7/31/2019 Vakiflar

1/82

V A K I F L A R(MEDEN KANUNDAN NCEK VE SONRAK VAKIFNEVLER VE HUKUK MAHYETLER)

Asistan Ahmet ERG R Esas konumuzu, 4 Ekim 1926 tar ihinde Meden Kanunumuz'un yrrle girmesinden nceki vakf lar n bu kanundan sonraki hukuk durum ve mahiyet ler inin arat r lmas teki l e tmekte,bu keyfiyeti ise, Meden Ka nu nu mu z'un Sur eti Me r'iyet ve ekliTatb iki Ha kk nda ki 1926 tarih li ve 864 sayl Ka nu n'u n 8 inci

maddesinde mevcut Kanunu Medeninin rner ' iyete vaz ' ndan mukaddem vcuda get ir i len evkaf hakkn da ayrca bir ta tbik at kanu nunerolunur hkmne is t inaden 1935 y l nda nerolunan 2762 sayl VAKIFLAR KANUNU hkmleri tesbi t e tmi bulunmaktadr . Ancak bu Kanun ve buna i l ikin nizamn ame hk mlerin i incelemee gir imeden nce, ad geen Kanun h km lerine t bi vakf lar nEski Hukukumuzdaki hukuk durum ve mahiyet ler ini or taya koymay faydai bulduk.Bu sebeple de, aratrma ve incelememizi iki ksm halinde yaparak bir net iceye varmaya al t k.Bir inci ks mda, doktr inde Menfaati insanlara ait olmak zerebir mal Allahn mlk hkmnde daim surette temlik ve temellkten hapis ve meneylemek ve vakfeden kimsenin arzu ettii cihetesarf etmektir (*) eklinde tarif olunan vakf messesesinin, MedenKanunumuz'un 4 Ekim 1926 tar ihinde yrrle girmesinden evvelki hukuk durum ve mahiyet ini , bu messesenin nev' i ler i i le bir l ikte

incelemee altk.(*) Yukarda doktrinde benimsendiini sylediimiz bu tarif, mam Ebu Yusuf vemam Muhammed'e aittir. mam zam'a gre ise vakf Memlk bir ayn vkfnmlknde hapis ve menfaatini fukaraya yahut vcuh- birre tasadduktan ibarettir ki iki tarif arasndaki fark aktr. Benimseyip metne aldmz tarife grevakfedilen maln, vakfedenin mlknden kp, Allah'n mlk hkmn alarakhkm bir ahsiyet vcuda getirdii anlalr. Halbuki ikinci tarifte, vakfedilenmal, vakfedenin mlknden kmadndan mstakil bir ahsiyet teekkl etme-

7/31/2019 Vakiflar

2/82

200 AHMET ERkinci ks m da ise, Meden Kan unum uz'un Su ret i Mer ' iyet veekli Tatbiki Hak knda ki Kan un'un 8 inci mad desinde mevcutve yukarda zikredilen hkmne is t inaden nerolunan Vakf lar Kanunu 'nun hkmler in i Eski Hukukumuzun vak f la r hakkndaki hkmleriyle de kar lat rarak, eski vakf lar n bugnk hukuk durum ve mahiyet ler im ve bu kanun hkmleri gereince tasf iyeye tbi tutulan m uka taal ve icareteynli vakf lar n tasfiye sebep lerinin nedenlerini belirtmee altk.ki ks m hal inde vki bu al mamz net icesinde, s lm Hukukun dan nce de, Eski Yunan, Rom a ve Cermen Hu kuk und a (**)mevcut olan vakf messesesine kar yneltilen iktisad, siyas veahlk tenkidlerin, cemiyetin esas yapsn tekil eden dier messeselerin btn iinde deil, bilkis bu messeselerden tecrit olunarak incelenmesi sebebiyle objektif olamad, dolaysiyle de yanlf ikir ve kanaat lere sahip olunduu kansna vardk.Dn olduu gibi, bugn ve yarn da, vakf messesesinin; velev

ki tesis adiyle dahi olsa, cemiyet hayatmzn medeniyet yolundailerleyiinde bu yola paralel olarak, ykseli ve alallar gstererek, fakat yine de iktisad, ahlk ve itima fonksiyonlarn ifa ederek devam edecei hususunda tam bir kanaat sahibi olduk.dii anlalr. Bu husular hakknda daha geni bilgi iin bkz. MARDN, Ebul'- l : Vakf Messesesi (ktisat ve Ticaret Ansiklopedisi), C. X, stanbul, 1954,sh. 135; KPRL, Blent: Tarihte Vakflar, Ank. Huk. Fak. Der. 1951, C.Viri, S. 3-4, sh. 478-518, bu konu ile ilgili olarak sh. 513-515; OK Cokun : Trk Huku k T arihi Dersleri, 2. bas, Ankara, A jans - Trk Ma tbaas, sh.97 ; BERK, Ali Himmet: Vakflar, 2. bas, Ankara, Ege Matbaas, sh. 40; SAY-MEN, Ferit Hakk: Meden Hukukumuzda Hkm ahslar (Cemiyet - Vakf -Tesis). stanbul, niversite Kitabevi, 1944, sh. 205; VELDEDEOLU, Hfz Vel-d e t : Trk M eden Huk uku, 3. bas, stanbul, Nurg k Matba as, 1963, sh. 294;AKPEK, Jale G. : Trk Meden Hukuku, C. I, Cz 2 - ahsn Hukuku -, Anko-ra, stikll Matbaas, 1961, sh. 221; BLMEN, mer Nasuhi: Hukuki slmiyyeve Istlahat Fkhiyye Kamusu, C. 4, stanbul, Matbaaclk T.A.O., 1951, sh. 171No: 111; KPRL, Blent: Tarihte Vakflar, vakfn tarifi iin sh. 515'de dipnot l'e baknz. Mellif burada vakfedilen maln niin Allah'n mlk hkmnde olmas lzm geldiini izah etmektedir.; KPRL, Blent: Toprak Hukuku Dersleri, smail Akgn M atbaas, 1958, ayn sahifenin 1 no'lu dip notun da isevakf messesesini tarif eden mellifler zikredilmitir. MARDN, Ebul'l: Vakf Messesesi (ktisat ve Ticaret Ansiklopedisi), sh. 135.(**) SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 194 - 199; KPRL, Blent: Tarihte Vakflar, sh. 479 - 484; VELDEDEOLU, Hfz Veldet : Trk Meden Hukuku, C. I ,Cz 2 - ahsn Hukuku, - 6. bas, stanbul, Nurgk Matbaas, 1960, sh. 256-257.RUBEN, W. (ev. TORKAK, Meliha): Buddhist Vakflar Hakknda, VakflarDergisi, S. II, Vakflar Umum Mdrl Neriyat, Ankara, 1942, sh. 1 7 3 - 1 8 1 .

7/31/2019 Vakiflar

3/82

B R N C l K I S I MVAKIFLAR KANUNUNUN MERYETNDEN NCEKVAKIFLARIN NEVLER VE HUKUK MAHYETLER (1)

B R N C B L MVAKFEDLEN GAYRMENKULLERN NEV' VE MAHYETLERNE GREVAKIFLAR VE HUKUK MAHYETLER

Mlga Arazi Kanunu 'na gre arazi be ksma ayr lm t (2) .Vakfa mevzu olan arazi nev'i ise sadece vakf arazi (arazii mevkufe)(1) Bahse konu olan Vakflar Kanun u 6 Haziran 1935 tarih ve 2762 sayl olup,hakknda incelememizin ikinci ksmnda izahat verilecektir, bkz. sh. 198.(2) Hicri 1274 tarihli M lga Arazi Kan unu'na gre arazi nev'ileri :a) Mlk arazi (arazii mem lk e): Hususi mlkiyete dahil arazidir ki, zerindemeden hukukun ayn haklara mtedair hkmleri cereyan eder. Sahih vakflar bahsinde grlecei zere balangta drt ve 1924 tarihinden sonra dabe ksma ayrlmt. Bu arazi, malikine mlkiyet, istimal ve istifade haklarnn herbirini tam mnas ile temin ederdi.b) Mir arazi (arazii emiriye - arz memleket).: Rakab esi Devlete ait olan veancak istimal ve istifade haklan (tasarrufu hukukiyesi) fertlere devredilebilenarazidir. Mir a ra zi : a) srf m ir arazi (arazii emiriyei srf a) ve b) gayrisa-hih vakf arazi (arazii emiriyei mevkufe) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Gay-risahih vakf arazi hakknda ileride daha geni izahat verilecektir.Miri araziyi aadaki suretlerle Devletin mlkiyetine intikal etmi topraklartekil etm ekt edir : aa) Sava ile fethedilen hert rl arazi, bb) arazisi fethedilen Devlete ait bilcmle arazi, cc) Memlk araziden satm veya istimlksuretiyle Devlete intikal eden arazi, dd) Memlk araziden hazineye hibe veyaihya suretiyle ivazsz olarak temlik olunan arazi, ee) Memlk araziden iken

kanun veya mansup mirass bulunmadndan dolay Devlete intikal edenarazi.c) Metruk arazi (arazii metruke): mmenin veya bir ehir veya ky halknnihtiya ve istifadeleri iin terk ve tahsis olunan arazidir. Byle bir arazi zerinde hususi hukukun ayn haklarla ilgili hkmleri, baka bir deyile, mlkiyet, istimal ve istifade (usus, fuructus, abusus) hkmleri hususi hukuk zaviyesinden tatbik yeri bulamam akta idi. Metruk arazi iki nev'i id i: a) Arazii murfaka veya Arazi Kanunu 'nun ifadesiyle um umi ksm : mm enin istifadesine terk ve tahsis edilmi arazidir. Dier bir ifade ile araziden btn

7/31/2019 Vakiflar

4/82

202 AHMET ERve mir arazi (arazi i mir iye) id i . Mlga Arazi Kanunu 'nun bu taksiminaza ra alndnda, vakfedilen gayrim enkuU er m ahiy etlerine ve tbi o lduklar hukuk re j imlere gre sahih vakflar ve gayrisahih va-

halkn istifade etmesidir. Bunlar yollar, meydanlar, pazar, panayr ve mesireyerleri gibi mahallerdir, b) Arazii mahm iye veya hususi ksm : Muayyenbir zmre, ehir veya ky halknn istifadesine terk ve tahsis edilmi mer'a,klak, yaylak, koru gibi mahallerdir (Arazi Kanunu madde 5).Her iki nev'i metruk arazi ne hakiki ve ne de hkm ahslarn adlarna hibir suretle tescil edilmeksizin ancak tahsisi vehile intifa edilegelmitir.

d) Mevat arazi (arazii me va t): Hibir kimsenin tasarrufu altnda bulun mayanve ahaliye terk ve tahsis olunmayan ve gr sesli bir kimsenin aksay mrandan(kasaba veya kyn bittii yerden) sesi iitilmeyecek derecede kasaba veyakyden uzak bulunan talk, kra ve prnallk gibi hali mahallerdir (Arazi Kanunu madde 6).e) ncele mek te, olduum uz vakf arazi (arazii mevkufe).MA RD N, EbPI : T oprak Huku ku Dersleri, stanbul, Cumh uriyet M atbaa

s, 1947, sh. 3 il 20; BERK, Ali Himmet: Vakflar, 2. bas, stanbul, Aydnlk Basmevi, 1946, sh. 13 il 17; BERK, akir : Toprak Hukuku,, 2. bas,Ank ara, Ege Matbaas, 1960, sh. 60 il 70; KPRL, Blent: Eski Huku kumuzda Vakf Nev'iyetleri, st. ni. Huk. Fak. Mec. 1951, C. XVII, S. 3-4,685 -71 6 ve bilhassa 690 -69 9; GRZUMAR, Fikri: Vakf GayrimenkulMallar ile rf Belde Tasarruflar, Ankara, Dou Matbaas, 1949, sh. 7 il13; ONAR, Sddk Sami: dare Hukukunun Umum Esaslar, C. I, 2. bas,stanbul, smail Aygn Matbaas 1960, sh. 540 dip not 27; ARSEBK, Esat :Meden Hukuk (Balang ve ahsn Hukuku), Ankara, Tan Matbaas, 1938, 29, sh. 296 vd.Arazi Kanunn amesi'nin birinci maddesi Osmanl Impara torluu'nd a mevcuttopraklar be ksma ayryorsa da, bu topraklar iki byk zmre halindetaksim ve tetkik etmekte mmkndr.Filhakika, vakf topraklarn vaktiyle (r ve harac topraklar) dan veya(temliki sahih ile temlik edilmi mir topraklar) dan ayrlp vakfedilmi olduklarna gre, sahih ve mutlak vakflar veya mir topraklarn rsum ve menafimin bir cihet-i hayra tahsisi eklinde tahsis ve irat kabilinden vakflarolarak ikiye ayrmak ve birinci ksm toprak vakflar mlk topraklar zmresine, ikinci nev'iden toprak vakflar ise mir arazi grubuna irca etmek mmkndr. nk, mir topraklar snfna ithal edebileceimiz bu ikinci nev'itoprak vakflarda topraklarn yksek mlkiyet hakk (rekabe) si, tpk mirtopraklarda olduu gibi, devlete ait bulunmaktadr. Ve bu gibi topraklara sahip bulunanlarn tasarruf hukuku, ufak tefek farklarla, mir arazi zerindeki tasarruf hukuku eklinde inkiaf etmi gzkmektedir. Halbuki birinci nev'ivakflarda, bilkis mlk topraklarda olduu gibi, rekabe ve tasarruf hakkbir arada ve topran sahibinin elinde itima etmi bulunmaktadr. Ve bunev'i mlk veya vakf topraklarn, mir topraklarda olduu gibi, hususi haklara sahip ayr bir mutasarrf yoktur. Bu topraklar vkfn tyin ettii art-

7/31/2019 Vakiflar

5/82

V A K I F L A R 203ktflar olmak zere ikiye ayr lm aktadr . Bu sebeple de konuy u ikiayr paragrafta ele alarak inceleyeceiz.

I. SAHH VAKIFLAR (ARAZ MEVKUFE SAHHA)Mlk olan araziden er ' i usuller dairesinde bir cihete vakfedilmi olan araziye sahih vakf lar denir ki, bun larn rakab esi (plakmlkiyet i) tasarru f hakk ve menfaat ler i vakfa ai t t i r . Bu vakf larda vkf lar n koyduklar ar t lara r iayet esast r .Arazi Ka nunu 'na gre m lk arazi drt nev 'i idi ve herbir ininzerinde sahih vakf lar vcuda get ir i lebi l i rdi :

lar dahilinde iletilmektedirler. Ayn ekilde ky halknn mterek tasarrufve intifama terk edilmi olup, hususi ahslarn mlk olmayan koru ve mer'anev'inden arazi-i metruke ile, dalar ve byk ormanlar gibi kimsenin tasarrufunda olmyan ve dolaysiyle devlete ait bulunmas lzm gelen l(mevat) araziyi de, hukuk bir takm inceliklerden sarfnazar edilecek olursa,mir araziye ilhak etmek ~ imkn vardr .Bu vaziyette, 1274 tarihli Arazi Kanunnamesi de, tpk eski arazi kanunnameleri gibi, Trkiye'de hukuk- tasarrufiyesi ile birlikte rekabesi de bir mlkgibi hususi ahslarn veya vakflar gibi hukuk ahsiyetlerin elinde bulunantopraklarla, rekabesi devlete ait bulunm ak itibariyle tam bir ekilde mlkolmyan topraklar tasnifinin ortaya koyduu ikilii kabul etmitir ki, butasnif de zarur olarak dier taraflarda da tedenberi mevcut hukuk ve kitapikiliini, mahkeme ve hkim birlii henz ayn kalmakla beraber, idame ettirmitir.Bu sebeble, kanunnamenin 2 ci maddesinde1) tetimme-i skna mahiyetinde olan topraklar2) temlik-i sahih ile temlik edilmi topraklar3) r topraklar4) harac topraklarhalinde drde taksim edilmi bulunan mlk topraklarla, 4 nc maddedemevzuubahis olan, aslnda mlk olup eriat kaidelerine uygun artlar dahilinde vakfedilmi sahih vakflara ait meseleler, burada tetkik ettiimiz 1274tarihli kanunnamede de, mevzuubahis edilmemitir.Filhakika, bu nev'i hukuk fkh kitaplarnda tedvin edilmitir ve oradan alnan esaslara gre tanzim edilecek (edilmi) Mecelle'de de mndemi bulunmaktadr. u halde Arazi Kanunnamesi ile Mecelle iki ayr hukuku temsileden iki ayr kitaptr. Ve araziye mtaallik dvalarn Arazi Kanunu'na tev-fiki icap ettii iin, Mecelle'ye tatbikleri caiz olamyaca gibi, Arazi Kanunu da emlk dvalarnda medar tatbik olamaz (BARKAN, mer Ltfi:Trk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi, Tanzimat J, (Yznc yldnm mnasebetiyle), stanbul, Maarif M atbaas, 1940, sh. 374 - 375. Arazi Kanum 'nun haz rlan ha kknd a sh.369 - 372'ye bkz.

7/31/2019 Vakiflar

6/82

204 AHMET ERA) Miktar ne olursa olsun kasaba ve kylerin iinde bulunanarsalar la , kenarlar nda bulunup tet immei skna (3) i t ibar olunannihayet yarm dnmlk ma.haller.B) Mir arazi iken mm e me nfaati do laysiyle raka bey i de devir etmek suretiyle fertlere veya hkm ahslara satlan yerler.C) r ara zi : Fet ihlerde, ft ihlere taksim ve temlik edi len arazi i le , ft ihlerden baka mslmanlara veri l ip de has lat ndan r

ad ile vergi alman arazidir. Bu arazi nev'idir :1) Fetihd en evvel ahalisi islm dinini kab ul ettii tak dird ekendiler ine terk ve brak lan arazi ,2) Fetih esna snda ftihlere tevzi ve tem lik olun an arazi,3) Fet ih esnasnda gayrimslim ft ihlere taksim ve temlikolunan arazi .D) Ha ra arazi : Aynen r araziye tatbik olunan kaidelere

tbi olup iki ksma ayr lmaktadr :i ) Bir mem leket zorla veya sulhen fetho lundu kta gayrimslim olan asl yerlilerin elinde braklan arazi,2) Bir mem leket fetholunu pta yerl i ler i giderek bunla ra kar l k baka yerlerden gayrimslim ahal i naklolunarak bunlara temlik olunan arazi (4).

(3) Tetimmei S kn a: Kasaba veya kyn kenarnda olup alm satmda satlan eyden ayrlmayan ve birlikte tasarruf olunan nihayet yarm dnmlk mahaldir.Dn m : No rmal ad mlarla eni ve boyu krkar adm olan kare eklindeki arazisathdr (BERK, Ali Himmet: age., sh. 14 ve dip not 2).(4) Hara : Cihad sonunda elde edilen lkelerde Ehl-i Kitap olup d a (yni Tevrat,ncil ve Zebur'a inananlar) slm kabul etmeyen toprak sahiplerinden alnan vergidir.Yukardaki tasniften baka, hara bir de harac ruus ve harac arazi olmak zereikiye ayrlmaktadr. Harac ruus'a cizye de denilmekte olup, islm lkesinde oturan ve bu lke dahilindeki mme hizmetlerinden faydalanan gayrimslmlerineli silh tutanlarndan alman ahs vergisidir. Harac arazi Devletin araziden nakit olarak ald vergi veya haslatndan ald hissedir. Arazi Kanunu'nda yalnzarazi harac tanzim edilmi olup bu da iki ksma ayrlm aktadr : a) Ha rac m u-kaseme : Arazinin verimine gre mahsuln onda b irinden yarya ka dar alnmakzere tyin olunan vergidir. Bu sebeble harac mukaseme haslata taallk edenbir vergidir ve arazi senede ne kadar mahsul verirse, hara da o kadar alnrd.b) Ha rac m uvazzaf (srekli hara) : Dn m gibi bir birim esas alnarak ziraateelverili arazinin tahamml nispetinde nakten ve maktuan alman vergidir. Buiki nev'i haratan biri dierine tahvil edilemezdi.Vakfedilmi hara arazinin harac sakt olmayp bunu vakf idaresi derdi.

7/31/2019 Vakiflar

7/82

V A K I F L A R 205Ayrca sahih olarak vakfedilebilecek araziye bir beincisini deilve etmek gerekir ki, o da : (5).E) Mevat araziden iken mlk olmak zere imar ve ihya olunanyerlerdir . II. SAHH OLMAYAN VAKIFLAR (RAT veya TAHSSAT)Bir kimse ancak mlkn vakfedebil i r (6) . Bu sebeple zerin

de ferdin mlkiyet hakk cereyan etmeyen mir arazinin vakfa mevzu olm am as lzm gelirse de tat bik att a bu nev'i arazi de vakfedil-mi tir. Bu nev'i arazinin vakf ya pad iah tarafnda n bizzat veyaonun izni ile bakalar tarafndan yaplr, fakat bu vakfla arazininkendisi vakfa mevzu olmu ve arzn mir mahiyeti deimi olmazd.Baka bir deyile vakfa mevzu olan, Devlete (hazineye) ait olan menfaat ler (aar ve rsumat gibi) veya arzn mutasarr f nn elde edecei mah sul ve semereler veyahut bunlarn her ikis idir . Yuk ardada bel ir t t iimiz gibi bir kimse ancak mlkn vakfedebileceindenmir arazi zerinde tesis edilen bu nev'i vakflarn sahih olmamaslzm gelir. Nitekim , bu sebep ten dolay bu nla ra gayrisahih vakflar veya tahsis ve irat kabilinden vakflar denilmitir (7).

Sahih olmayan vakf lar kabil i iptal olup olmamalar bakmndan sahih tahsisler ve gayrisahih tahsisler olmak zere ikiye ayrlmaktad r la r :

(5) MARDN, Ebl'l: age., sh. 14-1 5'd e 6 Rama zan 1342 tarihli ve 474 saylArtvin, Ardahan, Kars vilyetleri arazisinde hakk tasarrufa ait Kanu n'un 1 ve3 nc maddelerine baknz. Ayrca KPRL, Blent: agm., sh. 690.(6) Buradaki mlk tbiri aslnda gayrimenkulleri ve istisnaen rfn vakfn caiz grd menkulleri (para, kitap, cenaze levazamat gibi) kapsamaktadr (ONAR, Sd-dk Sami: age., sh. 540 ve 541).(7) rat: Rasat kelimesinden olup, bir eyin dikkat ve ehemmiyetle gzetilmesi demektedir. Mezkr vakflar da dolaysiyle mevkufnlehleri grp gzetir olduundan bu isimle adlandrlmlardr (BERK, Ali Himmet : age. sh. 18 vedip not 1).

Bu nev'i bir vakfa, srf mir araziden ayrtetmi olmak iin mir vakf arazi (ara-zii emiriyei mevkufe) ad da verilmektedir. Bununla beraber bu arazinin de ra-kabesi vakfa deil Devlete aittir. ANSAY, Sabri akir : Hukuk Tarihinde slmHukuku, 3. bas, Ankara, Ajans Trk Matbaas, 1958, sh. 104.

7/31/2019 Vakiflar

8/82

206 ATMET ERA) S a h i h T a h s i s :Mir arazi zerindeki hak ve menfaatlerin esasen Devlet hazinesi vastasiyle ifa edilecek bir hizmete veya Devletin yardm edeceibir mahalle tahsis edilmesidir. Mesel mir menfaatler veya haslatveyah ut bu nlar n her ikisi Devlete gr lme si lzm gelen sosyalyardm i ler ine faraza fakir lere, hastah anele re tahsis edi lmise busahih bir tahsistir ve dier sahih vakflar gibi lzum ifade eder vekabili iptal deildir. Ancak sahih tahsislerin de, gayrisahih tahsisler

gibi fesih ve iptalinin mmkn olmasna cevaz verilmelidir. Farze-delim ki, bir iftliin geliri bir hastahaneye tahsis edilmitir. Devletbu hastahanenin btn masraflar n temin edecek paray btesinekoyacak olursa, tahsis in devam iin hibir sebep ve lzum kalmaz(8 ) .B ) G a y r i s a h i h T a h s i s :Mir arazinin hazineye ait menfaatleri (r ve aar) veya has lat (mah sul ve semereler i) veyahut bun larn her ikis inin birka ahsa veya Devlet in yardmla mkellef bulunmad bir c ihete tahsisedi lmesine gayrisahih tahsis denir . Grld zere gayrisahih birvakf eki lde vcut bulabi lmektedir :1) Mir arazinin rakabesi (plak mlkiyet i) ve tasarruf hakkDevlete ai t olmak zere aar ve rsumat gibi hazineye ai t menfaatlerin bir cihete vakfedilmesi.2) Mir arazinin rakab esi ve me nfaatle ri hazineye ait olduuhalde tasarruf hakknn (arzn mutasarr f nn elde edecei mahslve semerelerin) bir cihete vakfedilmesi.3) Mir arazinin yalnz rakabesi hazineye ait olmak zere menfaatlerin ve tasarruf haklarnn bir cihete vakfedilmesi.Bun lardan bir incisinde tasarruf Devlete ai t olduu ndan Arazi

Kanunu hkmleri car idi . Dier iki kesimde tasarruf haklar vakfa ai t olduundan Arazi Kanunu hkmleri uygulanmazd . Bir incinev'i vakf mir arazi tapu senedi ile fertler tarafndan tasarruf edildii halde, ikinci ve nc nev'i vakf mir arazi padiah beratleri,ferm anla r veya defterh ane ka ytl an ile vakf veya lehine art edil-(8) ONAR, Sddk Sanl: age. , sh. 5 4 0 - 5 4 1 ; BERK, Ali Himmet: age., sh . 135.

' ' ' I 'I H WH i .11*3.1* i i pH 'I i4 l . t i (Pti l l | . i Wm l | tN MMflpi|tJIWIMm iSttt:|Hn & M '>"

7/31/2019 Vakiflar

9/82

V A K I F L A R 207mi kimseler tarafndan ve lrlerse yerlerine geecek olan kimseler taraf ndan tasarruf edi l i rdi (9) .

Mir bir arazi padiah taraf ndan bir kimseye temlik edi ldiktensonra, malik o topra vakfetse er ' i vergileri yine Devlet alrd. Buvergileri de padiah bir hayra tahsis etse bylece ayn arazi zerindesahih vakfla gayrisahih vakf birlemi olurdu (10).Sahih olmayan vakf lar tadi l ve hat t tama me n fesih ve iptal

olunabilirler. Mesel mir arazinin menfaatleri hazineden temini lzm gelmeyen bir maksada tahsis edilmi ise bu tahsisin tadili veyatamam en ip ta l i m mk ndr . nk haz ineye a i t emvalde tasarrufhususi hkm ve eki l lere tbidir (11) . K N C B L M

VAKFEDLEN GAYRMENKULDEN STFADE EDENLERBAKIMINDAN VAKIFLARVakfedilen gayrimenkulden is t i fade edenler bakmndan vakflar, zrr vakflar ve bir hay ra tahsis edilmi olan vakflar olm akzere iki ksma ayr lmaktadr lar . I. ZRR VAKIFLARBu vakflar evlt ve ahfada tahsis edilmi olan ve niha gayesiyine de fakirlere yardm olan vakflardr. Bylece bir kimsenin birmaln evlt ve ahfadna vakfetmesi sahih bir vakfa vcut verir.Zrr vakflarn vakfname sinde, vkf yalnz evldma demi ise kend isinden s onra ki birinci gbein lmesi ile vakf fakirlere tahsis edilir. Vkf evldma ve evld evldma vakfettim demise, o zam an soyu inkra z edene kada r bu vakftan faydalanlr,sonra fakirlere tahsis olunur (12). Byle vakflarda vkfn soyun-

(9) ANSAY, Sabri akir: age., sh. 104; KPRL, Blent: agm., sh. 696.(10) OK, Cokun: Trk Hukuk Tarihi, 2. bas, Ankara, Ajans-Trk Matbaas,1957, sh. 102.(11) BERK, Ali Himmet: age., 19 ve 135.(12) OK, Cokum : age., sh. 100 - 101; Ebnay ebna tbirine kz ve erkek ocuklar ile, kz ve erkek torunlar ve bunlarn kz ve erkek ocuk ve torunlar girer. Yargtay HUH. 17.6.1952 tarih, 5-71-2 Esas ve 92 sayl karar. SAYMEN,Ferit Hakk - ELBR, Hafit Kemal : Trk tihatlar Klliyat, stanbul, smail Ay-gn Matbaas, 1954, C. 9., sh. 9., Kara r N o : 12.

