Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
UYKUNUN FİZYOLOJİSİ VE NÖROBİYOLOJİSİ
Dr. M. Murat DEMET
Psikiyatri Profesörü Farmakoloji Bilim Uzmanı
Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi
Psikiyatri Anabilim Salı Manisa
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu
Muallim Murat , Mehmet Murat Gürsoy 1931-1945 yılları arasında kurucu ‘Başöğretmen’
SUNUM AKIŞI
• Sınıflandırma/Tanı ölçütleri
• Epidemiyoloji
• Uyku fizyolojisi
• Uyku nörobiyolojisi
• Bebek ve çocuk uykusu
• Ergenlikte uyku yapısında gerçekleşen değişiklikler ve sonuçları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Temel bilgiler
• Uyku: Temel ve gerekli biyolojik süreç
• İnsomni (uykusuzluk), hem belirti olarak hem de tanı düzeyinde sık görülen
uyku bozukluğu tipi
• Stres etmenlerine tepki şeklinde
• Ruhsal ve tıbbi nedenlere eşlik etme şeklinde
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Sınıflandırma Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi
Uluslararası Uyku Bozuklukları Sınıflandırması - 2014
• Uykusuzluk bozuklukları
• Uyku ile ilişkili solunum bozuklukları … çocuklarda obstrüktif uyku apnesi
• Santral hipersomnolans bozuklukları … yetersiz uyku sendromu
• Sirkadiyen ritim uyku-uyanıklık bozuklukları … gecikmiş ya da erken uyku fazı bozukluğu
• Parasomniler … uyurgezerlik, uyku terörü, kabus bozukluğu, uykuda enürezis, uykuda konuşma
• Uyku ile ilişkili hareket bozuklukları … huzursuz bacaklar snd., diş gıcırdatma, uyku sıçramaları
• Diğer uyku bozuklukları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Sınıflandırma Amerikan Psikiyatri Birliği
DSM- 5 Sınıflandırması - 2015
• Uykusuzluk bozuklukları
• Hipersomnolans bozukluğu
• Narkolepsi
• Solunum ile ilişkili uyku bozuklukları
• Uyku ile ilişkili hipoventilasyon
• Sirkadiyen ritim uyku-uyanıklık bozuklukları
• Parasomniler
• Madde/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu
• Diğer uyku bozuklukları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Epidemiyoloji
• Bir halk sağlığı sorunu
• Herhangi bir zaman diliminde toplumun %30’u uykusuzluk yakınmasına sahip
• Tanı düzeyinde %6-10 sıklığında
• Haftanın en az birkaç günü, kısa süreli uykusuzluk yaygınlığı %30-50
• Topluma maliyeti 1995 yılı için yaklaşık 14 milyar dolar
Ford ve Kamerow 1989, Morin ve ark 2006, Ohayon 2002, Aslan ve ark 2006, Benbir ve ark 2015, Walsh ve Engelhardt 1999
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Epidemiyoloji
• Uykusuzluk bozukluğuna eşlik eden durumlar
• Tıbbi veya nörolojik hastalıklarda %4-11
• Ruhsal bozukluğu olanlarda %30-40
• Uyku ile ilişkili solunum bozukluklarında %5-9
• Uykuda hareket bozukluklarında (Huzursuz bacaklar snd vs) %15
• Alkol/madde kullanım bozukluğunda %3-7
• Kötü uyku hijyeni/çevresel etmenler %10
Yetkin 2016
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uykusuzluk: Genel sağlık sorunu
• Uyku sorunu yaşayanlarda iyi uyuyanlara göre
• En az bir kronik sağlık sorununa sahip olma sıklığı 2,8 kat daha fazla
• Son yıl içinde en az bir kez doktora başvurma sıklığı 2,8 kat daha fazla
• Herhangi bir ilaç kullanma sıklığı 2,8 kat daha fazla
• Uyku ya da diğer ruhsal bozuklukların için psikotrop ilaç kullanma sıklığı 1,8 kat daha fazla
• Uyumak için alkol kullanma sıklığı 4,6 kat daha fazla
Daley ve ark. 2009
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uykusuzluk: Genel sağlık sorunu
• Uyku sorunu yaşayanlarda iyi uyuyanlara göre
• İşe gidememe/iş sorunu yaşama sıklığı 1,7 kat daha fazla
• Çalışma veriminde azalma sıklığı 4,8 kat daha fazla
• Motorlu araç kazası dışında kaza yaşama sıklığı 2,4 kat daha fazla
Daley ve ark. 2009
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uykusuzluk: Genel sağlık sorunu
• Uyku sorunu yaşayanlarda iyi uyuyanlara göre
• İşe gidememe/iş sorunu yaşama sıklığı 1,7 kat daha fazla
• Çalışma veriminde azalma sıklığı 4,8 kat daha fazla
• Motorlu araç kazası dışında kaza yaşama sıklığı 2,4 kat daha fazla
Daley ve ark. 2009
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku ne işe yarıyor?
