Uvod u Forex - Analiza i Istraživanjaanaliza.fxlider.com/pdf/Slobodan-Slovic-AL.pdf · Historia e shkurtër e FOREX-it dhe pjesëmarrësit në treg ... përderisa Pierre për blerjen

FFOORREEXX

SSii ttëë ppëërrffiittoosshh nnggaa

nnddrryysshhiimmeett ee kkuurrsseevvee

ddeevviizzoorree

Beograd 2008

Slobodan Slović - FOREX tregtimi (kursi themelor)

2

1. HYRJE NË HYRJE .................................................................... Error! Bookmark not defined.

Pse është i rëndësishëm kursi devizor?

2. HYRJE NË FOREX ................................................................... Error! Bookmark not defined.

Çka është Forex ............................................................................... Error! Bookmark not defined.

Historia e parave

Roli i Bankës qendrore dhe masa e parave ...................................... Error! Bookmark not defined.

Masa e parave ............................................................................. Error! Bookmark not defined.

Tregëtimi me deviza dhe kurset devizore ....................................... Error! Bookmark not defined.

Historia e shkurtër e FOREX-it dhe pjesëmarrësit në treg ............. Error! Bookmark not defined.

Historia e Forex-it ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

Pjesëmarrësit në tregun FOREX ................................................ Error! Bookmark not defined.

3. SI BËHET TREGËTI NË FOREX ............................................. Error! Bookmark not defined.

Etiketimi i valutave dhe çiftet valutore ........................................... Error! Bookmark not defined.

Valuta themelore dhe kontra valuta .......................................... Error! Bookmark not defined.

Kuotimi direkt dhe indirekt ...................................................... Error! Bookmark not defined.

Llogaritja e P&L (bilanci i suksesit, përfitimit ose humbjes) .......... Error! Bookmark not defined.

Rollover interesi............................................................................... Error! Bookmark not defined.

Margin tregëtimi .............................................................................. Error! Bookmark not defined.

Llojet e urdhëresave për tregëtim ................................................................................................... 30

Market order (urdhëri sipas çmimit të tregut) ............................................................................ 30

Limit urdhëri ............................................................................................................................... 31

Stop urdhëri (Trailing stop) ........................................................................................................ 32

Entry urdhëri ............................................................................................................................... 32

Llojet e llogarive të cilat mund t'i hapni te Forex brokeri............... Error! Bookmark not defined.

Profilet e valutave ............................................................................................................................ 34

4. ANALIZA FUNDAMENTALE................................................. Error! Bookmark not defined.

Kursi devizor në afat të gjatë .......................................................................................................... 36

Faktorët të cilët ndikojnë në kursin devizor .................................................................................... 37

Kursi devizor në afat të shkurtër ..................................................................................................... 39

Kushti i paritetit të normave të interesit .................................................................................... 40

Barazpesha në tregun devizor .................................................................................................... 41

Ndryshimet në kursin devizor të balancuar: dy shembuj .......................................................... 43

Pasqyrë e treguesve të rëndësishëm fundamental - EUR ................................................................ 47

Pasqyrë e treguesve të rëndësishëm fundamental - USD ................................................................ 49

Kalendari i raporteve ekonomike ................................................................................................... 67

Faktorët tjerë me rëndësi në tregun forex ....................................................................................... 68

Problemet politike ..................................................................................................................... 68

Faktorët shoqëror ........................................................................................................................ 68

Deklaratat e njerëzve me ndikim ............................................................................................... 68

Ari dhe nafta .............................................................................................................................. 69

Praktika e zakonshme "fundamentaliste"........................................................................................ 71

Tejkalimi i të dhënave të publikuara Odstupanje objavljenih podataka ..................................... 71

Carry Trades ............................................................................................................................... 72

Ndërlidhshmëria me berzën e aksioneve ................................................................................... 73

Tregëtimi në bazë të lajmeve dhe ndodhive ............................................................................... 73

5. ANALIZA TEKNIKE ................................................................ Error! Bookmark not defined.

Postulatet themelore ........................................................................ Error! Bookmark not defined.

Hapat themelore në analizë ........................................................ Error! Bookmark not defined.

Llojet themelore të diagrameve ...................................................... Error! Bookmark not defined.

Diagrami me vija ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

Shufra (Bar chart) ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

Shtyllat ........................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Point & Figure ............................................................................ Error! Bookmark not defined.

Qirinj japonez ............................................................................. Error! Bookmark not defined.


3

Trendët ............................................................................................. Error! Bookmark not defined.

Llojet e trendëve ......................................................................... Error! Bookmark not defined.

Vijat e përkrahjes dhe rezistencës (Support and Resistance) .... Error! Bookmark not defined.

Kanalet ........................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Formacionet e ndryshimeve të trendit ........................................ Error! Bookmark not defined.

Formacionet e vazhdimit të trendit ............................................. Error! Bookmark not defined.

Qirinj japonez .................................................................................. Error! Bookmark not defined.

Struktura e qiriut ......................................................................... Error! Bookmark not defined.

Qiriu i gjatë (Long day) .............................................................. Error! Bookmark not defined.

Qiriu i shkurtër ........................................................................... Error! Bookmark not defined.

Marubozu .................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Spinning Tops ............................................................................. Error! Bookmark not defined.

Doji ............................................................................................. Error! Bookmark not defined.

Dragonfly Doji............................................................................ Error! Bookmark not defined.

Gravestone Doji .......................................................................... Error! Bookmark not defined.

Four Price Doji ........................................................................... Error! Bookmark not defined.

Long Legged Doji ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

Black Hammer (Black Paper Umbrella) ..................................... Error! Bookmark not defined.

Inverted Black Hammer ............................................................. Error! Bookmark not defined.

White Hammer (White Paper Umbrella) .................................... Error! Bookmark not defined.

Inverted White Umbrella ............................................................ Error! Bookmark not defined.

Engulfing formacionet ................................................................ Error! Bookmark not defined.

Harami ........................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Morning Star ............................................................................... Error! Bookmark not defined.

Evening star (Ylli i mbrëmjes) ................................................... Error! Bookmark not defined.

Three white soldiers ................................................................... Error! Bookmark not defined.

Gepët ................................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Valët e Eliotit (Elliott Waves) ........................................................ Error! Bookmark not defined.

Fibonaçi numrat dhe nivelet ........................................................... Error! Bookmark not defined.

Tregues teknik ................................................................................ Error! Bookmark not defined.

Mesataret lëvizëse ..................................................................... Error! Bookmark not defined.

Mesatarja e thjeshtë lëvizëse (Simple Moving Average – SMA) ............. Error! Bookmark not

defined. Mesatarja lëvizëse e ponderuar (Wighted Moving Average – WMA) ..... Error! Bookmark not

defined. Mesatarja lëvizëse eksponente (Exponential Moving Average – EMA) .. Error! Bookmark not

defined. Aplikimi i mesatareve lëvizëse në tregtinë e bursave ................ Error! Bookmark not defined.

Bollinger Bands .......................................................................... Error! Bookmark not defined.

Oscilatorët................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Indeksi i fuqisë relative (Relative Strength Indeksi – RSI) ....... Error! Bookmark not defined.

Treguesi Stohastik (Stochastic) .................................................. Error! Bookmark not defined.

MACD Indeksi i konvergjencës/divergjencës të mesatareve lëvizëse ..... Error! Bookmark not

defined. Konkludimi për ndryshueshmërinë e oscilatorit

6. MENAXHIMI I RREZIKUT ..................................................... Error! Bookmark not defined.

Madhësia e trejdit dhe rregulla e rrezikut 2% ............................................................................... 124

Nëse humbi X%, sa më nevojitet të “kthehem” ............................................................................ 124

Hexhing ......................................................................................................................................... 125

Tregtimi me strategji ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

Stilet e tregtisë ............................................................................................................................... 127

Skalpimi ...................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Daytrading ................................................................................................................................ 128

Swing Trading .......................................................................................................................... 128

Position trading ......................................................................................................................... 129


4

Cilin stil duhet zgjedhur? ......................................................................................................... 129

7. HYRJE NË PSIKOLOGJINË E TREGTIMIT .......................... Error! Bookmark not defined.

Shembulli i Roshildit ...................................................................... Error! Bookmark not defined.

Marrja e vendimeve në bazë të fakteve dhe paragjykimeve ......................................................... 130

Masat nuk e dinë .................................................................................. Error! Bookmark not defined.


5


6

1. HYRJE NË HYRJE

Shumica e shteteve në botë kanë valutën e vet. Serbia ka dinarin, SHBA-të kanë dollarin, në Unionin

monetar evropian valuta është euro, në Brazil është reali, kurse në Indi rupi. Tregëtia në mes të

shteteve nënkupton shkëmbimin e ndërsjellë të valutave të ndryshme (shpesh këto janë depozitet

bankare të denominuara në valuta të ndryshme). Kur ndonjë kompani amerikane blen mallin e huaj,

shërbime ose instrumenta financiare, dollarët amerikan duhe të shkëmbehen me valutën e huaj.

Vlera e ndonjë valute në krahasim me ndonjë thetër quhet kurs devisor. Ai ndikon në ekonomi dhe në

përditshmërinë tonë sepse kur vlera e valutës vendore rritet në krahasijm me valutën e huaj malli i

huaj bëhet më i lirë për neve, kurse malli jonë bëhet më i shtrenjtë për të huajt.

Tregëtia me deviza dhe depozitet bankare të deminuara në valuta të caktuara zhvillohet në tregun

devizor. Transaksionet të cilat kryhen në tregun devizor përcaktojnë kursin devizor në mes të

valutave, kurse ai përcakton çmimin e blerjes së mallit të huaj dhe instrumentave financiare.

Ekzistojnë dy lloje të transaksioneve financiare. Ato primare quhen spot transaksione (prompte) dhe

nënkuptojnë shkëmbimin momental (brenda dy ditëve) të depoziteve bankare. Transaksionet

terminore nënkuptojnë shkëmbimin e depoziteve bankare në ditën e caktuar në të ardhmen. Kursi spot

(prompt) është kurs devizor për transakcionin prompt (spot), kurse kursi devizor terminor është kurs

për transaksionin terminor.

Kur vlera e ndonjë valute rritet, themi se ka ardhur deri te apresiacioni, kurse kur vlera e saj

zvogëlohet , themi se ka ardhur te depresiacioni në krahasim me ndonjë valutë tjetër. Në fillim të vitit

1999, euro për shembull ka vlejtur 1,18 dollar, kurse më 5 shkurt, 2003 vlera e tij ka qenë 1,08 dollar.

Pra, Euro ka depresuar për 8%, dmth.

(1,08 - 1,18) / 1,18= -0,08 = - 8%.

Krahas kësaj, nëse marrim parasysh se vlera e dollarit në fillim të vitit 1999 ka qenë 0,85 euro për

dollar, kurse më 5 shkurt 2003 ka qenë 0,93 euro për dollar, mund të themi se dollari amerikan ka

apresuar për 9%: (0,93-0,85)/0,85=0,09=9%.

Pse është i rëndësishëm kursi devizor?

Kursi devizor është i rëndësishëm sepse ndikon në çmimin relative të mallit vendor dhe të huaj.

Çmimi i mallit francez në dollar përcaktohet në bazë të interakcionit të dy faktorëve: çmimi i mallit

francez në euro dhe kursi devizor në mes të euros dhe dollarit.

Supozojmë se zonja Smith nga Njujorku është adhuruese e verës dhe ka vendosur të blejë një shishe

verë Chateau Lafite Rothchild nga viti 1961 (thone se kjo ka qenë vjelje shumë e mirë) për të

pasuruar kolekcionin e saj. Nëse çmimi i verës në në Francë ka qenë 1.000 eur, kurse kursi devizor

1,08 dollar për euro, vera e zonjës Smith do të kushtojë 1.080 dollar (d.m.th. 1.000 euro X 1,08 dollar

për euro). Supozojmë edhe se zonja Smith ka shtyer blerjen e saj për dy muaj dhe deri më atëherë euro

ka apresuar në 1,20 dollar për euro. Nëse çmimi vendor i shishes së verës Chateau Lafite Rothchild

edhe më tej është 1.000 euro, çmimi i saj në dollar do të rritet prej 1.080 dollar në 1.200 dollar.

Por, apresiacioni i valutës së njëjtë do të bëjë që çmimi i mallit të huaj në atë shtet të jetë më i lirë.

Nëse kursi devizor është 1,080 për euri, për kompjuterin Compaq i cili kushton 2.000 dollar, Pierre, i

cili është programmer në Francë do të paguar 1.852 euro; nëse kursi devizor rritet në 1,20 dollar,

kompjuteri do t’i kushtojë vetëm 1.667 euro.


7

Depresiacioni i euros zvogëlon çmimin e mallit francez në Amerikë, por rrit çmimin e mallit amerikan

në Francë. Nëse vlera e euros bie në 0,90 dollar, zonja Smith shishen e verës Chateau Lafite Rothchild

do t’a paguaj gjithsej 900 dollar në vend të 1.080 dollar, përderisa Pierre për blerjen e kompjuterit

Compaq duhet të ndajë 2.222 euro, e jo 1.852 euro.

Shembujt na çojnë në këtë konkludim: Kur valuta e ndonjë vendi apreson (kur vlera iu rritet në

krahasim me valutat tjera), malli i atij shteti në shtetin e huaj bëhet më e shtrenjtë, kurse mall ii huaj

në atë vend bëhet më i lirë (nëse çmimet vendore në të dyja shtetet nuk ndryshojnë). Përkundër kësaj,

kur valuta e ndonjë vendi depreson, mall ii saj në vend të huaj bëhet më i lirë, kurse malli i huaj në atë

shtet bëhet më i shtrenjtë.

Apresiacioni i valutës ia vështirëson prodhuesve vendor që mallin e vet t’a shesin në shtet të huaj dhe

rrit konkurrencën e mallit të huaj në tregun vendor sepse ajo është më e lirë. Apresiacioni i dollarit

nga viti 1980 deri në fillim të vitit 1985 ka dëmtuar ekonominë e SHBA-ve. Për shembull, industria

amerikane e çelikut nuk ka qenë e tronditur veëm për shkak se shitja e çelikut amerikan në shtete të

tjera ka rënë spese ai ka qenë më i shtrenjtë por ehde për shkak se shitja relativisht e lirë e çelikut të

shteteve të huaja në SHBA u rrit. Edhe pse apresiacioni i dollarit amerikan ka dëmtuar disa kompani

vendore, për konsumatorët amerikan kjo ka qenë me interes sepse malli i huaj ka qenë më i lirë. Për

shkak të dollarit të fortë kanë rënë çmimet e video rekorderëve dhe fotoaparateve japonez si dhe

çmimi i aranzhmaneve turistke në Evropë.


8

2. HYRJA NË FOREX

Çka është Forex?

Tregu më i madh në botë

FOREX dhe FX janë shkurtesa të shprehjeve “FOReign Exchange” (tregëtia me valuta) dhe paraqet

tregun devizor jashtëbursor. FOREX është tregu më i madh dhe më likuid në botë me qarkullim ditor

rreth 3 trilion US dollar (3,000,000,000,000), që është rreth 30 herë më e madhe se qarkullimi i NYSE

dhe NASDAQ bashkë. FOREX është treg monetary ndërbankar dhe ndërtregëtar që do të thotë se me

valuta bëhet tregëti në mënyrë direkte në mes të bankave, dilerëve dhe investitorëve të cilët dëshirojnë

të diverzifikojnë, spekulojnë ose hixhrojnë rrezikun valutorForex nuk është treg në kuptimin klasik të

fjalës, sepse ai nuk është vend i centralizuar ku zhvillohen aktivitetet tregëtare. Për këtë arsye thuhet

se Forex është OTC (over-the-counter), respektivisht treg jashtëbursor. Tregëtia në mes të

pjesëmarrësve në Forex zhvillohet me anë të terminaleve kompjuterike Internetit në mijëra lokacione

në tërë botën në të njëjtën kohë. Për shkak të madhësisë së disa transakcioneve me kërkesa të larta

financiare, deri para pak kohe, tregu valuator nuk ka qenë në dispozicion për investitorët e “vegjël”

kështu që tregëtia është zhvilluar në mes të bankave, dilerëve dhe kohë pas kohe spekulantëve të

mëdhenj. Sot me anë të leverixhit, në pozicione të mëdha mund të hyhet me shuma relativisht të vogla

të kapitalit (margjina), kështu që ky treg është bërë më likuid se kurrë dhe në dispozicion për një

numër të madh të investitorëve.

8000 akcione ndaj 4 para valutave kryesore

Në berzën njujorkiane, si berzën më të madhe në botë, janë listuar rreth 4500 akcione. Në NASDAQ

edhe rreth 3500. Me cilat akcione do të bëni tregëti? A keni kohë të analizoni dhe të zgjidhni “më të

mirën”? A keni softëer? A keni dituri? Të llogaritim: për analizë keni 10.9 sekonda për firmë!

Nuk ka ndërmjetësues

Tregu i akcioneve përbëhet nga një numër i mad hi bursave të centralizuara. Një nga problemet me

bursat e centralizuara është ekzistimi i ndërmjetësuesve. Cilido pjesëmarrës i cili gjendet në mes të

trejderit dhe blerësit/shitësit të letrave me vlerë ose ndonjë instrumenti tjetër me të cilin bëhet tregëti,

do të thotë shpenzime shtesë. Këto shpenzimemund të shprehen në pikëpamje të kohës së nevojshme

për ekzekutimin e urdhërit ose në pikëpamje të provizioneve shtesë. Spot trefu i valutave përjashton

ndërmjetësuesit dhe i mundëson klientëve që të punojnë në interakcion direkt me market mejkerin.

Për këtë arsye Forex trejderët kanë ekzekutim më të shpejtë të urdhërit dhe shpenzime më të ulëta të

transakcionit.

Koha e punës (likuiditeti 24-orësh)

Tregëtia në Forex zhvillohet pandërprerë 24 orë nga e diela mbrëmje në orën 22:00 deri të premten në

mbrëmje në orën 23:00 sipas kohës së Beogradit (GMT+1 ose EST+6). Nuk keni nevojë më të pritni

që bursa të hapet , përderisa lajmet për ndonjë ndodhi janë tanimë ne “rrugë”, as nuk duhet të

ndërpritni tregtinë sepse bursës i ka mbaruar koha e punës. Ekzistojnë tri zona themelore ekonmoike

me rëndësi për tregëti në Forex. Dita e punës së pari fillon në Lindjen e Largët. Kur aktiviteti në

Japoni, Singapur dhe në Sidnej fillon të zvogëlohet, tregjet evropiane (Frankfurt, Cyrihm Londër)

fillojnë të punojnë. Disa orë pas tyre, startojnë tregjet amerikane (Njujork, Cikago, Toronto,

Meksiko). Kur Amerika fillon të ngadalësojë, Lindja e Largët prapë fillon të punojë. Në këtë mënyrë

Forex, si treg botëror i valutave, funksionon 24 orë, dhe eliminon kufizimin në tregëti gjatë disa orëve

të punës së bursave lokale.


9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Tokyo

Beograd, Frankfurt

London

New York

Sydney

Shpejtësia dhe kualiteti i zbatimit të urdhëresës

Si rezultat i likuiditetit të pakrahasueshëm të tregut Forex spot, shpejtësia dhe kualiteti i zbatimit të

urdhëresës është shumë më përpara nga ajo në tregun e akcioneve, por edhe në tregjet tjera. Çmimet

dhe të dhënat të cilat paraqiten në platform për tregëti janë në kohën reale dhe urdhërat zbatohen

momentalisht.

Mundësia e fitimit edhe kur tregu është në rritje dhe kur është në rënie

Në çdo pozicion të hapur FX, trejderi njëkohësisht ka blerë një valutë (long pozicioni) dhe ka shitur

pozicioni tjetër (short pozicioni). Short pozicioni është ai në të cilin trejderi shet një valutë duke pritur

rënien e vlerës së saj, pastaj, kur kjo të ndodhë, e blen me çmim më të ulët. Në këtë mënyrë mund të

realizohet fitim kur tregu është në rënie.

Shpenzimet e ulëta të transakcionit

Është shumë më e drejtë të bëhet tregëti në Forex se san ë tregje të tjera, si në pikëpamje të lartësisë së

provizionit, ashtu edhe në tërësinë e shpenzimeve të transakcionit. Online Forex shtëpitë brokere nuk

marrin provision as kompenzim, duke siguruar kështu trejderëve qasje në të gjitha informatat tregëtare

dhe veglat sofëerike. Nga ana tjetër, provizioni për tregëti me aksionet brokerët online sillen prej 7

deri 30 $ ose prej 0,3% deri 1%.

Edhe një çështje me rëndësi të cilën duhet pasur parasysh është gjerësia e ashtuquajtur “spread”

(spread). Spread është dallimi në mes të bid/ask çmimit (çmimi i cili ofrohet dhe çmimi i cili

kërkohet) në momentin e caktuar. Nga ky dallim në çmim financohen online Forex firmat e

brokerëve.


10

Leverixhi më i mirë

Leverixhi prej 100:1 është i zakonshëm te Forex tregëtia, edhe pse mund të sillet në hapësirë prej 50:1

deri 400:1. Leverixh është marrëdhënie në mes të parave të cilat i keni në llogari dhe vlerës së

përgjithshme të transakcionit në të cilën mund të hyni me atë sasi të parave. Praktikisht kjo do të thotë

se me 1000EURO, me leverixh prej 100:1, ju mund të hapni pozicionin prej 100.000EURO, d.m.th. ju

nevojiten gjithsej 1% kapital. Te equity brokeri, respektivisht brokerët të cilët merren me

ndërmjetësim në tregëtinë me aksione, leverixhi është 2:1.

Historia e parave1

Paratë janë tërë ato të cilat zakonisht pranohen si mjet i pagesës në blerjen e të mirave dhe shërbimeve

dhe pagesën e obligimeve dhe tatimit. Paratë janë tërë ato që pranohen si mjet i shkëmbimit. Ato,

gjithashtu shërbejnë edhe për shprehjen e vlerës dhe njësisë.

Valuta

Forma e gjithëpranuar e parasë (përfshin paratë e letrës dhe të metalit) të cilin e ka

emituar shteti dhe i cili qarkullon brenda ekonomisë së një shteti. Përdoret si mjet i

shkëmbimit për të mira dhe shërbime dhe përbën bazën e tregëtisë.

Historia e parave fillon në momentin kur njerëzit kanë mësuar të bëjnë tregëti ashtu që gjërat të cilat i

kanë poseduar i kanë shkëmbyer me gjëra të cilat iu kanë nevojitur. Kur kanë dashur të blejnë një

sëpatë, është dashur të gjejnë dikë që e posedon dhe është i gatshëm t’a shkëmbejë me diçka që e kanë

ata. Ky parim vlen edhe sot, por në një formë më të ndryshuar: për shkëmbim të mallit i cili na

nevojitet shitësit i japim para, kurse ai ato para mund t’i përdor për të blerë diçka tjetër.

NË FILLIM KA QENË TRAMBA

Paraardhësit tonë më të hershëm i kanë mjaftuar vetvetes, duke i siguruar vetes ushqim, rroba dhe

strehim në rrethinën e vet. Rrallë që iu ka mbetur diçka për shkëmbim. Por, me formimin e fiseve dhe

bashkësive, gjahu dhe grumbullimi i ushqimit janë bërë më të suksesshëm; kohë pas kohe janë

paraqitur teprica. Fisi i cili ka pasur tepricë të lëkurës së kafshëve, kurse nuk ka pasur mjaft grurë, ka

mundur tepricën e vet t’a shkëmbejë me fisin i cili ka pasur bollëk ushqim por jo edhe lëkurë. Kështu

është krijuar tramba. Me zhvillimin e shoqërisë ka lulëzuar edhe tregëtia. Ndoshta shembulli më i

njohur është ai nga viti 1626 kur Piter Minuit ka shkëmbyer rruazat dhe gjërat tjera të cilat kanë

kushtuar 24 dollar për ishullin Menhetn, vlera e të cilit sot vlerësohet të jetë 100 milion dollar.

TRAMBA NUK ËSHTË TRANSAKSION

Është dashur shumë kohë dhe energji që të gjendet dikush që ka pikërisht atë që ju nevojitet juve dhe

është i gatshëm të marrë atë që ju mund t’ia ofroni. Nuk është gjithmonë lehtë të harmonizohet ajo se

cfarë vlere ka ndonjë gjë. Sa lëkura vlen një shportë me grurë? Çka ndodh nëse për një çan duhet të

jepni një lopë e gjysmë? Vlera e mallit për trambë varet nga sasia e saj. Në Romë, ushtarët shpesh

janë paguar me thasë kripe, pranda nga kjo rrjedh fjala salary (rroga), sepse krip nuk ka pasur në sasi

të mjaftueshme, kurse iu ka nevojitur për konservimin e ushqimit. Në Evropë në vitin 1393, kur

çmimet e zarzavateve të importuara kanë qenë shumë të larta, kurse zarzavatet kryesisht të rralla, një

funtë shafrani ka kushtuar sa një kalë për tërheqje. Për një funtë xhenxhefili mund të blihej një dele.

(sot një funtë xhenxhefili vlen 2 dollar, por një funtë shafrani kushton rreth 3.000 dollar).

1 Në këtë kapitull janë përdorur materialet nga faqja e Bankës Popullore të Serbisë (www.nbs.yu) si

dhe "The Wall Street Journal Guide to Understanding Money and Investing"(www.online.msdw.com)

http://www.nbs.yu/

http://www.online.msdw.com/


11

PËR PARA GJITHÇKA ËSHTË E MUNDUR

Me lulëzimin e tregëtisë, u paraqitën edhe paratë. Blerësit dhe shitësit kanë pranuar sistemin për

përcaktimin e vlerës dhe janë marrë vesh se Çka mund të pranohet si mjet për pagesë. Fjala valutë ose

emri tjetër për paratë, shënon gjithÇka që mund të përdoret për pagesë. Në kohën antike, kafshët kanë

qenë një nga format themelore të pagesës.

METALI BËHET STANDARD

Qysh 2500 vjet para erës sonë, metalet e çmuara të ndryshme, sic është ari, argjendi dhe bakri janë

përdorur në Egjipt dhe Azi të Vogël për pagesën e mallit dhe të shërbimeve. Deri në vitin 700 para

erës së re, në mbretërinë Lidiji paratë janë stampuar nga elektrumi, legura e arit dhe argjendit që ka

qenë bojëkashtë. Këto para kanë qenë shumë të vlefshme, të qëndrueshme dhe të lehta për shpezim.

Përveç kësaj, nuk ka mundur të ndodhë që të shkatërrohet ose të kalbet rrugës për në treg. Me

paraqitjen e parave të metalit, është paguar me anë të tale, respektivisht numërimin e shumës së saktë

e jo me matjen e peshës. Në këtë mënyrë, sistemi i shkëmbimit është thjeshtësuar krejtësisht. Shumë

më parë, vlera relative e valutës është përcaktuar në krahasim me metalet e çmuara, edhe atë më së

shpeshti në krahasim me arin ose argjendin. Nga kjo edhe rrjedhin shprehjet sic janë funta, stërlina

ose standard ii arit. Por, sot ekonomitë nacionale vlerën e valutës së vet nuk e bazojnë në rezervt e

metaleve të çmuara. Duke filluar nga viti 1971 ari më nuk është masë e vetme e vlerës, sepse në atë

vit shtetet e zhvilluara kanë ndaluar të shkëmbejnë paratë e letrës me arin.

PREJARDHJA E PARAVE TË LETRËS

Edhe pse kërcënim i parave të letrës mund të konsiderohen llogaritë dhe faturat të cilat i kanë

përdorur Babilonasit qysh nga viti 2500 para erës sonë, paratë më të vjetra kanë prejardhjen nga Kina.

Në periudhën e Kubla Kanit, në vitin 1273, paratë janë bërë nga lëvorja e manit. Në para ka qenë vula

dhe nënshkrimi i arkatarit të tij. Paraja më e vjetër e ruajtur është këan. Këto para, me dimension rreth

81/2x11 inça është përdorur në Kinë në kohën e dinastisë Ming, në periudhën në mes të vitit 1368 dhe

1399.

Dollari amerikan ka prejardhjen nga paratë e argjendit të njohur me emrin “joakimshtaler” i cili në

vitin 1518 ka stampuar në luginën (thal) Joakim Bohemiji. Këto para kanë qenë në përdorim të gjerë

dhe në Holandë janë quajtur daadler, në Skandinavi daler, kurse në Angli dollar. Përveç SHBA-ve, më

së paku edhe 12 shtete për valutën e vet përdorin emrin dollar.

Në fillim situata me dollarin amerikan ka qenë kaotike dhe kjo ka zgjatur deri në vitin 1863, përderisa

është aprovuar Ligji për bankat me të cilin është themeluar valuta unike. Deri atëherë. bankat kanë

përdorur paratë e letrës (që janë quajtur scrip), por nuk kanë qenë gjithmonë në gjendje të përmbushin

kërkesat e klientëve të vet për valutë të fortë (me të cilën janë nënkuptuar paratë e arit dhe të argjendit

ose specie). Speciet kanë mundur të jenë shufra të arit ose të argjendit ose para kesh. Zakonisht për

dollar është marrë vetëm një pjesë e velrës së tij nominale. Dollari ndonjëherë ka pasur bazën në arë

dhe argjend. Deri në vitin 1963 faturat amerikane janë quajtur certifikata të argjenda. Sot ato janë nota

të Bankës Qendrore (Federal Reserve) të cilëve si bazë i shërben vetëm integriteti ekonomik i SHBA-

ve. Atom und të shkëmbehen me specie.

Në Evropë paratë e para janë shtypur në Suedi, në vitin 1661. Paratë e para të letrës në Perandorinë

Britanike kanë qenë në formë të solo faturave. Me këto para në vitin 1690 janë paguar ushtarët në

Masacusets, të cilëve për shkak të rrethimit të pasukesshëm të Këebekut nuk ka mundur t’iu ndahet

trofeja si shpërblim. Kjo mënyrë e pagesës u popullarizua edhe në kolonitë tjera, edhe pse ushtarët

nuk kanë qenë shumë të lumtur me këtë mënyrë të pagesës. Në SHBA dollarët e argjendë nuk janë

stampuar deri në vitin 1792, kështu që është krejt e sigurtë se paren të cilën i riu Xhorxh Ëashington e

gjuajti në lumin Potomak- nuk ka qenë dollar.


12

HISTORIA E PARAVE TË SERBISË, MALIT TË ZI DHE JUGOSLLAVISË

“Dinari Serb”për herë të parë përmendet në dokumentat e arkivit nga fund ii vitit 1214, në kohën e

Stefan Prvovencanit. Nga ajo kohë deri në rënien e Despotovinës në vitin 1459, dinarin e kanë

stampuar gati të gjithë sunduesit serb. Ai ka paraqitur një nga simbolet më të rëndësishme të

pavarësisë dhe shtetësisë së shtetit serb në shekullin e mesëm. Tërë paratë e shekullit të mesëm të

serbisë, për shkak të tërheqjes së arit nga qarkullimi- dukuri karakteristike për atë kohë gjithkund në

Evropë- është stampuar vetëm në argjend. Për shkak të humbjes së pavarësisë së shtetit serb, deri në

mesin e shekullit XIX në përdorim kanë qenë një numër i madh i monedhave të ndryshme të shteteve

të huaja. Në periudhën e sundimit turk, në territorin e Serbisë së sotme kanë punuar disa stampore të

parave turke- Novo Brdo, Kucajna dhe Beograd. Emri i llojit të fundit të parave turke të argjendit-

para (nga fjala arabe bara- që do të thotë argjend), është prezente edhe sot si emër i pjesës së nëqindë

të dinarit bashkëkohor.

Paratë e metalit

Në shekullin XIX, në kohën e sundimit të Karagjorgjes dhe princit Millosh, në Serbi ka qenë në

qarkullim një numër i mad hi monedhave të ndryshme, nga ato turke deri te ato europerëndimore.

Gjatë asaj periudhe janë përdorur 43 lloje të parave të huaja, edhe atë 10 të arit, 28 të argjendit dhe 5

të bakrit. Por, krahas me lirimin e suksesshëm politik nga varshmëria turke, fillojnë të bëhet hapat e

para drejt vendosjes së sistemit të vet monetary, në mënyrë që më në fund, pas më shumë se katër

shekuj nga stampimi i parasë së fundit serbe të shekullit të mesëm, në Serbinë e rilindur prapë është

filluar me stampimin e tij. I ballafaquar me problemet të cilat i ka shkaktuar përdorimi i llojeve të

numërt të parave në Principatën Serbe, princi Mihailo Obrenovic merr vendimin për stampimin e

monedhes serbe. Kështu ka lindur paraja e metalit i përbërë nga legura e bakrit në apoena prej 1,5 dhe

10 pare, me fytyrën e princit Mihailo në avers dhe vitin e krijimit 1868. Njësia e re e parave, dinari,

është stampuar në argjend në vitin 1875. Ajo mbante fytyrën e princit Milan, kurse është bërë në

apoena prej 50 pare dhe 1 dhe 2 dinar. Paratë e para të arit në Serbi, në vlerën nominale prej 20

dinar,janë stampuar në vitin 1879. Me rastin e emërimit të princit Milan mbret të Serbisë, më 6 mars

të vitit 1882, janë stampuar paratë e arit prej 10 dhe 20 dinar, të njohura si “milandor”.

Serbia monedhën e saj nacionale e ka formuar duke aprovuar standardet e Unionit të Latin të Parave,

rregullat e rrepta të të cilit kanë përcaktuar shkallën e kualitetit të metalit për përpunimin e parave të

metalit, si dhe normat e stampimit.

Në periudhën e mëvonshme janë emituar edhe disa lloje të parave të metalit. Emisioni i fundit i

parave me fytyrën e sundimtarit nga dinastia Obrenovic rrjedh nga viti 1897, kur në argjen janë

stampuar paratë prej 1 dhe 2 dinar, me fytyrën e mbretit Aleksandri I Obrenovic. Me Ligjin e vitit

1904 është parashikuar stampimi i parave të metalit me fytyrën e sundimtarit të ri, Petri I

Karagjorgjeviq. Nga i njëjti vit është edhe emisioni i parë nga pesë apoenat e ndryshme të parave të

stampuara në bronzë dhe në argjend, si dhe paraja jubilare e argjendit në apoenë 5 dinar me fytyrat e

Karagjorgjes dhe Petrit I, i stampuar me rastin e njëqindvjetorit të Kryengritjes së parë serbe. Ky

emision i parave, si dhe dy të tjerat, nga viti 1912 dhe 1915, janë stampuar në Vjenë. Me shpërthimin

e luftës është ndërprerë çdo lidhje me atë stampuese, prandaj një pjesë e emisionit të vitit 1915 është

stampuar në stampuesen parisiane. Paratë me vitin e stampimit 1916 janë stampuar në Amerikë.

Pas përfundimit të Luftës së parë botërore, në territorin e Mbretërisë së posaformuar Serbe, Kroate

dhe Sllovene, në qarkullim kanë qenë lloje të ndryshme të parave të metalit. Ato para gradualisht kanë

ndryshuar dhe në vitin 1920 janë emitura paratë e metalit të shtetit të ri, kur është pranuar që njësia

nacionale e parave të jetë dinari, i cili ndahet në 100 pare. Mbreti Aleksandri I Karagjorgjevic në vitin

1925 emiton paratë e arit vlera e të cilit ka qenë 20 dinar. Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe

Sllovenëve në vitin 1929 bëhet Mbretëria Jugosllave, prandaj ka filluar emitimi i parave me emrin e ri

të shtetit. Gjatë vitit 1931 në masë të madhe është realizuar emitimi prej 1 dhe 4 dukat, i cili nuk ka

paraqitur para të rregullta. Në paratë e arta prej 1 dukati ka qenë busti i Mbretit Aleksander, kurse në


13

katërdukatet, përveç fytyrës së mbretit Aleksandër ka qenë edhe fytyra e mbretëreshës Maria. Në

periudhën prej vitit 1941 janë emituar paratë e metalit me nominale dhe përbërje të ndryshme të

metalit, kurse është përpunuar kryesisht në Vjenë. Me emisionin e fundit të parave të metalit në

Mbretërinë Jugosllave, të krijuar në vitin 1938, paratë kanë filluar të përpunohen në shtet, në

Stampuesen Shtetërore në Topcider.

Pas Luftës së dytë botërore, paratë e para të metalit në Jugosllavi u emituan në vitin 1945. Që atëherë

deri më sot, janë realizuar emisione të numërta të parave të metalit, me kohë në teknika më të

avancuara të përpunimit, si dhe me kualitet më të mirë të legurës nga të cilat është përpunuar. Me

elementet e përshtatshme sic janë stema dhe emri i shtetit emitent kanë regjistruar të gjitha ndryshimet

në rregullimin shtetëror që kanë ndodhur gjatë periudhës së kaluar.

Monedhat e letrës

Gjatë shekullit XVIII në shumicën e shteteve evropiane nga qarkullimi zhduken ari dhe argjendi për

c’arsye paraqitet nevoja për paratë e letrës. Kjo paraqet arsyen për paraqitjen e parave të para të letrës

edhe te ne. Në vendin tonë, lloji i parë i parave të letrës, më saktë, pagesat e letrës u paraqitnë në vitin

1848, në Vojvodinë, në Sremski Karlovci dhe në Suboticë. Këto kanë qenë Asignate, të cilat janë

lëshuar në bazë të mbulesës me të mira nacionale (paluajtshmëri, etj.). Monedhat e para të letrës,në

Principatën Serbe, janë shtypur në vitin 1876 si para të Arkës kryesore shtetërore për nevojat e

financimit të luftës serbo-turje, kurrë nuk janë lëshuar në qarkullim. Besohet se për ato vizatimet ika

bërë poeti dhe piktori i njohur serb Gjura Jakshiq. Duke qenë se në vitin 1884, me themelimin e

Bankës popullore të privilegjuar të Mbretërisë së Serbisë, janë krijuar kushtet për lëshimin e

monedhave, në të njëjtin vit janë emituar monedhat prej 100 dinar. Ajo ka qenë e pagueshme me ari,

kurse është përpunuar në Belgjikë. Por, të mësuar me paratë e metalit, populli ato para kryesisht i ka

ndërruar me arë, kështu që vetëm bankënota prej 10 dinar e lëshuar në vitin 1885, e pagueshme me

argjend, ka arritur besimin e qytetarëve dhe ka qenë e pranuar gjerësishtm si edhe monedhat tjera pas

saj, deri te shpërthimi i Luftës së parë botërore.

Gjatë okupimit aushtrougar, Banka popullore përpiqet të sigurojë rezerva të monedhave me

stampimin e sasive shtesë në Francë dhe me zhvillimin e monedhës “luftarake”në apoenë prej 50

dinar, për të cilët draftin e ka bërë Beta Vukanoviq piktor akademik. Për të parandaluar futjen e

bankënotave të reja, në Serbinë e okupuar në qarkullim zyrtar kryesisht kanë qenë paratë e okupatorit:

krunat, markat, levët dhe monedhat dinar të vulosura.

Pas arritjes së pavarësisë shtetërore në vitin 1878, Mali i Zi paratë e para të letrës (referencat të cilat

për gjithÇka kanë pasur rolin e monedhave) ka marrë në vitin 1912, me vlerën më të ulët nominale

prej 1, kurse më të madhe prej 100 perperë. Pushteti okupues, edhe në Serbi ka bërë vulosjen e

emitimit të vitit 1912 dhe 1914 si dhe si të tilla gjatë luftës i ka vënë në qarkullim.

Pas përfundimit të Luftës së parë botërore dhe konstituimit të shtetit të ri, Mbretërisë së Serbëve,

Kroatëve dhe Sllovenëve është paraqitur problemi i llojllojshmërisë valutore dhe nevojës për

barazimin e sistemit monetar me nostrifikimin e parave. Emitenti i valutës së re të përbashkët, dinarit,

ka qenë Ministria e financave të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, me Çka dinari

përsëri është promovuar në monedhë nacionale.

Banka e privilegjuar Popullore e Mbretërisë së Serbisë, në vitin 1920 bëhet Banka Popullore e

Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve dhe ajo po atë vit emiton monedhat në apoena prej

10, 100 dhe 1000 dinar.

Me krijimin e Mbretërisë së Jugosllavisë në vitin 1929, Banka Popullore e Mbretërisë së Serbëve,

Kroatëve dhe Sllovenëve bëhet Banka Popullore e Mbretërisë së Jugosllavisë me shtyp tri

kartëmonedha, edhe atë në Entin për përpunimin e parave – Topcider. Deri në fillim të Luftës së Dytë

botërore, Banka Popullore bën funksionin e vet themelor të emitimit të parave. Pas shpërbërjes së

Mbretërisë së Jugosllavisë, Banka Popullore e Mbretërisë së Jugosllavisë transformohet në Bankën


14

Popullore Serbe, e cila shpall dinarin serb dhe pamundëson përdorimin e valutave të huaja në ato

territore të shtetit serb që kanë qenë të okupuara nga ana e shteteve fqinje. Qeveria në ekzil e

Mbretërisë Jugosllave në vitin 1943 shtyp serinë e monedhave të cilat nuk janë vënë në qarkullim.

Pas përfundimit të Luftës së dytë botërore, pushteti i ri aplikon reforma valutore, shkëmbim të parave

të okupatorit dhe emiton serinë e monedhave të Jugosllavisë Federative Demokratike, sasitë e para të

parave të të cilave janë shtypur në Moskvë. Dinari mbetet njësi monetare edhe në shtetin e ri. Në

periudhën prej vitit 1945 deri në vitin 1992, në Jugosllavi janë emituar gjithsej 12 seri të monedhave

me 67 apoena.

NGRITJET DHE RËNIET E PARAVE TË LETRËS

Paratë e letrës kanë përjetuar rëniet dhe ngritjet e veta sepse për shkak të ndryshimeve ekonomike

shumë shpejt ka ndryshuar edhe vlera e vet. Kur sasi të mëdha të parave janë në qarkullim, çmimet

rriten, kurse fuqia blerëse e parave bie. Ky është inflacioni. Në kohën e Luftës qytetare në Amerikë,

për shembull, paratë kanë humbur vlerën e vet, dhe kështu paratë prej 1 dollarikanë vlejtur vetëm 2,5

centë. Në Gjermanni, në vitin 1923 janë nevojitur 726 milion marka për një gjë që në vitin 1918 ka

mundur të blehet për 1 markë. Po atë vit një amvise në Gjermani ka përdorur paratë për të ndezur

shporetin sepse e kishte më lirë që të digjte markat se sa me to të blinte dru për ndezje.

