Embed Size (px)
Citation preview
1
eLIBROUZINO 7
La infanoj kutimis babili, an-taû ol ili enliti¸is. Ili sidi¸issur la lar¸a forno kaj rakon-tis, kio ajn venis en ilian ka-pon. Tra la malklaraj fenes-troj rigardis en la çambron lavespera krepusko per okulojplenaj de son¸oj, el çiuj angu-loj levi¸is supren silentaj om-broj kaj kunportis mirindajnfabelojn. Uzino 7
I N K O
eLIBRO
2
eLIBROUZINO 7
UZINO 7Legolibro kun originalakaj tradukita beletroRedaktis Franko Luin
eLIBRO
Aran¸is: Franko Luin
ISBN [email protected]://www.omnibus.se/inko JUNIO 2003
3
eLIBROUZINO 7
Enhavo
Pri Uzino 4
Infanoj kaj olduloj (Ivan Cankar) 5
Çu ekzistas an¸eloj? (6) (John Einar Åberg) 10
La tri malaltaj mesoj (Alphonse Daudet) 27
La ¸ibulo (Gertrud Lilja) 40
Katarino kaj Katjo (Ferenc Herczeg) 49
La fontano de juneco (Nathaniel Hawthorne) 58
La knabineto kaj la karbo (Ferenc Szilágyi) 73
La maljuna pomarbo (Mi‰ko Kranjec) 82
La aglino (Fredrika Bremer) 91
La kverka visko (Hégésippe Moreau) 95
4
eLIBROUZINO 7
Pri Uzino
Uzino estas legolibro kun variaj prozaj beletraj tekstoj,originalaj kaj tradukitaj. Kiel oni povas diveni el la nomo,ofte povas temi pri tekstoj daûre prilaborataj, çapitroj eltradukataj romanoj, unuopaj noveloj, pli-malpli pretajskizoj. Iujn oni povas trovi en alia formo en la interreto,aliaj aperas çi tie por la unua fojo. Ankaû tekstoj jamaperintaj en disaj gazetoj, sed malmulte konataj, povastrovi lokon en Uzino.
Çiu Uzino estos minimume 100-pa¸a. Aûtoroj, kiuj ha-vas ion publikigindan povas sendi sian verk(er)on [email protected].
Oni povas uzi çi tiun interretan medion por veki laintereson de la legontoj, prezentante rakonton, novelon aûçapitron el originala aû tradukata romano, kies publikigokuÿas en la fora estonteco.
Franko Luin
5
eLIBROUZINO 7
Infanoj kaj olduloj
La infanoj kutimis babili, antaû ol ili enliti¸is. Ilisidi¸is sur la lar¸a forno kaj rakontis, kio ajn venis
en ilian kapon. Tra la malklaraj fenestroj rigardis en laçambron la vespera krepusko per okuloj plenaj da son-¸oj, el çiuj anguloj levi¸is supren silentaj ombroj kajkunportis mirindajn fabelojn.
Ili rakontis, kio ajn venis en ilian kapon, sed en la ka-pon venis nur belaj rakontoj, kunplektitaj el suno kajvarmo, el amo kaj espero. La tuta estonteco estis unusola longa kaj hela festotago; inter kristnasko kaj paskone estis cindra merkredo. Ie tie malantaû bunta kovrilola tuta vivo treme kaj flagre fluas el lumo en lumon. Lavortoj estis duonkompreneblaj flustroj; neniu rakontohavis komencon nek klaran aspekton, neniu fabelofinon; kelkfoje çiuj kvar infanoj parolis samtempe kajneniu ¸enis la alian; çiuj rigardis ekstaze en tiun belegançiellumon, kaj tie estis laûta kaj vera çiu vorto, çiu ra-konto havis vivan kaj helan aspekton, çiu fabelo mirin-dan finon.
6
eLIBROUZINO 7
La infanoj tiel similis unu la alian, ke en la krepuskone rimarkeblis diferenco inter la viza¸o de la plej juna,la kvarjara Tonçjo, kaj la viza¸o de la dekjara Lonjo, laplej a¸a el ili. Ili çiuj havis malgrasajn vangojn kaj gran-dajn, plene malfermitajn okulojn, revantaj internen kajen la malproksimon.
Tiun vesperon io nekonata, el fremdaj lokoj, perfor-te enmiksis sin en la çielan lumon, batis senkompate enfestotagojn, rakontojn kaj fabelojn. Poÿtaîo informis, kela patro ”falis” en Italio. ”Li falis.” Io nekonata, nova,fremda, tute nekomprenebla venis antaû ilin, staris tiealte kaj lar¸e, sed havis nek viza¸on, nek okulojn, nekbuÿon. ¯i ne apartenis al io; ne al la laûta vivo antaû lapre¸ejo kaj la strato, ne al la varma krepusko sur la for-no, ankaû ne al la fabeloj. Ne estis io gaja, sed ankaû neio speciale malgaja; çar ¸i estis senviva, ¸i nek havis oku-lojn, tiel ke ¸i povus per rigardo malkovri kial kaj de kie,nek buÿon, tiel ke ¸i per vortoj rakontus. La penso sta-ris kompatinda kaj timema antaû tiu grandega fantomo,kiel antaû grandega nigra muro, kaj ne povis iri ien. ¯iproksimi¸is al la muro, tie ekgapis kaj silenti¸is.
”Kiam li nun revenos?” penseme demandis Tonçjo.Lonjo rapide rigardis lin kolere:”Kiel li revenu, se li falis?”Çiuj silentis, çiuj kvar staris antaû la grandega nigra
muro kaj ne vidis trans ¸in.
7
eLIBROUZINO 7
”Ankaû mi iros al milito!” subite aûdigis sin la sepja-ra Mateo, kiel se li rapidmane kaptus veran penson kajçion, kio estis direnda.
”Vi estas tro malgranda!” per profunda voço admonislin Tonçjo, kvarjara, kiu ankoraû uzis jupeton.
Milka, la plej malgranda kaj malsaneta el çiuj, volvi-ta en trograndan patrinan tukon, tiel ke ÿi similis al vo-ja¸fasko, petis per silenta, mola voçeto, kiel de ie subombro:
”Kia estas milito, tion rakontu, Mateo . . . rakontondiru!”
Mateo klarigis:”Milito estas tia, ke homoj buças unu la alian per
trançiloj, hakas per sabroj kaj pafas per pafiloj. Ju pli daili oni buças kaj dishakas, des pli bone, neniu ion diras;çar tiel devas esti. Tio estas milito.”
”Sed kial ili buças kaj dishakas unu la alian?” deman-dis Milka, la kompatindulino.
”Por la imperiestro!” diris Mateo kaj ili eksilentis. Enla malproksimo aperis antaû iliaj fermitaj okuloj io gran-dioza, lumigita de brila aûreolo. Ili ne movi¸is, la spiroapenaû kura¸is eliri el la buÿo; kiel en pre¸ejo dum lagranda beno.
Poste Mateo denove eksvingis la rapidan manon kajkaptis sian penson, eble nur pro tio, ke li flankenmovula silenton, kiu kuÿis malhele super ili.
8
eLIBROUZINO 7
”Ankaû mi iros al milito . . . mi iros kontraû la mala-mikon!”
”Kia estas la malamiko . . . çu li havas kornojn?” subitedemandis la febla voçeto de Milka.
”Kompreneble li havas . . . kiel li cetere estus malami-ko?” serioze kaj preskaû kolere certigis Tonçjo.
Ankaû Mateo mem ne konis la ¸ustan respondon.”Mi kredas, ke li ne havas!” li diris malrapide, sed la
vorto halti¸is survoje.”Kiel li havu kornojn . . . li estas homo kiel ni!” aûdi-
gis sin nevole Lonjo; poste ÿi iom pripensis kaj aldonis:”Sed animon li ne havas!”
Post longa pripensado Tonçjo demandis:”Kiel estas, se homo falas en milito . . . tiel surdorsen?”
Li montris, kiel homo falas surdorsen.”Oni mortigas lin . . . ¸ismorte!” trankvile klarigis Ma-
teo.”Patro promesis, ke li kunportos al mi pafilon!””Kiel li kunportu, se li falis!” abrupte riproçis lin Lon-
jo.”Kaj çu oni mortigis lin . . . ¸ismorte?””¯ismorte!”Ok junaj, plene malfermita okuloj silente kaj timeme
gapis en la krepuskon . . . gapis en ion nekompreneblan.¯uste tiam la geavoj sidis sur benko antaû la domo. La
lasta vespera lumo brilis malantaû la malhela foliaro en
9
eLIBROUZINO 7
la ¸ardeno. Estis silenta vespero; nur el la stalo aûdi¸islonga, jam raûka ploro; verÿajne la juna patrino, irintaman¸igi la brutaron.
La du geolduloj sidis profunde klinitaj, dense unuapud la alia kaj tenis la manojn, kiel jam delonge ne; ilirigardis en la vesperan çielru¸on per senlarmaj okulojkaj diris eç ne vorton. —
Ivan CankarEl la slovena tradukis Franko Luin
10
eLIBROUZINO 7
Çu ekzistas an¸eloj? (6)
Bedaûrinde pli da prezentadokaj krome mallonga vizito al la socia supro
La posta tago ne estis malpli okazoriça.¯i komenci¸is per mirinda mateno, opiniis Hag-
son. Kantis ene de li survoje al la laboro, li levi¸is liber-vole en la aûtobuso kaj lasis sidlokon al delonge gravedavirino, li elsaltis kelkajn haltejojn pli frue por promenitra la havenparko kaj ¸ui ¸ian verdon. Ne restis iu do-loro en la kruroj post la hieraûa laciga promenado. Se lisentis ion, tio limi¸is al laceco de la lango kaj maltran-kvilo en la stomakregiono, eble li devos kaûri¸i. Sed an-koraû ne ur¸is.
La tutan tempon pluvis kvazaû per siteloj; li ne rimar-kis tion. Li ¸uis la nove lavitan verdon, la kolombojn,kiuj ekzercis rondflugadon en perlbrilaj aroj super lakanalo en strikta formacio; nekonscie li imitis la gestonde unu el la plej konataj statuoj de la urbo, gesto, kiun
11
eLIBROUZINO 7
la kolomboj komprenas en sia maniero. Tamen neniuobservis tion.
Eble estis pli bone tiel.Li estis surprizita, ke nur li ¸ojas pri la raveco de la
mateno, çiuj aliaj kuregis, tuj kiam ili venis sur la stra-ton, kaj li aûdis multajn blasfemojn pri la pluvo, kiu ape-ris ¸uste kiam la homoj devis iri laborejen. Li malfacilekomprenis tion.
—Çielo, kiel malseka vi estas, diris Unua, kiam li en-ÿmacis. Çu vi banis vin kun vestaîoj?
—Hodiaû mi sola ¸uis la belecon de la naturo, Hagsonklarigis emfaze. Li volis pludonaci iom da sia interna¸ojo.
—Kisu min!Ne estis malbone intencite, sed tio reestablis kontak-
ton inter Hagson kaj la realo. Li bedaûris çiujn, kiuj nesentas same kiel vi, sed tio estis ilia afero.
—Kio nova, li demandis sen¸ene, alio ol ke pluvasiomete?
Unua deziris diri ion.—Mi aûdis en la urbo hieraû de absolute findinda
fonto, ke Huss ricevos dek ses.—Kion vi diras? ekkriis Hagson. Neeble!—Eble, diris Clemens amare, çio estas ebla.
12
eLIBROUZINO 7
—Vidu, vidu, tiel estas. Lans skuis la kapon, li ne vo-lis diri, de kiu li aûdis tion, sed devenis de fonto proksi-ma al Stenman.
—Pri Stenman, li aldonis, li telefonis al mi hieraû kajdemandis, kia estas Froman. Kion vi opinias?
Hagson havis respondon çemane. Unua diris pri çiujunulo, ke li estas ¸entila kaj afabla. Pri la junularo lidiris, ke ¸i estas terura.
—Li estas ¸entila kaj afabla! Hagson diris rapide.Unua kontente ridetis.—Ekzakte tio, kion mi diris al Stenman. Stenman an-
kaû demandis, çu li estas aroganta, sed tiam mi diris,tute ne, li ne estas pli aroganta ol la nuntempa junula-ro. Hm, diris Stenman, mi observas lin konstante.
Fraûlino Günter ne similis sin mem çi matene. La haû-to estis pala, la okuloj aspektis kiel du fendetoj kaj la ira-do estis iaspeca tangotranco. Ÿi eç ne havis tempon porÿminki sin. Neniam ÿi tiel malfavore montris sian belanflankon.
Nun aû neniam, pensis Hagson.—Bonan matenon, fraûlino Günter, li diris en sia plej
bonmaniera tono kaj klinis sin profunde, mi kredas, kehodiaû fraûlino Günter estas pli bela ol iam.
13
eLIBROUZINO 7
Li neniam kredis, ke ÿi subite haltos, ru¸i¸os kaj sur-metos mirinde belan rideton, profunde klini¸os kaj na-ture kaj ¸entile diros:
—Koran dankon, sinjoro Hagson, tiel belega kompli-mento!
Ÿi ensorçis lin per sia spontanea ¸ojo, li sekigis larmonen la okulo kaj pensis: Vidu, vidu, oni çion kapablas!
Ÿi ricevis dumvivan amikon en li.Lia ¸entileco estis sukcesa kaj li daûrigis aûtomate, ¸is
kiam li rimarkis, ke oni ne povas konduti bonmanierekiom ajn longe, ekzistas limoj ankaû por tio. Tion li ri-markis tre baldaû.
Lia kvara aû kvina viktimo estis fraûlino Logren elkambiokontantigo, ¸isosta virgulino ek de la naski¸o.Lar¸a, komanda kaj kolerema, ÿi venis laûlar¸e kiel ÿar¸-aûto, pli terure ol kambia protesto, hororo de çiuj raj-dantoj de la apokalipso.
Tute strange ÿi akceptis lian ”Bonan matenon, beluli-no” kaj respondis çiam ¸entile ”Bonan matenon, Hag-son.”
Nun li diris:—Bonan matenon, fraûlino Logren, çiam same gaja
kaj bela!
14
eLIBROUZINO 7
Ÿi vere ne klinsalutis. Ÿi bremsis abrupte, blekis, tiel kedu mevoj ricevis apopleksion kaj falis en la havenka-nalon.
—Hontu, ulo!Li faris ankoraû kelkajn senfortajn provojn, sed la re-
zulto estis katastrofa. Çiuj siblis kolere, ankaû la belaj.Li ne komprenis tion.En la plej kvieta tempo de la antaûtagmezo, inter dek
minutoj post la naûa kaj la naûa kaj duono, Hagson ri-markis, ke li estas tramalseka. Baldaû poste li komencisfrostotremi.
Nu, tio estis bela. Unu el liaj plej agrablaj okupoj enla somero estis studi la knabinojn sur la pla¸oj. Por lia-speca viro tio estis fruktodona plezuro kaj somera mal-varmumo tial estis damne serioza afero. Neniu arbustoaû klifo povas kaÿi ternantan aû snufantan viron. Kioestis farenda devas esti farota tuj.
Li rapide elserçis Unuan, klarigis, ke li estas tramalse-ka, ke li ekmalvarmumi¸as kaj ke li devas iri hejmen kajsurmeti ion sekan.
Unua rigardis super la okulvitroj.—Çu vi estas malseka? li demandis. Kie tio okazis?—Çit, ne amuzi¸u, çi tio povas malfunkciigi vian tutan
libertempan liston!Unua fari¸is singarda. La kuglo trafis la celon.—Kiom tio daûros? li demandis.
15
eLIBROUZINO 7
—Dependas! Se mi promenas, daûros du horojn, semi veturas aûtobuson, mia destino estas en la manoj dedio. Povas daûri unu horon, povas daûri tri. Alie . . .
Unua pripensis, komencante çe Alie . . . Li kaj Hagsonkutimis eltrovi praktikajn solvojn. Hodiaû estis kunsidode la estraro. Oni tial sciis, kie estos la direktoroj kaj laaûto.
—Çu vi povus komplezi kaj lavi la aûton, li diris postpripenso. Mi sendos tien Froman intertempe!
—Bonege, çefo, diris Hagson. La ÿafaro estas kalkuli-ta! Li forkuris sagorapide por ne doni al Unua ebleconÿan¸i sin kaj revenis jam antaû la deka kaj duono, ensekaj vestaîoj kaj kun fortigita memfido. Dudek minu-tojn post la deka montris la horlo¸o en la granda bank-halo, iris glate. Sed Marcus jam estis pasinta.
En la vestiblo atendis lin unu el la grandaj surprizoj delia vivo. Tie staris Froman kaj parolis amike kun Marcus.
Marcus estis akurata çi tiun tagon, kiel çiujn aliajn ta-gojn. Li aspektis meditema kaj tiuj, kiuj sciis, kiu li estas,ofte imagis, ke li cerbumadas pri milionnegocoj. Sed lidevis pensi pri pli gravaj aferoj. Negocoj, same çu temispri simpla ÿuldatesto je dekmil kronoj aû komplikita ga-rantia prunto je cent milionoj da kronoj, estis nuntem-pe rutinaîo por li, estis polvo por purigistino. Estis pa-peroj kaj ciferoj komparataj kun paperoj kaj ciferoj kaj
16
eLIBROUZINO 7
ne kaûzis al li pli da malfacilaîoj ol inundoj, kion tamenkonstante kaûzis lia kronika malsano. Pro tio çio aliaestis por li indiferenta. Vetero kaj vento, alta aû malal-ta aerpremo signifis pli ol hipotekoj, obligacioj kaj in-terezmar¸enoj.
Pluvis abunde hodiaû matene. Estis agrable. Çesispluvi pli poste en la antaûtagmezo. Ankaû estis agrable.
Kiam li eniris la vestiblon, lian atenton kaptis junaviro, kiu staris kaj rigardis heziteme çirkaû si. Tra la tutabanko, de la plej alta çefo sur la soleca pinto ¸is la plejjuna oficisto en la suba vico, ”kliento” estis sankta kon-cepto. Çi tie estis kliento, kiu bezonis helpon. La sentopri la profesia devo tuj veki¸is ene de Marcus kaj li çir-kaûrigardis por trovi Hagson. Tiu ne estis sur sia loko.
La juna viro aspektis simpatia kaj estis bone vestita. Lihavis brunajn okulojn kaj la okuloj sufiçis por sugesti alMarcus la penson, ke li havas eksterlandanon antaû si,eventuale francon, sed çiukaze iun sudlandan. Iliaj rigar-doj renkonti¸is.
—Palévufransé? la juna viro demandis ¸entile.Jen, estis vera eksterlandano, franco, kiel li pensis!Li estis ¸oja pri sia akrevideco; sed li ne estis ¸oja pri
sia kono de la franca lingvo. Li estis farinta siajn bank-studojn en Britio kaj parolis la anglan flue. Sed lia fran-ca estis trema.
Li neskuis la kapon.
17
eLIBROUZINO 7
—Je . . . li diris kaj miris, kiel diable oni diras bedaûras.I’m sorry . . . do you speak English?
Nun estis la vico de la eksterlandano neskui la kapon.—Just a minute, momenton, Marcus diris fervore kaj
iris al la giçeto de Hagson. Li montris al la telefono kajdiris ion pri Telefono, Telefono.
Ÿajnis, ke la franco intencas diri ion, çar li malfermisla buÿon, sed en la sama momento Larsson venis pro-mene laû la ÿtuparo.
—Larsson! Marcus vokis. Venu çi tien por momento!Larsson alpaßis kaj Marcus montris al la fremdulo.—Bonan matenon, Larsson, çi tie estas franco, kiu
celas ion. Bonvolu helpi lin, li ne komprenas la anglan!Larsson rigardis la fremdulon konsternite.—Çi tio, li diris, estas Froman, nia nova pedelo. Li evi-
dente ne rekonas la direktoron, sed mi ne komprenas,kial li ne parolas svede.
—Kio nun! ekmiregis Marcus.Sed Froman ne kolapsis pro tia bagatelaîo.—Mi pardonpetas, li diris trankvile, mi kredis ke la
sinjoro estas franco, tial mi diris ekzakte, kion mi lernis.—Forgesu tion, diris Marcus, la tuto estis en la vero
komika. Li metis sian manon sur la ÿultron de Froman.Estis en la vero observema ago.
En tiu momento Hagson alvenis. Li tenis sin flankekonsternita, ¸is kiam Marcus foriris.
18
eLIBROUZINO 7
—Kion damnan vi nun faris? li demandis al Jan.—Mi prezentis min al Marcus! Vi diris, ke daûros dek
jarojn, antaû ol li scios, kiu mi estas, kaj tiel longe mi neintencas atendi.
Hagson estis trafita de lancino. Li konsideris sin kielpli a¸a frato kaj kuratoro de Jan. Dum momento ÿajnisal li, ke li estas tutsimple objekto de ÿercmoko. Sed nurdum momento. Çar li estis certa, ke Jan estas ¸entila kajbonvola junulo.
Li estis demandonta, kiel la tuto okazis, kiam la pordomalfermi¸is kaj iu eniris. Estis Kroll, li kiu estis malaten-tita je kontoro dek ses. Nun konsilu, kiu povas.
Kroll estis kvidekjara viro, alta kaj kun kurbaj ÿultroj.Li estis kalva, grandnaza kaj havis ru¸ecan sansportanviza¸on. Li estis kruskulo, man¸anto de avengria kaço.liaj okuloj estis viglaj kaj vekaj, kaj çirkaû lia buÿo vidi¸isofte gaja rideto. Sed hodiaû pendis velke kaj la okuloj kajla buÿo. Li estis kolerega je dio, la mondo, la registaro,la urba konsilantaro, çiuj partioj, sed plej multe je labanko kaj plej malmulte je komunismo. Ne ekzistis jus-teco, nek en çielo nek sur tero. Fervora kaj lojala oficis-to estis sortobatita. Li neniom gravis kompare kun bo-fratoj kaj man¸tablaj kunuloj.
Bona dio, pensis Hagson rapide, donu al mi ideon, sedrapidu!
19
eLIBROUZINO 7
—Bonan tagon, sinjoro Kroll, li diris trankvile, kiel vifartas hodiaû?
—Diable, Kroll diris mallonge. Çu Stenman enestas?—Li faras, sed çu vi nepre devas renkonti lin hodiaû,
li havas teruran humoron, mensogis Hagson.Kontenta rideto lumigis la viza¸on de Kroll.—Do tiel, çu li havas! Jes, nepras! Mi legos la pre¸o-
libron al li, li ne fari¸os pli gaja post tio!—Sinjoro Kroll, Hagson diris rapide kaj sekigis la frun-
ton per naztuko, aûskultu min! Ne iru al Stenman ¸ustenun! Çiuj opinias, ke vi estis maljuste traktita, vi devasiri al Marcus.
La kriza situacio flustris al li la vortojn. Kroll ne rajtisiri al Stenman, çi tiu nur malbonigus la aferon. Li sciisnenion pri la ludo malantaû la kulisoj. Li devas iri alMarcus.
—Aspektu gaja kaj diru, ke vi estas çagrenita, li diris,kaj demandu, çu estas io speciala, kial Huss preterirasvin!
Kroll ne aspektis speciale konvinkita, sed diris ¸enti-le (çar pedelon, kiu çiun tagon rajtas diri bonan mate-non kaj bonan vesperon al la plej alta çefo, oni ne simpleneglektas):
—Eble!
20
eLIBROUZINO 7
—Bone, diris Hagson kaj faris rapidan puçon: li îetissin al telefono, faris numeron, antaû ol Kroll komprenis,pri kio temas, kaj diris:
—Saluton, Lasse, estas Hagson, se Marcus estas libe-ra, demandulintujçukrollpovasinterÿan¸ikelkajnvortojn-kunli!
—Ne, ne! Kroll kriis terurita, sed estis tro malfrue.Marcus estis akceptonta lin.
—Sed Hagson, diris Kroll kaj îetis senesperajn rigar-dojn al la pordo, tra kiu li îus tiel kolere eniris, kion midiru al Marcus?
—Ekzakte tion, kion mi diris, diris Hagson kaj frape-tis Kroll sur la ÿultron. Bonan sukceson.
—Estis malfacile, li diris al Jan kaj resekigis la frunton,dum Kroll kun rapideco de kulpulo movi¸is supren enla ÿtuparo.
—Vi diris hieraû, ke vi çefigis Huss en dek ses, Jan di-ris intense. Çu vi opinias, ke tio estas justa?
—Kviete, kviete, diris Hagson. Tion vi ne komprenas.La vico de Kroll estos venontjare, li ricevos bonan oficonde mi! Vi vidos, ke li estos gaja, kiam li revenos.
Gaja estis malforta vorto, li radiis.—Hagson! li ekkriis. Vi estas mia plej bona amiko! Çu
ni ciumu?—Dankon, dankon! diris Hagson. Kion li diris?
21
eLIBROUZINO 7
—Estas ÿtatsekreto, mi ne diros! Sed atendu nur! Re-foje dankon, dankon! Çi vespere mi ¸ojege petolos kaj vikun mi! Mi invitas! Diru, kien ni iru!
—Grand, Jan diris duonlaûte al Hagson. Mi scias, ke iline servas kruskon!
—Mi neniam estis en Grand, diris Hagson.—Bonege do, Grand! Je la sepa kaj duono, çu?Li dancis eksteren tra la pordo kaj laû Havenstrato al
sia oficejo. Baldaû post lia foriro alvenis iu alia kaj mon-tris sian plej gracoplenan rideton al Jan. Estis Stenman.
Marcus havis ¸entilan momenton kaj telefonis alStenman kaj rakontis, kiel viglan kaj observeman junu-lon ili havas en la enirejo. Jam delonge Stenman ne ri-cevis komplimenton de la pej alta çefo, kaj ¸in li englu-tis avide. Li diris modeste ke, kiam oni estis tiom longeçefo de la personaro kiom li, oni scias priju¸i homojn kajli tuj kotopo kotopo. Certe, certe! diris Marcus en tielkora tono, ke Stenman opiniis sin same kapabla kielFreud.
Nun li venis proprainiciate kaj li faris ceremonieton ella tuto. Li donis nome kaj frapeton sur la ÿultron kaj ga-zeteltondaîon de antaû du jaroj. Kaj li diris solene:
—Vi bone kondutis, Froman, mi havas honoron je vi.La fotoj sur çi tiu eltondaîo montras la direktoraron, vilernu, kiel la direktoroj aspektas. Mi volas rehavi la el-
22
eLIBROUZINO 7
tondaîon çi posttagmeze. Kaj mi havas la taskon de Mar-cus informi vin, ke çiuj direktoroj parolas la svedan lin-gvon.
—Dankon, sinjoro kontisto, diris Jan.—Dankon, kamarado, flustris Hagman en la fono.Solenan distancon for ludis tri monerkalkuliloj, dek
kvin kalkul- kaj kvardek kvin skribmaÿinoj dum la akto.Estis la Kroniga marÿo de Mamono el la opero Fu¸o forde la Kapitalo de kamarado Prokofjev. La solopartojnkontribuis la stratbruo, kiu envenis çiun fojon, kiam lapordo malfermi¸is.
Jan ankaû konati¸is kun Huss kaj Fris.Unue Huss venis.—Saluton, Hagson, kiel statas cetere?Jan rigardis lin atente, li admonis al tio. Jan konis ho-
mojn kaj homon per legitaj libroj, sed li neniam pli fruepensis, ke ekzistas rekta ligo inter homo en libro kaj enrealo. Çi tie tamen venis persono, pri kiu li povus îuri, keli legis pri li en iu marromano. Eventuale eç unu el lakadetoj de Marryat. Regulaj viza¸trajtoj, iom krispa ha-raro, kvietaj movoj kaj ÿtala rigardo. Pli verÿajne eston-ta komandanto sur fregato ol en aça banka kontoreto, eçse ¸i situas proksime al fiÿbazaro.
Hagson povis fieri pri sia elekto.—Saluton, Huss, diris Hagson, estis plaça surprizo,
çu?
23
eLIBROUZINO 7
Huss ne respondis al la demando, çar li ne cerbumis,kial li kaj ne iu alia; li same malmulte cerbumus, se neestus li sed iu alia. La homoj el la insularo akceptas laaferojn, kiaj ili venas. Ne utilas cerbumi pri fundamen-taj aferoj, kial la vento venas de oriente, kiam oni dezi-ras okcidentan venton, do kial oni cerbumu pri la mal-pli gravaj?
—Çu Stenman enestas? li demandis.—Jes certe, nur rapidu!—¯is do!—Çu li ne iros al Marcus? Jan miris.—Sed kial? Marcus jam vidis lin. Cetere li havos
estrarkunvenon post momento. Psst! Jen venas Fris!Profunde klinsalutante Hagson paÿis malantaûen kaj
donis lokon al maljuna viro, kiu envenis kiel vento tra lapordo kaj malaperis same rapide sur la ÿtuparon. Tiu neresalutis.
—Prezidanto de la estraro, prezentis Hagson. Direk-toro Fris.
—Dankon, dankon, diris Jan kaj klinis sin en la direk-ton de la ÿtuparo. Terure, kiel respektoplena vi estas!
—La ulo ja estas milionulo!Çiu eklezio havas sian dion kaj siajn pastrojn, Jan ne
pensis pri tio. Li estis la dio de la banko.
24
eLIBROUZINO 7
Fris ne estis ÿatata de Hagson (kaj ankaû ne de Mar-cus, kiu estis tolerema persono). Li rakontis, kion li sciaspri Fris kaj Jan komprenis tion en sia maniero.
Fris estis unu el la grandaj personecoj de la urbo. Lifaris negocojn per nemoveblaîoj kaj akcioj, oni diris, keli posedas duonan urbon kaj decidas pri la alia duono.Hagson sciis, pri kio li parolas, çar parto de lia laboroestis çiutage telefoni al Fris kaj informi pri la akciaj kur-zoj, tuj kiam oni telefone ricevis ilin el Stokholmo. Ne-niu alia volis. En çiuj signifaj entreprenoj Fris partopre-nis kaj kuntiris la fadenojn. Per li la banko povis kontrolimultajn grandentreprenojn en ¸ia agosfero.
Li ankaû kontrolis la bankon, sed ja . . .Li memorigis pri nenio, kun kio Jan konati¸is en la
libroj. Li estis en çio la kontraûo de neûrozo. Ne ekzis-tis io same granda.
Lian animon ne pezigis nenecesaj scioj, çar li çiamtenis sin al siaj propraj interesoj, li estis libera anime kajsendependa ekonomie. Li cedis nek al kuracistoj nekdentistoj, çar li havis bonan sanon kaj sanajn dentojn.
Li estis pli forta ol iu pratempa despoto kun sklavo,kiu flustris en la orelon: Sinjoro, pensu, ke vi estas mor-tideva! çar li ne kredis en senmortecon kaj ne estis su-perstiça.
Li estis pli potenca ol la feûdalaj markgrafoj — kunkiuj li cetere havis multajn komunajn punktojn — çar
25
eLIBROUZINO 7
tiuj havis dion, konfesprenanton kaj konsciencon. Frisestis ateisto kaj spertulo pri librotenado kaj akcioj.
Por li la universo estis kreita.Ke la banko havas estraron, estis novaîo por Jan. Kaj
çu eblis, ke la membroj de la estraro havas tiun gravanoficon kiel kromtaskon? Hagson ne opiniis, ke tio estasrimarkinda. Akraj cerboj, li opiniis, priju¸as en dekonasekundo tion, por kio vi kaj mi bezonas monatojn. Ce-tere, Marcus çeestas kaj tiam ne okazos stultaîoj.
La kompreno de Hagson pri la taskoj de la estraroestis iom simpla kaj malbone informita: ¸i aprobis prun-tojn kaj decidis pri dividendoj; ¸i antaû çio zorgis, ke lakreditoj kaj salajroj ne fari¸u tro altaj. Kelkfoje ¸i ankaûkonfirmis gravajn decidojn faritajn de Marcus kaj Hag-son pri promocioj. Krom tio ¸i ÿatis bonan man¸on —ne konservojn — kaj ne maldankis al botelo da multe-kosta vino. Dum teatraj premieroj oni trovis ¸in en lapartero, kaj kiam ÿipo estis baptota, ¸i ÿprucis çampa-non sur ¸in.
Jan ensuçis çiun vorton, kiun Hagson diris, liaj vangojflamis, liaj okuloj brilis.
Hagson semis venton.
La promocio de Huss funde skuis la bankon. Hagson ra-pide kaptis famojn kaj registris la efikon ¸is la vestiblo.Oni trakribris la parencaran registron de Huss tien kaj
26
eLIBROUZINO 7
reen kaj estis rimarkeble, kiom oni sciis pri la nekonatajunulo, kiam oni kunmetis çiujn partetojn. Çiuj provistrovi parencecon kun la direktoraro kaj trovis neniun.Huss havis fiançinon, junan, naivan knabinon el la insu-laro. Estis nepenseble, ke ÿi havu koramikon en la direk-toraro.
Restis nur la konkludo, ke Huss estis elektita pro siajmeritoj. Tiu konkludo finigis la diskutojn. La sola boja-çanto estis Westin.
—Kiel oni povis malatenti Kroll! li ekkriis kolereme,çiam kiam la afero estis priparolata. Senrespekte! Westinkutimis normale samopinii kun la direktoroj en ¸ojo kajmal¸ojo.
Oni rakontis post çi tiu promocio, ke Haringobankoestis la sola, kiu promocias la homojn laû iliaj meritoj. Laonidiroj pri tio trapuÿis sin ekster la bankon kaj havigis alStenman flatan atenton. Personarçefoj en aliaj bankoj kajgrandentreprenoj prenis kontakton kun li por elflari liajnsekretojn, kaj li respondis senÿan¸e, ke la a kaj z estas ̧ is-funda kono de la personaro kaj sesa senso por la psikajkvalitoj de homoj. Li sciis tion, la bona Stenman.
Jes ja, li eç prelegis pri tio.
John Einar ÅbergSesa çapitro el samtitola romanoEl la sveda tradukis Franko Luin
27
eLIBROUZINO 7
La tri malaltaj mesoj
I
Çu trufitaj meleagroj, Garrigou? . . .””Jes, via pastra Moÿto, du grandiozaj meleagroj
farçitaj per trufoj. Mi scias ion pri tio, çar mi mem hel-pis plenigi ilin. Oni dirus, ke ilia haûto fendi¸os dum larostado, tiom ¸i estas streçita.”
”Jesu’-Mario! mi, kiu tiel amas trufojn! . . . Donu almi tuj mian surplison, Garrigou . . . kaj krom la me-leagroj, kion plue vi vidis en la kuirejo?”
”Ho! çiajn bonaîojn . . . Depost tagmezo ni faris ne-nion alian ol senplumigi fazanojn, vanelojn, kokidinojn,tetrojn. Plumoj disflugis çie. Poste el la lageto oni alpor-tis angilojn, orajn karpojn, trutojn kaj . . .
”Kiel grandaj la trutoj, Garrigou?””Tiel grandaj, via moÿto . . . kolosaj!””Ho! Dio! ÿajnas al mi, ke mi jam ilin vidas . . . çu vi
metis la vinon en la mesboteletojn?”
28
eLIBROUZINO 7
”Jes, via moÿto, mi metis la vinon en la mesboteletojn. . . Sed, sankta Patrino! ¸i ne egalvaloras tiun, kiun vibaldaû trinkos elirinte de la noktomeza meso. Se vi vi-dus tion en la man¸osalono de la kastelo, tiom da kara-foj, kiuj flamas plenaj da vinoj çiukoloraj . . . kaj la ar-¸entan ujaron, la çizitajn ornamaîojn, la florojn, la kan-delingarojn! . . . Neniam vidi¸is tia nokta festeno. Lasinjoro markizo invitis çiujn sinjorojn najbarajn. Vi estosalmenaû kvardek çetable, ne kalkulante la intendantonkaj la notarion . . . Ha — vi estos tre feliça esti inter ili,via moÿto! Nur flarinte tiujn belajn meleagrojn, mi estosçie sekvata de la odoro de trufoj . . . Mhfm! . . .”
”Nu do, mia infano. Ni gardu nin kontraû la peko deman¸egamo, precipe dum la Sankta Naskonokto. Rapi-du ekbruligi la kandelojn kaj sonorigi la unuan fraponde la meso; çar jen proksimi¸as noktomezo, kaj ni nemalfrui¸u . . .”
Tiu çi konversacio okazis iun Kristnaskan nokton enla jaro de graco mil sescent iom, inter la respektindaDom Balaguère, antaûa pre¸isto de la Barnabidoj, tiu-tempe privata kapelano de la sinjoroj de Trinquelage,kaj lia malgranda helpanto Garrigou, aû almenaû tiu,kiun li kredis esti la malgranda komizo Garrigou, çar videvas scii, ke la diablo tiun vesperon estis surpreninta larondan viza¸on kaj la sendifinajn trajtojn de la juna sa-
29
eLIBROUZINO 7
kristiano por pli efike konduki la sanktan patron en ten-ton, kaj igi lin fari teruran pekon de man¸egamo. Dodum la ÿajna Garrigou (hm! hm!) sonorigis per brakotur-no la sonorilojn de la sinjora kapelo, la pastro finsurme-tis sian çazulon en la malgranda sakristio de la kastelo,kaj, kun animo jam maltrankvila pro çiuj çi gastronomajpriskriboj, li ripetis al si sin vestante:
”Rostitaj meleagroj . . . oraj karpoj . . . trutoj tielgrandaj!”
Ekstere la nokta vento blovis, disigante la muzikon dela sonoriloj, kaj iom post iom lumoj aperis en la ombrosur la flankoj de la monto Ventoux, çe kies supro levi¸isla malnovaj turoj de Trinquelage. Estis farmistaj familiojvenantaj por aûdi la noktomezan meson çe la kastelo. Iligrimpis la deklivon kantante en grupoj de kvin aû ses, lapatro antaûe, kun lanterno en la mano, la virinoj envol-vitaj en siaj grandaj brunaj manteloj, en kiujn la infanojpremis sin kaj ÿirmi¸is.
Malgraû la horo kaj la malvarmo, çiuj çi bravuloj mar-ÿis gaje, subtenataj de la ideo, ke post la meso trovi¸os,kiel çiujare, tablo kovrita por ili malsupre en la kuirejoj.Jen kaj jen sur la kruda suprenvojo la kaleÿo de iu sin-joro, antaûirata de torçportantoj, speguligis siajn vitra-îojn en la lunlumo, aû eble mulo trotis skuante siajn tin-tilojn, kaj per la lumo de siaj lanternoj envolvitaj per
30
eLIBROUZINO 7
nebulo, la farmistoj rekonis sian intendanton kaj salutislin pasanta:
”Bonan vesperon, bonan vesperon, mastro Arnoton!””Bonan vesperon, bonan vesperon, miaj infanoj!”La nokto estis klara, la steloj brilis pro la malvarmo: la
venteto pikis, kaj maldensa ne¸pluvo, glitante sur lavestojn sen malsekigi ilin, konservis fidele la tradicion deKristnaskoj blankaj pro ne¸o. Tute supre de la deklivo lakastelo vidi¸is kiel la celo, kun sia grandega amaso daturoj kaj pinjonoj, la sonorilturo de sia kapelo supreni-ranta en la blunigran çielon, kaj multegaj malgrandajlumoj, kiuj palpebrumis, iris, venis, movi¸is çe çiuj fene-stroj, kaj similis, sur la malhela fono de la konstruaîo, alfajreroj kurantaj en cindroj de brulinta papero. Pasintela levponton kaj la poternon oni devis, por iri en la ka-pelon, transiri la unuan korton, plenan de kaleÿoj, lake-oj, se¸veturiloj, tute luman pro la fajro de la torçoj kaj laflamado de la kuirejoj. Audi¸is tintado de rostopinglo,klakado de kaseroloj, kunfrapado de vitraîoj kaj ar¸en-taîoj movataj dum pretigo de man¸o; super çio varme-ta vaporo, kiu bone odoris je rostitaj viandoj kaj la for-taj herboj de la komplikitaj saûcoj, igis la farmistojn diri,kiel ankaû la pastron, kiel ankaû la intendanton, kielankaû çiujn:
”Kian bonan noktfestenon ni faros post la meso!”
31
eLIBROUZINO 7
II
Drelindin din! . . . Drelindin din! . . .Estas la noktomeza meso, kiu komenci¸as. En la
kapelo de la kastelo, malgrandskala katedralo, kun inter-krucaj arkaîoj kun lignaîoj el kverko, suprenirantaj ¸is laalteco de la muroj, la tapetoj estas sternitaj, kaj çiuj kan-deloj lumigitaj. Kaj kiom da homoj! Kaj kiom da tuale-toj! Jen unue, sidantaj en la skulptitaj benkoj çirkaû la˛orejo, la sinjoro de Trinquelage, en vesto el salmkolo-ra tafto, kaj proksime al li çiuj invititaj nobeloj. Kontraû-flanke, sur pre¸ose¸oj veluritaj, loki¸is la maljuna mar-kizino-vidvino en sia robo el fajrokolora brokato, kaj lajuna sinjorino de Trinquelage kapvestita per alta turo elkrispigita punto laû la lasta modo de la franca kortego.Pli malsupre vidi¸as, nigre vestitaj, kun vastaj pintaj pe-rukoj kaj razitaj viza¸oj, la çefintendanto Tomaso Arno-ton, kaj la notario mastro Ambroj, du seriozaj notoj interla luksaj silkaîoj kaj stebitaj damaskoj. Poste venas ladikaj seneskaloj, la pa¸ioj, la eskviroj, la kelneroj, sinjo-rino Barbe, kies çiuj ÿlosiloj pendis çe ÿia flanko, de ÿlo-silringo el delikata ar¸ento. Funde, sur la benkoj, estasla subularo, la servistoj, la farmistoj kun siaj familioj, kajfine, tie transe, apud la pordo, kiun ili duonmalfermaskaj refermas diskrete, kaserolistoj, kiuj venas inter dusaûcoj por ricevi iom da mesatmosfero kaj alporti odo-
32
eLIBROUZINO 7
ron de festeno en la pre¸ejon tute festan kaj varmetanpro tiom da lumigitaj kandeloj.
