemu se potvrđuje ili odbacuje glavna hipoteza. U zaključku se ponavljaju najvažnije konstatacije i stavovi iz glavnog dijela rada, vodeći računa da se ne koriste iste formulacije i iste rečenice. Zaključak ne smije sadržati tabele i ilustracije. Po pravilu, u zaključak se ne uvrštavaju citati niti fusnote. Zaključak se piše na posebnoj stranici, a njegova dužina treba da se kreće od jedne do dvije stranice teksta. Literatura Detalji svih citiranih dokumenata navode se na kraju rada, u dijelu pod naslovom „Literatura“. U ovu listu se ne uključuje niti jedan drugi dokument izuzev direktno citiranih/parafraziranih izvora.

4

Kratke upute za oblikovanje teksta diplomskog/seminarskog rada

Psiholozi (u cijelom svijetu) danas najčešće koriste načine pisanja tekstova prema preporukama APA-e (American Psychological Association). Ovdje je kratki prikaz uputa koje će se najčešće koristiti pri pisanju diplomskih radova. Za detaljnije upućivanje u ovo područje treba vidjeti u: Publication Manual of the American Psychological Association (2001).

I. Nekoliko temeljnih pravila navođenja literature

Sastavni dio tih preporuka jest i citiranje literature. U ovim kratkim uputama djelomično su pokrivena dva aspekta tog područja: navođenje autora u tekstu, te popis referenci na kraju teksta.

1. Navođenje autora u tekstu

Kada se navode ili komentiraju neki rezultati prijašnjih istraživanja koje su neki drugi istraživači objavili, potrebno je navesti o kojim se istraživačima radi i koje godine su rezultate objavili.

Evo nekoliko primjera:

Bujas (1981) navodi kako je potrebno oko pola sata da bi se oko u potpunosti rekuperiralo u tami.

Babić (2001) je dobio rezultat koji pokazuje da je podražajni kontekst važan čimbenik u procjeni intenziteta boli.

U nekoliko istraživanja u području električno izazvanih osjeta (Bujas, 1984; Ajduković, 1983, 1984), pokazalo se da veličina podražene površine jest značajan čimbenik intenziteta osjeta.

Jedan od najvažnijh faktora u očuvanju perceptivne konstantnosti veličina jest tačna percepcija dubine (Levine i Schefner, 1991).

Kako je pokazano u većem broju istraživanja, izbor metode u ispitivanju osjetljivosti može biti od presudne važnosti za valjanost mjerenja (Gescheider, 1997, 1992; Ellermeier i Westphal, 1991).

Dakle, prezime(na) autora mogu se staviti i na početak rečenice, po sredini ili na kraj, već kako je onome tko piše tekst zgodnije sa stajalište stila izražavanja. Ukoliko se autor(i) stavljaju po sredini rečenice ili na kraj rečenice onda se i prezime(na) i godina stavljaju u zagradu.Ukoliko autori imaju isto prezime, onda se dodaje i inicijal imena, npr. (Bujas, R. 1935; Bujas, Z. 1978).

Ukoliko se iz nekog objavljenog izvora doslovno prepisuje dio teksta (citat) onda taj citat treba staviti u navodnike i napisati na kojoj stranici izvornika se nalazi. Npr.:

"Činjenica da okolno svjetlo mijenja doživljenu svjetlinu nekog ciljnog objekta, sugerira da je na djelu neka vrsta prostorne interakcije" (Coren, Ward i Enns, 2003; str. 109).

Kada se navodi neko istraživanje koje nije pronađeno u originalu, već posredno iz neke druge publikacije, onda treba navesti ime autora koji je prvi naveo neke rezultate a onda i autora u čijoj je publikaciji ta informacija pronađena. Npr.:

Livingstone i Hubel (1984; prema Pinel, 2002) pronašli su da dualno oponentne stanice nisu jednako raspoređene u vidnom korteksu.

5

U popisu referenci na kraju teksta za ovakav slučaj treba navesti posrednu publikaciju (Pinel, 2002).

Ukoliko se želi specifičnije naglasiti neka informacija, npr. stranica na kojoj je nešto pronađeno, ta se informacija može navesti (npr. prethodni primjer; prema Pinel, 2002, str. 191, ili pak spomenuti poglavlje).

Ukoliko se u tekstu spominje istraživanje većeg broja autora (do 5) onda kod prvog navođenja treba napisati prezimena svih autora, a u sljedećim navođenima samo prvog autora te dodatak i sar (saradanici). Ukoliko ima više od pet autora onda se i pri prvom a i pri kasnijim navođenjima navodi samo prezime prvog autora + sur.

Zarevski i sar. (1998) su pokazali da razina traženja uzbuđenja ima veze s biranjem riskantnih sportova s kojim će se neki pojedinac baviti.

Pravilo je da svako spominjanje autora u tekstu mora biti praćeno i navođenjem u popisu referenci na kraju teksta, odnosno, sve reference s popisa moraju biti spomenute i u tekstu.

2. Popis referenci (na kraju teksta)

Redoslijed referenci treba pisati abecednim redom bez rednih brojeva, prema prezimenu prvog autora. Ukoliko isti autor ima više referenci, prvo se pišu one koje su novijeg datuma.

Ovisno o vrsti izvora, struktura pisanja pojedine reference ponešto je drugačija. Dolje su navedeni primjeri iz najčešće upotrebljavanih kategorija referenci. Isticanje nekih informacija treba činiti italic stilom (kosa slova). U donjim primjerima je to već učinjeno gdje treba, ovi primjeri mogu poslužiti kao ogled kako valja isticati pojedine vrste informacija.

1. Izvorni znanstveni članci u časopisu

Bujas, Z. (1987). Vremenske konstante podražljivosti osjetnih sistema. Primijenjena psihologija, 8, 3-23.

Ellermeier, W., & Westphal, W. (1991). On the «absoluteness» of category and magnitude scales of pain. Perception & Psychophysics, 49(2), 159-166.

Dakle, piše se:Prezime autora, inicijal imena, u zagradi godina izdavanja. Naslov rada. Naslov časopisa, volumen časopisa (broj), stranice.

2. Knjige

Bujas, Z. (1981). Uvod u metode eksperimentalne psihologije. Zagreb: Školska knjiga.

Pinel, J. (2001). Biološka psihologija. Jastrebarsko: Naklada Slap.

Dakle, piše se:Prezime(na) autora, inicijal imena, u zagradi godina izdavanja. Naslov knjige. Grad izdavanja: Ime izdavača.