Gjatë periudhës së hiperinflacionit, në vitin 1993, Republika Federative e Jugosllavisë ka emituar një

seri parash me vlera nominale enorme (5.000.000.000, 50.000.000.000.000 dhe 500.000.000.000

dinar).

Roli i Bankës Qendrore dhe masa e parave

Banka Qendrore është institucion publik përgjegjës për ruajtjen e vlerave, respektivisht fuqisë blerëse

të parave. Roli kryesor i Bankës Qendrore është sigurimi i stabilitetit monetar dhe financiar. Stabiliteti

Monetar nënkupton inflacion të ulët dhe të parashikueshëm dhe besim në valutë. Stabiliteti financiar

nënkupton sistem financiar të shëndoshë, në të cilat bankat dhe organizatat tjera financiare

funksionojnë mirë dhe me përgjegjësi ruajnë paratë e klientëve të vet.

Funksionet e Bankës Qendrore:

menaxhon me paratë dhe normat e interesit për të realizuar normë të ulët, stabile dhe të

parashikueshme të inflacionit, me Çka krijohet ambient për arritjen e zhvillimit të

qëndrueshëm ekonomik dhe rritjes së punësimit.

duke u përkujdesur për vlerat e valutës nacionale, kontribuon në rritjen e standardit jetësor të

qytetarëve

duke menaxhuar me paratë dhe kreditë, ndikonë në forcimin dhe ruajtjen e besimit të publikut

ndaj dinarit, që biznesmenëve dhe qytetarëve ia lehtëson marrjen e vendimeve të biznesit dhe

planifikimin e të ardhmes.

ndikon në stabilitetin financiar, duke siguruar siguri dhe efikasitet të sistemit pagesor dhe

duke mbikëqyrur dhe kontrolluar aktivitetin e bankave të biznesit dhe organizatave tjera

financiare

banka qendrore është bankë shtetërore, menaxhon me fondet publike dhe borxhin publik.

Në mënyrë që ekonomia moderne të funksionojë në mënyrë të barabartë, nevojitet timonieri i cili do

t’i ndihmojë të mos stagnojë por edhe të mos zhvillohet shumë shpejtë. Serbia, si edhe shtetet tjera

përpiqet të kontrollojë sasinë e parave në qarkullim. Procesi i pompimit ose tërheqjes së parave është

reflektim i politikës monetare të cilën e udhëheq Banka qendrore për të rregulluar lëvizjet ekonomike

në shtet. Politika monetare nuk është gjithmonë e njëjtë. Ky është mashtrim i pandërprerë me qëllim

që të mbahet niveli i tillë i parave në ekonomi që do t’i mundësojë të zhvillohet por jo shumë shpejtë.


15

Për të ngadalësuar rritjen e ekonomisë, ku në qarkullim ka shumë para, banka qendrore shet letrat

shtetërore me vlerë dhe në këtë mënyrë tërheq paratë e gatshme, të cilat në të kundërtën do të mund të

jepeshin hua.

Duke luajtur rolin e bankarëve të bankave, Banka Qendrore mund të ndikojë në sasinë e parave në

qarkullim duke ndryshuar normën e interesit, e cila quhet norma ekonomike, të cilën ia llogarit

bankave kur i jep mjete hua. Nëse norma e skontimit është e lartë, bankat nuk janë të motivuara të

marrin mjete hua. Nëse norma e skontimit është e ulët, bankat më lehtë vendosin për hua, e me këtë

edhe ato më lehtë japin mjete hua klientëve të vet.

Nuk është lehtë të orientohet masa monetare as të kontrollohet norma e rritjes, për arsye se ekonomia

zakonisht nuk reagon mjaft shpejtë as në mënyrë percize në veprimet e Bankës Qendrore. Zakonisht

nevojiten rreth gjashtë muaj në mënyrë që ndryshimet e rëndësishme në politikën financiare direkt të

reflektohen në ekonomi. Ky boshllëk kohor më së miri flet për atë se ekonomia ka ritmin e vet dhe se

në një periudhë zhvillohet shumë shpejtë, kurse në tjetrën pamjaftueshëm. Banka Qendrore është e

obligueshme që publikisht të shprehë qëllimet e veta lidhur me rritjen e ekonomisë për vitin tjetër.

Por, nga ajo nuk kërkohet të realizojë ato qëllime, kurse varësisht nga nevoja, ajo mundet edhe të

ndryshojë politikën ose drejtimin e vet.

Masa e parave

Nuk ekziston masë ideale e parave, respektivisht sasi e parave në qarkullim. Qëllimi i Bankës

Qendrore është që ekonomia të funksionojë në mënyrë të baraziar, dhe kjo arrihet ashtu që bëhet

kujdes ndaj parave të cilat i shpenzon popullata/

Masa e parave matet me sasitë e parave të cilat mund t’i shpenzojë popullata, duke përfshirë paratë e

gatshme dhe mjetet likuide, respektivisht mjetet të cilat mund të shëndrrohen në para të gatshme. Kur

Banka Qendrore udhëheq politikë të tillë sipas të cilës vie deri te paratë ashtu që rritet masa e parave,

dhe masa e parave si dhe ekonomia kanë tendencë të rritjes së shpejtë, rritet punësimi dhe në shtet

mbretëron prosperiteti. Por, nëse Banka Qendrore vendos për politikën e mbajtjes së masës monetare

nën kontroll, ashtu që zvogëlon pompimin e masës monetare për të mposht inflacionin, ekonomia

atëherë stagnon, rritet numri i të papunësuarve dhe në tërë shtetin mbretëron disponim i mërzitshëm.

Nëse me kujdes përcillni masën tuaj të parave, atëherë me siguri e dini sa para keni në kuletë dhe sa

në llogarinë bankare. Gjithashtu, e dini edhe sa para jua sjell rroga dhe investimet të cilat mund t’i

shëndrroni në para shpejtë, sic janë kursimi ose certifikata mbi depozitin. Në të njëjtën mënyrë,

ekonomistët dhe krijuesit e ekonomisë politike me kujdes përcjellin vëllimin e masës së parave te

popullata, edhe për llogaritjen e vet përdorin tre parametra, të cilat quhen M1. M2 dhe M3. Këto janë

agregate monetare, respektivisht mjete të klasifikuara në grupe. M1 për shembull përdoret për

llogaritjen e vëllimit të mjeteve likuide sic janë paratë e gatshme. Qëllimi është që paratë të cilat

kursehen të ndahen nga paratë të cilat shpenzohen për parashikuar ndryshimet e ardhshme në

ekonomi.

M1, ose paratë në kuptimin e ngushtë të fjalës përfshijnë formën e parave të cilat shpenzohen

menjëherë, sic janë paratë e gatshme ose paratë në llogarinë rrjedhëse. M2, ose paratë në kuptimin e

gjerë të fjalës, përfshinë elementet të cilat përbëjnë M1, por edhe kursimin si dhe paratë në pikëpamje

të depoziteve afatshkurtëra (sic është certifikata mbi depozitin), i cili nuk mund të shpenzohet në

mënyrë direkte, por mundet shumë lehtë të shkëmbehet me para të gatshme. M3 është parametri më

gjithpërfshirës për matjen e masës së parave. Me këtë në tërësi janë përfshirë të gjitha elementet të

cilat përbëjnë M1 dhe M2, aktivën dhe pasivën e institucioneve financiare, duke përfshirë edhe

depozitet afatgjate, të cilat nuk munden leht të shëndrrohen në mjete për shpenzim.

Lëvizja e masës monetare në periudha të ndryshme kohore për të vërejtur ndryshimet dhe trendet

afatgjate. Në shembujt e dhënë është paraqitur pasqyra mujore e lëvizjes së masës monetare në Serbi

gjatë vitit 2006 (në milion dinar):


16

MASA MONETARE Dhjetor 2005 Shtator 2006

Paratë e gatshme në qarkullim 53,650 52,110

+ Depozitet transferabile 91,234 106,285

Institucionet tjera financiare 1,487 2,045

Mjetet monetare të ekonomisë 65,060 71,111

Mjetet monetare të organeve të

ekonomisë lokale

5,935 11,452

Mjetet monetare të popullatës 13,454 16,251

Organizatat joprofitabile dhe të

tjera

5,298 5,426

= Masa monetare (M1) 144,884 158,395

+ Depozitet e afatizuara

ekonomike

47,872 76,736

=Masa monetare (M2) 192,756 235,131

+ Depozitet devizore 266,692 336,123

= Masa monetare (M3) 459,448 571,254

Sipas definicionit të rezervave Federale Amerikane, struktura e agregateve monetare është si në vijim:

M1= paratë e gatshme

+ ceqet udhëtuese

+ depoziti në shikim

+ depozitet tjera të transaksionit

M2= M1

+ depozitet e afatizuara të denominimeve të vogla dhe REPO kontratat

+ depozitet kursyese dhe Money marketii deposit accounts

+ aksionet e fondeve investive të tregut të parave

M3= M2

+ depozitet e afatizuara të denominimeve të mëdha dhe REPO kontratat

+ aksionet e fondeve investive të tregut të parave (institucionale)

+ evrodollarët

NDRYSHIMI I PARAMETRAVE –M2

Në mesin e vitit 1993 në llogaritjen e masës monetare të Rezervave Federale Amerikane (Banka

qendrore) ndaloi të përdor M2 si parametër, i cili me vite të tëra është përdorur për matjen e gjendjeve

në ekonomi. Pasi që gjithnjë e më shumë njerëz mbajnë para të gatshme në fonde investive në tregun

e parave, që nuk ka qenë si element i përfshirë me parametrin M2, Banka Qendrore ka ardhur në

përfundim se shifra që është dhënë në bazë të parametrit M2 nuk ka paraqitur tregues mjaft të sigurtë

të rritjes ekonomike. Në vend të rregullimit të normës së interesit për të kontrolluar masën monetare,

aplikohet metoda e re e cila përbëhet në përcaktimin e normave reale afatshkurtëra të interesit,

respektivisht normat rrjedhëse të interesit të zvogëluara për normën e inflacionit në nivel, i cili sipas

mendimit të Bankës Qendrore, siguron rritje dhe me këtë rast nuk shkakton inflacion.

RRITJA E MASËS MONETARE PËRMIRËSON RRITJEN, POR EDHE INFLACIONIN

Në kohën e krizës, Banka qendrore mund të shkojë në emision të ri të parave për të lehtësuar

kreditimin. Ashtu si përmirësohet ekonommia, rritet edhe kërkesa për prodhime ose shërbime prandaj

shitësit fillojnë të ngritin çmimet. Ky është inflacioni.

Shumica e ekonomistëve pajtohet se inflacioni nuk është i mirë për ekonominë sepse me kohë

shkatërron vlerën, duke përfshirë edhe vlerën e parave. Nëse inflacioni rritet sipas normës vjetore prej

10% , libri i cili për shembull në vitin 1980 ka kushtuar 10 dinar, në vitin 1987 do të kushtonte 20


17

dinar. Sa për krahasim, nëse inflacioni në nivel vjetor do të ishte mesatarisht 5%, libri i njëjtë do të

kushtonte 20 dinar në vitin 1994. Në kohën e inflacionit, investitorët më me dëshirë investojnë paratë

e veta në gjëra sic janë veprat artistike ose paluajtshmëritë të cilat më vonë mund t’i shesin dhe të

realizojnë dobi të madhe, e jo në kompani të cilat krijojnë prodhime të reja dhe hapin vende të reja të

punës.

Inflacioni nuk e godet gjithkend. Borxhlinjtë e duan. Për shembull, sot merrni hua 100.000 dinar me

obligim që t’a ktheni për 7 vjet. Nëse inflacioni do të ishte 10% në vit. paratë të cilat duhet t’i kthejnë

realisht do të vlenin sot 50.000 dinar. Në kohën e inflacioni, më së shumti janë të goditur njerëzit të

cilët jetojnë nga të ardhurat fiskale, edhe atë më së shpeshti penzionerët të ardhurat e të cilëve janë

përcaktuar në bazë të rrogës të cilën e kanë marrë në kohëra më pak inflatore. Standardi i tyre bie

shpejtë për shkak të inflacionit të lartë dhe ndonjëherë janë të detyruar të shesin shtëpitë e veta ose të

synojnë për masa të tjera drastike ekonomike.

Inflacioni është zakonisht pasojë e presioneve politike. Kur ekonomia është në rritje, hapen vende të

reja të punës dhe zvogëlohet papunësia. Politikanët janë gati gjithmonë për atë që të detyrojnë Bankën

qendrore të bëjë politikë e cila stimulon ekonominë. Metoda më efikase për të mposhtur inflacionin

është që Banka qendrore të shkaktojë krizë, respektivisht ngecje në ekonomi.

Për të parandaluar ngecje afatgjate ose ndonjë problem edhe më serioz sic është depresioni,

politikanët dhe Banka qendrore posa të vërë re shenjat e ngecjes në ekonomi, ndryshon politikën e vet

për të stimuluar marrjen e kredive dhe rritjen ekonomike. Me kohë, shteti fillon të dalë nga kriza,

fillon rritja ekonomike dhe i tërë cikli fillon nga fillimi.

Tregëtimi me deviza dhe kurset devizore

Vlera e valutës, respektivisht vlera e saj në krahasim me valutat tjera, varet nga ajo se sa ajo valutë

është aktive në treg. Nëse kërkesa për të është e madhe edhe çmimi i saj rritet. Ndryshimet e shpejta

dhe të papritura të kursve devizore zakonisht janë shenjë se ekonomia është në kaos, se norma e

inflacionit rritet në mënyrë të pakontrolluar, se nuk përmbushen obligimet kreditore dhe se ekziston

deficit serioz në bilancin ekonomik. Gjendja politike gjithashtu mund të ndikojë në rritjen ose rënien e

kurseve devizore. Rreziku nga shpërthimi i luftës ose kryengritjet qytetare kushtëzojnë zvogëlimin e

kursit të valutës në shtetin në të cilin ndodh në krahasim me valutat tjera.

Kushtet ekonomike zakonisht ndikojnë te tregëtarët kur vendosin nëse për ndonjë valutë do të

paguajnë më shumë ose më pak. Për shembull, kërkesa e madhe për prodhimet e ndonjë shteti

shkakton edhe kërkesën e madhe për valutë të shtetit për të paguar tërë prodhimet e saj. Nëse ekziston

kërkesa e madhe për akcione dhe letra me vlerë të ndonjë shteti, vlera e valutës së saj sigurisht do të

rritet, spese investitorët e huaj do të kërkojnë atë valutë për shkak të investimit. Investitorët

konsiderojnë se ia vlen të investohet në ndonjë shtet në afat të gjatë me normë të ulët të interesit, duke

investuar në paluajtshmëri ose aksione ose letra me vlerë, sepse për shkak të normës së ulët të

inflacionit investimet e tyre me kohë nuk do të zhvlerësohen.

Shtetet zakonisht dëshirojnë që valuta e tyre të jetë stabile dhe të ruajë vlerën relative konstante në

krahasim me valutën e partnerëve të tyre më të rëndësishëm tregëtar. Shtetet ndonjëherë përpiqen të

ndikojnë në ligjet e tregut duke blerë sasi të madhe të valutës së vet ose duke arritur marrëveshje me

partnerët e vet tregëtar për zvogëlimin e normave të interesit, për të arritur qëllimin e vet. Ndonjëherë

valuta humb vlerën e vet sepse është më pak atraktive nga të tjerat. Nëse vie deri te ulja e normave të

interesit, për shembull, do të zvogëlohet numri i investitorëve të huaj të cilët investojnë para në bankë

në atë shtet. Do të kërkojnë mundësi që të realizojnë të ardhura më të mëdha në ndonjë vend tjetër.

Ndonjëherë vie deri te devalvimi i qëllimshëm i valutës nacionale. Kjo ndodh kur shteti vendos të

zvogëlojë vlerëën e valutës së vet, zakonisht me qëllim që eksporti i tij të bëhet më konkurrent.

HEQJA DORË NGA STANDARDI I ARTË


18

Deri në vitin 1971, popujt udhëheqës në tregëti kanë pasur kurs fiks, respektivisht kurs devizor zyrtar

i cili ka qenë i lidhur për dollarin, kurse standardi i artë u përcaktua në 35 dollar për ons. Pasi që

standardi i artë u la, kurset u luhatën, duke u formuar varësisht nga oferta dhe kërkesa, por edhe nga

intervenimet e ndryshme shtetërore (të njohura si emisione të ndotura). Për këtë arsye tani asnjë shtet

nuk është në gjendje që të kontrollojë kurset devizore as bilancin tregëtar. Në Evropë ka pasur

përpjekje që me anë të luhatjes kurset të kontrollohen.

TREGËTIA ME PARA

Si gjuha e ndonjë shteti, ashtu edhe valuta e saj është ngushtë e lidhur me indetitetin e tij nacional.

Disa valuta dominojnë në tregjet botërore dhe caktojnë vlera në kohëra të ndryshme në histori.

Megjithkëtë, mundësia që ndonjë prej tyre të bëhet valutë botërore ende është shumë e vogël.

TREGËTIA ME VALUTA

Paratë pandërprerë tejkalojnë kufinjtë kombëtar, kështu që shkëmbimi i valutave respektivisht

shkëmbimi i një valute për tjetrën- lulëzon. Megjithkëtë, nuk ekziston treg i vërtetë fizik në të cilin

bëhet tregëti me valutat botërore. Tregu devizor botëror është rrjeti telefonik dhe kompjuterik i cili

punon pandërprerë 24 orë. Tregëtarët të cilët punojnë për banka të mëdha dhe institucione të tjera

financiare blejnë dhe shesin deviza në tregun më të madh financiar në botë.

Sot në tërë botën mbi 2 trilion US dollar vlerë të devizave të ndryshme ndryshojnë pronarin gjatë një

dite.

TREGËTIA NË EMËR TË KOMPANISË

Korporatat të cilat punojnë në më shumë shtete varen nga devizat. Nëse korporata amerikane e din se

iu nevojitet Euro për të paguar për dërgesën e pajisjes laboratorike, ajo nga banka e vet kërkon të blejë

Euro sipas kursit më të mirë. Në vëllim më të vogël, tregëtari njujorkez me pakicë, i cili blen bluza

nga kompania norvegjeze i jep urdhër bankës së vet që të paguajë llogarinë e tij. Banka ose përdor

kruna nga rezervat e veta ose i blen në tregun devizor. Pastaj, pagesa e vërtetë sipas kursit aktual në

mes të dollarit dhe krunës, heq dollarët nga llogaria e vet dhe i jep urdhër bankës së kompanisë

norvegjeze që në llogari të shitësit të lejojë shumën e përshtatshme në kruna.

SA VLEN DOLLARI

Çdo ditë, gati të gjitha risitë në botë publikojnë në faqet e veta pasqyrën e kursit të përafërt sipas të

cilit valutat shkëmbehen për valutën vendore dhe për valutat tjera botërore. Ata të cilat në mënyrë

profesionale merren me tregëti me devizat, këto të dhëna në kohë reale i kanë në dispozicion me anë

të internetit.

Shuma e valutës së huaj e cila merret për një dollar është dhënë në numra. Për shembull, më 15

qershor, 2007 në orën 00:00 sipas GMT, dollari amerikan ka pasur vlerë 120,46 jena japonez,

përderisa një funtë britanike ka kushtuar 1.9640 dollar. Disa shtete, të cilat në mënyrë turistike dhe

politike janë të lidhura për SHBA, sic janë Bermuded, kanë lidhur vlerën e vet për dollar.

Disa valuta si jeni japonez ose euro, përdoren shumë në transaksionet tregëtare. Duke parashikuar

nevojat për valutën në të ardhmen, shumë ndërmarrje kontraktojnë kursin devizor dhe marrin hua atë

shumë për të cilën besojnë se iu nevojitet më vonë, për 30, 90 ose 180 ditë. Ata deponojnë mjetet e

marra hua për të marrë interes, përderisa me të vërtetë të jenë të gatshëm për shkëmbim sipas kursit të

kontraktuar. Transaksionet e tilla mundësojnë stabilitet të kurseve sipas punëve të terminit.

Historia e shkurtër e FOREX-it dhe pjesëmarrësit në treg

Para se të fillohet me tregëtinë, dhe duke pasur parasysh, sot në kuptimin e plotë të fjalës natyrën

globale të Forex-it, është me rëndësi të dimë disa nga ndodhitë e rëndësishme historike lidhur me


19

valutën dhe tregun devizor. Përveç kësaj, do të shohim kush janë pjesëmarrësit kryesor në tregun

Forex, diçka që është me rëndësi që të kuptojë çdo trejder.

Historia e Forex-it

Sistemi i Standardit të Artë

Epoka e standardit të artë ka filluar në vitin 1821 kur Perandoria Britanike, menjëherë pas përfundimit

të luftërave të Napoleonit, ka bërë funtën e stërlinës konvertibile (të shkëmbyeshme) për arë. Jo

shumë gjatë pas kësaj, në vitin 1875, amerikanët njësoj kanë bërë me dollarin. Hovin e vet më të fortë,

standardi i artë e ka pasur në periudhën prej vitit 1880 deri në vitin 1914.

Para aplikimitë të këtij sistemi, shtetet kanë përdorur arin dhe argjendin si mjet të sistemit pagesor

ndërkombëtar. Por, problemi kryesor te përdorimi i arit dhe argjendit në procesin e pagesës është fakti

që vlera është nën ndikimin e ofertës dhe kërkesës eksterne. Për shembull. zbulimi i minierës së re të

arit ka sjellur deri te rënia e çmimit të arit.

Idea e sistemit të standardit të artë është përbërë nga ajo se shteti garantonte konverzionin e valutës në

shumë të caktuar të arit dhe anasjelltas. Me fjalë të tjera, valuta ka pasur siguri në rezervat e arit.

Duket qartë se shteteve iu është dashur të kenë rezerva të mëdha të arit në mënyrë që të përmbushin

kërkesën për shkëmbim. Nga fundi i shekullit XIX të gjitha shtetet e zhvilluara ekonomikisht të asaj

kohe kanë pasur të definuar marrëdhënien në mse të valutës së vet ndaj sasisë së duhur (ons) të arit).

Kjo paraqet mjetin e parë të standardizuar të shkëmbimit të valutës në histori.

Fillimi i Luftës së parë botërore ka qenë fundi faktik i aplikimit të standardit të artë. Për shkak të

tensioneve politike me Gjermaninë, fuqitë udhëheqëse evropiane kanë pasur nevojë për financimin e

projekteve të mëdha ushtarake. Ngarkesën financiare të cilën e bartnin këto projekte ishte aq sa nuk

mjaftonte as ari, as koha për shkëmbim të të gjitha monedhave të cilat janë shtypur në atë kohë.

Edhe pse standardi i artë përjetoi një come-back të vogël në periudhën në mes të dy luftërave botërore,

shumica e shteteve e braktisi në fillim të Luftës së dytë botërore.

Sistemi Bretton Woods

Nga fundi i Luftës së dytë botërore, shtetet aleate konsideruan se ekziston nevoja që të vendoset

sistemi monetar i cili do të përmbushte zbrazëtinë e cila u krijua me braktisjen e standardit të artë. Në

korrik të vitit 1944, mëshumë se 700 përfaqësues të këtyre shteteve kanë marrë pjesë në atë që sot

është e njohur si “Konferenca e Bretonvudit” në Bretton Ëoods, Neë Hampshire, SHBA. Me këtë rast

u nënshkrua marrëveshja me të cilën u aplikua Bretton Ëoods sistemi i politikës ndëkombëtare

monetare. Më konkretisht, erdhi deri te formimi:

1. Metoda e kurseve devizore fiskale

2. US dollari shkëmbehet me ari si mjet primar në të ciln ruhen rezervat

3. U krijuan tri agjencione ndërkombëtare për mbikëqyrjen e aktiviteteve ekonomike; Fondi

Monetar Ndërkombëtar (MMF). Banka Ndërkombëtare për Rinovim dhe Zhvillim ( më vonë

Banka Botërore) dhe organizata GATT (General Agreement on Tarrifs and Trade- sot

Organizata Botërore Tregëtare)

Vlera e çdo valute ka qenë e shrephur në sasi të saktë të arit, por vetëm dollari i SHBA-ve ka pasur

bazën e vërtetë në ari dhe ka qenë konvertibil në ari me çmimin 35 $ për 1 ons ari. Bretton Ëoods nga

dollari i SHBA-ve ka krijuar valutën ndërkombëtare standarde. Marrëdhënia në mes të gjitha valutave

udhëheqëse dhe dollarit ka qenë i fiksuar dhe është mbajtur me fluktuime shumë të vogla. Si për

shembull, mund të thuhet se në periudhën prej vitit 1947 deri në vitin 1967, marrëdhënia e funtës

stërlina ndaj dollarit ka qenë 1:2,80.

Gjatë 25 vjetëve në vijim, SHBA-të u desh të duronin një varg deficitesh në bilansin pagesor, për të

ruajtur dollarin si valutë në të cilën mbahen rezervat monetare botërore. Por, në fillim të vitit 1970


20

rezervat amerikane të arit u varfëruan aq shumë sa që nuk mjaftonin të mbulojnë të gjithë dollarët e

SHBA të cilat bankat qendrore të shteteve të tjera i kishin në rezerva. Më në fund, në gusht të vitit

1971, kryetari amerikan Ricard Nikson suspendoi vendimin që dollari të shkëmbehet me ari, që edhe e

ka përfunduar marrëveshjen e Bretton Ëoodit. Por, nuk u zhdukën të gjitha arritjet e Bretton Ëoodsit,

në fakt organizatat botërore të cilat u krijuan atëherë (IMF, ËB, ËTO) ekzistojnë dhe funksionojnë

edhe sot.

Sistemi i sotëm i kurseve devizore

Pas braktisjes së Bretton Ëoodsit, bota më në fund ka pranuar të ashtuquajturin “kursin notues” që

është zyrtarizuar me nënshkrimin e marrëveshjes në Jamajka në vitin 1976. Kjo nënkuptonte

braktisjen definitive edhe nga standardi i artë. Nga ana tjetër, nuk mund të thuhet se shtetet kanë

pranuar sistemin e kurseve krejtësisht të lira notuese. Shumica e shteteve përdor vetëm një nga tre

sistemet në vijim:

1. dolarizimin

2. kursin e lidhur

3. kursin e kontrolluar notues

Dollarizimi është sistem te i cili shteti vendos të emitojë valutën vendore dhe pranon valutën e huaj si

atë nacionale, të veten. Kjo lidhshmëri mund të bëhet edhe për një shportë të valutave të huaja. Valuta

vendore do të fluktuojë vetëm kur të vijë deri te ndryshimet te valuta për të cilën është e lidhur. Për

shembull, Kina Yuan-in e vet e ka lidhur për US dollarin sipas normës prej 8,28 Yuana për 1 USD

gjatë periudhës prej 1997 deri në korrik të vitit 2005. Defekti i lidhjes së kursit është në atë se valuta

vendore është nën ndikimin e plotë të situatës ekonomike në të cilën gjendet valuta për të cilën është e

lidhur. Për shembull, nëse US dollari është forcuar dukshëm në krahasim me valutat tjera, atëherë

Yuan do të forcohej gjithashtu, që mund të jetë në kundërshtim me atë që Banka qendrore kineze

dëshiron në atë moment.

Kursi i kontrolluar notues ekziston kur kursi i valutës vendore ndaj asaj të huaj, lirshmë ndryshon

varësisht nga oferta dhe kërkesa në treg. Por, ndonjëherë mund të ndodh që qeveria ose banka

qendrore të intervenojnë për të stabilizuar fluktuimet ekstreme të kursit. Për shembull, nëse valuta

vendore humb vlerën nën nivelin e të pranueshmes për zbatimin e politikës ekonmike dhe monetare

në shtet, banka qendrore rrit vlerën e valutës vendore. Ky është gjithsesi shembull shumë i

thjeshtësuar, kurse bankat qendrore kanë në disponim më shumë mjete (mënyra) të ndryshme për

menaxhimin e vlerave të valutës së vet.

Pjesëmarrësit në tregun FOREX

Me devizat nuk bëhet tregëti në bursa, si bursa Njujorkiane e aksioneve. Nuk mundeni thjesht të

shkoni në një bursë të centralizuar dhe të vështroni se si formohet kursi devizor. Tregu devizor është

organizuar në të vërtetë si treg jashtëbursor (OTC) në të cilin janë disa qindra dilerë (kryesisht banka)

të gatshme të blejnë ose të shesin depozitet e denominuara në valuta të huaja. Pasi që këta dilerë janë

në lidhje të përhershme telefonike dhe janë të lidhur me anë të kompjuterit, ky treg është shumë

konkurrent; funksionimi i tij në të vërtetë nuk dallon shumë nga tregu qendror.

Keni parasysh se bankat, kompanitë dhe qeveritë kur negociojnë për blerjen dhe shitjen e devizave në

tregjet devizore, nuk marrin me vete mjaft monedha dollar për t’i shitur për funta britanike. Tregëtia

në fakt nënkupton blerjen dhe shitjen e depoziteve bankare të deminuara në valuta të ndryshme.

Për dallim nga tregu i aksioneve, ku investitorët më së shpeshti bëjnë tregëti me investitorët

institucional (sic janë fondet investive) ose me investitorët tjerë individual, në tregun Forec ekzistojnë

edhe pjesëmarrës të tjerë të cilët bëjnë tregëti për arsye krejtësisht tjera. Për këtë është me rëndësi të

identifikohen dhe të kuptohen roli dhe motivimi i pjesëmarrësve kryesor në tregun Forex.

Qeveria dhe Banka Qendrore


21

Disa nga pjesëmarrësit më me ndikim të përfshirë në shitblerjen e devizave, janë gjithsesi bankat

qendrore dhe qeveritë e disa shteteve. Në shumë shtete, banka qendrore ëshë dorë e zgjatur e qeverisë,

e cila në bashkëpunim me atë, zbaton një pjesë të politikës së saj ekonomike. Megjithkëtë, në disa

shtete konsiderohet se banka qendrore e cila është tërësisht e pavarur nga qeveria, në mënyeë më të

mirë dhe më efektive zbaton dhe balancon qëllimet në luftë me inflacionin duke mbajtur interesin në

nivel të ulët, që kontribuon në rritjen ekonomike. Pa marrë parasysh shkallën e pavarësisë të cilën e ka

banka qendrore, përfaqësuesit e qeverisë, në parim, mbajnë konsultime të rregullta me përfaqësuesit e

bankës qendrore, në të cilin shqyrtohen çështjet e politikës monetare.

Përveç rregullimit të nivelit të normës eskonte, banka qendrore ndikon në nivelin e rezervave të

obligueshme, për përmbushur qëllimet e caktuara ekonomike. Për shembull, për shkak të lidhjes së

valutës së vet për US dollar. Kina ka blerë rekordet shtetërore në vlerë të shprehur në miliona dollar,

për të mbajtur vlerën e Yuanit në nivelin e planifikuar. Banka qendrore përdor tregun devizor për

shkak të harmonizimit të nivelit të rezervave devizore. Duke pasur sasi të madhe të parave në

disponim, ato bëjnë ndikim të fortë në tregun devizor.

Bankat e biznesit dhe organizatat tjera financiare

Përveç qeverisë dhe bankës qendrore, në mesin e pjesëmarrësve më të mëdhenj në tregun devizor janë

bankat e biznesit, kompanitë e sigurimeve dhe organizatat tjera financiare. Shumica e individëve

(popullatës) të cilët çdo ditë kanë nevojë për vëllim relativisht të vogël të shitblerjes së devizave, bën

këtë përmes bankave. Por, këto transakcione individuale janë shumë të vogla për nga vëllimi në

krahasim me atë që realizohet në tregun ndërbankar.

Tregu ndërbankar është ai në të cilin bankat e mëdha kryejnë transaksionet mes veti dhe definojnë

çmimin e valutave të cilat trejderët individual e shohin në platformat e veta për tregëti. Bankat me

potencial të madh kreditor kanë mundësi të realizojnë çmim më të mirë për klientët e vet. Thënë në

përgjithësi, bankat sillen si dilerë të cilët blejnë/shesin valuta sipas bid/ask çmimit. Një nga mënyrat

në të cilat bankat fitojnë në Forex është shkëmbimi i valutës me dallim në çmim në krahasim me atë

sipas të cilës e kanë blerë. Pasi që tregu Forex është i decentralizuar, është e zakonshme të shihet se

bankat e ndryshme kanë çmim të ndryshëm për valutën e njëjtë.

Hexherët

Disa nga klientët më të mëdhenj të bankave janë firmat të cilat kanë nevojë për kryerjen e

transaksioneve të ndërsjella mall-financa. Pavarësisht nëse firma ia shet mallin firmës në shtet tjetër

ose blen nga ajo. ajo has në fluktuime në kursin devizor. Pasi që kursi i Euros (EUR) dhe Jenit (JPY)

mund të ndryshojë në mënyrë të konsiderueshme në periudhë prej një viti, firma gjermane nuk ka

mënyrë të dijë nëse në momentin e pagesës do të jetë më shumë ose më pak Euro në krahasim me

ditën e sotme. Për të zgjidhur këtë problem, firma gjermane ka dy opcione.

Së pari, ajo mund të dalë në treguns pot devizor dhe momentalisht të konvertojë shumën e

përshtatshmë të Euro-ve sipas kursit aktual në Jen japonez. Por, kjo nuk është gjithmonë e mundur

dhe zgjidhja më e duhur, për shkak se firma ndoshta në momentin e duhur nuk ka mjaft mejtet në

llogari (blen mallin me kredi nga banka, por kredia nuk është tërhequr ende) ose sepse nuk dëshiron të

mbajë shuma të mëdha të valutës së huaj në periudhë më të gjatë kohore.

Opcioni i dytë është shfrytëzimi i hexhing strategjisë për të fiksuar kursin sipas të cilit do të bëhet

transaksioni EUR- JPY në të ardhmen. Kjo bëhet ashtu që firma në tregun terminor (pra, jo në spot)

tregun devuzor blen fjucers kontratë për shitblerje të EUR-JPY në ditën kur pagesa ndaj shtetit të huaj

arrin.

Pasi që shuma e madhe e shkëmbimit të tregëtisë së jashtme të të gjitha shteteve në botë,

ndërmarrjeve të cilat paraqiten në rolin e blerësit/shitësit të devizave dhe nevojës së tyre për

zvogëlimin e rrezikut devizor janë me ndikim të madh në vëllimin dhe çmimin në tregun Forex.


22

Spekulantët

Për dallim nga hexherët, spekulantët përpiqen të realizojnë fitim nga ndryshimi i nivelit të kurseve

devizore. Një nga spekulantët sigurisht më të mëdhenj është Xhorxh Sorosh. Është i njohur spekulimi

i tij me rënien e funtës britanike në vitin 1992, kur ka fituar rreth 1,1 miliard US dollar për më pak se

një muaj (shih diagramin).

Nga ana tjetër, Nick Leeson , tregëtar me letra derivate për Baring Bankën angleze, ka mbajtur pozitat

spekulative në fjucers kontrata në jenë, që ka sjellur deri te humbja prej 1,4 miliard US dollar, dhe

bankroti i kësaj banke.

Përveç atyre të mëdha, në Forex çdo ditë paraqitet numër i madh (disa miliona njerëz) të spekulantëve

të vegjël, të cuilët individualisht bëjnë tregëti me shuma relativisht të vogla të devizave, por të cilët në

masë, gjithashtu paraqesin anë të rëndësishme në ofertë dhe kërkesë në tregun devizor botëror.

Tani, kur kemi arritur dituri të reja për tregun Forex, historisë së tij dhe pjesëmarrësve, mund të

kalojmë në fazën tjetër në të cilën përpunohet mënyra konkrete e tregëtimit në këtë treg të madh.


23

Nxito! Regjistrohu dhe fito

Bonus % 2000

Dhe fillo të përfitosh menjëherë!

Çdo shfrytëzues i ri i regjistruar fiton $ 2000 bonus në llogarinë e vet për të bërë tregëti


24

3. SI TREGËTOHET NË FOREX

Në rregull, hajde të shohim se si bëhet tregëti në Forex. Transaksioni komplet paraqet shitjen e një

valute dhe njëkohësisht blerjen e valutës tjetër. Një nga gjërat të cilat hutojnë në fillim janë standardet

e kotacionit.

Etiketimi i valutave dhe ciftet valutore

Çdo valutë etiketohet me tri shkronja, nga të cilat dy të parat përcaktojnë shtetin, kurse shkronja e

tretë është emri i valutës. Tabela në vijim tregon emrat dhe etiketimet e valutave kryesore botërore:

Shenja e valutës Emri i valutës

USD Dollari amerikan

EUR Euro

GBP Funta britaneze (stërlina)

JPY Jeni japonez

CHF Franga zvicerane

CAD Dollari kanadez

AUD Dollari australian

NZD Dollari i Zelandës së Re

Valuta themelore dhe kontra valuta

Kur valuta është e listuar, kjo gjithmonë bëhet në krahasim me valutën tjetër, kështu që vlera e njërës

valutë është dhënë përmes vlerës së valutës tjetër. Kështu, për shembull, nëse dëshirojmë të

vërtetojmë cili është kursi i US dollarit (USD) në krahasim me jenin japonez (JPY), kuota,

respektivisht çmimi do të dukej kështu:

USD/JPY = 119.58

Kjo quhet cift valutor. Valuta nga ana e majtë e vijës është valuta themelore (base currency),

përderisa ajo nga ana e djathtë është valutë kuote (quote currency) ose kontra valutë. Valuta themelore

(në këtë shembull US dollar) është gjithnjë e barabartë me njësinë (në shembullin 1 USD), kurse

valuta e kuotuar ka vlerë të caktuar ekuivalente me një njësi të valutës themelore në momentin e

dhënë. Në shembullin tonë 1 USD= 119.58 jen japoney, ose me fjalë të tjera për 1 dollar amerikan

mund të blihen 119.58 jen.

Kuotimi direkt dhe indirekt

Ekzistojnë dy mënyra për të treguar vlerën e cifteve valutore: direkte dhe indirekte. Kuotimi direkt

është thjeshtë cift valutor në të cilin valuta vendore paraqet valutën themelore, kurse kuotimi indirekt

është cift valutor në të cilin valuta vendore e dhënë si valutë e kuotuar.

Nëse marrim Euron si valutë vendore dhe e vëmë në krahasim me US dollarin, kuotimi direkt do të

ishte EUR/USD, kurse indirekt USD/EUR. Pra, në këtë shembull, te kuotimi direkt kemi informatë sa

US dollar mund të fitohen për 1 Eur, kurse te ajo indirekte, sa Eur mund të merren për 1 US dollar.

Nëse Eur është valutë vendore kuotimi direkt do të ishte 1.2995 EUR/USD, që do të thotë për 1 EUR

mund të blihet 1.2995 US dollar. Kuotimi indirekt do të ishte 0.7695 USD/EUR, respektivisht për 1

USD mund të blihet 0.7695 EUR.

Çmimet e shumicës së valutave tregohen me 4 vende decimalesh, përveç kombinimit të cifteve

valutore në të cilat bën pjesë jeni japonez (JPY) i cili kuotohet me 2 decimale.


25

Cross Currency

Kur cifti valutor nuk përmban US dollar si një nga komponentat, atëherë ajo quhet cross currency ose

valuta të kryqëzuara (të tjera). Ciftet më të shpeshta cross currency janë EUR/GBP, EUR/CHF,

GBP/JPY dhe EUR/JPY. Edhe pse më së shumti tregëtohet me ciftet valutore të cilat përfshijnë US

dollar, cross currency ciftet zgjerojnë mundësitë e tregëtimit edhe me valutat e tjera të ashtuquajtura

majors ose valuta kryesore.

Bid/Ask

Si edhe në tregjet tjera financiare, kur tregëtohet me ciftet valutore ekziston bid (çmimi i ofertuar) dhe

ask (çmimi i kërkuar). Të përkujtojmë, kjo ka të bëjë me valutën themelore nga cifti valutor (base

currency). Kur blihet cifti valutor (hyhet në pozicionin long), ask (çmimi i kërkuar) paraqet shumën e

cila duhet të paguhet për të blerë një njësi të valutës themelore, ose me fjalë të tjera, sa kërkon tregu

për të shitur valutën e dhënë.

Long (pozicioni Long ose tjetër)

Marrja e pozicionit Long (të gjatë) paraqet blerjen e akcioneve, mallit ose valutës

themelore të ciftit valutor të kuotuar, me pretendim se çmimi do të rritet.

E kundërt me pozicionin Long është Short (pozicioni i shkurtër).

Bid çmimi (i ofruar) përdoret te shitja e ciftit valutor (respektivisht, kur merret pozicioni i shkurtër)

dhe etiketohet sa valuta të kuotuara do të merren me rastin e shitjes së një njësie të valutës themelore.

Me fjalë të tjera, sa është tregu i gatshëm të paguajë valutat e kuotuara në krahasim me atë themelore.

Short (pozicioni short ose i shkurtër)

Marrja e pozicionit Short (të shkurtër) paraqet shitjen e akcioneve (të huazuara), të

mallit ose valutës në pritje të rënies së çmimit të tij.

E kundërt me pozicionin Short është pozicioni Long (pozicioni i gjatë).

Numri para vizës së pjerrët shënon bid-in (çmimin e ofruar), kurse pas saj ask(çmimin e kërkuar).

Kemi vënë re se bid është gjithmonë çmim më i ulët se sa ask. Të shohim shembullin vijues:

USD/JPY = 120.61/120.64

Bid = 120.61

Ask= 120.64

Nëse dëshironi të bleni këtë cift valuator, do të thotë se synoni të bleni valutën themelore (në këtë rast

USD) prandaj shikoni çmimin ask në mënyrë që të shihni për sa (JPY, jenë japonez) tregu është i

gatshëm të shesë 1 USD. Pasi që çmimi ask (i kërkuar) është 120.64 do të thotë se 1 USD mund t’a

bleni për 120.64 JPY (jenë).

Shikuar nga ana tjetër, nëse dëshironi të bleni këtë cift valuator, pra provoni të shitni valutën

themelore në shkëmbim për valutën e kuotuar, do të ju interesojnë bid-i (çmimi i ofruar). Në

shembullin tonë, tregu është i gatshëm që për 1 USD të paguajë 120.61 JPY (jen).

