i

AKADEM

İSYEN TIP KİTA

BEVİ

EDİTÖRLER

Uzm. Sevil ERKEN Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI

Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZILHem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM

Doç. Dr. Yasemin TOKEMProf. Dr. Behzat ÖZKAN

YARDIMCI EDİTÖRLER

Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI Yrd. Doç. Dr. Medine YILMAZ

Yrd. Doç. Dr. Leyla BAYSAN ARABACI Yrd. Doç. Dr. Gülay OYUR ÇELİK Yrd. Doç. Dr. Elif ÜNSAL AVDAL

Yrd. Doç. Dr. Esra AKIN KORHAN

İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği

T.C. Sağlık BakanlığıTürkiye Kamu

Hastaneleri Kurumu

T.C. Sağlık BakanlığıTürkiye Kamu

Hastaneleri Kurumu

ii

Bu kitabın yayın hakkı İZMİR İLİ GÜNEY BÖLGESİ KAMU HASTANE-LERİ BİRLİĞİ'ne aittir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası ge-reği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alına-maz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Yazıların içerikleri yazarları bağlamaktadır.

© 2014 AKADEMİSYEN TIP KİTABEVİYayın Dağıtım ve Pazarlama A. Ş.Halk sk. 5/A Yenişehir/ANKARATel: 0312 431 16 33www.akademisyen.com

Yayın Koordinatörü : Yasin DİLMEN Mizampaj : Rahime DİLMEN, Kerem ACAR Kapak : Recep ÖNALBaskı : Özyurt Matbaacılık

Hemşirelik Bakım StandartlarıEditörler: Uzm. Sevil ERKEN Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM Doç. Dr. Yasemin TOKEM Prof. Dr. Behzat ÖZKANISBN: 978-605-4649-88-4

Dağıtım Adresiİzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği

Tıbbi Hizmetler Başkanlığı Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü

123/11 Sok. Poligon Mah. Karabağlar/İZMİR

Tel: 0232 232 32 32 www.igkh.gov.tr

AKADEM

İSYEN TIP KİTA

BEVİ

iii

İçindekiler

HASTA BAKIMI ve HEMŞİRELİK SÜRECİ İLE İLGİLİ GENEL STANDARTLAR1. El Yıkama ........................................................................................................ 22. Hasta Kabulü ve Oryantasyon ........................................................................ 93. Hastanın Genel Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi ................................. 134. Hemşirelik Bakım Süreci .............................................................................. 255. Hasta Transferi ............................................................................................. 316. Nöbet Değişim ve Hasta Teslimi ................................................................... 367. Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma ..................................................... 388. Hastanın Taburcu Edilmesi ........................................................................... 46

YAŞAM BULGULARI ÖLÇÜM STANDARTLARI9. Beden Isısı Ölçümü ...................................................................................... 5110. Nabız Ölçümü ............................................................................................. 5811. Kan Basıncı Ölçümü ................................................................................... 6412. Solunum Sayısı Alma .................................................................................. 7113. Ağrılı Hasta İzlemi ...................................................................................... 75

HASTA BAKIM STANDARTLARI14. Saç Bakımı .................................................................................................. 8115. Göz Bakımı ................................................................................................. 8616. Ağız Bakımı ................................................................................................ 8917. Oral Mukozitte Ağız Bakımı ........................................................................ 9618. Ayak Bakımı ............................................................................................. 10419. Perine Bakımı ........................................................................................... 10820. Yatak İçinde Tam Vücut Banyosu ............................................................. 11221. Günlük Özbakım Gereksinimleri .............................................................. 12022. Sırt Masajı Uygulama ............................................................................... 12423. Periferik Damar Yolu Bakımı .................................................................... 12824. Ekstravazasyon Önleme ve İzleme ........................................................... 13225. Santral Venöz Kateter (SVK) Bakımı ......................................................... 13826. Trakeostomi Bakımı ................................................................................. 14527. Endotrakeal Tüp (ETT) Bakımı .................................................................. 15128. Mekanik Ventilasyondaki Hastanın Bakımı .............................................. 15529. Stomalı Hasta Bakımı (Kolostomi, Jejunostomi, İleostomi, Ürostomi) ......16130. Konstipasyonu Önleme ve Barsak Eğitimi ................................................ 16831. Yanıkta Yara Bakımı .................................................................................. 17232. Basınç Ülseri Önleme ve Bakımı .............................................................. 179

iv

33. Diyabetik Hastada Ayak Bakımı (Yara Açılmamış) .................................... 19034. Diyabetik Hastada Ayak Bakımı (Yara Açılmış) ......................................... 19535. Alçılı Ekstremitesi Olan Hastanın Bakımı .................................................. 20036. Yatağa Bağımlı Hasta Bakımı .................................................................... 20437. Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Hasta Bakımı ................................................ 21038. Ameliyat Sırası Hasta Bakımı .................................................................... 22139. Ameliyat Sonrası Hasta Bakımı ................................................................ 22640. Alt Gastrointestinal Sistem Endoskopisi Yapılan Hastanın Bakımı ........... 23441. Üst Gastrointestinal Endoskopi (EGD ve ERCP) İşlemine Yardım ............. 23842. Doğum Sonrası Bakım .............................................................................. 24343. Yenidoğan Göbek Bakımı ......................................................................... 25044. Bebek Banyosu Uygulama ....................................................................... 25345. Bebek Masajı Uygulama .......................................................................... 26046. Fototerapi Alan Bebeğin Bakımı .............................................................. 26647. Postmortem Bakım .................................................................................. 271

İLAÇ/ TEDAVİ UYGULAMA STANDARTLARI48. Göze İlaç Uygulama ................................................................................. 27549. Buruna İlaç Uygulama .............................................................................. 28050. Kulak Bakımı ve Kulağa İlaç Uygulama ..................................................... 28351. Oral Yolla İlaç Hazırlama ve Uygulama ....................................................... 28752. Nebulizatör İle İlaç Uygulama .................................................................... 29153. İnhalasyon Yolu İle İlaç Uygulama .............................................................. 29554. Oksijen Uygulama ...................................................................................... 29955. Yenidoğanda Oksijen Uygulama ................................................................ 30556. İntravenöz (IV) Kateter Takılması ............................................................... 31057. İntravenöz (IV) Enjeksiyon Uygulama ....................................................... 31658. İntravenöz (IV) Puşe ya da Bolus Yöntemi ile İlaç Uygulama ................... 32059. İntravenöz (IV) İnfüzyon Yöntemi İle İlaç Uygulama ................................. 32360. İntravenöz (IV) Sıvı Uygulama .................................................................... 32761. İntramuskuler (IM) Enjeksiyon Uygulama ................................................. 33362. İntradermal (ID) Enjeksiyon Uygulama ..................................................... 34363. Subkutan (DC) Enjeksiyon Uygulama ......................................................... 34764. İnsülin Uygulama ve İzlemi ....................................................................... 35365. Transdermal İlaç Uygulama ...................................................................... 36166. Kemoterapötik İlaçları Hazırlama ve Uygulama ....................................... 36567. Kan ve Kan Ürünleri Transfüzyonu ............................................................ 37268. Vajinal İlaç Uygulama ................................................................................ 38269. Rektal İlaç Uygulama ................................................................................. 38570. Lavman Uygulama .................................................................................... 38871. Enteral Beslenme ...................................................................................... 39372. Parenteral Beslenme ................................................................................. 403

v

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ STANDARTLARI 73. Sıcak Uygulama ........................................................................................... 40974. Soğuk Uygulama ......................................................................................... 41875. Hipotermi/Hipertermi Battaniyelerinin Kullanımı ..................................... 42276. Pansuman Uygulama .................................................................................. 42577. Nazogastrik Sonda Takılması, Bakımı ve Çıkarılması ................................. 43778. Mide Lavajı .................................................................................................. 44379. Aspirasyon Uygulama ................................................................................. 44680. Postüral Drenaj Uygulama ......................................................................... 45381. Derin Solunum Egzersizi ............................................................................. 45982. Öksürme Egzersizi ...................................................................................... 46483. Aldığı-Çıkardığı Takibi (AÇT) ........................................................................ 46884. Üriner Kateter Takılması, Bakımı ve Çıkarılması ........................................ 47485. Rektal Tüp Uygulama ................................................................................. 48386. Ördek ve Sürgü Kullanma ........................................................................... 48687. Kan Örneği Alma ......................................................................................... 49088. Laboratuvar Testleri İçin Örnek Alma ........................................................ 498

ÖLÇÜM ve TAKİP STANDARTLARI 89. Vücut Ağırlığı Ölçümü ................................................................................. 51590. Bebek ve Çocuklarda Boy Ölçümü ............................................................. 51891. Bebek ve Çocuklarda Baş Çevresi Ölçümü ................................................. 52492. Bebek ve Çocuklarda Göğüs Çevresi Ölçümü ............................................ 52993. Bebek ve Çocuklarda Kol Çevresi Ölçümü ................................................. 53294. Çocuklarda Vücut Ağırlığı Ölçümü ............................................................. 53495. Elektrokardiyografi (EKG) Çekilmesi ........................................................... 540 96. Kardiyak Monitörizasyon ............................................................................ 54597. Santral Venöz Basınç (SVB) Ölçümü .......................................................... 54998. Ödem İzlemi ve Bakımı .............................................................................. 553

HAREKET, VÜCUT MEKANİĞİ ve HASTANIN HAREKET ETTİRİLMESİ STANDARTLARI99. Elevasyon Uygulanan Hasta Bakımı ........................................................... 559100. Bacak–Ayak Egzersizleri ........................................................................... 563101. Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu ...................................................... 566102. Ameliyat Sonrası Dönemde Yatak İçinde Oturma ve Dönme Egzersizi ...... 575103. Hastaya Pozisyon Verme .......................................................................... 578104. Hastanın Taşınması ................................................................................... 588

Ek-1 Bakım Standartları Malzeme Listesi ......................................................... 597Ek-2 NANDA 2009 Hemşirelik Tanı Listesi ........................................................ 614İndeks ................................................................................................................ 619

vii

Uzm. Hem. Pınar AKÇAY Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi

Hem. Nazan SARAÇ AKINCIİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Sorumlu Hemşiresi

Hem. Nilgün TAN ASLANİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Plastik ve Rekons. Cer. Sorumlu Hemşiresi

Hem. Jale Deniz AYDEMİRİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Acil Kliniği Hemşiresi

Hem. Nurhayat AYDOĞDUBayındır Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hem. A.Ezel BAŞKANOĞLUBayındır Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Ümran BİNGÖLBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hemşiresi

Hem. Selma ÇELİKİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hemşiresi

Hem. Leyla ÇETİNİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Yasemin ÇINARİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesi Hemşiresi

Hem. Çiğdem EREN DEĞERTorbalı Devlet Hastanesi Hemodiyaliz Sorumlu Hemşiresi

Hem. Ümmü BUYRAÇ DURANOĞLUİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Endoskopi Ünitesi Hemşiresi

Hem. Sibel EKİCİ Torbalı Devlet Hastanesi Hemodiyaliz Ünitesi Hemşiresi

Yazarlar

Uzm. Sevil ERKENGüney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörü

Hem. Perihan ERTUĞRULTire Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Gülizar EŞİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesi Sorumlu Hemşiresi

Hem. İpek FINDIKİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Yenidoğan Prematüre Ünitesi Sorumlu Hemşiresi

Hem. Fatma AKÇAY FIRAT İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Kardiyoloji Yoğun Bakım Hemşiresi

Hem. Neslihan GENÇBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Meryem GÜN İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Sorumlu Hemşiresi

Hem. Ayşegül GÜNAYİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Klinik Hemşiresi

Hem. Arzu GÖÇER ILGAZÇeşme Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü

Hem. Bilge KARAKAYAGüney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü

Hem. Yüksel KARAKAYAİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Nütrisyon Hemşiresi

Hem. Alev KARAKOYUNTorbalı Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

viii

Hem. Gonca KAYASeferihisar Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Naciye KAYAİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Nütrisyon Hemşiresi

Uzm. Hem. Nur ŞAHİN KAYAİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Kliniği Sorumlu Hemşiresi

Hem. Fatma ANA KILIÇİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Hemşiresi

Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZILGüney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü

Uzm. Hem. Emine KOCABAŞOĞLUBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hemşiresi

Hem. Esin ERDOĞAN KORKMAZSelçuk Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Yeliz ORUÇBehçet Uz Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Habibe GÜNAY PAKMAN İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi İç Hastalıkları Kliniği Sorumlu Hemşiresi

Hem. Emel PERVANLARÖdemiş Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Uzm. Hem. Emine PİŞMİŞOĞLU İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Dilek SOYDEMİRBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Gündüz Süpervizör Hemşiresi

Hem. Hacer ŞAHİNKiraz Devlet Hastanesi Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi

Hem. Gülden ŞENİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hemşiresi

Hem. Fatma YAVUZ ŞENİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Sorumlu Hemşiresi

Ebe Nuray TAKŞINİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Kapalı Psikiyatri Kliniği Hemşiresi

Hem. Fatma TEZCANİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anjiyo Laboratuvarı Sorumlu Hemşiresi

Hem. Özlem TÜRKMENİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Nöroloji Yoğun Bakım Klinik Hemşiresi

Hem. Sevde UÇARİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hemşiresi

Hem. Sevim UZUNİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Güler ÜSTÜNİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Anestezi Yoğun Bakım Hemşiresi

Uzm. Hem. Ecem YAPRAKİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Süpervizör Hemşiresi

Hem. Gülseren YILDIZUrla Devlet Hastanesi Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi

Hem. Ayfer KARAKAŞ YILMAZİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Kalp Damar Cerrahi Klinik Hemşiresi

Hem. Hatice YUMAKİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Gastroenteroloji Kliniği Sorumlu Hemşiresi

Hem. Hatice ZINGALİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Beyin Cerrahi Kliniği Sorumlu Hemşiresi

ix

GRAFİK /KAPAK TASARIM

Uzm. Recep ÖNALAkif KESKİNGüney Genel Sekreterliği Grafik Tasarım ve Basım Yayım Birimi

FOTOĞRAFLAR

Hem. Gonca ACUNBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi 3 Dahiliye/Göğüs Hastalıkları Klinikleri Sorumlu Hemşiresi

Uzm. Hem. Pınar AKÇAYDr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi

Hem. Nurcan DOĞANBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Yoğun Bakım Ünitesi Sorumlu Hemşiresi

Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEMDr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hem. Kader KENİBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi 1 Dahiliye Kliniği Sorumlu Hemşiresi

Hem. Esra KURNAZBozyaka Eğitim Araştırma Hastanesi Organ Nakli Sorumlu Hemşiresi

Hem. Ramazan KÜÇÜKCANDr. Behçet Uz Çocuk Hast. ve Cer. Eğitim Araştırma Hastanesi Kalibrasyon Birimi

Uzm. Hem. Satı TAŞİzmir Katip Çelebi Üniversitesi Eğitim Araştırma Hastanesi Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi

x

Günümüzde hemşirelik mesleğinde otonominin ve hasta bakımında standardi-zasyonunun sağlanması, sağlık bakım hizmetlerinin sorumluluğu haline gelmiştir. Hatta, hemşirelerin sadece kendisine order edilen tedaviyi ve söyleneni uygulayan hemşireler olma yerine; hastaya bütüncül yaklaşan, hemşirelik tanısını koyabilen, hastanın tedavisini takip ederek iyileşme sürecine yön verebilen niteliğe sahip olma-sı artık bir zorunluluk olmuştur. Bu zorunluluk ancak mesleki standartlar oluşturul-duğunda, uygulandığında ve güncellendiğinde yerine getirilmiş olacaktır.

Sevgili Hemşire Arkadaşlarımız, Bu kitap kurumumuzda yürütülen “Hemşirelik Bakım Standartları” projesinin

bir ürünüdür. Standartlar ancak ölçülebildiğinde kurum kalitesinin belirleyicisi ola-bilir. Bu kitabı asıl değerli kılan, yazılan standartlara özgü “Bakım Değerlendirme Kriterleri”nin oluşturulması ve tüm hastanelerimizdeki bakım uygulama oranının ölçülerek, bizlere ne kadar ivme kazandırdığını görmemizi sağlayacak olmasıdır. Bu projenin başarıya ulaşması ile sağlık camiasının tüm mensupları gelecekte sizlere minnettar olacaktır.

Sizlerin eşlerinizi, çocuklarınızı ve ailelerinizi çoğu zaman ikinci plana atarak, hastanelerimizde özveri ile ağır nöbet şartlarında çalıştığınızı, maddi ve manevi olarak birçok zorluklarla karşı karşıya olduğunuzu biliyoruz. Ayrıca, hemşire sayı-sının yetersiz olduğunun dünyada ve ülkemizde hemşirelerin bakım vermesindeki en önemli engel olduğunun farkındayız. Yaşadığınız bu zorlukları üst yönetimlere ulaştırmada her platformda sesiniz olmaya çalışıyoruz ve olmaya devam edeceğiz. Genel Sekreterliğimizce yürütülen “Ek Ödeme ve Görev Tanımları” çalışmaları bu yönde etkin çalışmalar olmuştur.

Yapılan tüm araştırma ve çalışmalarımızda öncelikle hastaya katkı sağlama ama-cını benimsedik. Bu amaçla oluşturduğumuz bu kitabın, hasta bakımında ülkemizde-ki tüm sağlık kurumlarının başvurabileceği bir rehber niteliği taşıdığı kanısındayım. Ayrıca mesleki ortak dili oluşturarak, bireysel algılama ve uygulama farklılıklarını ortadan kaldıracak ve kanıta dayalı hemşirelik bakımı vermeye imkan sağlayacaktır. Akademisyen ve klinisyen hemşirelerin bilimsel ve uygulama boyutunu birleştiren bu çalışma, kliniklerde hemşirelik uygulamalarının temelini oluşturacaktır.

Sizlerden isteğim, gelecekte dünyanın da sizi referans alacağı bakım standartlarına sahip çıkmanız, geliştirmeniz ve hep öğrenen değil öğreten bir misyonu amaç edinme-nizdir. “İnsanı yücelt ki devlet yücelsin” mantığı ile belirtilen hedeflere ulaşmak ye-gane amacımızdır. İnsanı insanca yaşatacağına inandığım bu çalışmada emeği geçen hemşirelerimize ve desteklerini esirgemeyen akademisyenlerimize teşekkür ederim.

Birliğimizin her geçen gün daha iyi noktalara ulaşacağı ve, “Başarımızın yine bi-zim samimiyetli ve gayretli çalışmamıza” bağlı olduğu düşüncesi ile en derin sevgi ve saygılarımı sunarım.

Prof. Dr. Behzat ÖZKANİzmir İli Güney Bölgesi Kamu

Hastaneleri Birliği Genel Sekreteri

Önsöz

xi

Sağlık Bakanlığı’nın 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesinin yürür-lüğü girmesi, biz yöneticilere birçok sorumluluk yüklemiş ve artık sağlığı eski yöntemlerle yönetemeyeceğimizi fark etmemizi sağlamıştır. Sağlık hizmetleri bilimsel ve kanıta dayalı bilgiler ile yönetilmeli ve kurulan sistemler elbette öl-çülebilir, etkili ve verimli olmalıdır.

Genel Sekreterliğimizce bu yöndeki çalışmalarımıza, bulunduğumuz nokta-da kendimizi değerlendirmek adına kurumsal hedefimizi belirleyerek başladık ve “Ülkede lider, uluslararası düzeyde sözü geçen bir kurum olma” vizyonu ile yola çıktık.

Herkesin bildiği gibi, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle değişen dünyada, insanların gereksinimleri de değişmiş, sağlık gereksinimleri ve bakım ihtiyaçları da bu durumdan etkilenmiştir. Hastalara çok farklı tanı ve tedavi yöntemlerinin uygulanması, onlara verilecek hemşirelik bakımının da çok çeşitli ve karmaşık olmasına neden olmuştur.

Günümüzde gelişmiş ülkelerde hastaların bakım ihtiyacı profesyonel bilgi ve becerilere sahip hemşireler tarafından karşılanmaktadır. Ancak ülkemizde sağlık alanında gelişmiş ülkelerdeki birçok standarda erişilmiş olmasına karşın sağlık bakımı geleneksel bakım anlayışını devam ettirmektedir. Genel olarak hemşireler, çeşitli nedenlerle hastalar için tedavi odaklı ve iş merkezli çalışmak-ta, hastaların bakımına yönelememektedir. Yıllardır süregelen bu yapı, hasta-nelerimizde hemşirelerin bakımdan uzaklaşmalarına neden olmuştur. Oysa ki, hastaların bakım ihtiyacı yaşlanan nüfusla birlikte gün geçtikçe artmakta ve çe-şitlenmektedir.

Bilginin hızla değiştiği ve geliştiği bu dönemde, kanıta dayalı bilgiye ulaş-mak için çeşitli yöntemler tasarlamak gerekmektedir. Kurumumuz hemşirele-ri tarafından oluşturulan ve kanıta dayalı bilgilerle desteklenerek hazırlanan “Hemşirelik Bakım Standartları” kitabı, hemşirelerimizin bireye özgü bakıma odaklanmasına ışık tutacak değerli bir kaynak ve sistem tasarımıdır.

Geniş çaplı bir projenin ürünü olarak ortaya çıkan bu kaynağın oluşturul-masında emeği geçen tüm çalışanlarımıza şükranlarımı sunuyor, asıl teşekkürü bakımınızla yaşama kattığınız hastalarımızın, sizlere sunacağına inanıyorum.

Op. Dr. Mesut ÖZOĞULİzmir İli Güney Bölgesi Kamu

Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanı

Önsöz

xii

Bakım; hemşirelik mesleğinin temel değeridir ve aslında hemşireliği diğer sağlık mesleklerinden ayıran bir özelliktir. Bakım verme bir beceridir ve bilgi, problem çözme, eleştirel bakış açısı ve akıl yürütme ile gerçekleştirilir. Özellikle hemşirelik eğitimi süresince derslerle ve akademisyen hemşirelerle desteklenen bakım verme süreci, mezuniyet sonrasında hemşireler tarafından bağımsız bir şekilde yerine getirilir. Ancak farklı eğitim düzeyleri ve farklı eğitim sistemle-rinden mezun olan hemşirelerin mesleki yeterlilikleri ve kurumun politikala-rındaki farklılıklar nedeniyle aynı düzeyde ve yeterlilikte bakımın verilmesi her zaman mümkün olamamaktadır. Dolayısıyla; büyük bir titizlik, özveri ve emekle hazırlanan, her aşamasının bilimsellikten ödün vermeden gerçekleştiril-diği “Hemşirelik Bakım Standartları” kitabı, hemşirenin bakım fonksiyonunu gerçekleştirirken rehber olacak, uygulamalarda ortak dil oluşturacak ve meslek-taşlarımızın öğrenci hemşirelere rol olmasını sağlayacak bir çalışmadır. Bilindiği üzere bu alanda yapılan araştırmalarda birçok kalite göstergesinin iyi hemşirelik bakımı ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle hazırlanan bu kitabın önemli fonksiyonlarından biri sağlık bakım kalitesini doğrudan et-kileyecek bazı göstergelere olumlu katkılarını sağlayacak olması beklentisidir.

Projenin planlanmasından uygulamaya geçirilmesine kadar tüm aşamalarda karşılıklı işbirliği ve paylaşımı içinde olduğumuz İzmir Kamu Hastaneler Birliği Güney Bölgesi Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü’nden Uzm. Sevil ERKEN’ e, Uzm. Hemş. Esma GÜNEY KIZIL’ a, Uzm. Hemş. Seçil BEYECE İNCAZLI’ ya;

Hazırlanan Hemşirelik Bakım Standartlarının her birine akademik bilgileri ve güncel literatürü esas alarak gözden geçirip son halinin verilmesinde des-tek sağlayan Hemşirelik Bölümü Öğretim üyelerimiz Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI, Yrd. Doç. Dr. Medine YILMAZ, Yrd. Doç. Dr. Leyla BAYSAN ARABACI, Yrd. Doç. Dr. Gülay OYUR ÇELİK, Yrd. Doç. Dr. Elif ÜNSAL AVDAL, ve Yrd. Doç. Dr. Esra AKIN KORHAN’ a

İçtenlikle teşekkür ediyorum.

Doç. Dr. Yasemin TOKEM

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi,Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölüm Başkanı

Önsöz

xiii

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun kurulması ile birlikte sağlık ba-kımının yönetiminde değişiklikler olmuş, hastanelerimizde Sağlık Bakım Hizmeti Müdürlükleri ve Genel Sekreterliğimizde de Sağlık Bakım Hizmet-leri Koordinatörlüğü kurulmuştur. Genel Sekreterlikte böyle bir koordina-törlüğün kurulması, bakım hizmetlerine özgü birçok çalışmanın yapılması-na olanak sağlamış, ekip ruhunu güçlendirmiş ve hastaneler arası iletişimi arttırmıştır. Koordinatörlük çalışmalarında; hemşirelik hizmetlerinin iyileş-tirilmesine yönelik birçok faaliyetle birlikte, hasta bakımına odaklı hemşire-lik hizmeti sunulması amaç edinilmiştir.

Ülkemizde yoğun çalışma koşulları, yetersiz hemşire sayısı, uygunsuz insan gücü planlaması, görev tanımlarındaki belirsizlikler vb. faktörler ne-deniyle hemşireler asli görevleri olan bakıma yeteri kadar yönelememekte-dirler. Aynı zamanda hastalara verilen bakım da etkin olarak değerlendiri-lememektedir. Mesleki olarak tüm bu olumsuz koşullarda hemşirelerin bilgi gücünü meslek yaşamında da devam ettirmeleri için hasta bakımında yol gösterecek sistemlere ve pratik kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu anlayışla oluşturulan “Hemşirelik Bakım Standartları” kitabı, İz-mir İli Güney Bölgesi hastanelerindeki hemşirelik bakımının standart hale getirilmesi, alışılagelmiş bilgiler yerine kanıta dayalı bilgilerin hemşireler arasında paylaşılması amacı ile hazırlanmıştır. Bu özelliğiyle kitap, güncel bir rehber niteliği taşıyacaktır. Ayrıca kitapta yer alan standartlar doğrul-tusunda oluşturulan “Hemşirelik Bakım Değerlendirme Sistemi (HBDS)” ile tüm hastanelerimizdeki bakım uygulama oranı ölçülebilecek ve bakımda kazanılan ivme görülebilecektir. Tüm bu çalışmalar duyarlılık ile bütünleş-tiğinde anlam kazanarak, almak istediğimiz gibi hizmet verebilmeyi müm-kün kılacaktır.

Kitap çalışmasında ilk olarak; yoğun klinik çalışmalarının yanı sıra za-man ve emek harcayan hemşirelerimizin oluşturduğu çalışma grupları, kul-lanımda olan hemşirelik bakım standartlarını güncellemiş ve daha sonra bu standartlar koordinatörlüğümüz tarafından derlenmiştir. Hazırlanan stan-dartlar, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü öğretim üyeleri tarafından akademik ve kanıta dayalı bilgiler yö-nünden gözden geçirilmiştir. Bu anlamda bu kitap, büyük bir ekip çalışması ürünü olmasının yanı sıra akademisyen- klinisyen hemşire işbirliği özelliği de taşımaktadır.

“Hemşirelik Bakım Standartları” kitabı genel standartlar, yaşam bul-guları ölçüm standartları, hasta bakım standartları, ilaç/ tedavi uygulama

Önsöz

xiv

standartları, hemşirelik girişimleri standartları, ölçüm ve bakım standart-ları, hareket, vücut mekaniği ve hastanın hareket ettirilmesi standartları ana başlıkları altında toplam 104 hemşirelik bakım standardını içermek-tedir. Klinikte hemşireler tarafından sıklıkla kullanılan uygulamaları ve çocuk hastalara yönelik yaklaşımları da içermesi nedeniyle kitabın farklı branşlarda çalışan hemşirelere rehberlik etmesi beklenmektedir.

“Hemşirelik Bakım Standartları” kitabında yer alan fotoğraf, şekil ve re-simler için kurumlarımızda meslektaşlarımız tarafından özel çalışma grup-ları oluşturularak orijinal görseller elde edilmeye çalışılmıştır.

Bu kitabın oluşturulmasında yazarlık yapan ve orijinal görsellerin oluş-turulmasında katkı sağlayan meslektaşlarımıza, kanıta dayalı bilgilerle ki-tabı değerli kılan akademisyenlerimize, hemşirelik bakım standartlarının benimsenmesi ve projenin başarısı için liderlik örneği gösteren Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlerimize ve ekiplerine, hemşirelik bakımının önemine ve projenin başarısına en az bizler kadar inanan Tıbbi Hizmetler Başkanımız Op. Dr. Mesut ÖZOĞUL’ a ve projenin yürütülmesinde ve kitabın oluşturul-masında bilimsel bakış açısı ile bize öncülük eden Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Behzat ÖZKAN’ a teşekkürü bir borç biliriz.

“Hemşirelik Bakım Standartları” kitabının kurumlarımızda çalışan hemşirelerimize, ülkemizdeki tüm meslektaşlarımıza, stajer öğrencilerimize ve en önemlisi hastalarımıza yararlı olmasını dileriz.

Uzm. Sevil ERKEN

Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL

Hem. Sibel ÇEVİK YÖNTEM İzmir İli Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Birliği

Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü

xv

Profesyonel bir mesleğin üyesi olmak; o grubun üstlendiği işin en iyisini yapması ve standardı yüksek bir hizmet vereceğine ilişkin topluma söz vermesidir. Bir mesleğin top-lumla yaptığı bu sözleşme mesleğin topluma sorumluluğudur, toplumun da hakkıdır. En yüksek kalitede hemşirelik bakımı sağlamak, hasta memnuniyetini en üst seviyeye taşımak, kanıta dayalı uygulamalara karar vermek sağlık bakım profesyonellerinin top-luma karşı yerine getirmesi gereken sorumluluklarıdır. Bu nedenle kanıt ile uygulama arasındaki boşluğun nasıl kapatılacağına daha fazla önem verilmelidir. Gerçek şu ki; araş-tırma üreten ekipler araştırmaların bulgularını, uygulayan ekiplerle birlikte çalışmalıdır ki; yapılan araştırmalar kliniğe yansısın.

Sağlık bakım profesyonellerinin uyguladıkları bakımı standart hale getirmek, hasta-ların aynı kalitede hizmet alabilme hakkını sağlamak amacıyla İzmir Katip Çelebi Üni-versitesi Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürlüğü olarak çalışma grupları oluşturulmuştur. Başlattığımız bu çalışma, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir İli Güney Genel Sekreterliği Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğünün öncülüğünde, Güney Genel Sekreterliğinin tüm hastanelerinin katılımıyla ortak çalışmaya dönüştürülmüş olup, kitabın basımı gerçekleştirilmiştir.

Kitabın temellerinin grup çalışması ile başlatıldığı süreçte yoğun iş temposuna rağmen tüm birikim ve deneyimlerini aktaran, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim Araş-tırma Hastanesi çalışanlarından başta Nihal BURMA ALİKALFA olmak üzere Ecem YAP-RAK, Figen AĞUŞ, Arzu YÜCEL, Emine ERGÜN, Emine YANIK TURAN, Şuheda PALA, Nilgün TAN ARSLAN, Hatice ZINGAL, Nur ŞAHİN KAYA, Ayfer KARAKAŞ YILMAZ, Habibe PAKMAN GÜNAY, Fatma YAVUZ ŞEN, Meryem GÜN, Gülden ŞEN, İpek FINDIK, Sevde UÇAR, Güler ÜSTÜN, Yasemin ÇINAR, Yüksel KARAKAYA, Fatma AKÇAY FIRAT, Hatice YUMAK, Naciye KAYA, Nazan SARAÇ, Jale DENİZ AYDEMİR, Nuray TAŞKIN, Fatma TEZCAN, Ümmü DURANOĞLU, Nazan ANGAY, Selma ÇELİK, Özlem TÜRK-MEN, Ayşe Gül GÜNAY, Güler ÜSTÜN, Gülizar EŞ, Fatma Ana KILIÇ, Satı TAŞ ve Birsen YANILMAZ’a teşekkür ederim.

Uzm. Hem. Özlem KARADAĞ

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hemşirelik eğitim kalitesinin yükselmesi, hemşirelik uygulamalarının uluslararası

düzeyde tutulması ve mesleki otonominin kazanılması; hemşirelik alanı ile ilgili stan-dartların saptanması, denetlenmesi ve değerlendirilmesi ile sağlanabilir. Bu bağlam-da hemşirelerin öğrenim ve mesleki yaşantılarında hastaya bütüncül yaklaşımla bakım vermelerinde kılavuz olacağına inandığım “Hemşirelik Bakım Standartları” kitabının hazırlanmasında öncülük eden ve destek veren Genel Sekreterimiz Prof. Dr. Behzat ÖZ-KAN ve ekibine, İzmir Bozyaka Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yöneticisi Doç. Dr Serdar BAYRAK’a, emeği geçen hastanemiz süpervisör hemşireleri Emine KOCABAŞOĞLU, Di-

Teşekkürler

xvi

lek SOYDEMİR, Ümran BİNGÖL’e, sorumlu hemşireler Gonca ACUN, Kader KENİ, Esra KURNAZ ve Nurcan DOĞAN’ a teşekkür ederim.

Hem. Emine SARIOĞLUİzmir Bozyaka Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

İçinde bulunduğumuz bilgi çağında bilim ve teknolojinin gelişimi, giderek nitelikli in-san gücüne olan gereksinimi arttırmaktadır. Bu durum, günümüz insanının kendini iyi ta-nıyan, bireysel ve toplumsal gelişmeye önem veren, düşünen, sorgulayan, araştıran, akılcı kararlar alan ve eleştirel düşünme gücüne sahip bir birey olmasını gerektirmektedir.

Tüm profesyonel mesleklerde olduğu gibi hemşirelikte de eleştirel düşünmenin öne-mi, ulusal ve uluslararası hemşirelik kuruluşları tarafından vurgulanmakta, eleştirel dü-şünme gücü hemşirelik uygulamalarının temel öğelerinden biri olarak kabul edilmek-tedir. Hemşirelerin, eleştirel düşünme becerisini geliştirmeleri mesleğin, bilime inanan, bilimsel gerçekleri araştırıp uygulayan ve uygulamalarını kanıta dayalı olarak gerçekleş-tiren bir disiplin olmasında oldukça büyük öneme sahiptir.

Bu amaçla hemşirelik standartlarına eleştirel ve kanıta dayalı uygulama gözüyle bak-mamızı sağlayan bu kitapta emeği olan hastanemiz Hemodiyaliz Sorumlu Hemşiresi Si-bel EKİCİ, Hemodiyaliz Hemşiresi Çiğdem EREN DEĞER ve Eğitim Hemşiremiz Müker-rem YILDIZ’ a teşekkür ederim.

Hem. Nuray EMREN M. Enver Şenerdem Torbalı Devlet Hastanesi

Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hemşirelik uygulamalarını uluslararası düzeyde tutma ve otonomi çabasında olan hem-şireliğin, bu hedefe ulaşabilmesi için; günümüzde kendi alanı içine giren uygulamalarla il-gili standartları saptaması, denetlemesi ve değerlendirmesi zorunludur. Çünkü bir meslek, vermiş olduğu hizmetin kalitesine önem vermek ve kalitesini garanti altına almak için bu hizmetin kontrol mekanizmalarını araştırmak zorundadır. Bu mekanizmaların arkasında ise kaliteli hizmetin güvencesini veren standartlar bulunmaktadır. Bu bağlamda; hemşirelik mesleğinde hastaya verilecek bakımın niteliğinin, kalitesinin arttırılması ve değerlendiril-mesinin ancak, her hastalık için standart hemşirelik bakımlarının oluşturulması ile mümkün olabilir. Standartlar, hem bireysel hem de diğer disiplinlerle işbirliği için zemin oluşturur. Mesleğe ilişkin kaliteye; ancak anlamlı standartlar oluşturulduğunda, uygulandığında, gün-celleştirildiğinde ulaşılabilmektedir. Bakım kalitesinin değerlendirilmesinde; mevcut uygu-lamanın, belirlenen standartlara göre ölçülmesi ve kontrol yöntemi önem taşımaktadır.