3. Doktorske disertacije, magisteriji, diplomski radovi

Szabo, S. (1971). Neki metodološki problemi Stevensove psihofizike. Neobjavljeni magistarski rad. Zagreb: Odsjek za psihologiju Filozofskog fakulteta u Zagrebu.

Babić, D. (2001). Utjecaj podražajnog konteksta na doživljaj boli izazvan električnom strujom. Neobjavljeni diplomski rad. Zagreb: Odsjek za psihologiju Filozofskog fakulteta u Zagrebu.

6

Dakle, piše se:Prezime autora, inicijal imena, u zagradi godina obrane. Naslov rada. Mjesto i institucija obrane. Ukoliko rad nije objavljen, potrebno je napisati i: Neobjavljeni doktorski/magistarski/diplomski rad.

4. Radovi u zbornicima, uređivanim knjigama

Bujas, Z. (1971). Psihofizika nekad i danas. U Kongresni odbor (Ur.), Psihološke rasprave. Izvještaj s IV. kongresa psihologa SFRJ (str. 16-29). Bled: Društvo psihologov Slovenije.

Algom, D. (1992). Psychophysical Analysis of Pain: A Functional Perspective. U H.G. Geissler, S.W. Link & J.T. Townsend (Eds), Cognition, information processing, and psychophysics: basic issues (pp. 267-291). Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.

Dakle, piše se:Prezime autora, inicijal imena, u zagradi godina izdavanja. Naslov članka ili poglavlja u knjizi. Urednik(ici) ukoliko postoje (Ur. ili Eds.), naslov knjige ili zbornika, stranice teksta koji se citira. Grad izdavanja: izdavač.

5. Tekst na Web stranicama

U novije vrijeme sve je češći slučaj navođenja podataka koji se nalaze ili se mogu naći putem Interneta. Pri takvom navođenju potrebno je dati što precizniju informaciju kako o samom tekstu tako i o adresi na kojoj se može naći.

Šverko, B., Ur. (2000). Vodič kroz zanimanja - elektroničko izdanje: prilozi vrednovanju profesionalnog usmjeravanja putem Interneta. http://knjiznice.ffzg.hr/info.html#psiho.

Dakle, piše se:Prezime autora (ovdje urednika), inicijal imena, u zagradi godina izdavanja. Naslov teksta. Internetska adresa na kojoj se tekst može pronaći (što preciznija). Ukoliko se neki tekst ne veže uz autora, potrebno je navesti što precizniju adresu.

Izgled popisa referenci

Ukoliko je referenca duža od jednog reda, tekst u ostalim redovima se uvlači (opcija viseće (hang) u Wordu) za 1 cm. Prored unutar pojedine reference je 1, a između referenci treba ostaviti razmak.

Npr.

Algom, D. (1992). Psychophysical Analysis of Pain: A Functional Perspective. U H.G. Geissler, S.W. Link & J.T. Townsend (Eds), Cognition, information processing, and psychophysics: basic issues (pp. 267-291). Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.

Babić, D. (2001). Utjecaj podražajnog konteksta na doživljaj boli izazvan električnom strujom. Neobjavljeni diplomski rad. Zagreb: Odsjek za psihologiju Filozofskog fakulteta u Zagrebu.

Bujas, Z. (1971). Psihofizika nekad i danas. U Kongresni odbor (Ur.), Psihološke rasprave. Izvještaj s IV. kongresa psihologa SFRJ (str. 16-29). Bled: Društvo psihologov Slovenije.

Ellermeier, W., & Westphal, W. (1991). On the «absoluteness» of category and magnitude scales of pain. Perception & Psychophysics, 49 (2), 159-166.

Pinel, J. (2001). Biološka psihologija. Jastrebarsko: Naklada Slap.

Szabo, S. (1971). Neki metodološki problemi Stevensove psihofizike. Neobjavljeni magistarski rad. Zagreb: Odsjek za psihologiju Filozofskog fakulteta u Zagrebu.

7

II. Nekoliko temeljnih pravila tabelarnog i grafičkog prikazivanja

nema previše smisla prikazivati iste podatke i tablično i grafički

1. Tabele

a) Svaka tablica mora imati redni broj i naslov. Naslov mora biti kratak i jasan. Vrlo su česti naslovi iz kojih se ne može shvatiti koji se podaci u tablici nalaze. Ne može se očekivati da će čitalac to saznati iz teksta.

b) Naslov tablice nalazi se iznad tablice, centriran. Tekst Tablica s brojem u italic stilu, centrirano u zasebnom redu. Iza broja tablice ne dolazi točka (vidi primjer ispod). Naslov tablice piše se normalno, ne u italiku. Prored teksta u naslovu tablice je 1 (ne 1,5 kao u ostalom tekstu). Veličina slova je 11 (ne 12 kao u ostalom tekstu).

c) Treba izbjegavati okomite crte u tablicama, a vodoravnim treba odvajati tek zaglavlje tablice od ostalog dijela, ili pak neke cjeline tablice međusobno

d) Vrijednosti u redovima ili pak stupcima treba logički poredati (npr. logično je da se najprije prikaže aritmetička sredina, pa onda standardna devijacija, a ne obrnuto)

e) Ukoliko se neki podatak iz tablice želi istaknuti, to se može učiniti zvjezdicom (npr. statistička značajnost)

f) Navođenje tablice u tekstu radi se preko rednog broja (npr. vidi tablicu 3; ili u tablici 3 nalaze se rezultati...)

g) Tablica treba biti centrirana na stranici

8

Primjer tablice organizirane prema gornjim uputstvima

Tablica 3Aritmetičke sredine i standardne devijacije rezultata na tri različite skale straha od uspjeha kod studenata i studentica I. i IV.

godine psihologije, te značajnost razlike između studenata I. i IV. godine (muških i ženskih zajedno) po pojedinoj skali.

