V. Relacje człowiek - środowisko

2. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej

Międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska

1969r. – powstaje raport ówczesnego sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych U Thanta -Człowiek i jego środowisko, dotyczący globalnych zmian związanych z degradacją środowiska.

1972r. międzynarodowa organizacja Klub Rzymski w raporcie Granice wzrostu ostrzegła, że jeśli tempoeksploatacji zasobów naturalnych nie zmniejszy się, to w ciągu zaledwie półwiecza dojdzie do ich wyczerpania.

1972r. – w Sztokholmie odbyła się konferencja, na której narodziła się koncepcja zrównoważonego rozwoju.

1992r. – ONZ zorganizowała w Rio de Janeiro międzynarodową konferencję dotyczącą środowiska i rozwojugospodarczego, nazwaną Szczytem Ziemi, w której uczestniczyli przedstawiciele 172 państw świata.

Uznano za konieczne, aby rządy wszystkich krajów planowały rozwój z uwzględnieniem wymogów ekologicznych.

Ustalenia zostały opisane w pięciu dokumentach, m.in. w Konwencji o różnorodności biologicznej oraz w Agendzie21, zawierającej zasady zrównoważonego rozwoju oraz zalecenia dotyczące ich wprowadzania adresowane dowładz, organizacji oraz mieszkańców.

1997r. – protokół z Kioto, dotyczący walki z globalnych ociepleniem i redukującym emisję gazów cieplarnianychdo atmosfery.

Ocena działań międzynarodowych

Konferencje i akty prawne tylko zwracają uwagę świata na problemy związane z degradacją środowiska,

Najczęściej mają one charakter apeli, a nie zobowiązań.

Wiele postanowień realizuje się najczęściej tylko wtedy, gdy nie stanowią zagrożenia dla interesów gospodarczychdanego kraju.

Działania w zakresie ochrony środowiska podejmują kraje bogate – których jest znacznie mniej niż biednych.

W krajach słabo rozwiniętych, borykających się z eksplozją demograficzną, głodem i chorobami, stanowią one tematdrugorzędny.

Ograniczenie wydobycia surowców mineralnych czy wylesiania na pewno wpłynęłoby pozytywnie na stan środowiska wtych krajach, jednak przyczyniłyby się równocześnie do zmniejszenia ich dochodów, co jeszcze bardziej pogłębiłoby biedęw tych państwach.

Strategie dotyczące ochrony środowiska

W rozwiązywaniu problemów świata, dotyczących ochrony środowiska stosuje się trzy strategie:

zachowawczą – obejmującą działania zmierzające do zachowania środowiska w naturalnym stanie, poprzez np.normy, nakazy i zakazy oraz prawne formy ochrony przyrody, tj. rezerwaty, parki narodowe, parki narodowe ikrajobrazowe;

technologiczną – realizującą przedsięwzięcia mające na celu ochronę przed szkodliwymi substancjami, poprzez np.montaż filtrów i budowę oczyszczalni ścieków;

planistyczną – obejmującą działania proekologiczne, ukierunkowane na świadome działania człowieka,minimalizujące jego oddziaływanie na środowisko przyrodnicze.

Działania zapisane w powyższych strategiach najczęściej stosuje się jednocześnie:

np. planując zakład przemysłowy, najpierw wybiera się jego lokalizację (jak najmniej oddziaływującą naśrodowisko), następnie na etapie realizacji projektu montuje się nowoczesne urządzenia minimalizującezanieczyszczanie środowiska (np. filtry).

Działania w celu ratowania środowiska

Jednym ze sposobów ratowania środowiska geograficznego jest racjonalne korzystanie z dóbr natury, któremożna osiągnąć m.in. poprzez:

ograniczenie eksploatacji surowców mineralnych oraz zużycia energii poprzez zastosowanie energooszczędnychtechnologii,

zmniejszenie strat ciepła w budownictwie poprzez ocieplanie budynków,

zmniejszenie zużycia wody w rolnictwie i przemyśle,

budowę nowoczesnych oczyszczalni ścieków,

zakładanie filtrów ograniczających emisję pyłów i gazów do atmosfery,

segregację i recykling odpadów w celu pozyskania surowców wtórnych,

rekultywację terenów zdegradowanych w wyniku działalności człowieka, m.in. poprzez odtwarzanie gleby inasadzanie roślinności.

Należy jednak pamiętać, że problemy zanieczyszczenia i ochrony środowiska przyrodniczego nie dotycząwyłącznie polityków, naukowców czy osób zarządzających zakładami przemysłowymi.