7/31/2019 Vakiflar

10/82

208 AHMET ERdan gelen btn kii ler vakf tan faydalanr lar . Yani ikinci gbektenbirisi varken dahi nc gbekten olanlar da istifade ederler. Vkf bir nesil inkraz etmeden daha sonraki neslin faydalanamyaca-m sylemise bu kayda i t ibar olunur (13) .

Vkf, evldn isimlerini zikrederek merutnlehleri (14) tyinederse tahsisen zikredilenlerden baka evlt gelirden (gaileden) hisse alamaz. Mesel, A, B ve D adlar nda evld bul una n b ir kimse gelirin bunlardan A ya verilmesini art etse gelire yalnz A mstahak olur. Bu takdi rde B ve D art ha rici kalaca ndan A vefat ettikte dierlerine birey verilmeyip vakfn geliri fakirlere sarf ol un ur(15) .

Vakftan istifade edecek olan kimsede bir vasf veya dier birar t aranmakta ise bu takyit muteberdir . Mesel, vkf, evldmdanKonya'da oturanlara vakfet t im derse, Kayseri 'de oturanlar bundanfaydalanamazlar; yine bunun gibi evlt ve ahfadmdan fakirlere vakfettim derse zenginler bundan faydalanamazlar. Kocas zengin olankadnlar zengin saylrlar, kars zengin olan erkekler ise zengin saylmazlar. Vkf bir gbekte vakftan faydalanan biri lnce, kendinden sonra gelen gbek teki ocu klarna hisse verilmek zere devakfedebilir. Vkf ayrca irade izhar etmem ise, kz ve erkek ocuklar zrr vakflarn gelirlerinden eit olarak faydalanrlar (16).Hsmlara vakfedilen vakflardan, evlt ve ebeveyn dahil olmak

zere akrabann en yaknlar faydalanrlar. Binaenaleyh, hsma, yani neseben vkfa en yakn olana ve bilhare fakirlere art edilerekvcuda getirilen vakfta, vkfa nesep ciheti ile en yakn kim ie vakfn menfaati ona ait olur. Mesel evlt ana babadan daha yakndr.u halde vakfn gelirini (gailesini) hmna ve bilhare fakirlere vak-(13) O K, Co ku n: age., sh. 101.(14) Merutnleh: (mevkufnaleyh tabiriyle e anlamldr). Vkf tarafndan kendisine vakfm menfaatleri art olunan cihettir (TRK HUKUK LGAT : Trk Hukuk Kurumu Tarafndan Hazrlanmtr, Ankara, Maarif Matbaas, 1944, sh. 233).(15) BERK, Ali Himmet: age., sh. 97; OK, Cokun: age., sh. 101.(16) OK, Cokun: age., sh, 101; Ba tmlard aki tertibe riayet art ile, vakfm gaileve tevliyetinin evvel erkek ve tkenince kz evltlara mtereken ve mtesaviyentevcihi art edilmise bu arta riayet icabeder. Yargtay 6. HD. 31.1.1953 tarih1638 esas ve 710 sayl karan. SAYMEN - ELBR : ag., Klliyat, 1953, C. 7/1.sh. 5. Karar N o : 6.

7/31/2019 Vakiflar

11/82

V A K I F L A R 209feden kimse nin olu veya kz ve ana babas bul un sa vakfn gelirioul veya kzma veri l ip, ana ve babasna veri lmez (17) .

Akrab aya vakfedilen vakflard an ocu klar ve ana - ba ba faydalanamaz lar . Dier akra bala rdan ayn derecede vkfa yakn olanlarei t olarak faydalanr lar . Burada mirastaki (feraizdeki) usul lere bak lmaz (18) .Zrr vakf lar hl mem leketimizde mevcuttur . Ancak MedenKanunumuz'un 322 nci maddesinin ikinci f kras byle vakf lar n( tes i s le r in) kuru lmas n menetmi bu lunmaktad r (19) . II. BR HAYRA TAH SS EDL M OLAN VAKIFLARBir hayra tahsis edilmi olan vakflar ayn ile intifa olunan veayn ile intifa olunmayan vakflar olmak zere iki ksma ayrlmaktadr lar :A) A y n l e n t i f a O l u n a n V a k f l a r ( M e s s e -s a 11 H a y r i y y e ) :Dorudan doruya hayra tah sis edi lmi olan vakf lardr ki , mektepler , mabetler , kprler , ktphaneler , fakirhaneler , aevler i , misafirhaneler, hastahaneler, emeler, sebiller, mezarlklar gibi; bunlara messesat hayriyye ad veri lmektedir .

(17) BERK, Ali Himmet: age., sh. 102 -1 0 3 .Gaile : rat, gelir demektir. Vakfn gailesi, vakf mallarn tabi ve meden semereleridir. Vakfedilen parann faizi, binalarn kiras, iftliklerin mahsulleri, aalarn meyveleri gibi (ARSEBK, Esat: age., 30. sh . 306 ve dip not 17). ESATARSEBK'n ad geen eserinde vakfla ilgili bahisler 1937 yl Adliye Ceridesi'nin12 nci saysnda Mameleke stinat Eden ahsiyet : Vakf ad ile yaynlanmtr , sh. 1130-1170.(18) OK, Cokun: age., sh. 101.(19) OK, Cokun: age., sh. 101.Meden Kanunumuz'un 322 nci maddesinin matlab Aile vakf dr. Bu, incelemekte olduumuz zrr vakflar mnasna deil, yine Meden Kanun'da hkmebalanm Tesis anlamna olup maddede aynen Aile efradnn talim ve terbiyesine, tehiz ve muavenetine ve bunlara mmasil gayelere muktazi masarifintediyesi iin; ehas ve miras hukukuna dair olan hkmlere tevfikan aile vakflartesis olunabilir.Bir maln veya bir hakkn devir ve fera edilememek zere bir aileye tahsisineve aile efrad arasnda tarz intikaline dair her trl tasarruf memnudur. Bu tarzda tasarruf tesisat ihdasi fikri ile dahi mezcolunamaz denilmektedir. Bu maddenin ikinci fkras meselemizle yakndan alkal olup, Meden Kanunumuz'un 468ve 469 uncu maddelerinde yalnz bir dereceli olarak kabul edilmi bulunan Fev-

7/31/2019 Vakiflar

12/82

2 1 O AHMET ERi s t i f ade eden le r bak mndan bu nev ' i vak f l a r da ik i k s ma ay r lmaktadr :1) Gerek zengin, gerek fakir olsun her kes in istifade ve intifaedebildii vakflar, messesat hayriyyeler. Vakf ktphane, eme,mabet , kpr gibi mahaller (20) .Bu nev'i vakflarn gayesi, vakfolunan maln ayn istimal ve int i fa olunmak suret iyle tahakkuk eder (21) .2) Sadece fakirlerin istifade ve intifa edeb ildikleri vakflar.Bu kabil vakflarda asl olan bunlardan fakirlerin istifade etmeleridir. Mesel, ima retler, yemei, ilc vakf tarafnda n temin e dilenhastahane ve tahsil levazm vakf tarafndan tedarik olunan medreseler ve m ekte pler gibi. Bu vakflarn vakfnam elerinde fakirlerinistifade edecei art bu lun m asa bile bu nla rn fakirlere ait olduu

kalde ikame messeses ine ist isna bir hkm tekil e tmekte ve f i d e i c o m m i sd e f a m i 11 e (bir maln devir ve fera edilmemek zere bir aileye tahsisineve aile arasnda intikal tarzna ait. tasarruflar) menetmi bulunmaktadr. (8 Mays1947 Journal de Tribunal, 1948, 66). nk aile vakf tesis edilince vakfa tahsisedilen mallar aile efradna deil, vakfn hkm ahsiyetine ait olur. Aile efradvakfa tahsis edilen ma llardan ancak vakf senedinde (vakfiyye - vakfname) gsterilmi snrla r dairesinde intifa ve istifade ederler, binaen aleyh vakfa tahsisedilen mallar, vakfn menfaati icap ettirdii takdirde satlarak yerine baka mallar alnabilir. Halbuki bir maln fera edilememek zere bir aileye tahsisine veaile efrad arasnda intikaline msaade edilmi olsa idi bu mal tahsis edildii ailenin veya aile efradnn hangisine intikal etmi ise onun mlk olacak ve fakatmalikin bu mal devir ve feraa salhiyeti olmayarak tasarrufu bu suretle mahdutve takyit edilmi olarak kalacakt (GNENSAY, A. Sanim : Meden Hukuk, C.II . Ksm II. stanbul, Arkada Basmevi, 1940, sh. 141 ve BELGESAY, MustafaReit: Trk Kanunu Medenisi erhi (II Aile Hukuku), 3. bas, stanbul, akaMatbaas, 1952, sh. 313; OUZOLU, Hseyin Cahit: Meden Hukuk (ahsnHukuku - Aile Hukuku) 5. bas, Ankara, Yeni Desen Matbaas, 1963, sh. 320 - 321.

(20) slm hukukular, insanlar servetleri bakmndan gruba ayrmlardr.a) Zengin : htiyacndan fazla olarak en az ikiyz dirhem gm veya bu kymette mala sahip olan kimsedir. Bu kimselere dinen zekt verilemez.b) Fakir : Kendisinin zekt almas caiz olan kim sedir.c) Miskin : Hi bir eyi bulunmayan kimsedir.ARSEBK, Esat: M eden Huku k (Balang ve ahsn Huk uku), Ank . Hu k.Fak. Neriyat, Seri II, say 16, Ankara, Tan Matbaas, 1938, 30 Eski Hukukumuzda Vakf ve Nev'ileri. sh. 308 dip not : 32; BERK, Ali Himmet: age., sh.107.(21) SAYMEN, Ferit Hakk: Meden Hukukumuzda Hkm ahslar (Cemiyet-Vakf - Tesis). stanbul, niversite Kitabevi, Ankara Cad. 96, 1944, sh. 212; AR SEBK, Esat: age., sh. 312; OK, Cokun: age., sh . 100.

7/31/2019 Vakiflar

13/82

V A K I F L A R 211anlalr olduundan vakf yine de sahih saylmaktadr. Yalnz vkfbu vakflard an zenginlerin de istifadelerini temin iin vakfnameyebir ar t ve kayt koymu ise bu hususa r iayet olunur. Ancak, ikt isadbakmdan hal i vakti yerinde olanlar n mnhasran is t i fadeler ine tahsis klnan bu nev' i vakf lar muteber (sahih) say lmamlardr (22).Grlyor ki, bu nev'i vakflar Devletin bir ksm mme hizmetler i meyanmda yer alp bu hizmetler in devaml ve is t ikrar l bir ekilde grlm elerini salayarak sosyal ha yat ta nem li roller ifa etmilerdir (23).

B ) A y n l e n t i f a O l u n m a y a n V a k f l a r( M s t e g a l l a t ve M u s a k a f a t V a k f i y y e ) :Bu vakflar m essesa t hayriyye'ye gelir (gaile) getiren vakflardr. Dier bir ifade ile, bu vakflardan ayn ile istifade ve intifakabil olmayp, vakfedilen bu mallar kiraya veri lmek suret iyle , kirabedeller i toplanr ve vkf tarafndan tyin olunan cihete sarfoluna-

rak vakfn gayesi tahakkuk ettirilirdi. Mesel, iinde fakirlerin bedava ykanmalar iin vakfedilmi olan bir hamam messesa t hay-riyye'dendir. Buna mukabil, geliriyle bir camiin masraflar kar lanan bir h a m a m ise mstegal lat vakfiyye 'dendir (24).(22) KPRL, Blent: agm., sh. 707 - 708; ARSEBK, Esat: age., sh. 312 vedip not 63.(23) KPRL, Blent: agm., sh. 707.(24) OK, Cokun: age., sh. 100; SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 212.Bugn dahi zengin ve fakirlerin mtereken istifade ettikleri stanbul'daki GurabaHastahanesi (Guraby- Mslimin Hasta-hnesi) messesat hayriyye'den olupvakfnamesi mucibince idare olunmaktadr. (BERK, Ali Himmet: slmda Vakf(Sahih ve Gayr-i Sahih Nev'ileri I), lahiyat Fakltesi Dergisi, 1957, S. 1-4, Ankara, Dou Limited irketi Matbaas, 1959, sh. 1 9 - 2 6 , ve bilhassa sh. 26).Avarz vakflar da ayn ile intifa olunmayan ve fakirlerin istifade edebildii vakflardr. Avarz, arzalar demektir. Arza, hastalk, yangn ve fakr zaruret gibivukuu istenilmeyen hallerdir. Geliri (gailesi) bir mahalle veya ky halknn ihti

yalarna sarfolunmak zere tesis olunan vakflara avarz vakflar denilmektedir. Bir mahalle veya kydeki fakirlerden vefat edenlerin defin masraflarnaveya hastal sebebiyle hayatn kazanamayanlarn iae ve infakna ve ky vemahallenin emeleri ve yollar tamire muhta oldukta bunlarn tamirine sarfolunmak zere vakfedilmi paralar veya vakf mahaller bu cmledendir. Grlyo r ki, bu vakflar, belediyeler tarafndan yaplmas lzm gelen insan ve beledhizmetleri kapsamaktadr. Nitekim 1580 sayl Belediye Kanunu ile avarz vakflar Belediyelere devredilmitir (ARSEBK, Esat: age. . 30 sh. 312 ve dip not64; BERK, Ali Himmet: age., sh. 111 ve dip not 1., Avarz vakf belediye ge-

7/31/2019 Vakiflar

14/82

212 AHMET ERrat iin tahsis edilmi olan gayrimenkullerin (25), vakfedildik-leri andaki halleri kaideten deitirilemez. Binaenaleyh, vakfedilenbir binada ki ara duvar kaldrm ak veya bir maazay oda hal inekalbetmek gibi eyler yaplamaz. Vakfedilen bir gayrimenkulde kirac tarafn dan bu suretle bir deiiklik yaplrsa, eer bu d eiiklikvakf iin faydal ise braklr, deil ise, deiiklii yapan kimsedeneski hale getirmesi veya bu hale getirmek iin gerekli tazminat talepolunur. Fakat , bir gayrimenkulun bulunduu hal i deit i rmekte bir

zaruret g rlr ve vakf i in menfaat taha kku k ede rse, ,bu takd irde,hkimin (kadi 'nin) reyi ve mtevellinin izniyle deitirmek mmkndr (26) .Messesat hayriyye'ye gelir temini iin vakfedilmi olan ms-tegal lt ve msa kkafat mevkufeler in (vakf lar n-v akfiyele r in) kiraya verilmesi veya rehnedilmesi (istigll ' i) ile elde olunan meblngerek messesa t hayriyye 'ye gerekse m stegal lt ve m sakka fat mevkufelerin tamir ve ihyasna sarf sureti ile idareleri uzun mddet

lirleri cmlesinden bulunduundan... Belediye Kanunu 110/6. Yargtay 3. HD.28.2.1957 tarih 1813 esas ve 1514 sayl karar, SAYMEN - ELBR : ag. Klliyat, 1958, C. 13; sh. 14. karar no: 17).(25) rat iin vakfedilmi olan gayrimenkuller, maaza, han, hamam, dkkn ve evgibi daml olduklar takdirde bunlara msakkafat vakfiyye-daml (sakafl) vakflar denilmektedir. Ekin ekmek, aa dikmek suretiyle tasarruf olunup gelirlerinden ait olduklar messesat hayriyyelerce istifade olunan yerlerdir. Bu tbirler 9Cemaziylahir H. 1287 tarihli Msakkafat ve Mstegallt- Evkafn MuameltHakkndaki Nizamname'nin ikinci maddesinde de aynen tarif edilmilerdir. (Dstur, I. tertip, C. 2. sh. 170) KPRL, Blent: agm. sh. 708 ve dip not 5;ARSEBK, Esat: age., . 30 sh. 312, dip not: 66; BLMEN, -mer Nasu h i: Hukuku slmiyye ve Istlahat Fkhiyye Kamusu, C. 4, stanbul, Matbaaclk T.A.O,.1951, sh. 157, No : 19 - 20.(26) Mesel vakfedilmi bir ha ma m, b ykl ve m terilerinin azl sebebiyleteshin masraflarn karlayamaz bir hale gelir ve olduu gibi brakld takdirde vakfa bir zara r gelecei tahak kuk ederse, binad an bir mikta r yer ifrazedilerek kk bir hamam yaplmas ve dier ksmda da dkkn ve saire ina edilmesi, ancak hkimin reyi ve mtevellinin izni ile mmkn olur. nkvakfta tasarruf yalnz mtev elliye aittir. Mtevelli, vakf ilerini vakfnamede yazl artlar dairesinde ve kanun hkmlerine uygun surette grmekve idare etmek zere vkf veya hkim tarafndan tyin edilmi olan kimsedir.Bu sebeble vakf mallarda tasarruf edebilmek kudreti yalnz mtevelliye aittir.Vaka, hkim mme velayetini haizdir. Fakat mtevellinin husus velayeti, mme velayetinden daha kuvvetlidir ve nce gelmektedir. ARSEBK, Esat: age. ,. 30. sh. 306 dip no t: 21. , . 30, sh. 313 dip not: 68 -6 9.Bu konuda daha geni malm at ileride vakflarn idaresi blm nde verilecektir. Bkz. sh. 232 vd.

1 l . H H . I ;. : , . , , ,, . ( . . m | h| f > | > < * . > > l ' . ( I M M M M M - I I H>

7/31/2019 Vakiflar

15/82

V A K I F L A R 2 1 3devam ettirilemedi. Yangn ve zelzele gibi hdiselerle bu nev'i birok vakf lar ksmen veya tamamen harap olduktan veya tr l sui istimallerle gelirleri hakiki gayelerinden baka gayelere sarfolunma-ya ba ladk tan sonra, bu alelade kira ile ne vakfn gayesini teminve ne de hara p .vakflar te kra r ihya ve ina kab il olamy ordu . Esasen bu ma llar tedavlden kalkm ve Allah' n mlk ne girmi bulunduklarndan (27) ksmen de olsa satmak ve gel ir temin etmekvakfn ma hiyeti ile telif edilem iyordu. Mem leketi ha rap vakflardan kurtarmak ve birok mme hizmeti gren messesat hayriyye-yi ihya ve ina dncesiyle Tr k Hu kuk ul ar muh telif arelereba vur mu lar ve bu arelerin nev'ine gre vakflar eitli isimleralmlardr :

1) carei vahideli vakflar (tek kira akdi ile gelir getirenvakflar) :Bunlar; ay, sene gibi geici bir mddetle ve ancak bedeli muka

bilinde m tevellileri tarafn dan kiray a verilen ve bu suretle idareolunan msakkafat ve mstegal leler olup, alman kira bedel inin vakfnamedeki muayyen cihetlere sarfedilmesi lzm gelir.Bu tip vakflar, no rm al olan, klsik ekli tekil eden vakflarolup haklarnda di kira hkmleri uygulanr . Yani bu gibi vakfyerlerin kira mddetleri sona erdiinde ayn kiracya veya bakalarna kiraya verilir. denm esi gereken cret (k i gaileyi tekil ede r)ancak kira bedel inden ibaret t i r (28) .carei vahidel i vakf lar n kira m ddetler i hus usu nda vkf lar nn artlarn a riayet olun ur. Byle bir art mevc ut deil ise, arazi,iftlik gibi vakf yerler (mstegalleler) er seneden, ev ve dkkngibi vakf yerler (msakkafat) birer seneden fazla mddetle kiraya

(27) nce de belirtildii zere, vakf; menfaati insanlara ait olmak zere bir mal,Allah'n mlk hkmnde olmak ve bakasna satlmas, balanmas, rehne-dilmesi kabul edilmemek zere hapis ve tevkif etmek ve vakfeden kimsenin arzu ettii cihete sarf etmektir (BLMEN, mer Nasuhi: age. sh. 171,No:111; BERK, Ali Himmet: age. sh. 40; OK Cokun: age. sh. 97).Vakfedilen maln mlkiyetinin Allah'a veya vkfa ait olmas lzm geldii hususunda muhtelif mezheplere mensup islm hukukular arasnda gr ayrlmevcut ise de, Trk Hukukular tarafndan yukardaki tarif 'benimsenmi bulunmaktadr .

(28) SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 212; KPRL, Blent: agm., sh. 708.

7/31/2019 Vakiflar

16/82

214 AHMET ERv e r i l e m e z . M e e r k i , d a h a f a z l a m d d e t l e k i r a y a v e r i l m e l e r i n d e v a k f l e h i n e b i r m e n f a a t b u l u n s u n ( 2 9 ) .

B i r ve s ene l ik m dd e t a y r m 10 Reb iyy levve l 1291 t a r ih l i c a r A k a r N i z a m n a m e s i ' n i n 7 n c i m a d d e s i n i n b i r i n c i f k r a s i l e o rt a d a n k a l d r l a r a k , b u t a r i h t e n i t i b a r e n , b t n i c a r e i v a h i d e l i vakfl a r n k i r a m d d e t i z a m i s e n e y e k a r l m t .B u ta k y i t , s o n r a d a n V a k f l a r U m u m M d r l ' n n 1 34 1 y l b t es in e i l i k in 7 .4 .1341 t a r ih l i K an un 'un 5 inc i m ad de s i i l e

t a d i l e u r a m v e U m u m M d r l n m s a a d e s i i s t i h s a l o l u n m a k a rt y l e d a h a u z u n m d d e t l i k i ra n n m e v c u d iy e t i i s t i s n a e n k ab u l o l u n m u t u r .B u g n k m e v z u a t b u k a b i l k i r a a k i d l e r i n i u m u m h k m l e r et b i t u t m a k t a d r . B u r a d a B o r l a r K a n u n u ' n u n d i k i r a d a 2 4 8 - 2 6 9,h a s l a t k i r a s n d a d a 27 0 - 2 9 8 i n c i m a d d e l e r i t a t b i k o l u n m a k t a d r .Bu hus us ta ay r ca , vak f ye r l e r in nas l k i r aya ve r i l ece i ve mahs l l e r in in ne s u re t l e s a t l aca hakk nda 19 .4 .1934 t a r ih l i b i r N izamnam e m e v c u t t u r ( 3 0 ) . ca r e i vah ide l i b i r vak f , m teve l l i s i , vk f n n a r t na ayk r o l a r a k i c a r e t e y n v e y a m u k a t a a ( 3 1 ) s u r e t i y l e k i r a y a v e r e m e z d i , v e r i r s e he r ik i vak f nev ' i i l e i lg i l i muamele le r mu tebe r o lmaz la rd . A ncakby le b i r vak f yana r veya y k l r da yen iden yap lmas na vak f n ge l i ri m s a i t o l m a d g i b i , k i r a s n a m a h s u b e n y a p t r m a k z e r e i c a r e iv a h i d e i ie k i r a l a y a c a k b i r k i m s e d e b u l u n m a z i s e , b u t a k d i r d e m t e ve l l i , hk imin r ey i ve pad i ah n i zn i i l e bunu i ca r e teyn veya muka taas u r e t i y l e k i r a y a v e r e b i l i r d i ( 3 2 ) .

2) carei vahidei kadimel i vakf lar (uzun mddet le kiraya ver i len vakf lar) : c a r e i v a h i d e i k a d i m e l i v a k f l a r , b i r m d d e t t y i n e d i l m e k s i z i nb i r ahs a k i r aya ve r i l en ve f e r a i l e in t i f amn in t ika l i t ecv iz ed i lmi

(29) Bu halde de yine hkimin izni ile birlikte mtevellinin de msaadesi gerekmektedir. Bu suretle vakfn uzun mddetle (yirmi sene gibi) kiraya verilmesine icareitavile (uzun icar) denilmektedir. Hanefilere gre vakfn uzun mddetle kirayaverilmesi caiz deildir. Fakat Hanbeli mezhebi bu tarz kiray caiz grmekledir. (ANSAY, Sabri akir: age., sh. 273 ve dip not : 543; BERK, Ali Himmet:age., sh. 137- 138 n o : 137).(30) KPRL, Blent: agm., sh. 709-710 ve ayrca sh. 709 dip not: 8.(31) Mukataah ve icareteynli vakflar hakknda, aada (3) ve (4) numaral bendlere baknz.(32) BLMEN, mer Nasuni: age., C. 4, sh. 271, N o : 457 - 458.

7/31/2019 Vakiflar

17/82

V A K I F L A R 2 1 5olan vakflardr. Bunlar da icarei vahideli vakflar gibi tek bir kiraget ir i r ler ve haklar nda kira hkmleri ta tbik olunur. Bu t ip vakflar ne er 'an ve ne de rfen tecviz edi lmi olmamakla beraber mtevellilerin idaresizlii ve suiistim alleri neticesi gay rime ru s ure tteteesss etmilerdir. yle ki, kira mddetinin sonunda vakf mal yine eski kiracsna muayyen bedeli ile tekrar kiraya verilir ve bu kiracnn lm hal inde vakf mal miras lar nn yedinde brak lmaksuret iyle kira akdi uzun seneler devam etmi olurdu (33) .

30 Mart H. 1329 tarihli Emvali Gayrimenkulenin Tasarrufu Hakkndaki Muvakkat Kanun'a gel inceye kadar gerek f kh ki taplar ndave gerekse eski kanun ve nizamnamelerde icarei vahidei kadime diye bir mefhum mevcut olmad ve icarei vahidei kadimeli namiylebir ks m da bulunmad halde mezkr kanunun 8 inci maddesi i leicarei vahidei kadimeli msakkafat ve mstegal lt mevkutenin ica-reteynli vakflar gibi kiracnn m irasla rna intikali kab ul edilmitir (34).careteyn ve mukataa suret iyle kiralamann dourduu hukukve sosyal mahzurlardan dolay bu tarz tasarruflara kar husule gelen cereyanlar, Devlete bu meselenin hallini zarur klm olduundan; 24 Mays 1926 tarih ve 850 sayl Evkaf Umum Mdrl'nn1926 ylma ait Bte Kanunu'nun 7 nci maddesinde carei vahidelivakf akar ve arazinin tesisat hakknda yeni ahkm vaz 'ma kadaricareteyn veya m uka taay a tahvili mem nudur.. . denilm ek suretiylebu tarz kira aki t ler inin sar ih olarak men' i c ihet ine gidi lmit i r (35) .

0 3 ) SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 213; BLMEN, mer Nashi : age., C. 4,sh. 271 No: 459.carei vahideli vakflarla, icarei vahidei kadimeli vakflar arasnda en mhimfark (mukataal ve icareteynli vakflar da dahil olmak zere) birincisinde ferave intikal yoluyla tedavl kabiliyetinin olmamas tekil etmektedir. (1287 tarihli.Msakkafat ve Mstegallt Evkaf Hakkndaki Nizamname, madde 4) KPRL, Blent- agm., sh. 708.(34) BERK, Ali Himmet: age. sh. 33 - 34; DALAM ANLI, Ltf : Gayrimenkul Dvalar, Vakflar, Miras, stanbul, Kutulmu Basmevi, 1952, sh. 182.(35) Bu maddede grlen, yeni ahkm kayd Meden Kanunu istihdaf eylemekteolup 4 Ekim 1926 tarihinde mer'iyete giren 17 ubat 1926 tarihli Meden Kanunbu hususta bir hkm ihtiva etmiyorsa da, Meden Kanunun Sureti Mer'iyeti veekli Tatbiki Hakknda 29 Mays 1926 tarih ve 864 sayl Kanun'un 8 inci maddesinde Kanunu Medeninin mer'iyete vaz'ndan mukaddem vcuda getirilenevkaf hakknda ayrca bir tatbikat kanunu nerolunur. Kanunu Medeninin mer'iyete vaz'ndan sonra vcuda getirilecek tesisler Kanunu Meden ahkmna tbidireklinde sevkolunan bir hkmle, icareteyn ve mukataa suretiyle yaplm olan

7/31/2019 Vakiflar

18/82

21 6 AHMET ER3) Mukataal vakflar:Bu nev'i vakflarn da dou sebebi gayrimenkullerin tedavlihtiyacdr. Filha kika, icarei vhideli bir vakfn geliri , harap olanvakf tamir ve ihyaya ve vakfn gayelerini tahakkuka kfi gelmez veicareteyn iin de ta l ip bulunmazsa, vakfn mtevel l is i (36), arsannmlkiyet ini vakf i in muhafaza etmekle beraber , bu arsa zerindebina yapmak, aa dikmek ve zm ktkleri yet i t i rerek ba halineevirmek ve bunlar zerinde kiracnn mlkiyet hakkn tan

mak suret iyle vakf arsay kiraya verebil i rdi . Buna mukabil de kirac mtevel liye, peinen arsa bedel ine yakn m iktard a, muacceleadiyle bir bedel ve ayrca meccele adiyle de senelik bir kira bedeli verir ki, bir incisine mukataa, ikincisine de icare i zemin- toprak kiras denilirdi (37).M ukataa l vakflar, biraz son ra tetkik edeceimiz icareteyn livakflar gibi Fkhn zaruretler memnu olan eyleri mubah klarve hacet umu m olsun husus olsun zaruret menzilesine tenzil olunu r (38) kaideler ine is t inat olunm ak suret iyle ihdas olunm u vemeru gster i lmee al lm ayrca meccelenin tahsi l inde vakfiin hukuk bakmdan bal ca iki fayda mlhaza edi lmit i r :

kira akidlerinin tasfiyesi ileride nerolunacak bir kanuna braklmtr.Bte Kanunlarnn hkmleri, yalnz ait olduklar yllar iin mer'i olduklarndan, bu memnuiyet hkm 1927 - 1936 Bte Kanunlar'nda tekrar edilmi ve13 Haziran 1935 tarihinde nerolunan 2762 sayl Vakflar Kanunu'nun 26 ncmaddesinde mevcut Bu kanunun nerinden sonra vakf mallar mukataaya veicareteyne balanamaz hkmyle kafi eklini almtr. MARDN, Ebl'l:age. sh. 70.Bu konularla ilgili dah a geni bilgi almamzn ikinci ksmnd a verilmitir.

(36) Vakfm mtevellisi kendiliinden icarei vhideli bir vakf, mukataa ekline tahvil edemezdi. Burada hkimin ve ayrca padiahn iznine ihtiya vard (MARDN,Ebl'l: age., sh. 66; KPRL, Blent: agm., sh. 711). Buna mukabil, ALHAYDAR Efendi, mukataa eklindeki kira akdinin hkimin izni ile tekevvn edip,padiahn iznine lzum yoktur dedikten sonra, kendileri fetva emini bulunduklar srada bu gr tarzn meru klan bir cevap verdiklerini ilve etmektedir.(KPRL, Blent: agm., sh. 711 dip not: 1).(37) SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 2 1 4 - 2 1 5 ; DALAMANLI, Ltf: age., sh. 182;ARSEBK, Esat: age., sh. 317 ve dip not: 102-103-104.

(38) MECELLE (MECELLE- AHKM-I ADLYE) : Metni Kontrol eden ve Lgate-yi Hazrlayan : AL HMMET BERK, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, Ankara, Gzel stanbul Matbaas, 1959, sh. 10 maded 21 ve sh. 11 madde 32;KPRL, Blent: agm., sh. 711.

( ii I .. dHi M\\ H * . H * *em> I w H |t NMMM-.t HWWMN M W H M ** >* fl-l>n. 'W- H m Utan auHmmmnu <

7/31/2019 Vakiflar

19/82

V A K I F L A R 2 1 7a He r sene vakf idaresi tarafnd an m cade le tahs il olunmakla, kirac taraf ndan zamanamna is t inat eden mlkiyet hakkiddialar nn nne gei lmekte idi .b Yine, her sene meccele ad altnda bir cre t alnm aklavakflarda uzun mddetli kira akdini (icarei tavile'yi) tecviz etmeyen Hanefi mezhebi Hukukularnn gr farzlar da mahfuz tutulmu olmakta idi (39) .Vakf gayrimenkulun mukataa ile kiraya verilebilmesi iin or

tada bir zaruret hal inin mevcudiyet i lzmd. Zaruret hal inin tahakkuku iin de u ar t lar aranmakta idi :aa Vakfn tama me n hara p olarak ondan is t ifadenin ar t kimknsz bir hal almas .bb Ha rap vakf imar edebilmek iin, vkfm el inde kfimik ta rda paran n bulunmamas .cc Harap olmu bu yerlerden di kira , has lat kiras gibiaki t ler le gel ir temininin imknsz grlmesi .dd crete mah suben vakf ima r edecek bir is tekl inin bulunma ma s .Bu art lar n tahakkuku hal inde, mtevel l i vakfn mukataa suretiyle kiraya verilmesi iin er ' iye mahkemesinin iznini talep ederdi.Bu talep zerine hkim, gerekli tahkikat yaptktan ve vakfn hesaplarn da kontrol ettikten sonra, vakfta keif yapar, szlerine gveni l i r kimseler mahk emey e gelerek tanklar n ahadetler inde ki carusule uygun olarak, yukardaki hususlar haber verir ler , bunun ze

r ine hkim m uka taa ve icareteyn ekil lerinden hangisini daha uygun grrse ona gre vakf mahall i mzayedeye karr , ar t rmadansonra taayyn eden bedelin, vakfn misli kymetine eit veya fazlaolduu yine tanklar n dinlenmesi zerine, mahkemece tahakkukederse, kararla an mu kata a veya icareteyn suret iyle kira akdi i inpadiahn iznini havi er ' i i lm tanzim ve Evkaf Nezareti 'ne gnderilir ve oradan Babli 'ye keyfiyet arzedilerek irade istihsal ve neticecihat kalemine (40) kaydolu narak i lmha beri veri l i r ve b tn bumerasimden sonra mukataa veya icareteyn suret iyle tasarrufu gster ir senet tanzim olunarak kiracya (m utasa rr fa) veri l i rdi (41) .(39) carei tavile (uzun mddetli kira akdi) hakknda yukarda sh. 214 ve dip not29'a baknz. Hanefi mezhebi hukukularnn fikirlerinin aksine olarak Hanbelimezhebi hukukular icarei tavile'yi caiz grmekteydiler.(40) Cihat Kalemi: Hay r messeselerine ait hizmetlerin grld Devlet dairesi Cihat, (cehit'in oulu) Vakfa ait hizmetler demektir.

7/31/2019 Vakiflar

20/82

218 AHMET ERMzayedede tekarrr eden bedel , gayrimenkulun hakiki kymet ine yakm bir mebl olup bun a yuka rda da iaret edi ldii zeremuaccel icre denilmekte ve kirac tarafndan mtevelliye verilmekte idi. Fakat mtevelli pein ald bu mebl ile icareteynli vakflarda olduu gibi, vakf tamir ve ina etmekle mkellef deildi.Baka bir deyile mukataal vakf ile icareteynli vakf arasnda ufark mevcut idi : Aada da belirtilecei zere, icareteynli vakflarda mtevel l i , kiracdan (mutasarr f tan) pein olarak ald mebl(muaccele) ile harap olan vakf tamir veya yeniden ina ederek kiracya tesl im etmekte ve bu suret le hem yer (arsa) ve hem de zer inde buluna n bina vakfn mlkiyet inde kalma kta, kirac ancak oyerin menfaat ler inden is t i fade etmektedir . Halbuki , mukataal vakflarda , yalnz zemin vakf nev'iyetini mu hafaza etm ekte ve ha ra polan vakf yer kirac tarafndan imar ve ihya edilmek suretiyle meydana getirilen fazlalk mlkiyet bakmndan vakfa deil kiracya aitbulunmakta, baka bir deyile , mlkiyet bakmndan mukataal vakflarda zemin vakfn, zemin zerindeki fazlalklar da kiracnn mlk iye t inde bulunmaktad r (42) .Meccele denilen bedel (mukataa) ise senevi tesbit edilirdi. Butvinde arsann kymeti deil ecri misli (43) esas alnrd. Hatt evvelce ecri mislinden noksan istifa olunan meccele bakiyesi de kiracdan talep olunurdu. Nitekim bu hususlar tevsi i int ikale ai t mevzuat ta da sarahaten bel ir t i lmit i r (44) .Mukataa suret iyle kira usul mir arazideki hakir (hukur) usu

lne benzetilerek vcuda getirilmiti (45). Bu sebeple tarih seyir itibariyle muk ataal vakf lar iki eki lde tezah r etm ektedir ler :(41) MARDN, Ebl'l: age., sh. 60.(42) KPRL, Blent: agm., sh. 216 ve 224; MARDN, Ebl'l: age.. sh. 61.(43) Ecri misil : Bir maln kullanlmasndan doan menfaatin para ile takdir olunandeeri. Mesel, kira bedeli tyin edilmeden, bir yerin kiralanmas halinde vasf,mevki ve kullanma tarz bakmlarndan kiralanan yere benzeyen yerlerin kirabedelleri o yerin ecri misli olur. (ag. TRK HUKUK LGAT : sh. 80)(44) 2. Zilkade 285 tarihli Tevsii ntikal Kanunu (madde 8) ve 2 ubat 328 tarihliEmvali Gayrimenkulenin ntikali Hakkndaki Kanun'da mukataalarm haddilyka ibl olunaca belirtilmitir. Bu hususlarda daha geni bilgi iin, BERK, Ali H im m et: age., sh. 150, No : 153'e baknz.(45) Hakir (h uk ur) : Mlga A razi Kanu nu mucibince miri arazi zerinde bina yapld veya meyvasz aa dikildii takdirde re bedel (yani bina ve aa olmamas halinde bu yer ekilip r alnacandan buna bedel) zemin iin cret takdirolunmas hali ki, buna m ukataal vakflarda mukataa veya icarei zemin - toprak kiras denilmektedir. BERK, Ali Himmet: age. sh. 146 ve dip not: 1.

7/31/2019 Vakiflar

21/82

V A K I F L A R 2 1 9a Eski ekil: Mir arazide, rakabe sahibinin izni alnarakzerine bina ina edilir veya aa dikilirse, me ydan a getirilen b u 'fazlal k mstaki len mlk mahiyet ini muhafaza ederdi . te eski ekli ile mukataal vakf, vakf arsa zerine bina ina etmek veya aadikmek suret iyle yaplan ve bunlar arsa zerinde bulunduka vakfarsann da zerindeki bina veya aalar n hkmne tbi olduu birnev' i kiralamadr . Kira mddeti de, bunlarn zeval ine kadar devamederdi .Eski hukukumuzda mtemmim cz prens ib i hkim o lmad ndan, iki ayr m lk itima edeb ilirdi. Bu sebeple de, mir arazidemeydana getirilen fazlalk, rakabe sahibinin iznine tbi olmak ar-tyle, kendi mstakil hviyetini muhafaza ettii gibi, zerinde bulunduu topra da kendi hkmlerine tbi k lmakta idi . Fakat , toprakkendi zerinde bulunan mlkn hkmlerine tbi olmakla beraber ,mir veya vakf arazi olma duru mu nu kaybetm ezdi . Byle bir halekl inin hukuk mahiyet ini de, eski hukukta mevcut tbie ayrca

hkm verilmez kaidesi tekil etmekte idi.Emvali Gayrimenkulenin Tasarrufu Hak kndaki 30 Mart H.1329 tarihli Muvakkat Kanun'un 5 inci maddesi ile mir arazi zer inde cereyan etmekte olan hakir messesesi ilga olunarak bu topraklar hakk nda m temm im cz esas kabul olunm utu. Halbu kimu kataal toprak lardak i hakir durum u, ayn kan unu n 5 inci maddesinde mevcut .. . gars ve ihdas olunacak krm ve ear ve ebniye

ve mstegal lt ve teferruat o tasarruf ve int ikalde araziye tbiolur (46) , hkm i le mtemmim cz prensibinin dnda brak lmt .b Son ekil: Son ekli ile mukataal vakflar, harap olmu-vakfn arsasnn muaccele ve meccele alnmak suretiyle kiralanmas eklinde olup, yukarda bu hususlarla ilgili malmat verilmee alldndan tekrar edilmeksizin yalnz arzettii hususiyetleretemas edi lecektir : Kirac iin harap olan vakf imar mkellefiyeti yoktu. Kirac tarafndan meccele verildii mddete imar fiili tahakkuk etmed i diye mte vellilerin akdi feshetmek salhiyetleri yok tu. Ee rkirac , mecceleyi vermiyorsa ve arsa zerinde maddi bir varl k

(46) KPRL, Blent: agm., sh . 712, 713 ve dip not : 13; MA RD N, Ebl'l :age., sh. 68.

7/31/2019 Vakiflar

22/82

220 AHMET ER(bina ve aalar) mevcut deil ise bu takdirde mtevelli akdi feshedebi lmek imknna sahip olduu halde , madd var l k devam ettike, mtevelli , meccele verilmedi diye akdi feshedemeyip, ancakkirac z immetinde bir ikmi mukataalar i in bir a lacak dvas amak hakkna sahip id i . Burada, vakf arsann zer inde kiracnn mlk olan eylerbu lunduka tbie ayrca hkm verilmez kaidesi cari olup, bukaideye u net iceler tere t tp e tmektedir :

a Kirac kendis ine a i t mlk ksm bir bakasna sa t t zaman, bu akdin mulne arsann tasarrufu da girmekte ve bununiin de mtevelliden ayrca izin alnmas cihetine gidilmemekte idi.Halbuki, mir arazide bu gibi vaziyetlerde rakabe sahibinin iznineihtiya vard.b Vakf arsa, kiracnn lm halind e m tevellinin iznine lzum kalmakszn miras yolu ile (feraiz), binalar, aalar i lebir l ik te , k i racnn miras lar na gem ekte id i . Eer , arsann zer in

de mlk mahiyet inde bina ve aalar yoksa , bu takdirde fera iz kaideler i car o lmayp, arsanm tasarrufu, k i racnn yalnz erkek ve kzocuklarna eit olarak intikal etmekte idi.c Arsa, zer indeki b inalar n , aalar n taksimi hal inde bunlar la b ir l ik te taksime uruyordu ve bu takdirde mtevel l iden iz inistihsaline lzum yoktu. Halbuki, arsa zerinde bina ve aa bulunmuyorsa , mtevel l in in iznine ih t iya vard . Vakf arsa zer indeki b inalar ve aalar , menkul mal lardansay ldndan bunlarda uf 'a cereyan e tmemekte id i (47) . M ukataah vakf n kiracs miras b rakm aksz n ldtakdirde , b ina ve aalar mlk olduu i in bunlar hazineye ve arsa da vakfa intikal ederdi. Bu gibi mukataah yerler satl nca satbedelinin te biri arsadan dolay vakfa, te ikisi de bina ve aalardan tr hazineye ver i l i rd i (48) .

(47) MARDN, Ebl'l : age., sh. 68, 69; KPR L, Blent: agm., sh. 713, 714,715 ve sh. 715'de dip not 16/1.ME CELL E, madde 1017 : Bu madd e hkm yle dir: Mefuun (uf'a hakknntaallk eyledii akar) mlk akar olmas arttr. Binaenaleyh, sefinede ve sairmenkultta ve vakf akarda ve arazii emiriyede uf'a cari olmaz KPRL, Blent : agm., sh. 715'de dip not: 17; ag. MECELLE, (MECELLE- AHKMI AD-LYE) : sh. 144.(48) DALAMANLI, Ltf : age. sh. 184. Ayrca yukardaki hususlar hakknda, sh.182 ve 183'e baknz.

' l l h M tH M M*,| l . . | 'hl M- . i l t | l tM * I' 'I l#W*1 ) ' | |< *^Mpl|NAMMll> t l| l | .| t i: * | l * l i t j IWWIM1IM.| 'MI I

7/31/2019 Vakiflar

23/82

V A K I F L A R 2 2 1M u k a t a a l v a k f l a r , n c e l e r i o k r e v a g r m b i r k i r a a k d iekli idi. Bununda balca sebebi, henz intikal halleri tevsi edilmemi bulunan icare teynl i vakf larda kiracnn lm hal inde vakf arsann ve zerindeki bina ve aalarn yalnz evltlarna geebilmesi idi. Ha lbuk i, m uka taal vakflarda, arsa zerinde bina veaalar bulunduka, arsa ; zer indeki mlk fazla l k lar la b ir l ik telen kiracnn miraslarna feraiz hkmleri dairesinde intikal etmekte id i . Dier taraf tan, m lk binalar la , aalar esasen me nkul

mal telkki edildiklerinden ve arsa da, zerinde bu bina ve aalarbulunduu mddete onlar la b ir l ik te ayn hkmlere tbi o lduundan, bunlar ; k i racnn hayat nda da , lmnden sonra da kirac vemiraslar iin mesken ve maiet temin eden bir yer olsalar bile,bor dem e kabiliyetleri sebebiyle, m li i t ibar yk seltt iklerin dendolay, ayrca tevsii cihetine gitmeye de lzum gr lme me kteidi (49).4) careteynli vakflar :a Genel olarakMstegellt ve msakkafat vakfiye kiraya verilmek veya iletilmek suretiyle messesesat hayriyyeye gelir temin edilir ve bugelirle mstegallt ve msakkafat vakfiye tamir ve ihya edilmeksuretiyle idam e ettiri ldi. Ancak, stan bul ve dier byk ehirlerde yangn ve deprem sonucu bir ok mstegal l t ve msakkafat vakfiye harap olmu ve bunlarn arsalar da gelir getiremez haledm lerdi . Mtevel li ler , mu kataal vakf larda grld vehile (50) muayyen areler in hepsine mracaat e tmi lerse de , harapvakf mahallerin tamir ve ihyas iin gereken nakid ve imknlarntemini hususlar nda mspet b ir net ice e lde edememilerdirX. Asr sonlarna doru (51), mukataal vakflarn

age., sh. 69, 70; KPRL, Blent: agm. (I) . , sh. 71549) MARDN, Ebl'l :716.(50) Yukarda, sh. 216 vd. baknz(51) Elde mevcut en eski icareteyn suretiyle tesis olunmu vakfylevvel Hicr 941 tarihini tayan byk T rk denizcisi Barbarosa'ya ait bulunmaktadr. Olduka uzun olan bu vakfnamedemevcuttur :... menazilunu mezburunu (yukarda zikredilen menzilleri)ekleriyle muaccelelerini tyin edp muacceleyi misilleriyimveh-i er'isi zere icar- isticar edp muaccelelerinin ahz

Hicrda istinat ettiri l-

vesikas, 12 Rebiy-Hayrettin Pa-bilhassa u ibareleri misilleri ile mec-ahara icareteyn ileve kabz edilmesi....

7/31/2019 Vakiflar

24/82

222 AHMET ERdii zaruretler memnu olan eyleri mubah klar ve hacet umumi olsun hususi olsun zaruret me nzilesine tenzil olunur prens iplerine (52) uyularak slm vakf hukukunda bir deiiklik, bir yeni l ik yaplarak icareteyn usul kabul edi ldi . Sonradan Osmanl m-parato rluu 'nda ve bi lhassa s tanb ul 'da vakf lar arasn da bykbir yer alm olan icareteynli vakflar iki icarl vakflar demektir.Bu usulde bo vakf arsa zerine bina yaplp da ondan faydalanmak is teyenden binann ina deerine hemen hemen ei t bir bedelal nmaktayd ki , buna icarei muaccele ve bir de binadan faydalanann mukataal vakf larda olduu gibi , hem ikt isab zamanamn ileri srmesini nlemek, hem de her yl mukaveleyi yenilemi olmak ve bu suret le Hanefi m ezhebi huk uku lar taraf ndan kabul edi lmeyen uzun sreli ve intikal eden kira eklini (icarei tavile'yi) yumuatmak iin her y l ayrca kk bir cret a l nmt r ki , buna daicarei meccele d e n i l m i t i r ( 5 3 ) .

Bu vakfnamede bahse konu olan gayrimenkuller stanbul'da G alata semtindebulunmaktadr .Barbaros Hayrettin Paa tarafndan yaplan bu vakfname, Ank ara'da V akflarUmum Mdrl'nde (Defter No: 571 s. 183, 188, 191) kaytl bulunmaktadr.KPRL, Blent: Evvelki Hukukumuzda Vakf Nev'iyetleri ve careteynli Vakflar, (II), st. Huk . Fak. Mec. C. XVIII, S. I., sh. 21 4- 25 7., ve bu konudash. 218 vd.(52) Zamanla zaruretlerin miktarlarnca takdir olunaca esasndan uzaklalarak, birok suiistimallerle mesele zaruret: rndan karlm ve vkfn henz inaat-ni bitirdii kagir han ve hama mlarn bile icareteyne taviledildii grlmtr.Hatt baz vakfnamelerde icarn icareteyn suretiyle icras art olarak yer almt r (MARDN, Ebl'l : age., sh. 60).OK Cokun: age. sh. 103; ONAR, Sddk Sami: age. sh. 545, 546 ve dipn o t : 31; SAYMEN, Ferit Hakk: age., sh. 213; KPRL, Blent: agm (II).sh. 214, 215; GRZUMAR, Fikri: age., sh. 19, 20; BERK, Ali Himmet: age.,sh. 153 vd.Dier taraftan Ord. Prof. ESAT ARSEBK, bu hususu yle izah etmektedir:Bu mantk lm hukukunun ka t'i ve deimez kaidelerini zamann icablarnauydurmak iin Trk Hukukular tarafndan pek fazla inkiaf ettirilmi olan hi-le-i er'iyenin pek parlak bir mislidir. Hatt fikrimce slm hukukunu asrlarcaayakta tutan Trk hukukularnn bu inceliidir demekte (age., sh. 317 dip not105), BLENT KPRL ise bu izah tarzn ifratkr bulmakta ve buradakihile kelimesi are mnasna istimal olunmaldr (agm. (II), sh. 225 de dipnot: 7) demekte, halbuki ayn hususu ESAT ARSEBK (age., sh. 126 dip not:151'de) buradaki hiyle dilimizde kullandmz aldatmak mnasna (BK. 28)deil, belki are manasnadr demek suretiyle belirtmi bulunmaktadr.(53) u noktay belirtmek icabeder ki, icarei muaccele ve icarei meccele eklindeHicr 951 tarihinden nce de kiraya verilen vakflara rastlamak m mk nd r.

7/31/2019 Vakiflar

25/82

V A K I F L A R 223Mtevel l i , k i racdan (mutasarr f tan) pein olarak a ld mebl (icarei muaccele) i le harap olan vakf tamir veya yeniden ina ederek onu kiracya teslim etmek le m kelleftir . Bu suretle hemarsa ve hem de zer inde bulunan bina vakf n mlkiyet inde kalmakta, kirac ancak o yerin menfaatlerinden istifade etmektedir (54).b carei vahideli vakfn icareteyn suretiyle kiraya verilmesi:carei vahideli bir vakfn icareteyn suretiyle kiraya verilmesi,m uka taal vakflarda olduu gibi ar bir ekil ve m eras im e t

bi tu tulm utu r . Bu husu sta bal ca dr t safha tesbi t o lunabilmek-tedir :aa Vakf akardan intifa ve istifadenin kat ' i bir ekilde imknsz olmas.bb Harap vakf n imarn temin edecek meru are lerden birinin mevcut olmamas. Mesel, vakf gayrimenkulun di kira, ha-

Fakat evvelce yaplan bu ekil icareler yalnz vakflar hakknda Hanefi Fkhnntecviz etmedii uzun icareyi icareteynli vakflardaki gibi olmamak zere, nispeten temin iin kabul olunmutur. Bunlar icareteynli vakflarla kartrmamaklzmdr. Zira icareteynli vakflar mahiyetleri icab tamamen kendilerine has kaideleri ve statleri olan vakflardr. Tarih bakmndan en eski icarei muaccele veicarei meccele ile kiraya verilen bir vakf, Hicr IX. Asr'da yani XV . Asr'dayaam bulunan eyhlislm Molla G rni Ahm et emsettin Efendi'nin birfetvasnda tesbit edilmitir (MARDN, Ebl'l: lmiye Salnamesi, stanbul, H.1334, sh. 335).Bu fetvann metni yledir: Bir vakf menzili mtevellisi Zeyd mire tamir vetermin etmek artyle creti muaccele ve meccele ile icar ve teslim edip birkasene mrur edip tamir etmediinde gayri tahribi il Zeyd menzili mezbunu mirden alp ve tahrip ettiini tazmin etmee kadir olur m u beyan, sorula, Elcevap :Olur.Grlyor ki, bu fetvada yer alan icarei muaccele ve icarei meccele tbirleriniicareteynli vakflarla kartrmam ak lzmdr. Burada bir kimse harap bir vakfgayrimenkulu tamir etmei taahht ettiinden .kendisine bu vakf mahallin uzunbir mddetle kiraya verilmesini temin iin bu usuln kabul cihetine gidilmitir.Halbuki, Barbaros Hayrettin Paa'nm Hicr 941 tarihini tayan vakfiyesinde-sarahaten icareteyn kelimesi mevcuttur. Dikkat edilirse bu vakfiyedeki icareteynile veh-i er'isi zere ibaresinden mahsat, icareteynli vakflarn da ihdas sebeble-rinin er'i kaidelere istinat ettirilmeleri neticesidir. Bu bakmdan, buradaki veh-ier'isi zere ibaresini gzn nde bulu ndu rarak icareteynli vakf olmayan eskiicarei muaccele ve icarei meccele ekilleri ile icareteynli vakflar kartrmamaklzmdr (KPRL, Blent: agm. (II) sh. 218 il 223., Burada her iki vakfiyenin yukarda zikredilen bahislerle ilgili fotokopileri bulunmaktadr.(54) careteynli vakflar ile mukataal vakflar arasnda mevcut farklar hakknda yukarda sh. 218'e baknz.

7/31/2019 Vakiflar

26/82

224 AHMET ERslat kiras gibi akitlerle kiraya verilmesinin imknsz olmas, veyacrete mahsuben vakf imar edecek bir is tekl inin bulunmamas .

cc Hkimin izni .dd Padiahn izni.Bu hususlar yukarda mukataal vakf lar blmnde etraf l ca izaha al ldndan bu rad a ayrca zerinde durulmayacakt r (55) .careteyn mukavelesi , iki tarafa bor ykleyen (sinal lagm atik)bir aki t olup, mtevel inin buradaki borcu, harap gayrimenkulu imaredip kiracya teslim etmek, kiracnn da borcu, muaccele ve mec-celenin edas i le tesl im ald gayrimenkulu umumi hkmler dahi l inde muhafaza etmektedir (56) .careteyn suret iyle kirada, kiralanann fera ve int ikal inde muayyen bir nispet dahilinde alman har (57), vakfn istifade ettii

muaccele ve meccele ve btn bu menfaat ler in heyet i umumiyesiicareteyn akdinin kira bedel i addo lunu r, ' yani her ks m bedelinbir cz' telkki edilirdi. Bu nlar dan herha ngi birin in ifasndan imt ina kira bedel inin denmemesi demekti ve mtevel l inin akdi mahkeme marifet iyle feshet t i rmeye hakk vard (58) .c careteynli vakflarda tasarruf hakk:careteynli vakf larda tasarruf hakk (menfaat i mlkiyet- in

tifa hakk) halefiyet yolu ile kiracnn miraslarna intikal etmekte idi. Ancak bu intikal keyfiyeti aada izah edilecei zere devreden gemit ir :aa Birinci devrede tasarruf hakkn n miras lara int ikal idurumu vakfnamenin tanzim tarzna gre iki safha arzetmektedir ,vakfnamede bu hususta bir ar t mevcuttur veya deildir .Eer vakfnamede tasarruf hakknn len kiracnn miraslarna ne ekilde intikal edecei hususunda bir art mevcut deilise, tasarruf hakk, yalnz erkek ve kz ocuklarna bedelsiz ve eitolarak intikal ederd i. Bu tarz intikal Feraiz kaide lerine deil rf

(55) Yukarda sh. 218 ve 219'a baknz.(56) KPRL, Blent: agm. (II)., sh. 226.(57) Buradaki har tbiri resim ve vergi mnasna olmadndan Devlete deil,vakfa verilmektedir (MARDN, Ebl'l : age., sh. 61).(58) MARDN, Ebl'l : age., sh. 61 - 62.

M " ' ' h ; ' h il >m ''t*1'1* *'*' *>t wu.,: < i wn, .la*))'! m>wmmmwMH*t m w uuujm

7/31/2019 Vakiflar

27/82

V A K I F L A R 225ve dete is t inat e tmektedir (59) . er ' i kaidelerde ise , k i ra akdikiracnn lmnde mnfesih olmakta ve bu bakmdan miras lara in t ikal edememekte id i (59) .

ayet vakfnamede baka bir intikal ekli gsterilmi ise, butakdirde bu ar t ta nazara a l n rd . Ha t ta , um um i miras kaideleri nin cereyan edeceine dair bir art muteber saylmakta idi (61).Kiracnn evld yoksa, vakf akar mahllen (62) rakabe sahibi olan vakf hkm ahsiyetine dnyor, dier miraslara veril

miy ordu. ntika li tevsi olunm usa ki, tevsi balan gta ma zbut vakflarda mecbur, sonra mazbut ve mlhak vakflarda kirac iiniht iyar o larak kabul edi lmi ve nt ikal t Hakkndaki MuvakkatKanun i le y ine mecb ur o lmu tur (63 ) . Bu takdirde tevsiden istifade eden dier miraslara da muayyen bir sra dahilinde geerdi .Tevs iden maksa t :aa Ake esasna istinat eden kadm meccel icrenin feshiile kymet zerinden binde bir kuru hesab i le meccel icre tyini.bb Balangta yzde nispetinde tevsi resmi alnmas,cc Aadaki husu slara u ym a m ecburiyet i :aaa Alnacak harem tamamen vakfa a i t o lmas (64) .bbb Be senede bir k ymetler tah kik olunarak icare ler intecdit ve tdili .

(59) Buna di intikal de denmektedir. Feraizde ise erkek ve kz evltlar arasndaikili birli taksim esas mevcut idi (KPRL, Blent: agm. (II), sh. 227; ag.TRK HUKUK LGAT; sh. 163).(60) KPRL, Blent: agm. (I), sh. 694 ve 695 de dip not 13.(61) Koca Yusuf Paa'nm Ayvalkavak'ta ve Cezayir'li Gazi Hasan Paa'nn Kasm-paa'daki vakflarnda umumi hkmlerin (yan Feraiz hkmlerinin) cereyanedecei hakknda artlar mevcuttu (MARDN, Ebl'l: age., sh. 62).(62) Mahll: Mutasarrfnn intikal sahibi brakmakszn vefatndan dolay vakfcanibine rcu eden mstegallat- vakfiyedir (ag. TRK HUKUK LGAT; sh.215).(63) MARDN, Ebl'l : age., sh. 63; ayrca 17 Mu harrem H. 1284 tarihli Tevsii ntikal Kanunu ile 3 Zilkade H. 1285 tarihli Nizamname ve 21 ubat H. 1328ntikalt Hakknda Kanunu Muvakkat'a baknz.(64) Evvelce evlttan alnan harcn drtte biri ktip ve cbiye veriliyordu (MARDN, Ebl'l: age., sh .63). Cabi: vakfn gelirini toplayan kimsedir (Ag. TRKHUKUK LGAT: sh. 46).

7/31/2019 Vakiflar

28/82

225 AHMET ERccc Fera , intikal, ifraz, taksim vu kuu nda yen iden senet

tanz imi (Hami memnuiye t i ) .ddd Yeniden verilecek senetlerin arkas na Tevs-i ntikalNizamnamesi 'nin hkmlerinin yaz lmas .Vazolunan bu kaytlarla vakfn tevsiden doan zararlar telfiedi lmek is teniyordu (65) .bb kinci devreyi 17 Muharrem H. 1284 tarihli Tevsii ntikalKanunu i le 3 Zilkade H. 1285 tar ihl i Nizamname'nin hkmleri kap

samakta ve bu hkmler gereince mukavelesini tdi l e t t i ren kiracnn lm hal inde tasarrufundaki icareteynli vakf, srasyle veher bir s ra sonra gelen sray tamamen veya ksmen mirastan mahrum etmek zere aadaki ekilde intikal ediyordu : Erkek ve kz ocuklara eit olarak.2 Birinci derecede bulu nan torun lara da kz olsun erkekolsun veya kzn ocuu yahut olun ocuu olsun eit olarak; ikin

ci derecede torunl ar hak iddia edem ezler. Bu rada ayrca halefiyetprensibi kabul edi lmit i r , yni bugnk hukukumuzda olduu gibi ,torunlar dedelerinden nce lm olan babalarnn yerlerine geerek, baba lar na den tasarruf hakk m eit olarak blrler . Buhusus ayrca Feraiz hkmlerine de bir is t isna teki l e tmektedir .3 Ana ve babaya eit olarak intikal eder.4 Ana - ba ba bir erke k ve kz karde lere eit olarak intikaleder.5 Baba bir erkek ve kz kardelere eit olarak intikal eder.6 Ana bir erkek ve kz kardelere eit olarak intikal eder.7 Sa kalan ee intikal eder. Ein de istisna bir durumuolup, nc sray tekil eden ana ve babadan balamak zere kendi s nf na kadar aradaki int ikale nai l miras lar la beraber drt tebir a lmak suret iyle int ikalden is t i fade etmekte idi (66) .

(65) Nitekim, ntikalt Kanunu ile yaplan tevside de vakflarn mahll bedellerindengrecei zayiata mukabil drt senede bir mahlliyet esas kabul edilerek, bindebir kuru meccele binde ikibuuk kurua ibl edilmi ve mecburi tevsiin arln hafifletmek zere defaten alnmas glkler douracak olan yzde kuru tevsi harc nn altm seneye taksim suretiyle, her sene yirmi para alnm asmnasip grlmtr (MARDN, Ebl'l : age., sh. 63).(66) OK, Cokun : age., sh. 103 - 104; MARDN Ebl'l : age., sh. 64; KPRL, Blent: agm (II)., sh. 229.

" ' M i l' U M IM H I . K i l H I | M i | U t. ,, !!. . I ' M I M ' ! ! ! ! { f i ! * W < < ' > II U u

7/31/2019 Vakiflar

29/82

V A K I F L A R 2 2 7Bu devrede intikal derecelerinin tevsii mecburi olmad gibi,

tevsii intikal salhiyeti yalnz mazbut vakflara tannmtr. Bu hkmn tek istisnas, vkflar hayatta olup da, vakfiyelerinin deitirilmesi imk n bul una n vakflar iin de tevsii intika lden istifadeimknnn salanm olmasdr (67) .So nrad an 4 Recep H. 1292 tarih inde vazolunan BilicareteynTasarruf Olunan Msakkafat ve Mstegallat- Mevkufe HakkndakiNizamname btn icareteynli (mazbut ve mlhak) vakf lar hakknda tevsii intikal mecburiyetini koymu ise de, tevsiden istifadeedecek mirass bulunmayanlarn fazla meccele demelerini bertaraf etmek iin 15 Zilkade H. 1292 tarihli bir kararla tevsi mecburiyet inin kaldr lmas cihet ine gidi lmit i r (68) .cc nc devreyi, Alman Meden Kanunu (BGB) esas alnarak meydana getirilen ve mir arazi ile tedavl kabiliyetini haiz vakf mahallerde tatbik kabiliyeti olmak zere 21 ubat H. 1328 tarihinde nerolunan Emvali Gayrimenkulenin nt ikalt Hakkndaki

Muvakkat Kanun teki l e tmekte olup, bu devre Meden Kanun'unyrrle giri tarihi olan 4.10.1926 tarihine kadar devam etmitir.Bu kanu n i le miras s istemi bakm ndan kaide olarak zm reusul kabul edilerek intikal hadleri olduka geniletilmitir. Kanunun tesbi t e t t ii zmre m iras lar un lardr :1 lenin ocuklar ve bunlarn fr 'ularma,2 lenin ana - babas ve bunlarn fr 'ular na,3 lenin byk analar ve byk babalar ve bunlarn fr 'ular na.Bu kanunla meydana gelen genilemeleri u esaslar al t nda toplamamz mmkndr : Toru nlarn ocuklarnn int ikale hak kazan ma lar . Torunlar hakknda halef iyet kaideler inin m utta r i t tarzdatatbiki, yan yalnz ittisal vastalarna den hisseyi almalar.Eski hkmlere gre ocuklarn hepsinin lm hal inde hertoruna kendi i t t isal vas tasna den hisse veri lmeyip, bunlarn adedine gre hisseler ei t olarak blnm ekte idi . Byle bir h km n

(67) KPRL, Blent: agm. (II)-, sh. 230.(68) KPRL, Blent: agm. (II)., 231.

7/31/2019 Vakiflar

30/82

228 AHMET ERmevcudiyet i ise , ahlka aykr bir takm temayl ve is teklere sebebolmakta idi (69) . Halefiyet kaidesinin ana - baba zm resine mensup bt nfr 'ulara temil edi lmesi .

Bu kaide net icesi , ana - baba bir kardeler iki ynden, tekasl mtereke sahip fr 'ular ise bir c ihet ten hisse alma durumunasahip oldular . Evvelce kendiler ine int ikal hakk tannm olan erkek ve kzkarde ocuklar hem int ikal ve hem de halef iyet kaideler inden ist i fade imknna malik oldular . Byk baba ve byk analar ve Bunlarn, ne kadar aa inerse insin fr 'ular na int ikal hakknn tannmas (mteveffann amcalar , halalar , teyzeler i ve bunlar n fr 'ular ) . Ee, ocuklar ve torunlar bulunduu halde, hisse veri lmesi(70) . Ein, int ikale nai l ikinci ve nc zmre miras lar la beraber intikal eden eyin yarsn alabilmesi (71).

(69) Mesel, mteveffa M. nin oullar olan A.'nn bir, B.'nin ise alt ocuu vardr.A ile B, M'den evvel vefat ettikleri takdirde, tereke imdiki miras hukukumuzdaolduu gibi ikiye, yani A.'nn fer'ine 1/2 ve B.'nin fer'ine de 1/2, (bu sonuncularn herbiri 1/12 nispetinde mirasa nail olacaklardr) eklinde deil, her bir torun 1/7 nispetinde hisse almakta idiler. Bu bakmdan B. nin fertlerinin babalarnn M. den evvel lmesi halinde, A. nm fer'i ile eit olarak mirasa nail olabilmeleri iin, amcalar A.'nn M.'den evvel lmn istemek gibi ahlka aykrbir arzu izhar etmeleri mmkn idi. Bu durum ntikalt Kanunu tarafndan, halefiyet kiadesinin muttarit bir ekilde tatbiki ile nlenmitir. (KPRL, Blent:age., sh. 233 ve dip not: 21).(70) E, 1284 tarihli Tevsii ntikal Kanunu'nda ana-baba derecesinden balamak zere drtte bir hisse alrd. ocuklar ve torunla rla beraber bulundu klar takdirdeise, kendilerine birey verilmezdi.(71) E, dier miraslarn olmamas halinde, terekenin tamamna sahip olabilme imknn a sahip bulun makta idi. Bu imkn 1284 tarihli Tevsii ntikal K anun u'ndada mevcut idi. Halbu ki Feraiz hk mlerine gre e kendisine red caiz olmayanbir miras olduu iin, terekenin tama mn elde edemiyordu (K PR L , Blent : agm. (II)., sh. 234 ve dip not: 26).

7/31/2019 Vakiflar

31/82

V A K I F L A R 229Her devrede de , k i racnn (mutasarr f n) miras lar n n intikale nail olabilmesi iin, kendilerinde intikale mm bir sebebinmevcut o lmamas lz md (72) .Meden Ka nun 'un 4.10.1926 tarih ind e yr rl e giriindensonra, icareteynli vakflarn intikalleri bu kanun hkmlerine tbi o lup, her hangi kanun zamannda olursa olsun miras b rakmaksz n len kiracnn tasarrufunda bulunan icare teynl i akarvakfa in t ikal eder ve icare teynl i msakkafat ve mstegal l t tamir ,ina ve ihya edildiinden dolay artk icareteyn suretiyle kiraya verilmesine lzum kalmadndan, mtevelli talibine icarei vahide ilekiraya verirdi (73).d careteynli vakflarda kiracnn (mutasarrfn) yapma asalahiyetli olduu tasarruflar: Kirac , mtevel l in in izni i le tasarruf hakkn (m lkiyet i menfaati - intifa hakkn) ivazl veya ivazsz olarak bir bakasna devredebilirdi. M tereken tasarr uf olunan icareteynli vakflar mtevellin in huzuru i le , hkim taraf ndan taksim edi lebi l ird i . Kirac, icareteynli vakf, mtevellinin izni i le ifraz ederekbir bakasna fera edilebilirdi.

(72) Her devrede de intikale mni hususlar unlard:a) Din ihtilf: Mslim ile gayrimslim arasnda olup, mslim gayrimslime, gayrimslim de mslime varis olam azd. Binaenaleyh, bir mslimin vefatnda, icareteyn suretiyle tasarruf etmekte olduu msakkafat ve mstegallt gayrimslimolan evlt ve akrabasna intikal etmiyecei gibi, bunun aksi de ayn neticeyi tevlit etmekte idi.b) Tbiiyet ihtilf: Baka baka tbiiyette bulunan kimselerin tasarruf haklar. birbirine intikal etmedii gibi, resm msaade olmadan baka Devlet tbiiyetinegiren kimselerin tasarruf ettikleri icareteynli vakflar boalm saylarak mtevellisine teslim edilirdi. Resm msaade alm olanlarda ise, eer tbiiyetine girdikleri Devlet stimlki Emlk Mazbatas m kabul etmi ise o takdirde tasarrufhakk yukardaki sraya gre intikal eder, yok eer kabul etmemi ise tasarrufhakk son bulur ve intikal etmeyip mtevelliye teslim olunurdu.c) Katil: Bilerek, isteyerek adam ldrme dir. Katil, yalnz kaatil iin mirasta nmahrumiyet sebebidir. Binaenaleyh, kaatil maktulden evvel vefat etse maktul onavaris ve keza intikal hakkna sahip olur.d) Klelik.BERK, Ali Himmet: age., sh. 165 - 166; OK, Cokun : age., sh. 104; KPRL, Blent: agm. (II)., sh. 228 ve dip not: 11.(73) DALAMANLI, Ltf: age., sh. 190; MARDN Ebl'r: age., sh. 62 .

7/31/2019 Vakiflar

32/82

230 AHMET ER ca re teyn l i vak f l a rda u f ' a ce r eyan e tme zd i . A nc ak , he r e r ik kend i h i s s es in i b i r ba kas na s e rbes te f e r a edeb i l i r d i ( 74 ) . ' Mutas a r r f , y ine m teve l l in in i zn i i l e t a s a r ru f hakk n , ken d i s i n i l n c e y e k a d a r g r p g z e t m e k ( y n i b e s l e y i p b a k m a k ) a r -t y le de ba kas na f e r a edeb i l i r d i ( 75 ) .e careteynli vakflarn bor deme durumlar : n t i k a l i n t e v s ii n i n i c a r e t e y n l i m s a k k a f a t v e m s t e g a l l t m u t a

s a r r f l a r n n m l i t i b a r l a r m y k s e l t m e b a k m n d a n d a f a y d a l a r m e v c u t i d i . n k , n c e l e r i m i r a r a z i l e r b o r d e m e d i k l e r i g i b i o n l a r a b e n z e t i l e n i c a r e t e y n l i v a k f l a r d a b o r d e m e z l e r d i . B u n u n d as e o e b i , m u t a s a r r f n b o r l a r n n t e r e k e s i n e a i t o l m a s i d i . H a l b u k ii c a r e t e y n l i v a k f m a h a l i s e , r a k a b e ( p l a k m l k i y e t ) v a k f a a i t o l d u u n d a n t e r e k e y e d a h i l b u l u n m a m a k t a i d i . B u s e b e p l e u h d e l e r i n d e o k k y m e t l i i c a r e t e y n l i a k a r b u l u n a n m u t a s a r r f l a r , b o r p a r a t e d a r i k i n d e g l k e k m e k t e i d i l e r . Z i r a , a l a c a k l l a r , b o r c u n d e n m e m e s ih a l i n d e b o r l u y a a i t b u k a b i l v a k f g a y r i m e n k u l l e r d e n h a k l a r n a l a m y a c a k l a r m d n e r e k , d n p a r a v e r m e k t e n e k i n m e k t eid i l e r . Bu ma hz u r u be r t a r a f e tm i o lm ak i in , 27 a ba n H . 1286 t a r i h l i E m v a l i G a y r i m e n k u l e n i n F u r u h t u h a k k n d a k i N i z a m n a m e i l eb a z a r t l a r a l t n d a b o r l u m u t a s a r r f n h a y a t n d a b o r d e m e l e r ie s a s k a b u l ' e d i l m i t i . S z g e e n N i z a m n a m e h k m l e r i , b u h u s u s t aa a d a k i a r t l a r n m e v c u d i y e t i n i a r a m a k t a i d i :

a a B o r l u n u n h a l i n e m n a s i p b i r m e s k e n i i l e a y e t k e n d i s iz i r a a t e r b a b n d a n i se a y r c a i d a r e s i n e k f i m i k t a r d a t o p r a r e h i no lu nm am (ve faen f e r a ) veya vek le t i dev r iye g ib i b i r kay t a l t n a g i r m e m i i s e .bb ca re teyn l i vak f l a r n s ene l ik s a f i has l a t , bo r ve mas r a f l a r k a r l a y a c a k d u r u m d a b u l u n u y o r s a .

(74) Mecelle mad de 1017 : Mefuun mlk a kar olm as arttr. B inaenaley h, sefinedevesair menkultta ve vakf akarda ve arazii emiriyede fa cari olamaz. Kezaayn kanunun 1019 ncu maddesi Vakf yer yahut arazii emiriye zerindeki mlkecar ve ebniye menkul hkmnde olarak bunlarda fa cereyan etmez (ag MECELL E : sh. 144; KPRL, Blent: age., sh. 238 ve dip not: 36., ayrcayukarda sh. 17 ve dip not : 47 ye baknz).(75) OK, Cokun : age., sh. 104 - 105; BERK, AK Himmet: age. sh. 172 No : 162.Fe ra : Bir kimsenin tasarruf hak kn ahara tevfiz ve terk etmesi demektir.Mlkte, ivaz ile feran benzeri sat (bey') ve ivazsz feran benzeri balama(hibe) dir. Ferad a temlik olunan men faat, sat ve bala mad a ise o ey'in ay-n'dr.

. > ' * ( ( i ' I . . I . I . I J i ! 1 I Di . i l Ul HAH I 'Mi d i I |N Hl a t M . 11: H fM H H ' tW H tW t ' l tm m H H H l W H K H f t | i W I t l. m' H W 1 8 H H M I M M a i i . m . . am .

7/31/2019 Vakiflar

33/82

V A K I F L A R 231Bu iki halde icareteynli vakflar bor demezler (76).careteynli vakf lar n, borlunun lmn den sonra da bordeyeb ilmelerini temin iin 23 Ram azan H. 1286 tarih ind e AraziiEmiriye ve Mevkufe ve Msakkafat ve Mstegallat Vakfiyenin Temini Deyin Etm esini Tyin Eden Ahvale Dair Nizam name neredi lmi ve bu hususu temin iin de aadaki ar t lar aranmt r :aa careteyn li vakfn bor lu tarafn dan vefaen fera (77)edilmi olmas lzmd.bb Bu bor terekenin dier mallar taraf ndan denememiolmal idi.cc careteynli vakfn tevsii intikali yaplm ve icarei mec-celesinin ecri misline ibl edilmi olmas gerekmekte idi. te bu ar t lar n tahakkuku hal inde, icareteynli vakf lar borlunun lmnden sonra da bor der oldular (78) .Bu Nizam nam e'ye 21 Ram azan H. 1288 tarih ind e icareteyn livakflardan Devlet alacaklarn temin iin bir madde ilve edilmive borlunun lmnden sonra da alacan tahsil edilebilmesi iinaadaki ar t lar n tah akku ku kabul edi lmit i :aa Mahllen (79) Devlete veya vakfa rcu halind e alacakbunlarn bedel inden al namazd .

(76) MARDN, Ebl'l: age. sh. 66; KPRL Blent: agm. (II)., sh. 238 - 239.Bu nizamnam enin b irinci maddesi yle idi : Bilicareteyn tasarruf olun an m sakkafat ve mstegallat mevkufe ile arazii emiriye mahkmnbih olan deyn iinmedyunun rzasna baklmayarak emlksrfa gibi satlr (KPRL, Blent:agm. (II)., sh. 238 ve dip not 40).(77) Vefaen Fe ra : Mu tasarrfn icareteynli vakf, mtevellinin izni ile tam amen veya ksmen, bor dendikte iade olunmak zere alacaklya tevfiz etmesidir.Vefaen fera, bey'i bilvefann benzeridir. Mlga Mecelle'ye gre bey'i bilvefa, birkimsenin bir mal bakasna bedeli geri verildikte mal geri vermek zere u kadar kurua satmasdr ki, mteri mebi ile intifa eylemesine nazaran bey'i- caizhkmnde ve taraflar bunu feshe muktedir olduklar cihetle bey'i fasit hkmnde ve mteri satlan eyi bakasna satamad cihetle rehin hkmndedir (BERK, Ali Himmet: age., sh. 177., N o : 167; ag. TRK HUKUK LGAT: sh. 35ve 93).(78) Vefaen fera olunmu olan icareteynli vakfn alacakls, alacan tamamen alamad takdirde, borlunun vefaen fera olunmam bulunan dier bir icareteynlivakfna mracaat edemezdi (Nizamname mad. 4) KPRL, Blent: agm.(II)., sh. 240 ve dip not : 42.(79) Mahll: Bu mefhum hakknda yukarda sh. 225'de dip not 62'ye baknz.

7/31/2019 Vakiflar

34/82

2 3 2 AHMET ERb b Vefaen fera edi len icare teynl i vakfn a laca kar layan

mik ta r na Dev le t veya vak f mdahe l e edemezd i .cc Miras lar n ikametine yeter bir mesken sat lamad gibi , idarelerine kfi derecede olan arazi de Devlet alaca iin satlamazd . Miras lara brak lacak arazinin miktar n dvann grlmekte olduu mahal icra reislii tyin ederdi (80).30 Ma rt H. 1329 tar ihl i Emvali Gayrimenkulenin TasarrufuHak knda ki Kan unu Mu vakkat i le , bor lunu n hay atnda ve lm nde olmak zere yaplan bor deme ayrm ortad an kaldr larak, borlunun hem hayatnda ve hem de lmnde vakfn mahllolup olmamasna baklmakszn bor demeleri esas kabul edi ldi .Kabul edi len bu kaidenin is t isnalar ise unlard :aa Borlu ziraat le uraan bir kimse olduu halde, hanesinin idares ine kfi m ikta rda ki arazisi vefaen fera veya o bo r iinteminat olarak rehin edi lmemi ise .bb Bor arazinin bedelinden domam ise .

Bu iki halde icareteynli vakf mahal , mutasarr f n lmndensonra dahi bor deyemezdi .Bu is t isna hkm, borlunun lmnden sonra ai lesinin ikametler ine kfi meskenler hakknda da car bulunmakta idi (81) .Grlyor ki , int ikal in tevsi i ve bor deme hakkndaki btnbu kanun ve nizamnameler , deta icareteyn mukavelesinin bir zeyl imahiye t inde bulunm akta , t asar ruf hakkndan (m lk iye t menfaa t i-

int i fa hakkndan) mutasarr f n lm hal inde daha birok hsmlarn istifadesi ve mutasarrfn salnda da mal itibarnn ykseltilmesi gibi gayeler gdlmekte idi (82) . N C B L M

DARES BAKIMINDAN VAKIFLAROsmanl Devlet inde, daha ilk beyler zam annd a balayan ve

Devletin mal ve s iyas kud ret inin gel i imine paralel olarak ar ta nvakf lar n idare ve m urak abe sis temi, I I . Mehm et devrinde b tnkadl k teki lt lar bir merkeze balanarak Hkim-l hkkm adyla bir ba kadi tyin edildii zaman (Hicri 821 den evvel) btn va-(80) MARDN, EbPl: age., sh. 67; KPRL, Blent: agm. (II). sh. 241.

7/31/2019 Vakiflar

35/82

V A K I F L A R 2 3 3

kf lar n murakabesi de ona tevcih edi lmit i . Murat ve Fat ih zamanlarn da kazas kerlerin bu vazifeyi ifa ettiklerin i gry oruz. Mam afih byk hk m dar vakf lar vakfnamede tasr ih olunan Devletadamlar taraf ndan nazr sfatyle ve mahiyetindeki husus bir tekilt vastasiyle idare edilmilerdir. Fatih, I. Selim ve Kanun Sleyman'n vakflarnn idaresi sadrzamlara ve II. Bayazt ve I. Ahmet'in vakflarnn idaresi eyhlislmlara ait idi.Birok vakf messisleri, vakfnameleri mucibince mtevellilii

evltlarna ve nazrl da sadrzam, eyhlislm, darssde aas,s tanbul kadisi gibi byk r icale verdikler inde^ bu nezaret ler in bire r mfettii olur ve bu mfettiler h er sene vakf hes apla rn vealkadarlar taraf ndan mtevel l i hakkndaki ikyet ler i te tkik ederek nazra bi ldir i r lerdi .XVI. Asr 'da, Msr, Suriye, Kuzey Afrika ve Arabistan'n fethinden sonra Hare mey n -yani Mek ke, Medine- vakflar b yk bir ehem miyet kazandndan bu na nezaret e tmek zere olduka geni bir

teki lt vcuda get ir i lerek nce kap aalar sonra darssde aalar nazr sfatiyle bunun bana getirildiler.te bylece, Hicr 1242 de Evkaf Nezareti kur ulun cay a ka da rOsmanl vakflar bu gibi tekiltlar tarafndan, nazr ve mtevellileri vastasiyle idar e edilm ilerdir. Merkez idare nin, suiistim alleremey dan verm em ek iin tefti ve m ura kab e vazifesini ehem miy etleifa etmek istemesine ramen, bilhassa gerileme devrinde byk sui

is t imaller ve dier taraf tan imparatorluk snr lar nn gi t t ike daralmas net icesinde, vakf servet inde by k eksi lmeler olmu ve buyzden birok din - hayr vazifeler lykyle ifa edilemiyerek birokvakf abideler harap olmutur .XIX. Asr balar nda, s tanbul 'daki arazi ve emlk hemen kamilen vakf haline gelmiti. Btn alm-satm muameleleri mtevelliler ile cbi vakf tah silda rlar nin eline kaldndan , tas arrufi ler inde byk bir kar kl k has l olmutu. Sadrzamlann, dars

sde aalar nn nezaret ler ine, s tanbul , Galata , skdar, Eyb Kad-lar 'nm ve daha sonra kaptanpaa i le yenieri aalar nn, Sekbanba- ve bos tanc ba larn v.s. nezaretleri de ilve olun du und an, stanbu l 'da birbir inde n m staki l birok vakf nezaret ler i teekkle tmi bu lunuyordu .Bu vaziyet in dourduu birok sui is t imaller kars nda vakflar idaresin i me rkezletirm ek ma ksad yla Hicr 1242 tarih ind e

7/31/2019 Vakiflar

36/82

234 AHMET ERE v k a f d a r e s i k u r u l a r a k y u k a r d a z i k r e d i l e n n e z a r e t l e r t e d r i c e nb u i d a r e y e d e v r o l u n d u . B u n a r a m e n v a k f l a r d a s u i i s t i m a l l e r y ine de devam e t t i ( 8 3 ) , ve bu ha l 1908 y lma , ik inc i M e ru t iy e t ' i n i l n n a k a d a r n l e n e m e d i . M e r u t i y e t d e v r i n d e b u h u s u s t a k s m e n t a s a v v u r d a k a l a n , k s m e n t a t b i k e d i l e n b a z s l h a t h a r e k e t l e r i , 5 H a z i r an 1935 de ne r ed i l en 2762 s ay l V ak f l a r K an un u 'n un y r r l eg i r m e s i n e k a d a r d e v a m e t t i ( 8 4 ) .

Bu k s a t a r iheden s on ra vak f n ida re o rgan la r n y lece s r a l ayab i l i r i z :V ak f n ba l ca o rgan mtevelli'd ir . M teve l l i vak fnam ede z ikr ed i l en i l e r i , vk f n a r t l a r mu c ib in ce ida re eden k im s ed i r . M te ve l l i ya vak fname i l e m teve l l i t a r a fmdan veyahu t vk f by le b i rk i m s e y i t y i n e t m e m i s e h k i m t a r a f n d a n t y i n o l u n u r d u ( 8 5 ) .

D i e r t a r a f t a n b a z h a l l e r d e , m t e v e l l i y e r i n e k a i m o l a r a k v a k fi l e r i n i i d a r e e t m e k z e r e h k i m t a r a f n d a n , mtevelli kaymakam d e n i l e n b i r k i m s e t y i n o l u n u r d u . M t e v e l l i v e l z u m u h a l i n d em t e v e l l i k a y m a k a m v a k f h k m a h s n n k a r a r v e i c r a o r g a n v el e m s i l c i s i d i r . M t e v e l l i k a y m a k a m b a z a n b i r i v e b a z a n d a b t ni ler i in na sb ol un ur ve bu i ler in b i t im i i le de vazifes i sona erer d i ( 86 ) .

(83) (84) Bu sui ist imal lerd en en by , II. Ma hm ut va kflarn a gel i r bulm ak iing e d i k deni len u suln ihdas edi lm esiyle h em vakfa hem de em lk sahiplerinintasarruf haklarna zarar veri lmesi , dieri de vakf emlkin ferandan al nan fera ve int ikal harlarnn vakf hazinesinde tevkifi usulnn sui ist imal idi r. Szdebu suret le vakflarn tamiri iin lzm gelen para tedricen bi rikt i ri lecekt i . Lkin,bi r taraftan yeni vakf teki lt nda lzumsuz derecede yeni kadrolarn teki l i i lebyk masraf l a ra sebebiye t ver i lmesi d ier t a raf t an har i t en b i rok adamlaramaa bala nm as , b