SkaleSpol

ispitanikastudenti I. godine studenti IV. godine

t-testI-IV god.

p

M SD M SD

m 76.5 14.44 81.4 16.45

Pappoina ž 84.3 14.85 82.1 16.77

svi 83.1 15.22 81.9 16.77 1.23 0.34

m 61.7 12.96 65.3 15.57

Goodova ž 64.7 12.91 62.1 14.11

svi 64.3 19.96 63.0 14.61 1.13 0.42

m 86.6 15.17 90.3 15.36

Cohenina ž 96.7 16.19 90.2 16.04

svi 95.1 16.44 90.2 16.44 2.87 0.03*

9

2. Grafički prikazi

a) Svaki grafički prikaz (svaka ilustracija koja nije tablica) mora imati redni broj i naslov te po potrebi i legendu. Svaki grafički prikaz mora biti sam za sebe jasan. Naziv grafičkog prikaza je slika.

b) Redni broj i naslov grafičkog prikaza (slike) nalazi se ispod grafičkog prikaza.

c) Navođenje grafičkog prikaza u tekstu čini se preko rednog broja slike (npr. vidi sliku 1)

d) Tekst Slika i pripadajući redni broj treba biti u italik stilu. Nakon rednog broja dolazi točka. Sadržajni dio opisa slike ne pisati u italik stilu. Veličina slova i prored naslova grafičkog prikaza isti je kao i kod tablica (prored 1, veličina slova 11). Vidi primjer dolje.

e) Grafički prikaz treba biti centriran na stranici

Primjer grafičkog prikaza

Slika 1. Prosječne vrijednosti intenziteta el. struje za doživljaj praga i razinu tolerancije boli u dvije situacije bolnog podraživanja – kada je el. (bolno) podraživanje bilo istovremeno s rješavanjem Stroop zadatka i kada je podraživanje bilo bez pridodanog zadatka.

10

III. Statistički simboli i statističke vrijednosti u tekstu

a) svi statistički simboli, kako u tablicama tako i u tekstu pišu se kosim slovima (italik), osim grčkih slova

b) ukoliko se statistički simboli koriste u tekstu, moraju sadržavati toliko informacija da čitatelji u potpunosti mogu razumjeti tekst. Npr. uz simbole koji označavaju statističku značajnost razlike trebaju se napisati i pripadajući stupnjevi slobode i razina značajnosti, tj. vjerojatnost slučajne pojave:

npr. ukoliko se u tekstu spominju rezultati statističkih analiza, onda treba napisati:

1. kod analize varijance: F(2,40) = 9,45; p<.01; (2 i 40 su stupnjevi slobode)

2. ili za t-test: t(68) = 1.54; p > .05; (68 su stupnjevi slobode)

3. ili za Pearsonov koeficijent korelacije: r(101) = -.65; p< .01 (101 su stupnjevi slobode)

4. kod hi-kvadrat testa treba navesti i stupnjeve slobode i ukupni broj opažanja (npr. χ2(5, N=150) = 9.76; p< .01) (5 su stupnjevi slobode a 150 veličina uzorka)

c) Kod pisanja decimalnih vrijednosti, ne treba pisati nulu prije decimalnog zareza ukoliko vrijednost ne može biti veća od 1 (npr. kod koeficijenata korelacije, kod razine značajnosti). Kod vrijednosti koje mogu biti veće od 1 treba koristiti i nulu ukoliko je dobivena vrijednost manja od jedan. Kao decimalni «zarez» treba koristiti točku.

Npr. p=.017; r(202) =.23; ali primjerice M=0.29 cm.

Simboli nekih najčešće korištenih statitičkih vrijednosti

Simbol značenje Simbol značenje

M aritmetička sredina N ukupni broj ispitanika

SD standardna devijacija n broj ispitanika u subuzorku

df stupnjevi slobode z z - vrijednost

r Pearsonov koeficijent korelacije R koeficijent multiple korelacije

F F-omjer kod analize varijance χ2 hi – kvadrat test

t t - test Σ zbroj

p vjerojatnost rs Spearmanov (rang) k. korelacije

βStandardizirani koeficijent u multiploj regresiji

Cronbachov indeks int. konzistencije

11

KRITERIJUMI ZA KRITICKI OSVRT NA NAUCNOISTRAŽIVACKI RAD (NAUCNOISTRAŽIVACKI CLANAK)

Nakon što ste napisali naucnoistraživacki clanak sa namerom da ga pošaljete redakciji naucnog casopisa, obavezno ga procitajte još nekoliko puta i pokušajte da date odgovore na sljedeca pitanja:

1. SVEUKUPNI UTISAK (najvažnije): Da li je rad znacajan doprinos Psihologiji (pedagogiji) ?

2. UVOD I PREGLED LITERATURE A. Da li je istraživacki plan razvijen unutar razumnog i realno postavljenog teoretskog okvira? B. Da li su savremena i znacajna istraživanja navedena i dobro interpretirana, te da li je dat kriticki osvrt na njihove postupke i rezultate, u odnosu i u okviru analiziranog problema? C. Da li je postavljeni problem jasan, koncizan, moguc da se testira, i izveden na osnovu teorijske postavke i analize dosadašnjih istraživanja?

3. METOD A. Da li su opisane znacajne karakteristike ispitanika, da li je dovoljna velicina uzorka i da li su ispitanici pogodni za istraživanje postavljenog problema? B. Da li je uzorak mernih instrumenata pogodan za istraživanje, te da li su procedure merenja, testiranja, eksperimentalnih i kontrolnih tretmana dovoljno jasno opisani? C. Da li su primenjene adekvatne i korektno realizovane procedure za obradu podataka i statistickog testiranja hipoteza, te da li su opisane u dovoljnim detaljima?

4. REZULTATI A. Da li prikazani rezultati dovoljno i dobro procenjuju izloženi problem? B. Da li je interpretacija rezultata kompletna? C. Da li su tabele i grafikoni prikazani na odgovarajuci i korektan nacin?5. DISKUSIJA A. Da li je uradena diskusija rezultata? B. Da li su rezultati u vezi postavljenog problema, teorije i ranijih nalaza? C. Da li je prisutno previše spekulacije?

6. REFERENCE A. Da li su sve referense u korektnom obliku (APA standard) i da li su kompletne? B. Da li su sve referense u tekstu?

12

C. Da li su svi datumi u referensama tacni, i da li se slažu sa citiranjem u tekstu?

7. ABSTRAKT (KRATAK SADRŽAJ) A. Da li ukljucuje izjavu o svrsi; opis ispitanika, mernih instrumenata i procedure; izveštaj o znacajnim nalazima? B. Da li je abstrakt odgovarajuce dužine?

8. UOPŠTENO A. Da li su navedene kljucne reci? B. Da li su navedena glavna poglavlja? C. Da li su u radu korišcene ružne reci, žargon, vredanje drugih autora, institucija ili ustanova? D. Da li je u radu korišcena odgovarajuca terminologija analiziranih podrucja i problematike? E. Da li su ispitanici zašticeni?

