1

2

Her spor branşında, üst düzeyde, yüksek sportif güce ve başarıya ulaşmak için, yetenekli sporcuların zamanında ve doğru biçimde

seçilerek uzun süreli ve sistematik bir çalışmaya girmeleri zorunludur.

Her spor dalı için;

antrenmanlara başlama yaşı, ilk başarı yaşı, optimal ve en yüksek başarı yaşları birçok

araştırmayla ortaya konmuştur.

3

Yetenek Seçimi

Uzun Süreli Planlama

Bilimsel ve Yöntemsel Antrenman

Yüksek Performans

4

Uzun süreli bir antrenman planı için göz önünde bulundurulması gereken 4 etmen: 1. Gelecek sunan sporcudan yüksek performans

alabilmek için gerekli olan sistemli antrenman yılı sayısı

2. En yüksek performansa ulaşılan ortalama yaş düzeyi

3. Gelecek sunan sporcunun başlangıçta sahip olduğu doğal yetenek düzeyi

4. Kişinin özel antrenmana başlayabileceği yaş

5

Spor Spora Başlama Yaşı

Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı

Okçuluk 12-14 16-18 23-30

Atletizm

Sprint 10-12 14-16 22-26

Orta mesafe 13-14 16-17 22-26

Uzun mesafe 14-16 17-20 25-28

Uzun atlama 12-14 17-19 23-26

Atmalar 14-15 17-19 23-27

Basketbol 10-12 14-16 22-28

Boks 13-15 16-17 22-26

Cimnastik

Kadın 6-8 9-10 14-18

Erkek 8-9 14-15 22-25

Buz Pateni 7-9 11-13 18-25

Atıcılık 12-15 17-18 24-30

Futbol 10-12 14-16 22-26

Yüzme

Kadın 7-9 11-13 18-22

Erkek 7-8 13-15 20-24 6

Spor Spora Başlama Yaşı

Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı

Tenis

Kadın 7-8 11-13 20-25

Erkek 7-8 12-14 22-27

Voleybol 10-12 15-16 22-26

Sutopu 10-12 16-17 23-26

Halter 14-15 17-18 23-27

Güreş 11-13 17-19 24-27

7

8

Alt yapı oluşturma ve potansiyelli çocuk çekme

Spora erken yönelim

Spor dallarının yetenek modelleri: Empirik yöntem

Bir kısım sporlarda erken seçim

Yüksek verime ulaşmak için ortalama 6-8 yıl gereklidir. ◦ Ozolin’e göre

Maksimum hız gerektiren sporlarda en iyi verime 20-24 yaşları arasında ulaşılır

Büyük ölçüde kuvvet ve dayanıklılık gerektiren sporlarda 30 yaşa yaklaşan ve hatta biraz geçen sporcular daha başarılı

Başarının hareketteki beceriye bağlı olduğu sporlarda uygun yaş oranı düşer Buz pateninde 16-20 yaş arası Cimnastikte kızlar için 14-16, erkekler için 18-24 yaş arası

9

Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:

◦ Sporcunun performans hedefleri spora özgü tüm

etmenlerle ilişkili olmalıdır, antrenör kendi ülkesinde ve dünyada o spor dalının tüm

performans dinamiğini bilmelidir

10

◦ Sporcu ilerledikçe antrenör yıllık antrenman birimlerini ve antrenman saatlerini arttırmalı Aynı zamanda yarışmaların sayı ve sıklığını da

arttırmalıdır

11

Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:

◦ Uzun süreli bir planlamada spor dalının baskın özelliğine ve sporcunun ihtiyaçlarına göre antrenmanın kapsam ve şiddeti yıllık olarak arttırılmalıdır Takım sporlarında ve sürat-güç baskın sporlarda antrenman

şiddeti yılın sonuna kadar arttırılmalıdır

Diğer tüm spor dallarında hem kapsam hem de şiddet arttırılmalıdır.

12

Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:

Antrenörlerin hem çocuklar için ve hem de gençler için periyotlama (dönemleme) prensiplerine uyması önemlidir.