• Aktif, karmaşık, organize, farklı nöron gruplarının bir arada çalışarak gerçekleştirdikleri
yaşamsal ve dinamik bir süreç
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku ne işe yarıyor?
• Bedenin yenilenmesi
• Metabolizmanın düzenlenmesi
• Enerjinin korunması
• Nöronal plastisite ve network entegrasyonunun gerçekleşmesi
• Entellektüel performansın korunması
• Nöronal maturasyon
• Öğrenme ve bellek süreçlerinin güçlendirilmesi ve korunması
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Alger ve ark 2015, Dement 2005, Krueger ve ark 2015)
Uyku Evreleri
• NREM uykusu (%75-80)
• REM uykusu (%20-25)
• İlk NREM-REM siklusu 90-100 dk
• İkinci ve sonraki NREM-REM siklusları 90-120 dk
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku Evreleri: NREM N1 evresi
• N1 uykusu
• Uykuya geçiş evresi
• İlk siklusta genellikle 1-7 dk. sürer
• Toplam uyku süresinin %2-5 kadarı
• Ani bir gürültü ile kolaylıkla geriye döner
• EEG dalgaları uyanıklıktaki alfa dalgasından düşük voltajlı, karışık frekanslı dalgalara geçiş
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• N2 uykusu
• İlk siklusta genellikle 10-25 dk sürer, sonraki sikluslarda daha uzun süreli olur
• Toplam uyku süresinin %45-55 kadarı
• Uyanıklığa dönmesi için evre 1’e göre daha güçlü uyaran gerekir
• EEG dalgaları nispeten düşük voltajlı, karışık frekanslı dalgalar
• Uyku iğcikleri ve K-kompleksleri temel özellik
• Uyku iğcikleri bellek konsolidasyonu için önemli
Uyku Evreleri: NREM N2 evresi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• N3 – Yavaş dalga uykusu
• Gecenin ilk 1/3’ünde görülür
• Her birinin özelliği farklıdır
• Sadece 20-40 dk. sürer
• Tüm uykunun %13-23’i kadarı
• EEG’de yüksek voltajlı, yavaş dalga frekansı
Uyku Evreleri: NREM N3 evresi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
NREM traseleri
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• REM evresi
• Desenkronize beyin dalga aktivitesi
• Rüyaların görüldüğü dönem
• Kas atonisi (Rüyaların ve kabusların eyleme geçmesini önler)
• Teta aktivitesi ve yavaş alfa aktivitesi
• İlk siklusta 1-5 dk. gecenin ilerleyen saatlerinde REM yoğunluğunda artış
Uyku Evreleri: REM
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Evrelere göre PSG kayıtları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Yetkin 2016
• ,
Uyanıklık: 8-13 Hz alfa aktivitesi N1 evresi: 2-7 Hz alfa aktivitesi
N2 evresi: K kompleksleri ve uyku iğcikleri N3 evresi: Yüksek amplitüdlü delta dalgası
Hikmet Yılmaz arşivinden 2016
Evrelere göre PSG kayıtları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Yetkin 2016
REM uykusu
Hikmet Yılmaz arşivinden 2016
Uyku ve uyanıklığın düzenlenmesi Process S ve Process C
• Uykuyu başlatan Process S
• Uyku için homeostatik dürtü
• Uyku gereksinimi gün boyu artar, gece yatmadan önce en üst düzeye ulaşır
• Gece boyunca giderek azalır
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku ve uyanıklığın düzenlenmesi Process S ve Process C
• Uyanıklığı sürdüren Process C
• Uyanıklığa hazırlar ve sirkadiyen ritm ile düzenlenir