Cila do valutë të jetë kuotuar e para (respektivisht nga ana e majtë) ajo paraqet valutën themelore dhe

ndaj saj bëhet transaksioni. Ne, ose blejmë ose shesim valutën kryesore. Gjithashtu, të përmendim se

çmimi actual sipas të cilit blehet/shitet valuta themelore quhet spot exchange rate (kursi actual

devizor)/


26

Spread dhe Pips

Spread (spred) është dallimi në mes të bid dhe ask çmimit. Nëse shikojmë kuotimin në vijim

EUR/USD = 1.3145/1.3148

spred është 1.3148-1.3145=0.0003 ose 3 pipse. Sic është thënë më herët, kursi i valutës tregohet me 4

vende të decimaleve, përveç për ato cifte valutore, komponenta e të cilëve është JPY (jeni japonez).

Kursi i cifteve të cilat përmbajnë JPY tregohet me 2 vende të decimaleve.

Pra, pips është njësia më e vogël e ndryshimit të kursit të dy valutave. Edhe pse ky ndryshim duket i

parëndësishëm, për shkak të ekzistimit të leverixhit, (leverage) edhe ndryshimi më i vogël i kursit

mund të rezultojë në fitim ose humbje të mijëra dollarëve (ose ndonjë valute tjetër). Kjo është një nga

arsyet pse spekulantët i tërheq tregëtimi në Forex. Shumë cifte valutore kanë ndryshim ditor prej rreth

100 pipsa. Për shembull, EUR/USD rreth 50-100, GBP/USD rreth 150, GBP/JPY mbi 200 etj.

Përmbledhje e kuotimit të valutave

USD/CAD= 1.2232/37

Valuta themelore

(Base Currency

Valuta nga ana e majtë (USD)

Valuta e kuotuar

(Counter Currency)

Valuta nga ana e djathtë (CAD)

Bid (çmimi i ofruar)

(Bid Price)

1.2232 Çmimi sipas të cilit tregu do të

blejë valutën themelore. Bid

është gjithmonë më i vogël se

çmimi Ask.

Ask (çmimi i kërkuar)

Ask Price

1.2237 Çmimi sipas të cilës tregu do të

blejë valutën

Pip Njësia e ndryshimit të çmimit. Pip është ndryshimi më i vogël


27

Në këtë rast (USD/CAD) është

0.0001 dhe një pips i ndryshimit

do të ishte nga 1.2231 në 1.2232

të cilën mund t’a bëjë çmimi

Spred (Spread) Spred në këtë rast është 5 pipsa;

dallimi në mes të çmimit bid

dhe ask (1.2237- 1.2232)

Llogaritja e P&L (bilancit të suksesit, përfitimit ose humbjes)

Të gjitha platformat më serioze për tregëti llogaritin përfitimin/humbjen tuaj në botën reale, që do të

thotë çdo pip i ndryshimit të çmimit automatikisht reflektohet në bilancin tuaj të suksesit. Në vazhdim

do të shohim sa vlen 1 pip varësisht nga madhësia e pozicionit (me supozimin se USD është valuta

themelore):

Madhësia e pozicionit Shuma në USD Vlera e 1 pip

0,1 lot 10.000 $ 1 $

1 lot 100.000 $ 10 $

10 lot 1.000.000 $ 100 $

100 lote 10.000.000 $ 1.000 $

250 lote 25.000.000 $ 2.500 $

Vlera 1 pip llogaritet në këtë mënyrë:

1 pip = madhësia e pozicionit (në loto) * madhësia 1 tika/ çmimi aktual

Të përmendim se 1 tik mund të ketë vlerën 0,0001 ose 0,01 varësisht nga ajo nëse cifti valuator

përmban JPY ose jo. Të shohim shembullin: kemi kontratën prej 100.000 USD/JPY me Çka

momentalisht tregëtohet sipas 120,50

1 pip = 100.000 (madhësia e pozicionit) * 0,01/120,50 = 8,30 USD

Pra, nëse kemi pozicionin e hapur prej 100.000 (që paraqet vlerën për 1 lot) USD/JPY, me çmimin e

dhënë, çdo pip i ndryshimit të çmimit na sjell ose na mer 8,30 USD.

P&L= çmimi shitës- çmimi blerës= 120,30-120,50=0,20 (humbja 20 pipsa)

Për të konvertuar këto pipsa në përfitim/humbje, do të përdorim formulën e përmendur paraprakisht

për llogaritjen e vlerës për 1 pip:

1 pip = 100.000 (madhësia e lotit) * 0,01/120,30 (çmimi actual)= 8,31 USD

Pra, humbja prej 20 pipsa në këtë shembull do të thotë se kemi humbur

20 * 8,31 USD= 166,20 USD

Shembulli tjetër tregon llogaritjen P&L kur USD është kuotuar (jo valuta themelore). Vlera e 1 pip

llogaritet në këtë mënyrë:

1 pip= madhësia e pozicionit (në loto) * madhësia e tik-ut

Për kontratën prej 200.000 GBP/USD

1 pip = 200.000 * 0,0001 = 20 USD


28

Tani do të llogaritim bilancin e suksesit në këtë mënyrë: kontrata është në 200.000 GBP/USD,

fillimisht e blerë për 1,7505, pastaj e shitur (mbyllur) për 1,7540

P&L = 1,7540 – 1,7505= 0,0035 d.m.th. +35 pipsa përfitim

që në USD është

35 pip * 200,000 (madhësia e pozicionit) * 0,0001 (madhësia e tikës) = 700 USD përfitim

Llogaritja e P&L te valutat tjera (cross currencies)

Sic thamë më herët, cross currencies paraqesin ciftet valutore të cilat përfshijnë të gjitha valutat tjera

kryesore përveç US dollarit. Për të treguar vlerën e 1 pip në US dollar, do të aplikojmë këtë formulë:

1 pip = madhësia e pozicionit (në loto) * madhësia e 1 tik * base rate/çmimi actual

Për shembull, kemi kontratën 100.000 EUR/GBP çmimi aktual i të cilit momentalisht është 1,1840

1 pip=100.000 (madhësia e pozicionit) * 0,0001* 1,1840/0,6750= 17,54 USD

Për të llogaritur përfitimin/humbjen supozoijmë se kontrata është prej 100.000 EUR/GBP fillimisht u

shit me çmim prej 0,6760 pastaj (pozicioni i mbyllur) me 0,6750. Përfitimi në pipsa është 0,6760-

0,6750=+10 pips, prandaj përfitimi i përgjithshëm është

P&L = përfitimi/humbja në pipsa * vlera 1 pip= 10 * 17,54 USD = 174,50 USD

Rollover interesi

Në fund të çdo dite të punës (thënë kushtimisht), respektivisht në orën 5:00 PM EST (East Standard

Time, koha njujorkiane), ose në orën 22:00 GMT, respektivisht 23:00 CET (sipas kohës sonë), çdo

llogari që ka të hapur cilindo pozicion obligohet ose aprovon për shumën e llogarisë, varësisht nga

shuma e pozicioneve të hapura. Ky interes lind si dallim në mes të normave afatshkurtëra të interesit

në disa valuta. Pasi që çdo Forex trade nënkupton blerjen e simultane të njërës dhe shitjen e valutës

tjetër, kjo do të thotë se në valutën të cilën e keni belrë merrni interes (pozitiv) kurse në valutën të

cilën e keni blerë paguani interes (negativ).

Shembull i llogaritjes së rollover interesit

Të themi se jeni në pozicionin long 100.000 EUR/USD në momentin e rollover-it, EUR/USD çmimi

aktual është 1,1800, norma afatshkurtër e interesit në EUR është 2,25% dhe norma afatshkurtër e

interesit në USD është 4%. Rollover interesi do të ishte:

Rollover borxhi (lejimi)= Madhësia e pozicionit * (interesi në valutën themelore - interesi në valutën e

kuotuar) / 365 * kursi aktual i valutës themelore

Kështu kemi: 100.000 x (2,25%- 4,00%) / 365 x 1,1800 = 100.000 x 1,75 % /365 x 1,11800= - 5,66$

d.m.th. llogaria juaj do të zvogëlohet për 5,66 USD. Sepse keni blerë valutën themelore EUR për të

cilën norma e interesit ka qenë më e ulët (2,25%) në krahasim me normën e interesit të cilën e keni

shitur (USD 4%), ju paguani rollover interesin.

Kjo tabelë tregon normat treguese të interesit në valuta të caktuara:


29

Rollover interesi mund të sigurojë përfitim shtesë ose humbje. Për shembull, nëse trejderi konsideron

se marrëdhënia britanike e funtës GBP dhe jenit japonez JPY gjatë periudhës së caktuar mbetet e

pandryshueshme, ai do të blejë GBP/JPY ciftin valuator sepse funta ka normën e interesit më të madh

dhe do të përfitojë nga interesi. Të marrim shembull të dhënat nga tabela e mëparshme:

madhësia e pozicionit = 100.000 GBP/JPY

interesi në bazë të valutës themelore GBP=4,50%

interesi në valutën e kuotuar JPY= 0,15%

kursi aktual i valutës themelore GBP/JPY = 236, 94

Rollover interesi = 100.00 * (4,50%^- 0,15%) / 365 * 236,94 = 2.825 GBP që do të thotë se përfitimi

në dallim në interes do të ishte 2.825 funta për një vit.

Margin trading

Kur tregëtohet në margjinë, në esencë përdoren mjetet pa pagesë afatshkurtëra nga institucioni i cili

ofron margjinën. Ky huazim afatshkurtër përdoret për të blerë shumën e valutës i cili dukshëm

tejkalon shumën e mjeteve me të cilat disponon trejderi. Pra, një pjesë e parave që kërkohet nga

trejderi të deponojë për çdo lot i cili blen quhet Margjin(a). Margjina shprehet në përqindje. Nëse

dëshirojmë të blejmë 100.000 EUR dhe për këtë na nevojiten 1.000 EUR, atëherë margjina është 1%

(që është 1.000/100.000).

Margjina shërben si kolateral për mbulesën e humbjeve eventuale që mund të paraqiten, kështu që në

esencë qëllimi i vetëm eral i depozitit të parave në llogari është për shkak të margjinës së

mjaftueshme.

Vetëm të shtojmë se nocioni leverixh (leverage) është ngushtë i lidhur dhe inverz me nocionin

margjina. Në të vërtetë, nëse margjina është 1%, atëherë leverixh është 100 herë, për margjinën 2%

leverixh është 50, për margjinën 5%, leverixh është 20. Leverixh (poluga) përcakton sa herë më me

madhe duhet të jetë shuma nga ajo që e keni në llogari, me të cilën mund të tregëtoni.

Për të ilustruar se si mund të realizohet përfitim i madh në Forex do të shërbehemi me shembullin në

vijim:

Trejderi ka në llogari 10.000 USD me leverixh 100:1, që do të thotë se mund të bëjë tregëti me

1.000.000 USD. Ai ka angazhuar 10% të mjeteve të veta (1.000 USD) dhe ka blerë 100.000

USD?JPY (duke llogaritur në rritjen e çmimeve) me çmim prej 120,50. Pas disa kohësh, çmimi është

rritur me të vërtetë në 121,00. Cfarë përfitimi ka realizuar ky trejder?

Së pari do të llogaritim sa pipsa bën përfitimi

121,00-120,50=50 pipsa

Së dyti, do të llogaritim vlerën e një pip-i

1 pip=100.000 (madhësia e pozicionit) * 0,01/120,50 = 8,30 USD


30

Që do të thotë se përfitimi i përgjithshëm në dollar është 50 pips * 8,30 USD= 415 USD. Ky përfitim i

shprehur në përqindje në krahasim me mjetet e përgjithshme në llogari është:

415/10/000 = 4,15%

Në këtë qëndron fuqia e leverixhit. Por, gjithmonë duhet të kemi parasysh se ka mundur të ndodh

edhe e kundërta, d.m.th. që çmimi të bie dhe të llogaritet njësoj edhe humbje e konsiderueshme.

Fatmirësisht, ekzistojnë mjete për kufizimin e shumës së humbjes dhe ato bëjnë pjesë në fushën e

menaxhimit të rrezikut të cilën do t’a përpunojmë në kapitullin e përshtatshëm për këtë.

A janë mjetet (kredia) të cilat merren nga shtëpia brokere pa pagesë? Ajo që është më interesante këtu

është, PO ato janë pa pagesë nëse i përdorni brenda një dite në mes të ashtuquajturës rollover që

zhvillohet në 23: 00 sipas kohës tonë, respektivisht 17:00 (EST).

Cili është interesi i shtëpise brokere që trejderëve t’i japë kredi? Pasi që shtëpia brokere përmes të

cilës tregëton jeton nga spredi (spread), kjo do të thotë që sa më shumë të tregëtoni, ato realizojnë

përfitim më të madh. Nga këtu është i qartë interesi i brokerit, sepse kur ju sigurojnë kredi që të bëni

tregëti me shumë 100 herë më të madhe nga ajo që e keni, ju do t’ashfrytëzoni këtë, që prapë atyre ia

multiplikon përfitimin.

Shembull i një trejdi në margjinë:

Trejderi ka në llogari 25.000 USD dhe margjinën në dispozicion 1% (respektivisht , leverixh 100) që

do të thotë se ka minimum 1.000USD në llogari për çdo 100.000 USD të pozicioneve të hapura. Ka

blerë 300.000 USD/JPY dhe ka shitur 500.000 EUR/USD. Në këtë moment, ai ka 800.000 USD të

pozicioneve të hapura, e kjo do të thotë se duhet të ketë minimul 8.000 USD në llogari (equity) për

mbulesën e vet. Duke pasur parasysh se ka 25.000 USD në llogari, ky trejder mund të humb

maksimum 17.000 USD, para se të marrë të ashtuquajturën margin call.

"Margin Call" është kërkesë e firmës brokere (e cila ka siguruar kredi) për pagesën e mjeteve shtesë

në llogari nga ana e klientit, për të siguruar mbulesë të pozicioneve të hapura. Nëse klienti nuk

siguron mjete shtesë (zakonisht në afat prej 2-3 ditë), brokeri ka të drejtë të mbyll pozicione të

caktuara ose të gjitha pozicionet për të mbrojtur nga humbja.

Llojet e urdhëresave për tregëti

Para se gjithash, sipas llojit të urdhërit i urdhërohet brokerit të blejë (buy) ose të shesë (sell). Sipas

afatit të vlefshmërisë, urdhëri mund të jetë ditor ose deri në revokim (GTC, Good Till Cancelled).

Market order ( urdhër sipas çmimit të tregut)

Ky është urdhër që momentalisht të blihet ose të shitet sipas çmimit aktual. Këtu është dhënë urdhëri

për blerje 0,1 lot (10.000) USD/JPY sipas çmimit aktual prej 117.61. Trader's range shënon dallim (në

pipsa) nga çmimi i tregut të cilin trejderi është i gatshëm t’a pranojë. Nëse është zero- saktë sipas

çmimit të tregut. Kur tregu është volatil, respektivisht kur gjendet në periudhë të oshilimeve të mëdha,

ndonjëherë në një sekondë në mes të dhënies së urdhëresës dhe realizimit të tij çmimi i tregut

ndryshon. Në raste të tilla brokeri do të kërkojë që ose të pranoni çmimin e ri të tregut ose të tërhiqeni

nga urdhëresa. Për këtë rast thuhet se urdhëresa është "requoted".


31

Pas dhënies së urdhëresës mund të kontrolloni pozicionet tuaja të hapura:

Limit urdhëresa

Urdhëresa e cila zbatohet nëse tregu shkon në drejtim të volitshëm në krahasim me pozicionin. Në

fakt, nëse çmimi aktual është USD/JPY 119,00 edhe ne jemi në long pozicion, mund të vendosim

limit në 119,60 që do të thotë se ai do të realizohet nëse çmimi arrin atë nivel dhe ne do të realizojmë

fitim prej 60 pipsa. Nga ana tjetër nëse çmimi aktual është 120,00 dhe ne kemi shitur USD/JPY,

gjithashtu mund të vendosim Limit urdhëresën 119,60 dhe ai do të realizohet me fitimin prej 40

pipsa. Pra, limit urdhëri më së shpeshti vendoset për realizimin e përfitimit në nivel të caktuar.


32

Stop urdhëresa (Trailing stop)

Stop urdhëresa është urdhëresë për blerje nëse çmimi rritet deri në nivelin e caktuar, respektivisht për

shitje, nëse bie deri në nivelin e caktuar. Stop urdhëresa ka funksion të mbrojtjes nga humbjet (e

mëdha). Për shembull: çmimi aktual USD/JPY je 117,94 dhe ne jemi në pozicionin long duke pritur

që çmimi të rritet. Por, çmimi „kthehet kundër neve“dhe fillon të bie. Me vënien e pozicionit stop (të

ashtuquajtur stop-loss) urdhëresës në 117,64 themi se jemi të gatshëm të humbim 30 pipsa, por jo më

shumë se kjo. Nëse çmimi bie deri në këtë nivel, urdhëresa realizohet automatikisht, si dhe humbja

jonë, por kjo mund të jetë edhe shpëtim nga humbja edhe më e madhe që do t’a kishim nëse çmimi

bie, për shembull deri në 117,00.

Buy stop limiton rrezikun te short pozicioni, kurse Sell stop limiton rrezikun te long pozicioni.

Lloji i posacëm i stop urdhëresës është e ashtuquajtura "trailing stop" urdhëresa. Kjo është stop

urdhëresa te e cila stop-loss lëviz duke përcjellur tregun e çmimeve me hapësirë të caktuar (trailing),

nëse tregu „shkon“në dobinë tuaj. Në këtë mënyrë mbrohet përfitimi i realizuar në trejdin e caktuar.

Entry urdhëresa

Lloj specifik i urdhëresës janë urdhëresat entry limit&stop. Ky lloj i urdhëresës zbatohet në momentin

kur çmimi i tregut arrin çmimin e caktuar të cilin trejderi e ka definuar paraprakisht. Për dallim nga

urdhëresat stop dhe limit, të cilët mbyllin pozicionin ekzistues, këto entry stop dhe entry limit

urdhëresa hapin pozicionin e ri. Ekzistojnë katër forma të entry urdhëresës:

Entry Limit Buy – Blej nën çmimit aktual të tregut

Entry Stop Buy - Blej mbi çmimin aktual të tregut

Entry Limit Sell – Blej mbi çmimin aktual të tregut

Entry Stop Sell - Shit mbi çmimin aktual të tregut


33

Për shembull: nëse dëshirojmë të blejmë GBP/USD, por jo para se të bie çmimi deri në 1,9250 atëherë

do të japim entry limit buy urdhëresa.Nëse çmimi kurrë nuk vie deri te niveli i dhënë, atëherë

urdhëresa do të mbetet e papërfunduar, por e hapur (aktive) deri sa t’a anulojmë. Nëse dëshirojmë të

blejmë sipas çmimit që është mbi çmimin aktual, atëherë do të japim urdhëresën entry stop buy.


34

Llojet e llogarive të cilat mund t’i hapni te Forex brokeri

Free Practice Account

Kjo është llogari pa pagesë për ushtrime (demo) në ambientin real, me të dhëna reale dhe ndodhi të

ciilat me të vërtetë ndodhin në tregun botëror para syve tuaj. Vetëm paratë me të cilat tregëtoni janë

virtuale. Vështirë se mund të mendohet mënyrë më e mirë se kjo për mësim dhe trajnim. Hapja e kësaj

llogarie mund të jetë e dobishme për të gjithë: fillestarët, ata të cilët kurrë nuk kanë bërë tregëti, të

shohin se si në praktikë duket tregëtia në berzë; trejderët, ata të cilët kanë bërë tregëti në berzë, por

edhe materiale tjera tregëtare, për shembull, akcione, që të njihen me specifikacionet e Forex tregut;

trejderët me përvojë, mund të ndihmojë me rastin e testimit të strategjive të ndryshme të tregëtimit.

Forex tregjet; trejderëve me përvojë mund t’iu ndihmohet me rastin e testimit të strategjive të

ndryshme të tregëtimit.

Live Account (Individual / Joint)

Llogaria reale (Live) mund të hapet me plotësimin e aplikacionit elektronik online (formularit) ose me

anë të doënload-imit të dokumentacionit komplet, me plotësim manual dhe dërgimin me faks. Live

asccount te të gjithë brokerët hapet në afat prej 48 orëve prej pranimit të komplet dokumentacionit

(që, përveç formularëve, përfshin edhe kopjen e dokumenteve të identifikimit).

Pas marrjes së vërtetimit nga brokeri se llogaria është hapur, mjetet deponohen dhe tregëtia mund të

fillojë. Depoziti minimal dallon në mes të shtëpive të ndryshme brokere, por fillon vetëm me 250$.

Deponimi mund të bëhet me anë të kartelës së kredisë, transferit bankar, cekut, etj.

Llogaria mund të jetë në emër të dy (bashkë) pronarëve. Atëherë flasim për joint llogarinë. Te kjo

është gjithÇka plotësisht e njëhtë si edhe te ai individual, përveç që në kontratë me brokerin futet emri

dhe mbiemri i të dy pronarëve, si dhe të dhënat e tyre dhe nënshkrimi.

Managed Account

Nëse dëshironi të angazhoni person tjetër të bëjë tregëti në emrin tuaj dhe për llogarinë tuaj, atëherë

duhet të plotësoni edhe Limited Poëer of Attorney formular (Autorizim i kufizuar) me të cilin personi

lejohet të zbatpjë veprimet e dhëna në autorizim.

Company Account

Çdo llogari, te Forex broker mund t’a hapin edhe personat juridik respektivisht të ashtuquajturit

investitorët institucional.

Profilet e valutave

Tabelat në vijim tregojnë karakteristikat e përmbledhura themelore (profilet) e valutave kryesore:

Australia

Currency Australian Dollar

Common Name Aussie

Quotation Convention 4 decimal points

Most liquid cross AUD/USD

Spread 4 pips

1 pip 0.0001 USD

Canada

Currency Canadian Dollar

Common Name Canadian


35


Most liquid cross USD/CAD

Spread 5 pips

1 pip 0.0001 CAD

European Union

Currency Euro

Common Name Euro


Most liquid cross EUR/USD

Spread 3 pips

1 pip 0.0001 USD

Great Britain (United Kingdom)

Currency Great British Pound

Common Name Sterling, Cable


Most liquid cross GBP/USD

Spread 5 pips

1 pip 0.0001 USD

Japan

Currency Japanese Yen

Common Name Yen


Most liquid cross USD/JPY

Spread 4 pips

1 pip 0.01 JPY

New Zealand

Currency New Zealand Dollar

Common Name Kiwi


Most liquid cross NZD/USD

Spread 5 pips

1 pip 0.0001 USD

United States

Currency U.S. Dollar

Common Name Dollar


Most liquid cross USD/JPY, EUR/USD

Spread

USD/JPY: 4 pips

EUR/USD: 3 pips

1 pip 0.01 JPY, 0.0001 USD

Switzerland

Currency Switzerland Franc

Common Name Swiss


Most liquid cross USD/CHF

Spread 5 pips

1 pip 0.0001 CHF


36

4. ANALIZA FUNDAMENTALE

Kursi devizor në afatë më të gjatë2

Kursi devizor caktohet në bazë të interakcionit të ofertës dhe kërkesës, si çmimi i cilit do mall ose

ndonjë aktive tjetër në tregun e lirë. Për të thjeshtëzuar analizën e kursit devizor në tregun e lirë, do t’a

ndajmë në dy pjesë. Së pari do të vështrojmë se si caktohet kursi devizor na afat të gjatë, kurse njohja

e determinanteve të kursit devizor në afat të gjatë do të na ndihmojë të kuptojmë se si përcaktohen ato

në afat të shkurtër.

Për të kuptuar se si caktohet kursi devizor, nisemi nga ideja e thjeshtë e cila bazohet në çmime të

caktuara me ligj: nëse dy shtete prodhojnë mall identik dhe nëse shpenzimet e transportit janë të vogla

si dhe barierat e tregut, çmimi i atij malli duhet të jetë i njëjtë gjithkund në botë pavarësisht se në cilin

shtet janë prodhuar. Të supozojmë se tona e çelikut amerikan kushton 100 dollar, kurse tona e çelikut

identik japonez kushton 10.000 jen. Për të qenë valid ligji i çmimit unik, kursi devizor në mes të jenit

dhe dollarit duhet të jetë 100 jen për dollar (0,01 dollar për jen) për të shitur një tonë të dollarit

amerikan për 10.000 jen në Japoni (që është çmimi çelikut japonez), kurse një tonë e çelikut japonez

në SHBA është shitur për 100 dollar (që është çmimi i çelikut amerikan). Po të ishte kursi devizor 200

jen për dollar, celiku japonez në SHBA do të shitej për 20.000 jen për tonë, që është çmimi dyfish më

i madh se sa çmimi i çelikut japonez. Pasi që në atë rast celiku amerikan do të ishte më i shtrenjtë se

sa celiku japonez në të dyja shtetet, kurse është në pyetje lloji i njëjtë i çelikut, kërkesa për celikun

amerikan do të binte në zero. Nëse celiku amerikan ka çmim fiks në dollar, teprica e ofertës së atij

celiku do të eliminohet vetëm nëse kursi devizor do të binte në 100 jen për dollar, që do të bënte që

çmimi i çelikut amerikan dhe japonez të jenë të njëjta në të dyja shtetet.

Një nga teoritë më të rëndësishme për atë se si caktohet kursi devizor është teoria e pariteit të fuqisë

blerëse (Purchasing Poëer Parity; PPP). Në atë teori theksohet se kursi devizor i cilësdo valutë

reflekton ndryshime në nivel të çmimit të dy shteteve. Teoria PPP në të vërtetë është aplikimi i ligjit

të çmimit unik kur është në pyetjee niveli nacional i çmimeve, e jo çmimet e caktuara. Të supozojmë

se çmimi i çelikut japonez në jen është rritur për 10% (respektivisht në 11.000 jen)në krahasim me

çmimin e çelikut amerikan në dollar (që është i pandryshueshëm, d.m.th. kushton 100 dollar). Në

mënyrë që ligji të aprovojë çmimet me ligh, kursi devizor duhet të rritet në 110 jen për dollar, që do të

thotë apresiacion i dollarit për 10%. Nëse ligji çmimet e caktuara i ka aplikuar në nivel të çmimit në të

dyja shtetet, fitojmë teorinë e paritetit të fuqisë blerëse e cila tregon atë nëse niveli i çmimit në Japoni

rritet për 10% në krahasim me nivelin e çmimit në SHBA do të vijë deri te apresiacioni i dollarit për

10%.

Shembulli paraprak për shembullin e çelikut japonez dhe amerikan dhe teoria PPP tregon për atë nëse

niveli i çmimit në një shtet rritet në krahasim me nivelin e çmimit në ndonjë shtet, valuta e tij do të

depresiojë (valuta e shtetit tjetër do të apresiojë). Sic është dhënë në diagramin e radhës, supozimi

bazohet në të dhënat nga periudha më e gjatë. Që nga viti 1973 deri në fund të vitit 2002, niveli i

çmimeve në Britani u rrit për 99% në krahasim me nivelin e çmimit në SHBA dhe dollari ka apresiuar

në krahasim me funtën që na tregon teoria PPP; por, kjo rritje ka qenë 73%, që është më pak se 9% sic

parashikohet me teorinë PPP.

2 Në kapitullin për kursin devisor janë përdor pjesë të tekstit nga libri “Ekonomia monetare, biznesi banker dhe

tregjet finansiar”, Frederic S. Mishkin


37

Të dhënat e njëjta tregojnë edhe në atë se teoria PPP nuk është aq e sigurtë kur bëhet fjalë për

periudhë më të shkurtër. Për shembull, nga viti 1985 deri në fund të vitit 1987, niveli i çmimeve në

Britani është rritur në krahasim me nivelin e çmimeve në SHBA. Në vend të apresiacionit, sic

parashikohet me teorinë PPP, dollari amerikan në të vërtetë ka apresiuar për 40% në krahasim me

funtën. Pra, edhe pse teoria PPP pjesërisht na tregon për lëvizjet e kursit devizor në afat të gajtë, ajo

kurrsesi nuk është tregues i mirë i lëvizjes në afat të shkurtër. Çka sqaron faktu se teoria PPP nuk jep

parashikime të mira?

Teoria PPP tregon se kursi devizor përcaktohet vetëm në bazë të ndryshimev në nivelin relativ të

çmimieve, kurse përfundimi i tillë bazohet në supozimin se i tërë malli në të dyja shtetet është identik,

se shpenzimet e transportit janë shumë të vogla dhe se barierat tregëtare gati nuk ekzistojnë. Kur

supozimi i tillë është i saktë, ligji i çmimit unik tregon se çmimet relative për tërë mallin(

respektivisht, niveli relativ i çmimeve në mes të dy shteteve) përcaktohet me kursin devizor. Supozimi

se malli është identik mund të jetë i pranueshëm kur bëhet fjalë për celikun amerikan dhe japonez, por

a është ajo e bazur kur bëhet fjalë për automjetet amerikane dhe japoneze? A është Toyota ekuivalente

me Shevrolet?

Pasi që tojotat dhe shevroletë gjithsesi nuk janë automjete identike, çmimi i tyre nuk do të thotë të jetë

i njëjtë. Edhe pse automjetet e tojotës mund të jenë më të shtrenjtë se sa shevroletë, Amerikanët dhe

Japonezët megjithkëtë do t’i blejnë. Pasi që ligji i çmimit unik nuk ka të bëjë me të gjitha çmimet,

rritja e çmimit të automjeteve të tojotës në krahasim me shevroletë nuk duhet patjetër të nënkuptohet

se jen-i duhet të depresiojë sipas çmimit relativ të automjeteve të tojotës në krahasim me shevroletë.

Teoria PPP gjithashtu nuk merr parasysh se me numër të madh të mallit dhe të shërbimeve (çmimet e

të cilit janë përfshirë në nivelin e çmimit të një shteti) nuk bën tregëti jashtë një shteti) nuk bën tregëti

jashtë kufinjve. Ndërtesat, toka dhe shërbimet si shërbimet e hotelierisë dhe shërbimet e floktarëve

ose orët e golfit, nuk paraqesin mallin me të cilin bëhet tregëti në atë mënyrë. Pra, pavarësisht se

çmimi i tyre mund të rritete dhe të kushtëzohet niveli më i lartë në krahasim me nivelin e çmimit të

shtetit tjetër, në vetë kursin devizor nuk do të ndikojë shumë.

Faktorët të cilët ndikojnë në kursin devizor

Në kursin devizor në afat të gjatë ndikojnë katër faktorë të parëndësishëm:

niveli relativ i çmimeve

doganat dhe kuotat

preferencat e mallit vendor në krahasim me atë të huaj dhe


38

produktiviteti

Do të shqyrtojmë se si secili nga faktorët e përmendur ndikon në kursin devizor nëse faktorët tjerë

janë të pandryshueshëm.

Rezonimi themelor fillon si në vijim: gjithÇka që rrit kërkesën për mallin vendor në krahasim me

mallin e huaj ndikon në apresiacion të valutës vendore sepse shitja e mirë e mallit do të vazhdojë edhe

kur vlera e valutës vendore është më e madhe. Njësoj si kjo, gjithÇka që rrit kërkesën për mallin e

huaj në krahasim me depresiacionin e valutës vendore sepse shitja e mirë e mallit vendor do të

vazhdojë vetëm nëse vlera e valutës vendore është më e vogël.

Nivelet relative të çmimeve: Sipas teorisë PPP, kur çmimet e mallit amerikan rriten (me faktin që

çmimet e mallit të huaj të mbeten të njëjta), kërkesa për mallin amerikan do të bie, dollari do të

depresiojë, prandaj malli amerikan edhe më tutje do të shitet mirë. Përkundër kësaj, nëse çmimet e

mallit japonez rriten, dhe çmimet relative të mallit amerikan bien, do të rritet kërkesa për mall

amerikan dhe dollari do të apresiojë sepse malli amerikan do të shitet mirë edhe kur valuta vendore të

ketë vlerë më të madhe. Shikuar në afat më të gjatë, rritja e nivelit të çmimeve në një shtet (në

krahasim me nivelin e çmimeve të shtetit tjetër) sjell deri te depresiacioni i valutës së saj, kurse rënia e

nivelit relativ të çmimeve të atij shteti sjell deri te apresiacioni i valutës së saj.

Barrierat tregëtare. Pengesat ndaj tregëtisë së lirë, sic janë doganat dhe kuotat (kufizimet e sasisë së

mallit të huaj i cili mund të importohet)mund të ndikojnë në kursin devizor. Të supozojmë se SHBA

rritin doganën ose zvogëlojnë kuotën në celikun japonez. Pikëpamja e tillë e rritjes së barrierave

tregëtare ndikon në rritjen e kërkesës për celik amerikan, kurse dollari do të apresiojë sepse celiku

amerikan shitet mirë edhe kur vlera e dollarit është më e madhe. Rritja e barrierave tregëtare ndikon

në apresiacionin e e atij shteti në afat të gjatë.

Preferncat e mallit vendor në krahasim me të huajën. Nëse Japonezët më parë vendosin për mallin

amerikan, të themi se portokajt nga Florida ose filmat amerikan, rritja e kërkesës për mall amerikan

(eksporti) do të ndikojë në apresiacionin e dollarit sepse shitja e mirë e mallit amerikan do të vazhdojë

edhe kur vlera e dollarit të jetë më e madhe. Ngjashëm me këtë, nëse Amerikanët më parë vendosin

për automobilë amerikan se sa japonez, kërkesa e rritur për mallin japonez (importin) do të ndikojë në

depresiacionin e dollarit. Kërkesa e rritur për eksport të ndonjë shteti ndikon në apresiacionin e

valutës së saj në afat të gjatë; përkundër kësaj, rritja e kërkesës për import ndikon në depresiacion të

valutës vendore.

Produktiviteti. Nëse ndonjë shtet është më produktiv në krahasim me tjetrin, ndërmarrjet në atë shtet

mund të zvogëlojnë çmimet e mallit vendor në krahasim me mallin e huaj, kurse prapë të realizojnë

përfitim. Kur të ndodhë kjo, vie deri te rritja e kërkesës për mall vendor si dhe apresiacioni i valutës

vendore. Nëse produktiviteti i ndonjë shteti është më i ulët në krahasim me shtetet tjera, malli i tij do

të jetë relativisht më i shtrenjtë, kurse vlera e valutës së saj do të depresiojë. Shikuar në afat të gjatë,

kur ndonjë shtet bëhet më produktiv në krahasim me shtetet tjera, valuta e saj do të apresiojë.

Faktori Ndryshimi në faktorë Ndikimi në kursin devizor

Niveli vendor i çmimeve ↑ ↓

Barrierat tregëtare ↑ ↑

Kërkesa për import ↑ ↓

Kërkesa për eksport ↑ ↑

Produktiviteti ↑ ↑


39

Kursi devizor në afat të shkurtër

Deri tani kemi folur për teorinë e sjelljes së kursit devizor në afat të shkurtër. Por, për të kuptuar pse

çdo ditë ndodhin ndryshime aq të mëdha të kursit devizor (ndonjëherë shuma edhe nga disa

përqindje), duhet të shqyrtojmë se si kursi devizor aktual (spot kursi devizor) përcaktohet në afat të

shkurtër.

Për të kuptuar sjelljen e kursit devizor në afat të shkurtër, duhet së pari të theksojmë se kursi devizor

është në fakt çmimi i depoziteve bankare devizore (të atyre që janë denominuar në valutë vendore) në

krahasim me depozitet bankare të huaja (atyre që janë denominuar në valutë vendore). Pasi që kursi

devizor i çmimeve të një aktive i shprehur në krahasim me tjetrën, përcaktimi i kursit devizor në afat

të shkurtër më së miri vështrohet në bazë të qasjes e cila mbështetet në teorinë e kërkesës së aktivës.

Por, edhe determinantet e kursit devizor në afat të gjatë, gjithashtu kanë rol të rëndësishëm edhe në

afat të shkurtër.

Qasjet e mëparshme të përcaktimit të kursit devizor kanë theksuar rëndësinë e kërkesës për import dhe

eksport. Qasja bashkëkohore e bazuar në tregun e aktivës nuk vë në plan të parë rrjedhat e blerjes së

mallit të eksportuar dhe të importuar në periudha të shkurtëra sepse transaksionet e tilla janë

relativisht të vogla në krahasim me sasinë e depoziteve bankare vendore dhe të huaja në cfarëdo

periudhe. Për shembull, transaksionet devizore në SHBA çdo vit janë mbi 25 herë më të mëdha në

krahasim me sasinë e eksportit dhe importit në SHBA. Pra, kur bëhet fjalë për periudha më të

shkurtëra, sic është një vit, vendimet për disponimin me aktivën vendore ose të huaj kanë rol shumë

më të madh në përcaktimin e kursit devizor se sa që e ka kërkesa për import dhe eksport.

Në analizën të cilën e japin, SHBA-të i shikojmë si shtet vendor, prandaj depozitet bankare vendore

për shembull janë të denominuara në dollar. Për shkak të thjeshtësisë, eurot i konsiderojmë si valutë të

cilit do shtet të huaj, në të cilën anë depozitet bankare janë denominuar në euro. Teoria e kërkesës së

aktivës tregon për atë se faktori më i rëndësishëm i cili ndikon në kërkesën e depoziteve vendore

(dollar) dhe të huaja (euro) në të vërtetë fitimi i pritur në ato aktiva kur të krahasohen. Kur

Amerikanët ose të huajt presin që fitimi në depozite dollarëshe të jetë i lartë në krahasim me fitimin

në depozite të huaja, kërkesa për depozitet dollarëshe do të jetë më e madhe dhe sipas kësaj, kërkesa

për depozite euro do të jetë më e vogël. Për të kuptuar se si ndryshon kërkesa për depozite euro dhe

dollar, duhet të krahasojmë fitimet e pritura në depozite dollarëshe dhe në depozite të huaja (depozitat

në valutat e huaja).

Sa për ilustrim, të supozojmë se depozitet dollarëshe kanë normë të interesit (fitim të pritur të

pagueshëm në dollar) ID, kurse depozitet e huaja bankare kanë normë interesi (fitim i pritur i

pagueshëm në balutë të huaj, euro) IF. Për të krahasuar fitimin e pritur në deopzite dollarëshe dhe të

huaja, investitorët duhet të konvertojnë fitimin në valutën të cilën e përdorin.

Të shohim së pari se si Francois krahason përfitimet në depozite dollarëshe dhe depozitet e huaja dë

denominuara në valutën e tij, respektivisht euro. Kur vështron përfitimin e pritur në depozite

dollarëshe të shprehura në euro, do të shohë se ai nuk është ID i barabartë; në mes të kësaj, përfitimi i

pritur duhet të jetë i harmonizuar me çdo apresiacion të pritur ose depresiacion të dollarit. Nëse pritet

që dollari të apresiojë për, të themi 7%, përfitimi i pritur në depozite dollarëshe i shprehur në euro do

të jetë 7%, më i madh sepse dollari i shprehur në euro tani është për 7% më i vlefshëm. Pra, nëse

norma e interesit në depozite dollarëshe është 10%, kurse apresiacioni i pritur i dollarit është 7%,

fitimi i pritur në depozite dollarëshe i shprehur në euro është 17% = 10% interesi plus apresiacioni i

pritur prej 7%. Përkundër kësaj, nëse pritet që dollari gjatë vitit të depresiojë për 7%, përfitimi i pritur

në depozite dollarëshe në euro do të jetë 3% = 10% kamata minus depresiacioni i pritur i dollarit prej

7%.

Nëse kursi aktual devizor (spot kursi devizor) shprehet si E(t), kurse kursi i pritur devizor në

periudhën e ardhshme si E(t+1), apresiacionin e dollarit mund t’a shprehim si [E(t+1) - E(t)] / Et. Kjo


40

tregon që fitimi i pritur në depozite dollarëshe RD të shprehura në valutë të huaj mund të shprehet si

përmbledhje e interesit në depozite dollarëshe dhe apresiacione dollari.

Por, fitimi i pritur në depozite të huaja RE i shprehur në euro për Francois është vetëm IF. Pra, fitimi

relativ i pritur në depozite dollarëshe (respektivisht, dallimi në mes të fitimit të pritur në depozite

dollarëshe dhe në depozite në euro) i treguar në euro fitohet nga zbritja IF dhe kemi:

Ashtu siç rritet fitimi relativ i pritur në depozite dollarëshe, kështu të huajtë do të dëshirojnë të

disponojnë me më shumë depozite dollarëshe, dhe me më pak depozite të huaja. Shikojmë se si

vendimi që në vend të depoziteve në euro të mbahen depozitet në dollar shikohet nga këndi i

Amerikanëve. Kemi thënë se fitimi i pritur në depozitat e huaja RF i treguar në dollarë është në të

vërtetë interesi në depozitat e huaj IF plus očekivana apresiacioni i valutës së huaj, respektivisht

minusi i pritur i apresiacionit të dollarit, d.m.th.

Nëse shkalla e interesit në depozitet në euro është për shembull 5%, ndërsa pritet që dollari të apresojë

për 4%, fitimi i pritur në depozitet në euro i shprehur në dollarë është 1%. Amerikani do të realizojë

interesin prej 5%, por ai pret që të humbë 4% ngase pret që vlera e euro-së e shprehur në dollarë të

jetë 4% më e vogël për shkak të apresionit të dollarit. Fitimi i tij i pritur në depozitet dollarëshe RD i

shprehur në dollarë është gjithsejtë ID. Prandaj në dollarë, fitimi relativ i pritur në depozitet dollarëshe

llogaritet me zbritjen me shprehjen e dhënë më parë prej ID, dhe fitohet:

Ekuacioni i lartëpërmendur është i barabartë me atë që e përshkruan fitimi relativ i pritur në depozitet

dollarëshe (i llogaritur në euro) për Francois. Konstatojmë se fitimi relativ i pritur në depozitet

dollarëshe i njëjtë pa marrë parasysh nëse e llogaritë Francois në euro apo e llogaritë Amerikani në

dollarë. Pra, rritja e fitimit relativ të pritur në depozitet dollarëshe ndikon në atë që edhe të huajtë edhe

popullsia vendore të reagojnë në të njëjtën mënyrë – të dy dëshirojnë të disponojnë me më shumë

depozite dollarëshe, dhe me më pak depozite të huaja.

