Van vooroordeel naar veerkracht - Zorgbelang Inclusief...om, samen met nog enkele teamleden, formele en informele partijen in de (O)GGZ met elkaar te verbinden zodat zaken als eigen

Van vooroordeel naar veerkracht

Effectieve inzet ervaringsdeskundigheid en wijkbetrokkenheid bij GGZ-problematiek via Vitale Verbindingen in de wijk

In opdracht van

2 VAN VOOROORDEEL NAAR VEERKRACHT

Foto’s: Carry van Bruggen

Vormgeving: Mark Ormel

Interviews deelnemers: Janite Brands

Meelezer: Irene Post

Tekst: Jellie Kiefte / Tekstenzorg.nl

met dank aan

VAN VOOROORDEEL NAAR VEERKRACHT 3

Van vooroordeel naar veerkrachtEffectieve inzet ervaringsdeskundigheid en wijkbetrokkenheid bij GGZ-problematiek via

Vitale Verbindingen in de wijk

InhoudInleidende samenvatting

1.Vitale Verbindingen en Arnhem Arnhem als leef- en overleefstad ‘Meedoen doe je samen ’ Vitale Verbindingen en ‘Meedoen doe je samen’ De participatieladder De wijk(-gerichtheid) van Vitale Verbindingen De uitvalsbasis voor Vitale Verbindingen De ondersteuning voor Vitale Verbindingen

2.De ervaringsdeskundigheid van Vitale Verbindingen Professionele hulpverlening versus eigen regie Terecht bij Vitale Verbindingen Wat is ervaringsdeskundigheid Meerwaarde van ervaringsdeskundigheid

3.Empowerment in Arnhemse wijken Het trainen van ervaringsdeskundigen bij Vitale Verbindingen De waarde van Vitale Verbindingen in de wijken Vitale Verbinders

4.Toekomstdromen Investeren in geduld bevordert herstel Besparing op zorgkosten, toenemende leefbaarheid en vitale plannen Succesfactoren Aanbevelingen

Bijlage 1: Dit zijn wij!Bijlage 2: Interview met Gerben Koekkoek, begeleider RIBW Bijlage 3: Activiteiten en samenwerkingen Vitale VerbindingenBijlage 4: Tabellen

Terug

4

66677889

99

101112

12121314

1515151617

18242729

31


Inleidende samenvatting‘Van vooroordeel naar veerkracht’ is de beschrijving van een bijzondere aanpak in Arnhem voor herstelondersteuning en participatiebevordering vanuit de wijk, uitgevoerd in opdracht van Zorgbelang Gelderland. Door de keuze van Zorgbelang Gelderland voor persoonlijke en financië-le betrokkenheid bij dit project werd een duurzame aanpak mogelijk gemaakt van een wijkgericht burgerinitiatief voor zelfherstel na of met GGZ-problematiek1: Vitale Verbindingen. Vitale Verbindingen ontstond medio 2012 uit de samenwerking van een wijkbewoner van SintMarten Sonsbeek met een ervaringsdeskundige. Zij betrokken er meer mensen bij en in samen-werking met Zorgbelang Gelderland werd het plan aangeboden aan financiers. Vitale Verbindingen is een initiatief voor én door mensen die uit ervaring weten wat helpt om je veerkracht te herkrijgen. Vitale Verbindingen is gericht is op wat iemand wél kan, ondanks kwets-baarheid omdat je hersenen anders werken, je psychisch ziek bent (geweest) of na ingrijpende en beschadigende levenservaringen.

Nu, na ruim drie jaar Vitale Verbindingen en mede dankzij tweeëneenhalf jaar financiering door diverse partijen2 functioneert Vitale Verbindingen als kloppend hart in de wijk voor participatie-activiteiten. Vitale Verbindingen is niet alleen in de wijken Sint Marten Sonsbeek en Klarendal actief maar heeft in de afgelopen jaren ook deelnemers uit andere wijken bereikt. Vitale Verbin-dingen werkt samen met een scala aan partners in Arnhem, zoals RIBW Arnhem Veluwe Vallei (inclusief Housing First en Howie the Harp), STIP GGZ, Vriend GGz, IrisZorg, Pro Persona (met name Indigo), empowermentcentrum Oase, de kwartiermakers van Rijnstad, Inloophuis Sint Marten, Kunstbedrijf, Stadslandbouw, ondernemers en wijkbewoners.

De kracht van Vitale Verbindin-gen zit ‘m in de levendige mix van samenwerking, creativiteit en saamhorigheid. En tegelij-kertijd in de rust die aangebo-den wordt: zelfherstel doordat je jezelf mag blijven in je eigen tempo en met je eigen partici-patie door gewoon iets te pro-beren, mét hulp. Samen eten, praten, theater, knutselen, een workshop of training geven, vrijwilligerswerk in de wijk, soms zelfs weer een baan… Ondertussen niet navelstarend de problemen benadrukken maar samen naar oplossingen zoeken.