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen İzmir Güney Bölgesi Kamu Hastaneleri Bir-liği Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanı Sayın Op. Dr. Mesut ÖZOĞUL’ a, Sağlık Bakım Hizmetleri çalışanlarına, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi’ndeki hocalarımıza, Gü-ney Genel Sekreterliğine bağlı diğer hastanelerin Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürleri’ ne ve tüm hemşire arkadaşlarımıza ayrıca hemşirelik bakım standartlarının uygulanmasında bizi destekleyen başta Hastane Yöneticimiz Op. Dr. Ziya YURDAKONAR’ a, standartla-rın oluşması ve uygulanmasında rol oynayan Hizmet İçi Eğitim ve Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi Emel ÇEKKİN PERVANLAR’ a, Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi Yeliz PEKDO-ĞAN’ a, servis sorumlu hemşireleri ve tüm meslektaşlarıma sonsuz teşekkür ederim.

Hem. Ayşe ATICI

Ödemiş Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

xvii

Hemşirelik; doğumda ilk ağlamakla başlayıp, ölüme kadar devam eden süreçte her insanın yanında olan, olması gereken bir meslektir. İnsan hayatının, daha çok sıkıntılı zamanlarında yanında olan, her türlü hasta ile empati kurup onunla yaşayan insanların mesleğidir ki; bu yüzden beyaz melek olarak adlandırılmaktadır. Bu mesleğin bir mensu-bu olarak ile yaptığınız işten zevk almıyorsanız mesleğin özelliğini, güzelliğini, kutsallığı-nı kaçırıyorsunuz demektir. İşte bu bilinç ve inançla en başından bizleri mesleğe hazırla-yan başta mesleki eğitim veren hocalarımıza, meslek hayatımız boyunca engin tecrübe ve deneyimleri ile bizlere güzel örnek olanlara, çalışma hayatında bu izlenimi edindiğimiz tüm çalışma arkadaşlarımıza, bizleri bir çatı altında toplayarak layık olduğu itibarı kazan-dırmayı amaç edinmiş mensubu olmaktan onur duyduğum Türkiye Kamu Hastaneleri Birliği Güney Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı’nda bulunan, ekip ruhuna yaraşır yaklaşımlarla ve geniş bir katılımcı grupla bu muhteşem çalışmada emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim.

Hem. Füsun AYDIN Seferihisar Necat Hepkon Devlet Hastanesi

Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hemşirelerin ve hemşirelik öğrencilerinin profesyonel olarak hasta bakımı ve tedavi-sinde kılavuz olarak kullanılabileceği “Hemşirelik Bakım Standartları” kitabının hazır-lanmasında emeği geçen Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney Bölgesi Genel Sekreterliği Tıbbi Hizmetler Başkanlığı’ na, Sağlık Bakım Hizmetleri Koordinatörlüğü’ ne, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü öğretim üyelerine, sahada bizzat çalışarak konu üzerinde emek sarf edenlere, sağlıkta kaliteli hiz-met sunumunda aynı çatı altında, aynı dili konuşarak hizmet vermenin rahatlığını yaşata-cağından dolayı kendim ve ekibim adına teşekkür ederim.

Hem. Nurhayat AYDOĞDU

Bayındır Devlet Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü

Hemşirelik mesleği, bilim, sanat ve vicdan ilkelerine dayalı bir meslek olarak, hiç bir meslekle mukayese edilemeyecek kadar yücedir. Zira materyali ne taş, ne toprak ne de yıldızlardır. Uğraşı sağlık ve yaratıkların en mükemmeli olan insandır.

Hemşirenin temel işlevi bakımdır. Hemşire bu işlevini yerine getirirken birey mer-kezli çalışır; karar verme becerisini kullanır. Önce bireyin ihtiyaçlarını belirleyerek, bu ihtiyacı karşılamak için gerekli uygulamaları planlar ve yapar.

Tıbbın ve teknolojinin dev adımlarla sistemli bir şekilde ilerleyen koşullarında hasta bakımı yöntemlerinin de bu paralelde olması, hem insan sağlığı hem de mesleğin önem ve geleceği yönünden kaçınılmaz bir gerçektir.

İzmir Kamu Hastaneleri Birliği Güney Genel Sekreterliği tarafından başlatılmış olan Bakım Standartları Projesi çalışmalarında, ekibimizde gönüllü olarak katılım sağlayan siz değerli meslektaşlarıma bu bilimsel yolculuğumuzda verecek olduğunuz tüm katkıları-nızdan dolayı teşekkürlerimi sunarım.

Hem. Nursel GÖKSELSelçuk Devlet Hastanesi

Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü