VÀI NET VE CHU NGHIA HAU HIEN DAI TRONG VÀN HOC NGA CUÔI THÉ Kl XX

T r â n M i n h T â m

Khoa Ngôn ngù va Van hod Nga,

DHNN,DHQGHN

1. KHÂI NIÊM "CHU NGHiA HÂU HIÊN DAI" TRONG VÀN HÔA

Tù dâu thé' kî XX, trong ddi sd'ng tinh thân ciia nhiéu qud'e gia trén thé' gidi xuâ't bien mot khâi niêm tU duy trié't hoc mdi cd tén ggi "chu nghïa bien dai" (modernizm). Nd ed ành huông hé't sue sâu rang dé'n ddi sd'ng van hda, nhat là trong lïnh vUc tdn giâo, van chUdng, nghê thuât.

Ban chat nhân thûe eûa Chu nghïa bien dai (CNHD) chinh là nd lue eûa con ngUdi thich ûng vdi hoàn cành xà hdi mdi, mud'n vUdt ra kbdi nhiîng né'p tu duy va nép sd'ng eîi, kiém tîm câi mdi. Thuyé't da nguyén là nén tàng trié't hge cho CNHD nay sinh va phât trién.

Bude vào nhiîng thâp nién cuô'i eùng eùa thé' kî XX, khi thé gidi chuyén sang thdi kî hâu cdng nghiêp thî trong van hda, chu nghïa bien dai vdi ban châ't da nguyén va khât vgng tim kiém sU thich ûng mdi lai trdi dây vdi nhûng sac thâi phong phû hdn,dUde khoâc thém mot tiép dâu ngiî " post", nghïa là ndî tiép, "sau" va ngUdi ta dich ra tié'ng Viêt là "Chu nghïa hâu bien dai". (CNHHD)

Tinh dân chu rang rai, thuyé't da nguyén dUde bien thUc hda trong mgi lïnh vUc hoat dông tinh thân eùa con ngUdi chinh là mành dâ't màu md cho CNHHD phât trién.

Khd ma phân tich mot câch cd hé thd'ng sU phât trién eûa CNHHD, bôi vé mat nguyén li, nd vd eùng da dang, lâm màu sac va dây bien dgng. CNHHD ludn phii nhân nhiîng nguyén tàe da dinh

559

hînh, cd vîi cho sU ton tai song song nhiéu phong câch, kiêu né'p tu duy, sang tao. Bdi vây, nhiéu nhà nghién eûu thudng hay nhân manh tinh "phân my hge", thâi dg phû nhân nhiîng giâ tri dà dUde ton vinh, nd lue tao ra nhiîng mdden mdi, khâc la, lâp di, eâc kiéu trié't luân hd Id'n, eu chud'i .v.v.

Câc nhà tu tudng, nghê si theo trUdng phâi HHD coi dd là nhûng biêu bien eùa y chi ddi giài phong nhiîng ban nàng tiém an eùa con ngUdi. Bdi vây, hg dâ'u tranh chd'ng lai câc chuân mUc, câc giâ tri, ké cà eâc di sàn van hda lâu ddi va eâc nguyén tac ton tai thé' gidi nhân sinh dâ dUdc dinh hînh vûCng chàc; hg bâo vê, dé cao nhiîng hoat dgng manh tinh ddc dâo câ nhân, ddi sU bînh dang cho mgi hé hînh van hda... Theo hg, cd nhu vây giâ tri con ngUdi mdi dUdc tiép nhân mot câch dân chù va cdng bàng, cd nhU vây mdi tao dUde sU thich ûng giùa con ngUdi va hoàn cânh xa hdi.

2. CHU NGHiA HÂU HIÊN DAI TRONG VÀN HOC NGA CUÔI THE KÎ XX

Cud'i nhûng nâm 60-dâu nhûng nàm 70 eùa thé kî XX, trong van hge Nga xuâ't bien Idp nhà van trè bén canh nhûng "cây dai thu"-nhûng nhà van tru egt eùa van hge Xd Vié't dang chié'm lïnh van dàn. NhUng tâc pham eùa hg thUdng chî dUde xuâ't bien dudi dang "in chui" hoae hi hûu dUde xuâ't ban d nude ngoài. Chinh sâch công khai va dân chù eùa tdng thd'ng Goocbaebdp dUa lai cho câc van nghê sï quyén tu do ngdn luân, ché dd kiém duyêt bi bài bd, va bàng loat tâc phâm eùa eâc nhà vàn trê này vào nhûng nâm 80 mdi dUde cdng bd'rgng râi trén câc tap chi, dUde in â'n cdng khai. Dd là nhûng dai biéu eùa ddng vàn hge hâu bien dai Nga cud'i thé kî XX nhU T. Tolxtaia, Xasa Xokolov, V. Erophiev, D. Prigov, V. Pelevin...

Phù nhân bien thUc, tim kiém chân h, y nghïa, giâ tri ddi sd'ng con ngUdi trong ào giâe, mdng lung, huyén thoai... dd là net chung eùa nhûng nhà vàn trê khuynh hudng hâu bien dai này. Câc nhà phê binh, dUa trén nhûng phUdng thûe xây dUng hînh tUdng trong md'i quan he eùa câc vàn nghê sï dd'i vdi di sàn vàn hda va vdi thue tai chia CNHHD tbành bai trUdng phâi chinh sau dây.

• Chù nghïa siéu thUc.

• Chù nghïa tân baroco.

560

Ndi vé CN siéu thUe Nga, nhà nghién eûu vàn hge va trié't hoc Mikhain Epstein viêt; "CNST- dd là mot Ude le mdi... coi mgi tdng thê là thiéu to chue va giâ tao. Khâi niêm "siéu thUc" là tu tuông dUdc két noi vdi thUe tai ma nd khdng thê tUdng dong va vî sU khdng tUdng dong này ma sinh ra mot biêu ûng lo bich... Chù nghïa siéu thUe là mot khâi niêm trùu tUdng, ehdi dùa vdi câc bien tUdng, sU vat nhU kiêu dân nhân cho chung, khdng phâi dé gàn két vdi chung, ma là dé phd bày sU sup do tinh hdp nhâ't vd'n ehàng thé nào cd dUdc..."(4,310).

Va dây là quan diém nghê thuât eùa nhà thd siéu thUe D. Prigov "Nhiêm vu cd ban eùa nghê thuât là làm sang td mot thû tu do nào dd, thû tu do khdng nhâ't thiê't phâi dUdc bien thUe hda mgt câch dû dây trong eude sd'ng..."(3, 11)

Vdi thvf ngdn ngû rô'i ràm, câ'u tû khdng cân Idgic, câc nhà thd siéu thUe ludn mud'n ngUdi doc phâi tîm trong mach van ban ngâm "mgt y nghïa sâu thàm hdn". Nhûng tâc phâm siéu thuc-nhûng bài thd "eu chud'i" eùa câc nhà thd dang râ't dUdc tdn vinh d Nga nhU D. Prigov, L. Rubinstein, T. Kibirov...thê bien râ't rd dae diém này.

Chù nghïa tân baroco là khuynh hUdng cd nhiéu diém ddi lâp vdi Chù nghïa siéu thUc. Câc nhà siéu thUe hay hudng tdi truyén thd'ng, dUa trén nhûng câ'u truc, hînh tUdng cù dé tâi tao lai nhûng câ'u truc, hînh tUdng tUdng tU nhUng chûa dUng y tudng hoàn toàn mdi, cdn tân baroco thî tao dUng nhûng câi mdi trén ddng do nât eùa câc câ'u truc cû. Nhûng tâc giâ tiéu biéu eùa khuynh budng này là : T. Tolxtaia, Xasa Xokolov, V. Pelevin...

3. TAC GIÀ, TAC PHAM TIÊU BlÊU

Dé minh hga cho nhûng nhân dinh d trên chung tdi xin ehgn gidi thiêu mgt nhà thd hâu bien dai tiêu biéu là Timur Kibirov va bân dich mot bài thd dae trUng cho phong câch thd siéu thUc Nga eùa tâc giâ này.

T. Kibirov sinh nâm 1955, trUdc câi to là mgt trong nhûng nhà thd trè tao ra dong thd "hâu bien dai" khâ hiing hâu, cdng bd' nhûng sang tâc eùa mînh chù yéu dudi dang "in chui". Sau câi td, Kibirov trd nén ndi tiéng vdi nhiéu tâp thd va nhûng bài but chié'n trên câc tap chi

561

quâng bâ cho câc quan diém sang tâc mdi eùa mînh. Dé tâi chù dao trong thd eùa Kibirov là sU bon mang, là sU sup dd nhûng trât tu thé' gidi trUde dây dUde coi là vînh eûu. Nhân vât trû tinh eùa Kibirov ton tai trong thé'gidi hdn mang, càm ghét câi thUe tai ma dUdi con mât nhà thd là tâm thudng va d trgc; nhUng nhà thd lai ludn phâi gàn bd mâu thit vdi câi thUc tai dd, va bdi vây mdi nây sinh mot két luân dây nghieh li;" cân phâi gin giû thé' gidi dd trong thd, ngdi ca nd vdi tînh yéu nong nàn dû rang qua nUde màt"( 3, 28). Nhûng tâp thd chinh eùa Kibirov: "Ke lai"(1992-1996), "Nhûng vân thd trû tînh thâm kin"(1997-1998), "Pho Ôxtrovitianova"(1999).