Çu estas la vido de tiuj malçrandaj blankaj biretoj, kiudisturnas la atenton de la diservanto? Çu ne estas pli¸uste la tintilo de Garrigou, tiu freneza tintileto, kiu sku-i¸as çe la piedo de la altaro kun infera rapideco kaj ÿaj-nas diri la tutan tempon:
”Rapidu ni, rapidu ni . . . Ju pli baldaû ni finos, despli baldaû ni estos çe la tablo.”
La fakto estas, ke çiufoje, kiam tintas tiu diabla tinti-lo, la kapelano forgesas sian meson kaj pensas nur pri lafesteno. Li imagas la kuiristojn diskurantajn, la fornojn,kie brulas for¸ofajro, la vaporon, kiu supreniras el duon-malfermitaj kovriloj kaj en tiu vaporo du grandiozajnmeleagrojn, farçitajn, streçitajn, marmorumitajn pertrufoj.
Aû alimomente li vidas pasi vicojn da pa¸ioj portan-taj pladojn çirkaûitajn de tentaj vaporoj, kaj kun ili lieniras la grandan salonon jam pretan por la festeno. Horavoj! Jen la grandega tablo tute ÿar¸ita kaj flamanta, lapavoj vestitaj per siaj plumoj, la fazanoj apartigantajru¸brunajn flugilojn, la flakonoj rubenkoloraj, la pirami-doj da fruktoj brilantaj inter la verdaj brançoj, kaj tiujmirindaj fiÿoj pri kiuj parolis Garrigou (Ha! jes ja, Gar-rigou) kuÿigitaj sur fenkolo kun skvamoj perlosimilajkvazaû ili îus eli¸is el la akvo kaj kun bukedo da odoran-
33
eLIBROUZINO 7
taj herboj en siaj monstraj naztruoj. Tiel viva estas lavizio de tiuj mirindaîoj, ke ÿajnas al Dom Balaguère, keçiuj çi miraklaj pladoj estas servitaj antaû li sur la bro-daîoj de la altartuko, kaj du-trifoje anstataû Dominusvobiscum! li trovas sin dirantan la Benedicite. Aparte detiuj malgrandaj eraroj, la dignulo plenumas tre konsci-ence sian oficon, ne pasante linion, ne forlasante unugenuflekson; kaj çio bone iras ¸is la fino de la unua me-so; çar vi scias, ke Kristnaskan tagon la sama diservan-to devas soleni tri sinsekvajn mesojn.
”Jen unu!” diras al si la pastro, kun ek¸emeto de kvie-ti¸o; tiam, ne perdinte minuton, li signas al sia helpan-to, aû tiu, kiun li kredas esti lia helpanto kaj . . .”
Drelindin din! . . . Drelindin din!Estas la dua meso, kiu komenci¸as, kaj kun ¸i komen-
ci¸as ankaû la peko de Dom Balaguère.”Rapide, rapidu ni,” krias al li per sia acida voçeto la
tintilo de Garrigou, kaj çi tiun fojon la malfeliça diser-vanto, tute fordonita al la demono de man¸egamo, îetassin sur la pre¸libron kaj man¸egas la pa¸ojn en avidecode sia troekscitita apetito. Freneze li klini¸as, relevi¸as,skizas la krucosignojn, la genufleksojn, mallongigasçiujn siajn gestojn por pli baldaû esti fininta. Apenaû lietendas la brakojn çe la Evangelio, frapas la bruston çeConfiteor. Inter la helpanto kaj li estas konkuro, kiu el ilipli rapide balbutos. Versetoj kaj respondoj akceli¸as,
34
eLIBROUZINO 7
interfrapadas. La vortoj duone elparolitaj, kio okupus trolongan tempon, fini¸as per murmuroj nekompreneblaj.
Oremus ps . . . ps . . . ps . . .Mea culpa . . . pâ . . . pâ . . .Simile al ur¸igataj vinrikoltistoj premantaj la vinbe-
rojn en la kuvego, ambaû disvadas en la latino de lameso, sendante ÿprucaîojn çiuflanken.
”Dam . . . scum!” diras Balaguere . . . ”Stutuo! . . .”respondas Garrigou; kaj la tutan tempon jen la diablatintileto tintanta en iliaj oreloj, kiel la sonoriletoj, kiujnoni metas sur la poÿtoçevalojn por galopigi ilin rapide-ge. Pensu, ke tiamaniere malalta meso estas baldaû ple-numita.
”Jen du!” diras la pastro tute senspira; tiam, ne pre-nante la tempon por spiri, ru¸a, ÿvitanta, li malsupren-kuras la ÿtupojn de la altaro kaj . . .
Drelindin din! . . . Drelindin din!Estas la tria meso, kiu komenci¸as. Necesas fari nur
kelkajn paÿojn plu antaû ol veni en la man¸osalonon;sed ve! ju pli proksimi¸as la festeno, des pli la malbon-sorta Balaguere sentas sin kaptita de frenezo de senpa-cienco kaj man¸egamo. Lia vizio pliklari¸as, la oraj kar-poj, la rostitaj meleagroj estas tie, tie, . . . Li ilin tuÿas liilin . . . Ho! Dio! . . . La pladoj fumas, la vinoj dolçodo-ras; kaj skuante sian sonorilon sorçitan, la tintilo krias alli:
35
eLIBROUZINO 7
”Rapide, rapide, ankoraû pli rapide! . . .”Sed kiel li povus iri pli rapide? Liaj lipoj apenaû mo-
vi¸as. Li ne plu elparolas la vortojn . . . krom se li tutefriponus Dion kaj forîonglus lian meson . . . kaj jen kionli faras, malfeliçulo! De tento al tento, li komencas trans-salti verseton, poste du. Kiam la epistolo estas tro longa,li ¸in ne finas, ektuÿas la Evangelion, pasas preter Cre-do ne enirante, saltas la Pater, salutas de malproksime laantaûparolon, kaj per saltoj kaj ekflugoj sin îetas tiel eneternan kondamnon, çiam sekvata de la malbenindaGarrigou (vade retro, Satanas!), kiu subtenas lin permirinda alianco, forprenas lian çazulon, turnas duope lafoliojn, pusegas la pupitrojn, renversas la mesboteletojn,kaj sençese skuas la malgrandan tintilon pli kaj pli for-te, pli kaj pli rapide.
Oni devus vidi la maltrankvilegan viza¸on, kiun mon-tras la çeestantaro. Devigate sekvi, imite al la pastro, tiunçi meson, de kiu ili ne komprenas unu vorton, iuj levi-¸as, kiam la aliaj surgenuas, sidi¸as, kiam la aliaj staras;kaj çiuj fazoj de çi tiu unika diservo konfuzi¸as sur labenkoj en amaso de diversaj pozoj. La Kristnaska stelo,irante sur la vojo de la çielo tien, kie estas la malgrandastalo, pali¸as pro timego, vidante çi tiun konfuzon.
”La abato iras tro rapide . . . oni ne povas sekvi,”murmuras la maljuna vidvina moÿto, skuante sian ku-fon, konfuzite.
36
eLIBROUZINO 7
Mastro Arnoton, kun siaj grandaj stalaj okulvitroj surla nazo, serças en sia pre¸aro, kie diablonome oni doestas. Sed profunde, çiuj tiuj bravuloj, kiuj ankoraû pen-sas pri festenado, ne bedaûras, ke la meso iras tiel kurie-re, kaj kiam Dom Balaguère, kun radianta viza¸o, sinturnas al la çeestantaro, kriante plenforte: Ite, missa est,estas nur unu voço en la kapelo por respondi al li perDeo gratias tiel ¸oja, tiel rava, ke oni kredus sin jam çela tablo je la unua toasto de la noktfesteno.
III
Kvin minutojn poste la amaso da moÿtuloj sidi¸is enla granda salono, la pastro meze de ili. La kastelo,
lumigita de supro ¸is malsupro, resonadis per kantoj,krioj, ridoj, bruo; kaj la respekteginda Dom Balaguèreplantis sian forkon en flugilon de kokidino, dronigantela memriproçon pri sia peko sub la ondoj de papa vinokaj la bona suko de viandoj. Tiom li trinkis kaj man¸is,kompatinda sanktulo, ke li mortis nokte pro terura ata-ko, ne havinte eç la tempon por penti; tiam, matene lialvenis en la çielo ankoraû tute maltrankvila pro la festa-do de la nokto, kaj mi lasas al vi pensi, kiel li estis tie ak-ceptata.
”Retiru vin de miaj okuloj, malbona kristano!” diris alli la suverena Ju¸anto, çies nia mastro. ”Via kulpo estas
37
eLIBROUZINO 7
sufiçe granda por forviÿi tutan vivon de virto! . . . Ha! viÿtelis de mi unu noktan meson . . . Nu bone! vi pagosal mi tricent en ¸ia loko, kaj vi eniros en paradizon nurkiam vi estos soleninta en via propra kapelo çi tiujn tri-cent Kristnaskajn mesojn en la çeesto de çiuj, kiuj pekispro via kulpo kaj kun vi . . .”
. . . Kaj jen la vera legendo pri Dom Balaguère, kieloni ¸in rakontas en la lando de olivoj. Hodiaû la kaste-lo de Trinquelage ne plu ekzistas, sed la kapelo ankoraûstaras çe la supro de la monto Ventoux, en bukedo daverdaj kverkoj. La vento klakigas ¸ian disrompitan por-don, la herbo kovras la sojlon; trovi¸as nestoj çe la an-guloj de la altaro, kaj en la embrazuro de la altaj fene-stroj, kies koloraj vitraîoj jam de longe malaperis. Tamenÿajnas, ke çiujare, je Kristnasko, supernatura lumo vagasinter çi tiuj ruinoj, kaj ke irante al la mesoj kaj noktajfestenoj, la kamparanoj vidas çi tiun fantomon de kape-lo lumigita de nevideblaj kandeloj, kiuj brulas en la libe-ra aero, eç sub la ne¸o kaj la vento. Vi ridu pri tio, se vivolas, sed vinberkulturisto nomata Garrigue, sendubeido de Garrigou, certigis al mi, ke iun Kristnaskan ves-peron, iom drinkinte, li perdi¸is en la monto flanke deTrinquelage; kaj jen kion li vidis . . . ¯is la dekunuahoro, nenion. Çio estis silenta, estingita, senviva. Subi-te, çirkaû noktomezo, sonis sonorado çe la supro de lasonorilturo, malnova, malnova sonorado, kiu ÿajnis esti
38
eLIBROUZINO 7
tridek mejlojn for. Baldaû sur la suprenira vojo Garriguevidis tremi fajrojn, movi¸i sendifinajn ombrojn. Sub laportiko de la kapelo, oni marÿis, oni flustris:
”Bonan vesperon, mastro Arnoton!””Bonan vesperon, bonan vesperon, miaj infanoj! . . .”Kiam çiuj estis enirintaj, mia vinberisto, kiu estis tre
kura¸a, proksimi¸is kviete kaj, rigardante tra la rompi-ta pordo, ricevis strangan vidaîon. Çiuj el la homoj, kiujnli vidis pasi, estis aran¸itaj çirkaû la ˛orejo, en la ruinanavo, kvazaû la malnovaj benkoj ankoraû ekzistus. Be-laj sinjorinoj en brokato kun puntaj kufoj, sinjoroj bro-ditaj de supro ¸is malsupro, kamparanoj en floritaj jakoj,kiajn havis niaj avoj, çiuj kun aspekto maljuna, velkin-ta, polva, laca. Jen kaj jen noktaj birdoj, kutimaj gastojde la kapelo, vekitaj de çiuj çi lumoj, venis vagi çirkaû lakandeloj, kies flamoj supreniris rekte kaj malklare kva-zaû ili brulus malantaû gazo; sed kio multe amuzis Gar-rigue, tio estis individuo kun grandaj ÿtalaj okulvitroj,kiu çiumomente skuis sian altan nigran perukon, sur kiuunu el tiuj birdoj staris tute ÿtonigita, silente batante perla flugiloj.
Çe la fundo, malgranda maljunulo de infana alteco,surgenue meze de la ˛orejo, skuis malesperege tintilonsen sonorilo kaj sen voço, dum pastro, vestita per mal-nova oro, iris, venis antaû la altaro, deklamante pre¸ojn,
39
eLIBROUZINO 7
de kiuj oni ne komprenis unu vorton . . . Ja certe estisDom Balaguère, diranta sian trian malaltan meson.
Alphonse DaudetEl franca tradukis Fred. E. Wadham
40
eLIBROUZINO 7
La ¸ibulo
Li estis pursanga ¸ibulo kun pala viza¸o, lar¸a buÿokun maldikaj ru¸aj lipoj, mallar¸aj malhelaj okuloj
kaj brilaj nigraj haroj. Kaj kiel çe la plej multaj ¸ibuloj liakapo estis premita malantaûen, kie ¸i sidis profundeinter la ÿultroj kaj donis al la tuta figuro ion groteskearogan kaj malhumilan.
Li vivis en komforta duçambra lo¸ejo en la orientaparto de la urbo, kie liaj amikoj, pliparte artistoj, volontekolekti¸is, malpli pro simpatio al la gastiganto ol proegoistaj motivoj. Li travidis ilin kaj ven¸is sin per males-timo tiel lerte kaÿita, ke eç la plej sagaca el ili opiniis sinnemalhavebla en liaj komfortaj foteloj. En certa manierotiuj amikoj estis nemalhaveblaj al li. Li bezonis ilian ne-konscian admiron por povi plene ¸ui la spriton kaj sa-gacon de sia propra pensado, li sentis plezuron nerimar-keble gvidi kaj plivigligi konversacion kaj elsuçi ¸is ek-stremo ilian intelekton. Sed li sentis plezuron kvazaû defora malproksimo, proksimume tiel kiel malsana infanosentas plezuron rigardante la ludojn de aliaj infanoj.
41
eLIBROUZINO 7
Li estis bona muzikisto kaj pro ironia kaprico de lasorto li estis dotita de eksterordinare fortaj kaj belajmanoj, kiuj povis ensorçi, kiam li glitigis ilin sur la kla-varo.
Iun vesperon, kiam kolekti¸is çe li la amikoj, kiuj an-kaû enkalkulis virinojn, kaj li sidis çe la piano. Nina, laskulptistino, foriris de la aliaj kaj stari¸is apud li. Ninaeble estis la sola el ili, kiun li iomete estimis, pro ÿia kvie-ta kaj senartifika naturo. Nun li kaÿe observis ÿin kajvidis, kiel ÿiaj okuloj sekvas çiujn movojn de liaj manoj;li vidis kiel ÿi ¸uas ilin. Kaj li komprenis ÿin. Li mem estisesteto. Li komprenis, kiel la mallaûta muziko sub la kvie-taj movoj de liaj manoj fari¸as estetika ¸uo same objek-tiva kiel pejza¸o aû birdotrilo. Kaj subite la amplekso delia malfeliço tiel forte aperis en lia konscio, ke li sentis¸in kvazaû korpan doloron. Kaptis lin fortega kolero kajsenbrida deziro ofendi kaj, abrupte interrompante sianludon, li suprenrigardis al Nina, kaj li mem sentis, kielmalico brulas en la okuloj.
—Mi scias, kion vi pensis.—Nu, kion mi pensis?—Vi pensis, ke se tiuj manoj apartenus al alia viro, oni
povus akcepti kaj karesojn kaj batojn de ili kaj tamen ilinkisi, se ili nur volus karesi kaj bati.
42
eLIBROUZINO 7
Nina rigardis lin kun silenta miro. Ÿi ru¸i¸is malra-pide, kaj kun tremeto ÿi forturnis sin de li kaj iris al laaliaj.
En la sama momento, kiam li komprenis, ke fakteestis grajno da vero en liaj vortoj, li pentis ilin. Li al irisal Nina.
—Çu vi povas pardoni al mi? li mallaûte demandis.—Mi havas nenion por pardoni.—Tamen, kaj mi hontas.—Estas mi, kiu devus honti.—Kial?—Çar mi estas ordinara, tro malgranda homo.—Prefere estu fiera, ke vi estas sufiçe sana por esti
ordinara homo. Li forlasis ÿin kaj ali¸is al la aliaj.Vespere, kiam çiuj estis for, li eliris sur sian balkonon.
Nudkapa li staris en la vintra nokto vidante la fenestrojnkaj lanternojn de la urbo brileti kvazaû lumraûpoj en lamallumo, li klinis sin antaûen kaj rigardis malsupren alla ÿtona pavimo de la strato: nur unu paÿo en la eternon.Sed li sciis, ke neniam li ekprenos tiun paÿon — jen liamizero, ke li çiam regas sin mem kaj neniam sufiçe per-dos la sinregon por fari la eksalton. Povas esti ankaû, seli volus esti sincera, ke li amas la vivon. Suno, steloj,maro, tero apartenas tiom al li kiom al la aliaj homoj, lisentis preskaû malican ¸ojon je la penso, ke tion oni nepovas forpreni de li, kiom ajn li blasfemas la vivon.
43
eLIBROUZINO 7
Li rigardis supren al la steloj, tio kutimis trankviligilin, li sentis sin pli intima kun la steloj ol kun la urbajdomoj, el kiuj brilis la fajro de la homoj. Supren rigar-dante li plej facile forgesis, ke li estas ”stampita,” lia per-sona sorto i¸as tiel konsole bagatela, kaj la sola grandakaj daûra estas la kapturna flugo de la penso al la senfi-no. Çio tio çiutaga, vesto kaj man¸o, hejmo kaj laboro,tio kio donas al la homo sekurecon kaj apogon, kiam lisuriris la glitan glacion de cerbumado, kaj la angorovolas lin kapti — tio estas maltrankvilo kaj turmento alli. Pro tio, ke lia spino estas difektita. ¯uste tio! Lia spi-no estas deformita. Tial lia animo devas serçi al si paconsur vojoj, kie teruri¸as tiuj de la aliaj . . . Lia suprentur-nita viza¸o brilis pala, liajn maldikajn lipojn disigis ride-to de profunda ironio, sed la postan sekundon lia viza¸okuntiri¸is en dolorplena furiozo, li pugnigis la manojnçirkaû la balkona balustrado tiel forte, ke la artikoj blan-ki¸is . . . Li streçis kaj klinis sin antaûen, sed ne sufiçestreçis, ne sufiçe klinis — ¸uste tiom, ke li ne falu — tur-nis sin kaj eniris.
Se li iam en la strato renkontas aliajn ¸ibulojn, lia solasento estas estetika malplaço. Li sentas neniun kompa-ton, eç malpli solidarecon. Cetere li ne dubas, ke ekzis-tas feliçaj ¸ibuloj: malfeliço estas malfeliço nur laû tio,kiel ¸i donas koloron al la menso de homo.
44
eLIBROUZINO 7
Ian perversan ¸uon li trovis studante, kiel li memimpresas homojn, kiujn li renkontas. Sur la viza¸oj de lanejunaj virinoj çiam estas legebla la sama, supraîe bon-vola ”kompatinda homo” kiel sur tiuj de la viroj bonhu-mora ”kompatinda diablo.” Sed la junajn virinojn li po-vas dividi en plurajn kategoriojn: sanaj egoistoj, kiuj nekaÿas sian antipation, sentimentalaj, kiuj donas al li oku-lojn preskaû larmantajn, kaj senpensaj, kiuj pasas kunindiferenta rigardo. Plej li malamas tiun stultegan kom-paton, kiu kvazaû faras lin kaj lian kriplaîon sinonimajideoj. Lia kriplaîo estas al li mem tiel fremda kaj antipa-tia kiel al aliaj, ¸i ofendas liajn proprajn estetajn sentojnsame multe, eble pli, ol iliajn, ¸i tute ne estas al li çiamazorginfano, kiun li dorlotas kaj priploras, li malamas ¸inkaj neniam faras ¸in sia propra.
La siringoj de Humlegården ÿvelis kaj bonodoris — lisidis sur benko en malproksima angulo de la parko; lainfanoj sin çasadis, kelkfoje ankaû çirkaû lia benko, ho-moj venis kaj iris kaj çion li vidis kaj tamen ne vidis. Çitio estis al li la plej malfacila tempo. Li estas homo, kajli ne povas foranalizi sian homecon, ne per rezignaciomortigi ¸in, tie ¸i estas kaj trude postulas la neeblon,feliçon. Aû almenaû pacon.
Juna sinjorino venis kun sia filineto kaj sidi¸s sur liabenko. Li pretere konstatis, ke la patrino estas bela kaj
45
eLIBROUZINO 7
bonvestita, kaj ke la infano, kiu eble povas esti çirkaûkvarjara, estas neordinare bela infano, kaj li demandissin, kial la patrino ne preferas preni lokon inter aliajfieraj patrinoj en la sunlumo çe la sabloludejoj. Li deno-ve profundi¸is en siaj propraj pensoj, sed post kelkajmomentoj lin kvazaû vekis la silento. Li rigardis flanken:la patrino kaj la infano sidas tie ankoraû, la infano sinapogas kontraû la brako de la patrino kaj tiu karesasÿiajn harojn, la çapelo kuÿas sur la benko. Kiam li pli de-tale rigardas la infanon, subite malkaÿi¸as al li io, kiodonas al li preskaû sensacion: la infano estas idioto. Enla sama momento li sentas, ke la patrino esploreme ri-gardas lin, kio evidente havas rezulton favoran al li, çar¸uste tiam ÿi levi¸as kaj alparolas lin.
—Sinjoro, çu mi kura¸as ¸eni vin per tio, ke vi gardumian filinon dum kelkaj momentoj. Mi vidas, ke ÿi per-dis sian malgrandan medalionon, sed ÿi havis ¸in antaûmomento, kaj mi kredas, ke mi povos trovi ¸in, se mireiros la vojon, de kiu ni venis, — kaj ÿi montris al la ire-jo, kiu kuÿis sufiçe senhoma por tia supozo. Sed Anne-Marie estas laca kaj bezonas iomete da ripozo, antaû olni iros hejmen.
Li levis sian çapelon kaj riverencis konsente. La patri-no foriris, sed la knabino montris neniun signon de mal-trankvilo. Ÿi estis laca. Kiam ÿi estis laca, ÿi estis kutimi-
46
eLIBROUZINO 7
gita grimpi sur ies genuojn. Çu tiu estas fremdulo aû pa-renco, nur la hazardo decidas, sekve çi tiun fojon estastiuj de la ¸ibulo. Li lasis ÿin fari tion, timante, ke alie ÿipovus foriri. Ÿi apogis la kapon al lia brako kaj supren-rigardis en lian viza¸on. Estis du belaj senenhavaj oku-loj, kiuj renkontis liajn. Tiel senenhavaj kaj mal¸ojaj, keli fermis siajn proprajn. Ne kompaton li sentis nek lamalnovan indignon kontraû sia propra sorto — sed pro-fundan korpremon antaû la subsento de çia silenta mi-zero kaj angoro inter la kreitaîoj.
Iom post iom veki¸is en li forta sento de solidarecopor la infano, kiu kuÿis en liaj brakoj. Anne-Marie kunsia bela korpo kaj sia dolça viza¸o estas tiel senesperemalriça kiel li mem kun sia inteligento, kiu povus sufiçipor ili ambaû. Oni estas same senfeliça, çu io mankas alla korpo, çu io al la animo. Nek li nek Anne-Marie tra-vivos la amon, neniu el ili tenos propran infaneton ensiaj brakoj.
Per siaj manoj li karesis la harojn kaj la viza¸on deAnne-Marie. Estas la unua fojo, ke tiuj fortaj kaj belajviraj manoj karesas homon kun impulsa amemo. Tamenne, eç nun ne homon! Apenaû beston — la bestoj vivaslaû siaj sanaj kaj sekuraj le¸oj, sed la vivo de Anne-Marieestas la plej kruela hazardo, ÿi neniam lernos fari dife-rencon inter amiko kaj malamiko nek inter homoj kaj
47
eLIBROUZINO 7
bestoj. Mankas al ÿi la plej simpla kondiço por la bata-lo de la ekzisto. La sola graco estas la profundo de ÿiamizero. Ÿi eç ne kapablas suferi. Sed tiu graco estas laplej granda krom la morto.
La patrino trovis la medalionon kaj revenis.—Pardonu, ÿi diris, kiam ÿi ekvidis Anne-Marie sur liaj
genuoj, kaj deprenis ÿin, eble mia knabino ¸enis vin?—Ne, tute ne! Kaj li aldonis kun rideto: Anne-Marie
kaj mi komprenas unu la alian.La patrino etendis al li sian manon kaj ridetis:—Dankon, mi kredas, ke ankaû ni du komprenas unu
la alian.En ÿiaj okuloj kuÿis nekuracebla mal¸ojo. Ÿi kaptis al
Anne-Marie la manon, klinis la kapon kaj foriris. Li res-tis en la parko ankoraû longe post kiam malaperis de ilila lasta videto. Li sidis tie, ¸is la krepusko komencis mal-lumi¸i kaj çiuj infanoj estis for kaj nur trapasis tie iu aûalia enami¸inta junulo kun sia amatino en firma brak-en-brako. Li pensis pri la patrino de Anne-Marie kaj li¸ojis, ke li nenion scias pri ÿiaj edzo, hejmo kaj servistojkaj pri tio, kio povus profani la memoron pri ÿiaj mal-¸ojaj okuloj. Li memoris ÿian rideton . . . La sufero en simem estas nenio granda kaj sublima, li pensis, estas nurnia rideto, kiu faras ¸in granda kaj sublima. Kiam li ves-pere staris sur sia balkono kaj rigardis supren al la çie-
48
eLIBROUZINO 7
lo kaj sur la urbon, por la unua fojo li sentis sin pli prok-sima al la lumoj en la homaj lo¸ejoj ol al la steloj de laçielo.
Gertrud LiljaTradukis el la sveda lingvo studrondo,
konsistanta el Signe Boye, Berta Ewert,Anna Henriksson, Naëmi Johannesson,Inga Kristoffersson kaj Elisabet Olsson,
sub la gvido de Birger Gerdman
49
eLIBROUZINO 7
Katarino kaj Katjo
Estis suna printempa mateno, kiam princino Katari-no antaûenÿovis sian blondan kapon el la punto-
kurtenoj de la lito, tiel ke Katjo kun du longaj nigraj sil-kaj gantoj sur la littapiÿo genufleksis. La princino mire-ge rigardis ÿin dum kelka tempo.
”Kion vi volas fari, Katjo?””La ÿtrumpoj, princina Moÿto.””Infano, mi ja ne estas simio, por havi gantojn sur la
piedoj . . .”Nur nun rimarkis Katjo la malagrablan eraron. Ÿi ru-
¸i¸is profunde kaj subite ÿi lasis la kapon fali sur la lito-randon kaj komencis maldolçege plori.
La princino, tute timigita pro tiu subita ekfluo de lar-moj, provis ÿin kvietigi.
”Nu, ne ploru, mia kara, se vi absolute volas, mi po-vas surmeti ankaû la gantojn.”
Kvankam Katjo faris çiujn intimajn servojn de çam-bristino al la princino, oni ÿin tamen ne povis rigardi kiel
50
eLIBROUZINO 7
servistinon. Ÿi efektive okupis tute esceptan lokon çe laprinca kortego. Jam antaû dek jaroj ÿi venis al la kortego,kiam ÿia patro, malriça ministo, trovis la morton en mi-nejo kun tridek kunuloj. La sciigo pri la malfeliço tiamankaû en la princa kastelo elvokis multan funebron kajkompaton, kaj la malgranda princino Katarino, sekvantela voçon de sia bona koro, prenis ÿin kiel unu el la post-restantaj minist-orfinoj kiel ludkunulinon. El ludkunu-lino fari¸is pli poste çambristino, kaj la çambristino ple-numis siajn devojn kun plej granda akurateco, ¸is tiu çimomento, kiam ÿi absolute volis enÿovi la belajn piede-tojn de la princino en gantojn.
De çi tiu tago montri¸is en Katjo tute strangaj simp-tomoj de distreco. Sufiços citi nur unu el multaj. La prin-cino volis iam malsupreniri en la parkon kaj resendisKatjon de la ÿtuparo por serçi ÿian japanan sunombre-lon. La princina Moÿto atendis plenan kvaronhoron surla ÿtuparo, çe la piedoj de iom nesufiçe vestita sabloÿto-na Herkulo. Fine la societo de la duondio fari¸is enua alÿi, kaj ÿi ekiris por serçi Katjon. Ÿi trovis ÿin sur la balko-no de la blanka salono, kie ÿi kun ru¸ega viza¸o atentegerigardis al sudo kaj samtempe per la japana sunombre-lo faris signojn kontraû la malnova fagarbaro, kiu fermisla parkon sur tiu flanko.
51
eLIBROUZINO 7
Kiam la princino kviete metis la manon sur ÿian ÿul-tron, ÿi — ¸is morto ektimigita — ektremis kaj — kielçiam — ekploris. Kaj al çiu demando de la princino res-pondis nur nova larmfluo.
La solvo de çi tiu problemo baldaû estis trovita. Kiamla princino duonan horon pli poste promenis en la par-ko, venis renkonte al ÿi juna viro en çasistvesto. La prin-cino jam miregis, ke fremdulo çirkaûiras en la ¸ardeno,ÿi plie miregis, kiam tiu çi, kun la çapelo en la mano,paÿis kontraû ÿi kaj pala kiel kreto balbutis:
”Princina Moÿto! Princina Moÿto!””Kion vi volas?”El la konfuza parolado de la fremdulo ÿi povis ekscii,
ke li estas nomata Ÿandor Farkaÿ, estas ”arbarpraktikan-to” en princa servado, ke li amas Katjon kaj ke Katjo linankaû amas, kaj ke li pro tio spionis la princinan Moÿ-ton dum ÿia matenpromenado, por peti de ÿi la manonde Katjo . . .
Kiam la princino poste al Katjo rakontis tiun aferon,ÿi faris al ÿi riproçon: ”Pro kio vi nenion diris pri tio?”
”Li volis, ke ankaû mi parolu, sed mi diris, ke mi pre-ferus morti . . .”
”Kaj se mi vin ne forlasos?””Ho, princina Moÿto, tiam mi mortos tuj.”
52
eLIBROUZINO 7
Kaj Katjo komencis — fidela al sia plej nova kutimo —ploregi. Ankaû al la princino estis la larmoj proksimaj.Ÿian koron premegis veraj patrinaj zorgoj.
”Çu li almenaû estas brava homo, tiu . . . nu, kiel liestas nomata?”
”Ho princina Moÿto, çu vi ne vidis lian viza¸on?””Jes, vi estas prava, Katjo, li devas esti bravo homo
. . . Li havas tiel sincerajn bluajn okulojn kaj altan frun-ton, ho, mi lin bone rigardis.”
Dum la vesperman¸o ÿi kondukis la konversacion sin-gardeme al la edzini¸o de Katjo, kaj çar oni la proponon,kiun ÿi faris, en pli alta loko favore alprenis, ÿi rapidisfeliçega al sia çambristino.
”Katjo, plej amata Katjo! Vi ricevos vian Ÿandor-on!Mi parolis kun paçjo, çio estas en ordo. Paçjo lin konaskaj diras, ke li estas brava vireto . . . Lia patro estis eçdekoraciita en la militistaro . . . Pri la dota vestaîaro mijam zorgos.”
Katjo restis tute senparola pri tiom da feliço kaj nurkisis sençese la manon de Katarino. Poste ili babiladis enla malgranda salono ankoraû longe post noktmezo. Lalampojn en la lustro ili estingis, kaj nur en la vitrokadrode la venecia spegulo brilis la elektraj rozoj, kies dolçabrilo tra la puntaj kurtenoj kreis plej intiman duon-lumon. Katarino, envolvita en blanka dormrobo, kuÿis
53
eLIBROUZINO 7
sur malalta divano, kaj Katjo sidis sur la dika tapiÿo jeÿiaj piedoj.
”Diru do, Katjo, çu vi lin vere tiel forte amas?””Ho, treege!””Diru al mi, kiel estas, kiam homo estas enami¸inta?””Ho, Dio mia, tiel mirege . . . Oni devas çiam nur
pensi pri li, kaj tiam oni ofte sentas dolçan kapturnon. . . kaj nokte oni ne povas dormi . . . Estas tiel mal¸ojafeliçego, ke oni preskaû dezirus plori en sia ¸ojo . . .”
”Kaj kiam vi konati¸is kun li? Kiel li komencis? Mivolas çion scii! Rakontu!”
Katjo rakontis çion. Dum arbarekskurso ili ekkonati-¸is, poste ÿi lin vidis çe la balo de la arbar-oficistoj, pliposte ili renkonti¸is en ¸ardeno aû en arbaro . . .
”Çu vi skribis unu al la alia?””Kompreneble, ofte!””Amleterojn?””Certe — amleterojn!”La princino iom pripensis; poste ÿi diris mallaûte:
”Katjo, aûdu, nun mi volas demandi vin pri io tre grava,sed vi ne trograndigu . . . diru, çu li vin kisis?”
Katjo premis mute la manon de Katarino al siaj lipoj.La princino klini¸is kun brilaj okuloj al ÿi malsupren.
”Vi devas çion diri al mi! Çu li vin kisis?”
54
eLIBROUZINO 7
La dolça mallumo donis al Katjo kura¸on. Ÿi konfesisçion. Ili kisis sin reciproke — unufoje, dekfoje, centfoje— kiu do povis kalkuli! En ¸ardeno, en la arbaro . . .
La du knabinoj ankoraû longe sidis kune, mute kajsenmove premitaj unu al la alia. La koloraj rozoj de laspegulo brilis sekretplene, ne povante trapenetri la mal-lumon. Katjo estis kvazaû ebria de sia feliço, kaj Katarinosentis ion, kvazaû dolçan, melankolian antaûsenton.
Du jaroj de tiam forpasis.La sinjoro çefçasisto Ÿandor Farkaÿ estis kolerinta la
tutan tagon ekstere kontraû la lignoÿtelistoj, kaj kiam linun vespere hejmenvenis, li estis, kiel li diris, laca kielhundo kaj malsata kiel lupo. Katjo, kiu dume estis fari-¸inta bele ronda, venis al li renkonte en nova, pura dom-robo.
”Sapristi’, kiel eleganta vi estas hodiaû!” diris Ÿandor,kisante ÿian blankan kolon.
Katjo akceptis la intimaîojn de sia edzo kun nobla re-tenado.
”La princina Moÿto estis posttagmeze çi tie,” ÿi pos-te diris.
”Tondro!” li miregis. ”Pro tio vi do tiel ornamis vin?””Ÿi volis ankoraû unu fojon kisi sian baptinfanon kaj
adiaûi min. Pripensu nur, ÿi kisis ankaû min.”
55
eLIBROUZINO 7
”Estas doma¸e, ke mi ne estis tie çi. Se ÿi estis tiel ki-sema — kiu scias, eble ankaû al mi estus veninta io . . .”
Katjo, kiu estis edukita çe kortego, aûskultis sian ed-zon kun lojala indigno.
”Vi vere estas tre malrespekta.”La çefçasisto dume îetis sin en grandan apogse¸on kaj
sidigis nun Katjon per unu ekpuÿo sur siajn genuojn.”Kaj pro kio do la princina Moÿto adiaûis?”Katjo jam tute fordonis sian noblan sintenadon kaj
eksidis komforte sur la genuoj de sia edzo.”Venontan semajnon ÿi veturos al la restadejo . . . Tie
okazos ja la edzi¸festo kun princo Fridoleno . . .””Ÿi do tamen prenos la princon! Antaû duona jaro oni
jam parolis, ke la fiançi¸o estis rompita . . .””Malsa¸a babilado! Kiel ¸i estus rompita? Okazis nur
malhelpoj, kiujn oni devis forigi.”La malgranda virino denove fari¸is babilema kaj ra-
kontis, kion ÿi sciis.”La princo havis amatinon, kantistinon. Pasintan ja-
ron li promesis al siaj gepatroj, ke li rompos kun ÿi, kajvenis poste çi tien, por peti la manon de princino Kata-rino . . . Sed hejme li denove pripensis kaj returnis sinal sia kantistino . . . Okazis tiam furiozaj scenoj inter laprinco kaj lia patro, sed la bona Fridoleno obstinis kajnenion volis scii pri sia fiançino. La du kortegoj pro tio
56
eLIBROUZINO 7
decidis prokrasti la geedzi¸on ¸is nedifinita tempo, ¸iskiam la princo estos teda je sia amatino . . . Tio ÿajnasnun esti la okazo . . .”
”Kaj çu nia princino konas çi tiun historion?””Çiuokaze, se eç mi ¸in konas; kaj ankaû la îurnaloj
skribis pri tio . . .””Kaj malgraû tio ÿi prenas la princon?””Amiketo, vi vere estas iom malsa¸a! Çu vi kredas, ke
çe princoj tio ankaû iras same, ke oni antaûe enami¸askaj poste edzi¸as? Princo Fridoleno estas de re¸a sangokaj staras en parenceco kun kvar grandpotencoj . . .”
La çefçasisto iom pripensis.”Kiel do aspektas princo Fridoleno?””Pasintan jaron amaso da grandaj sinjoroj çasis çi tie
. . . Estis unu inter ili, tiu malgranda blondulo, kun ek-streme malsa¸a viza¸o, kiu çiam unu cigaredon post aliaekbruligis . . . Lia kapo movi¸is tiel ridinde, kvazaû lihavus koreon . . .”
”Jes, jes, tiu li estas!” diris Katjo.”Kaj al tiu oni donas nian princinon, çi tiun rozflo-
ron?”Katjo ne respondis.”Kion diris la princino al nia etulo?” poste demandis
Ÿandor.”Kiam ÿi lin kisis, ÿiaj okuloj estis plenaj de larmoj. Ÿi
diris: ”Ankaû mian baptinfanon mi ne vidos plu!” Mi
57
eLIBROUZINO 7
volis gajigi ÿin kaj parolis pri ÿia nova restadejo . . . ”Jes,la urbo estas bela,” diris la princino, ”nur ofte nebula, kajfaras teruran timon al mi la nebulo! Faras teruran timonal mi . . .”
La malgranda virino premis sin pli proksime al siaedzo, kaj sur ÿia viza¸o brilis la kvieta ¸ojo pro tio, ke ÿine venis en la mondon kiel princino.
Ferenc HerczegEl ”Hungaraj rakontoj”
El la hungara tradukis A. Panajott
58
eLIBROUZINO 7
La fontano de juneco
Tiu tre stranga viro, la maljuna doktoro Heidegger,foje invitis kvar a¸ajn amikojn por kunveni kun li
en lia studejo. Estis tri blankbarbaj viroj kaj velkinta sin-jorino, kies nomo estis vidvino Wycherley. Ili çiuj estismelankoliaj, maljunaj estaîoj, kiuj estis estintaj malfeliçajen la vivo, kaj al kiuj la plej granda malfeliço estis, ke iline estis plu longe for de tombo. Sinjoro Melbourne es-tis en sia plej matura a¸o prospera komercisto, sed per-dis la tutan havaîon per freneza spekulacio, kaj nun estisapenaû pli bona ol almozulo. Kolonelo Killigrew mal-ÿparis siajn plej bonajn jarojn, ankaû siajn sanon kaj po-sedaîojn, sekvante plezuretojn, kiuj naskis aron da do-loroj, kiel podagron kaj diversajn aliajn turmentojn deanimo kaj korpo. Sinjoro Gascoigne estis ruinigita poli-tikisto, viro malbonfama, aû almenaû estis tia, ¸is latempo lin malaperigis el la kono de la nuna generaciokaj igis lin nekonata anstataû malglora. Kiom koncernasvidvinon Wycherley, la tradicio diras al ni, ke ÿi estis glo-ra belulino en sia juna¸o; tamen jam de longe ÿi vivis en
59
eLIBROUZINO 7
profunda izoleco pro certaj skandalaj historioj, kiuj in-fluis kontraû ÿin la sinjoraron de la urho. Estas menci-inda cirkonstanco, ke çiu el çi tiuj tri maljunaj sinjorojestis frua amanto de vidvino Wycherley, kaj iam ili estistrançontaj al si reciproke la gor¸on pro ÿi. Kaj antaû olni pluiras, ni nur sugestetu, ke doktoro Heidegger kajçiuj liaj kvar gastoj estis kelkfoje konsiderataj iom frene-zetaj, kiel ne malofte okazas rilate al maljunaj homoj¸enataj aû de nunaj zorgoj aû de doloraj rememoroj.
—Karaj malnovaj amikoj, — diris doktoro Heidegger,signante per manmovo, ke ili sidi¸u, — mi deziras vianhelpon por unu el tiuj malgravaj eksperimentoj, per kiujmi min distras çi tie en mia studejo.
Se çiuj historioj estis veraj, la studejo de doktoro Hei-degger estis tre stranga ejo. ̄ i estis malhela, malmodernaçambro, festonita de araneaîoj, kaj aspergita de antikvapolvo. Çirkaû la muroj staris kelkaj kverkaj librujoj, ple-naj de libroj de çiuj specoj kaj grandoj. Super la meza li-brujo trovi¸is bronza busto de Hipokrato, kiun, laû iujautoritatuloj, doktoro Heidegger kutimis konsulti pri çiujmalfacilaj malsanoj de sia klientaro. En la plej mallumaangulo de la çambro staris alta kaj mallar¸a kverkaÿranko, kun la pordo malfermita, en kiu malklare vidi¸isskeleto. Inter du el la librujoj pendis spegulo, prezentantasian altan kaj polvan platon interne de malbrili¸intaorumita kadro. Inter la multaj mirindaj historioj rakontitaj
60
eLIBROUZINO 7
pri tiu spegulo, oni fabelis, ke la spiritoj de çiuj mortintajpacientoj de la doktoro lo¸as en ̧ ia rando kaj rigardas enlian viza¸on, kiam ajn li tien rigardis. La kontraûan flan-kon de la çambro ornamis plengranda portreto de junu-lino, vestita per velkinta grandiozeco de silko, atlaso kajgalono, kaj kun viza¸o same velkinta, kiel la vestaîoj. An-taû pli ol duonjarcento doktoro Heidegger estis îus edzi-¸onta kun çi tiu junulino, sed iomete malsani¸inte, ÿi glu-tis unu el la preskriboj de sia amanto kaj mortis en la ves-pero antaû la edzini¸o.