Ako ste na ova pitanja odgovorili u skladu sa zahtevima korektno napisanog naucnog clanka, uredite ga po zahtevima odgovarajuceg casopisa, pošaljite ga na odgovarajucu adresu i sacekajte ishod nezavisnih recenzenata.

U slucaju da vaši odgovori nisu u skladu sa zahtevima korektno napisanog naucnog clanka, izvršite potrebne i dozvoljene korekcije, dopune i modifikacije a zatim, ako smatrate da je clanak spreman za slanje u naucni casopis, ponovite prethodno opisanu proceduru.

13

STRUKTURA SEMINARSKOG RADA...................................................................................................14

FORMAT RADA...........................................................................................................................................141. REZIME...................................................................................................................................................142. UVOD.....................................................................................................................................................143. METOD...................................................................................................................................................14

3a. Uzorak.............................................................................................................................................143b. Instrumenti......................................................................................................................................143b. Metodi analize podataka.................................................................................................................143c. Postupak..........................................................................................................................................14

4. REZULTATI.............................................................................................................................................145. DISKUSIJA...............................................................................................................................................146. REFERENCE............................................................................................................................................147. PRILOZI...................................................................................................................................................148. FORMAT TABELA....................................................................................................................................14

DODATAK 1: ANALIZA GLAVNIH KOMPONENTI...........ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1. SPROVOĐENJE ANALIZE GLAVNIH KOMPONENTI U PROGRAMSKOM PAKETU SPSSERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.UKRATKO O FAKTORSKIM SKOROVIMA NA PRVIM GLAVNIM KOMPONENTAMAERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

DODATAK 2: MULTIPLA REGRESIONA ANALIZA..........ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

DODATAK 3: KANONIČKA DISKRIMINATIVNA ANALIZA...............Error! Bookmark not defined.

14

STRUKTURA SEMINARSKOG (EMPIRIJSKOG/ISTRAŽIVAČKOG )

RADA

Format rada

IMRAD format, koji, između ostalih, propagira Američka psihološka asocijacija, danas je

prihvaćen kao standardni format istraživačkih izveštaja. Akronim IMRAD (Introduction,

Method, Results and Discussion) aludira na ključne segmente rada koje ovaj format

podrazumeva : uvod, metod, rezultate i diskusiju. Uz ove segmente, rad obavezno

podrazumeva i spisak referenci (koji se navodi nakon Diskusije), a neretko i Priloge, koji se daju

nakon spiska referenci. Na početku rada, obično se daje kratak prikaz rada, koji se naziva rezime,

sažetak ili apstrakt, i čija dužina obično ne prelazi 200 - 300 reči. Dakle, sklop rada u IMRAD

formatu podrazumeva sledeće odeljke:

a) rezime

b) uvod

c) metod (uzorak, instrumenti, varijable, metodi analize podataka, postupak)

d) rezultati

e) diskusija

f) reference

g) prilozi

Orijentaciono, seminarski rad bi trebalo da obuhvati 10 do 15 strana teksta.

1. Rezime/ abstrakt

Prvi segment istraživačkog rada je rezime (apstrakt, sažetak). Rezime predstavlja sažeti

prikaz rada, i trebalo bi da sadrži do 250 reči (oko 1400 znakova), pri čemu se teži jezgrovitosti i

informativnosti: poželjno je da se u rezimeu sve relevantne informacije prikažu precizno i

15

razumljivo, a istovremeno koncizno (tj. sa što manje reči). Rezime sadrži najvažnije informacije

iz ostalih segmenata rada. Osnovni problem istraživanja treba formulisati sažeto; problem se u

rezimeu najčešće navodi u izjavnoj formi. Što se tiče uzorka ispitanika, obično se navode podaci

o broju ispitanika, i, okvirno, o polnoj i starosnoj strukturi. Detalji se navode ukoliko to ima

značaja za temu istraživanja; npr. ukoliko se istražuju polne razlike, ima razloga da se navede

procenat ispitanica i ispitanika, a ukoliko se ispituju uzrasne razlike, može se navesti

procentualna zastupljenost starosnih kategorija. Instrumente treba pomenuti, uz navođenje

autora ukoliko je to potrebno (npr. ukoliko je instrument nov i relativno nepoznat čitaocima);

nema potrebe za navođenjem autora ukoliko su instrumenti dobro poznati. Detalji se ne navode,

a dodatne informacije su poželjne ukoliko postoje nedoumice koje je neophodno razjasniti (npr.

u pogledu verzije instrumenta). Osvrt na rezultate može podrazumevati tačno navođenje

konkretnih kvantitativnih podataka (npr. Rezultati ukazuju na značajnu povezanost Traženja

senzacija i dimenzija PEN modela (R = 0,582, p<0,001), pri čemu značajne doprinose predikciji

skora na dimenziji Traženje senzacija daju dimenzije Ekstraverzija (β= 0,643, p<0,001) i

Psihoticizam (β= 0,287, p<0,05)) ili okvirni (ali što precizniji) opis rezultata (npr. Rezultati

ukazuju na statistički značajnu, visoku povezanost Traženja senzacija i dimenzija PEN modela,

pri čemu značajne doprinose predikciji, sa pozitivnim predznakom, daju Ekstraverzija i, u

manjoj meri, Psihoticizam). Drugi pristup je manje informativan (pa i manje poželjan), ali

pogodan ukoliko autor, iz nekog razloga, ne želi ili ne može da „optereti“ rezime suvišnim

kvantitativnim podacima. Ukratko se, ukoliko to obim rezimea dozvoljava, mogu navesti i

osnovni zaključci i implikacije. Za svaki segment rada najčešće su dovoljne po (najviše) dve

rečenice.

Primer dobro napisanog rezimea

U radu je prikazano istraživanje usmereno na ispitivanje relacija između dimenzija

Ajzenkovog modela i Zakermanove (Zuckerman, 1979; 1994) dimenzije traženja senzacija. Na

uzorku od 200 ispitanika oba pola, starosti od 18 do 60 godina, primenjeni su Skala traženja

senzacija (SSS-V) i Ajzenkov upitnik ličnosti (EPQ). Relacije su ispitane primenom multiple

regresione analize, u kojoj je kriterijum bio skor na dimenziji Traženje senzacija, a prediktori

skorovi na dimenzijama PEN modela. Rezultati ukazuju na značajnu povezanost Traženja

16

senzacija i dimenzija PEN modela (R = 0,582, p<0,001), pri čemu značajne doprinose predikciji

skora na dimenziji Traženje senzacija daju dimenzije Ekstraverzija (β= 0,643, p<0,001) i

Psihoticizam (β= 0,287, p<0,05). Rezultati su u neskladu sa tezom (Eysenck & Zuckerman,

1978) o Psihoticizmu kao ključnoj determinanti Traženja senzacija.