Bij Vitale Verbindingen zitten mensen die vanuit eigen ervaring kunnen zeggen: we weten hoe het voelt en daardoor weten we hoe we elkaar kunnen helpen. Dat is de meerwaarde van ervarings-deskundigheid. Daardoor verdwijnt het stigma en het slachtoffergevoel en verschijnen veerkracht en vriendschap. Met verbluffende resultaten.

1 GGZ: Geestelijke gezondheidszorg. Bij Vitale Verbindingen wordt GGZ-problematiek ruim geïnterpreteerd: mensen met een beperkte zelfredzaamheid en/of een levensgeschiedenis met (ingrijpende) problemen of gebeurtenissen die belemmerend werken in het persoonlijk of maatschappelijk leven.2 Subsidiëring door RIBW AVV, Rijnstad, Provincie Gelderland (via Zorgbelang Gelderland) en gemeente Arnhem, wijkbudget Klarendal en Stichting Vrienden van de Wijk Sint Marten Sonsbeek.


Het concept Vitale Verbindingen is enerzijds succesvol vanwege de dynamiek: het past zich aan naar de wijk en de deelnemers of aan de verzoeken van samenwerkingspartners. Het succes ligt anderzijds juist in de stabiliteit van zowel een multifunctioneel buurtcentrum als De Nieuwe Hom-mel en in een betrokken en geduldige procesbegeleider. Echte vitale verbindingen, zo is gebleken, kunnen alleen werkende weg gelegd en onderhouden worden. Door geduld bij de start en door voortdurend te investeren in training en begeleiding is Vitale Verbindingen een perpetuum mobile geworden die ontmoet en verbindt, zichzelf verder kan ontwikkelen en kansen aangrijpt.

Een dergelijke ontwikkeling van vooroordelen (ook van de men-sen zelf die soms niet wisten dat ze het in zich hadden) naar veer-kracht kost tijd en geld. Het is hard werken. Maar het bespaart zorgkosten en biedt mensen weer kansen. Dankzij de sub-sidies is Vitale Verbindingen de tijd gegund om goed te kunnen starten en zichzelf uit te vinden.

Het is in het belang van Arnhem dat Vitale Verbindingen ook vitaal kan blijven. Dit document laat zien dat veerkracht een gezamenlijk proces is dat alleen succesvol kan zijn als het voor en door de mensen zélf wordt gedaan. En dat kan alleen met nabije professionals en een goede locatie als uitvalsbasis. Die basisstructuur werkt als een trampoline voor veerkracht.

Vitale Verbindingen is het bewijs.


1. Vitale Verbindingen en ArnhemOver Arnhem als leef- en overleefstad

“Arnhem behoort tot de categorie aantrekkelijke woonsteden”, aldus het Wijkprofielenboek van de gemeente Arnhem van september 2015. Dat is zeker waar. Arnhem is een creatieve en kunstzinnige stad en dat is ook terug te vin-den in de ‘producten’ van Vitale Verbindingen (meer hierover in hoofdstuk 3). Menig deelne-mer van Vitale Verbindingen zou niet graag uit Arnhem weg willen. Maar dat betekent niet dat Arnhem geen problemen kent, integendeel. Arnhem is de laatste jaren snel gegroeid. Er zijn nu relatief veel (jong-)volwassenen tot 40 jaar. In het Wijkprofielenboek wordt beschreven dat de werkgelegenheid nog steeds afneemt en dat armoede inclusief schuldproblematiek in Arn-hem veel voorkomt.3 Wel is, aldus het Wijkpro-fielenboek 2015, het gevoel van onveiligheid en stadsverpaupering afgenomen.

Het armoedebeleid van de gemeente Arnhem richt zich, naast inkomensondersteuning en schulddienstverlening, ook op sociale active-ring. Uit de Armoedeagenda 2015-2018: ‘Het gaat om mensen die minder kansen heb-ben om mee te doen, die een lagere opleiding hebben of een opleiding niet afronden, die kam-pen met een slechte gezondheid bijvoorbeeld door stress en eenzijdige voeding, die wonen in de minder goede woningen en buurten, die zich moeizaam zelf kunnen redden. Kortom, het gaat om kwetsbare burgers. Er is vaak sprake van meerdere problemen en een moeilijk te doorbreken vicieuze cirkel. Armoede is zowel de oorzaak als het gevolg van groeiende pro-blemen in de persoonlijke omgeving van men-sen waardoor hun kansen en ontwikkelingen steeds verder beperkt worden’. De deelnemers van Vitale Verbindingen kunnen over bovenstaande meepraten: de vicieuze cirkel en de beschreven kwetsbaarheid zijn her-kenbaar. Want GGZ-problematiek leidt vaak tot financiële problemen en sociaal isolement, wat psychisch herstel of sociale stabiliteit weer in de weg kan staan. 3 Het landelijk percentage van inwoners met een inkomen tot 110% sociaal wettelijk minimum is 11,2%. Het Arnhemse percentage is 15,8%. Hieruit blijkt dat Arnhem meer huishoudens kent die onder de genoemde inkomensgrens vallen. Bron: Gemeente Arnhem (november 2014). Arnhemse Armoe- deagenda 2015-2018, Samen actief tegen armoede.

