Vahdetul Vucud Risalesi - Saduddin Taftazani

8/8/2019 Vahdetul Vucud Risalesi - Saduddin Taftazani

1/66

VAHDET- VCD RSALES

Yazan: SA'DUDDN TAFTAZANTerceme: HARUN NAL


2/66


3/66

3

klar ve aydnlklarnn varlyla birlikte, gnein etkisiyle adeta yok olan yldzlarndurumu gibidir. te ilah tecellilere mazhar olanlar da, bu durumlarnda eyadan hibireyinvarln deil, sadece yce Allah'n varln mahede ederler. Tpk gndz yldzlaryerinde olduklar halde, gnein etkisiyle nasl ki gzkmyorlarsa, bu arifler de eyannvarlna ramen sadece yce Allah' mahede ederler. Arifler, bylece bir tek Allah'

mahede etmeleri, tm varlklar arasnda sadece yce Allah' grmeleri, teki varlklargrmezlikten gelmeleri olayna "Vahdeti mutlaka veya mutlak vahdet" yani mutlak birlikadn veriyorlar. Bu ise, Marifet ehlinin varabilecei ya da eriebilecekleri en son dereceleriolmaktadr. "Mutlak vahdet", marifet erbabnca, bizim yukarda akladmz gereinaddr. Yoksa bu, vahdet-i vcutcu grn ileri srdkleri, yani bu kafirlerin savunduklar birvahdet deildir. nk vahdet-i vcutculara gre -Vahdet-i mutlak'a gre deil- tm kainatnvarl, hatta tm murdarlklar, pislikler, kazurata varncaya dek her ey evet herey -haa-Allah'dr. Yce Allah, zalimlerin ve haddini aanlarn kendisi hakknda ileri srdkleri tm bueylerden yce ve mnezzehtir.

Oysa yerde ve gkte var olan tm mmkn eyler, bu ikisi arasnda yer alan her mmkn,

sofistlerin ileri srdkleri gibi, "bunlarn hibirisinin gereklii yoktur, hepsi sadece hayaldenve seraptan ibarettir." slm diniyle hibir ilgisi olmayan bu trden safsatalarn ve hkmlerlealakas bulunmayan bu trden itiraflarn keif ss vererek, bunlara reva kazandrmakisterler. Hatta azlaryla da, kefin, akl tesi bir i olduunu gevelerler. Sen de bilirsin ki,keif denilen mertebe, akln elde edemeyecei bir mertebedir. Fakat, byle olmakla birlikteakln ayn zamanda bedahatla reddettii yani akln akca muhal grd bir eye ulamakdemek deildir. Ayrca bundan yle bir anlam da karlmamaldr. Bu, akln eldeedemeyecei trden eylerdir, diye bir vehme kaplmamaldr. Aksine bu, muhaldr, olmazdr.Akln bu gibi eyleri iptal klmada ve geersiz saymada bir rol ve grevi vardr. Buna gidiyolu ncelikle tasavvur yani dnceden, sonra da tasdikten geerek, bu eyin batl olduunakarar verir. Bu ise zaten bedahatle yani aka ve delile dayal olarak akln grevidir.

Fakat mmkn ve insann elinde olan yani kesb denilen eylere gelince, akl bunlar imknterazisinde tartar. Bunlarn batl olduuna ilikin herhangi bir hkm vermez. Dieraraftan,kef yoluyla bilinip de, aklca bilinemeyecek olan ey, bunlara gre, sadece mmkn olaneylerden ibarettir. Zaten bunlarn yolu da aktr, bunlar iin bir brhana da gerek yoktur.nk bunlar ayan denen aynlarda varl olamaz olan muhallerden deildir. nk kefegre, mmteni olan yani olamayacak olan bir eyi, mmkn klmaz. Yani aynlarda byleolamayacak bir eyin, keif araclyla olabilecek demek deildir. nk byle bir ey,gereklerin mmteni olanla, batl olan eyler arasnda durmadan deiiklik gstermesidir ki,

bu olamaz.

Mesel keif yoluyla ve ayanla muhalin deiiklik gstermesi olabilseydi, tpk mutlakvcudun (varln), bir tekahs olmas ve ayn zamanda harici bir mevcut olmas gibi. Yine

bir vahidi ahsnin, tm bu grnen varlklarda, onlar zerinde tekrar etmek suretiyle yaylmve dalm olmas, hem de, grlenlerde, herhangi bir blnmeye gitmeksizin ve baka bireyle kararak oalma olmakszn bir ahsi vahid, tek bir varlk... Bu, eytann biraldatmacasdr, blisin bir tuzadr. Bozuk inanllarn bir hokkabazldr, gzboyacldr.Yanln ve hatann da kaynadr. Bir de gerekle gerek olmayan ayrdedememektir. Yaniu anlatlan eylerden akln muhal grdkleriyle, bir akln ulaamayacaklareyleri, meseltecelli nurlarnn her taraf kaplamas suretiyle kainat varlnn bir anlk yok oluu gibi,eyleri ayrdedememelerindendir. Ancak byle bireyi elde edebilmek de ya ilah bir cezbe

sayesinde veya gerek ilm ve gerekse amel^ grevlerde yce peygambere uyarak egzersizyapmak ve riyazatla kazanlr. Bu anlamda bir eyi elde edebilmek, ittisal yani ballk


4/66


5/66

5

sahiptirler. Byleleri eriatn i yzn, srrn renemezler, nk bunlar geri zekaldrlar."Evet, eytan gerek slm bilginleri hakknda bu ekilde samalklarla vesvesede bulunur.Yine bu tipler, kendileri iin de, zndklklarn rtmek suretiyle, "hakikat ilmine erenler",adn ileri srerler. Oysaki bunlar hakikat ve gerei ortadan kaldranlardr. Bunlarniddialarna gre, eriatn srrna erenler, ancak felsefecilerdir. nk bunlar felsefecileri,

hkema diye, hem de gereki hkema diye adlandryorlar. Ayn zamanda bylelerinetedkikci uzak grl kimseler adn da veriyorlar. Bu yzden bunlar ok dikkat ve titizdavrandklarn, stn akl ve zeka sahibi olduklarn, mantksal anlamdaki ilimlerinde kkltemellere ve gzel esaslara dayandklarn, hendesi ya da matematiksel bilimleriyle, gizligereklere erebildiklerini ileri sren bu adamlar ve bunlara bal olarak hareket edenler,

peygamberlerden renilen gereklere ve inanlara bal kalan deerli zatlara uymaykabullenemezler, nk stnlk peindeler, kendilerini byk grmekteler. Bunlar, slmnderlerine, mctehid imamlara ve slm alimlerine, eriatlere bal kalmaya yanamazlar,kendilerini bunlarn zerinde grrler. nk peine takldklar kafirleri taklitten ayrlmazlar.Bunlar dini esaslarda ve ahiretle ilgili akidevi konularnda, bal bulunduklar efendilerininkyaslamalarna bakarlar, onlar tahkik ve tedkik erbab kabul ettikleri iin de hep onlarn

izgisinde yrmek isterler. Oysaki bu gibi uhrev yani ahiret hayatiyle ilgili ve akideyi ierenkonular, ancak Hz. Peygamber'in yce Allah'dan al p bildirmesiyle bilinebilir. Akln okonularda herhangi bir bamszl yoktur. Nitekim Kur'n'da bu geree iaret

buyurmaktadr:"te bylece sana da emrimizle Kur'n- vahyettik. Sen, kitap nedir, iman nedir bilmezdin."(r: 42/52)

Bu kimseler, kendilerince akl ilimlerine bal kalarak, akl tasarruflarda bulunurlar. nk buakl ilimler de yol, aklk yani bedahat ve brhandr. Byle bir ey, aslnda akl sahibitopluluklarca bu manada bir kyasa gitmenin akca batl ve geersiz olduu da asla gzardedilmemeli, zaten bunun gizli bir yan da yoktur. Din akideler ve inanlar konusunda sadeceve sadece akllarna dayan p gvenenler, zellikle aptal cahillerdir, sefih dklerdir ki,

bunlar ate yarandrlar. Cehennemde ebed olarak da kalcdrlar. Bu gibi konularda bunlarauyanlar da krdrler, bu krlkleriyle onlar en byk bir ahmaklkla izliyorlar, onlara tabioluyorlar. zellikle de bu tiplerden en sapk ve en kat yrekli olanlara tabi olanlarunutmamak gerekir. Bu beyinsizler bu alanda en aptallarn ve en nde gzken adamlarnTaklid ederler. Zaten tasavvufcu geinen zndklarn adeti ve huyu byledir. Bunlar felsefecigeinen vahdet-i vcutcu kafirleri taklit ederler. Oysaki slm bu tiplere, ne slm ynden, nefelsef adan deer vermez. Aslnda mlhidler yani dinsizler ve sofistler akln bedahatna veaklna ramen, muhal yani olamaz olan eyleri akca ileri srerler. Akl ve nakilasndan kesinlikle olamaz ve muhal olan eyleri hep gndeme getirirler. Bunlar aslnda

kainat

n tmnn ilahl

na kanidirler ve byle bir fikri ileri srerek gerekte, yerin vegklerin yaratcs olan yce Rabbimizi inkar ederler. Bu arada tm semav kitaplarda ifadeolunan ve aklanan gerekleri de yalanlarlar. Tm eyann tevhidini, bir ve ayn olduunuileri srerek mrik olmulardr. T Hz. Adem (a.s.)'den balayarak son peygamber olan

bizim peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)'e kadar, tm peygamberlerin dinlerini ykpyok etmeye alrlar. Bu cahil tasavvufcu geinenlerin iddialarna gre, Batl vahdet-i vcutfelsefecilerinin zndklklar ve zndklar, zaruri olan ilimlerin aka bildirmesine bakarak,

bunlar mutlak vahdete bir vasta ve vesile kabul ederler. Ki bu mutlak vahdet, bunlara gremarifet erbabnn varabilecekleri, eriebilecekleri en son dereceleri olmaktadr. Oysa buzndklar nerede, szn ettikleri marifet ehli nerede.. birbirleriyle kyaslanmalar bilemmkn deildir. Bu zndklar apak bir dalalet ve sapklk iindedirler, ayn zamanda kr ve

cahil bir toplum iindedirler. nk bu kesimin ileri srdklerine gre, mutlak vahdeti irk vezndklk olarak ileri srdler.


6/66

6

Bu kesime gre, slm'n bayraktarlar durumunda olan mctehid imamlar, deerli slmlimleri, halkn nderleri ve yol gsterenleri bu zndklarn seviyesine ve mertebesineulaamazlarm. nk gerekslm limleri bunlara gre zahiri limlermi. Bunlar zndklk

bilgilerine dayanarak, kendi bilgilerine hakikat ilmi adn verirlerken, hakk iptal etmiler,gerekleri gz ard etmilerdir. Bunlara gre, bu anlamda bir hakikat bilgisine eriebilmek,

ancak daha nce geen kafir felsefeci geinenler olmutur, bir de bunlarn dinsiz ve zndkolan tabileri... ki bunlara Allah lanet etmi ve bir de lanet edebilme durumunda olan her varlklanette bulunmutur. Zira bunlar grnrde Allah'a irk koarlarken, gerekte Allah'nvarlklar dndaki varln inkar ediyorlar, Allah'n yetlerini ve mucizelerini kabuletmiyorlar, reddediyorlar. Ayn zamanda slm dinini ve hatta tm peygamberlerin dinlerinired ve inkar ederek geersiz klyorlar. te bu szm ona tasavvufu sofistler bylesi tuhaf birtevhidle kafirlerden de teye en byk kafirdirler. Bylesi bir yolu taklit edenler de, hsranaurayanlardan te bir hsran ve zarar iindeler.

Nitekim yce Allah yle buyuruyor: "nsanlardan bazlar da vardr ki, inanmadklar halde:'Allah'a ve ahiret gnne inandk' derler." (Bakara: 2/8)

Sakn bunlarn bu sapknlklar seni Allah'n yetlerinden uzaklatrmasn, bunlar senin iin bir engel oluturmasn. Seni bunlar slm dininden ayrmasnlar. Yine bunlarn peinetaklarak sakn, peygamberlerin gsterdii yol ve izgide gidenlerin uyanlarndan olmaktanuzak durmayasn.

slm dinini ve peygamberlerin getirdii sistemi, inanc ykan bu zndklardan bir takmfelsefeci geinenler, fakih yani slm limi hviyetine brndler, onlar gibi grnmeye

baladlar. Bylece dinden syrlp km "bu yzden de eytann takibine urayarak, sonundaazgnlardan olmutur." (A'raf: 7/175) nk bu zndklar ve eytan bunlara eytan bir taklidingrmtr. Bylece mslman limler sretinde kfr liderleri sahneye kmtr. Bylece

bu kimseler cahillerden bir takm insanlar saptrmlardr. Ayn zamanda ilim renen, ilmetalip olanlardan da bir takmlarn dalalete srklemilerdir. Bu tip kimseler ortada kalmlar,ne oradan ne buradan, olabilmiler, akn akn dola p durmulardr. Byleleri hakkndayce Allah yle buyuruyor:

"Onlara, kendisine yetlerimizden verdiimiz ve fakat onlardan syrlp kan, o yzden deeytann takibine urayan ve sonunda azgnlarndan olan kimsenin haberini oku." (A'raf:7/175)

te yette de belirtildii gibi, onlar, bu zndklar ve dinsizleri tpk Bel'am b. Bara (1)'nn

kr taklidi misali taklidet etmilerdir. Bylece gerekleri grmekten kr olmu, kt itikatlariinde bocalay p kalmtr. Zira semav olan ve Allah tarafndan gnderilen kitaplardanyzevirmilerdir. Bunlar ilim adam olmalar bir yana, avamdan yani sradan halktan bileolamamlardr. nk iinde bulunduklar rezaleti brakmamlardr. Zira bunlarnkarakterlerinde, kendilerini dalalet erbabna benzetmeleri yznden akllca davranma sevgisiyoktur. Zira stn zekal gibi grnerek sapklkta srar edene gre, aptal olan kimse daha okkurtulua yakndr. Nitekim, gz gren a kimseye gre, kr olan insan gerekleri kabulde,selamete ok daha fazla yakndr.

