1
2
Her spor branşında, üst düzeyde, yüksek sportif güce ve başarıya ulaşmak için, yetenekli sporcuların zamanında ve doğru biçimde
seçilerek uzun süreli ve sistematik bir çalışmaya girmeleri zorunludur.
Her spor dalı için;
antrenmanlara başlama yaşı, ilk başarı yaşı, optimal ve en yüksek başarı yaşları birçok
araştırmayla ortaya konmuştur.
3
Yetenek Seçimi
Uzun Süreli Planlama
Bilimsel ve Yöntemsel Antrenman
Yüksek Performans
4
Uzun süreli bir antrenman planı için göz önünde bulundurulması gereken 4 etmen: 1. Gelecek sunan sporcudan yüksek performans
alabilmek için gerekli olan sistemli antrenman yılı sayısı
2. En yüksek performansa ulaşılan ortalama yaş düzeyi
3. Gelecek sunan sporcunun başlangıçta sahip olduğu doğal yetenek düzeyi
4. Kişinin özel antrenmana başlayabileceği yaş
5
Spor Spora Başlama Yaşı
Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı
Okçuluk 12-14 16-18 23-30
Atletizm
Sprint 10-12 14-16 22-26
Orta mesafe 13-14 16-17 22-26
Uzun mesafe 14-16 17-20 25-28
Uzun atlama 12-14 17-19 23-26
Atmalar 14-15 17-19 23-27
Basketbol 10-12 14-16 22-28
Boks 13-15 16-17 22-26
Cimnastik
Kadın 6-8 9-10 14-18
Erkek 8-9 14-15 22-25
Buz Pateni 7-9 11-13 18-25
Atıcılık 12-15 17-18 24-30
Futbol 10-12 14-16 22-26
Yüzme
Kadın 7-9 11-13 18-22
Erkek 7-8 13-15 20-24 6
Spor Spora Başlama Yaşı
Özelleşme Yaşı Yüksek Verim Yaşı
Tenis
Kadın 7-8 11-13 20-25
Erkek 7-8 12-14 22-27
Voleybol 10-12 15-16 22-26
Sutopu 10-12 16-17 23-26
Halter 14-15 17-18 23-27
Güreş 11-13 17-19 24-27
7
8
Alt yapı oluşturma ve potansiyelli çocuk çekme
Spora erken yönelim
Spor dallarının yetenek modelleri: Empirik yöntem
Bir kısım sporlarda erken seçim
Yüksek verime ulaşmak için ortalama 6-8 yıl gereklidir. ◦ Ozolin’e göre
Maksimum hız gerektiren sporlarda en iyi verime 20-24 yaşları arasında ulaşılır
Büyük ölçüde kuvvet ve dayanıklılık gerektiren sporlarda 30 yaşa yaklaşan ve hatta biraz geçen sporcular daha başarılı
Başarının hareketteki beceriye bağlı olduğu sporlarda uygun yaş oranı düşer Buz pateninde 16-20 yaş arası Cimnastikte kızlar için 14-16, erkekler için 18-24 yaş arası
9
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:
◦ Sporcunun performans hedefleri spora özgü tüm
etmenlerle ilişkili olmalıdır, antrenör kendi ülkesinde ve dünyada o spor dalının tüm
performans dinamiğini bilmelidir
10
◦ Sporcu ilerledikçe antrenör yıllık antrenman birimlerini ve antrenman saatlerini arttırmalı Aynı zamanda yarışmaların sayı ve sıklığını da
arttırmalıdır
11
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:
◦ Uzun süreli bir planlamada spor dalının baskın özelliğine ve sporcunun ihtiyaçlarına göre antrenmanın kapsam ve şiddeti yıllık olarak arttırılmalıdır Takım sporlarında ve sürat-güç baskın sporlarda antrenman
şiddeti yılın sonuna kadar arttırılmalıdır
Diğer tüm spor dallarında hem kapsam hem de şiddet arttırılmalıdır.
12
Uzun süreli bir planlamada metodolojik yaklaşımlar:
Antrenörlerin hem çocuklar için ve hem de gençler için periyotlama (dönemleme) prensiplerine uyması önemlidir.