Kushti i paritetit të normave të interesit

Jetojmë në botën në të cilën ekziston lëvizshmëri e madhe e kapitalit: të huajtë lehtë mund ta blejnë

aktivën amerikane, si depozitet dollarëshe, ndërsa Amerikanët lehtë mund ta blejnë aktivën e huaj, si

depozitet në euro. Pasi që depozitet e bankave të huaja dhe depozitet e bankave amerikane e kanë të

njëjtin rrezik dhe likuiditet dhe pasi që pengesat në lëvizshmërinë e kapitalit nuk janë të shumta, është

shumë e arsyeshme që depozitet t’i vështrojmë si supstitute të përkryer (d.m.th. si njësoj të

dëshirueshëm). Kur kapitali është i lëvizshëm dhe kur depozitet bankare janë supstitute të përkryer,

nëse fitimi i pritur në depozitet dollarëshe është më i madh se sa në depozitet e huaja, edhe të huajtë

edhe Amerikanët do të dëshirojnë të mbajnë vetëm depozite dollarëshe, ndërsa depozitet e huaja nuk

do t’i mbajnë me kënaqësi. Përkundër kësaj, nëse fitimi i pritur në depozitet e huaja është më i madh

se sa në depozitet dollarëshe, edhe të huajtë edhe Amerikanët nuk do të dëshirojnë të mbajnë depozitet

dollarëshe, por vetëm depozite të huaja. Për të qenë oferta ekzistuese si në depozitet dollarëshe ashtu


41

edhe në ato të huaja njësoj joshëse nuk guxon të ekzistojë dallimi në fitimin e tyre të pritur. Ky kusht

mund të tregohet si:

Barazimi i lartëpërmednur quhet kusht i paritetit të normave të interesit dhe tregon në atë se norma e

interesit vendor është e barabartë me dallimin e normës të interesit të huaj dhe me apresiacionin e

pritur të valutës vendore. Krahas kësaj, ky kusht mund të shpjegohet edhe në këtë mënyrë: norma e

interesit vendor është e barabartë me shumën e normës të interesit të huaj dhe apresiacionin e pritur të

valutës të huaj. Nëse norma e interesit vendor është më e madhe se sa norma e interesit të huaj, kjo do

të thotë se ekziston apresacioni i pritur i valutës së huaj, çka paraqet kompenzimin për normën e

interesit të huaj më të ulët. Norma e interesit vendor prej 15% përkundër normës të interesit të huaj

prej 10% do të thotë se apresiacioni i pritur i valutës së huaj duhet të jetë 5% (apo që depresiacioni i

pritur i dolarit duhet të jetë 5%).

Kushti i paritetit të normave të interesit mund të vështrohet në disa mënyra. Së pari duhet të

theksojmë se pariteti i normave të interesit thjeshtë nënkupton fitimin e pritur të njëjtë në depozitet

dollarëshe dhe në ato të huaja. Keni në mendje që ana e majtë e kushtit të paritetit të normave të

interesit paraqet fitimin e pritur në depozitet dollarëshe, ndërsa ana e djathtë paraqet fitimin e pritur

në depozitet e huaja dhe që llogaritjet për të dy janë shprehur në të njëjtën valutë – dollarin amerikan.

Nëse marrim parasysh supozimin tonë se depozitet vendore dhe ato të huaja janë supstitute të përkryer

(njësoj të dëshirueshëm), atëherë kushti i paritetit të normave të interesit është pikërisht kusht i

ekuilibrit në tregun devizor. Vetëm nëse kursi devizor është i tillë që supozonë barazinë e fitimit të

pritur në depozitet vendore dhe ato të huaja, d.m.th. nëse vlen kushti i paritetit të normave të interesit,

depozitet vendore dhe ato të huaja do të jenë njësoj të dëshirueshëm.

Ekuilibri në tregun devizor

Për ta parë se si kushti i ekuilibrit të paritetit në normave të interesit funksionon gjatë përcaktimit të

kursit devizor, të shohim së pari se si ndryshon fitimi i pritur në depozitet dollarëshe dhe në euro

krahas ndryshimeve të kursit devizor aktual.

Fitimi i pritur në depozitet në euro. Siç kemi thënë, fitimi i pritur në depozitet e huaja RF i shprehur

në dollarë është pikërisht dallimi në mes të normës të huaj të interesit dhe apresiacionit të pritur të

valutës vendore: iF - (Et+1 - Et) / Et. Supozojmë që norma e interesit të huaj iF është 10% dhe që

kursi devizor i pritur në periudhën e ardhshme Et+1 është një euro për dollarë. Kur të jetë kursi

devizor aktual Et 0,95 euro për dollarë, apresiacioni i pritur i dollarit është (1,00 - 0,95)/0,95 = 0,052

= 5,2%, ndërsa fitimi i pritur në depozitet në euro RF i shprehur në dollarë është 4,8% (dallimi në mes

të normës të interesit të huaj prej 10% dhe apresiacioni i dollarit prej 5,2%). Fitimi i pritur i dhënë kur

është Et= 0,95 euro për një dollarë është treguar me pikën A në tabelën më poshtë. Kur kursi devizor

aktual është më i madh, respektivisht Et = një euro për një dollarë, apresacioni i pritur i dollarit është

zero sepse edhe Et+1 gjithashtu është një euro për një dollarë. Prandaj RF, respektivisht fitimi i pritur

në dollarë në depozitet në euro, atëherë është gjithsejtë iF = 10%. Ky fitim i pritur në depozitet në

euro kur është Et = një euro për një dollarë është treguar me pikën B. Nëse kursi devizor është më i

madh Et = 1,05 euro për një dollarë, ndryshimi i pritur në vlerën e dollarit do të jetë - 4,8% [ = (1,00 -

l,05)/l,05 = -0,048], ndërsa fitimi i pritur në dollarë në depozitet e huaja RF do të rritet në 14,8% [=

10% - ( - 4,8%)]. Ky raport i kursit devizor dhe i fitimit të pritur në depozitet është treguar me pikën

C.


42

Lakorja e cila i lidhë këto pika paraqet vijën e fitimit të pritur në depozitet në euro, në tabelë është e

shenuar me RF dhe siç shihet, ka formën e rritjes; d.m.th. ashtu siç rritet kursi devizor Et, kështu rritet

edhe fitimi i pritur në depozitet në euro. Forma e rritjes na tregon në atë që nëse kursi devizor i pritur

në periudhën e ardhshme është konstant, kurse kursi devizor aktual rritet, apresiacioni i pritur i dollarit

është më i vogël. Pra, kursi devizor aktual më i lartë do të thotë që apresiacioni i pritur i valutës së

huaj në të ardhshmen do të jetë më i lartë, çka rritë fitimin e pritur në depozitet e huaja të shprehur në

dollarë.

Fitimi i pritur në depozitet në dollarë. Fitimi i pritur në depozitet në dollarë RD i shprehur në dollarë

gjithmonë është norma e interesit në depozitet dollarëshe iD pa marrë parasysh atë se cili është kursi

devizor. Supozojmë se norma e interesit në depozitet dollarëshe është 10%. Fitimi i pritur në depozitet

dollarëshe, pa marrë parasysh atë nëse kursi devizor është 0,95, 1,00 ose 1,05 euro për një dollarë,

gjithmonë do të jetë 10% (pikat D, B dhe E) ngase për konvertimin e këtij interesi në dollarë nuk

nevojitet kurrfarë transakcioni devizor. Linja e cila i lidhë këto pika paraqet vijën e fitimit të pritur në

depozitet dollarëshe e cila në tabelën e mëparshme është shenuar si RD.

Ekuilibri. Ndërprerja e vijës të fitimit të pritur në depozitet dollarëshe RD dhe vijat e fitimit të pritur

në depozitet në euro RF pikërisht paraqet ekuilibrin në tregun devizor; d.m.th.

RD = RF

Në pikën ekuilibruese B në të cilën kursi devizor E është njër euro për një dollarë, është përmbushur

kushti i paritetit të normave të interesit ngase fitimet e pritura në depozitet dollarëshe dhe në euro janë

të barabartë.

Për ta përcaktuar se si në fakt sillet kursi devizor drejt kursit devizor të ekuilibruar E, ta shohim çka

ndodhë kur kursi devizor është 1,05 euro për një dollarë, çka është vlera e cila është mbi kursin

devizor të ekulibruar. Në tabelën e mëparshme shohim se fitimi i pritur në depozitet në euro është në

pikën C është më i madh se sa fitimi i pritur në depozitet dollarëshe në pikën E. Pasi që depozitet

dollarëshe dhe ato në euro janë supstitute të përkryer, njerëzit nuk do të dëshirojnë t’i mbajnë

depozitet dollarëshe, ndërsa pronarët e depoziteve dollarëshe do të tentojnë që në tregun devizor t’i

shesin për depozitet në euro (kjo quhet „me shitjen e dollarit" dhe „blerjen e eurosë"). Mirëpo, pasi që

fitimi i pritur në ato depozite dollarëshe është më i vogël se sa në depozitet në euro, ata të cilët

disponojnë euro nuk do të dëshirojnë t’i ndërrojnë me depozitet dollarëshe. Oferta e shtuar e


43

depoziteve dollarëshe te e cila vjen nënkupton që çmimi i depoziteve dollarëshe në raport me

depozitet në euro duhet të bie; d.m.th. kursi devizor (shuma e euro-s për dollarë) bie, siç është treguar

në foto me drejtimin e shiqetës te poshtë nëse kursi devizor është 1,05 euro për një dollarë. Rënia e

kursit devizor do të vazhdojë deri te pika B, d.m.th. deri te kursi devizor i ekuilibruar prej një euro për

një dollarë, kur fitmi i pritur në depozitet dollarëshe dhe në euro të bëhet i barabartë.

Të shohim tani çka ndodh kur kursi devizori është 0,95 euro për një dollarë, çka është vlera nën atë

ekuilibruese. Në këtë rast fitimi i pritur në depozitet dollarëshe është më i madh se sa fitimi i pritur në

depozitet në euro. Askush nuk dëshiron t’i mbajë depozitet në euro, dhe të gjithë dëshirojnë t’i shesin

për t’i blerë depozitet dollarëshe („shitja e euro-s" dhe „blerja e dollarit"), prandaj kursi devizor do të

rritet, siç është treguar me drejtimin e shigjetës lartë. Me rritjen e kursit devizor, vjen te depresiacioni

i pritur më madh i dollarit, dhe me vet këtë apresacioni i pritur më i madh në depozitet në euro. Në

fund, kur kursi devizor të arrijë E = një euro për një dollarë, fitimi i pritur në depozitet në euro do të

rritet mjaft, dhe prap do të jetë i barabartë me fitimin e pritur në depozitet dollarëshe.

Ndryshimet në kursin devizor të ekuilibruar: dy shembuj

Në bazë të analizës, kemi përcaktuar faktorët të cilët ndikojnë në nivelin e kursit devizor të

ekuilibruar. Këtë analizë mund ta shfrytëzojmë për ta parë se si kursi devizor reagon në ndryshimet e

normave të interesit dhe në masën e parasë.

Ndryshimet e normave të interesit në vend

Ndryshimet e normave të interesit në vend ID shpesh theksohen si faktorë kryesor i cili ndikon në

kursin devizor. Në shtyp shpesh mund të hasim në titullin e mëposhtëm: „Rritja e normave të interesit

ndikon në përmirësimin e dollarit". Nëse ky konstatim nga titulli është gjithmonë i saktë?

Ai nuk duhet domosdo të jetë i saktë sepse për ta analizuar ndikimin e ndryshimit të normës të

interesit, së pari duhet të përcaktojmë shkaktarët e këtyre ndryshimeve. Ekuacioni i Fisherit tregon në

atë se norma (nominale) e interesit është e barabartë me shumën e normës reale të interesit dhe

inflacionit të pritur. Ajo tregon në atë se norma e interesit mund të ndryshohet për dy arsye: për shkak

të ndryshimit të normës reale të interesit ose për shkak të ndryshimit të pritur të shkallës së inflacionit.

Ndikimi në kursin devizor kryesisht dallohet varësisht nga ajo se cili nga dy faktorët e caktuar paraqet

shkaktarin e ndryshimeve të normës nominale të interesit.

Supozojmë që norma reale e interesit në vend është rritur, kështu që rritet edhe norma nominale e

interesit iD, ndërsa inflacioni i pritur mbetet në nivelin e njëjtë. Në këtë rast, është shumë e bazuar të

supozojmë që edhe apresiacioni i pritur i dollarit të mbetet i pandryshueshëm sepse edhe inflacioni i

pritur është i pandryshueshëm, kështu që edhe fitimi i pritur në depozitet e huaja do të mbetet i njëjtë

gjatë cilit do kurs devizor. Pra, linja RF nuk lëvizë, ndërsa linja RD lëvizë në të djathtë, prandaj e

kemi situatën të ngjajshme me atë të treguar në tabelën e mëparshme, ku e analizojmë rritjen e ID

gjatë kushteve tjera të pandryshueshme. Modeli i tregut devizor na jep këtë rezultat: kur rriten normat

reale të interesit në vend, vjen deri te apresiacioni i valutës vendore.

Kur norma nominale e interesit rritet për shkak të rritjes të inflacionit të pritur, fitojmë rezultat tjetër

nga ai i cili është treguar në tabelën e mëparshme. Rritja e inflacionit të pritur sjell deri te zvogëlimi i

apresacionit të pritur të dollarit (apresiacioni më i madh i euro-s) për të cilin kryesisht konsiderohet se

është më i madh me rritjen e normave të interesit në vend ID. Prandaj, gjatë cilit do kurs devizor,

fitimi i pritur në depozitet e huaj rritet më shumë se sa fitimi i pritur në depozitet dollarëshe. Pra, siç

po e shohim në tabelën tjetër, linja RF lëvizë në të djathtë më shumë se sa linja RD, ndërsa kursi

devizor bie. Në bazë të analizës, vijmë deri te konkluzioni: kur rriten normat e interesit në vend për

shkak të rritjes të inflacionit të pritur, vjen deri te depresiacioni i valutës vendore. Pasi që ky

konkluzion është plotësisht me atë te i cili kemi ardhur kur kemi folur për lidhshmërinë e rritjes e

normave të interesit në vend me shtimin e normës reale të interesit, kur ta analizojmë ndikimin e


44

normave të interesit në kursin devizor, duhet ta kemi në mendje dallimin në mes të normave reale dhe

atyre nominale.

Ndryshimet të masës së parasë

Supozojmë se Rezervat federale kanë vendosur ta rritin nivelin e masës së parasë për ta zvogëluar

shkallën e papunësisë të cilën e konsiderojnë shumë të lartë. Rritjen e masës të parasë do ta kushtëzojë

rritja e niveli të çmimeve në SHBA në periudhën më të gjatë dhe me vet këtë kursin devizor të pritur

më të ulët në të ardhmën. Zvogëlimi i apresacionit të pritur te i cili vjen për shkak të kësaj do të

ndikojë në rritjen e fitimit të pritur në depozitet e huaja gjatë cilit do kur devizor aktual, dhe do ta

lëvizë linjën RF në të djathtë prej R1 në R2 ashtu siç është treguar në tabelën e radhës. Rritja e masës

së parasë do të kushtëzojë edhe masën reale të parasë më të madhe M/P sepse në afatin më të shkurtër

niveli i çmimeve nuk rritet menjëherë. Rritja e masës reale të parasë kushtëzon rënien e normës të

interesit në vend prej ID1 në ID2, çka zvogëlon fitimin e pritur në depozitet (dollarëshe) të vendit dhe

lëvizë linjën RD në të majtë, prej RD1 në RD2. Në tabelën tjetër është është paraqitur rënia e kursit

devizor prej E1 në E2. Konkluzioni është: rritja e masës së parasë vendore sjell deri te depresiacioni i

valutës vendore.

Tejkalimi i kursit devizor

Ndikimin e rritjes të masës së parasë në kursin devizor nuk e kemi analizuar në tërësi – nevojitet edhe

të shikojmë çka ndodhë me kursin devizor në afat më të gjatë. Qëndrimi themelor në teorinë

monetare, i cili quhet neutraliteti monetar, tregon në atë se në afat më të gjatë, rritja e menjëhershme

procentuale e masës së parasë përcillet me rritjen e menjëhershme procentuale të nivelit të çmimeve,

kurse masa reale e parasë dhe të gjitha variablat tjera ekonomike, si normat e interesit, mbeten të

pandryshueshme. Për ta kuptuar këtë qëndrim, të shohim çka do të ndodhë sikur qeveria jonë

papritmas shpallë se dollari i dikurshëm tash do të vlejë 100 dollarë të ri. Masa e parasë e shprehur në

dollarë të ri do të paraqet vlerën njëqind herë më të madhe se sa vlera e dollarit të vjetër, ndërsa niveli

i çmimeve gjithashtu do të ishte trefishë më i madh, por në ekonomi në të vërtetë asgjë nuk ka për të

ndryshuar; normat nominalne të interesit dhe masa reale e parasë do të mbeten të njëjta. Neutraliteti

monetar në atë se në afatin më të gjatë, rritja e masës së parasë nuk do të shkaktojë ndryshime në

normat e interesit në vend, dhe se në afatin më të gjatë ato do të kthehen në ID1, ndërsa linja e fitimit

të pritur në depozitet vednore do të kthehet në RD1. Në tabelën më poshtë shohim që kjo do të thotë

se në afatin më të gjatë kursi devizor do të rritet prej E2 në E3.


45

Fenomeni të cilin e kemi përshkruar – kur si pasojë e rritjes të masës së parasë kursi devizor bien në

afatin e shkurtë më shumë se sa që bien në afatin më të gjatë – quhet tejkalim i kursit devizor. Është

me rëndësi sepse ndihmon të kupojmë pse kursi devizor luhatet aq shumë, çka do të shohim në

vazhdim.

Tejkalimin e kursit devizor mund ta vështrojmë edhe në këtë mënyrë: kur në afat të shkurtë vjen deri

te rënia e normës të interesit në vend, ekuilibri në tregun devizor nënkupton që fitimi i pritur në

depozitet e huaja duhet të jetë më i vogël. Nëse e kemi të dhënë normën e interesit të huaj, fitimi i

pritur më i vogël në depozitet e huaja do të thotë se duhet të vijë deri te apresiacioni i pritur i dollarit

(depresiacioni i euro-s) që të zvogëlohet fitimi i pritur në depozitet e huaja kur norma e interesit në

vend bie. Kjo ndodhë vetëm nëse kursi devizor aktual bie nën vlerën e vet në afatin më të gjatë.

Pse kurset devizore janë aq të paqëndrueshëm?

Luhatjet e mëdha të kurseve devizore befasojnë shumë njerëz. Para tridhjet viteve ekonomistët

kryesisht kanë konsideruar se përcaktimi i kurseve devizore në tregun e hapur nuk do të sjellë deri te

luhatjet e mëdha të vlerës së tyre. Përvojat e reja e tregojnë të kundërtën.

Qasja e përcaktimit të kursit devizor të mbështetur në tregun e aktivave, për të cilën kemi folur në këtë

kapitull, drejtpërdrejtë shpjegon luhatjen e kursit devizor. Pasi që apresiacioni i pritur i valutës

vendore ndikon në fitimin e pritur në depozitet huaja, në përcaktimin e kursit devizor rol të

rëndësishëm kanë pritjet në lidhje me: nivelin e çmimeve, inflacionin, pengesat tregtare,

produktivitetin, kërkesën për importin, kërkesën për eksportin dhe masën e parasë. Kur pritjet për

cilën do nga këto variabla ndryshohen, modeli tregon në atë se kjo momentalisht do të ndikojë në

fitimin e pritur në depozitet e huaja, dhe me vet këtë edhe në kursin devizor. Pasi që pritjet për cilën

do nga këto variabla ndryshohen krahas secilit informacion të ri që marrim, fakti që kursi devizor

është i paqëndrueshëm nuk befason aq shumë. Në bazë të analizës tonë, kemi thënë edhe atë që si

pasojë e rritjes të masës së parasë vjen deri te tejkalimi i kursit devizor. Tejkalimi i kursit devizor

është edhe një nga arsyet e paqëndrueshmërisë së madhe të tij.

Pasi që modelet e mëhershme të sjelljes së kursit devizor më shumë kanë pasur të bëjnë me tregjet e

mallit se sa me tregjet e aktivave, ato nuk i kanë cilësuar ndryshimet në pritjet si shkaktarë të lëvizjes

së kursit devizor, prandaj këto modelet e mëhershme nuk kanë mund t’i parashohin luhatjet e


46

konsiderueshme të kursit devizor. Pasi që në bazë të tyre nuk shpjegohet paqëndrueshmëria, këto

modele nuk janë më aq atraktiv. Qasja pak më bashkëkohore për të cilën ne po flasim thekson që

tregu devizor është i ngjajshëm me cilin do treg tjetër të aktivave në të cilin pritjet janë shumë të

rëndësishme. Tregu devizor si edhe tregjet tjerë të aktivave, siç është themi tregu i aksioneve, shprehë

paqëndrueshmërinë e konsiderueshme të çmimeve dhe është shumë vështirë ta parashohim.

Dollari dhe normat e interesit, 1973-2002.

Analizën e tregut devizor mund ta shfrytëzojmë për ta kuptuar lëvizjen e kursit devizor, dhe

shpjegojmë rritjen dhe rënien e vlerës së dollarit gjatë viteve 1980-a. Vlera e dollarit dhe vlera e

normave reale të interesit e kanë tendencën unike të rritjes dhe rënies. Në fund të viteve 1970-a,

normat reale të interesit kanë qenë në nivel shumë të ulët, si edhe vlera e dollarit. Mirëpo, në fillim të

vitit 1980, normat reale të interesit në SHBA kanë shënuar rritje të konsiderueshme, dhe në të njëjtën

kohë është rritur edhe vlera e dollarit. Pas vitit 1984, normat reale të interesit kanë shënuar rënie të

konsiderueshme, ashtu si edhe vlera e dollarit.

Modeli ynë i përcaktimit të kursit devizor shpjegon rritjen dhe rënien e vlerës së dollarit gjatë viteve

1980-a. Rritja e normave reale të interesit në SHBA ndikon në rritjen e fitimit të pritur në depozitet

dollarëshe, derisa fitimi i pritur në depozitet e huaja mbetet i njëjtë. Rritja e kërkesës për depozitet

dollarëshe, te e cila pastaj vjen, kushtëzon blerjen e depoziteve dollarëshe (dhe shitjen e depoziteve të

huaja) çka prap sjell deri te rritja e kursit devizor. Pikërisht kjo ka ndodhur në periudhën prej vitit

1980 deri në vitin 1984. Pas kësaj ka ardhur deri te rënia e normave reale të interesit në SHBA e cila

ka ndikuar në zvogëlimin e fitimit të pritur në depozitet dollarëshe në raport me depozitet e huaja dhe

e ka kushtëzuar shitjen e depoziteve dollarëshe (dhe blerjen e depoziteve të huaja) e cila e ka

zvogëluar kursin devizor.

Paraqitja e normave nominale të interesit në tabelën më poshtë gjithashtu tregon në atë se lëvizja e

normave nominale të interesit nuk është as përafërsisht e barabartë me lëvizjen e normave reale të

interesit dhe të kursit devizor. Kjo është pikërisht ajo të cilën na tregon analiza. Rritja e normave

nominale të interesit në fund të viteve 1970-a nuk është përcjellur me rritjen përkatëse të vlerës së

dollarit; vlera e tij pikërisht atëherë ka shënuar rënie. Në tabelën më poshtë është paraqitur pse rritja e

normave nominale të interesit në fund të viteve 1970-a nuk ka sjellë deri te rritja e dollarit. Krahasimi

i normave reale dhe nominale të interesit në fund të viteve 1970-a tregon në atë se rritja e normave

nominale të interesit ka reflektuar rritjen e inflacionit të pritur, dhe jo rritjen e normave reale të

interesit. Në bazë të analizave të mëhershme, shohim se rritja e normave reale të interesit te e cila ka

ardhur për shkak të rritjes së inflacionit të pritur duhet të çojë te rënia e dollarit, çka edhe pikërisht ka

ndodhur.


47

Në bazë të shembullit të dhënë, konstatojmë që parashikimet e lëvizjes së kursit devizor nuk janë aq të

mira nëse nuk bëhet dallimi në mes të normave reale të interesit dhe atyre nominale: dollari i dobët në

fund të viteve 1970-a dhe dollarit i fortë në në fillimim të viteve 1980-a mund të shpjegohen me

lëvizjen e normave reale të interesit, dhe jo me lëvizjen e normave nominale të interesit.

Pasqyra e treguesve fundamental kryesor - EUR

Lartësia e normës së interesit

Norma e interesit është masa e "çmimit të parasë". Banka Qendrore Evropiane (ECB) përdorë këtë

instrument për realizimin e qëllimeve të veta kryesore: kontrollin e shkallës së inflacionit, rritjes dhe

stabilitetit të çmimeve. Kur ECB zvogëlon normat e interesit, Euro humbë në vlerë në raport me

valutat e tjera sepse sjell fitim të vogël. Me fjalë tjera, investitorët e shesi Euro-n, duke blerë valuta që

sjellin fitim më të madh, duke rritur në këtë mënyrë efertën e Euro-s dhe me vet këtë ia ulin kursin.

Kur ECB e rritë normën e interesit, kursi i Euro-s rritet në raport me valutat e tjera.

European Central Bank (ECB)

Minimum Bid Rate: 4.00%

Last Change:Jun-6 (+25bp)

Next Decision: Apr-22

President: Jean-Claude Trichet

URL: http://www.ecb.int/

http://www.ecb.int/


48

GDP për Eurozonën

Bruto prodhimi vendor i Unionit Evropian paraqet vlerën e përgjithshme të mallit të prodhuar dhe të

shërbimeve në kuadër të kufijëve të tij. GDP pasqyron shëndetin e një ekonomie, kështu që treguesit e

mirë GDP tregojnë që ekonomia e EU po rritet, çka e rritë kursin e Euro-s në raport me valutat e

tjera.

Për reflektim: Çfar është kjo "tregues i mirë"? Nëse është kjo vlera më e madhe se zero apo diçka

tjetër?

Harmonised Consumer Price Indeksi (HCPI) për Evropën

HCPI është masa të cilën UE e përdorë për matjen e inflacionit dhe stabilitetit të çmimeve. Ashtu siç

është thënë, Banka Qendrore Evropiane i ka rregullat e caktuara për anëtarët e vet. Njëra ndër më të

rëndësishmet është se inflacioni në asnjë shtet-anëtar nuk mund të devijojë më shumë se 1,5% nga

mesatarja e 3 shteteve-anëtar me shkallën më vogël të inflacionit.

Kur vlera e HCPI është e ulët, Euro fiton në vlerë në raport me valutat e tjera.

Të dhënat për papunësinë në Evropë

Punësimi gjithmonë është shenjë e mirë e gjendjes së ekonomisë të cilit do shtet. Pra, vlerat e ulëta të

shkallës së papunësisë reflektojnë gjendjen e mirë dhe e kundërta.

Vlera e ulët e shkallës së papunësisë ndikon në rritjen e vlerës së Euros në raport me valutat e tjera

dhe e kundërta.

Bilanci tregtar i UE

Bilanci tregtar matë vlerën e mallrave dhe të shërbimeve të shitura (eksportura) dhe të blera (të

importura) prej vendeve tjera. Bilanci tregtar i anëtarve të UE ndahet në dy pjesë: brenda UE dhe

jashtë UE. Bilanci brenda UE matë shkëmbimin tregtar të çdo shteti të UE me anëtarët e tjerë të UE,

bilanci jashtë UE, shkëmbimin e anëtarëve të UE me të gjithë shtetet jashtë UE. Zakonisht, bilanci

tregtar brenda UE nuk ka ndonjë ndikim të rëndësishëm në vlerën e Euro-s, derisa bilanci jashtë UE

ka ndikim.


49

Treguesi pozitiv i bilancit tregtar ka ndikim në rritjen e kursit të Euro-s në raport me valutat e tjera.

Shumë investitor e përcjellin vetëm bilancin tregtar të Gjermanisë, si ekonomi udhëheqëse në UE.

Prodhimtaria industriale në UE

Ky tregues matë vlerën e përgithshme të prodhimtarisë industriale në periudhën e caktuar. Ndonjëherë

prodhimtaria industriale përdoret si zëvendësues për treguesin GDP të ndonjë vendi.

Treguesi i "mirë" i prodhimtarisë industriale në EU ndikon pozitivisht në vlerën e Euro-s.

10-t vjetori i letrave me vlerë të Gjermanisë (German Bund)

Letrat afatgjate me vlerë emitent i të cilave është shteti paraqesin indikatorin e mirë të performancave

të ardhshme të ekonomisë së atij shteti. Nëse meremi pak me hulumtime, do të shohim se vetëm një

numër i vogël i shteteve të pazhvilluara ka të emituara 10-t e më shumë letra shtetërore me vlerë. Kjo

ndoshë për shkak të faktit se një numër i vogël i investitorëve do të ishte i interesuar për blerjen e

letrave të tilla, të cilat bartin rrezik të shtuar. Në raste të tilla krahasohen normat e interesit me letrat

10-t vjeçare gjermane me vlerë dhe ato përkatëse amerikane.

Nëse është norma e interesit në letrat gjermane me vlerë më të madhe, dhe dallimi në mes të kësaj

norme dhe norma e interesit në letrat amerikane me vlerë rritet (d.m.th. diferenciali i interesit rritet) ,

kjo pozitivisht ndikon bë Euro-n në raport me dollarin amerikan. Në rastin e kundërt, kur norma e

interesit në letrat gjermane me vlerë më e madhe dhe diferenciali i interesit bie, investitorët duhet ta

shesin Euro-n dhe të blejnë USD.

Pasqyra e treguesve fundamental kryesor - USD

Personal Income and Spending

Personal Income shënon të hyrat të cilat individi i merr nga burimet e veta, derisa Personal Spending

nënkupton konsumin respektivisht blerjen e prodhimeve në tri kategori: durables (të mirat afatgjate,

sprodhimet e shtrenjta), nondurables (malli konsumues, prodhimet e lira) dhe sektorin e shërbimeve.

Ky indikator fundamental shpallet posaçërisht për Personal Income në formë të përqindjes që paraqet

Ndikimi fundamental në valutën: Rritja e treguesit çon drejt rritjes potenciale të Dollarit.

Koha e shpalljes: Rreth të parit në muaj për dy muajt paraprak në 8:30 am EST (14:30 pm CET).

Burimi: The Bureau of Economic Analysis of the Department of Commerce.

Të dhënat në sajt: www.bea.gov


50

Çka është me rëndësi për investitorët?

Raporti për të hyrat dhe konsumin është edhe një e dhënë me rëndësi që të matet forca e ekonomisë në

sektorin konsumues dhe përgjithësisht ta përcaktojë drejtimin e saj të lëvizjes, posaçërisht për faktin

se konsumi është faktor i rëndësishëm i cili i ndihmon ekonomisë që të zhvillohet dhe të rritet.

Kategoria më e madhe e cila ka të bëjë me Income ose të hyrat kanë të bëjnë me të ardhurat në formë

të rrogës derisa pjesa tjetër është e lidhur me të hyrat nga renta, interesi, dividendat e tjerë. Konsumi

në të njëjtën kohë ndikon në më shumë se 2/3 e rritjes së ekonomisë kështu që për investitorët është

me rëndësi të dijnë se si sillen konsumatorët dhe ku i harxhojnë më shumë kursimet e veta. Madje

edhe atëherë kur paratë i deponojnë në banka dhe me këtë iu mundësojnë bankave që ta ndihmojnë

kreditimin i cili përsëri ndikon në investimet në biznes dhe në rritjen e ekonomisë.

Pjesë përbërëse e kësaj statistike është edhe PCE (Personal Consumption Expenditures) price indeksi i

cili është interesant për Fed dhe politikën e normave të interesit sepse jep pasqyrën nëse inflacioni

është prezent dhe në çfar mase. Kjo gjithashtu është me rëndësi edhe për tregun valutor sepse rritja e

PCE price indeksi-a paralajmëron rritjen e interesit, dhe me vet këtë edhe të Dollarit.


51

FOMC Meeting Announcement

FOMC (the Federal Open Market Committee) përbëhet nga shtatë guvernator të bordit Federal

Reserve (centralne banke) si dhe pesë kryetar të Federal Reserve Bank. Anëtarët e FOMC-it takohen

8 herë në vit të vendosin për strategjinë afatshkurte të politikës monetare përfshirë edhe shpalljen e

lartësisë të normës së interesit.

Burimi: The Federal Open Market Committee

Koha e shpalljes: 20:15 (CET), tetë herë në vit, çdo 6 javë

Të dhënat në sajt: www.federalreserve.gov


52


Duke pasur parasysh se takimi mbahet pas dyerve të mbyllura dhe se vendimi i FOMC-it konsiderohet

si lajm me ndikim më të madh në të gjitha tregjet finansiare, prandaj kjo ngjarje përcillet me kujdesin

më të madh dhe i nënshtrohet spekulimeve dhe supozimeve të ndryshme. Përveç vet vendimit për

lartësinë e normës së interesit (Fed fund rate), investitorët kujdes të posaçëm i kushtojnë edhe

komentit i cili pason pas kësaj ku supozohet se çfar do të jetë hapi tjetër lidhur me lartësinë e normës

së interesit.

Fed fund rate paraqet interesin të cilin bankat ia paguajnë njëra tjetrës për huan brenda natës dhe

shërben si themelor (benchmark) për llojet e tjerë të interesit, prej interesit të letrave me vlerë të

qeverisë dhe tjera deri te interesi në kreditë e ndryshme.

Ajo çka është me rëndësi se lartësia e interesit ndikon në ekonominë ashtu që ngritja e tij synon ta

ngadalësoj aktivitetin ekonomik në vend sepse e 'shtrenjton paranë' respektivisht e pengon

disponueshmërin e parasë, derisa me uljen e interesit nxitet aktiviteti ekonomik dhe paraja më lehtë

arrin deri te konsumatorët dhe investitorët.

Banka qendrore synon ta gjejë nivelin optimal të interesit (ekuilibrin) i cili përgjithësisht nuk do të

duhet të ndikojë as në ngritjen dhe as në uljen e ekonomisë. Derisa përgjithësisht për tregun finansiar

vlen rregulla se interesi më i lartë është 'bearish' ndërsa interesi i ulët 'bullish', për Dollarin interesi më

i lartë nënkupton ngritjen e vlerës së tij, derisa interesi më i ulët ndikon në rënien e tij.

Ndikimi në $: Mund të ketë ndikim të madh në dollarin varësisht nga vet raporti (nëse është i pritur

apo jo) dhe komenti pas kësaj.

ISM Mfg Indeksi

ISM - The Institute for Supply Management është studim (anketë) i cili përfshinë 400 ndërmarrje

prodhuese nga 50 shtete për kushtet në 20 industri të ndryshme të prodhimit në nivel nacional.

Menaxherët përgjigjen në pyetjet nga pyetësori ndërsa të dhënat nga anketa kanë të bëjnë me

punësimin, prodhimin, porositë e reja, rezervat e tjerë. Secila statistikë mbi 50% shenon ekspanzionin

derisa nën ato shenon dobësimin e industrisë.

Burimi: Institute for Supply Management (ISM)

Koha e shpalljes: 16:00 (CET), dita e parë e punës në muaj për muajin paraprak

Të dhënat në sajt: http://www.ism.ws/

http://www.ism.ws/


53


Duke pasur parasysh se indeksi ISM jep pasqyrën e sektorit të rëndësishëm industrial, duke përcjellur

atë indikator investitorët marrin pasqyrën shumë të rëndësishme se në çfar gjendje është ekonomia

prandaj ka ndikim të madh në treg. Derisa tregu i aksioneve mbështetë rritjen e fuqishme ekonomike,

tregu i letrave me vlerë është shumë i ndieshëm në rritjen e shpejtë ekonomike dhe në rritjen e

inflacionit. Fed gjithashtu ka kujdesë në këtë raport kur përcakton lartësinë e interesit, sepse përmes

nën-indekseve të ndryshme në kuadër të ISM-it e ka rastin ta vlerësoj çmimin e lëndës së parë e cila

mund të ndikojë në inflacionin.

Këto të dhëna i përcjell edhe tregu i valutave derisa çmimi i Dollarit posaçërisht nvaret nga kjo

statistikë dhe në ndikimin e saj në vendimin e Fed-it për normën e interesit.

Ndikimi në $: Rritja e treguesit çon drejt rritjes së Dollarit

Employment Situation/Non-farm pavrolls

Employment situation është indikator i cili përbëhet prej dy raporteve: 'Non-farm payroll' i

'Unemployment rate".

Burimi: Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor.

Koha e shpalljes: 14:30 (CET) e premtja e parë në muaj për të dhënat nga muaji paraprak.

Të dhënat në sajt: http://stats.bls.gov/news.release/empsit.toc.htm.

Non-farm payroll është statistika e cila përfshin numrin e të punësuarve (njerëzit në listën e pagave)

në gjithë vendin të cilët punojnë në kohë të caktuar dhe të pacaktuar. Si nën - grupe në kuadër të kësaj

statistike më të rëndësishme janë 'the average workweek' e cila matë numrin e orëve në javë në

sektorin industrial, dhe 'average hourly earnings' si çmim i punës për orë në kuadër të sektorit të

njëjtë.

Raporti tjetër i cili shpallet në të njëjtën kohë, Unemployment rate, është statistika e numrit procentual

të punësuarve në krahasim me popullsinë e aftë për punë. Për dallim prej statistikës non-farm payroll

e cila zbatohet në kuadër të ambientit afarist duke i anketuar rreth 375,000 ndërmarrje, unemployment

rate fitohet me pyetësorin në mesin e 60,000 ekonomive familjare dhe nuk e ka atë peshë si raporti i

parë i cili është më gjithpërfshirës dhe me këtë edhe më autoritar.


54


Në përgjithësi, Employment report na jep pasqyrën më të mirë se sa njerëz kërkojnë punë, sa njerëz

punojnë, sa janë të paguar për këtë, sa e kanë javën e punës dhe tjera. Ajo çka është me rëndësi se ai

raport paraqet trendin e rritjes apo të uljes të çmimit të punës dhe me këtë paralajmëron për rrezikun

nga inflacioni potencial (wage inflation), çka prap mund të ketë ndikim në rritjen e normës të interesit

dhe me vet këtë edhe në vlerën e dollarit.

Ndikimi në $: Rritja e treguesit (Unemployment rate) çon drejt uljes të Dollarit Rast Non-farm

payrolls çon drejt rritjes të Dollarit

Initial Jobless Claims

Indikatori ekonomik i cili na paraqet numrin e njerëzve të papunësuarve të cilët për herë të parë

lajmërohen për sigurimin në zyrën për punësim. Statistika llogaritet në bazën javore dhe përgjithësisht

flet për gjendjen në tregun e punës. Në kuadër të këtij indikatori është edhe 4-wk average subindeksi i

cili paraqet numrin e aplikacioneve në periudhën prej 4 javëve dhe me këtë synon ta zbutë ndonjëherë

distancën në shifrat prej njërës në javën tjetër.


55

Burimi: The Employment and Training Administration of the Department of Labor.

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), çdo të enjte për të dhënat nga java e kaluar

Të dhënat në sajt: http://www.dol.gov/opa/media/press/main.htm


Raporti Initial claims është mënyra e vërtetimit të fuqisë të ofertës në tregun e punës në Amerikë. Sa

më pak njerëz të aplikojnë për ndihmë, aq më shumë sish kanë punë dhe kjo jep pasqyrën në çfar

gjendje momentale është ekonomia. Duke pasur parasysh se çdo punë bartë me vete edhe të hyra të

caktuara, kjo i jep secilës ekonomi familjare aftësinë të kursej por edhe të shpenzojë para çka prap në

një mënyrë i „lyen rrotat" e ekonomisë dhe i ndihmon asaj që të rritet.

Ana tjetër e medaljes e zvogëlimit të madh të numrit të aplikacioneve bartë me vete edhe situatën në

të cilën krijohet mungesë e fuqisë punëtore çka prap i pengon ndërmarrjet që të gjejnë lehtë

plotësimin për vendet e veta të punës prandaj kjo situatë potencialisht sjell deri te rritja e rrogave dhe

benifiteve tjera për ata të cilët punojnë. Kjo domosdo sjell deri te presioni inflatorë (wage inflation)

çka përgjithësisht nuk i shkon në favor tregjeve të aksioneve dhe të letrave me vlerë të cilët janë të

ndieshëm në rritjen potenciale të normës të interesit, për dallim prej Forex market të cilit kjo situatë i

përshtatet.

Ndikimi në $: Rënia e numrit të aplikaconeve çon drejt rritjes të Dollarit

International Trade (Trade Balance)

Bilanci tregtar, apo në rastin e Amerikës deficiti tregtar, matë dallimin në mes të importit dhe

eksportit të llojeve të ndryshme të prodhimeve dhe të shërbimeve. Vlera e importit jep indikacionin e

kërkesës të mirave dhe të shërbimeve të huaja në Amerikë, derisa eksporti jep pasqyrën e kërkesës për


56

prodhimet dhe shërbimet amerikane jashtë vendit. Derisa importi përgjithësisht mund të paraqesë

pengesën për zhvillimin e industrisë vendore ai nga ana tjetër mund të ketë rolin e rritjes të

konkurrencës të prodhuesve vendor. Eksporti në parim përmirëson prodhimtarinë vendore.

Burimi: The Bureau of Economic Analysis of the Department of Commerce.

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), pjesa e parë e muajit për të dhënat nga dy muaj më parë.

Të dhënat në sajt: http://www.census.gov/foreign-trade/www/press.html.


Ndryshimet në madhësi të importit dhe eksportit si dhe dallimi në mes të këtyre dy treguesve (trade

balance) janë parametra të rëndësishëm për vlerësimin e trendeve ekonomike si në vend ashtu edhe

jashtë vendit. Shifrat statistikore të këtij indikatori mund të kenë ndikim direkt në tregjet finansiare

dhe posaçërisht në normën e interesit dhe me këtë në vlerën e valutës në tregun Forex.

Prandaj Dollari është posaçërisht i ndieshëm qysh tani në ndryshimet e deficitit tregtar kronik i cili

duke u bërë gjithnjë më i madh në parim krijon kërkesë më të madhe për valutat e huaja. Në të njëjtën

kohë tregu i letrave me vlerë iu nënshtrohet rrezikut të inflacionit në rritje nga rritja e importit. Bilanci

tregtar gjithashtu luan rol të rëndësishëm te vlerësimi i rritjes të GDP-së me kujdes të posaçëm në

importin si komponentë të paqëndrueshme e cila shërben si indikator i hershëm në nivelin tremujor.

Në kuadër të këtij raporti është bilanci i tregtisë të Amerikës me shtetet e tjera, në bazë të cilit mund të

përcillet gjendja ekonomike në ato shtete respektivisht të bëhet i dobishëm për ata investitor të cilët

synojnë diversifikimin e investimeve të veta.

Ndikimi në $: Rritja e deficitit çon drejt uljes të Dollarit.