W ich rozwiązanie powinien zaangażować się każdy mieszkaniec Ziemi, poprzez np.:

regularne segregowanie odpadów w celu umożliwienia ich recyklingu,

oszczędność wody i energii.

Działalność organizacji międzynarodowych

Obecnie funkcjonuje wiele różnych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska, wśródktórych należy wymienić:

UNEP (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych) – wyspecjalizowaną agendę ONZ, którejcelem jest koordynowanie działań państw członkowskich na rzecz ochrony środowiska na świecie oraz stałemonitorowanie jego stanu.

Wiele działań w zakresie ochrony przyrody podejmują także organizacje pozarządowe, skupiające przedewszystkim wolontariuszy, tj.:

Fundacja WWF,

Greenpeace,

Klub Gaja,

Liga Ochrony Przyrody.

Ich główne cele to m.in.:

wspieranie inicjatyw związanych z ochroną środowiska,

propagowanie idei zrównoważonego rozwoju,

prowadzenie kampanii edukacyjnych.

Międzynarodowe formy ochrony przyrody

Obszarem chroniony – zgodnie z definicją przyjętą przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody, to fragmentlądu lub morza, na którym ochronie podlegają różnorodność biologiczna, zasoby naturalne oraz wartościkulturowe.

Na tej podstawie wyróżniono siedem kategorii obszarów chronionych, biorąc pod uwagę, m.in. wielkość obszaruoraz stopień ingerencji człowieka w przyrodę.

Kryteria zaliczania terenów lub obiektów do tych kategorii mogą się w poszczególnych krajach nieco różnić.

Kategoria Nazwa Cel ochrony

Ia ścisły rezerwat przyrody naukowy

Ib obszar dzikiej przyrody ochrona naturalnych ekosystemów

II park narodowy ochrona ekosystemów, edukacja i rekreacja

III pomnik przyrody ochrona pojedynczych i cennych obiektów przyrody

IV obszar ochrony siedliskowej i gatunkowej ochrona siedlisk (biotopów) i gatunków

V obszar chronionego krajobrazu zachowanie tradycyjnego krajobrazu i rekreacja

VI obszar chroniony o użytkowanych zasobach zrównoważone użytkowanie ekosystemów

Kategorie obszarów chronionych wg IUCN

Rezerwaty biosfery

Przykładem międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony przyrody jest program UNESCO „Człowiek iBiosfera” (Man and the Biosphere Programme), który zakłada promowanie zrównoważonych relacji międzyczłowiekiem a przyrodą poprzez tworzenie rezerwatów biosfery.

Rezerwaty biosfery to miejsca szczególnie cenne pod względem przyrodniczym, w których rozwój gospodarczy niezakłóca równowagi biologicznej, obejmujące wszystkie typy ekosystemów na Ziemi.

W 2013r. na świecie istniało już 610 rezerwatów biosfery na terenie 117 krajów.Największa ich liczba występuje w USA, Meksyku, Hiszpanii oraz Rosji.

W lipcu 2012r. włączono 20 nowych, w tym powołano Transgraniczny Rezerwat Biosfer (TRB) „Polesie Zachodnie”, wktórego skład wchodzą rezerwaty z Polski, Białorusi i Ukrainy (funkcjonowały one dotychczas osobno jako rezerwatybiosfery).

Rezerwat ten ma powierzchnię 140 tys. ha, a jego główną część stanowi Poleski Park Narodowy, w którym chroniony jest m.in.żółw błotny.

Charakterystyczne są tu także torfowiska i bezodpływowe naturalne jeziora.

Poleski Park Narodowy

wchodzący w skład Transgranicznego

Rezerwatu Biosfer (TRB) „Polesie

Zachodnie”.

Rezerwatem biosfery jest najstarszy park narodowy świata -Park Narodowy Yellowstone w USA.

Formy ochrony przyrody w Polsce

W Polsce mamy następujące formy ochrony przyrody:

rezerwaty biosfery – powstałe w ramach programu UNESCO „Człowiek i Biosfera”;

parki narodowe – najwyższa forma ochrony (o powierzchni ponad 1000ha), do której zaliczamy ekosystemy ocharakterze naturalnym lub do niego zbliżonym,

w Polsce obecnie mamy 23 parki narodowe;

rezerwaty ścisłe – wydzielone w obrębie parków narodowych, w których nie wolno prowadzić żadnych działańgospodarczych (stanowią one 21% powierzchni parków);

rezerwaty przyrody – chronią ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub o małym stopniu przekształcenia, np.określone gatunki roślin, zwierząt lub elementy przyrody nieożywionej (w 2013r. było ich 1469);

parki krajobrazowe – chronią obszary o szczególnych walorach krajobrazowych, głównie dla celów turystycznych iedukacyjnych (obecnie mamy 121 takich parków);

obszary chronionego krajobrazu – to inaczej korytarze ekologiczne stanowiące szlak wędrówek zwierząt,zabezpieczone w celu zachowania ich bioróżnorodności;

ochrona gatunkowa roślin i zwierząt – pod ochroną znajdują się wszystkie osobniki zaliczane do gatunkówchronionych, zagrożonych wyginięciem;

obszary Natura 2000 – rodzaj ochrony przyrody w krajach UE chroniący elementy przyrody zagrożone w skalieuropejskiej.

Pozostałe formy ochrony przyrody w Polsce

Wyróżniamy także następujące indywidualne formy ochrony przyrody:

pomniki przyrody – obejmujące obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej,

np. stare drzewa, jaskinie, skały;

stanowiska dokumentacyjne – chroniące formy geologiczne o walorach naukowych i dydaktycznych,

np. skamieniałości, kamieniołomy;

użytki ekologiczne – obejmujące stanowiska przyrody ożywionej ważne ze względów naukowych i dydaktycznych,

np. starorzecza, oczka wodne, bagna i in.;

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe – chroniące cenne i wyjątkowo piękne lub ciekawe fragmenty krajobrazu.

Babiogórski Park Narodowy

Obejmuje masyw Babiej Góry (Diablak 1725 m n.p.m.) z piętrowym układem roślinności.

Północna część wytworzona została wskutek ruchów masowych – obejmuje rumowiska skalne.

Ostały się tu dziewicze fragmenty puszczy karpackiej.

W reglu dolnym występują: jodły, świerki i buki,

W reglu górnym: świerki i jawory.

Reprezentantami fauny są m.in.:

niedźwiedź,

ryś,

puchacz.Babia Góra

Białowieski Park Narodowy

Jest to najstarszy park narodowy w kraju, utworzony w 1921 r.

Zajmuje obszar staroglacjalnej wysoczyzny morenowej o mało urozmaiconej rzeźbie z najlepiej zachowanymi fragmentami pierwotnego europejskiego lasu niżowego.

Dominują grądy, rzadsze są natomiast łęgi i bory mieszane.

Znajduje się tu największy na świecie ośrodek hodowli żubra.

Biebrzański Park Narodowy

Park o największej powierzchni w kraju.

Obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej – wielkie obniżenie terenu o długości ponad 100 km wypełnionewarstwą torfu kilkumetrowej grubości;

Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk i bagien o powierzchni ok. 90000 ha.

Siedlisko wielu gatunków ptaków, np.:

dubelt,

wodniczka,

rybitwa czarna i małoskrzydła,

orlik grubodzioby,

szablodziób.

Bieszczadzki Park Narodowy

Obejmuje malowniczy obszar połonin wraz z otaczającymi je lasami bukowymi.

Piętrowość roślinna jest charakterystyczna i unikalna: brak tutaj piętra boru górnoreglowego i kosodrzewiny.

Faunę parku reprezentują m.in.:

orzeł przedni,

gadożer,

puszczyk uralski,

ryś,

wilk,

niedźwiedź.

Tarnica

Park Narodowy „Bory Tucholskie”

Obejmuje obszar piaszczystej polodowcowej równiny sandrowej (Wielki Sandr Brdy), urozmaiconej przez licznewydmy, rynny polodowcowe (o przebiegu południkowym) i jeziora wytopiskowe.

Występują tu bardzo rozległe bory sosnowe.

Osobliwymi gatunkami są:

wśród roślin:

rosiczki,

cis pospolity,

wśród zwierząt:

bielik,

żmija zygzakowata,

jenot.

Fragment Jeziora Wielkie Gacno

Drawieński Park Narodowy

Obejmuje część kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej, rozciągniętej na rozległej polodowcowej równiniesandrowej (Równina Drawska), o urozmaiconej rzeźbie z głęboko wciętymi dolinami rzecznymi.

W większości występują lasy bukowe i dębowo-bukowe, a także bory sosnowe.

Reprezentantami fauny są:

orzeł bielik,

orlik krzykliwy,

bocian czarny,

zimorodek

bóbr,

wydra.

Jezioro Ostrowieckie – największe jezioro parku

Gorczański Park Narodowy

Obejmuje centralną i północno – wschodnia część pasma Gorców o łagodnych kopulastych szczytach, z którychwystają ławice piaskowców.

Występuje tu piętrowy układ roślinności z dominacją świerka, buku i jodły.

Symbolem Gorczańskiego PN jest salamandra plamista

Park Narodowy Gór Stołowych

Obejmuje środkową część Sudetów z unikatową rzeźbą płytową zbudowaną z piaskowców (tzw. ciosowych) imargli, w których wytworzyły się osobliwe formy rzeźby z licznymi labiryntami oraz głębokimi rozpadlinami,

np. Błędne Skały, Szczeliniec.

W parku dominują lasy świerkowe.

Wśród roślinności chronionej spotkać można:

dziewięćsił bezłodygowy

wawrzynek wilcze łyko.

Zwierzęta występujące w parku to m.in.:

bocian czarny,

trzmielojad,

żmija zygzakowata.

Szczeliniec Wielki

Kampinoski Park Narodowy

Obejmuje fragment Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły w zachodniej części Kotliny Warszawskiej.

Występują tu charakterystyczne wydmy śródlądowe, powstałe wskutek działania procesów eolicznych,porośnięte borem sosnowym.

W niżej położonych fragmentach parku występują bagna, porośnięte roślinnością łąkową, turzycami i lasamibagiennymi.

Najważniejsze zwierzęta parku to m.in.:

Łoś (symbol parku),

ryś,

bóbr,

borsuk,

bocian czarny.

Karkonoski Park Narodowy

Obejmuje najwyższe pasmo Sudetów – Karkonosze, zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, zcharakterystycznymi elementami rzeźby wysokogórskiej (kotły polodowcowe, głębokie doliny), licznymiostańcami granitowymi (np. Słonecznik, Końskie Łby, Pielgrzymy) i wodospadami (Kamieńczyk, 27 m).

Spotykamy tu piętrowy układ roślinności – z subalpejskim piętrem roślinnym.

Spośród licznych gatunków zwierząt najlepiej rozpoznawalny jest muflon. Wodospad Szklarki

Magurski Park Narodowy

Obejmuje znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki – masyw Magury Witkowskiej, będący fragmentemgłównego grzbietu karpackiego, silnie pocięty licznymi potokami, które tworzą głębokie wąwozy, z dominującąroślinnością leśną.

Występuje tu piętrowy układ roślinności.

Spotykamy tu m in.:

dziewięćsił bezłodygowy,

wilczą jagodę,

storczyki.

Świat zwierząt reprezentują:

orzeł przedni,

bocian czarny,

niedźwiedź brunatny,

ryś,

żbik,

niepylak mnemozyna.

Narwiański Park Narodowy

Obejmuje malowniczą, bagienną dolinę Narwi wykształconą w kompleksie osadów lodowcowych nawysoczyźnie morenowej.

Narew płynie licznymi korytarzami, meandrując i tworząc liczne jeziora okresowe - starorzecza.

W parku znajdują się siedliska licznych gatunków ptaków, m.in.:

rokitniczki,

brzęczki,

trzcinniczka,

bąka,

cyranki,

derkacza.

Ojcowski Park Narodowy

Obejmuje płd. część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej z charakterystyczną rzeźbą krasową rozwiniętą wobrębie wapieni jurajskich.

Występują tu jaskinie, z których najbardziej znana jest Jaskinia Łokietka.

Reprezentantami flory są m.in.:

storczyk obuwik,

ostnica Jana,

Reprezentantami fauny są m.in.:

krogulec,

pluszcz,

borsuk,

gronostaj.

Maczuga Herkulesa

Pieniński Park Narodowy

Obejmuje pasmo Pienin z nagimi ścianami skalnymi i pojedynczymi skałkami (często w postaci iglic) orazzaokrąglonymi garbami i łagodnymi stokami pokrytymi łąkami.

Największą atrakcją turystyczną w obrębie parku jest przełom Dunajca.

Występują tu endemity, np.:

mniszek pieniński,

pszonak pieniński,

złocień Zawadzkiego.

Faunę reprezentują m.in.:

dzięcioł czarny,

bocian czarny,

zębiełek karliczek,

ryś.

Przełom Dunajca oraz Trzy Korony (po lewej) i Facimiech (po prawej)

Poleski Park Narodowy

Obejmuje zachodnią część Polesia Lubelskiego – fragment Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego o równinnejrzeźbie z jeziorami krasowymi, torfowiskami i bagnami.

Specyficzna roślinność tundrowa:

wierzba lapońska i borówkolistna,

turzyce.

Liczne gatunki:

ryb (strzebla błotna, różanka, piskorz, koza),

ptaków (orzeł przedni i bielik, orlik grubodzioby).

Występuje tu ponadto:

żółw błotny,

żmija zygzakowata,

traszki (zwyczajna i grzebiniasta).