Uzun süreli planlamanın iki genel evresi: ◦ 1. Genel antrenman ◦ 2. Özel antrenman
13
14
UZUN SÜRELİ ANTRENMAN DÖNEMLEMESİ
Antrenman Dönemlemesi
Genel antr. 6-14 yaş
Özel antr. 15 yaş +
Başlangıç 6-10 yaş
Sporsal Biçimlendirme 11-14 yaş
Özelleşme 15-18 yaş
Yüksek verim 19 yaş +
Ergenlik öncesi
Ergenlik Adölesan Olgunluk
Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Çocuklar düşük şiddetli antrenman programlarına
katılmalıdır Birçok çocuk antrenmanın yoğun fiziksel ve psikolojik
ihtiyaçlarıyla başedebilecek düzeyde değildir
◦ Çok yönlü gelişim uygulanmalıdır Koşular, sprintler, atlama, yakalama, atma, kavrama,
dengeleme
15
Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Her çocuk için becerileri geliştirme ve oyun oynamak
için yeterince zaman olmalıdır ◦ Esneklik, koordinasyon ve denge çalışmaları yapılabilir ◦ Alıştırmalar tüm çocukların aktif olarak
katılabilecekleri şekilde planlanmalıdır
16
Başlangıç evresi (6-10 yaş) ◦ Etik ve sportmenlik vurgulanmalıdır ◦ Kız ve erkek çocuklar birlikte katılmalıdır ◦ Bu dönemde spor çocuklar için eğlenceli olmalıdır ◦ Temel taktik ve strateji çalışmaları oyunlara
yerleştirilmeli
17
Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) ◦ Antrenman şiddet ve kapsamı kademeli olarak
arttırılmalı ◦ Alıştırmalar çok yönlü gelişime yönelik olmalı ve spor
dalının yarışmalarına uygun olmalıdır ◦ Taktik çalışmaları üzerinde durulmalıdır
18
Sporsal biçimlendirme (11-14 yaş) ◦ Alıştırmalar becerileri yetkinleştirmeye yönelik
olmalıdır ◦ Genel kuvvet alıştırmalarına başlanmalıdır ◦ Aerobik kapasite sürekli olarak geliştirilmelidir ◦ Anaerobik çalışmalara başlanabilir
19
Özelleşme (15-18 yaş) ◦ Sporcular aşırı yüklenmenin fiziksel ve psikolojik
zorluklarına karşı koymayı öğrenmelidir ◦ Spor dalının baskın biyomotor yetilerinin gelişimi
sürekli sağlanmalıdır ◦ Yüklemeler kademeli olarak arttırılmalıdır
20
Özelleşme (15-18 yaş) ◦ Hem şiddet hem de kapsam arttırılmalıdır ◦ Bireysel ve takım taktik çalışmaları yapılmalıdır ◦ Yarışmaları sayısı arttırılmalıdır ◦ Sporcu zihinsel olarak hazırlanmalıdır (dikkat
denetimi, yoğunlaşma, motivasyon, olumlu düşünme)
21
Yüksek verim (19 yaş+) ◦ Antrenman kapsam ve şiddeti sporcunun
özelliklerine göre arttırılmalı ◦ Tamamen spor dalına özgü çalışılmalı
22
SPOR ORTALAMA YAŞ
Atletizm (tüm dallar) 26.3
Sprint 23.4
Orta mesafe 24.3
Uzun mesafe 27.3
Basketbol K 23.6
Basketbol E 24.6
Boks 22.4
Jimnastik K Jimsastik E
18.6 24.2
Buz pateni K Buz Pateni E
23.5 25.1
Futbol 24.8
Yüzme K Yüzme E
17.5 20.1
23
24
25
Yetenek Arama ve Seçme
Yetenek arama: – spor dalına özgü genel bir temel eğitime yada çocuk
ve gençlik antrenmanına başlamaya hazır olan,
– yeterince fazla sayıda çocuk yada gencin bulunması amacıyla yürütülen çalışmalardır.
Yetenek seçme: ◦ yüksek verim sporuna yönelik bir antrenmanın, bir
sonraki daha yüksek aşamasına geçmeleri yada sürdürmeleri uygun görülenlerin bulunmasına yardımcı olan çalışmalardır.