• Gün boyu Process S’ye karşı çalışır ve uyanıklığı ve uyarılmışlığı sürdürür
• Gücü gece saatlerinde düşmeye başlar
• Gecenin ilerleyen saatlerinde homeostatik dürtü azalır, yerine sirkadyen uyanma dürtüsü devreye girmeye başlar
• Process C olmasaydı, toplam uyku miktarı aynı kalırdı ancak uyku ve uyanıklık rastgele sürüp giderdi (Yani Process C
sirkadyen ritmle senkronize çalışır)
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku ve uyanıklığın düzenlenmesi Process S ve Process C
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Melatoninin en yüksek düzeyi
Gün ışığı ve beden ısısında
en düşük düzey
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Uyku ve uyanıklığın düzenlenmesi Process S ve Process C
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Moore 2007
Uykunun nörobiyolojisi
• Uyku ve uyanıklığı düzenleyen
nöral sistemler
• Asendan retiküler aktive edici sistem
• Tüberomamiller nükleus
• Ventral tegmental alan
• Oreksin (hipokretin) nöronları
• Ventrolateral preoptik alan
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Uyku ve uyanıklık ile ilişkili
nörotransmitterler
• Asetilkolin ● Glutamat
• Histamin ● GABA
• Oreksin ● Galanin
• Noradrenalin ● Melatonin
• Serotonin ● Adenozin
• Dopamin
• Melatonin konsantre edici hormon (MKH)
Asendan retiküler aktive edici sistem
• ARAS’a dahil olan yapılar
• Orta beyinde retiküler formasyon
• Orta beyinde mesensefalik nükleus
• Talamik intralaminer nükleus
• Dorsal hipotalamus
• Tegmentum
Rothballer 1956, Kinomura ve ark 1996
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
http://www.buzzle.com/articles/reticular-activating-system.html
Beyin sapı nükleuslarından ve lokus seruleustan noradrenerjik
Rafe nükleuslarından serotonerjik
Ventral tegmental alandan dopaminerjik
Tuberomamiller nükleustan histaminerjik
Nestler ve ark 2009
Beyin sapından çıkan ARAS’a ait nöron uzantıları
Bilic ve Özbay 2016
Önbeyin
Dorsal yol
Ventral yol
Orta talamus üzerinden
glutamaterjik ve kolinerjik
Lateral hipotalamus (oreksinerjik) ve
tuberomamiller nükleus (histaminerjik) üzerinden
Kolinerjik nöronlar REM’de aktif, NREM’de inaktif
Lokus seruleustan noradrenerjik,
Rafe nükleusundan serotonerjik
UYKU SÜRECİNE KATKI
ARAS’ta bulunan ve uyanıklığı sağlayan nöronların inhibisyonu ile NREM’in
başladığı kabul edilir
Tuberomamiller nükleus
• Posterior hipotalamusun tabanında küçük hücreler topluluğu
• Histaminin beyindeki tek kaynağı
• Histamin salınımı uyanıklıkta en üst düzeyde, NREM’de azalıyor, REM’de en düşük düzeyde
• Histamin agonistleri NREM ve REM uykusunu azaltarak uyanıklığı sağlıyor
• Antihistaminikler NREM ve REM uykusunu arttırıyor
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
UYANIKLIĞA KATKI Doğrudan histaminerjik etki ile kortikal uyarılmanın sağlanması ya da
dolaylı olarak dorsal pons ve bazal önbeyin üzerinden kortikal asetilkolin düzeylerini artırarak uyanıklığa katkıda bulunur
Thakkar ve McCarley 2008
Ventral tegmental alan
• Dopamin: Motor işlevler, ödül, güdülenme, öğrenme yanında uyanıklık sağlayıcı etki?