Ključne reči: traženje senzacija, Ajzenkov model, impulsivnost

Primer loše napisanog rezimea

U radu je prikazano istraživanje usmereno na ispitivanje relacija između dimenzija Ajzenkovog

modela (dimenzije P, E i N) i dimenzije traženja senzacija. Istraživanje je sprovedeno na uzorku

od 200 ispitanika. U cilju utvrđivanja relacija, primenjeni su odgovarajući upitnici i multipla

regresiona analiza. Rezultati ukazuju na značajnu povezanost Traženja senzacija i dimenzija

PEN modela (R = 0,582, p<0,001). Rezultati su generalno u skladu sa Zakermanovom

(Zuckerman, 1994) tezom o prirodi dimenzije Traženje senzacija.

Ključne reči: ličnost, Ajzenk, Zakerman, traženje senzacija

Zašto je ovaj rezime neadekvatan? U okviru problema ključni konstrukt nije dovoljno precizno definisan.

Informacije o Ajzenkovom modelu su redundantne (pretpostavlja se da su čitaocima već poznate), a uz to i

prikazane na neadekvatan način, skraćenicama. Podaci o uzorku potpuno su izostavljeni. Komentar rezultata je

nepotpun, jer nedostaju parcijalni doprinosi prediktora. Zaključak je suviše uopšten. Imena autora su nepotrebna u

okviru ključnih reči, a termin „ličnost“ je suviše apstraktan.

2. Uvod

Uvodni deo istraživačkog izveštaja zapravo predstavlja uvod u problem istraživanja.

Funkcija uvoda je da čitaocu predstavi teorijsku pozadinu problema istraživanja i da da ubedljive

argumente za važnost problema i potencijalni doprinos istraživanja postojećim znanjima o

17

predmetu istraživanja. Preporučljivo je (mada ne i nužno) da uvodni deo ima strukturu „levka“,

gde se polazi od najopštijih informacija vezanih za problem i kreće ka specifičnim. Takođe,

korisno je krenuti od već poznatih informacija, uz postepeno uvođenje nepoznanica. Ovakav

pristup je koristan jer je problem istraživanja potrebno staviti u kontekst postojećih znanja,

osvrnuti se na nejasnoće i nedoumice i, razmatrajući i poredeći poznate informacije i pitanja na

koja je tek potrebno odgovoriti, obrazložiti njegov značaj.

Skica korektno napisanog uvodnog dela rada sa temom „Relacije dimenzija PEN modela i

Grejovog modela ličnosti“:

„Budući da Grejov model predstavlja reorganizaciju Ajzenkovog modela ličnosti, umesno je

pretpostaviti da između dimenzija ličnosti ta dva modela postoji značajna povezanost (...). Grej

je i eksplicitno pretpostavio kakve se relacije mogu očekivati (...). Rezultati istraživanja Torubie

i saradnika (Torrubia et al., 2001) idu u prilog Grejovim pretpotavkama o relacijama dimenzija

njegovog modela sa neuroticizmom i ekstraverzijom, ali njegova hipoteza o negativnoj korelaciji

anksioznosti i psihoticizma nije potvrđena (...) Shodno tome, može se očekivati...

Osnovni problem ovog istraživanja svodi se na pitanje da li postoji povezanost između

osnovnih dimenzija Ajzenkovog modela ličnosti i dimenzija ličnosti obuhvaćenih Grejovim

modelom, kao i kakva je struktura relacija među njima.“

U uvodnom delu rada, bitno je definisati sve relevantne termine, ali nije neophodno da

definicije budu na samom početku rada. Zapravo, trebalo bi ih uvrstiti u odeljak u kom će

delovati najinformativnije i najrazumljivije za čitaoca. Obično se na kraju uvoda izlaže problem

istraživanja. Problem se najčešće može iskazati u formi pitanja (upitne rečenice), koja, u

konkretnom slučaju, može glasiti npr. Osnovni problem istraživanja može se izraziti pitanjem

„Postoji li povezanost između dimenzije Anksioznost iz modela Velikih pet i dimenzija

Ajzenkovog PEN modela“ ili „Problem istraživanja svodi se na pitanje „Postoje li međupolne

razlike u pogledu osobina ličnosti prema alternativnom petofaktorskom modelu“ , „Problem

istraživanja može se izraziti pitanjem ’Kakva je faktorska struktura prostora merenja skale

Ekstraverzija upitnika EPQ-102’“ , i sl. Često formulaciju problema sledi navođenje nekih

očekivanja rezultata, koja proizilaze iz prethodnih istraživanja i problema; ta očekivanja poznata

su kao hipoteze. S obzirom da istraživanja koja se sprovode za potrebe izrade seminarskih

18

radova spadaju u grupu eksplorativnih i korelacionih, i bave se relacijama između konstrukata

odnosno razlikama između grupa, hipoteze nije nužno, a najčešće ni moguće, formulisati sa

preciznošću kojom se to čini u eksperimentalnim istraživanjima. Najbolje bi bilo da očekivanja

od rezultata budu formulisana poput „Nalazi prethodnih studija (Abc, 2001; Def, 2002) sugerišu

da je anksioznost iz petofaktorskog modela u najvišoj korelaciji sa Neuroticizmom iz PEN

modela“ ili „Na osnovu rezultata prethodnih istraživanja (Ghi, 2003; Jkl, 2004), može se

očekivati da će muškarci postizati više skorove na Agresivnosti, a žene na Neuroticizmu“,

odnosno „S obzirom da se, u prostoru merenja skale Ekstraverzija, u prethodnim studijama

(Mno, 2005; Prs, 2006) kao najstabilnije pokazalo trofaktorsko rešenje, sa dimenzijama

Socijabilnost, Aktivitet i Asertivnost, ekstrakcija ovih, ili sadržinski sličnih dimenzija može se

očekivati i u ovom istraživanju“.

3. Metod

Odeljak metod obuhvata celine uzorak, instrumenti, varijable, postupak i metodi analize

podataka.

3a. Uzorak

U okviru odeljka uzorak, potrebno je dati informacije o broju ispitanika, polnoj i

starosnoj strukturi uzorka. Takođe, preporučljivo je navesti i podatak o vrsti uzorka. (U ovim

istraživanjima, uzorak je prigodan, što odgovara eksplorativnoj prirodi ovih korelacionih

istraživanja.) Ukoliko se tema rada odnosi na razlike između kategorija ispitanika (npr. polne ili

uzrasne razlike), potrebno je navesti i broj ispitanika u kategorijama. Informacije o polnoj i

starosnoj strukturi moguće je navesti u tekstu ili tabelarno, ali ne na oba načina istovremeno.

Primer: prikaz podataka o uzorku

19

3b. Instrumenti

U ovom odeljku, potrebno je navesti sve relevantne podatke o primenjenim

instrumentima. To podrazumeva podatak o autoru instrumenta, broju stavki, formatu odgovora,

predmetima merenja odnosno supskalama, i nekim metrijskim karakteristikama (ovom prilikom,

dovoljno je samo prokomentarisati pouzdanost instrumenta merenu Kronbahovom alfom).

Ukoliko postoji mogućnost, navesti i neke dodatne podatke, poput godine konstrukcije i sl.

Ukoliko instrument ima više formi ili više verzija, neophodno je precizno naznačiti koja forma /

verzija je primenjena u istraživanju. Sve podatke je neophodno potkrepiti referencama.

Primer: »Upitnik ZKPQ-50-CC, čiji su autori Zakerman i Kulman (Zuckerman & Kuhlman,

1994) namenjen je proceni pet dimenzija ličnosti alternativnog petofaktorskog (Zakermanovog)

modela ličnosti. Upitnik obuhvata 50 stavki sa binarnim formatom odgovora, koje su grupisane u

5 supskala (Aktivitet, Agresivnost / Hostilnost, Socijabilnost, Impulsivno traženje senzacija i

Anksioznost / Neuroticizam) sa po 10 ajtema. Upitnik ima prihvatljive metrijske karakteristike;

pouzdanost izražena Kronbahovim alfa koeficijentom za skalu Aktivitet iznosi α=0,783, za skalu

Deskriptivni statistički pokazatelji za varijablu STAROST

N Minimum Maksimum AS SD

STAROST 526 18 62 28,023 10,122 N 526

Tabela frekvencija za varijablu STAROSNE KATEGORIJE

Frekvencija Procenat

1 61 11,597 2 257 48,859 3 132 25,095 4 76 14,449

Ukupno 526 100

20

Tabela frekvencija za varijablu POL

Frekvencija Procenat

1 245 46,578 2 281 53,422

Ukupno 526 100

Agresivnost / Hostilnost α=0,632, za Socijabilnost α=0,714, za Impulsivno traženje senzacija

α=0,69, i za Anksioznost / Neuroticizam α=0,788.«

3b. Metodi analize podataka

U odeljku metodi analize podataka potrebno je opisati sve statističke tehnike korišćene

za obradu podataka. Iako to može delovati redundantno, potrebno je pomenuti i tehnike koje su

korišćene za operacionalno definisanje varijabli. U ovom odeljku, potrebno je pomenuti šta je

podrazumevao početni skup varijabli (odnosno koje varijable su činile početni skup), osvrnuti se

na način operacionalnog definisanja varijabli (npr. da li su korišćeni sumacioni ili faktorski

skorovi), i navesti status varijabli u analizama.

Bitno je objasniti i razloge za primenu određenog statističkog postupka. Npr.: „U cilju

utvrđivanja latentne strukture prostora merenja upitnika MPQ, primenjena je analiza glavnih

komponenti, u kojoj su početni skup varijabli činili odgovori na stavke upitnika MPQ“ , odnosno

„U cilju uvtrđivanja povezanosti dimenzije Socijabilnost i osobina ličnosti primenjena je

multipla regresiona analiza, u kojoj je kriterijska varijabla bio faktorski skor na prvoj glavnoj

komponenti...“, ili „U cilju utvrđivanja starosnih razlika na stavkama skale Socijabilnost,

sprovedena je serija t- testova...“ Potrebno je navesti sve etape procesa analize podataka i sve

primenjene statističke procedure.

Segment vezan za varijable podrazumeva sledeće :

a) Podatke o početnom skupu varijabli, što je, u principu, broj stavki korišćenih

upitnika. Npr. : „Početni skup varijabli činili su odgovori na 50 stavki upitnika

ZKPQ-50-CC...“

b) Podatke o načinu operacionalnog definisanja varijabli1. U empirijskim

istraživanjima, podatak o načinu „merenja“, odnosno kvantifikacije varijable,

1 Ukoliko su varijable operacionalno definisane kao faktorski skorovi na prvim glavnim komponentama, pri interpretaciji rezultata izuzetno je važno imati na umu sadržaj prvih glavnih komponenti, budući da on odražava sadržaj konstrukata koji se interpretiraju.

21

veoma je važan za razumevanje celokupne procedure obrade podataka. Stoga

je, u okviru ovog odeljka, neophodno navesti kako su varijable operacionalno

definisane (sumacioni skorovi, faktorski skorovi na prvim glavnim

komponentama supskala, itd.). Npr. : „Osobine ličnosti Telegenovog modela

operacionalno su definisane kao faktorski skorovi na prvim glavnim

komponentama supskala upitnika MPQ“.

c) Podatke o „statusu“ varijabli u analizama (zavisne / nezavisne,

kriterijske / prediktorske...) Obično se u svakom istraživanju primenjuje

nekoliko statističkih postupaka obrade podataka. U tom slučaju je neophodno

navesti koje varijable su uključene u svaki od tih postupaka. Na primer, ako je

u istraživanju primenjena faktorska analiza u cilju sažimanja početnog skupa

varijabli, da bi se faktorski skorovi koristili u daljim analizama (kanonička

analiza, diskriminaciona analiza...), onda je varijable neophodno definisati na

sledeći način: "Početni skup varijabli činili su odgovori ispitanika na ….(broj)

ajtema upitnika…(naziv upitnika) i … (broj) ajtema upitnika….(naziv

upitnika). U diskriminacionoj (kanoničkoj, regresionoj...) analizi korišćeni su

faktorski skorovi na prvim glavnim komponentama supskala upitnika (naziv

upitnika)." U slučaju kada 2 ili više setova varijabli nemaju ravnopravan status

u analizi, potrebno je definisati šta su nezavisne, a šta zavisne varijable. Pri

tome, treba obratiti pažnju da se, pri definisanju statusa varijable, obavezno

navodi njena operacionalna definicija, a ne samo naziv varijable. Ispravno bi,

stoga, bilo sledeće određenje statusa varijable: „U multiploj regresionoj

analizi, kriterijska varijabla bio je faktorski skor na prvoj glavnoj komponenti

skale Socijabilnost...“, ili eventualno „Kriterijska varijabla bila je

socijabilnost, operacionalno definisana kao faktorski skor na prvoj glavnoj

komponenti skale Socijabilnost...“. Pogrešno bi bilo navesti samo „Kriterijska

varijabla bila je socijabilnost“, bez podatka o načinu na koji je Socijabilnost

operacionalno definisana, odnosno „izmerena“.

Slede primeri formulacije sadržaja odeljka Metodi analize podataka:

22

Primer 1: U cilju utvrđivanja strukture odgovora ispitanika na upitniku SPSRQ

primenjena je analiza glavnih komponenti. Za određivanje broja značajnih glavnih komponenti,

korišćen je Scree kriterijum, a glavne komponente zadržane u analizi rotirane su u Promax

poziciju.

Primer 2: U cilju redukcije početnog skupa varijabli primenjena je analiza glavnih

komponenti. Odgovori ispitanika na upitniku ZKPQ i EPQ su svedeni na prve glavne

komponente supskala. Relacije dimenzije Neuroticizam PEN modela i dimenzija alternativnog

petofaktorskog modela ličnosti ispitane su primenom multiple regresione analize, u kojoj je

kriterijska varijabla bio faktorski skor na prvoj glavnoj komponenti supskale Neuroticizam

upitnika EPQ, a skup prediktorskih varijabli činili su faktorski skorovi na prvim glavnim

komponentama supskala upitnika ZKPQ-50-CC.

Primer 3: U prvoj fazi analize podataka primenjena je analiza glavnih komponenti u cilju

redukcije početnog skupa varijabli. Za utvrđivanje razlika između grupa primenjena je kanonička

diskriminativna analiza, u kojoj je grupišuća (kriterijska) varijabla bila pripadnost starosnoj

kategoriji, a skup kvantitativnih (prediktorskih) varijabli su činili faktorski skorovi na prvim

glavnim komponentama supskala upitnika Lexi.

Primer 4: Za utvrđivanje razlika između grupa primenjena je kanonička diskriminativna

analiza, u kojoj je grupišuća varijabla bila pripadnost starosnoj kategoriji, a skup kvantitativnih

varijabli su činili odgovori ispitanika na stavkama skale Negativna emocionalnost upitnika Lexi.

3c. Postupak

U okviru odeljka postupak, u slučaju klasičnog upitničkog ispitivanja u postupku navodi

se samo gde je, kada i na koji način istraživanje sprovedeno. Npr.: »Istraživanje je sprovedeno

tokom novembra 2007, na gradskom području Novog Sada. Ispitanicima su upitnici zadavani

grupno, a ispitivanje je bilo anonimno.« Ponekad se, ukoliko za to postoji valjan razlog, navodi i

23

vreme koje je ispitanicima bilo potrebno za popunjavanje upitnika, te eventualni komentari

ispitanika i problemi koji su se javili tokom ispitivanja.

4. Rezultati

U okviru odeljka rezultati, potrebno je dati tabelaran prikaz rezultata primenjenih analiza, uz

komentare značajnih rezultata ispod svake tabele. Bitno je istaći da odeljak Rezultati ne

podrazumeva psihološku interpretaciju rezultata, već pre svega njihov opis i razjašnjenje.

U primeru je dat komentar dela rezultata istraživanja usmerenog na utvrđivanje relacija

osobine ličnosti x i osobina ličnosti iz modela y. Primenjena je multipla regresiona analiza.

Regresioni model je statistički značajan na nivou p<0,001. Koeficijent multiple korelacije iznosi

0,75, što ukazuje na visoku povezanost kriterijske varijable i skupa prediktora. Koeficijent

determinacije sugeriše da se, na osnovu prediktorskog skupa, može objasniti oko 56% varijanse

kriterijske varijable.

5. Diskusija

Koeficijent multiple korelacije

R R² Korigovani

R² Std.

greška

1 0,75 0,562 0,559 0,664

Procena statističke značajnosti regresionog modela

Suma

kvadrata

broj stepeni slobode

Prosečni kvadrat F p

Regresija 293,553 4 73,388 166,407 0,000 Rezidual 228,447 518 0,441 Ukupno 522 522

24

Diskusija bi trebalo da sadrži psihološku interpretaciju rezultata, sa akcentom na

objašnjenju (tj. odgovoru na pitanje zašto), a ne opisu rezultata. Moguće je dati nekoliko

različitih hipotetskih objašnjenja za svaki rezultat. Dobra diskusija podrazumeva integraciju

rezultata, uz komentare u odnosu na dosadašnja istraživanja ili neke teorijske pretpostavke. Na

kraju diskusije, poželjno je dati osvrt na rezultate u širem teorijskom kontekstu.

U diskusiji se rezimiraju odgovori na pitanja postavljena u uvodu. Na početku diskusije,

potrebno je osvrnuti se na postavljene ciljeve istraživanja, i prokomentarisati da li je istraživanje

dalo odgovore na postavljena pitanja. Neka od bitnih pitanja na koje je u Diskusiji potrebno

odgovoriti su da li se rezultati slažu sa postojećim; da li istraživanje nudi novu perspektivu

problema; šta bi mogao biti sledeći korak. Obično se diskusija organizuje tako da se rezultati

interpretiraju onim redom kojim su i navođeni u odgovarajućem odeljku, ali ih je neophodno

integrisati, i interpretirati u širem kontekstu. Ponavljanje teksta koji je već naveden u odeljku

„rezultati“ je nepotrebno i nepoželjno. Takođe, sadržaj diskusije trebalo bi da proističe isključivo

iz nalaza istraživanja i informacija povezanih s njima. U diskusiji ne bi trebalo navoditi ništa što

nema veze s istraživanjem. Pri interpretaciji, neophodno je dovesti u vezu vlastite nalaze sa

nalazima prethodnih studija (to može biti od velike pomoći pri interpretaciji), ali u odeljku

Diskusija ne treba ponovo elaborirati teorijske koncepcije. Poželjno je biti u razumnoj meri

kritičan prema primenjenim metodima, ukoliko postoje razlozi za to. Poželjno je da se rezultati

sagledaju (ukoliko je to moguće) iz različitih aspekata, a moguće je interpretirati ih i sa potpuno

suprotnih pozicija. Zaključak (koji se može dati i kao poseban odeljak) služi za, kratak i uopšten,

osvrt na glavne rezultate, njihove implikacije, i moguće probleme koji se mogu ispitati u

budućim istraživanjima.

6. Reference2

U kolokvijalnom govoru, termin „citiranje“ obično podrazumeva doslovno navođenje

nečijih reči. U kontekstu naučnog rada, taj termin označava svako pozivanje na neki izvor iz

literature. To može biti parafraza (dakle, ono što bi se kolokvijalno najpre moglo nazvati

2 delom preuzeto iz Uputstva autorima časopisa „Primenjena psihologija“

25

„prepričavanjem“), ali i doslovno navođenje. Bitno je istaći da svako pozivanje na izvor iz

literature mora biti praćeno navođenjem tog izvora. Sve reference navedene u radu moraju se

nalaziti na spisku literature (i obrnuto).

Imena stranih autora navode se u originalu ili u srpskoj transkripciji, fonetskim pisanjem

prezimena, a zatim se u zagradi navodi izvorno, uz godinu publikovanja rada, npr: Dimanš

(Dimanche, 1990). Odluka o korišćenju originala ili transkripcije prepušta se autorima, ali izbor

mora biti dosledan u celom radu. Ukoliko su dva autora rada, oba se navode u tekstu. Ukoliko

rad ima od 3 do 5 autora, u prvom navodu se pominju imena svih, a u kasnijim navodima

prezime prvog autora i skraćenica „et al.“. Ukoliko rad ima šest ili više autora, navodi se samo

ime prvog i skraćenica „et al.“. U spisku literature navode se samo reference na koje se autor

pozvao u radu, abecednim redom po prezimenima autora.

Bibliografska jedinica knjige treba da sadrži prezime i inicijale autora, godinu izdanja,

naslov knjige (kurzivom), mesto izdanja i izdavača, npr: Pantić, D. (1990). Promene vrednosnih

orijentacija mladih u Srbiji. Beograd: Institut društvenih nauka.

Poglavlje u knjizi navodi se na sledeći način: Day, R. L. (1988). Measuring preferences.

U R. Ferber (Ed.) Handbook of marketing reasearch (pp. 112 - 189). New York: McGraw-Hill.

(Napomena: naslovi stranih publikacija treba da budu dati u rečeničnom formatu, alias „sentence

case“-u, sa početnim velikim slovom i ostalim malim. Ukoliko rad ima podnaslov, on se od

naslova odvaja sa dve tačke, i počinje velikim slovom.)

Članak u časopisu treba da sadrži prezime i inicijale autora, godinu izdanja u zagradi,

naslov članka, puno ime časopisa (kurzivom), volumen (kurzivom) i stranice, npr: Dweck, C. S.

& John, A. T. (1986). Motivational processes affecting learning. American Psychologist, 41,

1040-1048. (Napomena: nazivi članaka pišu se u rečeničnom formatu, u kom je samo prvo

početno slovo veliko. Nazivi časopisa na engleskom jeziku pišu se tako da početna slova svih

reči, izuzev veznika, budu velika.)

Kada je reč o web dokumentu, navodi se ime autora, godina, naziv dokumenta

(kurzivom), datum kada je sajt posećen, i Internet adresa sajta, npr.: Degelman, D. (2000). APA

Style Essentials. Retrieved May 18, 2000 from: http://www.vanguard.edu/psychology/apa.pdf

26

Ako se jedan autor navodi više puta, navodi se po redosledu (godini) publikovanja

reference, odnosno (ako ima koautore) po prezimenu prvog koautora. Ukoliko se navodi više

radova istog autora u jednoj godini, godine treba da budu označene slovima a, b, c, polazeći od

najskorije npr. (1995a), (1995b). Navođenje nepublikovanih radova (npr. rezimea sa naučnog

skupa, manuskripta i sl.) nije poželjno. Ukoliko je takvo navođenje baš neophodno, treba navesti

što potpunije podatke. Npr:

Mitrović, D. (2004). Upitnička provera psihoanalitičkog konstrukta Elektra kompleksa

putem poliemocionalnog načina odgovaranja. Nepublikovana doktorska disertacija. Filozofski

fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad.

7. Prilozi

Tabele koje nisu od primarne važnosti za razumevanje rezultata, a sadrže bitne

informacije, uvrštavaju se u priloge. Ovo se prevashodno odnosi na rezultate analiza koji, zbog

preglednosti ili nekih drugih (pre svega tehničkih) razloga nisu uvršteni u odeljak Rezultati.

Ukoliko su neke od varijabli operacionalno definisane kao faktorski skorovi na prvim glavnim

komponentama, neophodno je da se u Priloge uvrsti struktura prvih glavnih komponenti. Pored

toga, neophodno je priložiti i korišćene instrumente.

8. Format tabela

Tabele i grafikoni treba da budu sačinjeni u Wordu ili nekom Word-kompatibilnom

formatu. Tabele i grafikone iz statističkih paketa treba prebaciti u Word. Isti podaci ne mogu se

prezentovati i tabelarno i grafički. Isti podaci dati u tabeli ili na grafikonu ne smeju se ponavljati

i u tekstu, već se može samo pozvati na njih. Svaka tabela treba da bude označena brojem, sa

adekvatnim nazivom, npr.

Tabela 2.

Pouzdanost varijabli

27

Poželjno je da broj tabele bude istaknut masnim slovima (bold), a da naziv tabele bude

dat u sledećem redu, kurzivom, kako je pokazano primerom. Broj i naziv tabele nalaze se iznad

tabele. Tabele ne treba da sadrže vertikalne linije. Redovi tabele ne treba da budu razdvojeni

linijama, ali zaglavlje tabele treba da linijom bude odvojeno od podataka. Horizontalne linije

dozvoljene su i u okviru samog zaglavlja, ukoliko to doprinosi preglednosti tabele.

Korektan prikaz tabela:

Tabela 1. Obuhvat varijanse

Inicijalno rešenjeKarakteri

stični koren

Procenat varijanse

Kumulativni procenat

1 3.766 37.659 37.6592 1.450 14.504 52.1623 .936 9.359 61.522

Vrednosti u tabelama treba da budu date u sredini kolone, sa decimalnim mestima

pozicioniranim levim tabulatorom.

Nekorektan prikaz tabela:

Tabela 1Obuhvat varijanse

Inicijalno rešenjeKarakteri

stični koren

Procenat varijanse

Kumulativni procenat

1 3,766 37,659 37,6592 1,450 14,504 52,1623 ,936 9,359 61,522

28