Roztoczański Park Narodowy

Obejmuje część Roztocza Środkowego będącego garbem o dość zróżnicowanej budowie geologicznej (skałygórnokredowe: opoki, gezy i margle).

Charakterystyczne są tu liczne wąwozy lessowe i zróżnicowane lasy, spośród których cenne są bór jodłowy ibuczyna karpacka.

Rzadkim już gatunkiem występującym w parku jest wąż Eskulapa.

Prowadzi się tu także hodowlę konika polskiego.

Koniki polskie

Słowiński Park Narodowy

Obejmuje część wybrzeża środkowego z ruchomymi wydmami nadmorskimi oraz strefową roślinnością(przebiegającą równolegle do wybrzeża).

Malowniczy piaszczysty pas plaży pokryty jest tzw. roślinnością pionierską.

Roślinność typowo nadmorska:

mikołajek nadmorski,

turzyca piaskowa.

Spośród zwierząt na uwagę zasługują ptaki:

bielik,

orlik krzykliwy,

kruk.

Jezioro Łebsko

Ruchome wydmy

Świętokrzyski Park Narodowy

Obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich – Łysogóry, z charakterystycznymi gołoborzami, czylirumowiskiem głazów kwarcytowych pochodzących z kambru, praktycznie niepokrytych roślinnością.

Występują w nim zwarte drzewostany jodły.

Charakterystyczne rośliny to np.:

kosaciec syberyjski,

pełnik europejski,

pióropusznik strusi.

Spośród zwierząt spotkać można m.in.:

cietrzewia,

gniewosza plamistego.

Gołoborze na Łysej Górze

Tatrzański Park Narodowy

Leży w najmłodszych polskich górach fałdowych o charakterze alpejskim, cechujących się bardzo zróżnicowanąrzeźbą i dużymi różnicami wysokości.

Tatry Wysokie (Wschodnie) – zbudowane głównie ze skał krystalicznych, są wyższe, z ostrymi szczytami i graniami.

Tatry Zachodnie – zbudowane głównie ze skał osadowych, są niższe, z jaskiniami.

Roślinność parku ma charakter piętrowy.

gatunkami charakterystycznymi są m.in.:

limba i szarotka.

Zwierzęta reprezentują m.in.:

niedźwiedź brunatny,

kozica,

głuszec,

Świstak.

Dolina Pięciu Stawów Polskich w Tatrach Wysokich

Park Narodowy „Ujście Warty”

Zajmuje obszar podmokły ujścia Warty do Odry.

Bogata roślinność wodna reprezentowana m.in. przez:

grzybień biały,

grążel żółty.

Liczne gatunki ptaków, np.:

wodniczka,

derkacz,

rycyk,

bąk,

bączek,

żuraw,

gęś gęgawa,

łabędź niemy.

Wielkopolski Park Narodowy

Obejmuje obszar polodowcowy zbudowany z lepiszczu polodowcowego: glin, piasków i żwirów zwałowychpołudniowej części Niziny Wielkopolskiej z licznymi rynnami polodowcowymi, kemami, ozami i głazaminarzutowymi.

Silnie przekształcone liczne lasy – gatunkiem nasadzonym jest w nich sosna, zaś gatunkiem pierwotnym – dąb.

Reprezentantami fauny są np.:

gniewosze,

zaskrońce,

liczne chrząszcze:

jelonek rogacz,

kozioróg dębosz.

Jezioro Kociołek

Wigierski Park Narodowy

Obejmuje fragment Pojezierza Mazurskiego – obszar rzeźby młodoglacjalnej z licznymi kemami, ozami, polamisandrowymi, nierównościami moreny dennej poprzecinanej rynnami lodowcowymi.

Występują to zbiorowiska torfowiskowe z:

brzozą niską,

wełnianeczką alpejską,

rosiczką okrągłolistną i długolistną,

żurawiną drobnolistną,

bażyną czarną,

skalnicą torfowiskową.

Można tu spotkać bardzo liczne stanowiska bobra, który jest symbolem parku.

Jezioro Wigry

Bóbr

Woliński Park Narodowy

Usytuowany jest w zachodniej części wyspy Wolin z bardzo charakterystycznym cofającym się wybrzeżemklifowym.

Występuje tutaj:

roślinność nadmorska:

mikołajek nadmorski;

rośliny płytkiego dna morskiego:

zielenice,

brunatnice,

krasnorosty.

Licznie reprezentowane są ptaki:

orzeł bielik

kobuz,

pszczołojad,

wodniczka,

biegus zmienny,

muchołówka mała.

KONIEC

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@norwid24.waw.pl

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -