VOLUME 3 (FATWA PERUBATAN)

Hakcipta Terpelihara H Science Solution 2012

Oleh: Abd Rahman, B. Pharm

Muatturun secara sah hanya di: http://www.halalscience.com/blog

Vaksin Haji Haram? (Volume 3 : Fatwa-Fatwa Perubatan)

Abd Rahman, B.Pharm

Hakcipa terpelihara. Tiada mana-mana bahagian dari ebook ini boleh diterbitkan semula atau

dipindahkan kepada apa-apa bentuk atau melalui apa-apa cara, elektronik atau mekanikal

termasuk fotostat, rekod atau apa-apa sistem penyimpanan dan pengeluaran maklumat, tanpa

kebenaran bertulis daripada penerbit.

Had Liabiliti. Buku ini diterbitkan dengan sebaik mungkin bagi tujuan pendidikan dan panduan

para pembaca. Usaha sedaya upaya telah dilakukan untuk memastikan maklumat di dalam

buku ini tepat dan benar. Maklumat di dalam buku ini tidak boleh digunakan oleh sesiapapun

untuk tujuan diagnosis diri, rawatan atau alasan untuk menerima atau menolak sebarang terapi

perubatan untuk apa apa penyakit. Setiap orang disaran untuk mendapatkan nasihat dan

rawatan daripada pengamal perubatan profesional. Buku ini juga tidak memberikan apa-apa

nasihat perubatan. Sebarang aplikasi daripada maklumat di dalam buku ini adalah di atas

pertimbangan dan risiko pembaca sendiri. Oleh itu, sesiapa yang mempunyai masalah kesihatan

dan sedang menjalani rawatan harus mendapatkan nasihat daripada pengamal perubatan

masing-masing sebelum mengambil atau menghentikan pengambilan sebarang ubat. Penulis

dan penerbit tidak akan bertanggungjawab kepada mana mana individu atau kumpulan yang

mengalami kerugian, kerosakan atau kecederaan yang disebabkan oleh maklumat di dalam

buku ini secara langsung atau tidak langsung.

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Abd Rahman, 1981

Vaksin haji haram? / Abd Rahman. Bibliografi: ms. 95 ISBN 978-967-10060-3-0 1. Vaccines Religious aspects Islam. 2. Medical care Religious aspects Islam. I. Judul 297.122861

Hakcipta terpelihara H Science Solution 2012

KANDUNGAN

Halaman

PENGENALAN

BAB 1 Kronologi Wabak Meningitis 5

BAB 2 Apa itu Penyakit Meningitis? 7

BAB 3 Jenis Jangkitan Meningitis 10

BAB 4 Wabak Meningitis di Musim Haji 16

BAB 5 Syarat Wajib Vaksin Haji 21

BAB 6 Dilema Vaksin Haji: Benarkah Vaksin Haji Haram? 24

BAB 7 Fatwa Terkini Vaksin Haji 33

BAB 8 Pembangunan Vaksin Meningitis 39

Bab 9 Panduan Pengambilan Vaksin 48

BAB 10 Bila yang haram menjadi halal 51

BAB 11 Konsep Darurat dan Halal Haram dalam Perubatan 52

BAB 12 Panduan Kesihatan Haji 69

PENUTUP

FATWA-FATWA PERUBATAN

Apa itu Fatwa?

Fatwa dari segi bahasa ialah suatu keputusan, penjelasan atau jawapan

terhadap sesuatu perkara yang dimusykilkan. Dari segi istilahnya bermaksud

memberikan penjelasan hukum syarak bagi sesuatu masalah sebagai jawapan

kepada sesiapa yang bertanya, baik secara individu mahupun secara berjemaah.

Mengikut peruntukan undang-undang di Malaysia, di bawah Akta Pentadbiran

Undang-Undang Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1993, peruntukan

mengenai fatwa dijelaskan di bawah Seksyen 34 iaitu fatwa bermaksud suatu

pendapat atas apa-apa persoalan yang belum diselesaikan atau yang

menimbulkan pertikaian mengenai atau berhubung dengan hukum syarak.

Sesuatu fatwa boleh dikeluarkan apabila diperintahkan oleh Yang di-Pertuan

Agong, atau atas permintaan orang ramai melalui surat yang dihantar kepada

Mufti, atau yang dibuat atas kehendak Mufti itu sendiri.

Walaubagaimanapun, pernyataan yang dibuat oleh Mufti hanya boleh

diambil sebagai fatwa apabila pernyataan itu telah disiarkan dalam warta

berhubung dengan Hukum Syarak. Fatwa yang telah diwartakan merupakan

sebahagian daripada undang-undang yang perlu diikuti oleh semua Mahkamah

Syariah bagi negeri tersebut.

Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan

Di Malaysia, Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama

Islam Malaysia (Jawatankuasa Fatwa MKI) atau dikenali sebagai Jawatankuasa

Fatwa kebangsaan adalah pihak yang bertanggungjawab untuk mengeluarkan dan

menyelaraskan pengeluaran fatwa yang menyentuh perkara perkara seperti :

1. Masalah keagamaan yang bukan bersifat tempatan tetapi berkaitan dengan

hal ehwal umat Islam Malaysia secara keseluruhannya.

2. Masalah-masalah keagamaan di sesuatu negeri yang mungkin berlaku di

negeri lain.

3. Masalah-masalah keagamaan yang bersifat tempatan dan daerah yang

dikemukakan oleh mana-mana Ahli Jawatankuasa Negeri.

14 Orang Mufti Anggotai Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan

Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan telah ditubuhkan pada awal tahun 1970 di

bawah Perkara 11 Peraturan Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam

Malaysia. Jawatankuasa ini dianggotai oleh 14 orang Mufti iaitu seorang Mufti

dari setiap negeri di Malaysia. Perbincangan ataupun muzakarah Jawatankuasa

Fatwa Kebangsaan diadakan mengikut keperluan semasa dan isu-isu berbangkit.

Sesuatu fatwa yang dikeluarkan di peringkat kebangsaan merupakan keputusan

bersama Mufti dari setiap negeri. Perbincangan untuk mengeluarkan fatwa

diadakan semasa Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan.

Walaubagaimanapun, keputusan yang dibuat ataupun fatwa yang

dikeluarkan tidak mengikat kerajaan-kerajaan negeri, tetapi sebaliknya ia hanya

boleh dikuatkuasakan diperingkat negeri jika negeri berkenaan mengambil

tindakan atau menerima pakai fatwa tersebut menerusi keputusan mesyuarat

Jawatankuasa Fatwa Negeri masing-masing. Oleh itu, Muzakarah Jawatankuasa

Fatwa Kebangsaan sebenarnya hanya merupakan majlis perbincangan bagi

menentukan sesuatu keputusan yang melibatkan kepentingan seluruh negara.

Fatwa-fatwa yang dikeluarkan oleh Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan sejak akhir-

akhir ini cukup mendapat perhatian orang ramai terutamanya fatwa mengenai

senaman Yoga dan ubat-ubatan dari unsur haram.

Fatwa-Fatwa Suntikan Vaksin Meningitis

Di dalam bab ini, saya hanya menyenaraikan fatwa-fatwa berkenaan suntikan

vaksin meningitis untuk jemaah haji yang dikeluar oleh Jawatankuasa Fatwa

Kebangsaan, Malaysia dan juga fatwa oleh Majelis Ulama Indonesia.

Hukum Suntikan Pelalian Vaksin Meningococcal Meningitis Oleh Orang Islam

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama

Islam Malaysia Kali Ke-53 yang bersidang pada 27 Nov 2002 telah membincangkan

Suntikan Pelalian Vaksin Meningococcal Meningitis Oleh Orang Islam. Muzakarah

telah memutuskan bahawa hukum menggunakan pelalian

meningococcal meningitis mencevax yang diambil daripada sumber lembu adalah

harus. Manakala vaksin pelalian meningococcal Miningitis Monumune yang

mengandungi unsur daripada babi adalah haram.

Keterangan/Hujah:

1. Ketika ini hanya terdapat dua jenis vaksin sahaja di pasaran iaitu jenama

Mencevax dan jenama Monumune. Vaksin jenama Mencevax adalah dari

sumber susu, jantung dan lemak lembu berbanding vaksin jenama

Monumune yang sumbernya mengandungi bahan khinzir.

2. Permasalahan keraguan terhadap kandungan vaksin jenama Mencevax

hanya melibatkan sumbernya iaitu lembu tersebut sama ada ianya

disembelih atau sebaliknya. Sekiranya lembu tersebut tidak disembelih

vaksin Mencevax juga mengandungi bahan dari najis.

3. Keharusan menggunakan vaksin jenama Mencevax adalah berasaskan

kaedah fiqf "Akhafu al-Dhararin " walaupun sumbernya dari lembu yang

belum dapat dipastikan ia disembelih atau pun tidak. Hal ini amat jelas

bahawa penggunaan suntikan vaksin jenama Monumune yang

mengandungi unsur khinzir tidak boleh digunakan.

4. Menurut Dr. Wahbah al-Zuhaili menyatakan bahawa walaupun bahan

sumber yang asal daripada benda yang najis dan haram sekalipun namun

jika ianya diproses dan berlaku perubahan atau pertukaran 'ain yakni

sifatnya maka ia dibolehkan. Hal ini mengharuskan untuk menggunakan

vaksin berjenama Monumune walaupun bahan sumbernya terdiri unsur

khinzir.

5. Penegasan oleh pihak berkuasa amat diperlukan dan menyatakan bahawa

vaksin yang sumbernya dari bahan yang diharamkan adalah tidak

dibolehkan dan diharamkan. Secara langsung pihak hospital atau klinik

swasta perlu akur dan tiada alasan untuk tidak menyediakan vaksin

berjenama Mencevax bagi kegunaan suntikan kepada Jemaah Haji atau

Umrah Malaysia.

6. Pemberitahuan kepada masyarakat Islam Malaysia perlulah meliputi kedua-

dua jenama vaksin iaitu Monumune dan Mencevax. Bahkan dinyatakan juga

vaksin berjenama Monumune yang mengandungi asid amino khinzir adalah

diharamkan. Maka hanya vaksin berjenama Mencevax adalah diharuskan

kerana tiada mengandungi sumber yang diharamkan oleh syarak.

Hukum Penggunaan Vaksin Meningits Menveo

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam

Malaysia Kali Ke-94 yang bersidang pada 20 - 22 April 2011 telah membincangkan

Hukum Penggunaan Vaksin Meningitis Menveo. Muzakarah telah memutuskan

seperti berikut:

1. Setelah mendengar taklimat dan penjelasan daripada Biro Pengawalan

Farmaseutikal Kebangsaan (BPFK) dan meneliti keterangan, hujah-hujah

serta pandangan yang dikemukakan, Muzakarah mengambil perhatian

bahawa proses penghasilan Vaksin Menveo keluaran Syarikat Novartis

Vaccines adalah sama sepertimana penghasilan Vaksin Mencevax keluaran

Syarikat Glaxo Smith Kline (GSK).

2. Sehubungan itu, Muzakarah bersetuju memutuskan bahawa pada dasarnya

hukum penggunaan vaksin Menveo adalah harus atas dasar dharurah sama

seperti vaksin Mencevax yang telah diputuskan pada Muzakarah kali ke-53

bertarikh 27 November 2002 kerana sehingga kini masih belum ada mana-

mana vaksin meningococcal meningitis yang dihasilkan 100% halal dan suci

daripada awal hingga akhir proses penghasilannya.

3. Walaubagaimanapun untuk maslahah umat Islam, Muzakarah

berpandangan di antara kedua-dua vaksin ini, keutamaan adalah kepada

vaksin Mencevex yang telah digunakan sekian lama dan telah terjamin dari

segi keberkesanan dan keselamatan kepada pengguna. Manakala vaksin

Menveo masih baru di pasaran dan pemonitoran kesan jangka panjang

masih berterusan.

4. Muzakarah juga berpandangan bahawa Sijil Halal tidak wajar diberikan

kepada vaksin Menveo kerana penentuan harus adalah atas dasar dharurah

dan proses penghasilannya tidak mematuhi piawaian pensijilan halal

Malaysia.

BILA YANG HARAM MENJADI HALAL

Kesedaran mengenai status halal dan halam di kalangan pengguna muslim

pada hari ini tidak lagi berkisar setakat makanan dan minuman sahaja, tetapi

semakin meluas meliputi sistem kewangan, bahan gunaan, kosmetik dan juga

ubat-ubatan.

Isu-isu berkaitan ubat-ubatan yang tidak halal, gelatin dari sumber haram

dan penggunaan enzim khinzir dalam penghasilan ubat dan makanan seringkali

diperbincangkan di dalam pelbagai forum dan media. Selain itu, isu halal haram

turut dihangatkan dengan berita-berita seperti kopi yang digoreng dengan gelatin

khinzir, ikan keli yang diberi makan daging khinzir, sayur-sayuran yang dibaja

dengan najis khinzir dan penggunaan lemak khinzir di dalam vaksin dan juga

produk kosmetik.

Selain daripada penggunaan bahan-bahan daripada khinzir, pelbagai isu

halal haram yang lain juga menimbulkan polemik di kalangan umat Islam pada

hari ini. Walaubagaimanapun, terdapat pelbagai kaedah penyelasaian kepada isu

ini daripada perspektif Islam jika kita berusaha memahaminya. Salah satu kaedah

yang sering digunakan dan diterima pakai di Malaysia ialah kaedah Darurat. Selain

daripada kaedah darurat, terdapat juga kaedah-kaedah penyelasaian lain

menurut syariah Islam iaitu kaedah Istihalah, Istihlak dan juga Istibra.

KONSEP DARURAT DALAM PERUBATAN

Lima Prinsip Utama Syariat Islam

Islam ialah agama yang sempurna dan lengkap sebagaimana firman Allah

s.w.t dalam Surah Al Maaidah ayat 3:

Maksudnya: Pada hari ini Aku sempurnakan agama kamu bagi kamu dan Aku

cukupkan nikmatKu kepadamu dan Aku reda Islam menjadi agama bagimu.

Allah s.w.t telah menetapkan dasar-dasar hukum dalam setiap permasalahan

yang dihadapi oleh manusia sama ada berkaitan akidah, ibadah, sistem

kehidupan, kenegaraan, undang-undang, kesihatan, politik dan lain-lain. Sebagai

agama yang lengkap, Islam memelihara dan menyelesaikan permasalahan atau

keperluan manusia yang boleh dibahagikan kepada 5 perkara asas. Perkara asas

ataupun keperluan darurat terbahagi kepada lima prinsip utama syariah Islam

iaitu:

1. Agama

2. Nyawa

3. Akal

4. Keturunan

5. Harta Benda

Islam memelihara lima prinsip utama syariah ini dengan dua cara iaitu

pertama dengan melaksanakan atau menegakkannya dan kedua dengan

memastikan supaya ia terus berkekalan. Melaksanakan dan menegakkan Agama

adalah dengan menegakkan lima rukun Islam yang sudah diketahui umum. Umat

Islam diwajibkan supaya berjihad ke atas mereka yang cuba meruntuhkannya agar

ia sentiasa berkekalan. Nyawa sebagai hak Allah dipelihara dan dilindungi dari

sebarang ancaman penyakit, pembunuhan dan sebagainya. Dalam kes

pembunuhan, Islam mewajibkan perlaksanaan hukum qisas ke atas si pembunuh.

Jauhi Perkara Memabukkan Dan Merosakkan Akal

Kita pula diwajibkan untuk memelihara Akal dengan mencari ilmu bagi

memantapkan minda, disamping menjauhi perkara-perkara haram yang boleh

memabukkan dan merosakkan akal. Dalam aspek Keturunan, Islam

memeliharanya dengan mengizinkan dan menggalak perkahwinan supaya dengan

itu kesinambungan keturunan dapat diteruskan. Islam melindungi keturunan

dengan mengharamkan perzinaan dan pergaulan bebas yang boleh merosakkan

keturunan manusia.

Berusaha Melalui Jalan Yang Halal

Berhubung dengan harta benda, Islam melindunginya dengan mengalakkan

manusia berusaha mencari harta melalui jalan yang halal dan menghukum

pencuri-pencuri dengan memotong tangan mereka. Disamping itu, Islam

memelihara masyarakat daripada penindasan dan kezaliman dengan

mengharamkan penipuan, riba, rompakan dan sebagainya.

Rukshah (Kelonggaran Hukum)

Hukum-hakam Islam mempunyai azimah (ketetapan) dan rukhsahnya

(kelonggaran). Hukum azimah ialah hukum asal yang ditetapkan oleh Allah dan

Rasul. Contohnya pengharaman arak dan babi serta kewajipan berpuasa pada

bulan Ramadan. Rukhsah ialah kelonggaran yang boleh diaplikasikan dalam

keadaan tertentu. Sebagai contoh pada saat kecemasan dan darurat, harus

berbuka puasa Ramadhan ketika sakit dan harus memakan babi di saat kebuluran.

Orang Islam diwajibkan beramal dengan hukum-hakam azimah melainkan apabila

wujud suasana darurat yang mengharuskan pengambilan rukhsah.

PENGERTIAN DARURAT

Para ulama telah memberikan pengertian darurat berdasarkan Firman Allah

s.w.t:

Maksudnya: Diharamkan kepada kamu bangkai, darah yang mengalir, daging

babi, dan binatang-binatang yang disembelih kerana yang lain selain Allah, dan

yang mati tercekik, dan yang mati dipukul, dan yang mati ditanduk, dan yang

mati dimakan binatang buas kecuali yang sempat kamu sembelih, dan yang

disembelih atas nama berhala, (dan diharamkan juga) kamu merenung nasib

dengan undi batang-batang anak panah. Yang demikian itu adalah perbuatan

fasik. Pada hari ini, orang-orang kafir telah putus asa (memesongkan kamu)

daripada agama kamu. Sebab itu janganlah kamu takut dan gentar kepada

mereka, sebaliknya hendaklah kamu takut dan gentar kepada-Ku. Pada hari ini,

Aku telah sempurnakan bagi kamu agama kamu dan Aku telah cukupkan nikmat-

Ku kepada kamu, dan aku telah redhakan Islam itu menjadi agama untuk kamu.

Maka sesiapa yang terpaksa kerana kelaparan (memakan benda-benda yang

diharamkan) sedang ia tidak cenderung hendak melakukan dosa (maka bolehlah

ia memakannya), kerana sesungguhnya Allah Maha Pengampun, lagi Maha

Mengasihani.

Al Maaidah: 3

Ayat ini menjelaskan, makanan yang pada asalnya diharamkan menjadi

halal dalam keadaan terpaksa sekiranya diambil tanpa melampaui batas.

Keselamatan Nyawa Atau Harta Benda

Darurat secara ringkasnya ialah suatu keadaan di mana seseorang itu

berhadapan dengan situasi yang melibatkan keselamatan nyawa atau harta

bendanya. Secara terperinci, menurut Dr Wahbah Zuhaili darurat ialah berlaku ke

atas seseorang satu keadaan yang berbahaya, atau kesusahan yang sangat berat,

yang mana dibimbangi berlakunya kemudaratan atau kesakitan terhadap jiwa,

anggota, maruah, akal atau harta dan segala yang berkaitan dengannya. Pada

masa itu, boleh atau diharuskan melakukan yang haram atau meninggalkan yang

wajib atau melewatkan daripada waktunya, demi untuk menolak kemudaratan

daripada berlaku mengikut pertimbangan dalam ruang lingkup peraturan syarak.

Ulama Mazhab Syafie mengatakan Skop darurat bukan sahaja sekadar

takut kehilangan nyawa jika tidak memakan makanan yang haram itu, tetapi

ditakuti juga akan berlaku kesakitan atau sakitnya bertambah teruk atau sakitnya

itu berpanjangan.

Dr Yusuf al-Qardawi di dalam kitabnya Halal dan Haram Dalam Islam

menyentuh tentang keadaan darurat yang membolehkan sesuatu yang dilarang.

Beliau turut menekankan dan mengingatkan umat Islam agar tidak

mempermudah-mudahkan kelonggaran yang diberi oleh syarak atas alasan

darurat.

Menurut sebuah hadis riwayat Bukhari dan Muslim, Anas bin Malik berkata:

Rasulullah memberi kelonggaran kepada Abdul Rahman bin Auf dan Zubair bin

Awwam memakai sutera kerana penyakit gatal menimpa mereka.

Walaupun sutera pada asalnya diharamkan ke atas kaum lelaki, namun ia

diharuskan apabila diperlukan untuk mengubati sesuatu penyakit. Riwayat ini

menunjukkan harus berubat dengan bahan-bahan yang haram pada masa

kecemasan.

Syarat Harus Penggunaan Ubat Mengandungi Bahan Haram

Dalam mempertimbangkan keharusan penggunaan ubat yang

mengandungi bahan-bahan yang diharamkan, syarat-syarat untuk memastikan

bahawa keperluan tersebut berada diperingkat darurat perlu dipenuhi. Antara

syarat-syarat yang telah ditetapkan oleh ulama dan digunapakai oleh Majlis Fatwa

Kebangsaan Malaysia ialah:

1. Darurat itu benar-benar berlaku, bukan sesuatu yang tidak pasti. Dengan

erti kata lain, telah berlaku atau wujud satu keadaan di mana kemusnahan atau

kemudaratan pada lima perkara asas (agama, nyawa, akal, keturunan, harta)

ataupun kemusnahan akan berlaku secara pasti ataupun berdasarkan kepada

sangkaan yang kuat berpandukan pengalaman atau pengetahun.

2. Seseorang yang berada dalam keadaan darurat itu bertentangan dengan

perintah atau larangan syarak, atau tidak terdapat sesuatu yang diharuskan oleh

syarak untuk menghilangkan kemudaratan melainkan perkara yang ditegah atau

diharamkan.

3. Usaha harus dilakukan untuk memastikan bahawa kewujudan benda-

benda halal yang lain tidak dapat menghindarkan kemudaratan yang menimpa

pesakit.

4. Pengambilan yang haram itu sekadar keperluan sahaja.

5. Pada waktu pengubatan, pengambilan yang haram itu hendaklah

disyorkan, dipastikan dan diperakui oleh seorang doktor atau pengamal

perubatan muslim yang adil, diyakini amalan dan pegangan agamanya serta

mempunyai pengetahun dalam bidang terbabit.

KONSEP ISTIHALAH DAN ISTHLAK DALAM PERUBATAN

Pengertian Istihalah

Istihalah dari sudut definisinya bermaksud suatu transformasi, perubahan

ataupun pertukaran sesuatu bahan menjadi bahan yang lain dan melibatkan

perubahan dari sifat dan ciri ciri asalnya menjadi sifat dan ciri ciri yang baru.

Menurut teori Dr. Nazih Hammad di dalam buku tulisannya Penggunaan

Bahan-Bahan Yang Haram dan Najis dalam Makanan dan Ubat-ubatan

(Terjemahan Dr. Basri Bin Ibrahim) Istihalah dari sudut kaedah fekah bermaksud

sesuatu yang asalnya adalah najis dan haram berubah konsep dan bentuk zatnya

menjadi satu bahan lain yang berbeza dengan yang asal dari segi nama, kriteria

(bau, rasa dan warna) dan sifatnya, ia menjadi sesuatu yang halal.

Walaubagaimanapun, menurut Ibnu Taimiyyah Adalah tidak wajar untuk

mengatakan najis itu suci apabila berubah zatnya, kerana najis sememangnya

tidak suci. Cuma yang berlaku adalah perubahan, benda suci yang baru muncul itu

tidak sama dengan benda najis sebelum itu walaupun benda yang suci tadi adalah

hasil perubahan yang berlaku ke atas benda najis sebelumnya dan berasal dari

satu bahan sahaja.

Prinsip Istihalah

Prinsip Isthalah ataupun perubahan zat lebih mudah difahami dengan dua

contoh berikut:

Jika seekor khinzir mati ataupun bangkainya ditanam di bawah pokok

durian, buah durian yang terhasil daripada pokok tersebut adalah halal meskipun

terdapat bahan-bahan dan nutrisi di dalam buah durian tersebut terhasil ataupun

diserap daripada bangkai khinzir tersebut.

Contoh kedua, makanan yang halal kita makan akan keluar menjadi najis

yang haram, meskipun makanan yang kita makan itu pada asalnya adalah halal

dan suci. Contoh buah durian tadi menunjukkan perubahan sesuatu bahan

daripada bahan yang haram berubah menjadi bahan yang halal manakala contoh

yang kedua pula menunjukkan proses yang sebaliknya. Kedua-dua contoh ini

menggambarkan prinsip Istihalah yang kita boleh nyatakan sebagai Apabila satu

bahan berubah menjadi bahan yang baru status halal haram bahan yang baru itu

tidak ditentukan dengan status halal haram bahan asalnya.

Perubahan Fizikal, Luaran Dan kandungan

Berdasaran kepada definisi dan terminologi Istihalah yang telah dibahaskan

oleh pelbagai ulama sebelum ini, konsep Istihalah adalah bersandarkan kepada

tiga situasi utama iaitu:

1. Istihalah yang melibatkan perubahan fizikal dan kandungan:

Contohnya : Perubahan bangkai haiwan menjadi garam apabila tenggelam

di dalam laut dan najis haiwan yang berubah menjadi debu selepas dibakar.

2. Istihalah yang melibatkan perubahan luaran:

Contohnya : Kulit haiwan selain dari khinzir dan anjing berubah menjadi

suci selepas disamak dan perubahan lemak menjadi minyak dan sabun.

3. Istihalah yang melibatkan perubahan kandungan sahaja:

Contohnya : Perubahan bahan seperti minum beralkohol yang berubah

menjadi cuka.

Oleh itu, kita boleh membuat kesimpulan bahawa Istihalah adalah perubahan

sesuatu bahan menjadi bahan lain yang melibatkan perubahan dari segi sifat

fizikal dan juga kandungannya.

Kategori Istihalah

Menurut Mohd Aizat Jamaludin, penyelidik daripada Institut Penyelidikan

Produk Halal dalam kertas kajiannya yang bertajuk Teori Istihalah dari Perspektif

Fekah: Analisa Penentuan Halal dan Haram dalam Produk Makanan

membahagikan Istihalah kepada tiga kategori iaitu Istihalah Sahihah (Istihalah

yang diterima), Istihalah Fasidah (Istihalah yang merosakkan) dan Istihalah

Mulghah (Istihalah yang tidak diterima).

Kategori Penerangan Contoh

Istihalah Sahihah

(Istihalah yang diterima)

Proses perubahan

daripada bahan yang

halal bercampur dengan

ejen pengubah yang halal

atau haram dan

menghasilkan produk

akhir yang halal

1. Bangkai khinzir yang

terjatuh ke dalam laut

dan berubah menjadi

garam.

2. Tanaman yang dibaja

dengan najis dan

menghasilkan buah.

Istihalah Fasidah

(Istihalah yang

merosakkan

Proses pencampuran

bahan halal atau haram

dengan ejen pengubah

yang halal atau haram

dan menghasilkan produk

akhir yang haram.

1. Air anggur yang

diperam dan menjadi

arak.

2. Haiwan halal yang

diberi makan najis.

3. Kek yang dihasilkan

menggunakan arak

sebagai bahan untuk

menambah perisa.

Istihalah Mulghah

(Istihalah yang tidak

diterima)

Proses perubahan

daripada bahan asal yang

haram bercampur dengan

ejen pengubah yang

haram dan menghasilkan

produk akhir yang juga

haram

1. Khinzir yang diberi

makan najis dan

statusnya kekal haram.

Pandangan Ulama Mengenai Istihalah

Konsep asas Istihalah diterima dan dipersetujui tanpa perbezaan pendapat

di kalangan ulama-ulama Islam. Perbezaan pendapat hanya berlaku dari aspek

penggunaannya iaitu ada ulama yang meluaskan penggunaan Istihalah manakala

sebahagian ulama pula ingin meminimakan penggunaannya. Perbezaan ini juga

wujud disebabkan oleh perbahasan ejen pengubah yang digunakan sama ada

proses Istihalah itu melibatkan ejen pengubah semulajadi ataupun ejen pengubah

sintetik buatan manusia.

Antara ulama-ulama yang meluaskan penggunaan Istihalah ialah ulama

mazhab Hanafi dan Maliki. Mereka menggunakan teori Istihalah di dalam konsep

yang lebih terbuka kerana mereka menerima teori Istihalah sebagai proses yang

boleh mengubah satu bahan yang haram menjadi bahan yang halal secara

semulajadi ataupun tidak. Contohnya, arak yang bertukar menjadi cuka melalui

proses penapaian secara semulajadi ataupun dengan menggunakan ejen

pengubah tambahan.

Pendapat Ulama Mazhab Syafie

Sebahagian ulama lain pula berpandangan konsep Istihalah hanya boleh

digunakan dalam beberapa keadaan tertentu sahaja. Pandangan ini dipegang oleh

ulama-ulama dari mazhab Syafie dan juga Hanbali. Ulama mazhab Syafie

berpegang kepada pendapat bahawa bahan-bahan yang dikategorikan sebagai

najis tidak boleh berubah menjadi bahan yang halal kecuali dalam tiga keadaan

sahaja iaitu:

1. Arak yang berubah menjadi cuka secara semulajadi.

2. Kulit daripada bangkai haiwan kecuali khinzir dan anjing boleh

menjadi suci selepas melalui proses samak (dibagh).

3. Perubahan dari bahan menjadi haiwan seperti dari bangkai haiwan

berubah menjadi ulat, pembentukan satu bentuk kehidupan yang

baru.

Pendapat Ulama Mazhab Hanbali

Ulama mazhab Hanbali pula dalam satu pendapat mengatakan sebarang

bahan yang najis tidak boleh menjadi suci melalu proses Istihalah kecuali arak

yang bertukar menjadi cuka secara semulajadi. Proses perubahan yang berlaku

akibat pembakaran, dibagh ataupun percampuran dengan bahan lain adalah tidak

suci ataupun haram.

Berdasarkan kepada pandangan ulama yang meluaskan penggunaan

konsep Istihalah, pendapat daripada ulama mazhab Hanafi dilihat lebih sesuai

untuk digunakan berdasarkan kepada keadaan semasa sekarang. Pandangan

ulama mazhab Hanafi ini selari dengan perkembangan sains dan teknologi dalam

pengesahan halal haram menerusi ujian analisa makmal. Pelbagai penemuan dan

kajian telah dijalankan dalan pengujian pengesahan status halal sesuatu bahan.

Namun pandangan ulama mazhab Syafie lebih diterima pakai oleh umat Islam di

Malaysia.

Penggunaan Gelatin dan Penghasilan Vaksin

Jika kita fokus kepada status penggunaan gelatin dalam penghasilan vaksin

dan ubat-ubatan. Ramai ulama yang bersetuju bahawa gelatin yang dihasilkan

daripada haiwan yang disembelih dan dibenarkan menurut Islam adalah halal.

Tetapi terdapat perbezaan pendapat tentang gelatin yang dihasilkan daripada

khinzir dan bangkai. Isu sumber gelatin yang halal dan haram ini telah

diperbahaskan dan sebahagian ulama bersetuju bahawa gelatin yang diekstrak

daripada sumber yang dilarang adalah haram manakala sebahagian ulama yang

lain menyokong idea bahawa gelatin yang diekstrak daripada sumber yang haram

adalah halal kerana telah mengalami proses Istihalah.

Dalam satu lagi kajian yang telah dijalankan oleh Mohd Aizat Jamaludin, di

Institut Penyelidikan Produk Halal bertajuk Istihalah: Analisa Penggunaan Gelatin

dalam Makanan mendapati penghasilan gelatin hanya melibatkan proses

perubahan secara fizikal, tidak secara kimia. Mereka percaya, asid amino di dalam

produk makanan kekal dan tidak berubah secara kimia walaupun proses

penghasilan melibatkan penggunaan suhu yang tinggi ataupun melalui rawatan

asid dan alkali. Pendapat ini disokong dengan kajian-kajian lain yang mendapati

proses penghasilan gelatin hanya melibatkan perubahan struktur protein tetapi

tidak memecahkan ikatan peptida dan asid amino. Oleh itu, molekul asid amino di

dalam gelatin tidak terjejas dengan rawatan fizikal ataupun kimia.

Gelatian Daripada Khinzir Adalah Haram

Hasil kajian ini menguatkan lagi pendapat bahawa gelatin yang diekstrak

daripada khinzir ataupun haiwan yang tidak disembelih adalah haram. Larangan

ini adalah berdasarkan sifat-sifat gelatin yang tidak berubah secara kimia, dengan

itu Istihalah ataupun proses perubahan dalam gelatin tidak berlaku dengan

sempurna. Oleh itu, pandangan ulama yang mendakwa gelatin daripada sumber

khinzir adalah halal melalui proses Istihalah tidak dapat diterima kerana tidak

selari dengan bukti kajian saintifik.

KONSEP ISTIHLAK DALAM PERUBATAN

Pengertian Istihlak

Konsep Istihlak menurut penggunaannya dari segi fekah dikaitkan dengan

percampuran sesuatu bahan dengan bahan yang lain sehingga hilang sifat-sifat

dan ciri-ciri bahan tersebut, seolah-olah ia telah menjadi hancur walaupun

bakinya masih ada seperti percampuran setitis arak dengan air yang sangat

banyak.

Konsep teori Istihlak ini membawa maksud sedikit bahan yang diharamkan

atau najis bercampur dengan bahan yang baik, halal dan banyak sehingga hilang

sifat-sifat bahan haram yang bercampur dengannya seperti warna, bau dan

rasanya. Percampuran ini menghilangkan sifat najis dan hukum haram pada

bahan tersebut dari kacamata syara.

Prinsip Istihlak

Prinsip Istihlak lebih mudah difahami dengan contoh berikut: Seekor

haiwan yang kencing ke dalam sebuah tasik (seperti yang kebiasaannya berlaku),

air tasik tersebut masih halal diminum atau boleh digunakan untuk berwuduk

selagi warna, bau dan rasanya tidak berubah dengan air kencing tersebut.

Konsep Istihlak yang juga disebut sebagai konsep hancur bahan ataupun

pencairan yang tinggi boleh didefinisikan sebagai Apabila sesuatu bahan yang

haram dicairkan atau dicampur dengan bahan atau medium yang halal sehingga

ke satu tahap di mana tiada lagi ciri-ciri bahan haram tersebut yang boleh dikesan

di dalam medium yang halal, oleh itu kehadiran bahan haram tersebut boleh

diabaikan.

Konsep Istihlak ini adalah berdasarkan kepada analogi situasi yang berlaku

semasa zaman Rasulullah s.a.w. Contohnya, ada sahabat yang bertanya kepada

Rasulullah s.a.w tentang bangkai yang terjatuh ke dalam sebuah perigi. Rasulullah

s.a.w menjelaskan bahawa jika kandungan air lebih daripada jumlah tertentu,

tiada halangan untuk menggunakannya.

Jumlah sukatan kandungan air dinyatakan di dalam sebuah hadis daripada

Ibnu Umar r.a yang menyatakan: Saya mendengar Rasulullah s.a.w ditanya

tentang hukum air yang ditemui di tanah lapang di padang pasir yang menjadi

tempat minuman haiwan liar. Sabda Baginda:

Apabila air sampai dua kolah, ia tidak lagi mengandungi sebarang kotoran.

Hadith Abu Daud, At-Tirmizi, An-Nasai, Ibnu Majah dan lain-lain.

Menurut Dr Wahbah az-Zuhaili dalam Al-Fiqhul Islami Wa adillatuhu, dua

kolah adalah bersamaan dengan 270 liter air, manakala mengikut Jabatan Mufti

Negeri Melaka, dua kolah jika diukur mengikut ukuran tempat empat persegi

memerlukan tempat yang berukuran 60 cm x 60 cm.

Situasa Zaman Para Sahabat

Konsep Istihlak ini juga dikaitkan dengan satu situasi yang berlaku semasa

zaman para sahabat. Sahabat-sahabat Rasulullah s.a.w dikatakan akan terus

meminum jus buah-buahan sehinggalah jus itu menunjukkan tanda-tanda

penapaian; iaitu mereka akan berhenti daripada meminum jus tersebut jika bau

dan rasanya telah menunjukkan ia telah bertukar menjadi arak. Proses penapaian

jus buah biasanya berlaku serta merta terutamnya dalam suhu yang panas di

padang pasir. Walaubagaimanapun, alkohol yang sangat sedikit yang terhasil di

awal proses penapaian jus buah ini, yang tidak mengubah rasa dan bau jus

tersebut, diabaikan oleh para sahabat Rasulullah s.a.w.

Istihlak Dalam Penghasilan Vaksin Meningitis

Dalam konteks penghasilan vaksin meningitis, bakteria Neisseria Meningitis

yang digunakan dalam penghasilan vaksin berasal dari lot bakteria working seed,

yang diambil dari lot parent seed yang menggunakan bahan dari lembu dan enzim

dari pankreas babi dalam media pembiakannya. Bakteria Neisseria Meningitis

yang digunakan adalah keturunan bakteria lot parent seed yang telah mengalami

proses pencucian dan pencairan dalam nisbah 1:67 juta.

Enzim dari pankreas babi digunakan sebagai ejen pemangkin dan juga

pemotong ikatan-ikatan protein untuk menjadi molekul yang lebih kecil iaitu asid

amino. Asid amino inilah yang menjadi sumber makanan kepada bakteria untuk

berkembang dan membiak. Proses pembenihan dan penghasilan Parent Seed

bakteria Neisseria Meningits ini dibuat di Belanda sejak tahun 1960, di mana pada

masa itu belum ada teknologi pembuatan media dan pembiakan bakteria yang

tidak menggunakan enzim khinzir atau bebas bahan haiwan sepenuhnya.

Proses Penghasilan Vaksin Meningitis

Secara ringkasnya, proses penghasilan vaksin meningitis pada hari ini

bermula dengan penghasilan benih bakteria (Lot Parent Seed) yang dibiakkan

dalam media yang menggunakan dengan enzim khinzir sejak tahun 1960.

Kemudan, syarikat farmaseutikal pengeluar vaksin pada hari ini menggunakan

benih bakteria ini untuk menghasilkan lot working seed, bakteria working seed ini

difermentasi dan kemudiannya polisakarida daripada dinding sel bakteria ini

diambil, diasingkan, ditapis, dicuci dan dimurnikan sebelum dicantumkan dengan

protin pembawa untuk menghasilkan vaksin.

Akhirnya, vaksin meningitis yang terhasil dikatakan telah mengalami proses

Istihlak ataupun pencairan yang tinggi melalui proses penyaringan, pencucian dan

pemurnian yang berulang kali sehingga tiada lagi ciri ciri atau kesan-kesan enzim

babi yang dapat dikesan pada peringkat akhir penghasilan produk. Vaksin yang

terhasil adalah polisakarida ataupun oligosakarida daripada dinding sel bakteria

dan bakteria yang digunakan dimatikan dan dibuang.

YANG MANA PILIHAN ANDA?

Jika sebelum ini ramai bakal haji dan umrah yang merasa ragu dan was-was

untuk mengambil suntikan vaksin meningitis ini kerana statusnya yang dikatakan

tidak halal. Kini, anda tidak perlu merasa ragu lagi dan anda boleh memilih sama

ada ingin menggunakan vaksin meningitis jenama Mencevax keluaran Syarikat

GlaxoSmithKline ataupun vaksin meningitis jenama Menveo keluaran Syarikat

Novartis Vaccines.

Kedua-dua jenis vaksin meningitis ini adalah harus digunakan untuk

melindungi diri anda daripada jangkitan penyakit meningitis yang boleh

membawa maut selain untuk mencegah penyebaran penyakit meningitis ini di

kalangan jemaah haji yang lain. Kedua-dua jenis vaksin ini mempunyai kelebihan

dan keistimewaannya sendiri.

Anda boleh berbincang dan bertanya kepada doktor perubatan semasa

mengambil suntikan vaksin meningitis ini mengenai vaksin jenis apa yang

digunakan, dan apakah langkah-langkah pencegahan penyakit lain yang boleh

anda lakukan. Islam sangat mementingkan kesihatan dan kekuatan tubuh badan.

Dengan tubuh badan yang sihat dan bebas penyakit, anda akan merasa lebih

selesa dan dapat memberi sepenuh tumpuan dalam melakukan lebih banyak

ibadah semasa haji ataupun umrah.

AKAN DATANG!!

Benarkah Vaksin Haji Haram?

(Volume Lengkap)

Muatturun secara sah hanya di: http://www.halalscience.com/blog