26
Yetenek Arama ve Seçme
27
YETENEK
Belli bir alanda normalin üstünde ancak henüz tam olarak gelişmemiş özellikler bütünü ve buna sahip olan kişi
Geliştirmeye uygun belirli özelliklere sahip olan kişi
Yetenekli kişide nörofizyolojik ve anatomik yapı, özel motor ve psikolojik özellikler doğuştan bulunmaktadır ◦ Belli bir spor dalı için geliştirilmeye uygundur
28
YETENEK
29
Sporsal yetenek: – Kalıtımsal ya da sonradan kazanılmış davranış
koşulları nedeniyle Sportif performans için özel bir yatkınlığa ya da üst
düzeyde yatkınlığa sahip olduğu düşünülen birey
(Karl, 2001)
Doğal yöntem Bilimsel yöntem
30
31
Doğal Seçim
• Sporcunun yerel etkilerle (okul geleneği, aile isteği ve yaklaşımıyla) bir spor dalına yönlendirilmesi.
• Çoğunlukla, ideal spor seçiminin yanlış olması nedeniyle, bireyin verim gelişiminin çok yavaş olduğu görülür.
32
Bilimsel Seçim
• Spor bilimcilerin öncülüğüyle, bilimsel sınamanın bir
sonucu olarak, spor dalının niteliklerine göre en yetenekli bireyler seçilirler ve uygun bir branşa yönlendirilirler.
• Bilimsel olarak seçilenlerin yüksek verime ulaşmak için gerek duydukları süre, doğal yöntemle belirlenenlere göre daha kısadır.
Birinci evre: ◦ 3-10 yaş arasında gerçekleşir
◦ Adayın sporla ilgilenmesini engelleyecek ya da
sınırlayacak fiziksel yetersizliklerin saptanması
◦ Boy-kilo oranı gibi adayın fiziksel gelişim düzeyinin belirlenmesi
◦ Genetik olarak baskın durumların ortaya çıkarılması
33
Birinci evre: ◦ Adayın gelecekteki büyüme ve gelişim düzeyleri ile ilgili kesin
yargılara varılamayacağından kesin kararlar verilmemelidir
◦ Yüzme, cimnastik, artistik patinaj gibi sporlarda ise birinci belirleme evresi tam olarak uygulanmalıdır
34
İkinci evre: ◦ Ergenlik döneminde ya da daha sonra
Cimnastik, artistik patinaj ve yüzme için 9-10 yaş
Diğer sporlarda kızlarda 10-15, erkeklerde 10-17 yaş arasında uygulanır
◦ Antropometrik ve fizyolojik gelişim dinamikleri
değerlendirilmelidir Çünkü vücut çoktan yapılan sporun özelliklerine ve
gerektirdiklerine yönelik uyum göstermeye başlamıştır.
35
İkinci evre:
Popovici (1979) ye göre ◦ Erken yaşta uygulanan şiddetli çok yüklü kuvvet antrenmanı
kemiklerdeki kıkırdakları sıkıştırarak büyümeyi sınırlar
◦ Bazı sporlar için (atmalar, kürek, güreş ve halter) geniş bir biakromial genişlik önemlidir 15 yaşındaki kızların 38 cm, 18 yaşındaki erkeklerin ise 46 cm’lik
biakromial genişliğe sahip olmalı
36
Son Evre ◦ Temel olarak ulusal takım adaylarını ilgilendirir ◦ Bu evre sporun gerektirdikleri ve özellikleriyle yakından ilgili
olmalı
◦ İncelenmesi gereken ana etmenler: Sporcunun sağlığı
Antrenmana ve yarışmalara gösterdiği psikolojik uyum
Stresle başa çıkma yeteneği
İlerdeki performans gelişimi için sahip olduğu potansiyel
◦ Sürekli testler uygulanmalı
37
38
YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR
• Öğrenim yeteneği: •Sporcunun algılama, gözlem ve analiz etme özellikleri
• Tekno-motorik özellikler: •Sporcunun; denge yeteneği, yer mesafe ve tempo hissi, topa yatkınlığı, ritmik ve akıcılık gibi özellikleri.
• Performans için ön şartlar: •Sporcunun, yüklenmelere dayanabilme özelliği, antrenman isteği, başarıya ulaşma arzusu gibi özellikleri
39
YETENEK SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR
• Zihinsel (Kognitif) Yetenekler: •Dikkat, motorik akılcılık (oyun anlayışı), yaratıcılık, inisiyatif kullanabilme yeteneği, taktik yetenek gibi özellikler.
• Sosyal Faktörler: • Liderlik, sorumluluk taşıma, takım anlayışı gibi özellikler
• Psikolojik Ön Şartlar: •Sağlam psikolojik yapı, müsabakaya hazır olma, strese dayanabilme, zoru başarma isteği gibi özellikler.
1. Antrenmanda daha başarılıdır 2. Aynı kapsam ve büyüklükteki antrenman uyaranlarında büyük başarı elde eder 3. Antrenmanda verilen yeni uyaranlara daha çabuk uyum sağlar 4. Daha çabuk öğrenir (hareket akışı, taktik bilgiler) 5. Daha önce edindiği deneyimleri yaratıcı bir şekilde başarısını arttırmak için kullanır 6. Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir, sorunları yaratıcı ve orijinal bir biçimde çözer 7.Perofrmansını gittikçe yükseltmesi onun tipik bir özelliğidir 8. Yetenekli bir sporcu, kendini tam anlamıyla spora adar, sistematik bir şekilde çalışır
40
Atletizm ◦ Sprint
Reaksiyon zamanı ve reaksiyonları tekrarlayan şekilde devam ettirebilme yeteneği
Sinir-kas sisteminin uyarılma yeteneği
Boy ve gövdenin oranı ve uzun bacaklı olma
Koordinasyon ve iyi bir kas gevşeme kapasitesi
Stresle başa çıkma yeteneği
41
Atletizm Orta mesafe ◦ Anaerobik güç ve VO2 maks/kg ◦ Laktik asit düzeyi ◦ Oksijen borçlanması ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği ve
bunu koruyabilme
42
Atletizm Atlama Dalları ◦ Reaksiyon zamanı ve patlayıcı
kuvvet ◦ Uzun boy ve bacak uzunluğu ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği
ve bunu koruyabilme
43
Atletizm
Atmalar ◦ Uzun boy ve kaslı fizik yapı ◦ Geniş bi-akromial genişlik ◦ Reaksiyon zamanı ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Stresle başa çıkma yeteneği ◦ Yüksek konsantrasyon yeteneği
ve bunu koruyabilme
44
Basketbol ◦ Uzun boy, uzun kollar ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Yüksek aerobik güç ◦ Koordinasyon ◦ Yorgunluk ve strese karşı
dayanıklılık ◦ Taktiksel zeka ve
işbirlikçi yapı
45
Futbol ◦ Koordinasyon ve işbirliği ◦ Yorgunluğa ve strese karşı
dayanıklılık ◦ Yüksek aerobik anaerobik
kapasite ◦ Taktik ve zeka
46
Cimnastik ◦ Koordinasyon ◦ Vestibular denge ◦ Kararlılık ◦ Yüksek anaerobik güç ◦ Kısa-orta boy ◦ Stresle başa
çıkabilme yeteneği, duygusal denge
47
Halter ◦ Maksimal kuvvet ◦ Çabuk kuvvet ◦ Geniş bi-akromial çap ◦ Koordinasyon ◦ Yorgunluğa ve strese
karşı dayanıklılık
48
Yüzme ◦ Uzun kollar, büyük
ayaklar ve geniş omuz çapı
◦ Yüksek aerobik ve anaerobik kapasite
◦ Düşük vücut yoğunluğu
49
◦ Motor kapasite ◦ Psikolojik kapasite ◦ Antropometrik özellikler
50
Örn ◦ Yüksek atlama
Motor kapasite %50
Psikolojik kapasite %10
Antropometrik özellikler %40
51
Yüksek atlayıcı ◦ Çabuk kuvvet %45 ◦ Atlama kuvveti %35 ◦ Koordinasyon %20
52