FSUS SAHB

Dier taraftan fss sahibi Muhiddn Arab, byk bir rtkanlkla ve ar bir hamakatle,irkin bir davranla haddini am, kendi ad varln, kararm gnlyle ar giderek, Hz.Adem (a.s.) ve ondan sonra gelip de o izgide gidenlerden stn kabul etmitir. nk kendi


7/66

7

ad nefsini (varln), dini kemale erdirme ve bitirme bakmndan, bir binay tamamlayanaltn kerpi ya da tula mesabesinde tutarken, peygamberlerin sonuncusu olan bizim

peygamberimiz (s.a.v.)'i de, binadaki gedii kapatan gm kerpi ya da tula olarakdeerlendirmitir. Bylece bu sapk kii, deil sadece peygamberleri ayn zamanda alemlerinRabbi olan yce Allah' da yalanlam bulunmaktadr. nk bu sapk adamn iddiasna gre,

alimlerin ve beerin efendisi olarak gnderilen Hz. Peygamber (s.a.v.)'le din kemaleermemitir. Oysa Hz. Peygamber Arap ve Arap olmayan herkese peygamber olarakgnderilen bir peygamberdir. te bu peygamberin gnderilmesiyle birlikte kesin olarak -bnArabi'ye gre- tamamlanmam ve bir eksii, gedii kalm olan dinin, kapatlmas gereken yada yerine konmas icabeden iki tulas ya da kerpii bulunuyor. Bu ak gedii kapatacak olaniki tuladan biri gm, dieri de altundan olan tuladr. Gm tula, kendisiyle

peygamberlik kaps kapanan peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)'dir. Altun tula ise,yine bu adam kendisini iaretle, velayet yani evliyalk mertebesi kendisiyle sona eren, -kendiiddiasna gre- zatn gstermektedir. Oysa bu sinsi ve de sapk adamn kendisi, bu haliylephe uyandran, irkin ve iren davranyla yalanc peygamber olan Mseylemet'l-Kezzab' da gemitir. nk Muhiddn Ardab, yalnzca yalanc Mseyleme'nin izgisinde

kalmakla yetinmemi, ben peygamber (s.a.v.) ile eit bir peygamberim gibi bir eyleyetinmemi, daha da ileri giderek, mlhidlerin ve dinsizlerin, kalbi ve gnl kararmolanlarn nde gelenleriyle, kendisinin velilerin sonuncusu olarak isimlendirilmesine dekgitmitir. Bylece adamlar onu velilerin sonuncusu olarak deerlendirirlerken, bni Arab'yiherkesten ve peygamber (s.a.v.)'den de stn kabul etmitir. Peygamberlerin sonuncusunakar olanlarn bu durumlarndan tr Allah'n laneti onlarn zerine olsun.

Ayrca bu melankolik adam, bu kara sevdaya tutulmu kii, bu afyon yutmu adamndurumunun, aalk zndklarca reva bulmas da bir takm ryalara dayanmaktadr ki, buryalar da ancak geri zekallar ve bunam olanlar dorularlar. bn Arab'nin "Fss" adl

paavrasnn dibacesinde (nsznde ve takdiminde) yer aldna gre, kendisi, Hz.Peygamber (s.a.v.)'i ryada grm, Hz. Peygamber (s.a.v.), bu adama ryasnda, Fss adlkitab vermi ve bunu her tarafa yaymay kendisine sylemitir.

imdi sen hi duydun mu ki, herhangi akl sahibi bir insan, byle zndklk ieren,. hem aklave hem de eriata aykr olan, batan sona dek batlla dolu olan byle bir kitab Hz.Peygamber vermi olsun? Bu, hi olacak birey mi ki? Bu kitap verilecek ve bununla, aslolan eriat yani Kitap ve Snnet batan sona geersiz klnacak, Hz. Peygamber (s.a.v.)'inlmnden alt yzyl sonra gelen szm ona bir kitap ba keye oturtulacak, hem de bukitap rya yoluyla verilmi olacak yle mi? Yani Hz. Peygamber (s.a.v.) "Fss" denen busama kitapla, dinini, hem de 23 yl gibi bir zaman sresince hayatnn sonuna dek, her trl

s

k

nt

ve gle, sui kastlara katlanarak yayd

dinini y

kacak bir kitab

, ryada tavsiyeedecek ve yaylmasn, halk arasnda yaygnlk kazanmasn isteyecek?

Yce Allah tarafndan indirilen tm semav kitaplar geersiz klacak, mebde ve mead ileilgili hususlar, alemlere, peygamberlere kar tavr sergileyen, ilahlk savnda ileri gidenlerin"sama kitab", kabul edilecek yle mi? lahlk davasnda bulunan bu iddiaclar, gerekte yceAllah' bilip tanyanlara kar sava aarak onlar sefih ve cahil kimseleriye tantmayakalkmlar, Allah'a gerek kullukta bulunanlar da aptal ve mrik olarak grmlerdir.Bunlarn mebde ve meadla ilgili durumlarysa hayatlar boyunca kullar artmak vegereklerden uzaklatrmak olmutur. Ksaca peygamberlerin, yani nebi ve rasllerindnemlerinin bitiminden sonra, her ey birbirine karnca, gerek tersyz gsterilince,

hakikatleri bu afyoncular, bu eroinmanlar m, bu apak aptallklar ortada olanlar m ortayakoyacaklar?


8/66

8

Hi kukusuz akl sahipleri, bu tr sama ryalar zerinde kurdurulmaya ve oturtulmayaallan sapknlklar bilirler. Hem de onlarn durumlaryla ilgili olarak anlatlan hikayeler

bunun doruluunu ak birekilde ortaya koymaktadr.. Samimi ve drst insanlarn, slmlimlerinin bildirdiklerine gre, bunlar olduka yalanc, olduka afyonke kimselerdir. Butipler adeta sama sapan szler sarfeden adi, dk seviyeli, rezil ve bunak kimselerden

farkszdrlar. Nitekim "el-Mevakf" adl eserin sahibi adudulmille veddn diye tannanAdududdin Abdurrahman b. Rkneddn (1281-1355) -Allah derecesini illiyn de yceltsin-'e"Fssu'l-Hikem" adl kitabn sahibi olan bn Arab'nin "Ftht" adl kitab hakkndasorulduunda, u cevab vermitir: "Siz Mekke scanda ba dnm kuru mizal birmaribnin peine mi taklmak istiyorsunuz, ki durmadan yedii kuru ot yani afyondur, afyonyutup durmaktadr. Yedii eyler kfrden baka birey mi ki?" Bu konuda bni Fariz de onauyarak, u hezeyan savurmutur. Yazm olduu "Taiyyet'l-Kbra" adl kasidesine, ryadaHz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan "Nazmu's-Slk" diye isim verilmesini emrettiini ilerisrmtr. (1)

Dorusu gerek dnenler ve akl sahipleri de bilirler ki, bu tr eyler birbiriyle elien

tenakuzlarla dolu hayalden ibaret eylerdir. Hepsi de dumanl ve afyonke kafalarn rndr.nk bunlara gre, tm bu grnen kainat varl bizzat Allah'n kendisidir. Bu durumda herey Allah'tr. Allah'dan baka ortada bir varlk yoktur, ne bir nebi, ne bir Rasl, ne gnderilen

bir ey, ne de kendilerine bir ey gnderilmi olanlar diye bir durum szkonusu deildir.Kukusuz varl vacib ve zorunlu olan bir zat iin uyku yani uyumak diye bir durumszkonusu olamaz. Ayrca varl vacip olan bir zatn yani Allah'n, peygambere, bir

bakasna uykuda emir buyurmas konusunda bir emir vermesine de gerek yoktur. nkkendisi Allah'tr -haa-. Fakat bir kimse eer yolunu dz yolda armsa, dolaysyla byledk seviyeli kimselerin bir dklkleri, kayplar olacaktr. Bu durumda grrsn ki butrden adamlar, hepsi bir takm cahillerden olumu kimselerlduklarndan, bunlar da butrden dk seviyeli kimselere kanat gererler, onlara boyun eerler. Oysa hepsi de bir avusapk kimselerden olumulardr. Bylece fask kafirlerin tuzana ve ana taklrlar,imanlarndan sonra bunlarn yoluna girerler. Hem de gruplar halinde bunu srdrrler. Oysaki

bunlar Allah'n yetlerini ve yine yce Allah'n uyarda bulunduu eyleri alaya alrlar, oyunve elence gibi deerlendirirler.

Sonunda mmknattan olan hereyi, hatta pislik ve murdarlklar, kazurat bile, ei, benzerive dengi olmayan yce Allah'a denk ve ortak koarlar. nk bu sapklar, Fss kitabnnierdii ykc zndka ifadeleri, dinin perinlenmi temel esaslar olarak deerlendiriyorlar,kitabn bu anlamda eyleri ierdiini ileri sryorlar. Ancak bu kitap felsefeci geinenkafirlerle onlara uyan zndk szde tasavvufcular, kendilerine keif ve ak bir ekilde

gsterilen eylere uyduklar

n

sylyorlar. Oysaki bunlar, eriata red olunan keifle gereeulaamazlar. Zira bunlarn keif diye ortaya koyduklar ve eriatn da reddettii eyler,oyunbaz ve hayal perestlerin hayal rnlerinden ibaret olan eylerdir, bir de eytann bunlarlaoynad oyunlardr.

Dier taraftan eer bunlara yce Allah'n apak yetleri okunup, kendilerinin kesinlikle ak bir dallet ve sapklk iinde olduklar okunca, belirtilince konudan yan izerler. Dosdoruolan yoldan saptklar aktarlnca, bir de kendilerine, tpk yayn oktan k p gittii gibi,

bunlarn da slm dininden ktklar anlatlnca ve tm peygamberlerin, dayandklar semavikitaplarn ifade ettikleri gereklerden uzak dtkleri sylenince, hemen konumann seyrinideitirirler. i baka ynlere ekmeye, haktan sapmaya, dorular tersyz etmeye, tevile

gitmeye kalkrlar. Dine bu yalan yanl ifadelerle ta'n etmeye, dil uzatmaya ynelirler. Yineilah ve semav kitaplarda yer alan hkmlerin yorumunu kendi sapk ve dinsizlik ierenmezhepleri erevesinde yorum yaparlar. slm kurallara, akideye, tefsir bilginlerinin


9/66

9

icmana aykr grler sergilerler. Onlar Allah'n yetleriyle ilgili bu yanl yorumlarylailhada ve dinsizlie sapm oluyorlar. Yine onlar bu tr sama tefsirleriyle yce Allah' inkarasaparak kfre giriyorlar. Oysa Hz. Peygamber (s.a.v.)'den sahih olarak rivayet olunan birhadise gre, Raslullah (s.a.v.) yle buyurmutur:

"Dorusu kim, kendi grne dayanarak Kur'n' tefsir ederse, kesinlikle kfre girmi olur."(1)

LM EHLNN GR

Yine ilim ehlinin icmana ve ictihadna gre, nasslar asl manalarndan, zahiri anlamlarndanda iittirip, batnlerin, dinsiz zndklarn iddialar dorultusunda yorumlayanlar, apak birkfrn ve sapkln iine girmi olurlar. Eer bu trden kimselere, "Allah dinini,

peygamberlerin sonuncusu olan Hz. Muhammed (s.a.v.)'le ikmal etmi ve eriatn dakyamete dek, teyid ederek desteklemitir. Dolays ile kemale erdirilen bireye ek yapmak,

bir eksikliktir, dinle oynamaktr, hatta ebed olan bu eriat ykmaktan da te bu, kfrdr,

sapklktr" dense, hemen bu cahiller, iin aldatmaca ynne giriirler ve Allah'n yetlerihakknda ilhadca yani dinsizce tevil ve yorumlarla, tebihlerle slm dinini ykmaya alrlar.Mctehidlerin ictihadlaryla belirledikleri, mutlaka takyidetme (kaytlama), Amm olan birhkm tahsis etme gibi eylerle bir benzetmeye giderek, slm' ykmaya alrlar. Oysaictihadla, mutlaka takyidetme, Amm olan tahsis etme gibi gereklerle, bunlarn slm dinininsalam esaslarn ve yklmaz binasn ykmaya ynelik ilhadlarn kyaslamaya alrlar.Oysa aralarnda kyaslanabilecek bir ortak noktalar yoktur, hibir benzerlikleri szkonusudeildir. nk bu kimselerin en byk gayretleri ve sermayeleri akln akca ortaya koyduu

bir gerein karsnda byklk gstermektir, tm ileri yce Allah'n kavline ve Hz.Peygamber (s.a.v.)'in szlerine kar inkarclktr, red ve dinsizliktir. Varlna yemin ederimki, onlar byk bir sarholuk iinde bocalay p durmaktalar, hem de olduka uzak birsapklkla babo ve avare olarak gezip duruyorlar. nk bunlar:

"Allah'n nurunu azlaryla fleyip sndrmek istiyorlar. Oysa kafirler holanmasalar daAllah nurunu tamamlamaktan asla vazgemez." (Tevbe: 9/32)

Bu yette belirtildii gibi, kafirler ve onlarn yandalar ne Kur'n'a ve ne de O'nun temsilettii slm dinine asla zarar veremezler.

BR BAKA HUSUS

Bir baka husus da, genel olarak bu mlhid tasavvufular, bu felsefeci geinen vahdet-ivcutcu kafirleri taklid edenler, unu haykryorlar. Kainatta var olan hereyi ilah ilan ediyor,hatta habis ve murdareyleri, kazurat bile ilah sayyorlar. Ayn zamanda bunlar, tm haramolan eyleri de kendileri iin mbah kabul ederlerken, oru ve namaz gibi ibadetleriyse hi denemsemiyorlar. Ancak bunlarn nde grlenleri daha okslm'iarlar, prensipleri yapargrnerek, namaz ve oru gibi ibadetleri ikame ederek, abid klnda gzkp, fazlaca ibadetediyor havasn oluturarak ilhadn ve dinsizliini ibadetlerle ssleyerek ortaya kyorlar,zndklarn bylece zevklendiriyorlar. Bunun adna da tasavvuf ilmi adn veriyorlar. Oysatm beerin efendisi ve tm halkn en hayrls olan Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarylecaetantyor: "Dinde klfetle ve ekilcilie nem vererek ibadet eden bu trdeki bu toplumhakknda Raslullah buyuruyor ki: "Sizden herhangi birisi (ileride ortaya kacak olan) o

toplumun namazlarnn yannda kendi namazn, onlarn orularnn yannda kendi orucunukmseyecektir. Onlar tpk avdan (av delip) kt gibi dinden kacaklardr." (1)


10/66

10

Onlar byle yce bir ismin perdesi arkasna saklanarak, gzel fiiller yapar gzkmek suretiylekfrn ekil ve ynn deitirerek, slm ehli olan bir ok kimseleri de doru olan yoldansaptrm olurlar. zellikle de yce Allah bunlardan bir takmlarna, bilemedikleri bir yndenistidrac kabilinden yani bir bakma keramete benzer ve fakat keramet olmayan bir eyiverince, bunlara daha da sapklkta ileri giderler. Kitabn ifadesine gre byleleri,

leceklerinde ancak kfr zere lrler, yani kafir olarak hayatlarna son verirler. Tpk bazpapaz, rahip ve deccallarn gsterdikleri gibi, bu manadaki szde tasavvufcu geinen dinsiz vesapklar da harikulade durumlar gsterebilirler. Bir takm cahillerde onlarda grdkleri bugibi hallere bakarak, bu zndklar doru drst kimseler kabul ederler. Onlarn harikuladegibi gsterdikleri eylere istidrac denir. (2) Cahiller bu istidraclara bakarak, bu deccalleri birerilah olarak kabul ederler. Hemen her bakmdan gerek birekilde bu ilah gibi kabul ettiklerideccallere boyun eerler. Tpk kendilerinden nceki mriklerin yaptklar gibi davranrlar.

Nitekim yce Allah onlardan haber verirken yle buyurmaktadr:

"(Yahudiler) Allah' brak p bilginlerini (hahamlarn); (hristiyanlar) da rahiplerini veMeryemolu Mesih sa'y rabler edindiler. Halbuki onlarn ancak tek ilaha kulluk etmeleri

emrolundu. O'ndan baka ilah yoktur. O, bunlarn ortak kotuklareylerden uzaktr." (Tevbe:9/31).

Nitekim bu ekipten olan Mevlana Celaleddin Rum, eyhi ems-i Tembiriz'yi kendisininilah olarak grmtr. Bu bakmdan Farsa bir beytinde onu yle tanmlyor:

"Ey benim gneim ve benim ilahm! Ey benim varlm ve bekam kendisinden olan zat,imdi Hakka eritim. Ey benim hakkm bana veren Hakk!"

Dikkat edilirse, Mevlana, beytinde ems iin ilah ve Hakk terimlerini kullanmaktadr,, bunumutlak anlamda zikretmi bulunmaktadr. Ksaca adam diyor ki:

"Ey Tebrz! Sen, beni Hakk'a ulatran ilahmsn ve sen, bana hakkm veren Hakk'sn. nksen bana vahdet-i vcut mezhebini, grn rettin ve yine sen bana rettin ki hemgerekten sen ve hem de tm mmkn olan varlklar ilahsnz. Eer sen olmam olsaydn,seni tanmam olsaydm, ben de tpk mctehid imamlar, limler, cumhur ve uza grenzatlar gibi peygamberlerin tabilerinin inancna benzer bir itikada sahip olacaktm. nk

peygamberlere tabi olanlar, gerekte yce Allah'n zatn, kainattan ayr olarak ve tmyaratlanlarn yaratan, tm sonradan var olanlarn mucidi olarak gryorlar. Akln da kesinolarak tesbit edip kabul ettii, grlerin de ortaya koyduu ve semav kitaplarn da ifadeettii gibi bir inanca sahip olacaktm. nk tm rasuller ve nebiler bu konuda icma ve ittifat

iindeler. Evet ben de byle inanacak, ben gerei gremeyen k

s

r grllerden olacakt

m.Yoksa ben, geree ulaan tahkik erbabndan biri olmayacaktm."

Kukusuz byle biri, brakn sradan mslmanlar bir tarafa, bunlar kendilerini dininnderlerinden, liderlerinden, Hakk'n ba durumundaki kimselerden ve yakn erbabndan dastn grmekteler. Dorusu bu anlamdaki bir sapkl kendilerine din olarak seenler, bumanada batl olan bir mezhebi benimseyenler, hem de lanetli bir dnceye bal bulunanlar,kendi adlarna unu tescil etmi bulunuyorlar. Bunlar aslnda gkler ve yer ehlinin ibadetlerianlamnda ibadette de bulunsalar ve yine bunlar harikulade yani olaanst haller desergileseler, yine de kafirlerden de te kafir ve hsrana urayanlardan da teye bir hsraniindeler.

zellikle sana uyarda bulunuyorum ve diyorum ki, bylelerinin peinden gidenlerinsylediklerine kulak vermeyesin, bunlar dinlemeyesin. nk bunlara uyanlar, bunlar


11/66

11

savunurlarken, yle bir gereke ileri sryorlar. Bu adamlardan meydana gelen bu vebenzeri szler, ancak kendilerine vecd halinin galebe almas sonucu olumaktadr. Bunlarmanen sarhoturlar. nk vecd ve sekr yani sarholuk ve kendinden geme hali, Rabban birdurum olduundan, bu da ancak, fena fittevhid makamnda fani olanlarda meydana gelen birhaldir. Bu da zaten bir arifin halinden ibare olan bir durumdur. Dolaysyla byle bir durumda,

bu kimsenin nazarnda Allahdan baka mevcut ne varsa, hepsi yok olur, ortadan kaybolur. Budurumda tm varlklardan, hatta insan kendinden bile geer, kendini bile tanmaz, kendisiningrnr ve grnmez tm durumlarndan bile geer. Byle bir durumda, yani vecd ve sekrdurumunda insann aklna baka hibir ey gelebilir mi ki? Brakn kendisini ona balklmakla, kendisini tek bir ilah kabul etmeyi de bir yana brakn, hibireyi bile gremez olur.Evet, bylelerinden bu zndklarn ilerinde gizledikleri bu trden szler ortaya kar. nk

bunlar, kendi durumlarn gizli tutan ve Rabban bir dine inanca bal olduunu perde olarakileri sren bu arlatan vecd ve sekr sahiplerinden, ancak eytanca bir aptallk ve bunaklkzuhur eder, baka birey deildir.

BU TRDEN BEYTLER

Dier taraftan zndklar bu ve benzeri beytlere taklarak hareket ediyorlar. Oysaki bu ve benzeri beytler, hllcularn samalklar, mlhid dinsizlerin de hezeyanlarndan ibareteylerdir. nk bu ve benzeri beytlere dayanarak insan eytanlarn ilah ediniyorlar, sonra dayce Allahn gelen u yetini arkalarna atyor, gzard ediyorlar. Yce Allah yle

buyuruyor:

Ve size: Melekleri ve peygamberleri ilahlar edinin, diye de emretmez. Siz mslmanolduktan sonra hi size kafirlii emreder mi? (Al-i mrn: 3/80)

Bu zndklar aRabbimizin u kavline de iltifat etmezler, dnp de bakmazlar. Rabbimiz yle buyuruyor: Allah brak p da kimimiz kimimizi ilahlatrmasn (rabler edinmesin). (Alimrn: 3/64)

Bu beyinsiz cahillere aslnda hibir sz de kr etmemektedir. Bunlara tek kar eden ey, arsz sylemek ve dvmektir. Bunlar ancak bundan anlarlar. Hem de bunlar keskin kldarbeleriyle toplum arasnda darbedip cezalandrmak gerekir. Cahillerin harikulade yaniolaanst eylere aldanmalarnn nedeni, slm dininden uzaklamalarnn manas, olaanst olaylarn bir neminin olmayacan bilmemeleri, hatta dnyay, gkleri ve yeryzn bumanada harikulade eylerle doldursalar da buna deer verilmeme gereini bilmemelerininyegane nedeni, akidelerini ve inanlarn Kitap ve Snnetin gsterdii ekilde salam bir

temele oturtamamalar

ndan kaynaklan

yor. K

saca mmetin zerinde icma ettikleri anlamdabir akideye sahip olamamalardr.

nk harikulade denen olaanst olaylar, hadiseler eer, her hangi Hak bir peygamberinelinden meydana geliyorsa, buna mucize denir. Mucizeye inanmak gerekir, aksi takdirdekfre girilmi olur. nk mucizenin balaycl vardr.Eer olaanst olay, herhangi bir velinin yani Allah dostunun eliyle meydana gelirse, bunada keramet denir. Kerametin Kitap ve Snnette uygunluu aranr. Keramet mucize gibiherkesi balayc olamaz. fade olunduu gibi Kitap ve Snnete uygunluu halinde, sadecekerameti gsteren veli iin balaycl szkonusudur.

Eer olaanst olay, rahip, papaz, deccal gibi kafirler ve dine kar olanlar elinde meydanagelirse, buna da stidrac denir. Bunun hibir balaycl yoktur. Fakat cahiller bu gibiistidraca aldanrlar, sonunda onlar da mrted olarak kfre girmi olurlar. Zndk dinsiz yani


12/66

12

mlhid olurlar. Oysa daha nceleri bir tek Allaha inanan ve hanif anlamnda mslmanlaridiler. Ancak istidraclara aldanarak dinden km olurlar. Bu durumda bunun sapk gr vedncesi, ycelmeye balar. Hidayet sancaklar ayaklar altna alnr. Bu ekildeki sapklklarve azgnlklar yznden ilhad ve dinsizlik aka yaylr. Putperestlerin ve mriklerin bileveremedikleri zarar bunlarslma vererekslm dinini bozarlar, ifsad ederler.

GEREKC BLGNLER

Bilinmesi gereken bir baka noktada udur. Dorusu muhakkik yani gereki anlamda arifleryani bilginlerden olan dinde ictihad dzeyindeki imamlar, Hccetul-slm mam Gazzalninde belirttii gibi, mmkn olan varlklarn yce Allah tarafndan yaratlna ilikin kimiszleri bulunmaktadr. Ancak ksr grller ya da geri zekallar, akl ilimlerde pek bir varlkgsteremeyenler, deerli imamlarn szlerini adeta vahdet-i vcutcu bir gr gibideerlendirmekteler. Oysa durum hi de onlarn anlad gibi deildir. Gerei grenimamlara gre bu, u varlk aleminin varl, yce Allahn cdundan yani cmertliinden veOnun ihtiyaryla yani isteine bal olarak meydana gelen bireydir. Yoksa bu, var olmay

kabul eden ve bylece yaylan mahiyetler zerinde icab yoluyla deil, yani zorunlu bir varedi olmay p, ihtiyar bir yaratltr. Yani bu, ibrikten elin zerine suyun boalmas gibideildir. nk bu suyun ibrikten ayrlmasyla, ele ulamas durumundan ibarettir. Yine bu,adeta gne nlarnn, gneten ayrlmakszn ve ayr dnlmeksizin yeryznn heryerine saylmas gibidir. Yoksa bir takm kimselerin ileri srdkleri ya da vahmettikleri gibi,

bu, bir yerden ayrlp, dier bir noktaya ulama deildir. Aksine bu, yani gnen sebebiyleyeryznde, o na uygun olarak bir eyin meydana gelmesine neden olur. Eer yeryzneyaylan gne nlar, gneten daha kat kat gibi olsa da, burada nn, olaya sebepolmasndan teye bir varlndan sz edilemez. Ksaca herhangi bir ayrlma (infisal) veulama (ittisal) olmakszn mcerred yani soyut anlamda bir sebebiyet ilikisi vardr.

te yce Allahn cdu yani cmertlii de adeta byledir. lah cd (cmertlik), varlnmeydana gelmesine bir sebeptir. Bu da kabiliyetlere gre, yani varlklarn kabiliyetlerinegredir. Buna da feyz denmektedir. te nder imamlar dediimiz arif kimseler, belli eylerikabul etme, alma yeteneine sahip olan varlklar, esasen ilah cd (cmertlik)ten meydanagelmekte, feyezan edip tamaktadr. Sebep Ondan gelmektedir. Yoksa bu arifler, mutlakmanadaki varl, vahdet-i vcutcularn kabul ettikleri gibi, onu vacip olan varlk olarakdeerlendirmiyorlar. Yani vahdetcilere gre yaylmay kabul eden bir vcut deildir. Buradayaylmay izafi anlamda oalma olarak deerlendiriyorlar. Yoksa vcudiyenin yani vahdet-ivcutcularn kabul ettikleri anlamda bu, zat itibariyle deildir.

Zahir anlamda grnrde bu iki ifade, baz

k

s

r grllerce birbirine benzer, mabih birdurum sergileyince, vahdet-i vucutcularn zndklklarn gizleyen bu bunaklar, grnrdehanif dinine en iyi ballarym gibi bir vaziyet sergileyenler, ariflerin anlad manalar,kendi sapk dnceleri dorultusunda deitirip yorumlamaya giritiler. Bylece kendi aslkt maksatlarn gizlemeye, kendi batllarn ve yanllarn halka kabul ettirmek iin buanlamda bir yola girierek, pak kalbleri bulandrmaya yneldiler.

Gr olarakyle konumaya baladlar, dedileri, mutlak vcudun yaylmas, yani oalmasifadesinden maksat, grnrde bunlarn okluu, bu varln kabiliyetlere tamas, feyzidir.Sen de bilirsin bilirsin ki, zahir yani grnrde varln yaylmas okluk sergilemesi, bunun ogrnen varlklara izafetiyledir, demek istiyorlar. nk puta tapanlar, aslnda Allaha ibadet

ediyorlar. Dorusu kim ilahlk iddiasna kalkrsa, o kimse bu iddiasnda dorudur. u varlkaleminde varlklarn okluk olarak grlmesi, onlarn vcutlarn yani zatlarnn okluuanlamnda deildir. nk vcut yani varlk tek, grntler ve akisler farkl ve deiiktir,


13/66

13

oktur. Yani izafetler ve belirlilik sergileyenlerde bir okluk vardr, aslnda herey bir tektir,o da Allahtr.

Evet ite bu ve benzeri samalklar ve hezeyanlar alabildiince artmaktadr bunlarn. Bunlar bu hezeyanlarla da u samalklar haykryorlar, asl amalarn da azlarnda eveleyip

gevelemektedirler. Bunlar bir trl ak bir ekilde sylemeye yanamamaktadrlar.Samalklar yledir: Mutlak varlk (vcut), yce Allahn zatnn t kendisidir. O da bummkinatta grnen tm varlklardr. Aksi takdirde bunlarn: Mmkin varlklardan herhangi

birine ibadet ve kulluk eden herkes, aslnda bizzat Allahn kendisine kulluk etmiolmaktadr szlerinin de gerekde bir anlam olmazd. nk uras gayet aktr ki,mabudun feyzi yani ilah rahmetin tamas ve cmertlii mabud yani ibadet olunan bir ilaholamazd. Ayn ekilde bu kimselerin: Mmkin varlklardaki okluklar, aslnda vcudunkendisindeki okluklar manasna deildir, vcut tektir szlerinin de bir anlam olamazd.Aksine, bu eyler izafetlerin ok ve farkl gzkmesinden kaynaklanmaktadr. nk zatnkalplara dklmesi yani feyzi sebebiyle feyzin okluu konusunda bir tartma ve olamazlkyoktur. Bu itibarla vcudun yani zatn, izafetlerin okluu sebebiyle, okluk gstermesine

gerek yoktur. Burada, asl olamaz olan yani mmteni olan ey, vacip zatn oalmasdr ki,ite bu, olamaz. zafetlerin oalmasna bakarak, bunun da oalmaya ihtiya duyacasylenemez, bu, mmtenidir.

DN KARDELERM

Ayrca deerli kardelerim, din alannda yardmclarm ve dostlarm! Dine ve slmn zafereermesine yardmc olan kardelerim, bir ok dostlarm ve mslman kardelerim, bendenMuhiddn Arabnin Fss adl kitabndaki samalklarna, batl gr ve inanlarnadeliller, brhanlarla cevap vermemi benden istediler. Vereceim delillerin kati nasslardanziyade aklc bir grle delil sergileyerek susturmam istediler. Bylece bu dinsizmlhidlerin, hakknda kesin nass bulunan her trl ilhadlarn ve dinsizliklerini susturucu bircevapla cevaplamam istediler.

Byle bir grevi benden isteyen kardelerim, bunu ayn zamanda slmn bir fethi, cihadlarnda en by olarak kabul ediyorlar. nk bu tauta, eytana, putlara ve eytanlam olanvarlklara, cibte tapanlarla sava bu anlamda nemli ve byk kabul ediyorlar. Ancak byle

bir eyi yazmaya balamam noktasnda beni zen ve endieye sokan bir takm problemlervardr. yle birey yazmalym ki, bununla bu dinsizlerin samalklarn, batl grlerini suyzne karaym, aklam olaym, ayn zamanda gerek tevhid erbabna da bir tsunaym istedim. Bunu, korunmu mukaddes ehir olan Dmak (am)da yazmaya baladm.

Bununla a

gzlerin nne, bat

l

savunanlar

n bat

llar

n

sereyim, bylece z

nd

klam

olanlarn da sakat grlerini ykmaya bir garanti olarak ortaya koyaym, yle bir kitap olsunki, bu, onlar hakknda u gerei haykrm olsun: Bunlar kafirlerden de te kafirdirler.Onlar bu apak sapklklar yznden, Allahn, meleklerin ve tm insanlarn lanetineurasnlar. Ben, bu vahdet-i vcut grn savunan zndklarla, sem yani Kitap veSnnete dayal delillerle kar k p mnazara edecek deilim. Yine ben bunlara, fkhkitaplarndaki rivayetlere dayal ifadelerle cevaplamaya kalkmayacam gibi, limlerin bunailikin fetvalarna da bavuracak deilim. Cevaplarm btn bunlardan farkl olacaktr. Benim

bu batl erbabna vereceim cevaplarm, bu manada hassas deliller ve grlerle olmasdurumunda bunlara herhangi bir yarar ve fayda getirmeyecektir kansndaym. Ayn zamandacevabm onlar defetme kabilinden, batan savma da olmayacaktr. nk bu adamlara yet,

hadis, fkh ve fetva erevesinde cevap verecek olursam, zaten bu adamlar Allahn yetleriniinkar ediyorlar, hkmleriniyse kabule yanamyorlar. Ayn zamanda yet ve hkmleri kendigrleri dorultusunda yorumlayarak da zaten kfre girmi oluyorlar. Mslman limlerine


14/66

14

de, zahiri limlerdir, diye dil uzatyorlar. Bunlara gre slm limleri, gerek anlamdatevhidin, eriatn ne olduunu anlayamazlarm, bunlara gre geri zekallarm.

Ben bu adamlarla mnazaram ve tartmam kesin akl delillerle srdreceim. Dine uygunve felsef bir erevede cevaplarm olacaktr. Ayn zamanda vereceim cevaplar din ve

mezhep erbabnda da uygun grlecek. Bu kimselerin safsatadan ibaret grlerini red veinkarm bu yolla olacaktr. Geri bu zndk dinsizler, ayn zamanda ileri sreceim bu delilleride inkar ediyorlar ve edeceklerdir. nk bunlar, akln bile ak bir ekilde ortaya koyupkabul edecei eyleri de kabullenmekten byklenirler.

Ancak btn bunlara ramen benim amacm, halkn hemen her kesimi, zeli de geneli, bilgiside bilgisizi de, gerei kavrasnlar, onlarca gerek anlalsn diyedir. Bir de onlar, tasavvufehli geinen bu zndklarn, felsefeci geinip de vahdet-i vcut grn savunan kafirleritaklide kalkan tasavvuf ehli zndklarn durumlarn kavram olsunlar. nk bunlarn tmdalalet ve sapklk vadilerinde dola p duruyorlar. Yce Allahn yol gsteren, hidayeteynelten yetlerini, kendi muhal batllaryla geersiz klmaya alyorlar. slmn mctehid

ve deerli imamlarna uymadklar gibi, akln ak bir ekilde ortaya koyduu gereklerinpeinden de gitmiyorlar. Onlar kendi sarholuklarnda babo olarak dolanp duruyorlar. Yine bunlar, kendilerinin allay p pulladklar eyler iinde dnp duruyorlar. Dorusu bunlarnneden olduklar zararlar nlemeye, kesin ve iddetli bir darp, ceza olmadktan sonra, hibirey nleyecek deildir. Bunlarn nlerini ancakslm devlet bakanlarnn kllar kesebilir.

Ayrca bu tasavvufu geinen kimselerin kitaplarnn ve risalelerinin ar birekilde takvay,kalbi Allahtan baka her eyden arndrmay salk vermeleri, tavsiyeleri, samimiyetlerindenolmayp, kendi murdar ve iren grlerini bunlar arasnda verebilmek, sunmak ve yaymakiindir. Zndklklarna, batl grlerine bir klf uydurmaya yneliktir. Tpk felsefecilerin

batl ve yanl grlerini, sakat dncelerini, peygamberlere indirilen sayfalar ve kitaplarmeyannda sunmalar gibi... nk bununla selim olan kalbleri aldatsn istemektedirler. Byle

bir ii baardklarnda da, u iddia ile ortaya karlar. Bu yola yani tasavvuf yoluna, felsefgrlere davet edenler, aslnda dinsiz zndklar deiller. Bunlar samimi ve doru olanmuvahhitlerin (birleyenlerin) ta kendileridirler. Bylece dinsizlii ve ilhad irad gibigsterirler, byle inanrlar, zndkl da doruluk ve drstlk olarak kabul ederler veinanrlar.

Yoksa, harite, dta, eyadan olan mutlak vcudun (varln) dnda, hibir eyingereklemesi sz konusu deildir diye inananlarn bu inanlar gereklememi olur. nk

bunlara gre, harite grlen tm varlklar, hayalden ve seraptan ibarettir. Bunlara gre

d

ardaki bu varl

klar

n hi bir hakikat

, gereklilii yoktur. Ne haram iin ve ne de helal iinve ne de bu ikisi dndaki eyler iin bir hakikatten, gereklilikten sz edilemez. Yani ahkambu konuda geersizdir, bunlarn bir hakikat da yoktur. Ayrca ne bir azaptan, bir cezadan, ne bir kitaptan ve ne de hesaptan asla sz edilemez. Aksine btn bu saydklarmz, mlhiddinsizlerce, tasavvufcu geinen zndklarca ve felsefecilerce tm hayaldir, seraptr.

Ayrca bu adamlar ayn zamanda kendi kendileriyle de eliiyorlar. Bunlar azabn hakikatte,gerekte varln kabul ediyorlar ama, fakat bu azab kabul edilileri, lgatte ve eriattegsterildii gibi deildir. Onlar azap szcnn Azubet veya uzubetten alndn,trediini, bunu da ceza ve ikence anlamnda olmay p, tatllk manasnda olduunusavunurlar. Bir meakkatin, zorluun ve cezann varlnn szkonusu olmadndan dem

vururlar. Bunun iin de u sama gerekeyle ortaya karlar: Aslnda cehennemlikler,cehennem iinde tpk, baln suda rahat ettii anlamda, nimetler iinde mutlu birhayat geirirler.


15/66

15

Bu da gstermektedir ki, kendilerini kamufle etmek ve gizlemek iin, eriatn zahirdekanunlarna tutunananlar, iyilikleri emredip, yasaklarndan, ktlklerinden menedenler, srfkendilerini kabul ettirmek iindir, bu yoldan batllarn yaymaya yneliktir. Dolaysyla

bunlarn hikmeti elde edip hidayete erdikleri nasl sylenebilir? Zira haklarnda yce Allahn

karar kesinlemi olanlarn, zerlerine kap kapanm olanlarn, azab kesinlikle haketmiolanlarn hidayetlerinden nasl szedilebilsin ki? Rablerin Rabbi olan yce Allah onlara kesincezay belirledikten sonra, hi hidayette kalabilirler mi?

Rabbimiz! Bizi doru yola ilettikten sonra kalplerimizi eriltme. Bize tarafndan rahmetbala. Ltf bol olan sensin. (Al-i mran: 3/8)

Onlarn bu irenliklerine, samalklarna etrafl bir ekilde girimezden, onlarn phe vekukularn geersiz hale sokmazdan nce, bir giri yapmak, bir hazrlk yapmak isteriz.steriz ki, okuyucu bu sayede onlarn vehimlerinin batl ve hi olduunu, iddialarnn asla birie yaramadn ve geersiz olduunu renebilsinler. Bunun iin de yce Allahdan bizi

dosdoru yola iletmesini isteyerek ve bizi bunda baarl klarak, konuya aklk getirmiolalm. te bu yzden de sze yle balyoruz:

GR

Her eyden nce bilmemiz gereken husus, slm dininin temellerinin u gerekleri bilmek,tanmak ve inanmaktan getiidir. ncelikle Allahn varln, onun yaratklarnnvarlklarna bakarak, bunu delilleriyle tanmak ve renmektir. Bu da, ancak eyannvarlnn ve gerekliklerinin sbtuna, kesinliine baldr. Daha sonra bu temeledayanlarak, peygamberlerin, gkten kendilerine indirilen eriatlerinin sabitlii, gerekliliiortaya konur. Dikkat edilirse, slm bykleri, imamlar, Kelam ilmiyle ilgili kitaplarna,ncelikle eyann hakikat oluundan, gerekliinden sz ederek ie giriiyorlar. Bununla dasofistlere, milletin kafasna phecilik sokanlara cevap vermi oluyorlar. nk sofistler,eyann hakikatini, gerek oluunu kabul etmiyorlar. Duyulara, ak ve kesin grlereramen red ediyorlar. nk ister duyular, ister akl ve istereriat olsun btn bunlar eyanngerekliliine, hakikatna tanktrlar. Bu esaslara gre, eya gerekte vardr, sabittir, bu,

bilimsel noktadan da gereklemitir. Dolaysyla zaten daha nce haklarnda azap ve cezakesinlemi olanlarn vehmine deer vermek de gerekmez. u teklif yani sorumlulukdnyasnda, mmkn olan varlklara fanilik eriecek olanlarn dediklerine deer verilmez.Yoksa arifler nazarnda bunlar izmihlali, yok oluu anlamnda deildir. Yani ariflere gre,Fena fit-Tevhid de fani olmak anlamnda izmihlal yok olu deildir. Bu fani olu,

adeta, gnein ortaya

kmas

yla, y

ld

zlar

n nurunun, ayd

nl

n

n kaybolmas

gibi bireydir. imdi buna bakarak eyann hakikat yoktur, bu durumda eya adeta seraba ve hayalebenzer, demek ayr bir eydir. Fakat bir kimse, yldzlarn ortadan yok oldu gitti, diyekalkp, gnein domasyla ortadan yok gibi kaybolan bu yldzlar gerekte yokturlar. Bunlarsadece birer serap ve hayalden ibaret eylerdir, demek birbirinden tmyle farkleylerdir.

Bu durumda byle dnen, syleyen ve kabul edenlerin beyinsizliine, akln yitirdiinekarar verilir. Akl sahipleri, gereki dnenler, bunlar hakknda bu karara varrlar. nk

bunlarn inanlarna gre, kainattaki aynlar, yani gkler, yer ve bu ikisi arasnda yer alan herey, haric mevcutlar (varlklar)dr. Kainattaki tm bu eyler, Allahn ilminde sabit olanaynlardr. Allah ise, bunlara gre mutlak vcut (varlk) olup, harite deildir. Aksine harite

grnen eyler tamamen hayalden ve seraptan ibarettir. Dolaysyla bunlarn taayynleri de,yani kesin birer ayn (ey) olular da, bilimsel bir taayyndr, yoksa bunlar ayn anlamda, birtaayyn deildir.