Uzun süreli planlamanın iki genel evresi: ◦ 1. Genel antrenman ◦ 2. Özel antrenman

13

14

UZUN SÜRELİ ANTRENMAN DÖNEMLEMESİ

Antrenman Dönemlemesi

Genel antr. 6-14 yaş

Özel antr. 15 yaş +

Başlangıç 6-10 yaş

Sporsal Biçimlendirme 11-14 yaş

Özelleşme 15-18 yaş

Yüksek verim 19 yaş +

Ergenlik öncesi

Ergenlik Adölesan Olgunluk

Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Çocuklar düşük şiddetli antrenman programlarına

katılmalıdır Birçok çocuk antrenmanın yoğun fiziksel ve psikolojik

ihtiyaçlarıyla başedebilecek düzeyde değildir

◦ Çok yönlü gelişim uygulanmalıdır Koşular, sprintler, atlama, yakalama, atma, kavrama,

dengeleme

15

Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Her çocuk için becerileri geliştirme ve oyun oynamak

için yeterince zaman olmalıdır ◦ Esneklik, koordinasyon ve denge çalışmaları yapılabilir ◦ Alıştırmalar tüm çocukların aktif olarak

katılabilecekleri şekilde planlanmalıdır

16

Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Etik ve sportmenlik vurgulanmalıdır ◦ Kız ve erkek çocuklar birlikte katılmalıdır ◦ Bu dönemde spor çocuklar için eğlenceli olmalıdır ◦ Temel taktik ve strateji çalışmaları oyunlara

yerleştirilmeli

17

Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) ◦ Antrenman şiddet ve kapsamı kademeli olarak

arttırılmalı ◦ Alıştırmalar çok yönlü gelişime yönelik olmalı ve spor

dalının yarışmalarına uygun olmalıdır ◦ Taktik çalışmaları üzerinde durulmalıdır

18

Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) ◦ Alıştırmalar becerileri yetkinleştirmeye yönelik

olmalıdır ◦ Genel kuvvet alıştırmalarına başlanmalıdır ◦ Aerobik kapasite sürekli olarak geliştirilmelidir ◦ Anaerobik çalışmalara başlanabilir

19

Özelleşme (15-18 yaş) ◦ Sporcular aşırı yüklenmenin fiziksel ve psikolojik

zorluklarına karşı koymayı öğrenmelidir ◦ Spor dalının baskın biyomotor yetilerinin gelişimi

sürekli sağlanmalıdır ◦ Yüklemeler kademeli olarak arttırılmalıdır

20

Özelleşme (15-18 yaş) ◦ Hem şiddet hem de kapsam arttırılmalıdır ◦ Bireysel ve takım taktik çalışmaları yapılmalıdır ◦ Yarışmaları sayısı arttırılmalıdır ◦ Sporcu zihinsel olarak hazırlanmalıdır (dikkat

denetimi, yoğunlaşma, motivasyon, olumlu düşünme)

21

Yüksek verim (19 yaş+) ◦ Antrenman kapsam ve şiddeti sporcunun

özelliklerine göre arttırılmalı ◦ Tamamen spor dalına özgü çalışılmalı

22

SPOR ORTALAMA YAŞ

Atletizm (tüm dallar) 26.3

Sprint 23.4

Orta mesafe 24.3

Uzun mesafe 27.3

Basketbol K 23.6

Basketbol E 24.6

Boks 22.4

Jimnastik K Jimsastik E

18.6 24.2

Buz pateni K Buz Pateni E

23.5 25.1

Futbol 24.8

Yüzme K Yüzme E

17.5 20.1

23

24

25

Yetenek Arama ve Seçme

Yetenek arama: – spor dalına özgü genel bir temel eğitime yada çocuk

ve gençlik antrenmanına başlamaya hazır olan,

– yeterince fazla sayıda çocuk yada gencin bulunması amacıyla yürütülen çalışmalardır.

Yetenek seçme: ◦ yüksek verim sporuna yönelik bir antrenmanın, bir

sonraki daha yüksek aşamasına geçmeleri yada sürdürmeleri uygun görülenlerin bulunmasına yardımcı olan çalışmalardır.

26

Yetenek Arama ve Seçme

27

YETENEK

Belli bir alanda normalin üstünde ancak henüz tam olarak gelişmemiş özellikler bütünü ve buna sahip olan kişi

Geliştirmeye uygun belirli özelliklere sahip olan kişi

Yetenekli kişide nörofizyolojik ve anatomik yapı, özel motor ve psikolojik özellikler doğuştan bulunmaktadır ◦ Belli bir spor dalı için geliştirilmeye uygundur

28

YETENEK

29

Sporsal yetenek: – Kalıtımsal ya da sonradan kazanılmış davranış

koşulları nedeniyle Sportif performans için özel bir yatkınlığa ya da üst

düzeyde yatkınlığa sahip olduğu düşünülen birey

(Karl, 2001)

Doğal yöntem Bilimsel yöntem

30

31

Doğal Seçim

• Sporcunun yerel etkilerle (okul geleneği, aile isteği ve yaklaşımıyla) bir spor dalına yönlendirilmesi.

• Çoğunlukla, ideal spor seçiminin yanlış olması nedeniyle, bireyin verim gelişiminin çok yavaş olduğu görülür.

32

Bilimsel Seçim

• Spor bilimcilerin öncülüğüyle, bilimsel sınamanın bir

sonucu olarak, spor dalının niteliklerine göre en yetenekli bireyler seçilirler ve uygun bir branşa yönlendirilirler.

• Bilimsel olarak seçilenlerin yüksek verime ulaşmak için gerek duydukları süre, doğal yöntemle belirlenenlere göre daha kısadır.

Birinci evre: ◦ 3-10 yaş arasında gerçekleşir

◦ Adayın sporla ilgilenmesini engelleyecek ya da

sınırlayacak fiziksel yetersizliklerin saptanması

◦ Boy-kilo oranı gibi adayın fiziksel gelişim düzeyinin belirlenmesi

◦ Genetik olarak baskın durumların ortaya çıkarılması

33

Birinci evre: ◦ Adayın gelecekteki büyüme ve gelişim düzeyleri ile ilgili kesin

yargılara varılamayacağından kesin kararlar verilmemelidir

◦ Yüzme, cimnastik, artistik patinaj gibi sporlarda ise birinci belirleme evresi tam olarak uygulanmalıdır

34

İkinci evre: ◦ Ergenlik döneminde ya da daha sonra

Cimnastik, artistik patinaj ve yüzme için 9-10 yaş

Diğer sporlarda kızlarda 10-15, erkeklerde 10-17 yaş arasında uygulanır

◦ Antropometrik ve fizyolojik gelişim dinamikleri

değerlendirilmelidir Çünkü vücut çoktan yapılan sporun özelliklerine ve

gerektirdiklerine yönelik uyum göstermeye başlamıştır.

35

İkinci evre:

Popovici (1979) ye göre ◦ Erken yaşta uygulanan şiddetli çok yüklü kuvvet antrenmanı

kemiklerdeki kıkırdakları sıkıştırarak büyümeyi sınırlar

◦ Bazı sporlar için (atmalar, kürek, güreş ve halter) geniş bir biakromial genişlik önemlidir 15 yaşındaki kızların 38 cm, 18 yaşındaki erkeklerin ise 46 cm’lik

biakromial genişliğe sahip olmalı

36

Son Evre ◦ Temel olarak ulusal takım adaylarını ilgilendirir ◦ Bu evre sporun gerektirdikleri ve özellikleriyle yakından ilgili

olmalı

◦ İncelenmesi gereken ana etmenler: Sporcunun sağlığı

Antrenmana ve yarışmalara gösterdiği psikolojik uyum

Stresle başa çıkma yeteneği

İlerdeki performans gelişimi için sahip olduğu potansiyel

◦ Sürekli testler uygulanmalı

37

38

YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR

• Öğrenim yeteneği: •Sporcunun algılama, gözlem ve analiz etme özellikleri

• Tekno-motorik özellikler: •Sporcunun; denge yeteneği, yer mesafe ve tempo hissi, topa yatkınlığı, ritmik ve akıcılık gibi özellikleri.

• Performans için ön şartlar: •Sporcunun, yüklenmelere dayanabilme özelliği, antrenman isteği, başarıya ulaşma arzusu gibi özellikleri

39

YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR

• Zihinsel (Kognitif) Yetenekler: •Dikkat, motorik akılcılık (oyun anlayışı), yaratıcılık, inisiyatif kullanabilme yeteneği, taktik yetenek gibi özellikler.

• Sosyal Faktörler: • Liderlik, sorumluluk taşıma, takım anlayışı gibi özellikler

• Psikolojik Ön Şartlar: •Sağlam psikolojik yapı, müsabakaya hazır olma, strese dayanabilme, zoru başarma isteği gibi özellikler.

1. Antrenmanda daha başarılıdır 2. Aynı kapsam ve büyüklükteki antrenman uyaranlarında büyük başarı elde eder 3. Antrenmanda verilen yeni uyaranlara daha çabuk uyum sağlar 4. Daha çabuk öğrenir (hareket akışı, taktik bilgiler) 5. Daha önce edindiği deneyimleri yaratıcı bir şekilde başarısını arttırmak için kullanır 6. Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir, sorunları yaratıcı ve orijinal bir biçimde çözer 7.Perofrmansını gittikçe yükseltmesi onun tipik bir özelliğidir 8. Yetenekli bir sporcu, kendini tam anlamıyla spora adar, sistematik bir şekilde çalışır

40

Atletizm ◦ Sprint

Reaksiyon zamanı ve reaksiyonları tekrarlayan şekilde devam ettirebilme yeteneği

Sinir-kas sisteminin uyarılma yeteneği

Boy ve gövdenin oranı ve uzun bacaklı olma

Koordinasyon ve iyi bir kas gevşeme kapasitesi

Stresle başa çıkma yeteneği

41

Atletizm Orta mesafe ◦ Anaerobik güç ve VO2 maks/kg ◦ Laktik asit düzeyi ◦ Oksijen borçlanması ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği ve

bunu koruyabilme

42

Atletizm Atlama Dalları ◦ Reaksiyon zamanı ve patlayıcı

kuvvet ◦ Uzun boy ve bacak uzunluğu ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği

ve bunu koruyabilme

43

Atletizm

Atmalar ◦ Uzun boy ve kaslı fizik yapı ◦ Geniş bi-akromial genişlik ◦ Reaksiyon zamanı ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği

ve bunu koruyabilme

44

Basketbol ◦ Uzun boy, uzun kollar ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Yüksek aerobik güç ◦ Koordinasyon ◦ Yorgunluk ve strese karşı

dayanıklılık ◦ Taktiksel zeka ve

işbirlikçi yapı

45

Futbol ◦ Koordinasyon ve işbirliği ◦ Yorgunluğa ve strese karşı

dayanıklılık ◦ Yüksek aerobik anaerobik

kapasite ◦ Taktik ve zeka

46

Cimnastik ◦ Koordinasyon ◦ Vestibular denge ◦ Kararlılık ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Kısa-orta boy ◦ Stresle başa

çıkabilme yeteneği, duygusal denge

47

Halter ◦ Maksimal kuvvet ◦ Çabuk kuvvet ◦ Geniş bi-akromial çap ◦ Koordinasyon ◦ Yorgunluğa ve strese

karşı dayanıklılık

48

Yüzme ◦ Uzun kollar, büyük

ayaklar ve geniş omuz çapı

◦ Yüksek aerobik ve anaerobik kapasite

◦ Düşük vücut yoğunluğu

49

◦ Motor kapasite ◦ Psikolojik kapasite ◦ Antropometrik özellikler

50

Örn ◦ Yüksek atlama

Motor kapasite %50

Psikolojik kapasite %10

Antropometrik özellikler %40

51

Yüksek atlayıcı ◦ Çabuk kuvvet %45 ◦ Atlama kuvveti %35 ◦ Koordinasyon %20

52