Trong quâ trînh nghién eûu, chung tdi ed dich thù ngbiêm mgt sô' tâc phâm thd eùa Kibirov, dû rang cdng viêe này là vd eùng khd. Xin dUdc gidi thiêu mot trong nhûng bân dich dd:

"Tâ't eà eùa ta!"- ndi chân ngân bâo. "Tâ't eà eùa ta!" -ndi sd hâi trâ Idi. "Ta chiêm hêt!"- ndi chân ngân bâo. "Khdng, khdng phâi hê't!"-ndi sd hâi trâ Idi.

"Vây cdn gî dây?"-n6i chân ngân bdi. "Chàng cdn gî!"-ndi sd hâi trâ Idi. Trdi dâ't, sao ma chân! Chûa di, sao ma dâng sd!

Khdng sao, cdn cd vd'tea. Cdn do an, cdn câ mud'i, Khdng sao, bdi vân cdn gî chû?... Khdng sao, ù thî khdng sao, NhUng cdn tdi thi sao? Khdng cd câu trâ Idi, Khdng cd câu dâp trâ, Tuyêt nhién chàng ed gî!

Trdi dâ't, sao ma chân, sao ma kbùng khiép Chân kbùng khiép, kbùng khiép dé'n chân! Oi, câi khdng sao mdi té bai làm sao! Nd ehâng hé td ra thUdng xdt. Ma néu chàng cd thUdng xdt Thî viêc quâi gî phâi gong mînh lên!

562

Bài thd này lâ'y châ't lieu tù bài thd "Vàng va kiém" eùa Puskin:

" Tâ't cà eùa ta"-Vàng lành lot "Tâ't eà eùa ta"- Kiém hâm hé "Tâ't eà ta se mua"-Vàng thd't "Tâ't cà ta se chié'm-Kiê'm thé.

NhUng Kibirov chî nhai lai md tip eùa nhà thd cô dién, phâ vd câ'u truc cân dd'i eùa dng de tao ra mot bài thd hêt sue bî an va khd biéu, ngUdi dgc ed thê tha ho tu dào bdi, kiém tîm an y trong dd. Thd câch tân là vây, mâ't tinh bien thUc, ào giâe, mdng lung, va vàn bân là mgt md hdn ddn nhûng ngdn tù roi ràm, lap lai, nhip dieu giât eue, câ'u truc dài ddng, bd' eue ngàt quâng, dây nghieh li va kî quai... Chung dUde nhiéu nhà thd hâu bien dai su dung nhU nhûng vu khi nghê thuât dgc dâo, mdi la.

Nghién eûu bân chat eùa chù nghïa hâu bien dai, nhûng dae trUng cd bân eùa câc khuynh budng sang tâc trong vàn hge Nga va câc nén vàn hoc khâc trén thé gidi bien nay giûp chung ta li giài dé dàng hdn nhûng bien tudng mdi dang diên ra trong ddi sd'ng vàn hda nghê thuât eùa dâ't nUde ta, vi du nhU nhûng tâc phâm eùa câc nhà thd siéu thUe Viêt Nam, Lé Dat va Vi Thùy Linh chàng ban, xuâ't bien nhiéu nhûng nàm gân dây va gây nhiéu dânh giâ trâi ngUdc trong gidi phê bînh eùng nhU trong cdng chung dgc giâ.

TÀI LIEU THAM KHÀO

1. EpacoB B.CCouHajibHaa Ky.nbTypojiorHa, ACHEKT OPECC, M., 2000.

2. 3MHHeHK0 B.r., 3ycMaH B.F., KwpHose 3.M., McTOiibi HsyneHHJi .HHTepaTypbi. CMCTeMHbiM no;ixo;i.,<I>JIHHTA . HAVRA, M., 2002.

3. JlcH iepMaH H.Jl., JlHnoBCUKHM M.H., CoepeivieHHaa pyccKan JiMTcparypa, KHHra 3, VPCC, M.,2001.

4. no3Tbi-KOHuenTya;iHCTbi. OpHroe. KHÔHPOB. PydHHUiTCMH. MK-HEPMOflMKA, M.,2002.

563