• Aslında doğrudan kanıt bulunmamakta
• Haloperidol ve klorpromazinin uyku getirici etkileri
• Sunstansiya nigra ve ventral tegmental alanda ödül ve güdülenmeye ilişkin dopaminerjik ateşlenmenin kanıtları
var ancak uyku ve uyanıklığa ilişkin kanıt yok
• Amfetamin, metilfenidat ve modafinil ise DA transporter işlevini bozarak dopaminerjik salınımı arttırırlar,
gündüz uykululuk durumunu azaltabilirler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
UYANIKLIĞA KATKI VTA ile ilgili kanıt yetersiz,
ponsun ventral periakuaduktal gri alanı dopaminerjik uyanıklık etkisi için olası aday
Espana ve Scammell 2011
Oreksin (hipokretin) nöronları
• Lateral ve posterior hipotalamus yerleşimli eksitatör nöropeptid
• Özellikle lokus seruleus (noradrenalin) ve tuberomamiller nükleus (histamin) olmak
üzere uyanıklık ile ilişkili tüm bölgelere yoğun innervasyon
• Uyanıklıkta, özellikle aktif araştırma sırasında çok yoğun, NREM ve REM sırasında sessiz
• Narkolepsili hastalarda %85-95 oreksin nöron kaybı
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
UYANIKLIĞA KATKI REM uykusunu bitiren monoaminerjik nöronları uyararak REM dönemini sonlandırır
Pontin tegmentumda bulunan kolinerjik nöronları uyararak REM uykusunun başlamasına katkıda bulunur, NREM sırasında ventrolateral preoptik alan nöronları tarafından inhibe edilir
Medyal ve ventrolateral preoptik alan (NREM uykusu)
• Anterior hipotalamusta NREM’de ve kısmen REM’de aktif
nöronlar
• MNPO uykuyu başlatmada yardımcı,
• VLPO uykuyu sürdürmede gerekli
• Bu alanda inhibitör GABA ve Galanin nöronları bulunmakta
• Uyarıcı özelliği olan tüm alanlara yoğun innervasyon
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
UYKUYA KATKI VLPO ve MNPO, NREM ve REM uykusu sırasında uyanıklığın inhibisyonunu koordine eder
REM uykusunun düzenlenmesi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016 Espana ve Scammell 2011
Kla
sik
görü
ş
Kolinerjik ve monoaminerjik nöronların karşılıklı etkileşimi
Talamustaki REM aktif kolinerjik nöronların ventromedyal medulladaki motor nöronları inhibe eden nöronları uyararak total atoniyi sağlaması
REM uykusu sırasında lokus seruleus, dorsal rafe ve tuberomamiller alanlardaki monoaminerjik nöronların sessiz kalması
REM uykusunun düzenlenmesi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016 Espana ve Scammell 2011
Yen
i gö
rüş
Sublaterodorsal çekirdekteki REM-on nöronlar ve ventrolateral periakuaduktal alan ve lateral pontin tegmetumdaki
REM-off nöronların karşılıklı çalışması
REM sırasında REM-on nöronlar GABA/glisin nöronlarını uyarır
REM-off dönemde ventrolateral periakuaduktal alan ve lateral pontin tegmetumdaki nöronlar sublaterodorsal çekirdeği inhibe eder
Suprakiazmatik nükleus: Sirkadiyen pacemaker
• Gün ışığının retinaya düşmesi ile suprakiazmatik nükleus aracılığı ile pineal bezden
melatonin salınımı
• Uyku ve uyanıklığın günlük ritmlerinin düzenlenmesi
• Beyin dokusunda birincil biyolojik saat, diğer sirkadyen ritm alanları SCN sinyalleri ile
çalışmakta
• En güçlü SCN sinyali subparaventriküler alan üzerinden dorsomedyal nükleusa:
Uyku uyanıklık, beslenme, lokomotor aktivite ve kortikosteroid salınımı
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Saper 2013
Suprakiazmatik nükleus: Sirkadiyen pacemaker
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Konturek ve ark 2007
Uykunun nörobiyolojisi
• Uyku ve uyanıklığı düzenleyen
nöral sistemler
• Asendan retiküler aktive edici sistem
• Tüberomamiller nükleus
• Ventral tegmental alan
• Oreksin (hipokretin) nöronları
• Ventrolateral preoptik alan
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Uyku ve uyanıklık ile ilişkili
nörotransmitterler
• Asetilkolin ● Glutamat
• Histamin ● GABA
• Oreksin ● Galanin
• Noradrenalin ● Melatonin
• Serotonin ● Adenozin
• Dopamin
• Melatonin konsantre edici hormon (MKH)
Uyku ve uyanıklığı düzenleyen nörotransmitter ve nöropeptidler
Nörotransmitter Uyku Uyanıklık
Adenozin X
GABA X
Galanin X
Glisin X
Melatonin X
Asetilkolin X
Dopamin X
Glutamat X
Histamin X
Norepinefrin X
Oreksin 1 ve 2 X
Serotonin X Lu ve Zee 2010, Zee 2010
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Bebek ve çocuklarda uyku
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
5 yaşında erişkinlerdekine benzer gece uykusu
Yeni doğan 16-17 saat /24 saatte uyku 7-8 uyku periyodu
3 ay Uykunun geceye kayması
1 yaş Gündüz 1-2 kez uyku epizodu
2 yaş 13-14 saat/24 saatte uyku
5 yaş 12 saat/24 saatte uyku
Bebek ve çocuklarda uyku
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Bebeklikten erişkinliğe uyku yapısı
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Yenidoğanda aktif uyku (REM) ve sessiz uyku (NREM) farkları
Aktif uyku (REM) Sessiz uyku (NREM)
Emme hareketleri Çok daha az hareket
Yüz buruşturma Kas tonusunda hafif artış
Gülümseme Düzenli ve monoton solunum
Hafif ses çıkarma
Tremor
Aralıklı atetoid ekstremite hareketleri
Düzensiz solunum ve kas hareketleri
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Aktif uyku ve sessiz uyku dönemleri ayırt edilemediğinde…
Doğumdan 3. aya uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Yenidoğanda uyku REM ile, 3. aydan itibaren de NREM ile başlar İlk 12 hafta SSS reorganizasyonu
için son derece önemli
NREM uyku oranın artması nöral şebekelerin ve nörokimyasal matürasyondaki karmaşıklığın artması paralellik göstermekte…
Doğumdan 3. aya uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
8-12 haftada delta aktivitesi görülmeye başlar NREM traseleri 3 ayrı evreye farklılaşmaya başlar
3. ayda NREM uykusu REM uykusunun 2 katına ulaşıyor (Daha matür elektrofizyolojik süreç)
NREM / REM uyku oranı zaman zaman SSS matürasyon göstergesi olarak kabul edilmekte
3-12. ayda uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
2-6. aylarda uyku süresi giderek azalır
Sabah saatleri ve öğleden sonra uyanıklık süreleri artar
2. aydan itibaren sirkadiyen ritim belirmeye başlar,
6. ayda sabitleşir
2-5. yaşlarda uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Yaklaşık 10 saatlik uzun gece uykuları başlar ve gelişir
İlk 2 yıldaki gündüz uykuları giderek ortadan kalkar
Gece boyunca ortaya çıkan REM periyodları sabaha doğru daha uzun olur
NREM+REM döngü süreleri 2-3. yaşlarda 60 dk. iken 4-5. yaşlarda 90 dk. kadar artar
5-10. yaşlarda uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Araştırma, deneme/yanılma, hata yapma, nedensellik ilişkisi kurma çabaları
Uyku yapısında erişkinliktekine benzer değişiklik
Gündüz uykusu var ise fizyolojik sayılmamalı araştırılmalı
Ergenlik döneminde uyku yapısında değişiklikler
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
Fiziksel değişim, Sosyal değişim ve yeni roller
Uykuya ayrılan zamanın azalması
Gündüz aşırı uykululuk
Hafta sonu ve tatillerde tamamlayıcı uyku
Sirkadiyen ritm kaymaları: Gecikmiş tip
Uykunun beyin matürasyonuna etkisi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• 5-18 yaş grubunda 290 çocuk ve ergen üzerinde fMRG çalışması Uyku süresi ile bilateral hipokampal gri madde hacmi arasında olumlu ilişki Tarokh ve ark 2016
• Çocuk ve ergenlerde uyku EEG’sinde kayıtlanan uyku iğciklerinin amplitüd ve yoğunluğu ile IQ arasında
olumlu ilişki Hoedlmoser ve ark 2014, Geiger ve ark 2012, Geiger 2011, Bodizs ve ark 2014
• Genç ergenlerde iki yıllık takip çalışmasında uyku iğcikleri ile bilişsel performans arasında olumlu ilişki Bu sonuç uyku iğcikleri talamokortikal şebekelerden kaynakladığı ve bilişsel işlevleri destekleyen şebeke entegrasyonu ve kortikal işlevsellik önemli bilgileri taşıma olasılıkları nedeni ile önemsenmekte Tarokh ve ark 2014
Okul başlama saatleri
Kişisel diğer aktiviteler (Spor vs)
Teknoloji Değiştirilebilir Dış Etkenler
Zamanlama Gereksinimler
Ergendeki gelişimsel kaymalar
Uyku davranışı
Uyku fizyolojisi
Gri madde Uyku iğcikleri
Sirkadiyen ritimler
Yavaş dalgalar
Beyaz madde
Uyku baskısı
Entellektüel yetenekler Emosyon düzenlenmesi Risk alma ve zarar görme
Öğrenme ve bellek Ödül ve güdülenme
GELİŞİMSEL SONUÇLAR
Tarokh ve ark 2016 (Değiştirilerek)
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Yavaş dalga uykusunda (N3 uykusu, delta uykusu) azalma
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Ergenlerde kortikal gri madde hızla azalıyor; hızlanma erişkinlikte daha kademeli ve stabil bir şekilde ilerliyor Giedd 2004, Jernigan ve ark 1991, Sowell ve ark 2002, Steen ve ark 1997
• Kortikal gri madde azalması dorsal parietal korteks alanlarda başlamakta, sonra frontal alanlara yayılmakta
• Ergenlik döneminin sonunda dorsolateral prefrontal kortekste gerçekleşmekte Gogtay ve ark 2004
• Gri madde azalması sinaptik budanmayı yansıtmakta Feinberg ve Campbell 2010
Colrain ve Baker 2011
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Yavaş dalga uykusunda (N3 uykusu, delta uykusu) azalma
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Buna karşılık nöron myelinizasyonu açıklayan beyaz madde miktarı artmakta
• Myelinizasyon beyinde inferiordan superiora; posteriordan anteriora doğru
gerçekleşmekte
Ergenlerde görülen yavaş dalga uykusundaki azalmanın normal beyin gelişimi için temel sayılan dendritik budanmayı temsil eden
normal, programlı bir matürasyon süreci olduğu varsayılmakta
Colrain ve Baker 2011
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Uyku davranışının değişmesi
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Gece daha geç yatma
• Sirkadiyen ritimde gecikme
• Gece aktivitelerini tercih etme
• Yatma alışkanlıkları kültür ve coğrafyaya göre değişmekte
• 20 yaşın sonunda tekrar sabahçıllığa geri dönme
Colrain ve Baker 2011, Roenneberg ve ark 2004
20 yaşında sabahçıllığa geri dönüş ergenliğin bitişi için bir belirleyici olarak önerilmekte
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Sirkadiyen ritimde gecikme
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Ergenliğin ilk dönemlerinde geç dönemlere göre melatonin üretiminde gecikme
Carskadon ve ark 1997
• Melatonin ergenlerde çocuk ve erişkinlerde olduğunda 3 saat kadar daha geç üretilmeye
başlıyor
• Bu nedenle geç uyuyorlar, sabah erken kalktıklarında melatonin üretiminde görevli
serotonin N-asetiltransferaz (SNAT) halen aktiftir
• Melatonin üretimi devam ettiği için geç uyanırlar
Harper 2014
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Sirkadiyen ritimde gecikme
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Ergenlerde tipik olarak 9 saat uyku/24 saat gerekmekte
• Geç yatmalar ve okul için erken kalkmalar ortalama 7 saat uyunmasına neden olmakta
• Gündüz uykulu oldukları için dikkat ve öğrenme olumsuz etkilenmekte
Harper 2014, Hoffman 2014, National Sleep Foundation 2014
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Sirkadiyen ritimde gecikme
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Minneapolis Devlet Okul Bölgesinde ders başlama saatleri 7.15’ten 8.40’a alınınca
• Öğrenciler için haftada ortalama 5 saat daha fazla uyuma olanağı
• Ders katılımın artması
• Gün içi zindeliğin artışı
• Depresyon oranlarında azalma
Harper 2014, Hoffman 2014, National Sleep Foundation 2014
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Sirkadiyen ritimde gecikme
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Kentucky’de derslerin geç başlaması kararı ile
• Ergenlerin kullandığı araç kazalarında iki yılda %17 azalma
Harper 2014, Hoffman 2014, National Sleep Foundation 2014
Ergenlerin uyku yapısındaki temel değişiklikler: Sirkadiyen ritimde gecikme
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Ders saatlerinin daha erken başlamasının olanaklı olmadığı durumlarda
• Gece yapay ışığa maruziyetin kaldırılması ya da en aza indirilmesi
Telefon, bilgisayar vs gibi cihazlardan gelen ışık SNAT’ın yıkımını engellemekte ve sonuçta melatonin
üretimi bozulmakta
• Olağan sirkadiyen saati bozduğu için hafta sonları ve tatillerde geç saatlere kadar uyuma mümkün
olduğunca engellenmeli
Harper 2014, Hoffman 2014, National Sleep Foundation 2014
Ergenlikte yetersiz uykunun sonuçları
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
• Okul verimliliğinde düşme
• Kilo alma / Obezite
• Kısa uyku ve obezite ilişkisi ile ilişkili çalışma sonuçları
• Alkol, tütün ve diğer maddelerin kullanımında artış
• Uykulu araç kullanmaya ilişkin kazalar
Colrain ve Baker 2011
• Uyku, Uyku, fizyolojisi ve nörobiyolojisi ile oldukça karmaşık bir süreç
• Psikiyatrik uygulamada önemsenmesi gereken temel belirti
• Ruhsal bozuklukların nörobiyolojisi uyku düzenekleri ile yakından ilişkili
• Tedavide kullandığımız hemen hemen tüm ilaçlar doğrudan ya da dolaylı olarak uyku düzeneklerini etkilemekte
Sonuç
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
21. Ergen Günleri 1-3 Aralık 2016
TEŞEKKÜRLER