La plej grandan kuriozaîon de la studejo oni devasankoraû mencii; tio estis pezega volumo, bindita per ni-gra ledo, kun masivaj ar¸entaj agrafoj. Ne estis literojsur la kovriloj, kaj neniu povis malkovri la titolon de lalibro. Sed ¸i estis bone konata kiel libro pri magio; kajiun fojon, kiam la çambristino estis ¸in levinta, nur porforviÿi la polvon, la skeleto klakis en sia ÿranko, la bildode la junulino metis unu piedon sur la plankon kaj kel-kaj kadavraj viza¸oj kaÿe rigardis el la spegulo; dum labronza kapo de Hipokrato malsereni¸is kaj diris: ”De-tenu!” Tia estis la studejo de doktoro Heidegger.
En la somera posttagmezo de nia rakonto, malgrandaronda tablo, nigra kiel ebono, staris en la centro, port-ante vazon el kvarcvitro kaj de belega formo kaj kom-plika prilaboro. La sunbrilo envenis tra la fenestro, interla pezaj festonoj de du velkintaj damaskaj kurtenoj, kaj
61
eLIBROUZINO 7
falis rekte trans çi tiun vazon, tiel ke milda brilo respe-guli¸is el ¸i sur la cindrokolorajn viza¸ojn de la kvin ge-maljunuloj, kiuj çirkaûsidis. Ankaû kvar çampanaj gla-soj estis sur la tablo.
—Karaj malnovaj amikoj, — ripetis doktoro Heideggerçu mi povas fidi pri via kunhelpo por fari ege stranganeksperimenton?
Nu, doktoro Heidegger estis tre stranga maljunulo, kiesstrangaîoj jam fari¸is kerno por mil fantaziaj historioj.Kiam la kvar gastoj de la doktoro aûdis lin paroli pri siajproponataj eksperimentoj, ili atendis nenion pli mirindanol mortigon de muso en aerpumpilo, aû esploron de ara-neaîo per mikroskopo, aû ian similan sensencaîon, per kiuli kutimis turmenti siajn intimulojn. Sed ne atendanterespondon, doktoro Heidegger lamiris tra la çambro kajrevenis kun la granda pezega volumo bindita per nigraledo, pri kiu la famo asertis, ke ¸i estas libro pri magio.Malfiksinte la ar¸entajn agrafojn, li malfermis la volumonkaj prenis el inter ¸iaj pa¸oj rozon, aû ion, kio iam estisrozo, kvankam jam la verdaj folioj kaj puncaj petaloj al-prenis komunan brunetan koloron, kaj la antikva floroÿajnis preta polvi¸i en la manoj de la doktoro.
—Çi tiu rozo, — diris doktoro Heidegger kun ¸emspi-ro, — çi tiu sama velkinta kaj dispeceti¸anta floro ekflo-ris antaû kvindek kvin jaroj. ¯in donis al mi Sylvia Ward,kies portreto tie pendas; kaj mi intencis porti ¸in çe nia
62
eLIBROUZINO 7
edzi¸ofesto. Kvindek kvin jarojn ¸i estas trezorigita interla pa¸oj de çi tiu malnova libro. Nu, çu vi opinias, keestas eble, ke çi tiu rozo post duonjarcento povus iamflori denove?
—Sensencaîo! — diris vidvino Wycherley kun plend-ema kapskuo. — Vi povus same bone demandi, çu sulki-¸inta viza¸o de maljunulino povos iam flori denove.
—Rigardu! — respondis doktoro Heidegger. Li mal-kovris la vazon, kaj îetis la velkintan rozon en la akvon,kiun ¸i enhavis.
Unue ¸i kuÿis malpeze sur la supro de la fluidaîo, ÿaj-ne ensuçante neniom da ¸ia malsekeco. Baldaû tamenstranga ÿan¸i¸o vidi¸is. La premitaj kaj sekigitaj petalojekmovi¸is, kaj alprenis vivi¸antan puncnuancon, kvazaûla floro revivi¸us el mortsimila dormo, kaj la maldikajtrunketo kaj brançetoj de la foliaro fari¸is verdaj, kaj jenestis la rozo de duonjarcento aspektanta same freÿa, kielkiam Sylvia Ward ¸in la unuan fojon donis al sia aman-to. ¯i estis apenaû plenkreska; çar iuj el ¸iaj delikatajru¸aj petaloj modeste volvi¸is çirkaû ¸ia malseka sino,en kiu brilis du-tri roseroj.
—Tio estas ja tre beleta trompo,— diris la amikoj de ladoktoro; tamen indiferente, çar ili jam vidis pli grandajnmiraklojn çe iluziista prezentado. — Bonvolu diri, kiel tioefektivi¸is?
63
eLIBROUZINO 7
—Çu vi iam aûdis pri la Fontano de Juneco? — de-mandis doktoro Heidegger, — kiun Ponce de Leon, lahispana aventuristo, serçis antaû du-tri jarcentoj?
—Sed çu ¸in Ponce de Leon iam trovis? — diris vid-vino Wycherley.
—Ne, — respondis doktoro Heidegger, — çar li ¸in ne-niam serçis en la ¸usta loko. La konata Fontano de Ju-neco, se oni min ¸uste informis, trovi¸as en la suda par-to de la Florida duoninsulo, ne malproksime de la lagoMakako. ¯ian fonton superombras kelkaj gigantaj mag-nolioj, kiuj, kvankam ili havas la a¸on de sennombrajjarcentoj, restas freÿaj kiel violoj, pro la ecoj de çi tiumirinda akvo. Konato mia, konante mian scivolemon pritiaj aferoj, sendis al mi tion, kion vi vidas en çi tiu vazo.
—A˛em! — diris kolonelo Killigrew, kiu kredis eç neunu vorton de la rakonto de la doktoro. — Kaj kio povasesti la efiko de çi tiu fluidaîo al la homa korpo?
—Ju¸u por vi mem, kolonelo mia, — respondis dok-toro Heidegger, — kaj al vi çiuj, miaj estimataj amikoj,mi donos tiom da çi tiu mirinda fluidaîo, kiom povas re-doni al vi la freÿecon de juneco. Miaparte, multe sufe-rinte dum mi maljuni¸is, mi ne ur¸as fari¸i denove juna.Do, kun via permeso mi nur observos la progreson de laeksperimento.
Dum doktoro Heidegger parolis, li plenigis la kvarçampanajn glasojn per la akvo de la Fontano de Juneco.
64
eLIBROUZINO 7
¯i ÿajnis estis saturita de eferveska gaso, çar malgrandajaervezikoj sençese surpreniris de la fundo de la glasojkaj ÿprucis en ar¸entecan akveraron çe la supro. Çar lalikvaîo difuzigis agrablan odoron, la maljunaj homoj nedubis, ke ¸i posedas likvorajn kaj konsolantajn ecojn; kajkvankam tute skeptikaj pri ¸iaj rejunigantaj ecoj, ili sen-tis deziron ¸in tuj engluti. Sed doktoro Heidegger petisilin, ke ili atendu dum momento.
—Antaû ol vi trinkos, miaj respektindaj maljunaj ami-koj, — li diris — estus bone, se vi, kun la vivdaûra sper-to por vin gvidi, kompilus kelkajn ¸eneralajn regulojnpor via gvido, dum vi pasos la duan fojon tra la dan¸erojde juneco. Konsideru, kia peko kaj honto estus, se vi,kun viaj apartaj avanta¸oj, ne fari¸us modeloj de virtokaj sa¸o por çiuj junaj homoj de la epoko!
La kvar a¸aj amikoj de la doktoro ne respondis al li,krom per malforta kaj tremanta rido; tiel ridindega estisla ideo, ke, sciante kiel proksime pento marÿas post lapaÿoj de eraro, ili iam ree devojiros.
—Trinku do, — diris la doktoro, sin klinante. — Mi¸ojas, ke mi tiel bone elektis la subjektojn de mia ekspe-rimento.
Per paralizitaj manoj ili levis la glasojn al la lipoj. Lalikvoron, se ¸i vere posedis tiajn ecojn, kiajn doktoroHeidegger al ¸i atribuis, oni ne povus donaci al kvar ho-moj, kiuj pro mizero ¸in pli bezonis. Ili aspektis, kvazaû
65
eLIBROUZINO 7
ili neniam estus sciintaj, kio estas juneco aû plezuro,kvazaû ili estus idoj de maljuneco, de Naturo, kaj çiamsame grizaj, kadukaj, sensukaj, mizeraj estaîoj, kiuj nunsidis kurbi¸intaj çirkaû la tablo de la doktoro, sen sufiçeda vivo en siaj animoj aû korpoj por esti vigligataj eç dela espero rejuni¸i. Ili eltrinkis la akvon kaj remetis siajnglasojn sur la tablon. Sendube vidi¸is preskaû tuja pli-boni¸o en la aspekto de la grupo, ne malsimila al tio,kion eble farus glaso da riça vino, kune kun subita lumode gajiga sunbrilo, tuj heli¸anta super iliaj viza¸oj. Tro-vi¸is sana ru¸eco sur iliaj vangoj, anstataû la cindra nu-anco, kiu igis ilin aspekti tiel kadavraj. Ili rigardis unu laalian kaj imagis, ke iu magia potenco jam komencis for-glatigi la profundajn kaj mal¸ojajn surskribojn, kiujnPatro Tempo tiel longe gravuradis sur iliaj fruntoj. Vid-vino Wycherley al¸ustigis sian kufon, çar ÿi sin sentisdenove preskaû kiel virino.
—Donu al ni pli da çi tiu mirinda akvo! — ili kriis avi-de — Ni estas malpli maljunaj, sed ni estas ankoraû tromaljunaj! Rapidu, donu al ni pli!
—Paciencon, paciencon! — diris doktoro Heidegger,kiu sidis observante la eksperimenton kun filozofaaplombo. — Vi maljuni¸is en la daûro de longa tempo;vi certe devus esti kontentaj juni¸i en duonhoro! Tamenla akvo estas por via uzo.
66
eLIBROUZINO 7
Denove li plenigis iliajn glasojn per la akvo de juneco,kaj sufiçe el ¸i restis en la vazo por rejunigi duonon dela maljunuloj en la urbo ¸is la a¸o de iliaj propraj nepoj.Dum la aervezikoj ankoraû brilis sur la rando, la kvargastoj de la doktoro kaptis siajn glasojn de la tablo kajenstomakigis la enhavon per unu gluto. Çu estis trom-po? Jam dum la trinko pasis malsupren tra ilia gor¸o, ¸iÿajnis okazigi ÿan¸ojn en ilia tuta korpo. Iliaj okuloj fari-¸is klaraj kaj helaj; brila nuanco plii¸is inter iliaj ar¸en-tecaj bukloj; ili sidis çirkaû la tablo, tri sinjoroj de maturaa¸o kaj virino apenaû ekster sia vigla matureco.
—Mia kara vidvino, vi estas çarma! — kriis koloneloKilligrew, kies okuloj fikse rigardis ÿian viza¸on, dum laombroj de maljuneco flugetis for de ¸i kiel la mallumofor de la punca matenru¸o. La bela vidvino sciis de lon-ge, ke la komplimentoj de kolonelo Killigrew ne çiamsekvas la seriozan veron; do ÿi stari¸is kaj kuris al la spe-gulo, ankoraû timante, ke malbela viza¸o de maljunuli-no renkontos ÿian rigardon. Intertempe la tri sinjorojkondutis tiel, ke pruvi¸is, ke la akvo de la Fontano deJuneco posedis ÿajnebriigajn ecojn; se vere la vigleco deilia animo ne estis nur delireta kapturni¸o kaûzita de lasubita forigo de la pezeco de la jaroj.
La menso de sinjoro Gascoigne ÿajnis sin okupi pripolitikaj aferoj, sed çu rilate al la pasinteco, aû al la nun-tempo, aû estonteco, tion oni ne facile povis determini,
67
eLIBROUZINO 7
çar la samaj ideoj kaj frazoj estas laûmodaj de antaû kvin-dek jaroj. Jen li klakis plengor¸ajn frazojn pri patriotismo,nacia gloro, kaj la rajto de la popolo; jen li murmuris ianaû alian dan¸eran sensencaîon, per ruza kaj dubema flus-tro, tiel singardeme, ke eç la propra konscienco apenaûpovis kapti la sekreton; kaj jen li parolis per regulaj akcen-toj kaj per tono profunde respekta, kvazaû re¸a oreloaûskultus liajn poluritajn frazojn. Kolonelo Killigrew dumtiu tuta tempo kantis gajan batalkanton, kaj sonorigis sianglason akorde kun la rekantaîo, dum liaj okuloj vagis al ladiketa formo de vidvino Wycherley. Çe la transa flanko dela tablo sinjoro Melbourne impliki¸is en kalkulo de do-laroj kaj cendoj, kun kiu strange intermiksi¸is projektopor provizi al la Orientaj Hindioj glacion per jungado debalenaro al la polusaj glacimasoj. Kiom koncernas la vid-vinon, ÿi staris antaû la spegulo riverencante kaj afekteridetante al la propra bildo, kaj ̧ in salutante kiel amikon,kiun ÿi amas pli ol la tutan ceteran mondon. Ÿi puÿis laviza¸on proksimen al la spegulo por vidi, çu iu bonememorita sulketo aû ”korvpiedo” vere malaperis. Ÿi ekza-menis por scii¸i, çu la ne¸o jam tiel tute degelis el ÿiajharoj, ke la malnova çapo povas esti konvene flankenîe-tota. Fine, sin turninte vigle, ÿi alproksimi¸is, marÿantekvazaû dancante al la tablo.
—Mia kara maljuna doktoro — ÿi kriis — bonvoludoni al mi ankoraû glason!
68
eLIBROUZINO 7
—Certe, mia kara sinjorino, certe! — respondis la dok-toro. — Vidu ! Jam mi plenigis la glasojn.
Tie efektive staris la kvar glasoj, plenplenaj de çi tiumirinda akvo, kies delikata aspergaîo, dum ¸i eferveskisde la supraîo, similis al tremanta brilo de diamantoj. Es-tis nun tiel proksime al sunsubiro, ke la çambro jam fari-¸is pli malluma ol antaûe; sed milda kaj lunsimila brilobrilis de interne de la vazo kaj restis egale sur la kvargastoj kaj la maljuna figuro de la doktoro. Li sidis en alt-dorsa, komplike skulptita kverka brakse¸o, kun aspek-to grize digna, kiu ja povus bone konveni al tiu PatroTempo mem, kies potenco neniam estis disputita, escep-te de çi tiu bonÿanca çeestantaro. Eç trinkinte la triantrinkon de la Fontano de Juneco, ili estis preskaû timfra-pitaj de la esprimo de lia mistera viza¸o. Sed la sekvan-tan momenton la vigliga kuro de juna vivo sin sentigistra iliaj vejnoj. Ili estis nun en la feliça plejforto de ju-neco. La maljuneco, kun sia mizera sekvaîo de zorgoj kajbedaûroj kaj malsanoj memori¸is nur kiel maltrankvilode son¸o, el kiu ili jam ¸oje veki¸is. La freÿa brilo de laanimo, perdita tiel frue, kaj sen kiu la sinsekvaj scenoj dela mondo estis nur galerio de velkintaj bildoj, denoveîetis sian sorçon super çiujn iliajn esperojn. Ili sin sen-tis kiel nove kreitaj estaîoj en nove kreita universo.
—Ni estas junaj! Ni estas junaj! — ili ekkriis ¸ojege.
69
eLIBROUZINO 7
La juneco, same kiel la ekstremo de la maljuneco, jamforigis la farte markitajn trajtojn de la meza¸o, kaj kun-fandis ilin çiujn. Ili estis aro de gajaj gejunuloj, preskaûfrenezi¸intaj pro la superabunda petolemo de ilia a¸o. Laplej stranga rezulto de ilia gajeco estis impulso moki mal-fortecon kaj kadukecon, kies viktimoj antaû nelonge iliestis. Ili laûte priridis siajn elmodi¸intajn vestaîojn, la ja-kojn kun la lar¸aj baskoj kaj la veÿtojn kun klapoj porta-taj de la junuloj, kaj la malnovajn kufon kaj robon de lafloranta knabino. Unu iris lamente sur la planko kiel po-dagra avo; alia metis okulvitrojn sur la mezon de sia nazokaj ÿajnigis studi atente la gotliterajn pa¸ojn de la libro primagio; la tria sidi¸is en brakse¸o kaj penis imiti la a¸andignecon de doktoro Heidegger. Poste çiuj kriis gaje, kajçirkaûsaltis en la çambro. Vidvino Wycherley — se onipovas nomi vidvino tiel freÿan knabinon — paÿetis al lase¸o de la doktoro kun petola gajeco sur sia roza viza¸o.
—Doktoro, kara maljunulo! — ÿi ekkriis, — levi¸u kajdancu kun mi!
Tiam la kvar gejunuloj ridis eç pli laûte, pensante kielstrange aspektus la doktoro.
—Pardonu al mi, mi petas, — kviete respondis la dok-toro, — maljuna kaj reûmatisma mi estas, kaj por mi ladancado fini¸is antaû longe. Sed unu aû alia el çi tiujgajaj junuloj estos feliça havi tiel belan kunulinon.
—Dancu kun mi, kara! — kriis kolonelo Killigrew .
70
eLIBROUZINO 7
—Ne, ne, mi volas esti ÿia kunulo! — kriis sinjoro Gas-coigne.
—Antaû kvindek jaroj ÿi promesis la manon al mi! —kriis sinjoro Melbourne.
Ili çiuj grupi¸is çirkaû ÿi. Unu kaptis ambaû ÿiajn ma-nojn kun pasia ekpreno; alia îetis brakon çirkaû ÿian ta-lion; la tria metis la tutan manon inter la brilajn buklojnamasi¸intajn sub la kufo de la vidvino. Ru¸i¸ante, spire-gante, baraktante, riproçante, ridante, ventumante laûvi-ce la viza¸on çiu per sia varma spiro, ÿi penis sin liberigi,sed ÿi ankoraû restis en ilia triobla çirkaûpreno. Neniamekzistis pli vigla bildo de juneca rivaleco, kun sorça belopor premio. Tamen, per stranga trompi¸o, pro la mal-lumo de la çambro kaj la malnovegaj vestaîoj, kiujn iliankoraû portis, la alta spegulo, laû onidiro, reflektis lafigurojn de tri maljunaj, grizaj velki¸intaj avoj ridinde ba-raktantaj por la maldika malbelo de ÿrumpinta avino.
Sed junaj ili estis. Ilia brulanta pasio tion pruvis. Eks-cititaj ¸is frenezi¸io de la koketado de la knabino-vid-vino, kiu nek donis, nek tute detenis siajn favorojn, la tririvaloj komencis interÿan¸i minacajn rigardojn.
Ankoraû tenante la belan premion, ili luktis furiozepor preni unu la alian çe la gor¸o. Dum ili baraktis tienkaj reen, la tablo renversi¸is kaj la vazo frakasi¸is en milpecojn. La valorega Akvo de Juneco fluis en brila rivere-to laû la planko, kaj malsekigis la flugilojn de papilio,
71
eLIBROUZINO 7
kiu, maljuni¸inte en la fini¸anta somero, jam malsup-renlevi¸is tien por morti. La insekto flugetis malpeze trala çambro kaj suri¸is sur la ne¸blankan kapon de dok-toro Heidegger
—Jen, jen, sinjoroj! Jen, sinjorino Wycherley! — ek-kriis la doktoro. — Vere mi devas protesti kontraû çi tiutumulto.
Ili stari¸is senmovaj kaj tremis, çar ÿajnis, kvazaû lagriza tempo revokus ilin el ilia suna juneco malprok-simen en la malvarman kaj malluman valon de mal-juneco. Ili rigardis la maljunan doktoron, kiu sidis en siaskulptita brakse¸o, tenante la rozon de duonjarcento,kiun li savis el inter la pecoj de la frakasita vazo. Laû liamanmovo, la kvar tumultantoj residi¸is, des pli volon-te, çar iliaj fortaj luktoj ilin jam lacigis, kvankam ili estisjunaj.
—La kompatinda rozo de mia Sylvia! — eligis doktoroHeidegger, ¸in tenante kontraû la lumo de la sunsubirajnuboj. — Ÿajnas, ke ¸i denove velkas.
Kaj tiel estis. Eç dum la çeestantaro ¸in rigardis, la flo-ro daûre velkis, ¸is ¸i fari¸is same seka kaj rompebla,kiel kiam la doktoro la unuan fojon ¸in îetis en la vazon.Li forskuis la malmultajn gutetojn de malsekaîo, kiujkroçi¸is al ¸iaj pelaloj.
—Tian mi ¸in amas same multe kiel en ¸ia rosa freÿe-co, — li diris, premante la velkintan rozon al siaj velkin-
72
eLIBROUZINO 7
taj lipoj. Dum li parolis, la papilio flugetis malsupren dela ne¸blanka kapo de la doktoro kaj falis sur la plankon.Denove liaj gastoj tremis. Stranga malvarmo, çu de lakorpo, çu de la spirito, ili ne povis diri, grade rampis su-per ilin çiujn. Ili sin rigardis reciproke kaj imagis, ke çiuforfluganta momento forrabas unu çarmon, kaj lasasprofundi¸an sulketon tie, kie antaûe estis neniu. Çu tioestis iluzio? Çu la ÿan¸oj de unu vivo estis amasi¸intaj entiun malgrandan tempospacon, kaj çu ili estis nun kvarmaljunaj homoj, kiuj sidas kun sia maljuna amiko ladoktoro?
—Çu tiel baldaû ni estas maljuni¸intaj? — ili ekkriis,malgaje.
Vere jes ja. La Akvo de Juneco posedis nur virton pliefemeran ol la virto de vino. La deliro, kiun ¸i kreis, jamforpasis. Per tremanta impulso, kiu montris, ke ÿi estasankoraû virino, la vidvino interpremis siajn maldikajnmanojn antaû la viza¸o kaj deziris, ke la çerka kovrilojam estu super ¸i, çar ¸i ne plu povas esti bela.
Nathaniel HawthorneEl la angla tradukis G. Badash
73
eLIBROUZINO 7
La knabineto kaj la karbo
La poÿto alportis al mi tiun çi historion. Bonÿance laletero ne dronis dum sia longa voja¸o en tiuj çi his-
toriaj tagoj. Kiam la tuta mondo ploras, ¸emas, ruini¸as,oni diras: ”Ni vivas en historiaj tempoj” kaj ni ja povaskonsoli nin, ke almenaû ni ne enuas.
La letero venis el neûtrala lando. Estas indiferente, elkiu. La nomoj ja estas diversaj, sed la viza¸o de çiuj lan-doj estas egale malgaja; la milita mizero neûtrale kajegale ÿutas cindron por sufoki la iamajn kolorojn de lavivo. La knabineto, pri kiu mi rakontos, vivas en antaû-urbo de eûropa metropolo. Ne tute okjara ÿi estas. Mal-dika. Tiu çi maldikeco dependas parte de tiu, ke paçjokaj panjo estas ja maldikaj, parte, ke ili estas tre malri-çaj. Por ne droni en naciekonomiaj detaloj, ni ne treanalizu, kiom da procentoj de tiu çi svelteco ÿar¸as lakonton de la hereda naturo kaj kiom la fakton, ke onidevas ÿpari çe la man¸o, por povi pagi la amortizan ÿul-don de la eta domo. Panjo ofte ¸emas: ”Oni ne povaselteni, çio kostas tre multe.” Panjo estas artistino de la
74
eLIBROUZINO 7
vivo, estas preskaû nekompreneble, kiel ÿi povas direk-ti la etan ÿipon de la mastrumado ¸is la feliça haveno dela nova monat-komenco. Tiam falas monsumo, kielne¸oflokoj, kaj simile al ili rapide fordegelas. Cetere lametaforo ne estas tre trafa, almenaû çi jare ne, kiam lane¸oflokoj restis multe pli solidaj kaj rezistaj, ol la mal-grasa salajro de paçjo. Judit havas karbe nigrajn harojnkaj karbe nigrajn, viglajn kaj grandajn okulojn. Belajharoj, brilaj okuloj! Ili meritas la similigon al la plej gran-da trezoro de la milita jaro: al la karbo. Sed unue ni pa-rolu pri Judit. Dum niaj maloftaj renkontoj, mi lernisscii, ke la eta, vigla, rapida kaj sa¸a individueto de Juditmeritas atenton kaj simpation. Estas malpli motivita ÿiasimpatio al mi: mondvagabondo mi estas, alvenantamalofte al tiu parto de la tero. Antaû kvar jaroj ÿi vizitismin. Ÿi aspektis kiel eta glaci-ursido en sia ne¸blanka t.n. urs-vesto, el kiu nur la nigraj okuloj kaj la sa¸a viza-¸eto vidi¸is. Mi estis en sufiçe mizera stato, post opera-cio en malsanulejo. Eta Judit serioze rigardis min, pliserioze, ol kvarjaraj knabinoj kutime rigardas. Tiutem-pe ÿi estis favoratino de la antaûurbaj mona˛inoj, kiesinfanvartejon la knabineto vizitis. Kiam panjo kaj la kna-bineto forlasis min, ili atingis etan placon. Malfru-vint-ra tago estis, la brila ne¸o transformi¸is al malvarmamalpuraîo. Krucifikso staris çe la placo. Panjo por mo-mento forlasis la maneton de sia flino. Judit subite ekge-
75
eLIBROUZINO 7
nuis en la koto, antaû la krucifikso kaj pre¸is jene: ”Je-sueto mia, resanigu mian kompatindan onklon”. Poste ÿirelevi¸is kaj rimarkis la du terurajn kotmakulojn sur lane¸blanka urs-pantalono; time ÿi alrigardis panjon. Sedpanjo estis okupata; subite io falis en ÿiajn okulojn kajtiamaniere eta Judit liberi¸is de çiuj mallaûdoj. Krome laonklo resani¸is kaj li nun ÿatus, se eta Judit pre¸us kunsimila efiko por la malsana mondo.
Cetere ne kredu, ke Judit ne kutimas ricevi mallaû-dojn. Tiu estus granda eraro. Tiurilate ne nur panjo estasiom tro severa, sed ankaû la instruistino. Ili ja ne çiampunas, sed okazas ofte tamen, ke oni ricevas maljustanpunon. Entute eta Judit havas en si certan ribelemon. Lagranduloj nur ÿajnigas, ke ili estas tiel sa¸aj kaj ne-trom-peblaj. Oni ofte spertas tion demandante ilin pri diver-saj problemoj kaj kontraûdiroj en la mondo; estas tutesimplaj demandoj, sed anstataû respondi, oni abruptesendas ÿin por alporti glason da akvo kaj do oni neniamricevas respondon je tiaj demandoj: ”Panjo, kiu estis miapatrino, kiam vi estis fraûlino?” Ankaû la milito propo-nas amason da demandoj pri tio, çu oni rajtas mortigi lamalamikon? Kaj çu onklo Paûlo kaj onklo Petro, kiuj i¸iscivitanoj en du malamikaj landoj . . . kiel estas pri ili? Kiuestas malamiko el ili? Çu tiu estas malamiko, kiu atakas?Sed çu onklo Paûlo, aû onklo Petro volus ataki unu laalian? Kaj la rezulto denove estas: unu glaso da akvo.
76
eLIBROUZINO 7
Cetere Judit mem ne estas militema. Se oni venos porpaçjo kaj volos soldatigi lin, ÿi kaÿos lin sub la liton kajdiros kun panjo: ”Ni ne havas paçjon, ni estas orfoj.”
Ne estas mirinde, ke la granduloj ne imponas al Judit.Ÿi priparolas la aferojn prefere kun infanoj. Ili estas plisa¸aj kaj ne faras komplikaîojn el simplaj aferoj. Estastute strange, ke onklino Jolanda, la instruistino, plendasdirante, ke Judit malbonigas çiun knabinon, çiusemajnealia knabino estas sidigita apud ÿin kaj post tiu procedola plej silentema kaj obeema knabino i¸as sia proprakontrasto. Sed çu Judit estas kulpa pri tio, ke çiu paro-las al ÿi, ne konsiderante la fakton, ke onklino Jolandaankaû havas ion por priparoli dum la lecionoj. Kaj nesufiças, ke oni devas suferi punon en la lernejo, t. e. ge-nui en la angulo de la klasçambro — çiu devus kompre-ni, ke tio estas la plej maljusta afero — kaj anstataûe onivenas hejmen kaj panjo diras: ”Judit, ne kaÿu la genuojn,montru viajn ÿtrumpojn!” Estas vere sentakte de onkli-no Jolanda, genuigi ÿin sur la ole-ÿmiritan plankon kajdo nenio estas pli facila, ol konstati la aferon laû la oleo-makuloj de la ÿtrumpoj. Kaj estas tre malfacile kredigi alpanjo, ke onklino Jolanda çi-okaze absolute eraris; ÿiestas vere modela infano. Panjo havas alian opinion kajJudit tedi¸as de la moralpredikoj kaj serças kontraû-rimedojn. Dum la lasta tempo ÿi eltrovis ion; ÿi provizissin per gazetpapero kaj kiam onklino Jolanda denove
77
eLIBROUZINO 7
maljuste punis ÿin, Judit — kion ÿi povus fari ? — iris enla angulon, prenis la gazetpaperon kaj sternis ¸in subsin. La paper-susuro vekis la intereson de onklino Jolan-da.
”Kion vi faras, Judit? — ÿi demandis konsternite.”Panjo ne povas ellavi la oleon el miaj ÿtrumpoj,” res-
pondis Judit kaj la instruistino devis akcepti tiun çi vid-punkton. Dum kelka tempo çio estis en ordo. Panjo kre-dis, ke ÿia kara infano mirige pliboni¸is kaj ne plu orna-mas la klas-angulon. Samtempe ÿi ne volis fari grandansensacion el la afero. Ÿi silentis do kaj same Judit. Sediun tagon panjo aran¸is libro- kaj kajer-kontrolon kajdume ÿi eltiris ege malpuran, oleÿmiritan gazetpaperon,donantan alian klarigon pri la puraj ÿtrumpoj.
La patro de eta Judit laboras en la çefurbo kaj kiam neestas ege malvarme, li kutimas bicikli hejmen. Sed la nu-na vintro estis malvarma kaj terure longa. La eta domoestis eç pli malvarma ol kutime, çar la kutima hejtaîo, lakarbo, fari¸is pli altranga ol ekz. la smaragdo. Paçjo kuti-mas alporti karbon el la urbo. Sed oni donas nur dekkilogramojn. Kun tiuj dek kilogramoj paçjo tramveturasal la stacidomo en la çefurbo. Çe la stacio de la antaû-urbo Judit kutimas atendi paçjon kun eta sledo kaj nunili transportas hejmen la karbon, çar la dometo staras dukilometrojn malproksime de la stacio. Poste klari¸as, kela multekosta karbo estas mizere malmulta. Kiam Judit
78
eLIBROUZINO 7
la alian tagon revenis el la lernejo, apenaû oni sentis ianvarmon de la trezoro. Ÿi kovris sin per amaso da tukojkaj sidi¸is en la sofangulon por legi fabelon:
—Çu estis, çu ne estis — komenci¸as la fabelo — transla vitromontoj vivis maljuna re¸o kun barbo ¸is la tero.Li havis junan filon, kiun li tre amis. Foje la re¸ido dirisal la patro: ”Kara patro, mi volas iri monden, por liberigila stel-okulan re¸idinon el la kaptiteco de la sep-kapadrako.” La maljuna re¸o ekploris: ”Ne iru, mia ununu-ra filo . . .”
Proksimume jene statis la afero en la fabelo, kiam etaJudit forskuis çiun kovraîon de si kaj demandis panjon:
”Çu ne estas strange, ke en tiuj çi stultaj fabeloj çiamknaboj iras monden?”
Kaj poste:”Panjo, donu monon al mi, mi ne revenos, ¸is mi suk-
cesos akiri karbon.”Kaj Judit ekiris. Estis tre malvarme, sed estis belega
vetero. Sur la arboj ne¸floroj brilis kaj çio plibeligis, ÿaj-nigis fea kaj trankvila tiun çi kulpan, penoplenan kajmalfeliçan mondon. Judit iris antaûen per etaj, rapidajpaÿoj. Ÿi pensis pri la fabelo kaj esperis renkonti tre mal-junan onklinon. Malantaû ÿi glitis la sledeto. Kaj çu vikredas, çu ne, subite eta Judit ekvidis maljunulinon. Ÿitiris sledeton; sur ¸i estis precize dek kilogramoj da kar-bo. Judit i¸is gaja; okazis ja kiel en la fabelo.
79
eLIBROUZINO 7
”Onklino kara, kie vi açetis la karbon?””Iru, knabineto”, afable respondis la onklino, ”rekte,
sed antaû la stacio deflanki¸u, kaj trans la spicvendejovi vidos multajn homojn. Tie oni vendas karbon. Kva-ronhora marÿo estas la tuto.”
Eta Judit feliçe alvenis al la karbovendejo. Ho, kiom dakarbo estis! Alta, impona sinjorino estis tie. Ÿi prenis lamonon kaj malpura viro pesis la dek kilogramojn. Juditne ÿatas kalkuli, sed rapide ÿi konstatis, ke ÿi havas mo-non por dudek kilogramoj.
”Onklino, çu mi ne povus ricevi dudek kilogramojn?”Eta Judit ne ÿatas kalkuli, sed ÿi havas brilajn okulojn
kaj tinte sonoran voçon. Kaj dank’al la lastaj, la sinjori-no ordonis al la malpura viro:
”Johano, donu ankoraû dek al tiu çi eta bravulino.” Laeta bravulino rapidis hejmen kun sia militakiraîo. Fierakaj kontenta ÿi estis. Ankaû panjo laûdis ÿin. Sed çar lahomo neniam estas kontentigebla kaj la dometo estis tremalvarma, ÿi aldonis:
”Imagu, se ni povus havigi ankoraû dudek kilogra-mojn.”
Judit jam vidis tiom en nia mondo, ke ÿi komprenis laÿan¸emon de la moralaj principoj. Oni laûdire ne rajtasmensogi, sed Judit jam sciis, ke ekzistas bonfaraj kaj mo-tiveblaj mensogoj. Rapide ÿi do komprenis, aprobis kaj
80
eLIBROUZINO 7
kunagis la planon de panjo. Tiu plano donis esperon pripluaj dudek kilogramoj da karbo.
La plano havis interesajn kaj ekscitajn detalojn. UnueJudit aliformi¸is. Ÿi ricevis sian tre malnovan vintransurtuton, sur la kapon tukon. Due: panjo ne plu estispanjo, sed onklino el la najbara domo. Tion oni devasfari tiel, ke ili ambaû ricevu po dek kilogramoj da karbo.Sed eta Judit devas ege atenti por ne perfidi la planon.La onklinigita panjo kaj la transformita filino alvenis lavendejon. La manko de la genia plano estis, ke oni nepovis kaÿi la nigrajn okulojn de Judit. La impona sinjo-rino rekonis la knabineton kaj diris:
”Knabineto, vi jam estis çi tie hodiaû.”Judit: ”Ne, tiu ne estis mi, sed alia knabino.”La impona sinjorino: ”Sed ÿi ege similis vin, eble ÿi
estis via fratino?”Judit (ricevis bonan ideon): ”Jes, ÿi estis mia fratino.”La publiko ekridis, panjo komencis adiaûi la karbon;
la malpura Johano jam pretigis sin por reîeti la karajn,brilajn, fabelajn dudek kilogramojn. Sed la sinjorino de-nove kapti¸is de la brilaj okuloj kaj la trezoro ne forflu-gis. Ili posedis novajn dudek kilogramojn. Sed antaû latriumfa eliro, la impona sinjorino diris al Judit:
”Sed alian fojon ne perfidu vian fratinon!”Kaj jen, kion eta Judit respondis:”Tiu ne estis mia fratino!”
81
eLIBROUZINO 7
”Sed kiu?””Estis mi mem. Mi eç ne havas fratinon.”Ho, kia ridego ekestis! Panjo iom ektimis, ke Judit nun
perfidos eç ÿin, sed eta Judit havas karakteron. Kaj ladaûrigo? La daûrigo estis iom da varmo en la malvarmadometo, kiu rapide forpasas.
Eta Judit kun la paso de tiu varmo forgesas sian hero-aîon, çar tiu çi kruela vivo postulas novajn kaj novajnheroaîojn eç de la etuloj. Kaj ilia forto, ilia lerto kaj labrilo de iliaj okuloj, donas forton kaj persiston ankaû alni, kiujn sen ili tedus la kruela komedio, nomata: ”vivoen la milito”.
F. Szilágyi
82
eLIBROUZINO 7
La maljuna pomarbo
Çirkaû la domo trovi¸is vasta ¸ardeno, barita perfostoj kaj latoj, kiel estas çirkaûbaritaj la ¸ardenoj
en la montaj regionoj. En tiu çi ¸ardeno kreskis multajfruktarboj, çefe ankoraû junaj, kelkaj eç antaû neIongeplantitaj, nur post la domo staris inter la junaj arboj mal-juna, tre maljuna pomarbo, senpinta kun raspa ÿelo, kunforsegitaj brançoj, el kiuj iuj denove ek¸ermis. Nur unubranço estis ankoraû netuÿita, sana. Dika kiel iu arbo ¸ipendis horizontale kaj rekti¸is supren apenaû tie, kie ¸idisi¸is en malgrandajn brançetojn. La brançoj elkreskin-taj el la forsegitaj, floris çiam dum aûtuno, nur la netuÿi-ta floris printempe. Sed ankaû tiu jam delonge ne plufruktis.
Sed tiam, kiam patro Preseãnik la unuan fojon ligisÿnuron sur tiun brançon por malgranda Tonãek, kie libalanci¸u, tiam la pomarbo estis ankoraû folioriça,kvankam jam maljuna. Tonãek havis apenaû unu jaron.De tiam oni lin tie çiutage balancigis. La ÿnuron oni ne-niam deprenis, nur vintre. Kreski¸inta li mem balanci¸is.
83
eLIBROUZINO 7
En la montaro ne trovi¸is infanoj, kiuj kun li balanci¸u,tial li helpis al si mem, kiel li sciis kaj povis.
Post kiam li tiel jam dum kelkaj jaroj balanci¸adis,naski¸is al la najbaroj, lo¸antaj kelkajn pafdistancojn for,filino. Kreskinte kaj veninte iun tagon kun la patrino alla domo de Preseãnik, Tonãek tuj vidigis al ÿi sian balan-cilon. De tiam ili kune balanci¸adis. Sur la branço de lamaljuna pomarbo estis ligitaj du ÿnuroj, tiel ke ne nece-sis al unu atendi, kiam la dua amuzi¸is. Printempe lapomarbo floris, aûtune sur ¸i maturi¸is belaj pomoj,kiujn ili balanci¸ante man¸is, kaj çe tio kompreneblerezonis, kiel kutime rezonas infanoj. Kaj tiel ili ankaûrezonis iun tagon, kiam la pomarbo plej bele floris, kajili ambaû havis: Tonãek dek du jarojn, Manca sep jarojn.Tiam flugante en la aero unu apud la alia, Tonãek diris:
”Kiam vi elkreskos, Manca, vi fari¸os mia edzino. Miopinias, ke vi ne kontraûas, çu?”
Manca tute ne ru¸i¸is, ÿajnis al ÿi tute nature, ÿi pri-pensis, kaj poste respondis treege serioze:
”Bona edzino mi estos al vi, nur vi ne rajtos bati min.Çu vi min ne batos?”
”Mi ne batos vin,” li respondis prudente, ”kial mi batuvin? Çu vi ne estos diligenta kaj honesta?”
”Tion vi ja povas supozi,” ÿi respondis. ”Nur mi timas,ke vi min batos. Nia patro preskaû çiutage batas panjon.Mi ne ÿatas la patron. Vi ne rajtos esti tia.”
84
eLIBROUZINO 7
”Mi eç ne tuÿos vin!” li diris trankvile kaj serioze.”Vi ankaû ne rajtos trinki,” ÿi diris, ambaû estante alte
en la aero.Li iom pripensis, poste li respondis: ”Mi trinkos. Çar
kia viro estas tiu, kiu ne trinkas? Mi ja hontus.”Nun ÿi pensadis. Kaj kiam ili estis sur la alia flanko en
la aero, ÿi diris: ”Se vi jam trinkos, almenaû drinkulo vine rajtos esti¸i. Alie mi ne volas vin. Mia patro ofte ebri-i¸as kaj tio estas tre malbela!”
”Drinkulo mi ne estos,” li promesis. ”Se mi tamen de-vos trinki, vulgara mi ne estos. Gaja ebriulo mi estos kajmi nur kantos.”
Manca ree pensadis kaj diris:”Ne, pli bone estos, se vi tute ne trinkos. Vi ja povas
malgraû tio esti gaja. — Kaj fumi vi ne rajtos.””Mi fumos, tion vi ja povas imagi! Mi ja hontus se mi
dimançe antaû la pre¸ejo ne fumus cigaron.””Sed almenaû pipon vi ne rajtos fumi,” ÿi ekpetis. ”El
la pipo tiel terure malbonodoras. Nia patro fumas pi-pon. — Kaj vi ne rajtos sakri. Tio estas tiel malbela! Niapatro çiam sakras, tiel ke mi timas kaj panjo hontas.”
”Mi ne sakros, Manca, se vi tiel volas,” li promesis.”Tiel, iun diablon mi foje alvokos. Tio ja decas al viro'.”
”Nu,” konsentis Manca, ”tiom mi tamen permesos alvi, çar çiuj ja tiel parolas. Nur ion pli malbelan vi ne raj-
85
eLIBROUZINO 7
tos diri! — Kaj aliajn virinojn vi ne rajtos rigardi, kaj nediri al mi virinaço aû ion similan!”
”Mi ne interesi¸os pri la aliaj, mi îuras al vi. Çar se mivin amos, kaj se vi estos bela, kial mi rigardu la aliajn?Ankaû mi neniam diros al vi virinaço. Tiel oni diras nural tiuj, kiuj estas malbonaj. Sed vi estos bona.”
”Nia panjo estas ankaû bona, sed tamen patro diras alÿi virinaço, kaj eç pli malbelajn esprimojn, kiuj tute nedecas.”
”Nu,” li promesis, ”tia, kia estas via patro, mi ne es-tos!”
Tiel interkonsentis Tonãek Preseãnik kaj Manca Hoj-nik, kiam li estis dekdujara kaj ÿi sepjara. Ili ankoraû ba-lanci¸adis kune jaron kaj pli, poste ili kreskis kaj kelkajnjarojn ili nur honteme rigardis unu la alian, se ili iamrenkonti¸is. Ili deziris renkonti¸i, sed ne povis liberi¸i dela laboro kaj iel ili ankaû hontis.
Tiel pasis jaroj. Ili elkreskis kaj tiam iun dimançanposttagmezon venis Manca, jam matura junulino, al ladomo de Preseãnik, kie ÿi hazarde trafis Tonãek solanhejme. Kun gazeto en la mano li kuÿis sub la pomarbo,sed pli observante la brançon super si, kie la suno nepovis penetri tra la foliaro. Manca tre ru¸i¸is, trovantelin sola, sed li baldaû konscii¸is kaj proponis al ÿi la lo-kon apud si. Ne Tonãek, sed la maljunan pomarbon ÿi
86
eLIBROUZINO 7
observis, kiu estis jam forte dehakita, kaj malgraû tiokonservis pli ol sufiçe da memoroj .
”Ni devis debrançigi ¸in,” li diris, ”çar la brançoj seki-¸is. Nur çi tiu restis. Stranga pomarbo; la detrançitajbrançoj elpuÿis ¸ermbrançetojn kaj ili floras çiuaûtune,sed çi tiu maljuna floras printempe. Sed ¸i ne fruktas.Malgraû tio mi ne forhakos ¸in.”
”Çu vi ne forhakos ¸in?” ÿi diris mallaûte.”Ne,” li konsentis, ”neniam mi ¸in forhakos. Patro jam
volis tion fari, sed mi ne konsentis. — Çu vi memoras,kiel ni çi tie iam balanci¸is?”
Ÿi ru¸i¸is, mallevis la rigardon, sed çarme ekridetis.”Çu vi memoras, kion vi tiam promesis al mi?”Ÿi ridetis ankaû nun, sed jam iel amare; fine ÿi diris
trankvile:”Ni estis infanoj. Nun çio estas alia!”Li iomete pensis, sed post ioma tempo li respondis
mallaûte, sed serioze:”Nenio estas alia. Çu vi venos al mi? Çu vi volas?”Ÿi kapneis.”Tiam ni estis infanoj. Sed nun aliaj decidas. Vi ja
scias, ke viaj ne toleras la niajn. Patro estas drinkulo kajni malriçi¸is . . .”
”Tio estas negrava. Vin mi volas. Kaj niaj nenion dirosal mi. Nur diru, se vi volas, kaj mi venos preni vin! Veremi venos!”
87
eLIBROUZINO 7
Kaj post longa pripensado ÿi respondis:”Se viaj ne tro kontraûos, mi venos.”Li kontente kapjesis, maçis la herbon, fine li diris mal-
laûte:”Manca, mi kisos vin, se vi ne koleros?””Ne,” ÿi respondis kaj ru¸i¸is. ”Iu nin vidos. Se jam
devas esti, prefere alifoje kaj aliloke!””Ne,” li diris, ”oni vidu nin!”Kaj jam li tiris ÿin al si kaj kisis ÿin.”Tiel, nun ni interkonsentis.”Kaj post ioma tempo li diris firme:”Tiun pomarbon mi neniam forhakos. ¯i restos al ni
por memoro, çu ne? ¯is kiam ¸i staros, ni amos unu laalian.”
”Jes, mi çiam amos vin.”Du jarojn poste la juna Preseãnik la unuan fojon por-
tis eksteren sian unujaran infanon, ligis ÿnuron sur labrançon de la maljuna pomarbo kaj balancigis lin. Al lainfano tio tiel plaçis, ke li sençese balanci¸us. Post launua alvenis ankoraû kvar infanoj kaj çiu volis balanci¸isur tiu maljuna pomarbo.
”Ne,” diris Tone al Manca, ”neniam mi ¸in forhakos.Al ni ¸i alportis tiom da feliço, kiam ni du çi tie balan-ci¸is. Niaj infanoj same ÿatas balanci¸i sur ¸i. ¯i restosal ni je memoro. Se mi al io dezirus rigardi, kiam miestos mortanta, estu ¸i.”
88
eLIBROUZINO 7
”Vi ne rajtas ¸in forhaki,” konsentis Manca ridetante.”Çi tie ni renkonti¸is, feliçon ¸i portis al ni . . .”
”Kiam mi la lastan fojon donos al vi la manon,” li di-ris kaj ion meditis, ”ni rigardos ¸in kaj memoros priçio . . .”
Kaj tiel okazis .Iun tagon . . .Iun tagon, multajn jarojn poste, kiam la infanoj estis
jam plenkreskaj kaj kiam venis tiuj teruraj jaroj, enirisankaû la domon de Preseãnik la ÿvaboj*. Ili ligis Tonenkaj Mancan, ili ju¸is ilin: du infanoj iris al la partizanoj,la knabinoj, kiuj estis arestitaj kune kun ili , subtenadisla partizanojn. Ankaû ili du subtenis la partizanojn, iliçiam atentigis ilin se ili, la ÿvaboj, estis alproksimi¸antaj!
Kaj sur tiun brançon, sur kiu ili iam kiel infanoj estisbalanci¸antaj, oni ligis du ÿnurojn kaj faris maÿojn. Onikondukis ilin sub la pomarbon, sub tiun maljunanbrançon. Estis aûtuno. La junbrançetoj sur la detrançi-taj brançoj pompe floris kun bela delikate rozkolorafloraro Tie ili staris, Tone kaj Manca, ili staris kaj rigar-dis unu la alian. Poste ili observis la brançon super si,tiun brançon, de kiu nun pendis la ÿnuroj. Çio estis tielterure simila al io . . . al io iama, al la juneco; al tiu june-
* ÿvabo = germano; laû la nomo kiu estis donita iam al germanajkoloniistoj en Vojvodina; ili parte venis el la germana provincoSchwaben.
89
eLIBROUZINO 7
co, kiam ili kiel infanoj çi tie renkonti¸is. Kvankam lihavis la manojn ligitaj, Tone tamen ektuÿis la manon deManca kaj amare ekridetis
”Çi tie ni renkonti¸is, Manca.”Ÿi reridetis amare.”Çi tie mi diris al vi, ke mi amas vin kaj vi al mi, ke vi
estos al mi edzino.”Ankaû nun ÿi amare ekridetis.”Kaj çi tie, mi diris, mi dezirus premi al vi la manon,
kiam mi estos mortanta. Vidu, tio reali¸as.”Tiam ambaû amare ekridetis.”Nur tion ankoraû diru al mi: çu vi estis feliça?”Ÿi ekrigardis lin rekte en la okulojn, profunden, kiel
ÿajne ankoraû neniam, kaj ÿi diris:”Mi estis feliça. Kaj vi, çu vi estis feliça?””Mi estis feliça,” diris Tone kaj kapjesis. ”Tiun feliçon
oni ne povas forrabi de ni, çu ne?””Ne, al ni oni ne povas.”Tie sur tiu branço de la maljuna pomarbo, kiu floras
printempe kaj aûtune, restis nur du pecetoj da ÿnuro: launua de tiu, sur kiun oni pendigis Tonen, kaj kiu de-ÿiri¸is, la dua tiu de Manca: ÿian oni fortrançis. La do-mon oni bruligis kaj la knabinojn oni forkondukis. La dufiloj estis çe la partizanoj.
Tie sur tiu maljuna pomarbo estas eble ankoraû nunla du pecetoj de la ÿnuro, kiuj restis de la terura balan-
90
eLIBROUZINO 7
cilo. Neniam iu forprenis ilin, neniu tuÿis ilin. Ili restostie, ¸is kiam ili forputri¸os aû ¸is kiam la pomarbo fin-seki¸os. Nun ¸i ja ne plu havas kaûzon stari: ¸i necesasal neniu konservi la memorojn pri bela feliço. La geed-zoj Preseãnik, kiuj ¸in tiel amis, estas mortintaj. Aû eblela gefiloj, se ili revenos, konservos ¸in je memoro? Ne jememoro pri feliço, sed je memoro pri la teruraj tagoj?Ne, tia memoro estas tro amara, tro turmentige estusrigardi çiutage al tiu maljuna pomarbo, al tiu branço, kiekomenci¸is kaj fini¸is la feliço de iliaj gepatroj.
Mi‰ko KranjecEl la slovena tradukis D. Mizerit
91
eLIBROUZINO 7
La aglino
Estis mateno, kaj la suno hele brilis. La fratino de laaglo sidis en sia nesto sur ÿtonego kaj sopirante ri-
gardis en la hela aero, kaj levis nevole siajn ankoraû ne-provitajn flugilojn. Fiere ÿia brusto levi¸is.
”Al la suno! Alten al la suno!” tiel sonis interne de ÿi.”Kial mi ne vidu la gloron de pli proksime, kaj ne banumian okulon en ¸ia lumo, kaj ne trinku forton el ¸iaj ra-dioj? Kial ne estu prikantata la sunirado de aglino, kiel¸i estas de aglo? Mia rigardo estas forta, miaj flugiloj ju-naj, mia volo forta; alten, alten, al la suno, al la suno!”
Ÿi flugis. Mateno, sunlumo, freÿeco de la senfina aero,kaj sento de juneca forto plenigis ÿian bruston per ¸ojo.
Por iom ripozi, rigardi çirkaû si kaj ¸ui la novan, be-lan vivon, ÿi metis sin sur pinton de kverko.
En la arbaretoj malsupre çiuspecaj birdoj kolekti¸is. Iliestis rimarkintaj ÿian kura¸an flugadon.
”Trilili, bone, bone, trilili!” ¸ojkantis la alaûdoj; ”daûri-gu, aglino! Vi estos honoro por via sekso!
92
eLIBROUZINO 7
”Kura¸on!” nobla ardeo kriis, ”kura¸on, mia amiki-neto!”
”Vivu, fratino, vivu,” la blankaj cignoj kantis, na¸anteinter verdaj insuletoj.
”Kraûk, kraûk!” la korniko kartavis, ”tia rapideco estasdan¸era; gardu vin, kara fraûlino!”
”Turtulutu! ”la kolombo kveris, ”kial vi serças feliçontiel malproksime? Restu hejme en via nesto, varmi¸u çevia edzo, kovu viajn ovojn, kaj donu man¸aîojn al viajidoj, kaj vi vivos dum multaj, multaj jaroj! Turtulu!”
”Hui! klevit, klevit!” la strigo kriis, ”jen fari¸os dan-¸ero!”
”Jen fari¸os dan¸ero,” la sturnoj kaj papagoj ripetis.”Iras bone, iras bone!” aro da gajaj anseroj kriadis,
”tre bone! ”Sed juna, nobla aglo sidi¸is apud la flanko de la agli-
no, kaj diris dolçe kaj karese:”Via iro estas bela, sed la vojo longa kaj via forto tro
malgranda ankoraû. Permesu al mi, ke mi vin akompa-nu; kiam vi ÿanceli¸os, mia flugilo subtenos vin, ¸i om-brigos viajn okulojn, kiam la suno volos ilin blindigi, kajkiam dan¸ero vin minacos, aû kiam vi laci¸os dum lairado, mi vin kondukos en mian trankvilan neston, kiuestas tie sur la malproksima monto, kaj vi restos çe mi!”
Dankeme, sed malakceptante, la aglino mallevis siankapon antaû la nobla birdo. ”Mi volas esti sola,” ÿi diris;
93
eLIBROUZINO 7
”solega mi volas krei mian sorton!” La kriojn de la aliajbirdoj ÿi apenaû aûdis. Ÿi povis nur aûskulti la vokon ensia propra brusto: ”Alten al la suno, al la suno!”
Kaj ÿi ree levis la flugilojn. Ebriigita de suno, freÿecokaj ¸ojego ÿi flugis pli kaj pli alten kaj malproksimegende la aliaj. Mal¸oja kaj melankolia, la juna aglo skuissiajn flugilojn, deturnis sian rigardon de la fieregulino,elektis por si alian edzinon, kaj kondukis ÿin en sian nes-ton, kiu estas sur malproksima monto.
La aglino flugis solega kaj vidis la sunon de pli prok-sime. Sed ho ve! Tiam subite ÿiaj okuloj blindi¸is, ÿiakapo turni¸is kaj ÿi ne plu vidis klare sian vojon. Ÿi flugisankoraû, sed nevole ÿi malsuprenflugis teren. Çasistovidis tion, kaj celis per sia mortiga pafilo; li pafis kaj lakuglo trafis la koron de la aglino.
Ÿi flugis ankoraû, sed ne plu sunen, ÿi flugis al la pro-funda, profunda arbaro. Ÿi sentis sin trafita de la mor-to. Profunde en la plej malluman arbaron ÿi flugis, kaj lamalluma arbaro fermi¸is çirkaû ÿi kaj kaÿis ÿin por çiesrigardoj.
Sur branço de pino sidis la aglino kun sanganta brustokaj kun larmoj en la estingi¸anta okulo.
”Estas bone por mi,” ÿi mallaûte diris, ”ke al la aglinoestas permesite morti nebedaûrata kaj sen apudestan-toj.”
Tiam ÿi aûdis la kolombon diranta al siaj idoj:
94
eLIBROUZINO 7
”Filinoj miaj, ne faru kiel la aglino. La fiera malsa¸u-lino certe estis bruligata dum sia irado. Restu hejme envia valo, en viaj trankvilaj nestoj, kaj vi vivos dum mul-taj, multaj jaroj.”
”Mi eraris!” la aglino diras (sed fiere la koro ÿvelis subla vundo) ”mi eraris en mia juneca kura¸ego kaj estaspunita. Sed trankvile mi suferos mian sorton. Aliaj estupli feliçaj! Mi ne plendas. La sunon mi tamen vidis de pliproksime.”
”Klevit, klevit!” la strigoj akre kriadis. ”Klevit!” ripetisla sturnoj kaj papagoj. ”Iras bone, iras bone!” moke kan-tadis la ansera amaso antaûenflugante super la arbaro.
”Mi mortas,” la aglino diris kun estingi¸anta forto.”Mi mortas, sed . . . la sunon mi vidis de pli proksime!Feliço al mi!”
Kaj de la branço, kie ÿi sidis, ÿi falis sur la teron, kunetenditaj flugiloj . . . kaj ÿi ne vivis plu!
Fredrika BremerEl la sveda tradukis Fredrik Skog
95
eLIBROUZINO 7
La kverka visko
Iun tagon — la precizan daton mi ne memoras, sedestis proksimume du jarojn post la morto de Heraklo
— multaj homoj kaj multe da bruo estis en Delfo. Tiutago estis la lasta de la Pitiaj ludoj, kaj — ”okazo neniamvidita!” — la luktoj kaj kuroj fini¸is sen rigardantoj, laatletoj kaj çaristoj triumfis nekonate, kaj oni eç diras, kela poeto Simonido, kiu tiam kantis en libereco la gloronde mi ne scias kiu çevalo, havis nur, aû preskaû nur, sianheroon kiel aûdanton.
Sed kompense je la malpleneco de la areno, la publi-ko superplenigis la templon de Apolono. Unu vorto, unumagia vorto, sufiçis por kurigi ¸in tien: Jen la Heraklidoj!Kaj tiun alkuron de tuta popolo ekmovita de nura homo,vi komprenos senpene, fratino mia: neniu francino, mipensas, rezignus plej volonte lo¸ion en teatro por vidi lafilon de Napoleono (tiun palan junulon, kiu vidi¸is tielmallongan tempon!) Nu! Heraklo estis la Napoleono detiu epoko, kaj la Heraklidoj estis liaj filoj. Unu monatonantaûe Ateno trovis ilin, je sia veki¸o, eltronigitaj, per-
96
eLIBROUZINO 7
sekutataj, senazilaj, kisantaj sur la publika placo la alta-ron de Kompatemo. Ilia plendo ekmovis çiujn korojn kajçiujn glavojn, kaj en la momento, pri kiu mi rakontas, lagastama urbo, sin arminta por ili, sendis ilin fronte deprocesio por demandi, laû la kutimo, la orakolon de Del-fo pri la fino de la milito. Delfo — verÿajne vi scias tion— estis sankta urbo plena da mirindaîoj; sed tiam çiujtrairis tiujn mirindaîojn sen atento, kaj mi agos kiel çiuj.Mi ne promenigos vin de la Parnaso ¸is la Hipodromokaj de la Hipodromo ¸is la tripiedo, maldubante, ke jamantaû longe vi faris tiun pilgrimon kune kun certa verki-sto, pli lerta gvidisto ol mi; cetere mi konfesos, ke ankaûmi avidas vidi sen plua prokrasto tiujn famajn Herakli-dojn.
La tuta Grekujo, vidante ilin, eksentis nur unu senton— admiron: kaj tiu sento montri¸is per unu brua kajunuanima ekkrio: ”Senmortaj Dioj! kiel grandaj kaj for-taj ili estas!”
Altkreska maljunulo, kiun pro lia orumita bastono kajlia kapzono el blanka lano oni povis rekoni kiel unu ella dudek re¸oj de Grekujo, sin klinis al la orelo de Apo-lona pastro, kiu trairis la templon portante parfum-vazon.
”Mi tre konis Heraklon kaj Dejaniron,” li diris, ”kaj misciis nur pri tri filoj iliaj. Kiu do estas tiu vualita virguli-no, sidanta sur la sama benko kiel la Heraklidoj?”
97
eLIBROUZINO 7
”Vi ne eraras, Patro: Heraklo havis nur tri filojn deDejaniro, sed lia lasta edzino, Iolo . . .”
”Prave!” interrompis la maljunulo, frapante sian frun-ton per la fingro en signo de rememoro. ”Filokteto mult-foje rakontis al mi tiujn detalojn, sed du jarcentoj, falan-te sur ies kapon, tre povas ÿanceli ¸ian memoron . . . Jes!nun mi memoras pli bone, ke unu filino naski¸is de tiuedzi¸o . . .”
”Unu filino kaj unu filo, patro,” diris dolça voço postla maljuna re¸o, kiu turnis la kapon kaj vidis palan de-likatan junulon vestitan en la Argolanda kostumo.
”Unu filino kaj unu filo,” ripetis la interrompinto,ru¸i¸ante: ”Iksos kaj Makaria.”
La maljunulo ridetis. ”Vidu,” li diris al la pastro, ” oniadmiris mian scion en Piloso, kaj jen Argoso sendas almi siajn lernejanojn por min instrui. Kiu vin informis tielbone, kaj kio estas via nomo, mia bela infano?”
Sed la juna knabo forglitis sen respondo de sub la ka-reso de Nestoro — çar tiu maljunulo estis Nestoro — kajmalaperis en la çeestantaron.
Çie la sama laûdo zumadis sen varioj: ”SenmortajDioj, kiel grandaj kaj fortaj ili estas!”
En Francujo tiu komplimento sendube ÿajnas stranga,eç preskaû ironia; sed pensu, ke tie çi vi estas en lando,kiun la kapricoj de la terreliefo kaj de la ambicio dis-trançis en dudek malgrandajn ÿtatojn, kies re¸etoj, fieraj
98
eLIBROUZINO 7
kaj koleremaj, kunpremitaj unu al alia, sin kubuttuÿadisreciproke kun minaca murmuro, kaj kie la kutimo, ¸ene-rala en la tuta antikva tempo, batali viro kontraû viro kajkorpo çe korpo, faris la homan forton sola povo, mi pre-skaû dirus sola virto. Tiutempe oni konjektis la meritonlaû la pugnoj kaj ÿultroj, same kiel nun oni serças ¸in surla frunto kaj en la okuloj. Fine, kaj tio çi estas plej karak-teriza, — Heraklo, personigo de forto, Heraklo estis dio!
La pitia pastrino malfruigadis sian venon; tamen oniaûdis nenian malpaciencan murmuron. La publika sci-volemo havis nutraîon. Hillos, la unuenaskita Heraklido,precipe altiris la rigardojn. Li estis kolosa militisto, kunnudaj muskolplenaj brakoj kaj indiferenta, lar¸a viza¸o,kaj, kun felo de leono sur la ÿultroj kaj bastonego en lamano, afektis la patrajn teni¸ojn. Oni kredus vidi Heral-klon mem, Heraklon en sia dudeka jaro. Antenor, la pro-ksima post Hillos, havis pli delikatajn trajtojn kaj malplidikan korpon. Li kontente paradis en sia freÿa dieco, ri-detis al la junaj grekinoj, kaj per lar¸igitaj naztruoj enfla-ris volupte la parfumojn de admiro. Unuvorte, la dia An-tenor estis tio, kion ni mortuloj ordinare nomas vantu-lo. La tria frato, Ajgistos, havis, krom forteco kaj brave-co, nenion komunan kun siaj fratoj. En tiu epoko kaj entiu lando li estis vivanta ana˛ronismo. Stranga detalo! Lihavis blondajn harojn, kaj lia viza¸o esprimis melanko-lion, senton tute modernan kaj kristanan. El la plej teru-
99
eLIBROUZINO 7
raj bataloj li revenadis hejmen malkruela kaj sin¸enema;li ÿajnis esti, sub la suno de Grekujo, unu el tiuj blondajmilitistoj nordlandaj, kiuj terenvenkis gigantojn kajmonstrojn kaj poste, sen murmuro, klinis la kapon subvergo de eta feino. Ÿajnis ke, bedaûrante Argoson, li pri-ploris ion pli valoran ol trono. Kien do forflugis liaj so-piroj? Al amika hejmo? Al patrina tombo? Neniu scias,çar neniam al iu li diris sian sekreton, eç ne al sia junafratino Makaria, kiu tamen estis la konfidulino de la tutafamilio. Pardonu, fratino, ke tiel longe mi forgesis la vir-gulinon pro la herooj. Çu ÿi ne estas kulpa en tio? Vidu!Kaÿita en la ombro de siaj fratoj, ÿi çiel agas, por ke oniÿin forgesu. Ÿi ankoraû ne levis sian vualon, kaj ÿiajntrajtojn vi ne konas; sed jam vi ÿin amas, çu ne? çar vijam scias, ke ÿi estas pia kaj modesta.
Sed jen oni anoncas la pastrinon; ankoraû lacega desiaj lastaj konvulsioj profetaj, ÿi malrapide sin trenas ¸isla tripiedo, apogante sin sur du pastroj de Apolono. Jensubite, çe la fundo de la sanktejo, lar¸e malfermi¸as por-do, kaj vasta, sonora ventoblovo elfluegas, balaante lafumon de la buçoferoj kaj skuante sur la çeestantaron lasakramentan anoncon, tondravoçe parolatan: ”La dio!jen la dio!” Jam la profetino turmentate tremegas sur latripiedo, kaj oni aûskultas . . . Eli¸is unue plorspasmoj,poste timemaj silaboj, nekompreneblaj vortoj. Fine ladio parolis:
100
eLIBROUZINO 7
Minervo batalos . . . Sur kasko la ÿiaSoifas l’ otuso kaj vane baraktas.Minervo alvokas fratinon la sian,Fratinon la Venkon neniam ribelan.Mi aûdas: . . . alflugas la Venko . . . Sed ankaûSoifas l’ otuso avida je sangoArgoso atendas la re¸ojn la siajnPor ilin diigi . . . Vi tremu, Argoso!L’ otuso kruela minace rondflugas . . .Rondflugas, serçante viktimon plej puran . . .
Rondflugas . . . kaj . . . ekfalas . . .Sur idon de Alkido!
Çe tiu parolo, tiel fatala por la Heraklidoj, nur tri ho-moj en la templo ne ektremis: la Heraklidoj.
”Montru la viktimon per lia nomo,” kriis Hillos al lapastrino.
Sed ÿi spiregadis, preskaû mortanta, sur la ÿtupoj dela tripiedo.
”La dio estis terura; dua provo ÿin mortigus,” solenediris la çefpastro. ”Unu el la Heraklidoj sin oferu.”
”Mi min oferas,” kriis en la çeestantaro dolça voço, tiusama, kiu iom antaûe parolis al Nestoro.
”Kiu vi estas, kaj kio via nomo?” severe diris la pastro.”Mi estas filo de Heraklo, kaj mia nomo estas Iksos.”Zumo de surprizo akceptis tiun respondon.
101
eLIBROUZINO 7
”Se li diras la veron, li estas ¸uste nomita,” murmur-etis moka voço.
Vi sciu, fratino, ke Iksos estas greka vorto signifantavisko. Verÿajne la gepatroj de la infano malÿate îetis al litiun nomon, kiam li naski¸is; kaj efektive tiu malfortikakreitaîo, enplantita sur tiel forta raso, tre similas la mal-grandan parazitan planton, kiu tremetas en la vento surla altaj kverkoj.
”Ni malpermesis, ke vi sekvu nin al Delfo,” diris An-tenor, minace alpaÿante al Iksos . . . sed la filino de He-raklo, ¸is tiam senmova en la ombro, îetis sin inter la dufratojn, prenis la manon de la pli juna, kaj tiris lin el latemplo, surda je la voço de Hillos, kiu ÿin revokis, sur-da je la admiro, kiu murmuretis, dum ÿi pasis, — çar proÿia rapida iro ÿia vualo levi¸is propramove, kaj Makariaestis bela! bela de beleco kaj gracio, bela precipe en latiama momento de tiu kompato en okuloj kaj voço, kiubeligus eç la malbelecon.
Reveninte Atenon, kien unu sama çaro reveturigis latutan familion, la tri militistoj decidis, ke la sekvantantagon ili lotumos en la templo de Minervo por scii, kiuel ili mortos. Sed kiam la kompatinda Iksos alvenis, ¸ojakaj fiera, por enmeti kun siaj fratoj sian nomon en la ur-non, ili flankenpuÿis lin, pensante, ke ili insultus la diojn,se tiel ili prezentus al la ofte ÿercema Sorto la okazon îetial ili tian mokan kaj senvaloran oferaîon. Ili malpermesis
102
eLIBROUZINO 7
ankaû, sed pro malsama motivo, ke Makaria risku kunili la ÿancon de morto. Ÿi estis fiançino de Likos, unu ella influaj çefoj de Ateno (Ateno, kiu sin armis por ili), kajpro politiko aû pro dankemo ili postulis, ke la preparopor la ofero neniel interrompu tiun por la edzi¸o. TialMakaria çe la reveno trovis sian çambron tute parfumitade la donacoj de Likos. Sed en tiu momento ÿiaj pensoj,jam funebrante fraton, ne estis edzini¸aj pensoj. Tamenla edzini¸a girlando estis farita el lilioj tiel belaj, ke permano senatenta, kaj preskaû nevole, Makaria metis ¸insur sian frunton. En tiu momento ÿi aûdis, malantaûe,malbone subpremitan ek¸emon, kaj sin turnis . . . EstisIksos, Iksos ÿia frato, de kiu ÿi estas kaj patrino kaj fra-tino; Iksos, kiun ÿi envolvas per sia zorgado, çar li sufe-ras kaj estas malÿatata; Iksos, kiu çe çiu paÿo en la domonepre renkontas la rideton de Makaria, kaj al kiu ladomo ÿajnos malplena kaj tro vasta, kiam Makaria neplu plenigos ¸in. Li estis rigardanta la simbolajn florojnper okuloj brilantaj de larmoj, kaj lia viza¸o esprimistian doloron, ke la fratino, kiu tamen de dek du jaroj ku-timis vidi lin suferi, eksentis timegon.
”Ho! kompatindulo!” ÿi diris, ”pardonu al mi!””Pardonu al vi, Makaria? Kion do? Çiujn viajn feliçi-
gojn al mi?””Ne danku min pro mia zorgado: ¸i estas ÿuldo, ¸i
estas kulp-elpago . . .”
103
eLIBROUZINO 7
La miregantaj rigardoj de la infano postulis la solvonde tiu enigrno.
”Aûskultu!” ÿi diris: ”antaû kvar jaroj (tiam vi estis ok-jara, kaj mi dekkvarjara) okazis en nia familio io mirin-da kaj fatala, kion la patro kaj fratoj neniam eksciis. Vimemoras tiun kabanon, kiun ili starigis sur la bordo dela maro por sin rifu¸i de multenombraj kaj potencaj per-sekutantoj? Iun vesperon la patro kaj fratoj estis foririn-taj por çasi; laca pro dematena kurado tra la arbaroj, viestis îus eni¸inta en profundan dormon, lulata de la mo-notona bruo de la pluvo sur la kabanon. Noktis jam delonge, kaj la patro kaj fratoj ankoraû ne revenis. Fine miekaûdis frapadon je la pordo; mi malfermis ¸in, kredan-te, ke mi malfermos al ili. Estis voja¸anto, kiu petis azi-lon kaj fajron por momento. Li eniris. Sidante çe via lito,dum li sekigis siajn vestojn antaû la fajrejo, mi vidis kunsurprizo dolçan kaj nebulan lumon kuranta sur liajblondaj haroj. En la unua momento mi atribuis tion alla rebrilo de la fajro; sed la fajro estingi¸is, kaj la fruntode la voja¸anto restis luma. Tiam mi rekonis Apolonon;Apolonon, kiu, elpelita el Olimpo, travagis la mondonalivestita, sed kiu ne estis plene sukcesinta estingi sianaûreolon.
’Granda dio!’ mi diris, kunplektante la manojn, ’kionvi volas de mi?’
104
eLIBROUZINO 7
’Nenion,’ li respondis, ’nenion krom rifu¸ejo; sed lavetero tuj beli¸os, kaj mi foriros; ricevu çi tiun adiaûankison.’
Tiam mi tremante alpaÿis al mia onklo, kaj, konduk-ante lin per la mano al la lito, kie vi estis ankoraû endormo: ’Vi karesu prefere tiun kompatindan infanon,’mi diris, ’çar neniu dio lin karesas; vi tuÿu liajn palajnvangojn, por ke ili refloru; vi spiru sur liajn lipojn, por keili kantu.’
La dio ridetis je mia pre¸o; li sin klinis al vi kaj spirissur vian buÿon; sed tiu brulvarma elspiraîo, glitinte ¸isvia koro, ¸in plenigis kaj ÿveligis kaj jen kial via koroçiam brulas kaj palpitadas; jen kial vi velkas kaj mortas,kompatinda infano . . . Kaj nun, kiam vi scias çion, çu vipardonos al mi?”
Iksos kisis ÿin; tio estis respondo.”Pruvu do ¸in per obeado de miaj konsiloj. Riske-
mulo! Dank’al kiu feliça miraklo vi ne mortis de malsa-to kaj soifo sur la longa vojo de Ateno ¸is Delfo?”
”Ho!” diris Iksos, ”de la mateno mi estis farinta mianvoja¸kanton. Çiufoje, kiam mi vidis sur domo fumon defesteno, mi frapis la pordon, kantante, kaj çiam oni mal-fermis al mi.”
”Mirinda kanto!” diris Makaria, ridetante, ”vi konigu¸in al mi, Iksos, por ke ankaû mi kantu ¸in, kiam mi irosal Delfo aû al Olimpio.”
105
eLIBROUZINO 7
Iksos, pro ia koketa modesteco, komuna, ÿajnas, al lakantoverkistoj de çiuj epokoj, lasis ÿin iom peti, kaj finecedis.
LA KANTO DE IKSOS
IMalfermu vian pordon! mi estas Iksos, la kompatindakverka visko, kiun ventpuÿo mortigus.
Iun tagon, antaû dek du jaroj, pigmeo falis el la leonafelo de Heraklo; tiu pigmeo estis mi. Mia patro ne minamis, çar mi estis malforta kaj malgranda; kaj kiam, in-faneto, mi albati¸is al liaj genuoj, mi aûdis super miakapo voçon bruegantan kiel la fulmotondro. Miaj fratojmin batas, kiam mi laûte nomas ilin fratoj; kaj tamen mivolas vivi, çar mi havas fratinon, kiu min amas . . . Tielbona ÿi estas, Makaria!
Malfermu vian pordon! Mi estas Iksos, la kompatin-da kverka visko, kiun ventpuÿo mortigus.
IIIam miaj fratoj al mi diris: ”Ci estu iel utila; ci lernu sta-rigi statuojn kaj altarojn, çar eble ni estos dioj.”
Mi penis obei miajn fratojn, sed pezegaj estis marte-lo kaj çizilo! Kaj krome, strangaj vizioj pasadis, sençesepasadis, inter mi kaj la Parosa bloko, kaj mia senatenta
106
eLIBROUZINO 7
fingro skribadis sur la polvo unu nomon, çiam la saman,la dolçan nomon de Makaria.
Malfermu vian pordon! mi estas Iksos, la kompatin-da kverka visko, kiun ventpuÿo mortigus.
IIITiam miaj fratoj al mi diris: ”Ni havas gaston en la pa-laco, blankan maljunulon el ˘aldeo, kiu scias legi en laçielo la venontajn okazojn. Aûskultu liajn instruojn kajdiru al ni, çu ci vidas en la nuboj trezorojn aû venkojnalvenantajn.” Mi aûskultadis la maljunulon; mi pasigislongajn serenajn noktojn rigardante la çielon; sed mividis nek trezorojn nek venkojn; mi vidis nur la malse-kajn brilajn stelojn, kiuj rigardis min kun amo, . . . kiel laokuloj de Makaria.
Malfermu vian pordon! Mi estas Iksos, la kompatin-da kverka visko, kiun ventpuÿo mortigus.
IVTiam miaj fratoj al mi diris : ”Ci prenu pafarkon kaj sa-gojn, kaj iru çasi en la arbaroj.” Mi travagis la arbarojnkun pafarko kaj sagoj, sed baldaû forgesis la çason kajmiajn fratojn. Dum mi aûskultis la kanton de la ventojkaj de la najtingaloj, cervino man¸is mian panon en miarobo, kaj birdeto, laca de longa flugo, venis endormi¸ien mia sagujo. Mi portis ¸in al Makaria.
107
eLIBROUZINO 7
Malfermu vian pordon! mi estas Iksos, la kompatin-da kverka visko, kiun ventpuÿo mortigus.
VTiam miaj fratoj al mi diris: ”Neniel utila ci estas,” kaj ilimin batis; sed mi ne ploris, çar mi pensis al mia fratino.Kaj morgaû oni prenos mian fratinon for de mi: kaj mor-gaû, kiam Makaria, sidante çe la edzi¸a festeno, diros:”Kio do estas tiu blua fumo, kiu supreniras tie post lalaûrujo? ”—” Ho, nenio,” diros la festenantoj.
¯i estas la brulstako de Iksos, la kompatinda kverkavisko, kiun ventpuÿo mortigis.
”Ne, vi vivos!” kortuÿite diris la junulino. ”Mi ÿirmos vinen mia koro tiel bone, ke çiuj ventegoj pasos, netuÿan-te vin eç per bloveto plej malgranda. Likos estas feliçakaj festata, kaj la virgulinoj Atenaj estas multaj. Al vi solakaj suferanta, çiujn miajn horojn kaj çiujn miajn amojn!Kompatinda kverka visko, vi ornamos mian bruston plibele ol la edzina bukedo. Frato mia, poeto mia, jen lapago por via kanto.” Kaj deÿirante de siaj haroj la edzi-ni¸an girlandon, ÿi îetis ¸in, malseka de larmoj, al la pie-doj de Iksos. Iksos volis respondi, sed, traskuita de ne-atenditaj emocioj, la kompatinda infano apenaû proviseligi ekkrion. ”Ho!” li diris ; kaj metante la manon sursian koron, li falis. La febro malkvietigis lin la tutan nok-
108
eLIBROUZINO 7
ton, kaj la tutan nokton Makaria maldormis kaj ploris çela lito de sia frato.
La sekvanta tago estis tiu, kiam la tri Heraklidoj irosen la templon por demandi pri la elekto de la viktimo. Ilisin prezentis çe la altaro, kiel çe batalo, sen tremo aûantaûtimo. Post la kutimaj ceremonioj, preskaû tute sa-maj kiel tiuj, kiujn ni vidis antaûe en Delfo, pastro deMinervo kunskuis la nomojn en la urno. Alproksimi¸isinfano kun okuloj kovritaj per rubando. Lia mano jamestis çe la rando de la sankta vazo, tuj elironta kunmortokondamno, kiam subite virina voço sonis sur lasojlo de la templo:
”Haltu! Jen la viktimo!”Tio estis Makaria, malrapide paÿanta al la altaro; Ma-
karia pala kaj ornamita, balancanta sur sia frunto fune-brajn rubandojn. Ajgistos ekkuris al ÿi: ”Vi tie çi, fratino!vi promesis, ke vi restos apud Iksos.”
”Iksos,” ÿi diris, haltigante plorspasmon, ”mortinta liestas! kaj nun nenio malpermesas, ke mi mortu por vi.”
Kaj ÿi daûrigis sian paÿadon al la altaro.La publiko aplaûdis, la Heraklidoj submeti¸is. En tiu
epoko oni imagis la manon de la dioj aganta en çiu eks-terordinara okazo; oni do atribuis al iu inspiro tiel nob-lan sinoferon.
Tial Makaria genufleksis antaû la altaron sen malhel-po. Ÿi haltigis per gesto la rapideman glavon de la ofe-
109
eLIBROUZINO 7
risto, por îeti al la fratoj sian lastan rideton; kaj, fermantela okulojn, ÿi duone dismetis la vualon, kiu kovris ÿianbruston.
Du minutojn poste ÿia korpo trembatis sur la altaro.Oni faris unu saman brulstakon por Iksos kaj Maka-
ria. Kaj tiam, pro miraklo aû iluzio, kiu reokazis poste çela morto de nia Johanino d’Arc, oni vidis, aû kredis vidi,ion, kio el la flamoj eli¸is al la nuboj kun dolça bruo deflugiloj.
Kio helpis la disvasti¸on de tiu kortuÿa tradicio? Sen-dube estas tio, ke post la venko de la Heraklidoj, venkotro kare pagita por resti longe atendigata de la dioj, laMikenanoj, triumfe stariginte la statuon de Heraklo çela bordo de la maroj, iun tagon trovis sur ¸i du alcionojnen la felo de la Nemea leono.
Tiel iam pasis tra antikva jarcento la du plej belaj be-laîoj en tiu çi mondo kaj çiuj jarcentoj: Poezio kaj Virto!
Hégésippe Moreau(1810–1838)
El ”Rakontoj al mia fratino”El la franca tradukis René Lynagh
110
eLIBROUZINO 7
www.omnibus.se/inko
ISBN 91-7303-205-0
![Wp edWb[ Yllgda[aÛ...3IOFFRIRÌUN5OVODI 0ASQUAACHIDARÌUN CONTRIBUTOMINIMODI % FRQLOSDWURFLQLRGL 6XD(FFHOOHQ]D 0RQV ,JQD]LR=DPELWR 9HVFRYRGHOOD'LRFHVLGL3DWWL DISTRIBUZIONEDI 5OVADI](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5fa662c10dfcc335b439d0eb/wp-edwb-yllgdaa-3ioffriroeun5ovodi-0asquaachidaroeun-contributominimodi.jpg)
![Rªr - Padasalai.Net-10th Study Materials · ˘, ˆ˙˝ ˛˚ . 3 . , Email: kannanmrt136@gmail.com . , elanmozhi@yahoo.co.in 29. AW£u Aû]jÕ Õû\L°Ûm ùTiLs T¦Vôtßm úTôÕ](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5b1ed0c97f8b9a901f8c1080/rar-study-materials-3-email-kannanmrt136gmailcom.jpg)
![iN^ aû gâú]û^Pûh âYûkú - WASSAN gâú ùKøYiò ^ì@û Kòic ^êùjñ aû gue Kòic ^êùjñö Gjû]û^Pûhe GK ^ìZ^ _âYûkúö ù~ùKøYiò Kòic ]û^ Gjò _âYûkúùe](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5b04eb9c7f8b9a2e228e90b9/in-a-gph-yk-g-kyi-kic-j-a-gue-kic-j-gjphe-gk-z-yk-kyi-kic-gj.jpg)
![bòWòI - Mò^Üò · gòlû EY Cygòlû / ]¦ûcìkK gòlû fûb _ûAñ bûeZ bòZùe iùaðûy 10 fl Uuû I bûeZ aûjûùe 20 fl aû ZùZû]ôK IbeWâû`Ö ù~ûMýZû @^êiûùe](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5e55852199d3c0248644e871/bwi-moe-gl-ey-cygl-ckk-gl-fb-a-bez-bze.jpg)
![úY§«Vp · For Study Materials & Question Papers Visit: 20. d-ùRôϧ R²UeLû[l ùTôßjR N¬Vô] átßûW a) AûY Aû]jÕm EúXôLeLs](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5e6443f3e524425209465e80/yvp-for-study-materials-question-papers-visit-20-d-r-ruell.jpg)