Retail Sales


57

Raporti Retail sales është statistika e shitjes së përgjithshme në nivelet e ndryshme qoftë të

prodhimeve durable (të shtrenjtë, mallrave të qëndrueshëm) ose nondurable (të lirë). Duke pasur

parasysh se e matë shitjen si pjesë të harxhimeve, ka ndikim të madh në ekonominë për shkak të faktit

se në harxhime bëjnë pjesë 2/3 e përgjithshme të bruto prodhimit shoqëror të Amerikës.

Indikatori matë harxhimet totale si dhe statistikën e posaçme e cila përjashton shitjen e automjeteve

motorike e cila ka tendencën e hapave të mëdhenj dhe rënies prj muajit në muaj.

Burimi: The Census Bureau of the Department of Commerce.

Koha e shpalljes: 14:30, rreth të 14-it në muaj për të dhënat nga muaji i kaluar.

Të dhënat në sajt: http://www.census.gov/svsd/www/advtable.html


Për investitorët është shumë me rëndësi të dinë çfar është disponimi ndër konsumatorët sepse me këtë

e fitojnë pasqyrën se në çfar drejtimi po shkon ekonomia. Çdo ndryshim në sjelljen dhe shprehitë e

tyre paraqet indikatorin kryesor të trendit të harxhimeve. Kjo është posaçërisht me rëndësi për tregjet

e aksioneve dhe të letrave me vlerë. Për aksionet rritja ekonomike solide përkthehet si profit i

shëndoshë i ndërmarrjeve çka çon drejt rritjes së aksioneve të tyre në bursë. Për sa i përket letrave me

vlerë fikse, rritja e fuqishme ekonomike paraqet problem për presionin inflator çka mund të ndikojë

negativisht në tregun e letrave me vlerë. Për Forex market çdo rritje në harxhime nënkupton rritjen e

ekonomisë dhe me vet këtë mundësitë janë më të mëdha që vlera e valutës të rritet gjithashtu.

Ndikimi në $: Rritja e treguesit çon drejt rritjes të Dollarit

Industrial Production/Capacity Utilization

Indeksii i prodhimtarisë industriale matë sasitë e prodhimeve të cilat dalin nga fabrikat, minierat dhe

centralet elektrike. Në të njëjtën kohë Capacity Utilization paraqet efikasitetin e përdorimit të

resurseve në kuadër të fabrikave.

Burimi: Federal Reserve.

Koha e shpalljes: 15:15 (CET), rreth të 15-it në muaj për të dhënat nga muaji i kaluar.

Të dhënat në sajt: http://www.federalreserve.gov/releases/G17/


58

Çka është me rëndësi për investitorë?

Prodhimi më i madh në fabrika zakonisht nënkupton lajm të mirë për tregun e aksioneve i cili e

dëshiron ekopnominë e shëndoshë dhe me këtë fitime më të mira të ndërmarrjeve. Tregu i letrave me

vlerë në të njëjtën kohë kujdeset për rritjen e shpejtë të ekonomisë për shkak të presionit inflator.

Fed posaçërisht e përcjellë raportin për Capacitv Utilization sepse çdo rritje e indeksit mbi 85%

paraqet presion në inflacionin dhe me këtë edhe sinjalin për bankën qendrore që në mënyrë adekuate

ta harmonizojë politikën e vet të normës të interesit e cila gjithashtu ndikon në vlerën e dollarit.


Housing Starts

Indikatori Housing starts matë numrin e ndërtimeve të nisura të objekteve banesore (për një apo më

shumë familje) çdo muaj. Në kuadër të këtij lajmi është edhe indikatori Building Permits (lejet pr

ndërtim) i cili gjithashtu paraqet numrin e lutjeve të paraqitura për ndërtimin e objekteve banesore

gjatë muajit.

Burimi: The Census Bureau of the Department of Commerce


Të dhënat në sajt: http://www.census.gov/const/www/newresconstindeksi.html


59


Ndërtimi i shtëpive zakonisht bartë me vete të ashtuquajturin "domino efekt" sepse numri më i madh

ose më i vogël i objekteve të filluara ndikon në atë nëse ekonomitë familjare më shumë ose më pak

blejnë mobilje, pajisje shtëpiake dhe të ngjajshëm në të ardhmen çka prap ka ndikim në subjektet e

tjera në ekonomi.

Informacioni për numrin e shtëpive të filluara gjithashtu flet mjaft për shkallën e sigurisë në

ekonominë nacionale, sepse ndërtimi i shtëpive nuk do të rritet nëse kushtet ekonomike janë të dobëta

ose pritet të dobësohen në të ardhmen e afërt.

Building permits (lejet për ndërtim) zakonisht i paraprijnë të dhënave për ndërtimin dhe

paralajmërojnë çfar është situata në tregun e pasurive të patundshme. Të dy lajmet janë mjaft të

rëndësishme për ekonominë përgjithësisht dhe kështu gati edhe për të gjitha tregjet. Nëse treguesit

janë pozitiv kjo ka mbështetjen për dollarin sepse flet për shkallën e fuqishme të ekonomisë dhe

rritjen e normës të interesit dhe me këtë paralajmëron edhe valutën më të fuqishme.

Ndikimi në $: Ritja e treguesit çon drejt rritjes të Dollarit

PPI

Producer Price Indeksi (PPI) është statistika e cila matë nivelin mesatar të çmimeve në nivelin

prodhues mesatar, kryesisht të prodhimeve të cilët janë final dhe të gatshëm për distribuim në shitjen

me pakicë. Si indeks i posaçëm në kuadër të PPI-së është edhe statistika e cila përjashton çmimin e

naftës dhe të ushqimit (Core PPI) si kategori shumë të paqëndrueshme e cila iu nënshtrohet

ndryshimeve sezonale të çmimeve.

Burimi: Bureau of Labor statistics, U.S. Department of Labor.


Të dhënat në sajt: http://stats.bls.gov/news.release/ppi.toc.htm


60


Duke pasur parasysh se indeksi PPI matë çmimet mesatare të produkteve të shportë mesatare fikse në

nivelin prodhues një pjesë e këtij inflacioni bartet edhe në konsumatorët në nivelin e shitjes me pakicë

i cili prap matet me statistikën e posaçme - CPI.

Për çdo rast të dhënat e PPI-së janë të rëndësishme për investitorët sepse ata me këtë kanë qasje dhe

mund t’i parashikojnë presionet inflatore eventuale në muajt e ardhshëm çka mund të ketë ndikim në

investimet e tyre për shkak të korelacionit direkt në mes të inflacionit dhe normës të interesit.

Sa më i madh të jetë percepcioni i inflacionit aq më të mëdha janë mundësitë që të rriten normat e

interesit. Kjo për pasojë ka efektin në të gjitha tregjet dhe posaçërisht në Forex dhe Bond market.

Deris çmimet e letrave me vlerë bien kur interesi është më i madh, valuta zakonisht rritet për shkak të

potencialit të rendimentit më të lartë në investime.


CPI

Consumer Price Indeksi (CPI) matë çmimin mesatar të prodhimeve të produkteve fiks dhe shërbimeve

në shportën ushqimore në shitjen me pakicë. Ndryshimi në nivelin mesatar të CPI-së paraqet shkallën


61

e inflacionit. Si edhe te PPI, ekziston edhe CPI themelor (Core indeksi) i cili gjithashtu jep statistikën

pa çmimet e paqëndrueshme të naftës dhe prodhimeve bujqësore.

Burimi: Bureau of Labor statistics, U.S. Department of Labor.

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), rreth të 20-it në muaj për të dhënat nga muaji i kaluar.

Të dhënat në sajt: http://stats.bls.gov/news.release/cpi.toc.htm


CPI paraqet „benchmark" kur është në pyetje masa e inflacionit sepse përcjell rritjen e çmimeve të

artikujve në shportën ushqimore dhe ngjajshëm si edhe për PPI madje edhe më e shprehur përmes

Consumer Price Indeksi investitorët kanë qasje në fuqinë e inflacionit çka mund të ketë ndikim në

investimet e tyre për shkak të korelacinit direkt me normën e interesit.

Sa mi i madh të jetë percepcioni i inflacionit aq më të mëdha janë mundësitë që të rriten normat e

interesit. Kjo për pasojë ka efektin në të gjiha tregjet dhe posaçërisht në Forex dhe Bond market.

Derisa çmimet e letrave me vlerë bien kur interesi është më i madh, valuta zakonisht rritet për shkak

të potencialit të rendimentit më të lartë në investime.

Natyrisht këtu mendohet për nivelin e matur respektivisht të kontrolluar të inflacionit për dallim prej

atij përtejmase ose hiperinflacionin i cili përgjithësisht i shkakton dëm ekonomisë dhe ndikon

negativisht në vlerën e valutës.



62

Leading Indicators

Indeksi i 10-të treguesve kryesor të segmenteve të ndryshëm të ekonomisë lidhur me parashikimin e

trendeve ekonomike në të ardhmën e afërt.

Burimi: The Conference Board

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), çdo të tretën javë për të dhënat nga muaji i kaluar

Të dhënat në sajt: http://www.tcb-indicators.org/.

1.Interesi: The interest rate spread between 10-year Treasury notes and the fed funds rate.

2.Inflacioni: The inflation-adjusted, M2 measure of the money supply.

3.Java mesatare e punës: The average manufacturing workweek.

4.Porositë në prodhimin e mallrave të konsumit: Manufacturers' new orders for consumer goods and

materials.

5.Indeksii i aksioneve: The S&P 500 measure of stock prices. ć.Isporuke: The vendor performance

component of the NAPM indeksi.

7.Aplikacionet e të papunësuarve: The average level of weekly initial claims for unemployment

insurance.

8.Lejet për ndërtim: Building permits.

9.Pritjet e konsumatorëve: The University of Michigan indeksi of consumer expectations.

10. Porositë për produktet kapitale jashtë industrisë ushtarake: Manufacturers' new orders for

nondefense capital goods


63


Për investitorët është me rëndësi të kenë shikim të mirë ku po shkon ekonomia sepse nga kjo varet

suksesi i investimeve të tyre në investime të ndryshme. Ashtu me rëndësi është edhe për atë i cili

investon në aksionet e ndërmarrjeve sepse me këtë forcohen edhe vet ndërmarrjet, derisa tregu i

letrave me vlerë është themi shumë i ndieshëm në rritjen e shpejtë të ekonomisë dhe në pasojat e

presionit inflator.

Indeksi i treguesve kryesor (Leading Indicators) është i krijuar ta parashohë pikën e ndryshimit në

ekonomi siç është themi recesioni. Nga ana tjetër sa më i fuqishëm të jetë sinjali i forcimit të

ekonomisë më e madhe është kërkesa për kredi dhe me këtë forcohet presioni ndaj Fed-it që ta rritë

normën e interesit.


Consumer Confidence

Conference Board realizon anketën mujore ndër 5000 ekonomi familjare në lidhje me besimin e tyre

në ekonomi si dhe me pritjet e tyre të kushteve ekonomike të ardhshme. Indeksi-i përbëhet prej

dvapod indeksi-it: Current conditions (trenutno stanje) dhe Expectations (očekivanja). Expectaitions

indeksi zë 60% dhe paraqet 'leading indicator' më të mirë në krahasim me Current conditions indeksi.

Burimi: The Conference Board

Koha e shpalljes: 16:00 (CET), e martja e fundit në muaj për muajin aktual

Të dhënat në sajt: http://www.tcb-indicators.org/


64


Raporti është posaçërisht me rëndësi për tregun e aksioneve dhe të letrave me vlerë. Kushtet e

fuqishme ekonomike ndikojnë në rritjen e profitit korporativ dhe me këtë në rritjen e çmimeve të

aksioneve, derisa tregut të letrave me vlerë i intereson nëse rritja e fuqishme ekonomike çon drejt

presioni inflator çka mund të ndikojë negativisht në çmimin e letrave me vlerë fiks.

Për sa i përket valutave, çdo rritje e aktivitetit të konsumatorëve dhe mendimi i tyre pozitiv për

ekonominë çon drejt mbështetjes të mirë për valutën domicile, d.m.th. Dollarin.


Durable Goods Orders

Indikatori Durable Goods Orders i reflekton të gjitha porositë te prodhuesit vendor për porositë

aktuale ose në të ardhmen të shprehura në dollarë. Durable goods janë prodhime më afatgjate, pak më

të shtrenjtë kohëzgjatja e të cilëve është më së paku 3 vjet (teknika e bardhë, mobiljet, automjetet,

kompjuterët dhe të ngjajshëm).

Burimi: The Census Bureau of the Department of Commerce.

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), rreth të 26-it në muaj për muajin paraprak

Të dhënat në sajt: http://www.census.gov/ftp/pub/indicator/www/m3/indeksi.htni.


65


Matja e impulsit të ekonomisë është me rëndësi për investitorët këshu që indikatori durable goods

është tregues i rëndësishëm i rritjes ekonomike ngase paraqet se sa do të kenë punë fabrikat dhe

prodhuesit në të ardhmen e afërt përmes porosive për prodhimet e tyre dhe me fjalë tjera i tregojnë

investitorëve çka mund të presin nga sektori i prodhimit si segment i rëndësishëm i ekonomisë.

Nënkuptohet pra nëse porositë rriten atëherë pronarët privat dhe ndërmarrjet përparojnë mirë në punën

e vet, prandaj munden dhe janë të gatshëm të harxhojnë më shumë para për prodhimet e caktuara.

Rritja e aktiviteteve të biznesit çon drejt rritjeve për lloje të ndryshme të kredive çka mund të sjell deri

te ngritja e interesit.


Gross Domestic Product (GDP)

GDP është statistika më e gjerë e cila matë shkallën e aktivitetit ekonomik të një vendi edhe ato gati

në të gjithë segmentet e ekonomisë. Indikatori përfshinë shkallën e ndryshimit në vëllimin e plotë të

prodhimit dhe shërbimeve për periudhën e caktuar në nivelin vjetor.

Burimi: Bureau of Economic Analysis, U.S. Department of Commerce.


66

Koha e shpalljes: 14:30 (CET), java e tretë ose e katërt në muaj (advance) për tremujorin paraprak me

revizionet të cilët pastaj publikohen në muajin e dytë (preliminary) dhe të tretë (fmal) të tremujorit

përkatës.

Të dhënat në sajt: http://www.bea.doc.gov/bea/dnl.htm.


Njëri ndër komponentët kryesor të GDP-së është konsumi (Consumption) i cili mbulon 2/3 e

statistikës dhe i cili jep pasqyrën për fuqinë e ekonomisë përmes besimit të konsumatorëve. Disa nga

segmentët e tjerë janë gjithashtu investimet, eksporti, konsumi shtetëror, bilanci tregtar, punësimi,

rezervat e tjerë.

Njëri ndër faktorët kryesor të GDP-së është GDP deflators i cili matë ndryshimin e çmimeve për tërë

GDP si dhe për secilën nga komponentat në kuadër të treguesve dhe i cili paraqet statistikën e

rëndësishme të cilës Fed i kushton kujdes kur përcakton politikën e normës të interesit. Për dallim prej

CPI i cili paraqet shportën ushqimore me artikujt fiks në të, deflatori është fleksibil dhe jep të dhëna

edhe për ata artikuj të cilët për momentin janë më shumë të përfaqësuar nga të tjerët dhe kështu

statistika bëhet më reale.

Tregu i aksioneve dhe i instrumentave fiks reagon në mënyra të ndryshme në shifrat e GDP-së kështu

derisa rritja e GDP-së nënkupton ekonominë e fuqishme të cilën e dëshirojnë blerësit e aksioneve,

tregu i letrave me vlerë ka frikë se rritja e ekonomisë do të sjell ngritjen e interesit dhe me këtë edhe te

ulja e çmimeve të letrave me vlerë fikse.



67

Kalendari i raporteve ekonomike

Në vazhdim japim shembullin e kalendarit të raporteve ekonomike për pjesën e parë të muajit shtator

2008. (izvor: http://www.dailyfx.com/calendar/briefing/).

http://www.dailyfx.com/calendar/briefing/


68

Faktorët e tjerë me ndikim në tregun forex

Shumë faktorë tjerë mund të kenë ndikim të rëndësishëm në valutën e një vendi: ngjarjet politike,

krizat politike, faktorët shoqëror dhe deklaratat e njerëzve të rëndësishëm dhe me ndikim.

Problemet politike

Natyra e problemeve politike iu është e njohur të gjithëve, kështu që pak nga pak investitorët dhe

tregtarët gjatë kohës ndërmarrin veprime përkatëse (për shembull, duke i shitur pozicionet e veta, nëse

situata përkeqësohet). Në këtë mënyrë ndikimi i ngjarjeve politike gjatë kohës "përfshihet" në

çmimin, respektivisht në kursin e këmbimit. Ndikimi i tyre në tregun forex tržište nuk është i papritur

dhe i dhunshëm.

Nga ana tjetër, krizat politike nuk janë të njohura para se të ndodhin. Ato mund të kenë ndikim shumë

të fuqishëm në ndryshimin e kursit devizor.

Faktorët shoqëror

Faktorët shoqëror dhe ngjarjet, gjithashtu, mund të kenë ndikim të rëndësishëm në tregun forex,

posaçërisht nëse janë të papritura. Grevat e mëdha ose sulmet terroriste janë shembuj të ngjarjeve të

tilla.

Deklaratat e njerëzve me ndikim

Deklaratat e njerëzve udhëheqës të vendeve të caktuara, të organizatave ndërkombëtare dhe të

bankave qendrore, janë të rëndësisë të madhe në lëvizjen e kurseve devizore. Ndër njerëzit më me

ndikim, deklaratat e të cilëve ndëgjohen dhe interpretohen me kujdes në forex, bëjnë pjesë3:

3 Informata aktuale në fillim të vitit 2008.


69

Ben Bernake, kryetar i

Rezervave Federale të

Amerikës

Jean-Claude Trichet, kryetar i

Bankës Qendrore të Evropës

Henry Paulson, sekretar

shtetëror i Trezorit të Amerikës

Peer Steinbrück, ministër i

Financave të Gjermanisë

Toshihiko Fukui, guvernator i

Bankës Qendrore të Japonisë

Fukushiro Nukaga, ministër i

Financave të Japonisë

Ari dhe nafta

Ari dhe nafta janë të lidhur shumë ngusht me tregun forex. Shpesh lëvizja e çmimit të këtyre dy

mallrave vështrohet si indikator kryesor në marrjen e vendimeve për blerjen/shitjen në forex.

Zlato

Para se të kalojmë në analizën e mëtejme, ta shikojmë tabelën në vijim:

Prodhimi i arit për shtetet 2007 (t)

Kina 276 11.3%

Rep.Jugoafrikane 272 11.1%

SHBA 255 10.4%

Australia 251 10.3%

Indonezia 171 7.0%

Peru 167 6.8%


70

Rusia 152 6.2%

Kanada 93 3.8%

Të tjerët 807 33.0%

TOTAL 2444 100.0%

Burimi: http://www.goldsheetlinks.com/production.htm

Për çka çmimi i arit ka korelacion negativ (ose inverz) me US dollarin, edhepse SHBA janë njëri nga

prodhuesit më të mëdha të arit në botë? Përgjigja është e thjeshtë (apo ndoshta jo?). Arsya e dukshme

e kësaj marrëdhënie qëndron në atë se dollari i fuqishëm, natyrisht, mund të blej më shumë unca ari,

ndërsa i dobëti – më pak. Mirëpo, ekziston, edhe një arsye, më pak e dukshme. Para disa dekadave,

gjatë periudhës të krizës dhe pasigurisë, investitorët kanë synuar ta bartin kapitalin e vet prej dolarit

në ari, si port të sigurtë.

Nëse i shikojmë shifrat, do të shohim se US dollari ka shënuar rënie në minimumin e vet historik

(Mart 2008) në raport me disa valuta, përfshirë EUR, CHF dhe CAD, derisa në të njëjtën kohë, çmimi

i arit ka arrit nivelin më të lartë të vetin të shënuar ndonjëherë (deri tani).

Dollari kanadez (CAD) dhe australian (AUD) janë ndër valutat kryesore të cilat kanë korelacion

pozitiv ose direkt me arin. Australia është njëri nga prodhuesit botëror më të mëdha të arit dhe, si

rezultat i kësaj, korelacioni i AUD dhe arit është rreth 80%, kështu që dollari australian gjithmonë ka

dobi nga rritja e çmimit të arit dhe, njësoj, bie kur edhe ari. Dollari kanadez, për shkak se Kanada

është eksportuesi i tretë më i madh i arit në botë, çka sjell deri te ajo që CAD dhe ari sillen në të

njëjtin drejtim, edhepse shkalla e këtij korelacioni është diçka më e ulët se sa te AUD.

Çfar do të jetë rasti me euron dhe valutat tjera ku nuk ekziston lidhja e tillë e ndërsjellë me arin?

Valutat e tjera do të kenë korelacion pozitiv me arin, ngase edhe ato valuta edhe ari shprehen në

USD.

Çmimi i naftës

Duke folur në përgjithësi, rritja e çmimit të naftës sjell deri te rritja e shpenzimeve të transportit,

energjisë, ngrohjes, si edhe gati të çdo prodhimi. Argumentët në favor të lidhjes indirekte të USD dhe

Çmimit të naftës:

SHBA përbëjnë gjithsejtë 5% të popullsisë botërore, por shpenzojnë rreth 25% të energjisë

botërore të bazuar në karburantet fosile

SHBA importojnë 75% të naftës të cilën e harxhojnë, kurse posdojnë gjithsejtë 2% të

rezervave botërore të kësaj lënde të parë

Për shkak të varshmërisë prej naftës dhe furnizuesve të huaj, cila do rritje e çmimit apo çrregullim në

furnizimin, negativisht ndikon në ekonominë amerikane (edhe në USD) çka e godet më shumë se cilin

do komb tjetër.

Kanada është njëra nga numri i vogël i shteteve të zhvilluara e cila është eksportues neto i energjisë

(naftës). Ky shtet është i dyti në botë sipas madhësisë të rezervave të veta të naftës, menjëherë pas

Arabisë Saudite. Nga kjo arsye, dollari kanadez ka korelacion direkt shumë të fuqishëm me çmimin e

naftës.

Ku po shkon nafta?

Ekspertët nga fusha e industrisë të naftës e kanë miratuar të ashtuquajturën Lakore e Hubertit për

parashikimin e prodhimit të naftës në dekadat e ardhshme:

http://www.goldsheetlinks.com/production.htm


71

Sipas këtij projektimi, prodhimi i naftës arrrin kulmin e vet diku në mes viteve 2000 dhe 2010 (apo

është kjo pikërisht tani, 2008?). Aktualisht (Prill 2008) çmimi i naftës në bursat botërore është 100

USD për barel, por çfar do të ndoshë, nëse ka parashikim është i saktë? Çmimi sigurisht do të arrijë

disa qindra dollarë.

Për reflektim: Kohëve të fundit përfaqësuesit e disa vendeve prodhuese të mëdha të naftës kanë

shprehur brengosje për shkak të US dollarit të dobët dhe kanë shpallur qëllimin e vet që në të ardhmen

çmimi i naftës të shprehet në EUR, dhe jo në USD. Çka mendoni, çfar ndikimi do të ketë kjo në US

dollarin? Kjo do të vendosë edhe një peshë rreth këmbëve të SHBA duke e tërhequr më poshtë, kurse

kërkesa për euron do të rritet.

Praktika e zakonshme e "fondamentalistëve"

Devijimi i të dhënave të shpallura

Praktika e zakonshme të cilët e zbatojnë tregtarët të cilët bëjnë tregti në afat të shkurtë duke i

përcjellur të dhënat fondamentale (news ose events traders) mbështetet në devijimin e vlerave reale të

treguesve ekonomik nga ata të pritur. Kur shpallet ndonjëri prej treguesve kryesor makroekonomik,

zakonisht paraqiten tre numra:

vlera e mëparshme, të dhënat reale për periudhën paraprake (mujore ose tremujore)

vlera e pritur, të dhënat të cilat ekspertët janë duke i pritur të shpallen (zakonisht merret

mesatarja e opinionit të 20 ekspertëve nga fushat e caktuar)

vlera reale, respektivisht të dhënat reale të shpallura

Ky lloj i tregtarit i kushton vëmendje këtyre dy vlerave të fundit (e pritur dhe reale). Sa më i madh të

jetë devijimi i të dhënave reale nga të dhënat e pritura, aq më i madh do të jetë ndikimi në vlerën e

valutës.


72

Në raportet e tilla nuk ekziston vlera "e mirë" apo "e keqe" e ndonjë treguesi. Ekziston vetëm vlera

"më e mirë" ose "më e keqe se që është pritur". Në fakt, nëse është pritur që në muajin e caktuar të

krijohen 50.000 vende të reja të punës, ndërsa sipas të dhënave reale krijohen 45.000, kjo është më e

keqe se që është pritur, por akoma është tregues pozitiv. Po të krijoheshin 60.000 vende të reja të

punës, kjo do të ishte më e mirë se që është pritur dhe do të sjell deri te rritja e vlerës të valutës

vendore.

Carry Trades

Shumica e tregtarëve të cilët bëjnë tregti duke shfrytëzuar treguesit fundamental, e bëjnë këtë në afat

të gjatë. Kjo për arsye se ndryshimet në ofertën dhe kërkesën, zakonisht, zhvillohen ngadalë. Carry

Trades është praktika e shfrytëzimit të përparësive të normës të ndryshme të interesit në mes të çifteve

valutore. Shumë nga këta tregtar e kanë kornizën kohore afatgjate. Kemi të bëjmë, në fakt, me atë se

blehet valuta në të cilën fitohet interes më i lartë, njëkohësisht shitet valuta në të cilën paguhet interesi

më i ulët. Në këtë mënyrë, përveç në ndryshimin e kursit, tregtari mund të fitojë edhe në dallimin në

interes. Ja një shembull i çiftit valutor carry trade te i cili diferenciali i interesit është 5%.


73

Kupi

USD

Prodaj

JPY

Ulazimo u dugu poziciju, tj.

kupujemo USD/JPY

Dobijamo: 5,25% kamatu na USD

Plaćamo: 0,25% kamatu na JPY

Profit je 5% na razlici u kamati,

pod uslovom da je kurs ostao isti

Kupi

USD

Prodaj

JPY

Ulazimo u dugu poziciju, tj.

kupujemo USD/JPY

Dobijamo: 5,25% kamatu na USD

Plaćamo: 0,25% kamatu na JPY

Profit je 5% na razlici u kamati,

pod uslovom da je kurs ostao isti

Pra, rregulla te Carry Trade është 1) gjeje çiftin valutor me dallim të madh në interes, i cili

njëkohësisht është 2) në trendin e rritjes, dhe 3) bleje valutën e cila sjell interes më të lartë, ndërsa

shite atë në të cilën paguhet interesi më i ulët. Në këtë mënyrë realizohet fitimi edhe në ndryshimin e

kursit edhe në interes.

Lidhja me bursën e aksioneve

Kur bursa e aksioneve në një shtet sjell më shumë fitime se sa në tjetrin, fundamentalistët e blejnë

valutën e atij shteti bursa e të cilit sjell profit më të madh. Kjo ndodh për arsye se investitorët të cilët

blejnë aksione në tregun global e shohin dobinë nga investimet në vendin e caktuar, çka do të sjell

deri te rritja e kërkesës për valutën e atij vendi, dhe me vet këtë edhe deri te rritja e çmimit të saj.

Tregtia në bazë të lajmeve dhe ngjarjeve

Kjo është bërë mënyrë e tregtisë shumë atraktive në kohën më të re. Arsye për këtë është se mund të

realizohet profit i madh potencial për vetëm disa minuta dhe në mënyrë gati të lehtë. Nëse, për

shembull, merret e premtja e parë në muaj, kur shpallen të dhënat për Non-farm Payroll në Amerikë,

kursi EUR/USD mund të lëvizë rreth 150 pips (respektivisht 1500 $ për vetëm një lot) për gati 10

minuta. Atë që e injorojnë tregtarët është rreziku të cilin e bartë kjo mënyrë e tregtisë. Çka nëse këto

150 pips nisen kundër juve? Madje edhe nëse e vëni urdhërin stop-loss, për shkak të lëvizjes

turbulente në bursë, brokeri juaj nuk është gjithmënë në gjendje ta realizojë atë urdhër. Arsya tjetër,

për shkak të cilës mund të vijë deri te mosrealizimi i urdhërit stop-loss është ajo që kur vjen deri te

shpallja e vlerave të papritura, kursi bënë hendekun, duke "kapërcyer" ashtu çmimin të cilin e keni

shënuar në urdhërin stop-loss. Në rastet e këtilla brokeri nuk do ta bartë humbjen, do të ju ofrojë

çmimin i cili është më i përafërt me atë të cilin e keni specifikuar, dhe ai mund të jetë 50, 70 ose 100

pips kundër juve. Ky numër i pips, mund të thotë margin call ose humbje e madhe, për të përsëritur,

vetëm për 10 minuta.

Gjithashtu, është e mundshme, që në të njëjtin lajm tregu të reagojë ashtu që çmimi së pari të shkojë

fuqishëm në një drejtim, dhe pastaj, pas disa minuta, të kthehet njësoj, madje edhe më shumë në

drejtimin tjetër. Është fakt që nuk mund të parashihet lëvizja e kursit në situata të tilla. Marrim për

shembull ditën kur shpallet niveli i normës të interesit të ndonjë valute. Nëse në ditët më parë ka pasur

komente dhe pritje se do të vijë deri te ulja e normës të interesit, do të vijë deri te ulja e kursit të

valutës edhe para se lajmi të shpallet, dhe investitorët do ta shesin valutën (hynë në pozicionin short).

Kur lajmi më në fund shpallet, mund të vijë deri te ajo që tregtarët të fillojnë ta blejnë valutën (për ti

mbyllur pozicionet e veta të shkurta) dhe në këtë mënyrë të sjellin deri te rritja e kursit të valutës, në

kundërshtim me indikatorin funamental!


74

5. ANALIZA TEKNIKE

Analiza teknike paraqet metodën e parashikimit të lëvizjes të çmimeve të aksioneve, valutave ose

materialit tjetër të tregut përmes studimit të treguesve dhe diagrameve të lëvizjes të tregut në

periudhat e mëhershme. Me terminin “lëvizja e tregut”, analitikët nënkuptojnë tre lloje themelore të

informatave: çmimi, sasia e tregtisë dhe interesi i hapur.

Informata për çmimin mund të jetë çmimi i vërtet i aksionit, ose vlera e indekseve të bursave. Sasia e

tregtisë është vlera e kontratave të lidhura për një periudhë të caktuar (për shembull, për një ditë).

Interesi i hapur paraqet numrin e pozitave të cilat nuk janë mbyllur në fund të ditës. Natyrisht, nuk

përdoren të tre tregues në masë të njëjtë. Më i lehtë për përdorim është çmimi dhe shumica e

metodave të analizës aplikohen pikërisht në atë. Të dhënat rreth çmimeve gjinden lehtë në

dispozicion, duke pas parasysh që bursat janë të kompjuterizuara, të dhënat për kontratat e lidhura

janë në dispozicion në sistemet informative në tërë botën për disa sekonda. Operatorët të cilët punojnë

në sallën e bursës i regjistrojnë të dhënat menjëherë pas lidhjes të kontratës. Të dhënat menjëherë

shfaqen në tiker (tabelën elektronike në murin e bursës në të cilën prezantohen të dhënat), dhe në

kohën e njëjtë në të gjitha shërbimet informative në botë. Për shembull, në Internet ekzistojnë shumë

shërbime të tillë: në CNBC rrjetin televiziv gjatë programit në fund të ekranit të televizorit të juaj

vazhdimisht “rrëshqet” shiriti me të dhënat për ngjarjet momentale në bursë, etj.

Sasia e tregtisë, gjithashtu luan rolin e rëndësishëm në parashikimin, dha paraqet treguesin sekondar

të krahasueshëm me letrën lakmus. Fatkeqësisht, ai është vështirë të përcaktohet qartë në të gjitha

tregjet, kurse të dhënat zakonisht arrijnë me vonesë të shkurtër. Pasi që paraqet metodën e veçantë,

sasia e tregtisë më rrallë përdoret për parashikim.

Interesi i hapur, në formën e tij klasike, mund të takohet në tregti me fjuçers të mallrave. Në disa

tregje vlera e këtij treguesi, në formën e tij të përsosur, praktikisht nuk mund të përcaktohet. Ai

kryesisht përdoret për përcaktimin e likuiditetit rrjedhës të tregut, interesimit të pjesëmarrësve dhe

legjitimitetit të trendëve të çmimeve. Sipas shkallës të vlerës, interesi i hapur gjendet në vendin e tret,

por askush nuk duhet ta injoron.

Analiza profesionale teknike tenton të shfrytëzon sasinë maksimale të informatave në dispozicion,

prandaj qëndrimi kryesor që analiza teknike “e parashikimit të çmimeve në bazë të lëvizjes së tyre në

të kaluarën” nuk është plotësisht i saktë.

Postulatet themelor

Në kalim mes shekullit 19. dhe 20. Çarllës Dou (Charles Dow), në disa tekstet e tij, ka vendosur

themelin e analizës moderne teknike. Sipas tij kjo teori është emëruar – Dou teoria. Janë tre postulate

themelore të teorisë Dou:

1. çmimi i pasqyron të gjitha

2. ekziston rregulla në lëvizjen e çmimeve, ose – historia përsëritet

3. “çka është duke ndodhur” është më me rëndësi nga “pse është duke ndodhur ajo”

Çmimi i pasqyron të gjitha. Analistët teknik mendojnë që çmimi i tregut plotësisht i pasqyron të gjitha

informatat në dispozicion dhe dituritë të cilat i kanë pjesëmarrësit, duke i përfshire tregtarët,

investitorët, menaxherët e portfolios, analistët fondamental dhe teknik, strategët dhe shumë të tjerë.

Ekziston rregulla në lëvizjen e çmimeve. Ky aksiomë është themel për krijimin e të gjitha metodave të

analizës teknike. Rregulla në terminologjinë e analizës teknike quhet “trend” dhe e përcakton

drejtimin caktuar të lëvizjes të çmimeve, prandaj detyra kryesore e analistit është vërejtja dhe analiza

e trendëve dhe karakteristikave të tyre me qëllim të realizimit të profitit. Gjatë studimit të trendëve,

analistët dhe tregtarët (tregtar të bursës) e përdorin Ligjin e inercisë të Njutnit i cili, me një


75

terminologji të përshtatur, thotë “trendi do të vazhdon të zhvillohet në drejtimin e njëjtë, derisa të

dobësohet”. Me fjalë të tjera, “mundësia është më madhe që trendi ekzistues të vazhdon, sesa të

ndryshon drejtimin”. Megjithatë, analiza teknike ka zhvilluar veglat e sofistikuara të cilat duhet të

tregojnë ndryshimet e mundshme të trendëve.

Çka është duke ndodhur është më me rëndësi nga ajo pse është duke ndodhur ajo. Në librin e tij

“Psikologjia e analizës teknike”, Toni Plamer thotë: “Analisti teknik për çmimin i di të gjitha, por për

vlerën asgjë.” Me të vërtet, “teknikët” i intereson vetëm çmimi momental dhe si ai kishte lëvizur në të

kaluarën. Çmimi i tregut është rezultat i luftës të fuqisë së ofertës dhe kërkesës për aksionet e

ndërmarrjes. Derisa analisti fondamental do të hulumton pse çmimi është ngritur ose ka rënë, deri tani

“teknikun” e intereson vetëm fakti që ka ndodhur. Në pyetjen pse çmimi është ngritur, tekniku do të

përgjigjet: thjeshtë, ka më tepër blerës (kërkesa) se sa shitës (oferta).

Hapat themelor gjatë analizës

Shumë analist e përdorin qasjen e cila përbëhet nga tre hapa:

- analiza e tregut më të gjerë (të prezantuar përmes indeksit të bursës)

- analiza e lëvizjes të indeksit të sektorëve ekonomik

- analiza e lëvizjes të çmimeve të ndërmarrjeve të veçanta

Kjo qasje na kujton në analizën fondamentale me një dallim të madh, objekte të analizës janë vetëm të

dhënat nga tregu financiar: çmimi, sasia e tregtisë etj. Përveç asaj, metoda e analizës është plotësisht e

njëjtë pavarësisht a bëhet fjalë për tërë tregun, sektorët ose ndërmarrjet. Gjithashtu, nuk është me

rëndësi a bëhet fjalë për aksionet, indekset ose mallrat. Të gjitha të dhënat janë të paraqitura përmes

diagrameve dhe analizohen në mënyrë të njëjtë, pavarësisht nga korniza kohore, dmth. a paraqet

diagrami të dhënat për dy vitet e fundit ose për dy orët e fundit.

Llojet themelore të diagrameve

Ekziston thënia që piktura fletë sa njëmijë fjalë. Kjo është arsye themelore pse diagramet paraqesin

mënyrën themelore të paraqitjes e të dhënave në analizën teknike. Ekzistojnë shumë lloje të

diagrameve dhe kombinimeve të tyre, por këtu do të paraqiten vetëm ata themelor.

Diagrami me vija

Ky diagram përdoret për paraqitjen e të dhënave serike në atë mënyrë që çdo e dhënë shënohet me një

pikë, dhe pastaj të gjitha pikat lidhen me një vijë. Ai përdoret kur i kemi në dispozicion një numër të

madh e të dhënave numerike, prandaj është vështirë nga vetë numrat të vërehet trendi i përgjithshëm. I

përshtatshëm është, gjithashtu, edhe për krijimin e parashikimeve afatgjata.

Diagrami vijues me vija paraqet lëvizjen e kursit të çiftit valutor EUR/USD me intervalin 30-

minutash. Në Y-aksin është paraqitur kursi, kurse në X-aksin periudha kohore.


76

Ky diagram mund të jetë shumë më i ndërlikuar kur në atë vizatohen më shumë vija të cilat paraqesin

të dhënat të ndryshme.

Shufra (Diagrami me shufra)

Shufrat ose Diagrami me shufra është një diagram i cili më shpesh përdoret për analizën e trendëve të

bursës, sepse pasqyron të gjitha ngjarjet më të rëndësishme gjatë ditës (ose periudhës tjetër). Emri i tij

i dytë “High-Low-Open-Close” (Lartë-Ulët-Fillestar-Përmbyllës), tregon cilat të dhëna gjejnë

pasqyrimin e tyre në këtë diagram. Domethënë, për krijimin e tij, përdoren të dhënat për lëvizjen e

çmimeve të disa aksioneve të veçantë, indekseve të bursës, valutave etj, edhe atë: çmimi gjatë hapjes

të bursës (Open), më i lartë (High) dhe çmimi më i ulët (Low) i arritur, si dhe çmimi në momentin e

mbylljes të bursës (Close).


77

Në X-aksin është paraqitur periudha kohore të cilës i referohen të dhënat, kurse në Y-aksin kursi

EUR/USD. Çka prezanton ky diagram?

- degëzimi i poshtëm (pika) i diagramit paraqet çmimin në të ulët (Low) gjatë ditës

- degëzimi i sipërm paraqet çmimin më të lartë (High)

- viza nga ana e majtë e shufrës tregon nivelin e çmimit na fillim të periudhës (Open)

- viza nga ana e djathtë tregon çmimin në fund të periudhës (Close)

- gjatësia (ose lartësia) e tërë shufrës tregon shtrirjen mes çmimit më të lartë dhe më të ulët, e

kjo do të thotë: sa me e gjatë të jetë shufra aq më e madhe është kjo shtrirje (lëkundja)

- shtrirja mes vizës nga ana e majtë dhe ana e djathtë e shufrës tregon lëkundjen mes çmimit në

fillim dhe në mbarim të periudhës

- nëse viza nga ana e majtë gjendet nën atë nga ana e djathtë, kjo do të thotë që çmimi në fillim

të periudhës ishte më i ulët nga çmimi në mbarim

Shtyllat

Diagrami në formë të shtyllave (katërkëndëshat vertikalisht të vizatuar në raport me X-aksin) më

shpesh përdoret për paraqitjen e sasisë të tregtisë (volume). Në X-aksin paraqitet periudha, e cila

mund të jetë nga 1 minutë deri në më shumë muaj, kurse në Y-aksin volumeni i paraqitur me numrin e

aksioneve ose vlerën e tregtisë të çiftit të dhënë valutor.


78

Point & Figure

Ky lloj i diagramit përdoret për identifikimin e nivelit të përkrahjes dhe rezistencës. Ai e injoron

faktorin e kohës dhe përqendrohet kryesisht në lëvizjen e çmimeve – vargu i kryqeve (X) dhe rretheve

(O) mund ti përket një minutës si dhe më shumë ditëve ose javëve. Çdo kryq përcakton ngritjen e

çmimit për një interval të definuar më parë, e ky mund të jetë 1 ose më shumë dollar, përqindje etj.

Çdo rreth tregon uljen e çmimit për një interval. Ndjeshmëria e diagramit mund të ndryshohet me

lëvizjen e intervalit të caktuar të ndryshimit të çmimit.


79

Vargu i kryqeve tregon trendin në ngritje, derisa vargu i rretheve tregon trendin në rënie. Ndryshimi i

trendit për një interval rezulton me formimin e kolonës së re (vargu X ose O).

Qirinj japonez

Analiza dhe parashikimi me ndihmën e qirinjve japonez është një nga metodat më e popullarizuar të

analizës teknike. Çdo renditje High-Low-Open-Close e çmimeve ka emrin e vetë (japonez) i cili është

i pranuar ndërkombëtarisht. Sipas mënyrës të ndërtimit, ky diagram është i ngjashëm me diagramin

me shufra. Sipas pamjes, qirinj veçohen nga shufrat sipas faktit që shtrirja mes çmimit Open dhe

Close paraqitet me katërkëndësh, e jo me vijë. Kjo shtrirje quhet – trup qiri, she i mund të ngjyroset

me ngjyrë të zezë ose të bardh. Nëse çmimi në hapje është më i lartë nga ai në mbyllje, trupi i qiriut

është i kuq. Në rastin e kundërt, trupi i qiriut është i gjelbër. Kjo është mënyrë shumë praktike e

paraqitjes grafike, sepse që në shikim të parë, sipas ngjyrës, vërehet raporti me çmimit Open dhe

Close. Programet modern të kompjuterëve për analizën teknike i përdorin edhe metodat alternative të

ngjyrosjes të trupit të qiriut, duke i ngjyrosur ditët pozitive (Close>Open) me të gjelbër, kaltër ose

ngjyrë të bardh, derisa për standardet negative përdoret ngjyra e zakonshme e kuqe ose në ndonjë rast

e zezë.


80

Trendët

Trendi pasqyron ndryshimin mesatar të çmimit të aksioneve gjatë një periudhe të caktuar kohore. Ata

ekzistojnë përherë dhe në çdo bursë, dhe mund të ndahen në tre grupe: ngritës (Bull), në rënie (Bear)

dhe anësor (Sideway – pa trendin e shprehur).

Gjatë trendit në ngritje, çmimet kryesisht janë nga periudha në periudhë më të lartë, duke i arritur

vlerat në ngritje maksimale (High) dhe minimale (Low). Këtë trend e karakterizon shkalla pozitive

mesatare e ndryshimit të çmimeve.

Gjatë mbizotërimit të trendit në rënie, çmimet e aksioneve gjatë kalimit të kohës janë të rënie në

vazhdueshme. Maksimalet dhe minimalet janë me kalimin e kohës më të ulëta në raport me periudhën

e mëhershme. Këtë trend e karakterizon shkalla negative mesatare e ndryshimit të çmimeve.

Në periudhat pa trendin e shprehur, ndryshimi i çmimeve është minimal dhe më shpesh herë ngritët,

herë ulet, duke mos marr gjatë kësaj vijën lëvizëse as ngritëse as ulëse të dukshme.


81

Trendi aktual ngritës ose ulës ka tendencë të vazhdon të ngritët, respektivisht të ulet derisa të ndodh

ndryshimi i kushteve në treg, ose derisa të ndodh ndryshimi i disa rrethanave te disa firma të veçanta.

Analistët e diagrameve të çmimeve tentojnë të përcaktojnë momentin kur do të ndodhin këto

ndryshime. Duke marr vendimet e përshtatshme, respektivisht, në zhargonin e bursës, duke marr

pozicionin, menjëherë pas çasteve të pritura të ndryshimit, brokerët arrijnë të realizojnë fitimin e

konsiderueshëm.

Llojet e trendëve

Termi “trend” përcakton drejtimin e caktuar të lëvizjes të çmimeve, ashtu që detyra kryesore e

analizës teknike është pikërisht vërejtja dhe analiza e trendëve, respektivisht karakteristikave të tyre

nga momenti i krijimit deri në fund. Ekzistojnë tre lloje të trendëve:

ngritës ose rritës (bullish), kur çmimet janë në ngritje

ulës ose në rënie (bearish), kur çmimet janë në rënie

neutral ose anësor (sideway), kur çmimet praktikisht nuk e ndryshojnë kornizën e kufijve të

caktuar

Të tre lloje të trendëve shumë rrallë takohen në formën e pastër të tyre. Për të qenë më e qartë, trendi

në ngritje mund të definohet si ai te i cili mbizotëron rritja e çmimeve, domethënë sipas madhësisë

është më i madh nga rënia. Te trendi në ulje, mbizotëron lëvizja e çmimeve poshtë, derisa te trendi

anësor, lëkundja e çmimeve në raport me ato të mëhershëm është gati pa rëndësi.

Diagrami i trendit në ngritje (bullish):

Diagrami i trendit në rënie (bearish):


82

Diagrami i trendit anësor (sideway):

Gjatë studimit të trendëve, analistët dhe trejderët (tregtarët në bursë) e përdorin Ligjin e inercisë të

Njutnit i cili, me një terminologji të përshtatur, thotë “trendi do të vazhdon të zhvillohet në drejtimin e

njëjtë, derisa të dobësohet”. Me fjalë të tjera “mundësia është më e madhe që trendi ekzistues do të

vazhdon të zhvillohet, sesa të ndryshon drejtimin”.


83

Vija e trendit nga rreth 45 shkallë konsiderohet si më e sigurt dhe nëse është nën këndin më të prehtë

nga tregu, zakonisht nuk mund të qëndron gjatë në drejtimin e caktuar. Shpesh ndodh që çmimi i

tregut të shmangët nga vija e trendit shumë herë para se të kryqëzohet me atë. Gjithashtu, shpesh është

mundësi e mirë për blerje ose shitje prekja e tretë e çmimit tregtar dhe vijës së trendit, siç është

paraqitur në figurën vijuese:

Diagrami vijues paraqet si duket përshkimi i trendit në të dhënat reale:


84

Vijat e përkrahjes dhe rezistencës (Support and Resistance)

Kuptimi i konceptit të vijave të përkrahjes dhe rezistencës është me rëndësi të madhe për interpretimin

e saktë të diagrameve të çmimeve. Sikur që topi i hedhur nga lartësia shumë herë bie në tokë, dhe

pastaj përsëri kërcen deri në lartësinë e caktuar, ashtu edhe çmimet e aksioneve lëvizin brenda kufijve

të tyre natyror. Natyrisht, gjatë kohës, këto kufij lëvizin, por megjithatë në, për konceptet e bursës,

periudhën relativisht të gjatë (deri në disa muaj) stabilizohen në nivelin e caktuar.

Blerësit dhe shitësit janë vazhdimisht në gjendje lufte. Përkrahja e definon atë nivelin e çmimeve në të

cilin blerësit kanë mjaftë fuqi të mbrojnë çmimin nga rënia e mëtejshme. Vija e rezistencës paraqet atë

nivel të çmimeve në të cilin shitësit janë tepër të fuqishëm për të lejuar ngritjen e tyre të mëtejshme.

Gjatë trendit ngritës, vija e rezistencës është lartësia të cilën çmimi do ta arrin maksimalisht në rrugën

e tij të përmirësimit. Në periudhat kur trendi ulës është në skenë, vija e përkrahjes është çmimi

minimal deri në të cilën çmimi do të bie.

Kjo rregull e përgjithshme vlen për pjesën më të madhe të kohës, megjithatë edhe ajo ka përjashtimet

e veta. bëhet fjalë për çastet kur çmimi e tejkalon vijën e përkrahjes ose vijën e rezistencës. Kur gjatë

trendit ulës, çmimi e tejkalon vijën e tij të përkrahjes dhe e arrin nivelin edhe më të ulët, kjo vijë më

shpesh shndërrohet në vijën e re të rezistencës (kufiri i sipërm). Përkundër kësaj, kur gjatë trendit


85

ngritës, çmimi e tejkalon vijën e rezistencës dhe e vendos kufirin e ri të sipërm, kjo vijë (e cila gati

para pak kohe ka paraqitur maksimumin) zakonisht shndërrohet në vijë të re të përkrahjes.

Vija e përkrahjes Vija e rezistencës

Kur vijat e përkrahjes ose rezistencës janë të tejkaluara, çmimi ka tendencë të vazhdon lëvizjen e

fuqishme në drejtimin e njëjtë për arsye se në atë çast shumica e pjesëmarrësve në bursë e vërejnë këtë

tejkalim, dhe fillon blerja ose shitja masive. Megjithatë, nëse tejkalimi i këtyre vijave nuk e tërheq

masën e mjaftueshme kritike të blerësve ose shitësve, ka filluar i ashtuquajturi tejkalimi i rrejshëm,

dhe çmimi shpesh kthehet në kufijtë e tij të mëparshëm. Kohëzgjatja e nivelit të caktuar të përkrahjes

ose rezistencës, e definon fuqinë ose dobësinë e atij niveli. Sa më gjatë ndodh, aq më e fuqishme është

përkrahja ose rezistenca aktuale. Gjithashtu, sa më e madhe është sasia e transaksioneve në nivelin e

caktuar, as më e madhe është fuqia e tij. Dobësia ose fuqia e nivelit të përkrahjes ose rezistencës e

përcaktojnë sa fuqi blerëse ose shitëse do të duhet që niveli i caktuar të tejkalohet.

Diagrami me vijat e përkrahjes dhe rezistencës në të dhënat e tregut:

MOS BLENI NË AFËRSINË E VIJËS SË REZISTENCËS (RESISTANCE)!

MOS SHITNI NË AFËRSINË E VIJËS SË PËRKRAHJES (SUPPORT)!


86

Diagrami vijues prezanton si vija e përkrahjes shndërrohet në vijën e rezistencës:

Ja si vija e rezistencës shndërrohet në vijën e përkrahjes në diagramin real:

Kanalet

Kur çmimi gjatë periudhës së caktuar lëkundet mes dy vijave paralele të trendit, ai e formon të

ashtuquajturin kanal.


87

Kur çmimi e prek vijën e sipërme (vijën e cila e formon kanalin), kjo mund të përdoret si sinjal për

shitje, kurse kur e prek vijën e poshtme (të trendit), si sinjal për blerje. Për dallim nga përshkimi i

vijës së trendit që sinjalizon ndryshimin e mundshëm të trendit, përshkimi i vijës së kanalit (Channel

line) tregon shpejtimin e pritur të trendit mbisundues (aktual). Nga ana tjetër, kur çmimi nuk e arrin

vijën e kanalit, kjo tregon që trendi aktual ngadalë e humb intensitetin dhe që në hapin e ardhshëm

mund të ndodh përshkimi i vijës së poshtme të kanalit dhe ndryshimi i trendit.

Ekzistojnë rregullat e caktuara të tregtisë nga pikëpamja e lëvizjes të çmimeve mes vijës së përkrahjes

dhe rezistencës, kanaleve, si dhe përshkimit të tyre. Domethënë, përshkimi ose shmangja nga vijat e

rëndësishme ofron mundësinë e tregtisë të klasës së parë, nëse është përkrahur nga tregues tjerë. E

dyta, është mundësi më e madhe që çmimi të shmanget sesa të përshkon vijën e rëndësishme. Sa më

gjatë që çmimi të tenton të përshkon ndonjë vijë të rëndësishme, është mundësi më e madhe edhe ta

përshkon. Sa më shumë janë tendencat dhe sa më shumë zgjasin, aq më shpërthyes do të jetë

përshkimi i vijës së rëndësishme.

Formacionet e ndryshimit të trendit

Koka dhe supet (Head and shoulders)

Ky është një nga diagramet më të njohur dhe më të sigurt nga të gjitha veglat me të cilat shërbehet

analiza teknike. Formacioni “koka dhe supet” përbëhet nga 3 maje nga të cilat e para dhe e treta janë

përafërsisht me lartësi të njëjtë, derisa e mesme është – më e lartë, duke e krijuar në atë mënyrë

diagramin i cili përkujton në kokë dhe supet e njeriut. Vija e përbashkët e përkrahjes për të tre maje

quhet “qafa” ose neckline. Përshkimi i vijës së qafës (neckline) më poshtë, paraqet dëshminë që ka

ndodh ndryshimi i trendit në atë rënës.


88

Diagrami Head and shoulders me të dhënat reale:


89

Diagrami invers e përcjell modelin e njëjtë dhe më shpesh paraqet fundin e tregut. Përshkimi i vijës së

qafës përpjetë, është sinjal që sundon trendi rritës.


90

Kulmi i dyfishtë (Double top)

Përcakton ndryshimin e trendit nga ai ngritës në atë rënës. Kulmi i dyfishtë është formuar kur çmimi e

arrin vijën horizontale të rezistencës (resistance), pastaj tërhiqet, respektivisht bie deri në nivelin e

caktuar, dhe përsëri ngritët deri në nivelin rezistues, që përfundimisht të lëviz te poshtë duke e

formuar trendin rënës.

Në fundin e parë tërhiqet vija e cila, si te Head and shoulders, e përbën neckline-in. Kur kjo vijë

përshkohet gjatë tentimit të dytë, dhe pastaj kthehet në lartësinë e neckline-it dhe përsëri niset te

poshtë, atëherë kemi dëshminë që ka ndodh ndryshimi nga trendi ngritës në atë rënës.

Diagrami Double top me të dhënat reale:


91

Fundi i dyfishtë (Double bottom)

Tregon ndryshimin e trendit nga ai në rënie në atë ngritës. Rregullat e njëjta, vetëm anasjellë, në

raport me Duouble top, vlejnë në këtë diagram.


92

Formohen dy funde në (përafërsisht) vijën e njëjtë, e cila quhet vija përkrahëse (support). Pas

shmangies nga vija e parë rezistuese (resistance), çmimi bie dhe e arrin fundin e dytë i cili është në

përafërsisht nivelin e njëjtë si i pari. Pastaj, çmimi lëviz lartë, dhe e përshkon neckline-in, që me

vërtetimin e mëvonshëm të vijës së njëjtë parqet sinjalin që ka ndodh ndryshimi i trendit.

Kulmi i trefishtë dhe Fundi i trefishtë (Triple tops and Bottoms)

Formacioni Triple top është i ngjashëm me Head and shoulders dhe Double top dhe, në një anë,

paraqet kombinimin e tyre. Tregon lëvizjen e trendit nga ani ngritës në atë rënës.

Në formacionin klasik Triple top të tre maje janë përafërsisht me lartësi të njëjtë. Vija horizontale e

rezistencës mund të vizatohet ashtu që të bashkon të tre maje. Neckline i bashkon 4 vijat e përkrahjes.

Kur përshkohet neckline, e pastaj kjo dëshmohet, ka ndodh ndryshimi i trendit.

E kundërta vlen për Triple bottom, i cili gjindet kur tregu është në fund. Me përshkimin e neckline të

tij, trendi ndryshon në atë ngritës.

Kulmi qarkor dhe fundi qarkor (Rounded top, Rounded bottom)

Kulmi qarkor formohet kur tregu ngadalë, por sigurt së pari ngritët, e pastaj fillon ngadalë të bie. Në

këtë mënyrë mund, pa e vërejtur, të vjen deri te ndryshimi i trendit nga ai ngritës në rënës.

Te Rounded bottom në mënyrën e njëjtë trendi ndryshon nga ai rënës në ngritës.

Formacionet e vazhdimit të trendit

Trekëndëshi simetrik


93

Formacioni i trekëndëshit simetrik është karakteristikë për konsolidimin e trendit mbisundues, pas të

cilit vijon përshkimi i shpejtuar i vijës e cila e përbën trekëndëshin, dhe në drejtim të vazhdimit të

trendit të njëjtë.

Në vijat e trekëndëshit duhet të formohen dy deri në katër valë të cilat e prekin vijën e trekëndëshit.

Në çastin kur përshkohet një nga vijat e trekëndëshit, çmimi zakonisht vazhdon në drejtimin e trendit i

cili është prezent.

Trekëndëshi ngritës

Trekëndëshi ngritës është tregues për periudhën e konsolidimit gjatë periudhës të trendit ngritës.

Formohet kur çmimi lëvizë mes vijës të rezistencës e cila relativisht është e rrafshët dhe horizontale

dhe vijës të përkrahjes pjerrësia e së cilës është në ngritje.

Sa më tepër afrohen dy vijat, aq është mundësia më e madhe të ndodh përshkimi. Kur çmimi fuqishëm

e përshkon vijën e rezistencës, formimi ka përfunduar dhe trendi ngritës është dëshmuar.


94

Në diagramin e mëparshëm mund të shihet si çmimi është konsoliduar gati një muaj në formacionin e

trekëndëshit ngritës.

Trekëndëshi rënës

Trekëndëshi rënës është tregues për periudhën e konsolidimit gjatë periudhës të trendit rënës.

Formohet kur çmimi lëvizë mes vijës së rezistencës pjerrësia e së cilës është në rënie dhe vijës së

përkrahjes e cila është kryesisht e drejtë dhe horizontale.

Sa më tepër dy vija afrohen, aq është mundësia më e madhe të ndodh përshkimi. Kur çmimi fuqishëm

e përshkon vijën e përkrahjes te poshtë, formimi ka përfunduar dhe trendi rënës është dëshmuar.

Diagrami vijues tregon shembullin e trekëndëshit në rënie në të dhënat e sakta:


95

Formacionet e Flamurit (Flag)

Ky formacion paraqet pauzën afatshkurtre në lëvizjen dinamike dhe progresive të trendit të tregut. E

përfaqëson hyrja shumë e mprehtë në formacion, dhe pastaj lëvizja e çmimit mes dy vijave paralele

(të përkrahjes dhe rezistencës), të cilat shpesh nuk janë horizontale.

Ja si duket formacioni i flamurit në të dhënat e sakta:


96

Qirinj japonez

Ky lloj i diagrameve, të cilët sot janë në përdorim të gjerë, është krijuar në shekullin e 18 në Japan.

Zbuluesi i këtij prezantimit grafik, me të cilin përmes një shtylle tregohen katër çmime në tërësi është

tregtari me oriz Munehisa Koma, i cili ka grumbulluar pasurinë e madhe me përdorimin e analizës të

qirinjve japonez.

Struktura e qiriut


97

Vijat vertikale mbi dhe nën trupin e qiriut quhen – fitili, hija ose degëzimi. Nëse trupi i qiriut është i

gjelbër, atëherë gjatësia e fitilit të sipërm tregon hapësirën mes çmimit më të lartë dhe përmbyllës,

kurse gjatësia e fitilit të poshtëm – hapësirën mes çmimit më të ulët dhe në hapje. Nëse trupi i qiriut

është i kuq (që do të thotë se Close është më i ulët nga çmimi Open), atëherë fitili i sipërm paraqet

hapësirën mes çmimit më të lartë dhe në hapje, kurse fitili i poshtëm – hapësirën mes çmimit më të

ulët dhe në mbyllje.

Rastet ekstreme, kur nuk ka (ose gati nuk ka) fitil, nuk janë paraqitje të rralla, kurse domethënia e tyre

është si në vijim:

kur trupi i qiriut është i gjelbër dhe nuk ka fitilin e sipërm, atëherë çmimi në mbyllje është i

njëjtë me çmimin më të lartë

kur trupi i qiriut është i gjelbër dhe nuk e ka fitilin e poshtëm, atëherë çmimi në hapje është i

njëjtë me çmimin më të ulët

kur trupi i qiriut është i kuq dhe nuk e ka fitilin e sipërm, atëherë çmimi në hapje është i njëjtë

me çmimin më të lartë

kur trupi i qiriut është i kuq dhe nuk e ka fitilin e poshtëm, atëherë çmimi në mbyllje është i

njëjtë me çmimin më të ulët

Qiriu i gjatë (Long day)

Qiriu i gjatë tregon dallimin e madh mes çmimit Open dhe Close, dmth. tregon trupin e gjatë të qiriut.

Çka konsiderohet si trup i gjatë? Kjo është pyetje në të cilën mund të përgjigjemi vetë kur e kemi

parasysh çdo diagram veças. Domethënë, nëse e vështrojmë diagramin 30-minutash, si qiri i gjatë do

të quanim atë hapësira Open-Close e të cilit është për shembull 10 pipse. Por në diagramin ditor, qiriu

i gjatë do të jetë rreth 50 ose 80 pipse.

Qiriu i shkurtër

Qiriu i shkurtër mund të interpretohet në mënyrën e njëjtë si ai i gjatë, relativisht në raport me

periudhën kohore.


98

Marubozu

Ky është qiri i gjatë i cili nuk ka një ose të dy fitilat.

Black Marubozu është qiri i gjatë me ngjyrë të zezë i cili nuk e ka as fitilin e sipërm as të poshtëm.

Konsiderohet si qiri shumë i dobët, që do të thotë afërsia e fundit në trendin rënës. Shpesh paraqitet si

pjesë e trendit me rënie të vazhdueshme ose si pjesë e formacionit e cila tregon rikthimin në trendin

ngritës, veçanërisht nëse paraqitet gjatë trendit rënës. Ky qiri, pasi që është i zi, tregon dobësimin e

trendit rënës. Qiriu i zi i gjatë mund të jetë shenjë e shitjeve të fundit sipas çmimeve të ulëta, dhe kjo

është arsye pse paraqiten shpesh si ditë e parë në disa formacione vijuese të cilët i paraprijnë rikthimit

në trendin ngritës.

White Marubozu është qiri i gjatë i bardh pa fitil. Përkundër Black Marubozu, ky qiri është shpesh

pjesë e trendit në ngritje të vazhdueshme ose rikthimit të pritur në trendin ngritës, veçanërisht nëse

paraqitet gjatë trendit rënës.

Closing Marubozu nuk e ka fitilin i cili shtrihet nga ajo pjesë e trupit në të cilin gjendet çmimi Close,

pavarësisht a është trupi i bardh ose i zi. Nëse trupi është i bardh (White Closing Marubozu), atëherë

nuk e ka fitilin e sipërm, sepse çmimi Close gjendet në majën e trupit. Black Closing Marubozu nuk e

ka fitilin e poshtëm, sepse çmimi Close gjendet në fund të trupit.

Opening Marubozu nuk e ka fitilin i cili shtrihet nga ajo pjesë e trupit të qiriut në të cilën gjendet

çmimi Open, pavarësisht a është trupi me ngjyrë të bardh ose të zezë. Nëse trupi është i zi, atëherë nuk

e ka fitilin e sipërm, pasi që çmimi Open gjendet në majën e trupit. Ky qiri e përcakton trendin rënës.

Nëse trupi është i bardh (White Opening Marubozu), atëherë nuk e ka fitilin e poshtëm, sepse çmimi

Open gjendet në fund të trupit. Ky qiri përcakton trendin ngritës.


99

Spinning Tops

Spinning Tops janë qirinj me trup të shkurt, dhe me fitilin e sipërm dhe të poshtëm gjatësia e të cilit

është më e madhe nga gjatësia e trupit të qiriut. Ato tregojnë lëkundjen mes trendit ngritës dhe ulës.

Ngjyra e trupit, si dhe gjatësia e fitilave nuk kanë rëndësi të madhe. Trupi i shkurtër në raport me

gjatësinë e fitilit është ajo që i rendit në grupin e qirinjve “spinning top”.

Doji

Ky është një nga sinjalet më të rëndësishëm në analizën e qirinjve japonez. Forma specifike e qiriut

është e ashtuquajtur “Doxhi” (Doji), e cila paraqitet kur dallimi mes çmimit në hapje dhe në mbyllje

është minimal, ose kur këto çmime janë të njëjtë. Në atë rast qiriu merr formën e kryqit (shiko

diagramin vijues). Kur çmimi në hapjen e bursës është minimal i madh nga çmimi në mbylljen,

paraqitet “Doxhi i gjelbër”. Në rast se çmimi në momentin e mbylljes është pak më i madh nga ai

gjatë hapjes, paraqitet “Doxhi i kuq”, kurse në rast se këto çmime janë të njëjtë – “Doxhi i vogël”.

Nga vetja, “doxhi” tregon lëkundjen në sjelljen e pjesëmarrësve në bursë, dhe gati përherë paraqitet si

pjesë e figurës e cila sinjalizon ndryshimin e trendit, dhe rrallë kur një nga trendët sundon.

Diagrami vijues paraqet Doxhi figurën.

Dragonfly Doji

Dragonfly Doji është edhe një lloj i qiriut Doji. Ai ka fitilin e poshtëm të gjatë, me çmimet Open dhe

Close shumë afër ose të barabartë. Fitili i sipërm nuk ekziston ose është shumë i shkurtë. Natyrisht,

me rëndësi të madhe te ky lloj i qiriut është analiza e Low çmimit, i cili tregon lëkundjen nga e cila

mund të implikohet ndryshimi i trendit. Kur ky qiri paraqitet në fund të trendit, dhe kur e ka fitilin e

poshtëm shumë të gjatë, ky mund të jetë sinjal i fuqishëm të rikthimit të ardhshëm në drejtim të trendit

ngritës.


100

Gravestone Doji

Gravestone Doji është formë e Doji qiriut. Paraqitet kur Doji është afër ose i barabartë me çmimin

Low gjatë ditës. Nëse fitili i sipërm është i gjatë, ajo do të thotë që ky qiri është pjesë e trendit ngritës.

Tregtia gjatë ditës zhvillohet sipas çmimeve më të lartë nga çmimet në hapje, që çmimi në fund të

ditës të rikthehet në nivelin fillestar, i cili njëkohësisht është më i ulët gjatë ditës. Kjo nuk mund të

interpretohet ndryshe por si rimëkëmbje e pasuksesshme. Kur paraqitet, qartë e pasqyron

pavendosshmërin dhe ndryshimin e mundshëm të trendit.

Four Price Doji

Ky është Doji specifik te i cili të gjithë katër çmimet (Open, High, Low, Close) janë të njëjtë.

Paraqitja duket kështu:

Sinjali të cilin e jep është ndryshimi i mundshëm i trendit, por duhet të pritet konfirmimi. Qiriu i

shkëlqyeshëm nëse bëhet gep-i në raport me të mëparshmin, duke u shndërruar në “yll” (star).

Long Legged Doji

Ky është qiri te i cili Open dhe Close janë të njëjtë, derisa hapësira mes High dhe Low është më e

madhe nga ajo mesatare. Trupi i qiriut duhet të gjendet rreth mesit të hapësirës High-Low.

E sinjalizon ndryshimin e mundshëm të trendit. Interpretohet si konsolidimi me akumulimin e fuqisë.

Hapësira shumë e madhe High-Low mund të tregon që vijon ndryshimi i rëndësishëm i trendit.


101

Black Hammer (Black Paper Umbrella)

Black Hammer është formacion njëditor i cili përbëhet nga trupi i shkurtër i zi i qiriut, pa ose me

fitilin e shkurtër të sipërm dhe me fitilin e gjatë të poshtëm. Ky qiri ka shumë veti të përbashkëta me

Dragonfly Doji, por zotëron implikimin e fuqishëm të ndryshimit të trendit.

Ky qiri më shumë përdoret si pjesë e formacionit nga disa qirinj.

Inverted Black Hammer

Qiriu krijohet kur Close është më i vogël nga Open, pas një periudhe me aktivitet mbi mesatar (High

minus Low është më e lartë nga mesatarja). Fitili i sipërm është shumë më i madh nga gjatësia e

trupit. Hija e poshtme gati nuk ekziston.

Ky qiri quhet edhe “ylli në rënie” ose “shooting star” dhe është sinjal shumë i fuqishëm si pjesë e

formacionit më të komplikuar.

White Hammer (White Paper Umbrella)

White Hammer është qiri i cili përbëhet nga trupi i shkurtër i bardh, pa ose me fitilin e shkurtër të

sipërm dhe me fitilin e gjatë të poshtëm. Ky qiri ka shumë veti të përbashkëta me Dragonfly Doji, por

zotëron implikimin e fuqishëm të ndryshimit të trendit.

Ky qiri më shumë përdoret si pjesë e formacionit nga disa qirinj, sepse nevojitet konfirmimi i qiriut

vijues.

Inverted White Umbrella

Qiriu krijohet kur Close është më i madh nga Open, pas një periudhe me aktivitet mbi mesatar (High

minus Low është më e lartë nga mesatarja). Fitili i sipërm është shumë më i madh nga gjatësia e

trupit. Hija e poshtme gati nuk ekziston.


102

Ky qiri quhet edhe “ylli në rënie” ose “shooting star” dhe është sinjal shumë i fuqishëm si pjesë e

formacionit më të komplikuar.

Engulfing formacionet

Në përcaktimin e këtij formacionit i cili përbëhet nga dy qirinj, duhet para së gjithash që tregu të jetë

trendin rënës të përcaktuar qartë. Qiriu i parë është në ngjyrën e trendit mbisundues afatshkurtër

(rënës) ose Doji. Qiriu i dytë ka ngjyrën e trendit në të cilin duhet të lëviz (në ngritje). Trupi i qiriut të

dytë tërësisht e përfshinë (engulf) trupin e qiriut të parë, derisa fitilat injorohen. Sinjali edhe më i

fuqishëm paraqitet kur trupi i qiriut të dytë i përfshinë trupat e dy qirinjve të mëparshëm.

Bullish engulfing sinjalizon ndryshimin e trendit nga ai rënës në ngritës, derisa Bearish engulfing

sinjalizon anasjelltas. Si në të gjitha formacionet tjera të cilët përbëhen prej dy ose më shumë qirinjve,

pozita e tyre në raport me tjerat rrallë takohet në formën “shkollore” të pastër. Prandaj, qirinj me

renditjen si në figurën vijuese, gjithashtu konsiderohen si formacione Engulfing:

Harami

Harami formacioni është, sipas dukjes së tij, i kundërt me formacionin Engulfing. Përbëhet nga dy

qirinj. Në formacionin Bullish Harami, qiriu i parë është i gjatë i kuq, kurse i dyti është i vigël i

gjelbër, trupi i të cilit është më i vogël nga ai i qiriut të parë dhe përshkohet nga ai. Harami tregon

lëkundjen e tregut dhe ndryshimin e mundshëm të trendit, por duhet të pritet konfirmimi i formacionit

vijues. Bearish formacioni është i kundërt nga ai Bullish.


103

Lloji i Haramit është Harami Cross kur qiriu i dytë është Doji. Sinjalet janë të njëjta.

Morning Star

Morning star (Yll i mëngjesit) është formacion i cili përbëhet nga tre qirinj dhe e sinjalizon

ndryshimin e trendit.

Bullish Morning star sinjalizon ndryshimin e trendit nga ai rënës në ngritës. Qiriu i parë ka trupin e

gjatë të kuq. Qiriu i dytë ka trupin e shkurt (ngjyra nuk është e rëndësishme), i cili gjendet nën trupin

e qiriut të parë. Qiriu i tretë është qiri i gjatë i gjelbër i cili mbulon së paku 50% të trupit të qiriut të

parë (të kuq).

Bearish Morning star sinjalizon ndryshimin e trendit nga ai ngritës në rënës. Qiriu i parë e ka trupin e

gjatë të gjelbër. Qiriu i dytë ka trupin e shkurt (ngjyra nuk është e rëndësishme), i cili gjendet nën

trupin e qiriut të parë. Qiriu i tretë është qiri i gjatë i kuq i cili mbulon së paku 50% të trupit të qiriut të

parë (të gjelbër).


104

Evening star (Ylli i mbrëmjes)

Ky formacion i cili përbëhet nga tre qirinj dhe gjendet në majën e trendit ngritës dhe sinjalizon

ndryshimin vijues në trendin rënës. Qiriu i parë e ka trupin e gjatë të gjelbër. Qiriu i dytë ka trupin e

vogël (ngjyra nuk është e rëndësishme) i cili gjendet mbi trupin e qiriut të parë, kurse i treti është qiri i

gjatë i kuq i cili mbulon mbi 50% të trupit të qiriut të parë (të gjelbër).

Në figurën më sipër shihet lloji i Evening doji star, ku në vend të qiriut të vogël të dytë gjendet Doji.

Three white soldiers

Ky është një nga sinjalet e fuqishëm për ndryshimin nga trendi rënës në atë ngritës. Formacioni

përbëhet nga tre qirinj të gjelbër. Open te qiriu i dytë dhe i tretë është më i ulët nga Close në ditën e

mëparshme, por Close në qirin e dytë dhe të tretë është më i lartë nga dita e mëparshme.

Fuqia e këtij formacioni përbëhet nga fakti që Open më i ulët nga Close i mëparshëm në fillim të çdo

nga tre periudhat sugjeron që në fillim mbisundojnë ata ë cilët shesin. Në fund të çdo dite fuqia e atyre

që blejnë sundon dhe shkakton Close më të lartë në raport me të mëparshmin.

Ky diagram tregon si Three white soldiers duket në të dhënat e sakta.


105

Gepët

Largësia ose hapësira e zbrazët mes dy qirinjve të afërt quhet gep (ang. gap). Përndryshe, kur çmimi

më i lartë (High) i periudhës së parë, është më i ulët nga çmimi më i ulët (Low) i periudhës së dytë e

kemi gepin e sipërm kurse, kur çmimi më i ulët i periudhës së parë është më i lartë nga ai më e lartë

në periudhën e dytë, atëherë paraqitet gepi i poshtëm.

Ky diagram e paraqet gepin e poshtëm dhe të sipërm:


106

Duhet të kemi parasysh që një nga rregullat në tregti që çdo gep tenton të mbyllet me mundësinë prej

80%. Siç shihet nga diagrami i mëparshëm, të dy gepe janë mbyllur pas disa periudhave pasuese

(qirinj).

Valët e Eliotit (Elliott Waves)

Një nga veglat më të sigurta për parashikimin e lëvizjeve të ardhshme të trendëve në Forex, si dhe në

bursat përgjithësisht, është analiza e Valëve të Eliotit. Kjo teori ka marr emrin sipas Ralf Nelson

Eliotit, i cili sipas studimeve të veta, ka ardhur në përfundim që tregu lëviz në formacionet valore

përsëritëse, si rezultat i psikologjisë të masës. Sipas tij, reagimi i çmimeve ndaj tregut është pasojë e

jo (vetëm) ndryshimit të parametrave ekonomik, por pasqyrim i psikologjisë të numrit të madh të

investitorëve. Nëse atmosfera e tregut (dmth. numrit të madh të investitorëve) është pozitive, atëherë

edhe trendi do të jetë në ngritje (Bull) dhe anasjelltas. Kjo teori mbështetet mbi parimin që pas çdo

veprimi pason reagimi.

Formacioni i Valëve të Eliotit e përcjell rregullën që, gjatë trendit ngritës, tregu lëvizë përpjetë

(ngritët) në serinë nga 3 vale (impulsive), kurse te poshtë (bie) në vargun prej 2 valëve (korrigjuese),

që përbëjnë përgjithësisht 5 valë. Gjatë trendit rënës, renditja e valëve është e kundërt (3 poshtë dhe 2

lartë).

Diagrami vijues paraqet mënyrën si njihen dhe numërohen valët të njëpasnjëshme:


107

Me numrat prej 1 deri në 5 janë të shënuar 3 valë impulsive dhe 2 korrigjuese gjatë trendit ngritës,

derisa me shkronjat A, B dhe C janë të shënuara valët të cilat e përbëjnë fillimin e trendit rënës. Në

praktikë rrallë takohet një situatë “e pastër” e këtillë. Valët kryesore zakonisht përbëhen nga disa valë

të vogla të cilat i bëjnë, siç është paraqitur me diagramin vijues:

Të analizojmë këtë valë në trendin ngritës. Para tij ka qenë dominues trendi rënës.

Vala e parë (1) zakonisht është më e dobët nga valët impulse. Ajo paraqet përmirësimin afatshkurtër

pas trendit të mëparshëm. Kur ajo përfundon, ndodh shitja, që e krijon valën 2.

Vala e dytë (2) përfundon kur tregu nuk e arrin minimumin e ri, i cili do të ishte nën nivelin e

çmimeve mbi të cilët vala e re ka filluar të formohet. Në fund të kësaj vale shpesh mund të gjenden

formacionet e qirinjve të cilat e tregojnë ndryshimin e trendit.

Vala e tretë (3) është më e gjatë dhe më e fuqishme nga të gjitha valë impulse. Ajo zhvillohet në

drejtimin e formimit të trendit ngritës. Kjo valë fillon ngadalë, me tendencë të shpejtimit pas

përshkimit të majës të valës së parë impulse (1).

Si në çdo trend, veçanërisht atë të fuqishëm, pas ngritjes ndodh korrigjimi. Tregtarët fillojnë të

realizojnë profitin përmes shitjes të asaj që kanë blerë në fillim të valës 1. Këtu fillon të formohet vala

e katërt (4).


108

Valën e pestë (5) e formojnë investitorët e vogël si tentim i vazhdimit të momentit ngritës të gjeneruar

në valën e tretë. Investitorët institucional kryesisht nuk i japin përkrahje kësaj valës, prandaj ajo është

më e dobët nga e treta. Pasi që çmimet të arrijnë nivelin më të lartë nga kulmi i valës së tretë (3), kjo

valë fillon të humb fuqinë dhe ngadalë fillon ndryshimi i trendit.

Fibonaçi numrat dhe nivelet

Leonardo Fibonaçi, matematikan i madh (shekulli XII, Itali) gjatë vështrimit të shumimit të leprave ka

përcaktuar vargun e numrave të cilët e bartin emrin e tij. Çdo varg i numrave paraqet shumën e dy

numrave të mëparshëm: 1+1=2; 1+2=3; 2+3=5; 3+5=8 etj. – ashtu që vargu shënohet kështu 0, 1, 1, 2,

3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584, ... etj. Vargu i numrave të Fibonaçit ka

veti të caktuara:

- me pjesëtimin e pararendësit me pasuesin e fitojmë numrin e përafërt 0,618 (Numri i prerjes

të artë)

- me pjesëtimin e pasuesit me pararendësin e fitojmë numrin e përafërt 0,618 (Numri i prerjes

të artë)

- me pjesëtimin e numrit nga vargu i Fibonaçit me numrin i cili është pararendës i numrit

pararendës fitojmë 2,618.

Në analizën teknike përdoret numri 0,618 ose 61,8%, gjithashtu edhe 38,2%, 50%, 75,2%. Në bazë të

koeficienteve të përmendur krijohen vijat e Fibonaçit, nivelet dhe periudhat e Fibonaçit. Vijat e

Fibonaçit krijohen nga maksimumet/minimumet e rëndësishëm dhe në fakt paraqesin vijat e

rezistencës, respektivisht të përkrahjes.

Në bazë të numrave të Fibonaçit zgjidhen periudhat për aplikimin e treguesve të tjerë teknik psh.

proceset lëvizës, RSI, me të cilët arrihen rezultatet e mira.

Nivelet tërheqës (retracement) më të rëndësishëm të Fibonaçit janë 38.2%, 50% dhe 61.8% dhe ata

përdoren për përcaktimin e nivelit të përkrahjes dhe rezistencës.

Nivelet zgjatës (extension) më të rëndësishëm të Fibonaçit janë 61.8%, 100% dhe 161.8% të cilët

përdoren për përcaktimin e niveleve për realizimin e profitit.

Domethënë, atë që duhet ta dimë është si aplikohet nivelet Fibonaçi dhe si të interpretohen rezultatet

të cilat i shohim në ekran. Për të vendosur vijat e Fibonaçit në diagramin e çmimeve, duhet të

përcaktohet:

1. A është aktual trendi ngritës ose rënës

2. Pikën më të lartë dhe më të ulët të “thyerjes” të valëve (pika A dhe B)

3. Të përcillet trendi


109

Çka kemi në shembullin më sipër?

1. Trendi ngritës

2. Pika më e ulët e valëve është e shënuar me A, derisa ajo më e lartë është e shënuar me B

3. Domethënë, e kërkojmë mundësinë për hapjen e pozitës Long (për blerje) sipas çmimit më të

volitshëm dhe të shkojmë përpjetë me trendin

Në trejding platformën do të zgjedhim veglën për vizatimin e vijave Fibonaçi, do të klikojmë në pikën

A dhe do të tërheqim vijat deri në pikën B. Në ekran do të paraqiten vijat si në diagramin e

mëparshëm – ato quhen Fibonaçi retracement dhe extension nivelet.

Tash do të shohim si llogariten nivelet Fibonaçi në rast të trendit ngritës.

Pika më e ulët A = 120.75

Pika më e ulët B = 121.44

Për llogaritjen e nivelit retracement dhe hyrjes në pozitën Long në pikën e caktuar C, do të veprojmë

si në vijim:


110

Kalkulimi për trendin ngritës dhe Buy urdhrin:

B — A = ?

121.44 — 120.75 = 0.69

0.382 (38.2%) retracement = 121.44 — 0.69 x 0.382 = 121.18

0.500 (50.0%) retracement = 121.44 — 0.69 x 0.500 = 121.09

0.618 (61.8%) retracement = 121.44 — 0.69 x 0.618 = 121.01

Formula e përgjithshme për nivelet Fibonaçi retracement në trendin ngritës:

C = B — (B — A) x N%

Në vazhdim do të llogarisim nivelet extension:

0.618 (61.8% ) extension = 121.44 + 0.69 x 0.618 = 121.87

1.000 (100.0%) extension = 121.44 + 0.69 x 1.000 = 122.13

1.382 (138.2%) extension = 121.44 + 0.69 x 1.382 = 122.39

1.618 (161.8%) extension = 121.44 + 0.69 x 1.618 = 122.56

Formula e përgjithshme për nivelet extension Fibonaçi në trendin ngritës:

D = B + (B — A) x N%

Shembulli vijues i përket trendit rënës:

Pika më e lartë A = 158.20

Pika më e lartë B = 156.44

Kalkulimi për trendin rënës dhe Sell urdhri:

A — B = ?


111

158.20 — 156.44 = 1.76

Pasi që bëhet fjalë për trendin në rënie, duhet të pikës më të ulët B, ti shtohet dallimi A – B për të

llogaritur nivelet retracement.

0.382 (38.2%) retracement = 156.44 + 1.76 x 0.382 = 157.53

0.500 (50.0%) retracement = 156.44 + 1.76 x 0.500 = 157.32

0.618 (61.8%) retracement = 156.44 + 1.76 x 0.618 = 157.11

Formula e përgjithshme për nivelet retracement në trendin rënës:

C = B + (A — B) x N%

Në vazhdim do të llogarisim nivelet extension për trendin rënës:

0.618 (61.8%) extension = 156.44 — 1.76 x 0.618 = 155.35

1.000 (100%) extension = 156.44 — 1.76 x 1.000 = 154.68

1.382 (138.2%) extension = 156.44 — 1.76 x 1.382 = 154.01

1.618 (161.8%) extension = 156.44 — 1.76 x 1.618 = 153.59

Formula e përgjithshme për nivelet extension Fibonaçi në trendin rënës:

D = B — (A — B) x N%

Ti kthehemi diagramit tonë të parë:

Atë që presim të ndodh është në vijim: çmimi do të duhet të tërhiqet (bie poshtë) nga pika B deri në

një pikë C, dhe pastaj të vazhdon në drejtimin e trendit ngritës. Tre vija të pikëzuara (0.618, 0.500,

0.382) paraqesin tre nivele retracement Fibonaçi në të cilët presim që çmimi të ndryshon drejtimin

dhe të vazhdon trendin ngritës. Aty do të gjendet Buy urdhri i ynë. Situata më e mirë do të ishte po të

blinim në nivelin më të ulët 0.618 (pika C). Në praktikë shpesh ndodh edhe të paraqitet ajo mundësi,

megjithëse as niveli 0.500 nuk është i keq për Buy urdhrin.


112

Diagrami e prezanton atë që ndodh shpesh në praktikë: çmimi me sukses ka arrit deri në nivelin 0.618

ku është aktivizuar urdhri jonë për blerje, dhe pastaj në pikën C ka ndryshuar drejtimin. Tash duhet të

vendosim ndonjë çast kur duhet të merret profiti. Të përkujtohemi, për realizimin e profitit përdoren

nivelet extension Fibonaçi (0.618, 1.000 dhe 1.618). më shpesh përdoret niveli 0.618, por nëse çmimi

tregon potencialin e mirë që të arrin edhe dy nivele vijues, do të realizojmë ½ të profitit në 0.618,

kurse të tjetrin do ta lëmë të “surfon” edhe më tej dhe do të marrim profitin në një nga këto dy nivele.

Vetëm të shtojmë, që 0.618 extension niveli llogaritet në raport me pikën B.