16/66

16

Sen de biliyorsun ki, sofistlerin tm bu safsatalarna ve samalklarna ramen duyular, akl

bunlardan birinin muhal ve batl olduunu ortaya koymaktadr. nk bu adamlar, duyularnve akln akca batl olduunu gsterdii eyi kabul etmekten byklk gsteriyorlar. Yanikabul etmiyorlar. Eer bu adamlar, ayani sabite (Eyann henz varlk dnyasna gelmeden

nce ilm-i ilahde sabit olan suretleri)yle olan eyi murad ediyorlarsa, yani yce Allahnilmi, cisimlerin aynlarnn (kendilerinin) zatlar iin sabit olmas bakmndan bir zarftr,diyorlarsa, bunun batl olduu ak ve ortadadr. nk ayn olan eyin gereklemesi

bakmndan sfatn zarf olmas mhaldir. nk sfat tantc eydir. Eer bunlar, buifadeleriyle, yce Allahn ilminin, ayann harite sabit olmalar szkonusu olmakszn, ayanisabiteye taallukunu demek istiyorlarsa, bu durumda da yce Allahn, bu eyi, harite yanidtaki oluumuna aykr ve farkl birekilde biliyor anlam kar. Bu da dorusu en uzak birsapklktr, zerinde daha bakaca bir kfrden sz edilemeyecek derecede byk birkfrdr. nk byle bir ey cehalet yani bilgisizlik demektir, bu konuda yce Allahn

bilgisi yoktur, anlam vardr. Oysa yce Allah bu gibi eylerden yce ve mnezzehtir. Yanikainatn harite (dta) tahakkukunu, gerekliliini inkardan, yce Allah mnezzehtir. Kald ki

bu, ayn zamanda duyularla bilinene de aykrdr, buna karlk da bir byklk taslamaktr.Ayn zamanda bu, nass ile sabit olan hkm de inkar anlamn tar. nk yce Allahnkavli yledir.

Onun zatndan baka herey yok olacaktr. (Kasas: 28/88) te bu ahslarn sapk grlerikabul edilirse, her eyin ilah kabul edilmesi durumunda, bu yetin bir manasnn olmamasgerekir. nk bu yet, bu eyler yani kainat nce gereklemi olmal ki, sonradan da

bunlarn helakinden, ortadan yok olmasndan szetmi olabilsin. nk helak olu, ortadanyok olu, ancak o eyin nce gerek bir ekilde var olmasndan, tahakkukundan sonra veharite yani yce Allahn zatnn dnda gereklemi olmalarndan sonra szkonusudur.

Bununla da anlalm oluyor ki, Arap airlerinden mehur Lebidin iirinde sz edilen batlda helak manasnadr. Dikkat edilirse Lebd iirinde yle sesleniyordu:Aklnz banza devirin Allahtan baka herey batldr.

airin buradaki Batl sznden helak olucudur, manas vardr. Bu helak da ancak varlkdnyasna geldikten, vcut ve sbt bulduktan sonradr. Yoksa, hepsi Allahtr, demekdeildir.

Ayrca gereki dnenler ve hkema diye adlandrlan felsefeciler, harite, yani Allahnzat dnda kainatta var olan eylerin sfatlarnn taayyn (belirlenmesi) konusunda

mutab

kt

rlar. Yani gerek gerek dnrler ve gerekse hakimane dnenler bu eylerinhariteki niteliklerinde mttefiktirler. Geri bu kimseler, bu eylerin sfatlarnn haritemevcut olmalar halinde, tayynleri de aynen darda mevcut yani var olan bir eydirkonusuyla, bu harici mevcutlar (varlklar) zihinde var olan mevcutlardr. Dolaysyla, taayynde (belirlenme de) yine zihinsel bir taayyndr, ya da ilm bir taayyndr, haric deildir,noktasnda farkl grler sergileselerde, temelde ittifak iindeler. nk bunlar da, haricvarlklarn gereklerinden, levazmndandr.

Sonu olarak taayyn (belirlenme ve var olu) ister haric anlamda bir mevcut, ister ilm(bilimsel) manada bir mevcut olsun, harc mevcutlarn vasflarndandr. Bu durumdaAyann taayyn harite tahakkuk etmi ve gereklemi bulunmaktadr. Eer taayyn

ilm olup da ayn olmasayd -geri asl konu ayann harite taayyn etmemesi meselesi ise de-iki eliki arasn bulmak iin, byle birey muhaldir, olamazdr. Eer birey sonu itibariylemuhale yani olamazla varyorsa, bu da sonuta muhaldir. Yani muhale gtren de neticede


17/66

17

muhaldir. Nitekim Ayann harite taayynnn tahakkuku yani gereklemesi diye bireyyoktur ifadesi de buna gre muhaldir.

Mademki vahdet-i vcut mezhebini, grn savunanlar, bunun gereklemesini hepmuhallere, olamazlara sarlarak, hep byklk sergileyerek savunurlar. Tpk akl tarafndan

kesinlikle bilinen ve hkmedilen bireyin bunlar tarafndan kabul edilmemesi gibi, tpk yineakln varlna, sbutuna hkmettii bireyi inkar etmeleri gibi, tpk sofistlerin, phecileringrlerine ballklar gibi bunlarn ileri hep inkardr. Yine tpk dinsizlerin Allahnyetlerini reddetmeleri gibi, gereki birekilde dnen akl sahiplerinin hakknda mutabkkaldklar eyleri inkara kalkmalar gibi hep inkardr. te bu sofistler, zndk vahdetiler,

btn bu sular ilemilerdir. Bunlar kendileri iin en salam kale olarak, tm batllarnyaygnlatrmaya, bunlara reva buldurmaya almlardr. Tek snaklar bu eni ve iren

batllarn halkn gznde kabul edebilir duruma getirmektir.

Bu kesim, bu alanda kesin deliller sunmaktan acze dtklerinde, ncelikle keif ve ayanolayn ileri srerek inkara gitmilerdir.

kinci olarak da, kendilerinin batl ve sama hallerini, korkun denebilecek ibarelerle, dehetsaan iftiralarla sunmalardr. Onlarn bu yaptklareylerin benzeri ne kitapta, ne de snnetteyer almad gibi, konuya gereki bir ekilde yaklaan slm limlerinden de bylesinekonuan birileri km deildir. Bunu da, srf alklarn rtbas etmek, zndklklarngizlemek, bunlarn batl olduklar kesin grlerle ortaya kmasn nlemek ve korumak iin

bu yola bavurmulardr. Ancak insan gereki bir kafayla dnp bunlarn manalarna vakfolmasndan, bunlarn esaslarna ve dayandklareylere muttali olduktan sonra, bu durumdatm bu eylerin akl ve eriate kabul edilebilir bir yanlarnn olmadn grebilirsin. Hepsinide batl olduunu, asllarnn da, ikinci derecedeki eylerinin de temelsiz olduklarngrebilirsin.

Eer istersen, bu tarzdaki bir sakatl, gerekten uzak bir durumu renebilirsin. Bunun iinde sana Muhiddn Arabnin manev olu Sadreddn Konevnin Fatiha ile ilgili tefsiriniokuman salk veririm.

Bir de bu adamlarn, akln varl ve sbtu hakknda kesinlikle hkmettii eyi inkar etmeiddialarna gelince, bunlarn bu iddialar da tpk: Mutlak vcut, vahidahsdir ve haricibir mevcuttur demeleri gibidir. Oysaki aka bilinen bir gerektir ki, bu, akl itibarlardan(deerlendirmelerden) ibaret bir eytir. kinci derecedeki makullerin (aklca kabuledilebilirlerin) ise, zaten bir varlklar, vcudu harite yoktur. Yani ikinci derecede vaki olan

birey akledilebilen, anla

labilen eylerdendir. Biz de bu gibi eylerin rnein insan, at, aave ta gibi bir mahiyetlerinin var olduunu eer akledemez, anlayamazsak, bu durumda, bugibi eylerin bir varlklarnn olduunu akletmemiz, kavramamz da bizim iin mmkndeildir. Bunlar ister kll (tmel) manada olsun, ister czi tikal anlamda olsun, ister zat,ister araz olsun, ikinci derecedeki anlalabilir eylerin (makullerin) varlndan szedilemez. nk bunlar bu durumda sadece zihinde var olan klller durumundadrlar. Bu

bakmdan da klliyatn harite deil, ancak zihinde varlklar szkonusudur. Bu, tpk unabenzemektedir. Adeta Amm yani genel olan eylerin varl, ancak has (zel) olan eylerinvarl meyannda varlklarndan sz edilebilinir. Yoksa, has yoksa, orada zaten ammn yanigenelin bir varlndan sz edilemez.

Yine bu kimselerin, mutlak vcudun, ikinci derecedeki makullerden vahidi ahs (tek varlk,tek zat) olmalar ve haric bir mevcut olmalar, iddiasna gelince, akln hakim ve egemen olanaklna kar byklenerek, hariteki varln inkar etmeleridir. Yine bu, tpk onlarn u


18/66

18

iddialarna benzer. Mutlak vcut yani varlk bunlarca vahid ahs (tek varlk, tek zat) olarakkabul ettikleri halde, bunun da u grnen alemde yaylm olduunu, bunlar zerindeherhangi bir muhalata yani karm olmakszn, zahirlerde oalmakszn ve ksmlara,

blnmelere de ayrlmakszn tekrar edip durduunu kabul etmekle birlikte yine bu da idrakve kavray lsnde batldr, geersizdir. nk herhangi bir eyin zat asndan eyada

yaylmas, bu eyin ancak eyaya dalmas ve blnmesiyle mmkndr. Yani klliblnmenin, czlere doru blnmesiyle olur. Eer mutlak vcut yani varlk, vahid-i ahs(yani tek varlk ve zat) olsa veya vacip olmu olsa, bu durumda ksmlara ve paralaraayrlmas mmtenidir, olamazdr. Durum byle olunca, bunun inbisat yani yaylmas dammteni olur. Ancak yce Allahn feyzinin eya zerinde dalmas ve yaylmas olaynagelince, bu, vacibin inbisat yani yaylmas demek deildir. nk varl vacip olan zatnfeyzi, bizzat varl vacip olann kendisinin feyzi yani tamas demek deildir. Aynekildevahidi ahsnin, tekahsn eya zerinde tekrarna gelince, bu, ancak Onun, o eyler zerineard arda hasl olmasyladr. Byle birey de ancak, o eyin birbirini izleyen tahayyzatyla,onlar zerinde yerlemesiyle, onlara katlmasyla olur ki, bu da zaten karm ve muhalatademektir. Bir tekiin ahs olarak, hibir karm ve muhalata olmakszn eya zerinde tekrar

da zaten batl ve geersizdir. Bunun byle olduu da akln ve kavrayn ak lsylebellidir. Yine herhangi bireyin grnenlerde veya benzerlerde oalmas meselesine gelince,bu, o eyin paraya veya paralara blnmesi demek deildir. Benzerlerde veya grnenlerdehibir blnme olmakszn oalmas konusu da ayn ekilde akln ak delilleri karsnda

batldr, geersizdir.

Mesel vahid ahs denen tek varlk, eerahs bir ceset olsa, bu durumda o, bu kainatnvcudu yani varl demektir. Byle olunca da, vacibin temelde kainat zerinde bir etkisininolmamas gerekir. O vacibin yerin ve gklerin ve bu ikisi arasndaki eylerin yaratcsolmamas icabeder. nk bu durumda yaratcnn kainattaki eyler zerinde bir tesiri yokdemektir. Byle olmas halinde, kainatn var olmasnda yaratcnn tesiri yok demek olur.nk bu adamlara gre bu eyler de zaten vacibin kendisidirler. uras gayet aktr ki, bireyin bizzat kendi kendini etkilemesi, mahiyetlerini deil, kendini etkilemesi de aynenmmtenidir, olamazdr. Felsefecilere ve vahdeti olup felsefeci geinenlere gre mahiyetler,herhangi bir yaratann, ortaya karann karmasyla deildir sz ve grleri de kesinlikle

batl ve geersizdir. nk byle bir gr, sanii yani yaratan tamamen atalete uratmaktr,devreden karmaktadr. Ayn zamanda bu, mevcudun yani varolmu olan eyin varlktan(vcuttan) trediinin de olamazln gerektirir. nk sfat yani nitelik, zat ile kaim olanyani zat ile varln srdren manalardan domutur. Yoksa bu, zatta meydana gelen bireydeildir.

Eer vcud denen varl

k, bizzat varl

vacip yani zorunlu olan olsayd

, o zaman o vcudunyani varln da bizzat kendi adna bamsz olmas gerekirdi. Byle olmas halinde ise,bakas vastasyla ona bir sfat yani vasf olarak varln srdrmesinin de bir anlamolamazd. Kald ki bu durumda da varln ikilii ve okluu mmtenidir, yani olamaz olurdu.nk byle bir durumda, vcut yani varlk lafz (szc) varl vacip yani zorunlu zatnalemi (zel ismi) olurdu. rnein Celaletn szc gibi. Kokusuz, Celaletnszcnn iki ve ok olmas, yani ikili ve cemi (oulunun) olmas da mmtenidir,olamazdr.

Eer mevcudun (varolmu olann), ikil ve oul olmann varlk adna tremi olduu hem di.,hem rf ve hem eriat bakmlarndan doruluu kabul edilmesi durumunda, bundan yle bir

ey km olur: Allah, bizzat varln kendisidir sz kesinlikle batl olduu ortaya kar.Ayn zamanda durumun byle dnlmesi durumunda, zat ynnden varl vcip olannmmkn (olabilir) olan eylerde birlemi olmas, ittihad gerekir. Yani haric varlk asndan


19/66

19

byle olmas icabeder. nk vct yani varlk, zat itibariyle, kavram bakmndan mahiyeteaykr olmasna ramen, zat ynnden mahiyetler mttehiddir, birlemitir dncesi kabuledilince bu, mahaldir. Burada kavram bakmndan aykr ifadesinde demek istenen,

bunlardan birisinden anlalan, tekisinden anlalandan bakas deildir, demektir.

Kukusuz, varl vacip olann mmknle ittihad, birlemesi, hatta bu bir tek de olsa,muhaldir, olamazdr, kfrdr, dalalet ve sapklktr.

O halde, Vacip varln tm kainatla birletii, tevhid ettii konusunda nasl dnmekgerekir? Kald ki, byle bir durumda mmkn yani olabilir olan varlklarn zatlar(kendileri)yle ilgili duyularla anlalabilen taaddd (saysal) ynnn ortadan kalkmasngerektirir. Yine mtemasil (benzer, denk) ve birbirleriyle elien vasflarn da taadddetmemesi gerekir. nk ahsta vahdet-i vcut, ayn zamanda bu ahsn kendisiyle irtibatkurduu, alakalandeylerde de vahdeti, ayn vcutta birliktelii gerektirir. Aksi takdirde,vahidin yani bir tek olann ahsta ittihad, birlemesi, tevhidi, deiik eyler vastasylameydana gelmi olacaktr ki, yine bu da muhaldir.

Kukusuz Mevcutlarn zat ve sfatlarndan duyularla anlalabilir taaddd (saysal okluu)ortadan kaldrr sz ve gr sadece sama bir safsatadan ibarettir. Bunlarn batl vegeersizliine tm kainat, yer ve gkteki tm varlklar tanktrlar.

Ayrca bu adamlarn, akl ynnden sbtu ve varl zorunlu olarak kabul edilen veduyularn da hakknda bu anlamda zorunlu olarak hkm verdii eyleri kabul etmemeleri,reddetmeleri savlarna gelince, bu dncedekilerin bu savlar da tpk, varlklarn bizzat yanizat itibariyle oalamayacaklar, bunu da kabul etmemeleri gibidir. Yine varlklarntahakkuunu kendi savlarna gre reddetmeleridir. Bunlarn savlarna gre kainattaki aynlar(eyler, varlklar), ki bunlar bu ifadeleriyle haric mevcudat (var olanlar), Allahn bilgisindeve ilminde sabit olan aynlar (ayan- sabite) olarak kabul ediyorlar. Yoksa harite varlklarolarak kabul etmiyorlar. Aksine eyann harite yani dtaki varlklar, grntleri sadecehayaldir ve seraptr. Evet vahdetiler bunu sylyorlar.

Aslnda bu eyleri tmyle batl ve sama, safsata olmakla birlikte, bu bizzat safsatacsoytarlarn mezhebidir, grdr. Amac da slm dinini kknden ykmak, eriata vehkmleri geersiz klmaktr. Nitekim biz bu konuyu bu almalarmz srasndaaklayacaz.

Bu kesimin yce Allahn yetlerini inkar meselesine gelince, bu da onlarn: Allah,kainatn vcudu, varldr, kendisidir. Kainatta yerle, gklerin ve ikisi arasndaki

eylerin bir yaratan

olmaz tarz

ndaki grleridir. Nitekim benzer ifadeleri daha ncedende gemiti. Bu szden anlalan odur ki, kainattaki grlen eylerin tm yalnz hayalden veseraptan ibarettir. Aslnda bunlarn hakikat olmas diye bir ey yoktur. Harite bunlarnhakikat oluundan sz edilemez. Bu itibarla harite ne melekler, ne de peygamberler, neveliler, ne de mmetleri, ne eriatler ve ne de dinleri, ne cennet, ne de cehennem, nekorkutanlar, ne de mjdeleyenler, ne sevap ne de ceza, evet bunlarn hibiri harite yoktur.Bunlarn tm hayalden ve seraptan ibaret eylerdir. Bu konuda Rabbim yle buyuruyor:

De ki: Benimle sizin aranzda ahit olarak Allah ve yannda Kitabn bilgisi olan peygamberyeter. (Rad: 13/43)

AKLIN, HAKKINDA MUTABIK KALDII EY


20/66

20

Bir de bu adamlar, akln ve akl sahibi kimselerin zerinde mutabakat saladklareyleri deinkar ederler. nk akl sahipleri, Yce Allahn hakikati ve knh, akl ile idrakolunamaz, anlalamaz konusunda mutabktrlar. Nasl olmasn ki? Sekin zatlardanrivayete gre, onlar yle demilerdir: Seni, tanmak gerektii gibi, tanyamadk. Bu,ancak muhakkiklerce istihaleden, yani olamazlktan baka birey deildir. Yani muhakikler

bunun muhal olduunu, bylece belirtmi olmaktadrlar. Ayrca dierleriyle birlikte mmknvarlk olamayacann bir gstergesidir. Bu, Allahn harite varlnn bir kant, mmkneyleri ilk kez ortaya koyan, var eden, bu mmknlerin sonradan var olmalarnda da etkenolan, hakiki yani gerek anlamda bir tek varlktr. Kesinlikle asl itibariyle olsun, zihinselveya haric (dsal) czler ynnden olsun ya da czler bakmndan olsun, yce Allahdatekessr yani oalma szkonusu deildir. Bir de mutlak vcut (varlk), ikinci derecedekimakullerin yani aklen bilinen eylerin saysal olanlarndan en bilinenidir, en tannandr.Onun harite bir varl yoktur. Yani harite, mevcutlar arasnda mterek (ortak) olarakharite bir varl yoktur. Bunu sylerken de, bylece konuya phecilikle yaklamayakalkyorlar. Allah iin bir ok czler vardr, neredeyse saylamayacak derecede oktur. Buda eyann vcutlardr. Kukusuz, akln harite madum (yok) olarak ald, oalan,

ksmlara ve czlere ayrlmas olarak deerlendirdii bir eyin, varl zorunlu (vacibul-vcut) ve kainatn ilah olmas mmtenidir, olamazdr.

ASIL MESELEYE GELNCE

imdi tm bu anlattklarmz eyleri (neredeyse bulmacalar) eer makam olarak anlayabilmive deerlendirebilmisen, artk bundan byle sze balayarak deriz ki:

Aslnda ne din ve ne de felsefik noktadan hi bir nemleri ve de varlklar olmayan kimifelsefeci geinenler ve bir takm da tasavvufu geinen bir topluluk, u gr savunuroldular: Yce Allahn kendisi bizzat mutlak vcttur, varlktr, tm grnen eylereyaylmtr. Yani varlk olarak kendisi herhangi bir ey arta bal klnmamtr. Aynzamanda akl ve duyma gibi birey de aranmamtr.

Akl meselesine gelince, bunun vacip olarak ademi ve madumu yani, yokluu, bulunmamascaiz deildir. nk bu, ortadadr. Yine saf ve z varln, mmknlerin varlna muhalifolan bu z varln vcudu yani varl da olamazd. nk felsefecilere gre, o zatnhakikat, z bir varlktr, kendi zatyla hem aynen ve hem zihinsel olarak, kendisini var edecek

bir faile gerek ve ihtiya duymakszn veya aklda kendisiyle kaim olabilecei, ayaktadurabilecei bir mahal, yer olmakszn varln srdrmesi, hakikatte ve gerekte husus vemmknler iin deiik olan geree aykrdrlar. Bunlarn mmknlerde ortak olmalar,

mutlak vcuda arzolunmalar

ynndendir. Bu mutlak vcut yani varl

ksa bizzat kevn yanikainattr. Yoksa aynlarda demek deildir. Onlar bunun adna (Vcudu Baht) yani z varlkadn veriyorlar. Bunun iin de u koulu getiriyorlar. Bu z varlk, herhangi bir hakikatle(gerekle) kaim olamaz. Hatta aklda bile olsa, yine de olamaz. Yani klen bile bunundnmek olamaz. Tpk mmkn olan varlklarn aklda dnlmesi gibi deildir. Aslndahas yani z varlk, eer mutlak vcutla birlikte alnrsa, deerlendirilirse, bu mrekkeptir (bir

bileiktir) veya soyut olarak sunulan bir eydir. Dolaysyla bu, zorunlu olarak, mukayyedolann (kayda bal bulunann) mutlaka muhta olmas anlamnda, bir ihtiya iindedir.

Ayn zamanda kelamclarn savunduklar gibi, vcibin, mevcut bir hakikat olmas da caizdeildir. nk vacibin hakikat (gereklilii) akllarca anlalabilir durumda deildir. Bizzat

onu gerektirdiinden bu, byledir. Bu, mefhum yani kavram ynyle byledir. Yoksa hviyetnoktasndan delidir. Tpk mmknlerde var olduu gibi. Gerekten vacip olan ey, mahiyetve vcut ynnden bunlarn toplamyla, o zaman bunun terekkb yani bir bileik olmas,


21/66

21

hatta aklen de olsa, byle olmas gerekir. Eer bunlardan birinin alnmas halinde, o zaman bueyin zorunlu olarak, vcutta tahakkuk edebilmesi, gereklemesi iin mahiyete gerek duyar.Vacip iin adem ve madum olamaz yani mmteni olunca, has (z) varlk ve var olan hakikat(hakikat mevcude) olmaynca, yani vacibin bunlar olmas durumunda varlnn olamayacakabul edilince, bu durumda artk mutlak vcut (varlk) gndeme girer.

Bunun cevabna gelince: Bu ya,

a) Vacip varlk, vcudu gerektiren zat maruzdur. Bu gr ileri srenler Kelamclardr.Yani buna gre vacip olan ey, zatn kendisidir. Herhangi bir zat ve vcut olmakszn var olanzatn kendisi. Bu da terkibi, bileik olmay gerektirmez. Vcudun (varln) vacipliiyle ilgiliyanl bir sz ileri srmek, zatn, vcudu (varl) kendisine vermesi asndan bakasnamuhta olduudur. Vcudun (varln), zattan bakasna ihtiya duymas, onun zat iinmeydana gelmesi itibariyledir. Yoksa varln yani vcudun o zata olan ihtiyacndan deildir.Zira vacibl-vcudun yani varl zorunlu olann manas, zat, onun varln gerekli klandemektir.

b) Felsefecilere gre: Bunlar da, vacip zatn, arzolunan z vcut (varlk)tr diyorlar. Yanimutlak vcuda arz olunan z (has) vcut.. Dolaysyla vacip olan varlk, o arz olunan (maruz)olandr. Mutlak varlksa, varlkta kaytlanmaya gerek duyandr. Oysa aksi doru deildir.Yani mukayyedin mutlaka ihtiyac yoktur ya da zn mutlak varla ihtiyac yoktur.

Evet, eer amm, has iin zat olarak olacaksa, bu durumda taalluku ynnden hassn onaihtiyac vardr. Ancak bu, vacip ve mmknler iin has (zel) olan vcutlar (varlklar)a arzolmas durumunda, o zaman byle birey olamaz.

Aklamalarna gre, has olan vcutlarn tm, muhtelif yani deiiktir, bizzat kendi balarnaoalabilen hakikatlerdir. Yoksa mcerred yani soyut anlamda ifzann (tamann) arz olmasdemek deildir. Tpk mutlak vcuttaki gibi. nk bunun mtemasil ve hakikate uyumsalamas iin bu, gereklidir. Yoksa ayrmlara, blmlere ayrmakla deil.. Bunun da nedeni,mutlak vcudun, ona cins olmas bakmndandr. Aksine o, bir arzdr ve onun iin de ondanayrlamayacak derecede gereklidir. Bu, tpk gne aydnlyla, kandil aydnl gibidir.Bunun her ikisi de hakikatte ayr ayr eylerdir, ama gereklilikte ise, aydnlk samalar

bakmndan mterektirler, ortaktrlar. Aksi takdirde her bir zel vcut (varlk) iin, zel birisim olamazd. Tpk mmkn olan eylerde, bunlarn ksmlarnda ve arazn ksmlarndaolduu gibi, ite bu ve benzeri eyler de byledir. in bu yn yle bir vehme gtrmoluyor. Vcudatn yani var olan eylerin okluu ve ayr ayr olular, kendisine arz olunanmahiyetlerin mcerred izafedilmesiyledir. rnein kar beyazlnn u ya da buna verilmesi

gibi, yine u kandilin ayd

nl

n

n u ya da bu varl

a izafesi gibi. Oysa durum hi de yledeildir. Kainat kavraynda has (z) vcutlarn (varlklarn) mtereklii, kainatkavraynda vacip ve mmknler iindir. Yani mutlak vcudun, kaim olmayan harici bireyde, maruzata yani arazlara katlmasdr. Has yani zel vcut (varlk) buna ne harite (dta)ne de akl iinde gerek duymaz.

Ancak Kelamclar, felsefecilerin ileri srdkleri grleri reddettiler, kabul etmediler. Kelambilginlerinin felsefecileri reddi yle olmutur: Biz, has (zel), mcerred olarak sunulanvcudu yani varl dndkten sonra, bu defa byle bir varln vcudunu yanivarln ayanda (aynlarda, eyada) arar ve isteriz. Bu da bu durumda, kendi hakikatiya da gereine zaid yani ondan fazla bir varlk olmu olur.


22/66

22

Fakat yine bu kesimin delil olarak sem delile dayanmalar ve bunun iin de yce Allahn uyetini delil gstermeleri konusuna gelince, bunun cevabn da sunacaz. nce yetlerinmeallerini verelim:

Nerede olsanz, O sizinle beraberdir. (Hadd: 57/4)

Bir baka yette de yle buyuruyor: ...Bunlardan az veya ok olsunlar ve neredebulunurlarsa bulunsunlar mutlaka O, onlarla beraberdir. (Mcadele: 58/7)

imdi bunun cevabna geelim. yette yer alan Maiyyet yani beraberlik, birliktelik, buradabizim anladmz anlamda vcutta vahdet ve birlik, beraberlik demek deildir. Bu, yettentm tefsir bilginlerinin de anlad manada Ezel ilmi ve bilgisiyle beraberlik manasnadr.Yoksa bizzat, zatn kendisi anlamnda deildir. nk ayn anda bir tek varln (zatn) heryerde olmas olanakszdr, muhaldir. Buna gre, yukarda mealleri sunulan yetler, aadakisunacamz yetlerle elimi olmuyor mu? Baknz sunacamz yetlerde yce Allah neleri

buyuruyor; Hz. Msaya hitaben:

Korkmayn, nk ben sizinle beraberim; iitir ve grrm. (T H: 20/46) buyurmu.Yine:

O (Muhammed) arkadana (Ebu Bekire), zlme, nk Allah bizimle beraberdir. (Tevbe:9/40) buyurmu ve yine bir dier yette de:

nk Allah (ktlkten) saknanlar ve gzel amel edenlerle beraberdir. (Nahl: 16/128).

Evet meallerini sunduumuz bu yetlerin tm: Nerede olursanz, O sizinle beraberdir.(Hadd: 57/5) ve: ..nerede bulunurlarsa bulunsunlar, mutlaka O, onlarla beraberdir.(Mcadele: 58/7) yetleriyle eliiyorlar. lk yeti ele alrsak, durumunda gz nndetutulmasyla, yce Allah Hz. Msa ile Hz. Harunun yannda, onlarla beraberdir. YoksaFiravun ve toplumuyla deil.

kinci yeti deerlendirdiimizdeyse, yce Allahn Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Hz. Ebu Bekir(r.)le birlikte olduu, dmanlarndan Ebu Cehil ve bakalaryla beraber olmadnreniyoruz.

nc yetler de yce Allahn yeryzn fesada verenlerle, zalimlerle beraber olmayp da,ktlkten saknanlarla yani takva sahipleriyle ve gzel amelde bulunanlarla beraber

olduunu reniyoruz.Eer, yetin manas, yce Allah zatyla (varlyla) her yerde vardr olmu olsayd, butakdirde, kesinlikle tenakuz ve eliki meydana gelmi olurdu.

ster kelam bilginleri olsun, ister felsefeciler olsunlar, hepsi de vahdet-i vcutcularn aksine, bu yetin onlarca vahdet-i vcut manasnda anlalmasnn batl oluunda ittifakavarmlardr. nk vahdetilere gre ya da vcudiyyeye gre, yce Allah mutlak vcuttur,varlktr diyorlar, ancak vahdet-i vcutcular da, felsefecileri, grlerinde yalanc olmaklasuluyorlar. Bunlarn iddialarna gre felsefeciler, bir ok konumalarnda, yce Allahnmutlak varlk olduuna ilikin, remz ya da sembol olarak ileri srdklerini iddia ediyorlar.

Yani bunlar da yce Allah, mutlak vcud yani varlktr, demektedirler diyorlar ve hemenbuna ek olarak da: Nitekim felsefeciler, vacib zat, bizzat vcudu baht (has ve z varlktr)


23/66

23

demektedirler. diyorlar. Buradaki vcuttan kast, herhangi deien ve aslnda bir kaydabalanmayan vcuttur, diyorlar. Byle bir koul ileri sryorlar.

Bunun da cevabyledir: Bunlarn ak birekilde, dorusu vacip zat, has (z) olan vcutolup, bu da hakikatte yani gerekte mmkn olan eylerin varlna muhaliftir, aykrdr. Bu

u haykr gndeme getiriyordur. Onlarn vcudu bahttan (z varlktan) maksatlar ve bir deO, zatyla bakalarnn kaim olduu (ayakta durduu), ayn zamanda kendisini ayaktatutabilecek bir hakikate ihtiya duyan varlk (vcut) deil koulunu getirmeleridir. Tpk,mmkn varlklarn ona olan ihtiyalar gibi. Oysa mutlak vcudun deil.

imdi onlarn bu trden grlerini sunmaya devam edelim. Bu grlerden biri de Vcut(varlk) mahza hayrdr, nk er yani ktlk, varl meydana gelmemi eymahiyetindedir, tpk cehalet ve krlk gibi. Veya mevcut (varolmu olan) bir kemalin(olgunluun) ademi (yokluu) mahiyetindedir. Tpk meyvelerin souk almalar sonucundaistenilen olgunlua eriemeyip asl deerlerini yitirmeleri gibi..

Bunun da cevabyle olmutur. Bir varln (vcudun) mahza yani srf hayr (iyilik) olmas,onun vacip olmasn gerektirmez. Bundan byle bir sonu kmaz. nk bu, vacibe denkolan gerekli eylerden deildir.

Yine bir baka gr de yledir: Varlk (vcut) kendisi iin ne bir zd ve ne de ber denkdnlmeyen ve akledilmeyen eydir. Evet bir de byle bir grleri vardr bunlarn. imdi

bu zd ve denk meselelerini ele alalm.

a- Zdlk meselesine gelince. Bu konuda cumhurun gr yledir. Bir varlk yani vcut,kuvvette denk bir mevcudun bir baka mevcuda denklii varsa, bu, ayn zamanda ona birengel oluturur. nk vcut (varlk) -vcuda arzolunmas anlamnda mevcut olarakfarzedilmi olsa bile- mevcutlardan herhangi bireyin ona bir engel oluturmas dnlemez.Ancak cumhura gre deil de, hassa yani zel kesim nezdinde, bunun mevzu itibariyle(varolunmas ynyle) baka bir eyde itiraki, ortakl, birliktelii olamaz. nk vcutlamevcudun bir arada itima yani toplanmas mmtenidir, olamazdr. Mevzu: O eyin ayarndave yerinde olmas itibariyle, halden mstani (hale gerek duymayan) mahaldir, yerdir. Bu isevcud iin yani varlk iin dnlemez. nk vcut olmakszn ey adna mahal olmaz.

b- Misl (denklik-benzerlik) meselesine gelince: Bu, hakikatin tmnde bir baka eye katlmolann, itiraki olan zat demektir. Bu, hem hakikat ve hem varlk ynnden tmyle bir bakaeye katlmas anlamn tar. Yoksa burada yalnzca Zat demek deildir. nk zat denince

hem vcut ve hem adem (var olu ve yok olu) gibi nitelikleri ta

yan akla gelir.Vcut yani varlk srf vcut olmas ynnden bu iki eyden biriyle (var olu ve yok olula)tannan deildir. Bu bakmdan varlk yani vcut adna, aklda bir vcut oluturulur. Byleolmas durumundaysa, o ey zat olmu olur. Bu takdirde, bu eyin sbutu yani var olmas oeye bal kalm olur, o eyin muteber kabul edilmesi durumunda, varl ona bal olann dadurumu o sayede var olmu olur. Yoksa o eyle vcut bulur demek deildir.

te iin bu noktasnda, o eyin vcut olmas bakmndan, ayn zamanda zat olmamasnn biryanllk ve olamazlk yn de yoktur.

Bunun cevab da yledir: Vcudun (varln) vacip olmas durumunda vcut iin bir zdlkve misil yani denklik olmasn gerektirmez. nk anlan manaya gre mmkn yani olabilirolan bir ok eylerin ne zdlar ve ne de denkleri vardr. nk herhangi bir cins, kendi


24/66

24

varlnn hakikat ve gereklilii noktasndan tmyle bir baka eyle zdelemesi, onaortak olmas diye bir durum olamaz. nk bunun bir dengi yoktur. Geri bu ey aynzamanda kesinlikle mmkn olan varlklar arasndadr. Nitekim bu husus, mislin yanidenkliin olamazl mmtenidir, diye ileri srenlerin bu tr ifadesinin memnu yasak veolamaz olduunu aklayanlar byle bildirmilerdir. nk O eyin zat olmamasyla birlikte

hem vcut (var olu) ve hem adem (yok olu) bakmndan bir vcut olmas noktasndan,dolaysyla vcudun byle bir vasf, niteliinin olmamas, zatn da olmamas demek deildir.Aksi takdirde herhangi bir eyin zat ynyle hibirey olmamas vacip olurdu. nk tmmahiyetler, srf mahiyet olmalar ynnden, vcut ve ademle nitelenmezler, bununlatanmazlar.

Bunlarn bir baka gr de yledir: Vcudun cinsi yoktur. nk bundan daha genel birkavram olamaz. Olamaz ki, bunun iin bir cins olabilsin. Ya da bir ayrm (farkllk) olabilsin.nk bu, mrekkep (bileik) deil, basittir. Eer basit olmam olsayd, czleri yani

paralar da vcut ya da mevcut olsalard, bu durumda zorunlu olarak bir eyin kendi nefsizerine takaddm (gemesi) szkonusu olurdu. Yani harite czn (parann) kl zerine

takddm szkonusu olurdu. Ancak terekkp yani bileiklik haric yani dsal bir terekkpsebyle olur. Yok terekkp eer zihinselse, o zaman da zihinde olumu olur. Fakat bu da ademveya madum durumundaysa, bu takdirde bir eyin, kendisiyle elikiye dt eyetakaddm gerekir. Bu her iki zm yolu da muhaldir, olamazdr.

Bu durumda gerek (aynen) veya zihnen herhangi bir cz olmayan eyin vacip olmasgerekir, byle bireyin varl sabit olmu olur.

Bunun da cevabyledir: Herhangi bireyin basit olmas ve bir cz olmamas sebebiyle, oeyin vacip olmas gerekmez. Nitekim czn basitlii konusundaki aklamalarda bylesylemilerdir. Yani basitlerin czleri, eer vcutlar olmu olsalard, bu durumda bir eyinkendi nefsi zere tekaddm gerekirdi ki bu, memnudur, olamaz.

Ancak yle bir ey gerekmi olur. Eer mutlak vcut (varlk)n kendisinde terekkp(bileiklik) farz edilmi olsa, bizzat czlerin mahiyetlerinin kendisi olmas ya da onu ayaktatutmas bakmndan byle bir terekkplk farz edilse bile bu da memnudur. nk bununczlerinin zel vcutlar olmas ve hakikat itibariyle mutlak vcuda muhalif olmasnn caizliiszkonusudur. Nitekim, bu hususu, mevcutlar iin var olan zel vcutlar konusunda byleaklamlardr. Bunlarn da mecmuundan yani toplamndan vcut meydana gelir, varlkoluur. Nitekim insan czleri de mahiyetleri itibariyle, insan iin hakikate aykr ve farklden eylerin paralarndan olumutur. te insan hakikatiyle mahiyet itibariyle tamamen

apayr

olan bu eylerin tmnn bir araya gelmesiyle, insan meydana gelmitir.Ksaca u sunduumuz grlerin neticesinden kan sonu, yani bunlarn mukadematn,ncllerini, meseleye giriteki gerekelerini bir an iin var saysak, bu takdirde hemen hervacibin ve vcudun bu yukardaki manalarla vasflanmas gerekir. Sonuta da deriz ki, vacipolan zat da bu gibi vasflar ve manalar tar, vcud da aynen bu manalar tar. Bu ikigerekeye gre, ikinci ekil adna bir sonu kmam olur.

rnein, eer insan hayvandr ve her ksrak (at) da hayvandr varsaymndan hareket edersek,bu durumda ayn zamanda insann at olmas da gerekirdi, byle bir sonu da kard. Oysabyle bir sonuca varmak batldr.


25/66

25

Bu iin gerek ynyle, btn bu eylerin mutlak vcut iin gerekmesi, o eyin ayn zamandavacip olmasn da gerektirmez. Bu eylerin vacip iin ve ona denklikleri aklanmadka,ortaya konmadka, onun da vaciplii szkonusu deildir.

Bir de bunlarn ileri srdkleri u meseleye gelince, eer mutlak vcut kalkm olsa, buna

bal olarak herey, her vcut, hatta vacibin kendisi de ortadan kalkar. te bu bakmdan onunkalkmas mmteni olur. Byle olunca da, o da vacip olmu olur. Bu bir bakma mugalatadan,laf kalabalndan ibaret bir eydir. Yani baka bir eye benzer olan, zata benzerlikle ii

birbirine kartrarak karman-orman duruma getirmek gibi bireydir.

nk vct yani vaciplik meselesi, eer zat iin ademin imtina (olamazl)n gerektirirdi -ki, bu da memnudur-. Aksine onun tamamen kalkmas, ayn zamanda o eyin ferdlerinin de

bazsn ortadan kalkmasn gerektirir ki, o da vaciptir. Tpk ilm ve alemuml olaneylerden vacip iin gerekli olan eyler gibi.

yle bir soru sorulabilir. Bireyin kendisiyle elien bireyle nitelenmemesi durumunda, o

eyin zat iin de o, mmteni olur. Buna ne dersiniz?

Bizim buna cevabmz yle olur. Mmteni demek, bir eyin, kendisiyle elien bir eylevasflanmas, tannmas demektir. Yani bunu, o ey zerine muvafakat etmeye hamletmekanlamnda sylemi olmaktadr. Bu, bizim u ifademiz gibidir. Vcut (varlk) ademdir,yokluktur. Yoksa bu, itikakla, tremekle deildir. Yine bu bizim u ifademize benzer:Vcut, madumdur. Nasl olmasn ki, felsefecilerin ittifakna gre vcut, akl olanitibarlardan, deerlendirmelerdendir. Ki bu akl deerlendirmelerin harite vcudu (varl)yoktur. Nasl anlalabilir ki-felsefeciler, ifadelerinde, Vacip, mutlak vcuddur diye iaretediyorlar. Bununla birlikte onlar:

lk olarak: Vacip olan zat, vcudu baht (halis, z varlk)tr. Ayn zamanda mmknlerinmutlak vcut iin var olmalar gibi, mmkinler iin var olan has (z) vcutlar (varlklar) gibimaruz olan z vudun kendisi bizzat vaciptir.

kinci olarak da: Vacip olan ey, harite yani dta tahakkuk edendir. Oysa mutlak vcut ise,akli bir itibardr, deerlendirmedir. Bunun harite yani dta bir varl da yoktur. nk bu,ikinci derecede akledilebilen eylerdendir. Bu durumda olan eylerinse, bunlarn srasnda vehizasnda harite birey olamaz. Tpk kll, cz ve zat olan eyler gibi. Zira bunlarn tm,zihinde olutuktan sonra, eyann hakikatna, gerekliklerine eklenen eylerdir. Yoksa harite

birey yok ki, o hem kll, hem cz, hem zat ve araz olabilsin. rnein harite vcut yani

varl

k insan ve siyahl

k gibi...nc olarak: Vcut yani varlk, Vacip ve Mmkn diye ikiye ayrlr. nk bir varlkayet, herhangi bir sebebe yani nedene ihtiya ve gerek duyarsa, bu, mmkndr. Yok, byle

bir eye gerek duymazsa, o da vaciptir. Bu, ayn zamanda Kadim ve hadis blmlerine deayrlr. Eer vcut, gayr (baka bir eyle) gemi veya ademle sebkat etmise, bu trdenvarla hadis denir. Eer vcut iin bakalk ve adem sz konusu deilse, buna da Kadmdenir. uras da gayet aktr ki, vacibin vacibe ve mmkne, vacibin Hadis ve kadimeayrlmas szkonusu deildir. Vacip bu anlamda ksmlara ayrlamaz.

Drdnc olarak: ahs mevzuat (varlklara ad olmas itibariyle) bu, oalr, artar. rnein

Zeydin ve Amrn (Ametle Mehmedin) varl gibi. Bir de trler asndan oklukgsterebilir. rnein, insan ve at gibi. Ayrca cinsiyet ynnden de oalma grlr. rneinhayvanlarn varlklar gibi. (Canl varlklar gibi.)


26/66

26

Beinci olarak: Varlk zerinde bir kukunun konmas, byle bir dncenin ileri srlmesigibi.

te btn bunlar, yce Allah hakknda muhaldir, Onun hakknda byle bir ey ileri

srlemez. Eer vcudiyye yani varlk olma noktasnda, bu ey, yani mutlak vcud (mutlakvarlk) kll (tmel) bir kavramdr, bunun dta, akln dnda dnlmesi sz konusudeildir, diye birey arz olur, bu anlamda bir ifade gndeme gelirse, sadece zihinlerde varolan bir eydir, denirse, bu durumda, o varlk, zihinler yokken sadece srf bir madum yaniyokluk idi. Ayn zamanda bununla ilgili olarak bir ok ve hem de saylamayacak derecedeferdlere sahiptir. Bu zihinler, eyann en iyi bilinen ve tannan eyleridir.

Vacipse, harite varl mevcuttur, vardr, bunun knhn de kimse bilemez, nk knhbilinemez. Bu, gerei, tm sekin zatlar ak birekilde itiraf etmilerdir. Ayn zamanda o,adem (yokluk) la kar karya olmayan ve bir tek olan zattr. O, ne ecza (paralar) olarak vene de czler olarak temelde oalmaz, Onun zat iin artma ve oalma szkonusu deildir.

Varlk itibariyle O, kainatta asla hi bireye ihtiya duymaz.Eer vacip, bizzat mutlak vcud olmu olsayd, bu durumda vacibin, mevcutlar (varlklar)arasnda, hakknda phe ile sz edilen kll (tmel) bir mterek (bileik) olmas gerekirdi.Ayn zamanda, ikinci derecede makuller arasnda saylan bir ey olurdu. Bu da hakikatolurdu. Vacip, zorunlu olan eylerin en aka olmas gerekenidir. nk mutlak vcut,akllca dnen kimselerin icmayla, eyann en ortada ve akta olandr, en zahir olandr.

Vacibin, harite deil, zihinde mevcut olmas, zihn bir vcut olarak zihinlere ihtiya duymasve haric vcutta da ayana ihtiya duymas szkonusudur. Ayn zamanda sonsuz denecekekilde bir ok czlerinin olmas, zihinler var olmazdan nce srf madum (salt yokluk) olmasgerekir. nk, mutlak iin bir vcut (varlk) yoktur. Ancak mutlak iin varlk, zihinlerdeszkonusudur. Durumun byle olmas halindeyse varln (vcudiyyenin) harite vacip adnahi bireyi olmam olur. Bu sadece szde kalr, zihinde kalr. Yani szde ve zihindeki birkavramn tesinde vacip adna herhangi birey szkonusu deildir. nk mutlak iin aynanlamda bir vcut yani varlk mmtenidir, olamazdr. Nitekim onlar bu hususu akahaykryorlar ve yle diyorlar.

Yce Allahn harite varlnn bir taayyn yoktur. Aksine bizzat Onun (Allahn) vekainatn varl, tabii (doal) olan kll misal zeredir. Ki, bunun da harite tahakkuku,gereklemesi olamaz. Ancak bu, cz eylerin zmnnda (ieriinde) kendini gsterebilir.Bunun iindir ki onlar:

Kim, mmkn olan eylerden herhangi bir varla tapnr ve kullukta bulunursa, okimse aslnda Allaha ibadet etmi demektir. Kim de ilahlk davasna kalkrsa, bukimse, ilahlk davasnda doru ve samimidir demektedirler.

te bu kimseler yce Allahn kendilerine lanet ettii ve rahmetinden kovduu kimselerdir.

Yine bunlarn iddialarna gre, kainatta grlen eyler (ayan yani eya ve varlklar), yceAllahn ilminde sabit ve var olan eylerdir. Bunlarn dta yani harite bir gereklikleriyoktur. Bunlarn taayyunat, yani harite grnmeleriyse, aslnda ilm taayynden, Allahn

bilgisinde olan taayynden ibaret (bir yansma)dr. Yoksa bizzat ayn (gerek anlamnda) bir

taayyn deildir. Bu kimseler, ayn zamanda mutlak vcudu itlaktan zenzih ediyorlar,mutlaklktan mnezzeh klyorlar. Gereke olarak da, bu, varl mutlak ifadesiyle kaydabalamak yani takyittir diyorlar.


27/66

27

Zavalllar bu syledikleriyle de, ayn zamanda, mutlaktan haric tahakkuk asndan en okuzak kalanlar olduklarnn bile farknda deiller.

imdi bu adamlar, vacib, kll ve tab (doal) birey kabul edip de, harite mevcudiyetini

kabul etmemeleri durumu, haric bir vcuda yani varla ihtiya duyar ki, bu da gayet normalolarak czlere gerek duyuracaktr. Dorusu bu da olduka en, ad ve alaka bir grtr.Bu ok bilmiler, eytanlklarndan, byklk taslamak suretiyle, bu apak enaatlerini,renliklerini rtbas etmek isterler. Evet bunlar byklk tasladlar da, yle dediler:Vcudu mutlak bir vahid-i ahsdir ve bu vahid-i ahsnin (tek varln) haritemevcudiyeti vardr. Bu gr ileri srenlere yle itirazda bulunulmutur:

TRAZLAR

lk olarak, eerVcudu mutlak, vahidi ahs olmu olarak bizzat vacip olsayd, meselCelaletn kelimesi gibi vcud lafz da yce Allahn zatnn ad olurdu. Yoksa mabud iin

isim olan ilah gibi olmazd. Byle olmas durumunda bunu tesniye yani ikil ve cemi yanioul olmas mmkn olurdu. Bu, ancak lgat yani dil asndan byle olurdu. ayet budurum, hem akl ve hem eriat noktasndan mmteni yani olamaz olursa, bu takdirde,vcudun yani varln hem lgat ve hem eriat noktasndan tesniye (ikil) ve cemi (oul)olmasnn mmteni olmas vacip olurdu. Tpk el-Celalet kelimesinin ikil ve oulolamayaca, bunun mmteni olduu gibi.

Durum byle olunca, mevcudun (varolmueyin) vcuttan (varlktan) itiyak yani tremeside mmtenidir, olamazdr. Tpk el-celalet kelimesinden smi Mefulun (edilgen bir sfatfiilin) tremesinin olamayaca, bunun mmteni olmas gibi. nk sfatlarn itikak yanitremesi, manalara delalet eden, manalar gsteren lafzlardan meydana gelebilir, yoksazatlar gsteren lafzlardan deil. nk burada vcup dikkate alndnda bundan (vcuptan)treyen eyin zata sfat (vasf) olmas itibariyle, vcubtan tremi olmas gerekirdi. Nitekim

bunlarn tanmlar yani tarifleri de buna iaret ediyor. Tariflerine gre vcuptan mtak olansfat, maksut olan bir mana ynndendir. nk bu, mbhem olan bir zata delalet ediyor.Kukusuz, ister vacip ister mmkn olsun, byle bir zatn bir eye sfat yani Vasf olmasmuhaldir, olamazdr. Durum byle olunca da, mevcudun vcuddan itikak, tremesimmtenidir, olamazdr.

te byle olmas durumunda lah kelimesinin tesniye (ikil) ve cemi (oul) olmas caizolur. Nitekim yce Allah yle buyuruyor: ki ilah edinmeyin. (Nahl: 16/51)

Yine yle buyuruyor: Eer yerde ve gkte Allahtan baka ilahlar bulunsayd, yer ve gk,(bunlarn nizam) kesinlikle bozulup gitmiti. (Enbiya: 21/22)

Bu iki ayetten mealini verdiimiz ilk yette ilah kelimesi ikil yani tesniye olarakgemektedir. kinci yette ise ayn kelime oul yani cemi olarak gemektedir. nk lahszc Mabuda ait bir isim olup, vacibul-vcud olan zat iin bir alem deildir. Nitekimuras bilinen bir gerektir ki, tm alimlerin icmalarnda olduu gibi, hatta tm akl sahibikimselerin de mutabk olarak kabul ettikleri gibi, mevcudun itikak (tremesi) vcuddandr,

bu, doru bir grtr. Ayn zamanda vcud ad verilen varln sahih olarak tesniyesi yaniikili ve cemi yani oulunun sahih oluu, vcudun vacib vcud olmadna ilikin kesin bir

delildir. Aksine bu, kll anlamda bir mana olup, tm mevcutlar iin bir vasf olur.Dolaysyla bu, tm akl burhanlar ve delillerle sabit olup kantland gibi, mevsuflarnoalmalaryla bu da oalr. Ayn zamanda sem deliller de buna tanklk etmektedir. Bu


28/66

28

durumda vcudiye (vahdet-i vcut) mezhebi aknla dnmektedir. Azlar kuruyupkalmas sebebiyle, dilleri tutulmas nedeniyle, aknlklarndan dolay cevap veremez oldular.Ancak yine de bunlar, hem lgatn yani dilin, hem rfn ve hem eriatn tanklyla merdudolan yani red olunan bir manaya ve anlama deitirdiler.

Bunlar derler ki, Biz, vacip, mevcut olandr, nk o, vcuddur diye sylerken ve yine biz:nsan ya da at, mevcuttur, nk o vcut sahibidir derken, unu demek istiyoruz: nk bueyin vcuda bir nisbeti vardr, yoksa bu ey, vcutla muttasf (nitelenmi) anlamndadeildir. Yani vcud (varlk) denen eyin lgat (dil) ve rf asndan olan bir vasflanmasmanasna deildir. Bunu da, srf, akca sylemekten kandklarenaati ve renlii rtbasetmek iin ileri srmektedirler. Sylemekten kandklarey de, vacibin, mmknn sfat yada vasf olmas meselesidir.

uras da bilinen bir gerektir ki, bireyin mutlak oluunun cevaz yani itlakn cevaz, aslndaitikakn doruluunun, shhatinin bir feridir. Bunun doruluu teslim edilse bile, bu irenmanay, vacip ve mmkn iin zikretmezlerdi. Yani ne lgat (dil), ne rf ve ne de eriat

bakmndan bir mana tamayan bireyi zikretmezlerdi. smi meful (edilgen sfat fiil) olmasnedeniyle, Arapada otorite olanlarn icmana gre mevcudun manas, vcutla muttasfolan zat demektir. Yoksa zata mensup olan vcut da, zat da deildir. Zata nisbet olan zat vevcud, zaten vcudun kendisidir. nk zatn zata nisbeti, ancak mensup olma anlamnadr.rnein Basral gibi. Ya da zatn zata izafe edilmesi olabilir. rnein, Zeydin ocuu gibi,mal sahibi gibi. Yoksa ismi meful yani edilgen sfat fiil anlamnda, maktl (ldrlen),medrb (dvlen), malum (bilinen), mefhum (kavranlan, anlalan) anlamnda deildir.

Btn bunlarla birlikte, ulemann icmana gre, mtak (tketilen) sfatlarn kavranmalarndavacible mmknn ihtilaf etmemi olmalar gr, batl ve aslsz, geersiz olmay gerektirir.Yani vaciple mmkn hakikat ve gerekliklerinde farkl da olsalar byledir. Bunlarnicmalarna ve ittifaklarna gre, vacib ile mmkn hakknda alim (bilen), kadir (gc yeten),mtekellim (konuan) ifadelerinin manas, ilim, kudret ve kelam (konuma) niteliklerinitayan zat demektir, vcud niteliine de sahip zat... Ancak vacible mmkn hakikatleri vegereklikleri bakmndan farkldrlar. Bu bakmdan da yine, milyonlarca akll kimselerin vehakimler (hkema) diye bilinen felsefecilerin uygun ve mutabk grmeleriyle de bu, batldr.nk mevcut lafz, tm mevcutlarda hakikattir, gerektir. nk byle olmamasdurumunda, mevcud lafz, esas itibariyle, konulduu manada kullanlmamas szkonusuolurdu. Bu da, vcudla muttasf olan yani tann p nitelenen zattr. Yoksa vacib vemmknlerde deildir. Yani ne vacibde ne de mmknlerde kullanlr olmazd. Dolaysyla

bu, asl itibariyle hibir eyde hakikat olamazd. te bu bakmdan lazm olan eylerin batl

oluu, tmyle melzumun (lzumlu olan, gerekli olan eyin) de bat

l olduunu, geersizliinikantlard. Bu da mutlak vcudun, vacib olmas demektir.

te btn bunlar gstermektedir ki, bu adamlarn zndklklar, sadece dini akaid konusundakiilhadlar, inkarlar ile yetinmekle kalnmyor. Bu adamlar ylesine izmeyi ayorlar ki, arapdilbilgisinin bile kurallarn iniyorlar. Ltgat yani dil noktasndan konulmu olan deerleri

bile tahrif ediyor, deitiriyorlar.

Ayrca bu adamlara ikinci olarakyle bir itirazda bulunulmutur.

Eer mutlak vcud, birahsi vahid (tekahs) olsayd, byle var saylsayd, bu da mevcutlarn

artmasyla art gsterecekti. Nitekim onlar da bunu itiraf etmekte ve kabul etmektedirler.nk onlar bunu, grnen u varlk aleminde yaylm olarak kabul etmekteler. Aksine onlarkendi dostlar olan eytanlaryla babaa kaldklarnda bunu daha ak ve net bir ekilde


29/66

29

konuuyorlar ve diyorlar ki, tabii yani doal kll olan ey gibi, vacibin harite yani dtatahakkuku, varl szkonusu deildir. Ancak czler zmnnda (kapsam ve ieriinde)tahakkuk edebilir. Ancak bu (art niyetliler), iman edenlerle, inanan kesimle yanyanageldiklerindeyse, hemen sz ve ibareyi deitirip, bunun czlerin zmnnda tahakkukundan,gereklemesinden sz ediyorlar, yani bunlarda yaylmakla,

Documents

Vahdetul Vucud Risalesi - Saduddin Taftazani