NORMAL UYKU

Doç. Dr. Ahmet URSAVAŞUludağ Üniversitesi Tıp FakültesiGöğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Uyku nedir ?

karşı konulmaz cazibe…

vakit kaybı…!

dünyanın en güzel, en dinlendirici, en huzurlu anı... hayatımda belki de en çok özlediğim şeylerden biri....

insanı şarj ediyor

gün içinde öğrenilen şeylerden unutulmasıgerekenlerle, yüzleşilmesi gerekenlerin sahne aldığısüreçtir

Uyku Nedir ?

Uyku organizmanın çevreyle iletişiminin değişik şiddette uyaranlar ile geri döndürülebilir geçici kısmi periyodik olarak kaybolması

Uyku

Oluşum mekanizması ?Fonksiyonları ?Normal uykunun özellikleri ?Hipokrat

“vücudun iç organlarını sıcak tutmak amacıyla, kanın vücudun derinliklerine yönelmesi, kanın beyinden uzaklaşması ile uyku ortaya çıkar”

Aristo“alınan gıdalar ısıya dönüşerek uykuya yol açar”

Uyku

1907 Legendre ve Pieron, Uyku deprivasyonunda tutulan (uyumasıengellenen) köpeklerden alınan serumun, uykusu olmayan köpeklerde uykuyu indüklediğini göstermişlerdir.

İlk defa, aktif olarak uykuyu indükleyen endojen bir uyku faktörü düşüncesi ortaya atılmıştır

Uyku - Uyanıklık

Uyku ve uyanıklığın regülasyonuhomeostatik proçes (proçes S) sirkadiyen ritim (proçes C)

Proçes Skanda bulunan ve uykuyu arttıran, peptid yapısında olduğu düşünülen bir maddedir.

Proçes CSirkadiyen ritim memelilerde hipotalamusun anteriorundakisuprakiazmatik nükleus tarafından düzenlenir. serotonin, GABA, substans P ve glutamat

Sirkadiyen Ritm

Uykunun yapısı

Uyku kendi içinde belirli bir düzeni olan etkin, aktif ve değişken bir süreçtirREM (rapid eye movement)

Hızlı göz hareketleriNonREM

Evre 1Evre 2Evre 3

Uykunun yapısı

Uyku süresiYatakta kalınan sürede uyanıklıkların tümüçıkarıldıktan sonra kalan net uyku süresidir

Uyku EtkinliğiNet uyku süresinin, yatakta kalınan süreye oranıdır. En az %60 olması gereklidir

Uyku latansıUyumak için yatağa yatılması ile uykunun başlaması arasında geçen süredir. Normalde 10-30 dak.

Uykunun yapısı

REM latansıUykuya daldıktan sonra ilk REM dönemi ortaya çıkana kadar geçen süredir REM latansı yaklaşık 90 dakika

Yaklaşık 90-120 dakikalık aralar ile gece boyunca toplam 3-5 REM oluşurGecenin ilk yarısında NREM, ikinci yarısında ise REM yoğunluğu daha fazladır

Uyku Hipnogram

-Uyku latansı

REM latansı

Uyku Evreleri

Uyku evrelerinin ayırt edilmesi içinBeyin dalgalarının

EEG (Elektroensefalografi) Göz hareketlerinin

EOG(Elektrookülografi) kas tonusunun kaydı

EMG(Elektromyografi)

Uyku Evreleri- EEG

Alfa dalgalarıVertex keskin dalgalarıUyku iğciği (Spindle)K kompleksiDelta dalgaları

Frekans Hertz ile ifade edilir: Hertz: Saniyedeki tekrar sayısıAmplütüd ise dalganın yüksekliğini ifade eder (µV)

Uyku EEG- Alfa dalgaları

Uyanıklık durumunda ortaya çıkan 8-13 hertz dalgalardır

Gözler kapalı, sakin uyanıklıkGözler açıldığında daha sık tekrarlı düzensiz beta dalgaları saptanır

Uyku EEG-Düşük amplütüd karışık frekans

Düşük amplitüd, özellikle 4-7 hertz aktiviteNREM evre 1’de görülür

Verteks keskin dalgalar (V dalgalar)

Zemin aktivitesinden ayırt edilebilen ve maksimum merkez bölgede olan <0.5 saniye süreli keskin konturlu dalgalarNREM evre 1’de görülür

Uyku EEG- Spindle(Uyku iğciği)

En az 0,5 saniye süren, 12-14 hertzNREM evre 2’de görülür

Uyku EEG- K kompleksi

En az 0,5 saniye süreli, Yüksek amplütüdlü, arkasından pozitif komponentigelen, keskin negatif bir dalgadır NREM evre 2’de görülürSensoriyal uyaranlara karşı beynin yanıtı olduğu düşünülmektedir.

Uyku EEG- Delta dalgaları

Frontal bölgelerden ölçülen dalgaların frekansı 0.5 Hz-2 Hz ve zirveden zirveye amplitud >75 µV’dir. NREM evre 3’de görülür

Uyku Evreleri- EOG

SEMYavaş göz hareketleri

REMHızlı göz hareketleri

Uyku EOG- Göz hareketleri

Yavaş göz hareketleri (SEM)Genellikle >500 msn süren ilk defleksiyonu olan konjuge, oldukça düzenli, sinüzoidal göz hareketleriNREM Evre I-II nadiren III

Uyku EOG- Göz hareketleri

Hızlı göz hareketleri (REM)Konjuge, düzensiz, genellikle <500msn süren ilk defleksiyonu olan keskin zirveli göz hareketleri.Uyanıklık ve REM

Uyku Çene EMG

Uyku Evreleri

Atoni veya kaydın en düşük tonusu

REMDüşük ampl. karışık frekans

REM

Tonus belirgin azalırYokDelta (>%20)NREM 3

Tonus azalırYok veyaSEM

Spindle- K kompleksi

NREM 2

Tonus minimal azalırSEMDüşük ampl. karışık frekans

NREM 1

TonikGöz kırpmaREM

AlfaUyanıklık

EMGEOGEEGEvre

Uyanıklık

NREM- Evre 1

NREM- Evre 2

NREM- Evre 3

REM

REM’de uyanıklığa benzer EEG, ancak EMG’de atoni olup paradoks uyku denir.

REM’de rüya sırasında hareketi engeller

Normal uykunun evrelere dağılımı

NREM evre 1 ve 2 yüzeyel uyku uyku uyanıklık geçiş dönemikolaylıkla uyandırılabilir

NREM evre 3 yavaş dalga uykusu veya derin uyku

uyandırılması zordur

REM dönemi (paradoks uyku) kaslarda tam bir atoni hali EEG aktivitesi yüzeyel evre 1 uykusu ile benzerlik gösterir

20-25REM

20-25NREM 3

45-55NREM 2

2-5NREM 1

%Evre

Uykunun İşlevleri

Hayvanlarda total uyku deprivasyonudeneylerinde;

başlangıçta adrenerjik sistemde aktivasyon, psikomotor alanda uyarılmışlık artışınormal gıda alımına rağmen kilo kaybı olmakta, 6-7 hafta sonra nedeni açıklanamayan ölümler ortaya çıkmaktadır.

Uyku deprivasyonu

Yenidoğan ratlara 14 gün süre ile total uyku deprivasyonuUykusuz bırakılan ratlarda,

Kilo alımının anlamlıdüzeyde az veÖğrenme-hafıza yetilerinin anlamlı derecede kötüolduğu saptanmıştır

Jiang F, et al. Zhongguo Dang Dai Er Ke Za Zhi.2009; 11: 128-32.

Uykunun İşlevleri

İnsanlar üzerinde bir gönüllüde yapılan en uzun uykusuzluk deneyi

11. günde deneğin gerçekle ilişkisinin kopması ve psikoz benzeri bir tablo oluşması üzerine sonlandırılmıştır

Uyku Deprivasyonu

Sporcularda yapılan bir çalışmaBir gecelik uyku deprivasyonu uygulanmışSpirometrik ölçümler etkilenmediği haldeMaksimal oksijen tüketiminde ve egzersiz kapasitesinde anlamlı düşme saptanmış

Ozboy A, Kaygısız Z. Acta Physiol Hung. 2009; 96: 29-36

Derin uykunun işlevleri

Derin uyku da growth hormon salınımında artış ile protein sentezi artarmetabolizma yavaşlarkardiyovasküler sistem ve solunum sistemindeki fizyolojik parametrelerde azalma

Erişkinlerde bedensel dinlenmeyi, hücre yenilenmesini ve organizmanın onarımını sağlar.

Çocuklarda büyüme sürecinde önemli rol oynadığı düşünülmektedir.

REM uykusunun işlevleri

Rüyaların %80’i REM döneminde görülmektedir. Hayvan deneylerinde,

yeni bir işlevi öğrenen hayvanlarda REM deprivasyonuyapıldığında, öğrenmenin bozulduğu gösterilmiştir.

Yoğun öğrenme dönümlerinde uykudaki REM oranının artar. Deneklerin öğrenme dönemlerinin ardından uykusuz bırakılmaları durumunda, ertesi gün öğrendiklerinin çok azını hatırladıkları saptanmıştır.

Tüm bunlar REM uykusunun hafıza ve öğrenme sürecinde rol oynadığını düşündürmektedir

Normal uyku süresi

Normal süre 4-11 saatGenetik faktörler

Tek yumurta ikizlerinin uyku süresi eşittirToplumun

6-8 saat uyku (%75)8 saat üzerinde (%15)6 saatin altında (%10)

Kısa uyuyanlar ile uzun uyuyanların NREM 3 ve REM süreleri eşittirFarklı olan ise NREM 1-2 dir.

Normal uyuma saatleri

Akşam tipleriGece çok geç saatlerde yatıp, sabah geçuyanmak

Sabah tipleriGece erken yatıp sabah erken kalkmak

Genetik özellikler ?

Yaşın uykuya etkisiYenidoğanda uyku

Günlük 16-18 saatPolifazikREM süresi çok uzun (%50)

Bebeklik ve çocukluk dönemi

3 aylıktan itibaren gece uyanmalar azalır, 6 aylık iken günlük 12 saat Giderek bifazik ve okul çağında monofazik

Yaşlılarda uyku

Yaşlılıkta uyku süresi azalırUyku evrelerinin dağılımında

Yüzeyel uyku (NREM 1-2 artar)Derin uyku (NREM 3) ve REM ise azalır

Uyku süresi- ObeziteGecelik uyku süresi 7 saaten kısa olanlarda obeziteriskinin yüksek olduğu saptanmıştır

Olası mekanizmaFizyopatolojik mekanizması tam belli değilGhrelin ve leptin hormonları ?Kısa uyku süresinin ghrelin düzeyi artışı ve leptin azalmasıile obezite oluşturabilir

Günümüzdeki obezite epidemisi kısa uyku süresi ile ilişkili olabilir mi ?

Knutson KL, Van Cauter E. Associations between sleep loss and increased riskof obesity and diabetes. Ann. NY Acad Sci. 2008;1129:287-304.

Spiegel K, Leproult R, L'Hermite-Balerioux M, et al.. J Clin Endocrinol Metab.2004;89(11):5762-5771.

Uyku süresi- CVS hastalık riski

Uyku süresi kısa olanlarda kardiyovaskülerhastalık riski anlamlı düzeyde yüksektir

Ateroskleroz artık sistemik inflamatuar bir hastalık olarak kabul ediliyorİnflamatuar belirteçlerin kısa uyku süresi ile ilişkili olduğuda gösterilmiştir

Workshop report. Behav Sleep Med. 2007;5(2):83-7

van Leeuwen WM, et al. PLoS ONE. 2009;4(2):e4589

Uyku immün sistem

Yetersiz uyku süresinin immün sistem fonksiyonlarını bozabileceği bildirilmiştirSerotonin gibi uyku ile ilişkili nörokimyasallarile IL-1 gibi beyinden çıkan immün sinyaller arasında etkileşim ??? Enfeksiyonlar sırasında uyku mimarisi ne şekilde değişir ?

Imeri L, Opp MR. Nat Rev Neurosci. 2009;10: 199-210.

Sonuç

Tüm sistemler üzerine etkili aktif ve değişken bir süreçtir

Sağlıklı bir yaşamın olmazsa olmazlarındandır