Strategjia e njëjtë përdoret në trendin rënës:

Tregues teknik

Mesataret lëvizëse

Në parashikimin e lëvizjes të çmimeve në Forex, si dhe në bursat e aksioneve, analiza teknike shumë

mbështetet në përdorimin e metodave statistike dhe matematike. Këto metodat, shkurtë, quhen

metodat e filtrimit. Termi “filtrues” tregon që këto metodat tentojnë të ndajnë trendët kryesore në

lëvizjen e çmimeve nga lëkundjet e përkohshme. Me fjalë tjera, këto metoda, në mënyra të ndryshme,

sinjalizojnë ndryshimin e trendit sundues dhe ardhjes të atij të kundërt, gjithashtu, e vërtetojnë

skenarin e zhvillimit të çmimeve – ngritjen, rënien, ose mungesën e lëvizjeve serioze.


113

Megjithëse nuk janë subjektiv, si interpretues të diagrameve të lëvizjes të çmimeve, interpretimi i

këtyre treguesve megjithatë varet nga niveli i diturisë, informimit dhe, nga pak, intuitës. Megjithatë,

do të rikujtojmë EKG diagramin te kardiologu. Asgjë më ngjashëm me atë nuk është se sa oscilatori.

Sidoqoftë, edhe diagramet edhe treguesit për të cilët do të flitet këtu, i përdorin shumica e tregtarëve

dhe analistëve të bursës.

Mesatarja lëvizëse është, në thelb, një mesë i thjesht aritmetik. Dallimi qëndron në atë që mesi

aritmetik paraqet vlerën mesatare e të gjitha të dhënave në dispozicion, kurse mesatarja lëvizëse –

vetëm e një pjese (të zgjedhur) të këtyre të dhënave. Nëse disponohet me të dhënat për çmimin për

periudhën prej 260 ditëve (52 javë x 5 ditë të punës), atëherë mesatarja lëvizëse për, për shembull, 20

ditë është e njëjtë me çmimin mesatar për njëzetë ditë të para. Vlera e ardhshme e mesatares është

vlera e mesme e çmimit nga 2. deri në 21. ditë, pastaj nga 3. deri në 22. ditë dhe ashtu më tej.

Në parim, për analizën e trendëve afatshkurtër, përdoret mesatarja lëvizëse për më pak periudha

(zakonisht 5,8 ose 14), derisa në trendët afatgjatë përdoren mesataret me më shumë periudha (20, 50

ose 100).

Mesatarja e thjeshtë lëvizëse (Simple Moving Average – SMA)

Të gjitha që janë përmendur në pasuset e mëparshëm i përkasin mesatares të thjesht lëvizëse. Në

rastin e përgjithshëm, formula për llogaritjen e mesatares lëvizëse është:

PP

C

n

i

i

n

1

Ku është ( Ci )= totali i çmimeve për n periudhat; n= numri i periudhave për të cilat llogaritet

mesatarja lëvizëse.

Diagrami vijues paraqet lëvizjen e saktë e kursit GBP/JPY, si dhe mesataren lëvizëse në bazë të 20

periudhave. Vërehet që në fillim të diagramit për 20 periudhat e para nuk ka (dhe nuk mund të ketë) të

dhëna për mesataren lëvizëse.


114

Thjeshtësia e llogaritjes të kësaj mesatare ka kontribuar për popullaritetin e saj dhe përdorimin e gjerë.

Megjithatë, pikërisht për shkak të mënyrës së llogaritjes, të gjitha llojet e mesatarëve lëvizëse

“vonohen” pas çmimit rrjedhës dhe për atë arsye renditen në grupin e ashtuquajtur trend following

indicators (tregues të cilët pasojnë, dmth. e përcjellin trendin).

Mesatarja lëvizëse e ponderuar (Wighted Moving Average – WMA)

Ky lloj i mesatares lëvizëse dallon nga e mëparshme, me faktin se çdo çmimit në intervalin kohor të

vështruar i jepet “pesha” e caktuar ose ponder, i cili është aq më i madh sa më e afërt të jetë e dhëna

me momentin e tashëm. Në atë mënyrë, të dhënave të reja i jepet “pesha” më e madhe në raport me

ato nga periudhat e mëhershme. Formula për llogaritjen e mesatares lëvizëse të ponderuar është:

PPPC W

W

i i

i

ku është Wi=”pesha” dmth. ponderi i-atij çmimi. Në rast të ponderimit linear W=i.

Mesatarja lëvizëse eksponente (Exponential Moving Average – EMA)

Kjo është mesatarja lëvizëse e ponderuar te e cila, si në rastin e mëparshëm, rëndësia më e madhe i

jepet të dhënave më të reja. Dallimi në raport me të mëparshmen është sepse gjatë llogaritjes të

mesatares lëvizëse eksponente (treguese) merren parasysh të gjitha të dhënat në dispozicion, e jo


115

vetëm ato për të cilat llogaritet mesatarja (në rastin e mëparshëm 20 ditë). Formula për llogaritjen e

kësaj mesatare është:

EPP EPP k C EPPt t t t 1 1( ( ))

ku është t=dita e sotme; t-1=dita e kaluar; k=2/(n+1), në shembullin k=2/(20+1)=0.095238.

Domethënë, copëza e kohës (psh. 20) shërben vetëm si ponder për dhënien e “peshës” të dhënave.

Diagrami vijues paraqet formën e të tre mesatareve lëvizëse të llogaritura për 20 periudha:

Ndryshimi i mesatareve lëvizëse në tregtinë e bursave

Me herët është treguar që për parashikimet afatshkurta përdoren mesataret lëvizëse për periudhën më

të shkurt kohore, derisa për analizën e trendëve afatgjata përdoren mesataret me përfshirje më të

madhe. Sa më e madhe të jetë periudha kohore për të cilën llogaritet mesatarja, aq lakorja me të cilën

është prezantuar në diagram, më tepër vonohet pas vijës të lëvizjes së vërtet të çmimit. Në përcaktimin

për cilën periudhë kohore do të llogaritet mesatarja duhet të merret parasysh që intervali tepër i shkurt

mund të jep shumë sinjale të gabuara, kurse tepër i gjatë – është jo mjaft i ndjeshëm dhe jep pak

sinjale. Ky problem në praktikë zgjidhet në dy mënyra: (1) me ndryshimin e gjatësisë të periudhës për

llogaritjen e mesatares në çdo rast konkret, dhe (2) me përdorimin e më shumë mesatareve lëvizëse në

diagramin e njëjtë. Shembulli i zgjidhjes së dytë është paraqitur në diagramin vijues në të cilin janë

prezantuar (përveç lëvizjes reale të çmimit), mesataret lëvizëse për 5 dhe 20 periudhat.


116

Çfarë sinjale japin mesataret lëvizëse? Përgjigja e përgjithshme në këtë pyetje është:

1. nëse vija e mesatares lëvizëse gjendet nën vijën e lëvizjes së vërtet të çmimeve, trendi sundues

është në ngritje, por nëse është mbi – trendi është në rënie;

2. në momentin kur lakorja e mesatares lëvizëse e prenë vijën e çmimit, ndodh ndryshimi i trendit; me

fjalë të tjera: nëse vija e mesatares e prenë vijën e çmimit nga poshtë te përpjetë, para nesh gjendet

trendi rënës dhe aksionet duhet të shiten, por nëse e prenë nga lart te poshtë, vijon trendi ngritës, e ky

është sinjal për blerje;

Diagrami që vijon, dhe i cili prezanton lëvizjen e saktë të kursit të funtes britanike dhe jenit japonez,

mund të shërben si ilustrim dhe verifikim i përgjigjeve të mëparshme.


117

Për përcaktimin e shkallës të besueshmërisë të sinjaleve, të cilat i theksojnë mesataret lëvizëse,

tregtarët e bursave dhe analistët i përdorin dy ose më tepër vijat e mesatareve, të cilat paraqesin

periudhën e shkurtër-, mesatare- dhe afatgjate. Gjatë kësaj vlejnë rregullat:

1. kur pakushtëzuar sundon trendi ngritës, vija më e ndjeshme (afatshkurtre) e mesatares lëvizëse

gjendet mbi, kurse ajo më pak e ndjeshme (afatgjate) – nën të gjitha të tjera; nëse bëhet fjalë për

trendin rënës, vërehet ligjërimi i kundërt;

2. sipas prerjes të vijave mund të gjykohet për ndryshimin e trendit sundues; së pari prehen më të

ndjeshme, dhe pastaj vijat më pak të ndjeshme; varësisht nga ajo se cilat vijat prehen, dhe si ka

ndryshuar pozita mes tyre, nxirët përfundimi për atë se cili trend (i shkurtër-, i mesëm- ose afatgjatë)

ka ndryshuar drejtimin.

Kur në këtë mënyrë është mënjanuar dyshimi në saktësinë e sinjalit, mundet me nivel të madh të

sigurisë të merret vendimi për përmbylljen e punës rreth blerjes ose shitjes.

Ndryshimi i mesatareve lëvizëse jep rezultate shumë të mira në analizën e lëvizjes të kursit të këtyre

valutave, aksioneve, mallrave ose indekseve të tregut, me trendët (ciklet) e eksponuar. Në këto situata

ato gjerësisht përdoren për shkak të thjeshtësisë të llogaritjes dhe qartësisë. Megjithëse, ky metodë, si

çdo tjetër, ka mangësi të veta. Para së gjithash, ai nuk sinjalizon me kohë për kulmin ose fundin e

arritur të trendit. Krahas (dhe për shkak) kësaj, në periudhat e trendit anësor sundues, kur nuk ka

ndryshime të dukshme të çmimeve, vonesa e sinjaleve të cilat i japin mesataret lëvizëse shkakton

papërdorshmerinë e tyre.


118

Mesataret lëvizëse, megjithatë, kanë gjetur vendin e tyre për aplikimin në praktikë, duke pas parasysh

se trejderët e ardhshëm nuk duhet të humbin nga pamja që ato paraqesin vetëm vlerësimin e përafërt i

cili nuk do të thotë asgjë, përveç që mundëson që lakorja e çmimit të krahasohet me vetë vetën.

Bollinger Bands

Kjo është një nga veglat më shpesh të përdorura në analizën teknike. E ka shpikur John Bollinger

gjatë viteve 1980. Treguesi përbëhet nga tri vija. Vija qendrore (ose Middle band) është mesatare

lëvizëse e thjesht për “n” periudhat. Vija e sipërme është për “k” devijimet standarde mbi vijën

qendrore. Vija e poshtme është për “k” devijimet standarde nën vijën qendrore. Në këtë mënyrë

formohen shiritat e ashtuquajtur (bands) në kuadër të cilëve lëviz çmimi. Vlera e zakonshme për “n”

është periudha, kurse për “k” është 2 devijime standarde.

Edhe pse Bollinger Bands mund të ndihmojnë në krijimin e sinjaleve Buy dhe Sell, ky nuk është

dedikimi kryesor i këtij treguesi. Dedikimi kryesor i tij është të ndihmon në identifikimin e periudhës

të lëkundjes së lartë ose të ulët të çmimit, si dhe të identifikohen periudhat në të cilat çmimi ka vlerat

ekstreme. Karakteristikat e treguesve janë:

që ndryshimet e mprehta të çmimit shpesh ndodhin pas periudhës të ngushtimit të shiritave

kur çmimi kalon jashtë vijës të sipërme ose të poshtme, pritet vazhdimi i trendit aktual


119

nëse çmimi bënë Top ose Bottom jashtë vijave BB, e pastaj Top ose Bottom në kuadër të

vijave BB, mund të pritet ndryshimi i trendit

çmimi oscilon (lëkundet) nga njëra në tjetrën vijë BB

Oscilatorët

Përdorimi i oscilatorëve është një nga metodat më të lehta dhe, njëkohësisht, më të sigurta të

parashikimit të lëvizjes së ardhshme të çmimeve në bursë. Për dallim nga mesataret lëvizëse,

oscilatorët japin rezultate më të mira në analizën e periudhave pa trendët e shprehur, ose gjatë të

ashtuquajturit trendit anësor. Në këtë periudhë, çmimi shpesh e ndryshon lëvizjen, prandaj është

problem i madh të “kapet” fillimi dhe mbarimi i lëvizjeve të shkurta lartë ose poshtë. Shumë tregtar

(trader) me përvojë rekomandojnë që në këto situata më së miri është të qëndrojmë anash, sepse

tregtia mund të ofron humbje të konsiderueshme.

Paraqitja e oscilatorit ka ofruar mundësinë për shmangien e kësaj humbje të kohës. Karakteristika e

tyre përbëhet nga fakti që nga përpara tregojnë ngjarjet e ardhshme, duke sinjalizuar për ndryshimin

me kohë. Në këtë qëndron dallimi i tyre themelor në raport me mesataret lëvizëse, të cilat përherë

vonohen pas zhvillimit të ngjarjeve.

Në bazën e aplikimit të oscilatorëve qëndrojnë termet e blerjes të tepruar (overbought) dhe shitjes të

tepruar (oversold) në treg. Konsiderohet që tregu gjendet në fazën e blerjes të tepruar atëherë, kur

çmimi gjendet rreth kufirit të tij më të lartë për periudhën e caktuar dhe kur ekziston rezistenca serioze

(rezistence) ndaj ngritjes së tij të mëtejshme.

Në fazën e shitjes të tepruar, tregu gjendet kur çmimi është në nivelin aq të ulët, sa që rënia e tij e

mëtejshme nuk pritet për shkak të përkrahjes të fuqishme (support).

Për njohjen e këtyre situatave, për çdo oscilator përcaktohet kufiri i sipërm dhe i poshtëm. Kur vlera e

oscilatorit i arrin këto kufij, ky është sinjal për ndryshimin e trendit, respektivisht ç[r blerjen dhe

shitjen. Lloji tjetër i rëndësishëm i oscilatorit është – ndarja ose divergjenca (divergence) mes

drejtimit të lëvizjes të çmimit dhe vijës të oscilatorit. Ndarja paralajmëron ndryshimin e mundshëm të

trendit.

Në vazhdim do të theksohen disa oscilator më të njohur dhe të përdorur më shpesh.

Indeksi i fuqisë relative (Relative Strenght Index – RSI)

Welles Wilder në vitin 1978, ka zhvilluar këtë oscilatorin shumë të dobishëm i cili tregon raportin

relativ të ndryshimeve pozitive dhe negative të çmimit gjatë periudhës së caktuar. Vlera e RSI-së

lëkundet mes 0 dhe 100, kurse numri i rekomanduar i periudhave është 14.

Formula për llogaritjen e indeksit me fuqi relative është:

RSI = 100 – 100 /(1+RS)

RS = AG / AL

AG = ndryshimi mesatar pozitiv i çmimit nga periudha në periudhë (gjatë psh. 14 periudhave)

AL = ndryshimi mesatar negativ i çmimit nga periudha në periudhë (gjatë psh. 14 periudhave)

Mesatarja mund të llogaritet si e thjesht ose treguese.

Sinjali për blerjen gjenerohet kur vlera e RSI-së bie nën 30 (oversold), derisa mundësia për shitje

është kur gjendet nën 70 (overbought). Mënyra tjetër e përdorimit të këtij treguesi është vështrimi i

divergjencës të diagramit RSI dhe çmimit të valutave.


120

Treguesi Stohastik (Stochastic)

Treguesi stohastik e vënë në raport dallimin mes çmimit maksimal në periudhën e mëparshme dhe

çmimit në ditën rrjedhëse, dhe çmimit maksimal dhe minimal në periudhën e mëparshme. George

Lane, autori i këtij treguesi, e propozon 21 periudhë për llogaritjen e shtrirjes të çmimeve.

Domethënia e treguesve është bazuar në rregullën e vërejtur që çmimi rrjedhës gati përherë është më

afër kufirit të sipërm gjatë periudhave të ngritjes, respektivisht, më afër vlerës së tij më të ulët – gjatë

periudhave të rënies. Formula për llogaritjen e treguesve stohastik, i cili shpesh shënohet me %K,

është:

%max

max min

KC C

C C

t

1 100

ku është Cmax=çmimi maksimal i arritur gjatë periudhës të mëparshme; Ct=çmimi momental i

aksionit; Cmin=çmimi minimal gjatë periudhës të mëparshme.

Treguesi shprehet me vlerat në shkallën prej 0 deri 100. Vijat kontrolluese gjenden në 80 dhe 20.

Vlera e treguesve mbi 80 tregon se është arritur çmimi maksimal (overbought), dhe e gjeneron sinjalin

për shitje, para fillimit të rënies së pritur. Në analogji me këtë, kur treguesi ka vlerën nën 20 është

arritur fundi (minimumi), dhe nuk pritet rënia e mëtejshme, por ngritja e çmimit, prandaj e sinjalizon

blerjen.


121

Në diagram mund të vërehen sinjalet për shitje në momentin kur vija e treguesit bie nën 80, kurse

sinjalet për blerje, kur ajo ngritët mbi 20.

MACD Indeksi i konvergjencës/divergjencës të mesatareve lëvizëse

Ky indeks është tregues dy-komponent i bazuar në dy mesatare lëvizëse të ponderuara shpjegueshëm:

afatshkurtër dhe me afat mesatar. E ka zhvilluar Gerald Appel dhe gjerësisht përdoret sepse herët e

sinjalizon ndryshimin e trendit.

Komponenti i parë i këtij treguesi është vija e cila paraqet dallimin mes dy mesatareve lëvizëse, e

llogaritur për periudhën e ndryshme kohore. Kjo komponentë quhet Vija e Fazës të çmimit.

Komponenti i dytë, i cili quhet Vija Sinjalizuese, është mesatare lëvizëse e ponderuar shpjegueshëm

të komponentit të parë.

Këto dy vija në diagram paraqiten në shkallën e njëjtë kohore (X-aksin). Vija e Fazës së çmimit

gjendet mbi vijën Sinjalizuese, në periudhën e trendit ngritës, respektivisht nën, gjatë atij rënës.

Sinjalet për blerjen, respektivisht shitjen gjenerohen në momentin e prerjes së këtyre vijave. Sinjali

për blerjen është kur Vija e fazës të çmimit në lëvizjen e tij nga poshtë te përpjetë e prenë vijën

Sinjalizuese, derisa sinjali për shitjen paraqitet në momentin kur Vija e fazës të çmimit në lëvizjen e

saj nga lartë te poshtë e prenë vijën Sinjalizuese.


122

Për shkak të natyrës së tij të ponderuar, ky tregues është i vlefshëm në tregje me lëkundje të larta, siç

është tregu i opsioneve. Edhe pse është më pak efikas në tregjet e baraspeshuar, me trendët të pa

eksponuar, ai edhe në atë rast siguron sinjalet konkrete kur përdoret në fushën e gjerë e të dhënave.

MACD treguesi ka vlerën e veçantë për shkak të aftësisë së vetë të sinjalizon ndryshimin e trendit pas

të cilit pason rënia e mprehtë e çmimit. Duke pas parasysh mënyrën e llogaritjes, ky tregues lëvizë

rreth vlerës zero në Y-aksin, prandaj largësia më e madhe nga zero vlera – inkuadron trendin më të

fuqishëm. Periudha kohore e cila përdoret për llogaritjen e mesatares lëvizëse afatshkurtre zakonisht

është 12 periudha, kurse për afatgjate është 26, dhe për vijën sinjalizuese është 9 periudhat.

Konkludimi për ndryshueshmërinë e oscilatorit

Në këtë tekst është folur për vetëm disa oscilator kryesor nga dhjetëra të tjerë në dispozicion.

Pavarësisht nga dallimet mes tyre, mund të jepen rekomandimet për mënyrën e përdorimit të tyre:

1. më së mirë është oscilatorët të përdoren në periudhën e trendit anësor sundues; përndryshe, sinjalet

e tyre mund të janë të përkohshëm ose plotësisht të pasaktë;

2. me të sigurta janë ato sinjale të cilët tregojnë maksimumin e arritur (overbought) ose minimumin

(oversold) e çmimit, por, përveç kësaj, nuk duhet të merret vendimi për blerjen ose shitjen menjëherë

pasi që vija e oscilatorit të kalon kufirin e caktuar; mendojmë se duhet të pritet verifikimi i treguesve

të tjerë dhe ndoshta disa ngjarjeve reale për të marr çfarë do vendim;


123

3. te shumë oscilator lëvizja e vijës mbi ose nën mesin e shkallës tregon drejtimin e mëtejshëm të

lëvizjes së çmimit lartë ose poshtë respektivisht;

4. mospërputhja (divergjenca) mes çmimit dhe oscilatorit te treguesit e ndryshëm, përcaktohet në

mënyrat e ndryshme, por përherë na udhëzon në kthesën befasuese të afërt – ndryshimin e trendit;

5. duhet të kemi parasysh që trendi anësor shpesh paraqitet si qetësim afatshkurtër në kuadër të trendit

afatgjatë ngritës ose rënës; duke pas parasysh tendencën afatgjate, më sigurt është të mbështetemi në

atë sinjale të treguesve të cilët janë në pajtim me atë; kjo do të thotë, nëse sundon trendi ngritës, duhet

të reagohet vetëm në sinjalet për blerjen, dhe anasjelltas, në rastin e trendit rënës; trendi anësor

sundues më shpesh sinjalizon korrigjimet e përkohshme, dhe duhet të jemi gati për përmirësimin e

trendit kryesor.


124

6 MENAXHIMI I RREZIKUT

Menaxhimi i rrezikut është me rëndësi jetike me rastin e tregtimit në Forex. Duke përdorur nivel të

lartë të leverixhit, mund të realizohen përfitime shumë të mëdha dhe humbje shumë të mëdha.

Trejderët fillestarë kanë tendencë të presin vetëm rezultat pozitiv të tregtisë dhe për atë nuk mendojnë

për rrezikun. Profesionistet fokusohen në rrezikun duke e ditur se rezultati i çdo trejderi është i

pasigurt. Janë dy mjete themelore të menaxhimit të rrezikut në Forex: Money Management i

Hedxhing.

Ideja mbrapa Money management është në atë se, gjatë kohës, edhe strategjitë me të mira të tregtisë

do të jenë pozitive në 60-65% të trejdeve. Kjo do të thotë se gjatë më së paku 40% të kohës do të

bëjmë gabime dhe do të kemi humbje, dhe kjo do të thotë që duhet të kontrollojmë atë rrezik. Kjo

mund të arrihet me kontrollimin e stopeve dhe kontrollimin e madhësisë së pozicioneve. Është njëlloj

e rëndësishme që trejderi të jetë i sigurt në sistemin e vetë të tregtisë dhe të ketë mjaft dijeni të dijë që

është e mundur dhe mund të ndodhë të ketë 5 trejde të pasuksesshme rresht. Kjo quhet drawdown.

Njohja e kësaj mundësie përgatit trejderin që të kontrolloj rrezikun dhe të mos heq dorë nga sistemi i

vetë i tregtisë kur kjo ndodhë. Në vazhdim është lista e përbërësve të cilët duhet ti përmbajë plani

solid i Money management i tregtimit tuaj:

Gjithherë përdorni stope

Definonin madhësinë logjike të pozicionit me të cilin do të bëni tregti, kurse në përputhje me

madhësinë e kapitalit të cilin e keni në xhiro llogari

Kurrë mos lejoni të humbisni më shumë se 2% të kapitalit në një trejd

Mos rrezikoni më shumë se 6% të kapitalit tuaj në një moment

Bëni tregti vetëm me parat të cilët mund të ia lejoni vetës ti humbisni

Kurrë mos bëni tregti me parat e huazuara

Madhësia e trejdit dhe rregulla e rrezikut 2%

Rregulla e rrezikut 2%, së bashku me rregullën e rrezikut 6% të gjithsej portofolit do të duhej të mbajë

trejderin jashtë problemeve (lexo: humbje). Rreziku 2% llogaritet duke ditur çmimin entry dhe

çmimin inicil dalës stop loss. Kur dallimi i këtyre dy çmimeve shumëzohet me madhësinë e

pozicionit, fitohet shuma e valutës bazë e cila është realizuar si humbje, nëse stop loss ju ka hequr nga

pozicioni. Shuma e kësaj humbjeje nuk guxon të jetë më i madh se 2% i mjeteve të cilët i keni në

llogari. (equity).

Shembulli në vijim do të na tregojë se si llogaritet shuma 2% e rrezikut në dollarë:

Gjendja e mjeteve në llogari 10.000 USD

2% nga 10.000 USD = 200 USD

Kjo do të thotë se në asnjë trejd individual nuk duhet rrezikuar më shumë se 200 USD

Të themi se kemi vendosur të hyjmë në pozicionin Long tek çifti valutor USD/JPY sipas

kursit 118.00

të supozojmë, po ashtu, që analiza jonë thotë që stop loss inicial duhet të vendoset në 117.60

dallimi është 118.00 – 117.60 = 0.40 (respektivisht 40 pipsa)

Pyetja është sa është madhësia e pozicionit në të cilën mund të hyjmë që të mund të dallojmë

maksimalisht 2% të parave të cilët i kemi në llogari?

Përgjigja është: 200 USD / 40 (stop loss) = 5 loto

Nëse humbi X%, sa më duhet që të "kthehem"?

Menaxhimi i parave dhe madhësisë së pozicionit është një gjë rreth të cilës të gjithë pajtohen që është

e nevojitur, por në praktikë shumica e humbin nga pikëpamja dhe nuk e aplikojnë. Si edhe konsumimi

i ushqimit të shëndosh dhe ushtrimi i rregullt, money management mund të duhet si ngarkesë shtesë


125

dhe punë e pakëndshme. Ajo obligon trejdert që vazhdimisht të monitorojnë pozicionet e tyre dhe ti

pranojnë humbjet e caktuara, kurse pak njerëz duan ta bëjnë këtë. Mirëpo, se sa është e rëndësishme të

kontrollohen humbjet, tregon tabela në vijim, ku paralelisht është dhënë përqindja e përfitimit të

nevojitur që përqindja e caktuar e humbjes të mbulohet.

Përqindja e kapitalit të humbur Përqindja e përfitimit të nevojitur për të kthyer

kapitalin e humbur

25% 33%

50% 100%

75% 400%

90% 1000%

Si kemi ardhur deri tek shifrat nga tabela e mëparshme? Le të themi se keni 1.000 USD. Nëse

humbisni 25%, do të thotë se keni humbur 250 USD, dhe tani keni 750 USD. Që përsëri ti kemi 1.000

USD duhet të fitojmë

(750+250) / 750 – 1 = 0.33 respektivisht 33%

Hexhing

Hexhing është mjet shumë me rëndësi për menaxhimin e rrezikut dhe për atë duhet ditur se si

përdoret. Pra, hexherimi i pozicionit në Forex donë të thotë që njëkohësisht të mbahet edhe pozicioni i

gjatë dhe i shkurtër në të njëjtin çift valutor apo të ndryshëm. Me fjalë të tera, çdo trejd mund të

hexherohet në dy mënyra:

1. Mbajtja e pozicionit të gjatë dhe të shkurtër në të njëjtin çift valutor

2. Mbajtja e pozicionit të gjatë në një çift, kurse pozicionin e shkurtër në tjetrin

Varianti i parë eliminon çdo rrezik pa marrë parasysh se çfarë është duke ndodhur në treg, pasi që

njëra nga pozicionet është gjithherë në përfitim, përderisa tjetra është përafërsisht në të njëjtën

humbje. Pse"përafërsisht" – për shkak të ekzistimit të spredit (përhapjes). Domethënë, nëse i keni

hapur të dy pozicionet (long dhe short) njëkohësisht dhe, nëse njëra është 100 pipsa në përfitim,

atëherë tjetra është 103 pipsa në humbje (me supozimin që spredi është 3 pipsa). Në këtë mënyrë,

trejderi as nuk fiton, e as nuk humb para (përveç për lartësinë e spredit).

Tek varianti i dytë përdoren dy çifte valutore. Tek përdorimi i këtij lloji të hexherimit, duhet të kihet

kujdes që çiftet të jenë nč korrelacion negativ njëri ndaj tjetrit, dhe përveç kësaj edhe me fluktuim

përafërsisht të barabartë. Të supozojmë se keni një llogari në USD. Nëse keni një pozicion të hapur

me çift valutor për shembull EUR/USD (Euro është valuta bazë, kurse dollari valuta e cila kuotohet),

atëherë hexherimi duhet të gjejë një çift të atillë i cili ka dollarin si valutë bazë me anë të së cilit

sigurohet një shkallë e caktuar e korrelacionit negativ me çiftin e parë. Çifti tjetër valutor mund të jetë

USD/CHF.

Tabela në vijim tregon llojin e korrelacionit në fluktuim mesatarë ditorë të çifteve kryesore valutore:

Çifti valutor Korrelacioni Luhatja ditore mesatare

(në Pips) EUR/USD paralelisht 100

USD/JPY invers 1.26

GBP/USD paralelisht 175

USD/CHF invers 150

AUD/USD paralelisht 125

EUR/GBP paralelisht 62

GBP/JPY invers 244


126

Tregtimi me strategji

Tregtimi i suksesshëm në Forex në asnjë mënyrë nuk është i thjeshtë. Ai kërkon kohë, njohje dhe

kuptim të tregut, si dhe nivel të lartë të vetëkontrollit.

Çdokush kush thotë se mundeni vazhdimisht të fitoni para në Forex, nuk e flet të vërtetën. Tregu

valutor, sipas natyrës së tij, si edhe tregjet tjera financiare, janë të ngurrshim dhe të nënshtruar

ndryshimeve. Tregtimi me anë të përdorimit të leverixhit dukshëm rrit këtë ngurrim. Prandaj, duke

folur për Forex, ne flasim për një “treg shumë të shpejtë” i cili sipas natyrës është jo konzistent( i

papajtueshëm). Duke pasur parasysh këtë, mund të themi që, nëse dëshirojmë të bëjmë tregti në

mënyrë të suksesshme, duhet të marrim parasysh parametrat teknik dhe jetik, si dhe perceptimin e

disponimit mbizotërues të tregut dhe pritjet lidhur me zhvillimin e tij.

Nuk duhet pritur që secili trejd të jetë i suksesshëm (profitabil). Do të përmendim disa gjëra të cilat

secili trejd duhet të ketë parasysh për të rritur shanset e veta për të realizuar profit:

bëni tregti me parat të cilat mund ti humbisni; tregtia me valuta është spekulative dhe mund të

rezultojë me humbje; në të njëjtën kohë kjo është ngacmuese dhe mund të sjell përfitim solid;

aq sa më shumë kujdeseni për parat dhe humbjen, është më vështirë të merrni vendim për

tregti me “kokë të qartë”; nëse shumë brengoseni për humbjen e mundur, atëherë nga frika

mund të humbisni mundësi të mira për tregti dhe në atë rast për ju është më mirë ti kurseni

parat në bankë; pra, investoni atë shumë të parave të cilën mund ta përballoni ta humbisni.

identifikoni gjendjen e tregut: çfarë është duke ndodhur në treg? A është trendi në rritje, rënie

apo neutral? Trendi mbizotërues a është i fortë apo dobët? Trendi a është formuar para shumë

kohësh apo është në fazë të formimit? Krijimi i pasqyrës së qartë në treg paraqet bazën e

tregtisë së suksesshme

definoni kornizën kohore në të cilën bëni tregti; shumë trejder hyjnë në treg pa menduar se

kur planifikojnë të dalin nga ai; para hyrjes në cilin do pozicion, duhet ti definoni vetës

kornizën kohore në të cilin mendoni dhe në të cilin dëshironi të shihni rezultate të caktuara; në

këtë kuptim, mund të jeni daytrejder, domethënë ai që hyn apo del nga pozicioni disa herë

gjatë një (apo dy) ditë; short term trejder, apo trejder i cili mban pozicione më së shumti disa

ditë; ndoshta karakterit tuaj më shumë i përshtatet long term trejding në të cilën pozicionet

ndërtohen në afatë më të gjatë, domethënë në disa javë apo muaj; është shumë me rëndësi të

përmendet se, sa më e gjatë të jetë korniza kohore në të cilën mendoni, aq më shumë ndikim

të madh në vendimet tuaja do të kenë faktorët fundamental, kurse analize teknike më të vogël,

dhe anasjelltas

o AS>Wqgg4TFRED dëgjo sentimentin e tregut; perceptimi i shumicës së

pjesëmarrësve në treg mbi atë se çfarë po ndodh apo çfarë do të ndodhë në treg, quhet

sentiment i tregut; kryesisht, fjala është për trendin mbizotërues dhe të ardhshëm;

është e njohur thënia "TREND IS YOUR FRIEND" (trendi është miku yt); kjo,në

esencë, do të thotë që nëse jeni në pozicion i cili është në përputhje me drejtimin e

trendit mbizotërues të fortë, do të bëni një trejd të suksesshëm;

Pritjet nga tregu; ato po ashtu kanë të bëjnë me atë se çfarë shumica e njerëzve pret sa i përket

lajmeve hyrëse apo të dhënave fundamentale; nëse, për shembull, shumica e pjesëmarrësve

pret që kamata do të rritet, atëherë një lajm i tillë nuk do të ndikojë në shumë në treg sepse ajo

përmes pritjeve vetëm është “përfshirë” (discounted) nga çmimi i valutave; nëse ndodhë e

kundërta e asaj çfarë pret shumica, atëherë vije deri tek ndryshimet e mëdha dhe të papritura

në treg; disa trejder themelojnë strategji të tëra të tregtisë në këso ndodhish (trading news)

Zgjidhni momentin e duhur; mund të keni të drejtë lidhur me lëvizjen potenciale të tregut, por

që shumë herët apo shumë vonë të hyni në pozicion (siç thuhet me gjuhën e trejderëve “keni

tajmin të keq”); le të themi se në bazë të analizës teknike keni vendosur që menjëherë duhet

hyrë në ndonjë pozicion të caktuar;megjithatë,gjatë ditës mund të vijë deri te shpallja e


127

ndonjë nga indikatorët fundamental të cikët mund dukshëm të ndikojnë në ndryshimin e

trendit aktual; prandaj, me rastin e marrjes së vendimit “kur” të hyhet në trejd, duhet të kihen

parasysh të gjitha aspektet të cilët mund të ndikojnë në efektet e vendimit

Nëse dyshon, qëndro jashtë lojës; nëse nuk jeni të sigurt në vendimin tuaj apo analizën, mos

hyni në tregëti; më mirë është të shtyhet vendimi për më vonë kur gjërat i keni më të qarta

Bëni tregti me madhësi të arsyeshme të transaksionit; pasi që margin trejding mundëson

shuma të madhe me të cilët mund të bëhet tregti (100 deri 200 herë më të mëdha nga shuma

në llogari), bërja e tregtisë me kapacitet të plotë mund të sjell përfitim të madh, por edhe

humbje të madha; madhësia e arsyeshme e transaksionit do të ishte ajo e cila ju mundëson që

shumë herë të hyni në pozicion me çifte të njëjta dhe/apo të ndryshëm valutore, ashtu që, edhe

nëse keni humbje në disa transaksione, ato të mund ti mbuloni me përfitim në disa tjera; për

shembull, qasje konservative konsiderohet që në asnjë moment të gjitha pozicionet tuaja të

hapura të mos tejkalojnë 2% deri 5% të kapitalit në llogari

Përdor mjetet të cilët të tjerët përdorin; në botën e përkryer, çdo trejder do të përcillte se çfarë

sinjali i jep RSI (apo ndonjë indikator tjetër) dhe në bazë të asaj merr vendimin mbi tregti; në

atë rast, çdo herë kur RSI ka vlerë nën 30, të gjithë do të blinin dhe si pasojë, çmimi do të

rritej; nuk është e mjaftueshme të thuhet se bota është larg përsosmërisë dhe se të gjithë

pjesëmarrësit në terren nuk përdorin të njëjtat indikatorë, dhe as nuk i interpretojnë në të

njëjtën mënyrë; një numër i madh i teknikave të ndryshme dhe mënyrave të të menduarit

transmetohet në fluktuimin e çmimeve; mirëpo, trejderët synojnë të përdorin një numër të

caktuar të mjeteve të analizës teknike, dhe më së shpeshti përdoret RSI, mesataret lëvizëse

eksponenciale, linjat e mbështetjes dhe rezistencës, MACD; aq më afër të jeni atyre mjeteve

të cilët shumica e trejderëve i përdor, aq më shumë projeksionet tuaja do të jenë më precize;

arsyeja është e thjeshtë: numër më i madh i blerësve se sa i shitësve, rrit çmimin dhe

anasjelltas.

Stilet e tregëtisë

Stili i tregëtisë është në varësi të drejtëpërdrejtë nga koha të cilën mund të ia përkushtoni. Ekzistojnë

stile afatëshkurt, siç është „skalpimi“ dhe „daytrading“ dhe afatgjate, siç është „swing trading“ dhe

„position trading“.

Skalpimi

Karakteristikat:

Transaksionet kryhen në afat shumë të shkurtër kohor, nga disa sekonda deri në disa

minuta

Skalperët bëjnë një numër të madh të transaksioneve gjatë ditës, edhe disa qindra

ata kanë për qëllim profit të vogël, gjithsej 5 deri 10 pipsa, edhe më pak; humbjet janë

po ashtu minimale

ky lloj i trejderëve shpesh hyn në pozita të mëdha

ata shpesh bëjnë tregti në bazë të momentit, kur ekzistojnë ndryshime të ashpra të

kursit

Koha e duhur për të iu dedikuar kësaj strategjie: Skalpimi nënkupton që të kalohet para ekranit duke

shikuar diagramet nga disa orë ne ditë. Po ashtu kërkon fokusim të mirë.

Diagramet të cilat përdoren: 1 minutës.

Përparësitë:

rrezik minimal sipas transaksionit

Precizitet i lartë i sistemit

Nuk është e nevojshme analizë fudamentale

Nuk ka rrezik të ndodhisë gjatë natës (pasi që të gjitha pozicionet mbyllen gjatë ditës)


128

Shumë shanse për tregti gjatë ditës

Mungesat:

Nivel shumë i lartë i tensionit psikologjik dhe stresit emocional

Brokeri duhet të ketë ekzekutim të shpejt të transaksionit

Këto strategji zakonisht kanë shkallë të vogël të përfitimit

Harxhime të larta të transaksioneve; nëse skalperi bënë 20 transaksione në ditë dhe paguan 3

pispe spred, ai duket bërë tregëti me tërë lotot, do të paguaj 600$ spred atë ditë

Shumë broker nuk i duan skanerët (ndonjëherë i vendosin në ekzekutimin e manual të

urdhëresës, kur dileri kryen transaksionin)

Daytrading

Karakteristikat:

Transaksionet hapen dhe mbyllen gjatë ditës dhe zgjasin disa minuta deri në disa orë

Ky stil i tregtisë kërkon disiplinë të madhe dhe urim për të pritur momentin e duhur për të

hyrë në pozicion

Shumica e "dejtrejderëve" bazon tregtinë e tyre në analizë teknike

Frekuentimi i tregtimit sillet prej një deri disa transaksione në ditë

"dejtrejderët" përpiqen të kapitalizojnë ndryshimet e trendit të cilët ndodhin gjatë ditës

Koha e nevojitur ti përkushtohet kësaj strategjie: është e domosdoshme të përcillet tregu në mënyrë

konstante që pozicionet të hapen dhe mbyllen me kohë. Nuk i rekomandohet atyre të cilët kanë ndonjë

punë tjetër si primare.

Diagramet të cilët përdoren: 5 min deri 30 minuta

Përparësitë:

Përfitim potencial i lartë

Mund të përfitohet në trendet afatëshkurte

Nuk ka rrezik të ndodhive gjatë natës (pasi që të gjitha pozicionet mbyllen gjatë ditës)

Gjithherë ekziston shansi i dytë për të

Mangësitë:

Kërkon qasje sistematike

Nevojitet nivel i lartë i disiplinës, durim dhe vëmendje

Është e nevojshme të aplikohen strategji të ndryshme për kushte të ndryshme në treg

Përcjellje konstante e lajmeve

Mund të "gëlltiteni" (të keni humbje) për shkak të lëvizjeve të brendshme ditore në treg

Swing Trading

Karakteristikat:

Transaksionet zgjasin nga 2 deri disa ditë

swing trejderët përpiqen të parashohin trendet afatmesme

pozicionet mbahen edhe gjatë natës

Koha e nevojitur që ti përkushtohet kësaj strategjie:është nevojave vetëm disa herë në ditë ti

kontrolloni pozicionet tuaja.

Diagramet të cilat përdoren: prej 1 deri 4 orë

Përparësitë:

Përfitim potencial i lartë

Pasi që kanë parasysh kornizën e gjatë kohore, është më pak e mundshme të “kapen” nga

ndryshimet e brendshme-ditore të shkurtra në treg

Shpenzime të ulëta të transaksionit

Niveli i shtypjes psikologjike dhe stresit emocional është i ulët

Mangësitë:

Nuk mund të përfitohet nga ndryshimet e trendeve afatshkurta

Nivel i lartë i disiplinës dhe vëmendjes është i nevojshëm


129

Ky lloj sistemi për tregti ka precizitet më të vogël

Ekziston rreziku"overnigh" - rreziku i mbajtjes së pozicioneve të hapura gjatë natës

Position trading

Karakteristikat:

Transaksionet zgjasin disa ditë deri disa muaj

Ky stil synon të parashoh trendet afatgjate

pozicionet (natyrisht) mbahen gjatë natës

Koha e nevojitur për ti përkushtuar kësaj strategjie: është e nevojshme që gjithsej një apo dy herë në

ditë të kontrolloni pozicionet.

Diagramet të cilat përdoren: 4 orë deri 1 ditë.

Përparësitë:

përfitim potencial i lartë

Pasi që kanë parasysh kornizën e gjatë kohore, është më pak e mundshme të “kapen” nga

ndryshimet e brendshme-ditore të shkurtra në treg

Shpenzime të ulëta të transaksionit

Niveli i shtypjes psikologjike dhe stresit emocional është i ulët

Mangësitë:

Nuk mund të përfitohet nga ndryshimet e trendeve afatshkurta

Nivel i lartë i disiplinës dhe vëmendjes është i nevojshëm

Ky lloj sistemi për tregti ka precizitet më të vogël

Ekziston rreziku"overnigh" - rreziku i mbajtjes së pozicioneve të hapura gjatë natës

Cilin stil duhet zgjedhur?

Çdo investitor dhe trejder ka nevoja të ndryshme, qëllime, burime të mjeteve dhe kohën në

dispozicion. Prandaj, stili më i mirë është ai stil i cili më së miri i përmbush nevojat dhe mundësitë.

Për shembull, nëse jeni të punësuar dhe gjatë punës nuk mund të ndani shumë kohë për forex tregtinë,

atëherë swing dhe position trading janë opsionet të cilat do të ju përshtaten. Nëse, në anën tjetër, nuk

jeni të punësuar dhe mund ti përcillni diagramet gjatë ditës, atëherë mund të aplikoni daytrading dhe

skalpimin.

Përveç të përmendurës, nëse dëshironi të përdorni analizën fundamentale, atëherë stili afatgjatë i

tregtimit është mi i mirë për ju, pasi që ndryshimet në ofertë dhe kërkesë më ngadalë reflektohen në

ndryshimin e kursit të valutës.


130

7 HYRJE NË PSIKOLOGJINË E TREGTIMIT

Shembulli i Rotshilldit

Tregimi i mëposhtëm është marrë nga libri i Richard Levinson Morus "Si janë bërë pasuritë e mëdha“

botuar në vitin 1933. Libri është një shembull i mirë i asaj që sot quhet psikologjia e masës, që është

një faktor i madh në tregun e aksioneve, qoft si starter i ngjarjes apo si rekasion ndaj tyre.

Bëhet fjalë për ngjarjet në bursën e Londrës në kohen e përfundimit të luftës së madhe dhe vendimtare

në Vaterlou:

Kur në Belgjikë ishte intensifikuar pozicioni ushtarak, ai (duke iu referuar këtu Nathama Rothschild)

në Londër nuk gjente më paqe. Natham Rothschild nuk është si babai i tij, që ishte një burrë i qetë,ai

ishte një nevrik me ritëm të çmendur të dinamikës së punës dhe kujdes për shumëzimin e parave,

duke i shkaktuar shpesh atij edhe mani të përndjekjes. Gjithkund ai dyshonte në vrasje të personalitetit

të tij. Rënqethej kur mendonte për luftërat e përgjakshme të cilat vetë i kishte ndihmuar financiarisht.

Por të gjitha ato ngurtësime psikike duhej kapërcyer, kur ishte fjala për të qenë apo për të mos qenë.

Deshi vetë të kaloj në kontinent, që nga afërsia të ndjek rrjedhën e ngjarjeve. Por ai prapë se prapë

mbeti kreu ushtarak modern larg nga fronti në selinë e vetë kryesore: në bursën e Londrës. Tregimi

romantik mbi atë udhëtim është dokumentuar përsëri. Përveç kësaj, ai dërgon në Ostende një agjent i

cili duhej ta informoj rreth përfundimit të betejës në mënyrë sa më të shpejtë. Këtij njeriu të

strumbullar i shkonte për dore të marrë gazetën e parë e cila kishte lajmëruar fitoren e Alijansës. Tani

pra, nuk guxonte të humbëset asnjë moment. Ai hipi në anijen e parë që shkonte për Angli, ishte gjëja

më e rëndësishme që të kthehej në Londër, para se atje të dihej se çfarë kishte ndodhur në Vaterlou.

Mashtrimi për sukses: askush tjetër në bursë ende nuk e dinte se si kishte përfunduar beteja. Por

Rotshild është prapë aty, kurse Rotshild duhet ta dijë. E sulmojnë me pyetje, kurse ai qëndron i lodhur

dhe i zbehtë dhe vetëm ngrit supet. Bluçer dhe Wellington janë goditur? Napoleoni fitoi? Rotshild nuk

thotë asnjë fjalë. Tani, pra, saktësisht dihet: Anglia humbi betejën vendimtare. Tërbim i egër u shfaq,

kurset u përkeqësuan, dhe përderisa bursistët tjerë hedhnin në treg letrat me vlerë me çdo çmim,

Rotshild blen fshehurazi, si gjithmonë, për asgjë. Ditën tjetër gjejmë se aleatët kishin fituar, dhe se

bursa në ekstazën fitimtare bie nga një ekstrem në tjetrin: letrat me vlertë të cilat dje nuk vlenin as

pesë pare tani janë të shtrenjta sikur ari i pastër. Mbi një milion funta sterlina angleze rreth 20 milion

marka kishte ftuar Rotshild atë ditë.

Ky shembull është paraardhës i reagimeve të sotme dhe paragjykimeve që kanë të bëjnë me

publikimin e lajmeve rreth treguesve themelor ekonomik. Në qoftë se "masa" konsideron se do të

publikohet lajmi se banka qendrore do të ulë kamatën, ajo do të fillojë në avans të shes valutën për të

cilën dihej se do të ulet kamata, dhe për këtë arsye edhe vetë do të kontribuojë në rënien e përkohshme

të vlerës së asaj valute në krahasim me tjerat.

Marrja e vendimeve në bazë të fakteve dhe paragjykimeve

Çdo ditë ballafaqohemi me marrjen e vendimeve. Kur zgjohemi në mëngjes, vendosim se çfarë do të

bëjmë së pari, çfarë pas, etj. Vendimet të cilat marrim janë rezultat i mënyrës së caktuar të të

menduarit. Ideja themelore është se atë çka besojmë e definon ajo se çfarë do të bëjmë. Shihni një

shembull:

Plotësoni fushën e zbrazët me numrin i cili duhet të pasoj në seri


131

1, 2, 3, 4, ___

Shumë prej nesh do të shkruanin numrin 5. Mirëpo, nëse seria e numrave do të ishte si në vijim

1, 2, 3, 4, 5, 4, 3, 2, 1, 0, -1, -2 ...

Po të ju pyeste dikush se cili numër nevojite pas numrit 5, a do ta zgjidhnit numrin 6 apo mendoni që

ai duhet të jetë numri 4?

Në këtë ushtrim, numrin të cilin e keni zgjedhur për të plotësuar vendin bosh reflekton atë se në çfarë

besoni të jetë e saktë, respektivisht e drejtë. Më këtë rast ju besoni se renditja është e tillë që, duke

filluar nga 1, çdo numër tjetër në seri është më i madh për 1 nga i mëparshmi. Këtë renditje mund ta

definojmë si në rritje. Mirëpo, në serinë e numrave numri 4 paraqitet pas numrit 5, që destabilizon

rregullën e numrave në rritje pasi që 4 nuk është më i madh se 5. Nëse zgjidhni të besoni që edhe me

tej ka të bëjë me renditjen në rritje, edhe pse numri 4 është paraqitur pas numrit 5, ju gaboni.

Mashtrim është një besim i rremë që mbahet fortë pavarësisht fakteve për të hedhur poshtë.

Pra, atë se çfarë bëjmë bazohet në atë se çfarë besojmë, që donë të thotë se nëse besojmë në një gjë të

gabuar, atëherë edhe bëjmë gjëra të gabuara.

Atë çfarë flasim nuk është gjithmonë në përputhje me atë çfarë bëjmë. Ajo çfarë flasim tregon atë që

do të mund të besonim,por ajo çfarë bëjmë reflekton atë në çfarë besojmë. Në përputhje me këtë, nëse

kemi besime të gabuara në drejtim të tregut, atëherë edhe bëjmë tregti me besim të gabuar.

Mos e mashtroni veten duke besuar që diçka është e vërtet apo e drejtë, nëse faktet tregojnë se nuk

është, respektivisht nuk duhet të jetë e vërtet. Në treg ekzistojnë principe të caktuara të cilët duhet ti

respektojmë për të qenë të suksesshëm:

1. Askush nuk mund ta parashoh se kah shkon tregu (destinacionin e tij)

2. Që tregu të arrij qëllimin e vetë, duhet të tregohet me fakte se është duke shkuar në drejtim të

atij qëllimi

3. Do ta dini se në çfarë drejtimi është duke shkuar tregu atëherë kur e një trend i tillë është

formuar

4. Duhet ti pranoni humbjet për të arritur deri te fitimi. Mbani në mend se përfitimet nuk

realizohen nga humbjet. Përfitimi është përfitim, kurse humbja është humbje sipas

definicionit. Përfitimi nuk mund të jetë humbje, e as humbja të jetë përfitim.

5. Nuk mund të përfitoni çdo herë në treg, pasi kushtet në atë gjithmonë ndryshojnë, ashtu që

asnjë strategji nuk “funksionon” gjithherë.

6. Është shumë vështirë të bëhet tregti dhe të përballohen humbjet. Shumë njerëz të cilët janë të

“bindur” në qëndrimet e veta më vonë kuptojnë që “bindja” e tyre ka qenë e bazuar në besim

të gabuar. Mbështetja në të vërtetën është e drejtë, por vetëbesimi vendos besimet e veta në

vend të së vërtetës dhe na mashtron.

Ja edhe disa arsye pse nuk duhet çdokush të bëj tregti në tregjet financiare edhe pse disa njerëz

zgjedhin të tjerët të bëjnë tregti në vend të tyre.

1. Tregtia mund të kërkoj një sasi të konsiderueshme të kohës, edhe të mësohet tregtia, por edhe

të bëhet tregti

2. Tregtia është një përpjekje e madhe psikike. Kontroll e fortë e emocioneve dhe një set i vërtet

i besimeve janë baza për tregti të suksesshme.

3. Investitorët e sofistikuar preferojnë që më parë të kenë kontroll dhe mbikëqyrje të financave

të tyre, se sa të bëjnë tregti me ato.

4. Investitorët e sofistikuar dëshirojnë të rrisin kapitalin, por jo edhe rritjen e angazhimit të tyre

të punës


132

Psikologjia e masës është ajo në të cilën besojnë një numër i madh i njerëzve. Mbrapa çdo ndryshimi

të madh të trendit qëndron psikologjia e masës. Lëvizja e tregut i nënshtrohet efektit të psikologjisë së

masës deri sa ajo, për çfarë do arsye, nuk ndryshohet. Për atë, disa trejder përdorin analizën e

“emocionit” e cila lëviz trendin aktual ne treg. Teoria e Eliotit e valëve ofron një pasqyrë të

hollësishme të sjelljeve të disa grupeve të njerëzve.

Shkyçni emocionet. Psikologët na mësojnë se sjellja iracionale rritet kur njeriu konsideron se është

nën presion. Forex trejderët janë gjithsesi persona të cilët shpesh ndien stres dhe shtypje. Trejderët me

eksperiencë do të ju thonë se janë kohëra të vështira, kur kanë humbur parat, kjo nuk ka ndodhur

përshkak të analizave të gabuara apo mjeteve të përdorura, por për shkak të emocioneve. Nëse

paraqiten emocionet – largohuni nga kompjuteri dhe platforma për tregti!

Në vazhdim është teksti nga libri kroat i bursistëve spekulant më të mëdhenj të shekullit XX të Andre

Kostolany “Psikologjia e bursës”. Bëhet fjalë për pjesën e ligjërimit me titull:

Masat nuk dinë

Ish-kancelari gjerman Helmut Schmidt pas rënies së tregut botëror të aksioneve në tetor të vitit 1987

tha se tregu i aksioneve është përplot psikopatë. Edhe pse jo gjithmonë jam dakord me atë që Schmidt

ka thënë - në fund të fundit, ai ishte ekonomist i edukuar - më duhet të pranoj se formulimi i tij është

drastik, por edhe mjaft i vërtetë.

"Masat nuk dinë", ka shkruar Gustave Le Bon, në studimin e tij klasik Psikologjia e masës (1895). Por

në këtë qëndron forca e sekretit të saj - e cila është e vlefshme kur masa përbëhet nga njerëz

veçanërisht të mençur që dinë se si të mendojnë. Nëse në një hapësirë të vogël mblidhen 100

njerëz shumë të zgjuar, atëherë masën nuk e kontrollon shpirti por emocionet.

Profesionisti i bursës vendos në mëngjes, për çfarëdo arsye, dhe pas përsiatjes së matur, ti shes të

gjitha letrat e tij me vlerë. Hyn në sallën e bursës dhe vëren se aty mbizotëron një disponim optimist.

Në moment ndërron mendimin, planin dhe në vend se ti shes të gjitha, blen letra të reja me vlerë.

Në Amerikë rol vendimtar ka pajisja e cila në mënyrë automatike vë në dukje të gjitha transaksionet e

bursës. Me qindra mijëra njerëz ndjekin këtë pajisje. Nëse kurset rriten, investitorët e vogël marrin

letrat që në mënyrë të shpejt, pa menduar, të hidhen në tren i cili tani është nisur. Pajisja e cila

automatikisht vë në dukje transaksionet tregon të menduarit e masës dhe ashtu në individët kryen një

ndikim të madh. Kjo pajisje është sikur flamuri në fushën e betejës: përderisa ai rrinë lartë dhe drejtë,

trupat marshojnë përpara. Nëse bie, paraqitet frika prandaj marshimi ndalet; guximi zhduket dhe

trupat largohen. Njëjtë është edhe bursë.

Prandaj, ata të cilët kanë interes për rritjen e çmimeve të bursës duhet të i kushtojnë vëmendje që

flamuri me krenari të valëvitet dhe ti paraprijnë të gjithave, dhe pastaj trupat do të nisen. Ata të

përgatiturit mirë e quajnë këtë "ruajtja e kursit”.Për të vlerësuar së paku reagimin e publikut ndaj

ngjarjeve, sipas mendimit tim, udhëzues më i mirë është analiza teknike e situatës së tregut.

Siç kam thënë tashmë: në afat të shkurtër dhe të mesëm 90 për qind e bursës është psikologjia! Kurse

në afat të gjatë rol më të madh kanë arsyet fundametale.

Faktori vendimtar për tendencë afatshkurtër të bursës, përveç psikologjisë, gjendjes teknike të tregut,

janë faktet e nxjerra apo letrat me vlertë në duart e investitorëve që kanë nerva të forta dhe kapital të

fortë apo në duart e atyre të cilëve iu dridhen duart.

Në afat të shkurtër, pozita mbizotëruese nuk ka ndikim në kurset, kurse në kamatën dhe ndërthurjen e

sektorit vetëm aq sa disa spekulant të mund të nxjerrin konkludime të caktuara për afatet e


133

menjëhershme. Mos harroni: kurset rriten kur blerësit janë nën presion të madh psikik dhe financiar

nuk krahasim me shitësit. Nuk është e vërtetë se ngjarjet ndikojnë në kurset e bursës, reagimi i

publikut ndikon në ngjarjet.

Faktor vendimtar për periudhën afatmesme të tendencës së bursës është, përveç psikologjisë, kamata.

Kamata, prandaj likuiditeti në tregun e kapitalit vendosë për atë se a do të jetë më e fortë oferta apo

kërkesa. Kamata ka ndikim të drejtpërdrejtë në tregun e letrave me vlerë: kur shkalla e të ardhurave

nga letrat me vlerë të kapitalit të investuar zvogëlohet, në burës rritet hyrja e mjeteve qarkulluese. Por

ky ndikim i kamatës në bursë vërehet pas një kohe: afatmesme.

Për tendenca afatgjata psikologjia nuk është aq e rëndësishme. IBM, Siemens apo Dai-mler-Benz kur

nuk do të ishin ata që janë po të mos ekzistonin arsyet fundamentale për suksesin e tyre. Nuk ishte

psikologjia ajo e cila aq shumë kishte rritur vlerën e aksioneve të koncernve të tyre. Kush mund të

parashoh sot frikën, shpresën dhe paragjykimet deri pasnesër? ("Në afat të gjatë të gjithë jemi të

vdekur”, ka thënë John Mavnard Kevnes.). Ndërthurja e përgjithshme dhe individuale e sektorit

vendosin mbi kualitetin e shkallës së të hyrave nga kapitali i investuar i aksionit. Ai cili mund të

parashoh zhvillimin e sektorit në periudhë disa vjeçare, mund shumë të përfitoj nga kjo.

Konsideroj se për tendencën e bursës janë vendimtar dy faktor themelor, edhe pse të gjithë faktorët

tjerë derdhen në të:

1. marrëdhënia në mes të shumës së parave dhe emisioneve të reja të letrave me vlerë.

2. Elementi psikologjik, optimizëm ose pesimizëm, respektivisht vlerësimi i ardhmërisë.

Më në fund të gjithë ndodhitë politike, ekonomike dhe financiare, qoftë të rëndësishme apo jo,

derdhen në dy faktet e përmendura.

Këtë teori tashmë e kam shprehur me një ekuacion matematikore që duhet të jetë një parim themelor i

çdo tendence të bursës:

T (tendenca) - N (parat) + P (psikologjia) .

Me faktorin „para“ nënkuptojmë parat të cilat i kemi në dispozicion në bursë. Nëse vazhdimisht

ofrohen emisione të mëdha të letrave me vlerë (letrave me vlerë të konvertueshme) me kamatë të

lartë, nëse bankat për parat fikse paguajnë kamata të mëdha, atëherë për blerjen e aksioneve mbesin

shumë pak. Me pak fjalë, faktori 'para' varet nga kamatat afatgjate.

Në të kundërtën, "psikologjia, duke e vëzhguar me precizitet, është produkt i një numri të madh të

faktorëve vartës. Supozojmë të reduktojmë fitimet dhe dividendët e shoqërisë, të rriten taksat etj., pra

të ndërmerren masa negative.

Mirëpo, nëse publiku në mënyrë optimiste vlerëson tregun, ajo pajtohet me lajmet negative, pasi që

është bindur se ndikimet e përmendura negative janë vetëm të përkohshme. Faktori psikologji në atë

rast mbetet pozitiv,pavarësisht lajmeve të këqija fundamentale.

Kjo është vlerësuar edhe tek ndodhitë politike dramatike. Shpesh ndodhë, edhe përkundër grevës, nuk

bie vlera e aksioneve të ndonjë shoqërie, pikërisht pasi që publiku grevën nuk e konsideron të

rrezikshme.

Fakti se a bëhet fjalë për luftë apo paqe për bursistët nuk luan rol të madh pasi që ai është reagim

psikologjik i publikut ndaj asaj situate.

Edhe vlerësimi i raportit të çmimeve dhe fitimeve për aksion (në SHBA quhet price/earning radio)

është thjesht psikologjike. Mund të ndodhë që tregu, më saktësisht analistët, në të njëjtin aksion

raportin e çmimit dhe përfitimit sipas aksionit 15: 1 ta vlerësojnë të ulët dhe me këtë të bien gjykimin


134

që letrat me vlerë janë nën çmimin. Në momentin tjetër i njëjti raport tek e njëjta letër me vlerë e

vlerësojnë si të mbivlerësuara.

Dua të theksoj që analistët në një moment të caktuar nuk e kanë me drejtë, por nga ky vlerësim nuk

mund të merren konkludime lidhur me zhvillimin e mëtejmë, pasi që vlerësimi i “nën vlerësuar apo

mbivlerësuar” nuk është aksion aritmetik por vlerësim relativ i cila është në masë të madhe

psikologjikisht i kushtëzuar. Prandaj çdo herë duhet të qesh kur vëzhgoj se si qindra analistë

vlerësojnë këtë si të hipnotizuar.

Ata të cilët raportin në mes çmimit dhe përfitimit për aksion e konsiderojnë si aftësi alfabeti të bursës

kurrë nuk do të guxonin të blinin aksione të IBM, Daimler-Benza dhe shume të tjerë, pasi që sipas

këtij lloji të llogarisë vlera e aksioneve në atë moment do të ishte shumë e lartë.

Sa është i gabuar pozicioni i njëanshëm më së mirë shihet në shoqëritë që veprojnë me humbje. Sipas

analistëve, ato vlera nuk duhet as prekur, sepse, sipas modelit teorik të raportit të çmimeve dhe

përfitimeve për aksion ato kanë qenë gjithmonë nën zero. Përfitimet më interesante në bursë i kam

realizuar me anë të aksioneve të shoqërive të tilla të cilat në momentin kur i kisha blerë punonin me

humbje. Kur këto shoqëri kishin realizuar përfitim përsëri (në anglisht quhet turnaround sitautation),

kurset kishin filluar të rriten me shpejtësi.

Ashtu ishte në krizë në fillim të vitit 1980, me aksionet e koncernit amerikan të dobësuar të

automobilave Chrvsler: Shpekulimi im shkonte në këtë drejtim: isha i sigurt që qeveria amerikane nuk

do të lejonte të falimentojë marka tradicionale Chrvsler. Kisha llogaritur fortë me rritjen e

përgjithshme të konjukturës dhe nevojat e mëdha për kompensim gjatë kërkimit të automobilave,

kurse kisha edhe besim në njeriun e ri në krye të ndërmarrjes - Leea Iacoccu. Gjithçka është ndihmuar

me kujtimet e mira lidhur me spekulimet e mia më të suksesshme të deriatëhershme: më 1946 në Itali

kam blerë aksione të ndërmarrjes së dobësuar të automobilave Isotta-Fraschini, përpara emër im

madh, në situatë shumë të ngjashme psikologjik edhe konjukore – dhe dhjetë fish kam përfituar.

Vizioni im për Chrysler kishte dhënë fryta edhe më të mëdha: letrat të cilat i kisha blerë nga 5 dollarë

i kam shitur sipas kursit prej 105.

Logjika e bursës nuk është identike me logjikën e përditshmërisë

Sipas kuptimit tim, matematika për bursë nuk është aspak relevante. Kurset nuk mund të maten me

asnjë instrument matës, kurse zhvillimi në bursë nuk mund të parashihet me asnjë llogaritje

matematikore. Lejoj që në bursë të vlejë vetëm një lloj i matematikës. Kurse sa për sqarim dua të

tregoj tregimin në vijim.

Një ditë më vizitoi një mik i imi i vjetër i cili ishte spekultant i shkëlqyer, kurse shihej që ishte

dukshëm i shqetësuar. “Si e shpjegoni atë fenomen të çuditshëm?”, më pyeti. “Në kohën e fundit tek

spekulimet e mia në aksione, letra me vlerë dhe mall e kam gjetur një fenomen të çuditshëm?”. Në një

moment ndoshta i kam dhjetë pozicione të ndryshme në bursë të cilat kurrsesi nuk janë të lidhura mes

veti.

Spekuloj tek minierat jug afrikane në rritje të çmimeve, tek letrat me vlerë të qeverisë franceze në

rënie të çmimeve, tek fabrika amerikane e automobilave në rritje të çmimeve, tek bankat angleze në

rënie të çmimeve, tek kallaji në rritje të çmimeve, tek tërshëra në rënie të çmimeve dhe më në fund tek

vlerat e naftës në rritje dhe tek kakao në rënie të çmimeve. Duhet ta pranoni se këto spekulime shpesh

nuk janë të lidhura në mes veti aspak. Mirëpo, ose gjithçka është e volitshme për mua ose gjithçka

është kundër meje. Ose gjithçka që duhet të rritet zvogëlohet, dhe gjithçka zvogëlohet që duhet rritur,

apo ndodhë që gjithçka të rritet që duhet të rritet dhe gjithçka të zvogëlohet që duhet të zvogëlohet.

Me të vërtetë do të doja të dija se çfarë relacioni ekziston në mes të fabrikave amerikane të

automobilave dhe kakaos, në mes të bankave në Londër dhe tërshërës në VVinnipeg? Kjo të bënë të

çmendesh. Momentalisht të gjitha pozicionet e mia janë të kthyera përmbys. Çfarë fuqie sekrete

fshihet prapa kësaj e cila nganjëherë gjithçka mirë bënë me mua, kurse sot me tërë linjën është kthyer

kundër meje?” Në këtë vërejtje në pah del paragjykimi i cili është tipik për të gjithë spekulantët.


135

"Pra", u përgjigja, "ekziston një aksion kursi i të cilit momentalisht është i dobët, kurse në të cilin ju

më së shumti llogarisni: aksioni i logjikës.” – “Supozojmë se tek spekulimet tuaja në aksione

mbështeteni në bilance, llogarit fitimprurëse dhe humbje, dividendë etj., kurse tek spekulimet tuaja në

lëndët e para, në statistikat mbi të korrurat dhe harxhimet në kontrata tregtie, në politikën e brendshme

dhe para se gjithash të jashtme. Momentalisht ndodhemi në periudhën me të cilën logjika nuk mund të

ecë me hap dhe për atë gjithçka është kundër jush. Duroni pak. Aksioni me emër “logjika” prapë do të

rritet dhe gjithçka do të jetë logjike. Ju është e njohur besimi im: dy here dy është pesë minus një.

Asgjë nuk e thjeshtë, as në spekulim, e as në jetë. E tërë ekzistenca bazohet në këtë të vërtetë.

Eksperienca e dëshmon këtë. Arrihet në qëllim, por kurrë përmes linjës së drejtë."

Këtu “matematike ime e bursës” bëhet gati metafizikë; por edhe në fushat tjera të jetës vlen ky ligj,

për shembull në religjion apo artë. Veçanërisht muzika bazohet në devijim; tension dhe relaksim – kjo

është i tërë sekreti i melodisë.

“Momentalisht”, ja sqarova më tej mikut tim, “madje gjendemi në lakore”. – “Për cilat arsye logjika

qëndron aq ulët? Për atë ka më tepër se njëmijë përgjigje. Nëse logjika e juaj është me të vërtet

logjikë, domethënë e strukturuar saktë, ajo do të depërtoj. Kur, ajo është çështje e faktorëve të

paparashikueshëm të cilët shqyrtimin e juaj mund ta zgjasin ose madje tërësisht ta ndryshojnë. Ajo që

ishte dje solide, që sot mund të jetë e mykur. Por nëse elementet e ndërtesës spekuluese e ruajnë

vlefshmërinë, atëherë të gjitha janë vetëm çështje kohe. Situata duhet të vlerësohet saktë në atë

moment kur diçka lëvizë në drejtimin e gabuar. Nuk ka asgjë më të keqe dhe as nuk ekziston diçka me

e rrezikshme nga fakti se nuk i njeh arsyet të cilat i kundërshtojnë logjikës.

Duhet të kemi aftësi t’i njohim simptomat. Nëse diagnoza na tregon që bëhet fjalë për pengesë

kaluese, duhet të mbetemi të fuqishëm, të shtrëngojmë fuqishëm veshët. Por nëse fillojnë ndryshimet

e hollësishme, lufta ose paqa, vendimet e rëndësishme politike, madhështore ose financiare, nëse

zëvendësohet qeveria etj., duhet menjëherë të nxirren konkludimet edhe gjatë natës, nëse ka nevojë, të

hidhet ajo që deri dje ka qenë për ty e dashur ose e vlefshme. Në rastin tonë dëshiroj të përcaktoj

diagnozën vijuese. Që një kohë ekziston sasia e madhe e kapitalit, të ashtuquajturat parat e nxehta.

Nuk dëshiron të investohet ashtu siç kishte bërë një baba i familjes, por vazhdimisht është në kërkim

për përfitimet e mëdha spekulante. Ai kapital lëvizës, njëjtë si kapitali i juaj, përdoret për spekulimet

të cilët bazohen në logjikën e pastër dhe të thjeshtë. Ju prandaj nuk jeni të vetëm. Ekzistojnë qindra

spekulant të cilët me sasinë e madhe të parave e përcjellin rrugën e njëjtë si ju, në sektorët e njëjtë:

keni blerë mallin e njëjtë dhe vlerat dhe njëjtë i keni shitur sipas çmimit fiks. Pasojë e asaj është që

tregjet në të cilat spekuloni në kurset rritëse janë tepër të blera (overbought), kurse tregjet në të cilat

spekuloni për çmimet më të ulëta janë tepër të shitur (oversold).

Më keni treguar që keni aksionet e naftës. Në kohën e fundit edhe spekulantët ndërkombëtar

gjithashtu kanë blerë aksionet e naftës dhe tash presin ngritjen e çmimeve. Në atë moment kur

aksionet fillojnë të ngritën nga arsyet fondamentale, shumë spekulant dëshirojnë nga kjo të përfitojnë

dhe ti shesin. Për atë arsye aksionet ngritën pak ose aspak. Spekulantët e humbin durimin sepse nuk

ndodh ngritja e pritur e çmimeve, prandaj i shesin, etj.

Ashtu mund të ndodh që arsyet teknike i neutralizojnë ato fondamentale mbi të cilat bazohen

spekulimet.

Atëherë krijohen ato situata kur spekulanti nuk e kupton pse të gjitha argumentet e vlefshëm nuk

pasqyrohen në kurset. Domethënë, bëhet fjalë për atë se kurset vetëm në rastet e veçanta e shprehin

vlerën reale, ato e pasqyrojnë raportin mes ofertës dhe kërkesës. Pavarësisht prej nga vjen oferta, kur

vjen, atëherë kurset fillojnë rënien.

Ky pohim është aq logjik siç do të ishte logjike që në dividendet eventualisht ngritëse të ngritën

shumë. Por në këtë rast logjika e të dhënave teknike ka qenë më e fuqishme nga logjika e arsyeve

fondamentale, e kjo do të thotë që blerjet dhe shitjet nuk ndërmerren vetëm nga shqyrtimet

fondamentale.


136

Për atë arsye kurset lëkunden vetëm nën presionin e ofertës dhe kërkesës. Do të ishte interesant

njëherë të studiohen të gjitha urdhrat për blerjen dhe shitjen në një ditë të punës së bursës dhe të

kuptohet cilat arsye kanë shtyrë blerësit dhe shitësit për dhënien e urdhrave të tyre.

Për shembull, ndoshta zot. Maier i shet letrat e veta me vlerë sepse ditën e ardhshme duhet të merr

para të gatshme; ndonjë tjetër zotëri, madje, për shkak se dëshiron të blen banesën e re; i treti, për

shkak se vajza e tij martohet dhe i duhen parat për prikë; ndonjë i katërti i shet letrat e tij me shpresë

se do ti blej përsëri më lirë. Por pse zot. Schulze në ditën e njëjtë i blenë letrat me vlerë? Për shkak se

atë ditë e ka shitur shtëpinë dhe në dispozicion i ka parat e gatshme ose ndoshta për shkak se letrat e

njëjta tashmë i ka shitur me çmim më të lartë, dhe tash dëshiron përsëri ti blej me çmim të ulët.

Kjo tezë mund të duket ad absurdum. Të supozojmë që ajo vlerë rritet deri në nivelin për të cilin

investitorët kanë llogaritur. Por me atë ajo arrin më zonën e rrezikut. Nga ai moment, domethënë,

kursi i përshtatshëm nuk ndikon më me fuqi tërheqëse mbi spekulimin. Janë shumë pak ata që janë të

interesuar për blerjen dhe janë ata të cilët letrat me vlerë i kanë në posedim dhe nuk tentojnë ti shesin

në momentin e tashmë të ngritjes së pritur dhe të krijuar të çmimeve për të siguruar dobinë e vetë. Ajo

është situatë e krijuar kur të gjithë dëshirojnë të dalin në derën e njëjtë. Rënia e çmimeve është aty,

megjithëse kanë ndodhur ngjarjet e pritura ose pikërisht për shkak asaj.

Procesi i njëjtë vazhdon edhe në kuptimin e kundërt. Të marrim çfarëdo vlere e cila duhet të bie nga

arsyet plotësisht të qarta, për shembull në rastin ekstrem kur shoqëria gjendet në vështirësi financiare.

Vlera bie dhe i afrohet nivelit më të ulët të cilin logjikisht duhet të arrin, por megjithatë ndalon në një

kurs më të lartë, pa rënie të mëtejshme. Madje një kohë të caktuar, përkundër lajmeve të këqija.

Me gjuhën e bursës ajo quhet fait accompli, respektivisht akti i kryer. Ai fillon sepse shumica ka

shitur letrat me vlerë dhe tash gjenden në duart e njerëzve të cilët llogarisin në shkatërrimin e

shoqërisë dhe ashtu i përcjellin qëllimet tjera. Ata të cilët kanë spekuluar në rënien e çmimeve dhe më

herët e kanë kryer shitjen sipas çmimit fiks, tash pritjet e tyre i shohin të plotësuara dhe dëshirojnë të

sigurojnë përfitimin e tyre. Blerja e tyre shkakton ngritjen e kurseve. Në shumë raste kamë përjetuar

fenomenin e njëjtë. Aksionet që durojnë, aksionet e shoqërive të mykura të cilat më herët ishin

shkurtë para bankrotit ose ishin në atë, kanë qëndruar gjatë në kurset relativisht të larta, para se të

binin shumë ulët.

Gjatë lëvizjes së kursit fait accompli ka rëndësi të veçantë. Të paramendojmë situatën ku ekziston

rreziku nga lufta. Shumë investitor i shesin pasurit e tyre. Por në ditën e shpalljes të luftës, përkundër

të gjitha pritjeve, ngritën kurset. Kur në vitin 1939. filloj lufta, ajo ishte tipike për të gjitha bursat në

Amerikë, njëkohësisht edhe në Evropë. Të gjitha këto ndodhnin për shkak të arsyeve teknike të

sqaruara këtu.”

Vetëm në atë kohë isha i gatshëm për katastrofën e madhe financiare. Fuqishëm jam mbështetur në atë

se do të mbyllen të gjitha bankat, natyrisht edhe bursa edhe tregtia e afatizuar, kam pritur ligjet e

rrepta për devizat. Vikendi kaloj në nervoz dhe tension, kurse të hënën të gjitha këto ishin larg. Filloj

lufta. Isha në huti të madhe sa që harrova numrin e telefonit tim të cilin duhet ta tregoj gjatë raportimit

të bisedës ndërkombëtare.

Por kur dola në rrugë, kam parë, me plotë befasi, që bankat janë të hapura sikur ishte krejtësisht

normale ajo, edhe bursa edhe tregtia e afatizuar zhvilloheshin pa pengesë, sikur nuk ndodhi asgjë. Por

befasia më e madhe ishte që bursa është kthyer për 180 shkallë dhe është ngritur pandërprerë gjashtë

muaj. Ky është fait accompli. Kur çdo njeri llogarit në rënien e shpejtë të kursit, paraqitet pikërisht ajo

e kundërta. Në një anë ky fenomen më përkujton në varrimin. Menjëherë nga varrimi grumbulli i

njerëzve të pikëlluar drejtohet në ndonjë kafene për ushqim të mirë dhe ashtu i kryejnë obligimet. Pas

një kohe dhe disa pijeve shprehjet e fytyrave nuk janë më aq të pikëlluara, kurse edhe bisedat bëhen

më të zhurmshme dhe argëtuese dhe së shpejti të gjitha përsëri harrohen.


137

Ndoshta që një kohë është pritur vdekja. Kur më në fund i sëmuri vdes pas mundimit të madh, ndodh

lehtësimi dhe ngushëllimi i caktuar: Zota ka dhënë, Zoti na merr.

“Nëse gjatë luftës besohet që së shpejti do të ndodh paqe”, vazhdova duke ju përgjigjur pyetjeve të

miqve, “dhe fillon blerja e vlerave, atëherë bursa rritet qysh gjatë luftës.” – “Gjatë nënshkrimit të

armëpushimit mund lehtë të ndodh të mos ndodh ngritja e pritur e çmimeve. Përkundër, kurset ulën.

Atëherë flitet për fenomenin fait accompli.

Por gjithashtu mund të ndodh që gjatë luftës publiku nervoz kishte shitur pjesën e letrave me vlerë dhe

pastaj kur befasisht krijohet ambienti paqësor, situata në bursë ndryshon dhe kurset shpejtë fillojnë të

ngritën.

Duke thënë shkurtimisht, ngjarjet sensacionale dhe goditëse, sipas përvojës sime, shkaktojnë që

situata në bursë të ndryshon për 180 shkallë. Ti kthehemi shembullit tonë të fillimit të luftës në vitin

1939. Po të ishte ngritur gjendja në bursat disa muaj para luftës, në fillim të luftës do të ndodhte rënia

e madhe. Në vend të asaj që e quajmë fait accompli, ishte çështja për lajmin dramatik dhe të keq.

Lufta dhe paqa natyrisht janë rastet ekstreme. Fenomeni fait accompli mundet megjithatë të vërehet

edhe në shumë ngjarjet tjera politike dhe ekonomike. Ky vështrim shpesh është vërtetuar sa që gati e

kamë ngritur në parim.

Domethënë, dua të nxjerr konkludimin vijues: logjika e juaj mbështetet vetëm në fundamentalizëm, në

faktor statistikor, ekonomik, politik ose të tjerë.

E të gjitha këto janë demantuar nga faktet e përmendura teknike. Me një fjalë, shqyrtimet e juaja ishin

tepër teorike, prandaj nuk i përshtaten rasteve në praktikë.”

Përgjigja të cilën ja kam dhënë mikut tim në lidhje me angazhimet dhe spekulimet e tij të shumta mbi

ngritjen dhe rënien e çmimeve të letrave me vlerë, mund të përdoret edhe në tendencën e përgjithshme

të bursës.

Kohë pas kohe njeriu i çuditur pyetet pse bursa rritet përkundër rënies të hamendjes dhe pse ndodh

rënia e saj në periudhën e hamendjes të fuqishme. Sqarimi për këtë është që tendenca e bursës dhe

trendi hamendas gjenden në varshmërinë e ndërsjellë dhe i janë nënshtruar ligjeve të njëjta, por mos të

zgjasin paralelisht. Që para disa viteve e kam formuluar një shembull i cili tashmë shpesh citohet.

Paramendoni njeriun i cili shëtit përgjatë rrugës me qenin e tij. Njeriu ec me hap të njëjtë; kjo paraqet

ekonominë. Qeni vrapon përpara, kërcen andej-këndej, i kthehet pronarit të tij, përsëri vrapon duke u

larguar nga ai dhe përsëri kthehet. Rruga e tij paraqet lëvizjen e letrave me vlerë. Të dy ecin përpara,

edhe qeni edhe pronari i tij. Më në fund, arrijnë në cakun e shëtitjes së tyre të përbashkët. Derisa

njeriu kishte kaluar një kilometër, qeni kishte kaluar tre ose katër herë më shumë. E njëjtë është edhe

me lëvizjet në bursë; nëse shkon para dhe përsëri kthehet, e përcjell zgjerimi ekonomik.

Dy faktor të rëndësishëm, nga njëra anë situata kredituese dhe monetare, dhe nga ana tjetër

psikologjia e masës, nuk ndikojnë njëkohësisht me hamendje në bursë dhe ekonomi.

Tregu i parave dhe jeta zotërove janë në lidhje të ngushtë. Por ajo çka është e përshtatshme për botën

biznesore, shpesh është e papërshtatshme për bursën.

Konsideroj se për tendencën e përgjithshme të bursë, pra jo për aksionet individuale, faktorët si

imagjinata dhe parat janë shumë më vendimtar nga faktorët fondamental. Megjithatë edhe këtu ka

përjashtime: ndonjë aksion mund të rritet edhe ne situatë shumë pesimiste, nëse për atë ekzistojnë

arsye fondamentale. Mirëpo, kjo ndodh shumë ngadalë sepse ajo në një mënyrë duhet të notojë kundër

rrymës. Vlen edhe anasjelltas: nëse arsyet fondamentale i përshtaten ndonjë aksioni në tendencë

optimiste, ajo do të rritet më shpejt se aksionet tjera. Apo disa letra me vlerë do të fundoseshin për

shkak të arsyeve fondamentale edhe pse tregu në tërësi është optimist. E tërë bursa pra ka tendencë


138

dhe çdo letër individuale ka tendencën e vetë për arsye fondamentale. Fondamentalitetet janë shumë

të rëndësishme, por nuk munden në tërësi të depërtojnë kundër rrymës së fortë të lëvizjes së kapitalit.

Shumë shpesh lëvizja e kapitalit është në pikërisht në kundërshtim me tendencën fondamentale.

Euforia zotërore sjell kamata më të larta (siç e kam sqaruar) edhe likuiditet më të keq pasi që

ndërmarrjeve i nevojiten të gjithë parat në dispozicion për investime të drejtpërdrejta. Prandaj shpesh

ndodhë që gjatë recesionit ekonomik dhe rënies së kamatës bursa të rritet, edhe pse faktorët

fondamental, respektivisht përfitimet dhe dividendat nuk referojnë atë. Në periudhën e lulëzimit

ekonomik, kur zhvillohen tregtia edhe industria, kurse kapitali në dispozicion nevojitet për

ekspansion, qeveritë (banka, qeveria) kapen për masat restriktive për ti ikur nxehjes së ekonomisë.

Shkalla diskonte rritet dhe futen restrikcionet kreditore. Limitohet sasia e parave. Bankat rrisin

kamatat në anën e borxhit, zvogëlojnë apo në fund edhe heqin kreditë e aprovuara edhe kështu me

radhë.

Është e qartë se kurse e aksioneve kurrë nuk i përgjigjen vlerës së tyre të vërtetë. Gjithmonë janë të

lartë apo të ulët. Aksioni a ka në fakt vlerë matëse? Nëse ka, atëherë mund të përmendet vlera e saktë

e ndërmarrjes industriale, kurse bursa as nuk do të ekzistonte.

Do të ekzistonte çmimi fiks për aksione të cilat do të mund të llogariteshin përmes kompjuterit, por

kjo nuk është e mundur. Dhe për atë dështojnë të gjitha eksperimentet të cilët dëshirojnë që përmes

kompjuterit të parashohin tendencat e bursës.

Vlerësimet dhe gjykimet e ndonjë aksioni varen nga personi individual: çdo individ çdo ditë ka

pikëpamje të ndryshme për mundësitë dhe ardhmërinë e ndërmarrjes. Shumë faktorë ndikojnë në

gjykim. Disponimi i mirë apo i keq i blerësve dhe problemet individuale po ashtu kanë një rol të

rëndësishëm.

Gjithashtu vlen kur gjykohet edhe tendenca e përgjithshme e bursës. Më në fund, mund të thuhet se

disponimi në bursë është çështje e marrëveshjes në mes të pjesëmarrësve në bursë. Pajtimi mbi

çështjen se a është shumica e pjesëmarrësve me disponim optimist ose pesimist. E ashtuquajtura

klimë e bursës e cila del nga kjo ka një rëndësi të madhe për lëvizjen e kurseve. Nga ajo varet se për

pronarin e aksionit a është me rëndësi dhe e nevojshme ti shes letrat me vlerë, apo për pronarin e

parave a është e nevojshme të blej aksion.

Është vështirë të thuhet se si krijohet ndonjë disponim pasi që disponimi nuk ka kurrfarë lidhje me

ardhmërinë, ai ka të bëjë me kohën e tashme. Mbi optimizmin dhe pesimizmin vendosin faktorët e

ndryshëm historik, politik, ekonomik dhe besimi ose mosbesimi në politikën financiare. Mirëpo këta

faktorë nuk mund të vlerësohen në mënyrë objektive.

Atë që e quajmë disponimë apo klimë në bursë, nuk ndjek asnjë logjikë dhe shpesh i befason

ekspertët. Mbaj në mend: logjika e bursës nuk është identike me logjikën e përditshmërisë.

Shkarkone platformën

2.01MB Skedar

Klikoni këtu që të shkarkoni platformën për tregti

Tani jeni gati të filloni të fitoni para!

Mund të merrni platformën tonë këtu.

Documents

Uvod u Forex - Analiza i Istraživanjaanaliza.fxlider.com/pdf/Slobodan-Slovic-AL.pdf · Historia e shkurtër e FOREX-it dhe pjesëmarrësit në treg ... përderisa Pierre për blerjen