‘Meedoen doe je samen’

De gemeente Arnhem heeft gekozen voor een aanpak die tijd vraagt, maar op den duur veel kan opleveren: mensen die weer mee willen doen aan de samenleving gaan zelfvertrouwen opbouwen en voor zichzelf en anderen activitei-ten bedenken en uitvoeren.

Met het project ‘Meedoen doe je samen’ wil de gemeente de inloopfunctie (O)GGZ, tot 2014 bij de meeste (O)GGZ-organisaties in Arnhem aanwezig, meer laten samenwerken voor en door cliënten op basis van wederkerigheid.

Erik Hendriks, bestuursadviseur Samenlevings-zaken (cluster Beleid & Regie) hierover op 12 juni 2015:

“In het begin was de gemeente niet zo bij Vi-tale Verbindingen betrokken, het viel toen nog niet onder de WMO. Vanaf 2015 echter viel het vroegere AWBZ-onderdeel ‘begeleiding’ onder de WMO en Beschermd Wonen is toen ook overgeheveld naar de gemeenten. Bij de transitie willen we in Arnhem inzetten op eigen kracht; ervaringsdeskundigheid is daar een belangrijk onderdeel van. En dat willen we doen op een positieve manier: het gaat om ruimte en aandacht geven aan groei van onderop.

Dat betekent geen zelforganisatie, maar meer in de zin van: met beperkte hulp van profes-sionals meer aandacht voor de wensen en mogelijkheden van deelnemers zelf. Daarmee groeien de ervaringsdeskundigen, die getraind worden en groeit de sociale participatie voor anderen die dat zien en ook mee willen doen.

Vitale Verbindingen betekent voor ons meer sociale participatie, ongrijpbaarder en minder in opbrengst uit te drukken dan activiteiten als arbeidstoeleiding. Maar we denken dat ‘mee-doen’ kansen biedt voor de deelnemers zelf om aan de slag te gaan en te blijven, om actief te zijn samen met anderen, om nieuwe talenten en mogelijkheden te ontdekken, wat hopelijk op de langere termijn ook leidt tot minder vraag naar zorg.”


Vitale Verbindingen en ‘Meedoen doe je samen’

Op verzoek van gemeente Arnhem is Vitale Verbindingen participant in ‘Meedoen doe je sa-men’. Concreet betekent dit dat Marjet Zeegers, procesbegeleider én een van de initiatiefnemers van Vitale Verbindingen, sinds augustus 2014 ook actief is voor ‘Meedoen doe je samen’. Zij stimuleert tevens de deelnemers van Vitale Verbindingen om samen te werken met ‘Mee-doen doe je samen’. Daarnaast zet zij zich in om, samen met nog enkele teamleden, formele en informele partijen in de (O)GGZ met elkaar te verbinden zodat zaken als eigen kracht, we-derkerigheid, samenwerking en het verbinden van mensen en initiatieven vorm krijgen. In feite beoogde de gemeente Arnhem in 2014 dus een soort verbreding van het toen al ruim een jaar draaiende project Vitale Verbindingen. Omdat Vitale Verbindingen haar naam eer aandoet en van nature al de samenwerking zoekt met initia-tieven en instellingen, lijkt dat geen probleem.

Vitale Verbindingen weet inmiddels wat werkt, en wat niet. Dit vroeg veel professionele inzet in het begin maar dat betaalt zich nu uit door toe-nemende ervaringsdeskundigheid bij de deelne-mers zelf. Dit heeft groei van de doelgroep tot gevolg en een spin-off van activiteiten naar de andere wijken in Arnhem (zie ook hoofdstuk 3). Ook de brede doelgroep van Vitale Verbindin-gen blijkt een voordeel te zijn. Over en weer kan men elkaar goed helpen omdat men alle-maal ervaart of heeft ervaren wat kwetsbaar-heid is: het lotgenotencontact werkt helend. Maar omdat iedereen weer een andere kwets-baarheid heeft, ervaart men niet dezelfde be-lemmeringen en zit men, bij wijze van spreken, elkaar niet de put in maar er juist uit te praten. ‘Meedoen doe je samen’ wordt dus al letterlijk in de praktijk gebracht door de mensen van Vitale Verbindingen.

Het pilotproject ‘Meedoen doe je samen’ komt nog niet echt van de grond. Maar door de erva-ring van Vitale Verbindingen kan gesteld wor-den dat een dergelijk proces tijd vergt, alleen al om de verschillende culturen, karakters en specialisaties van de organisaties aan elkaar te laten wennen en met elkaar te laten samenwer-ken.

Bijzonder is wel dat het concept dat de ge-meente voor ogen had al eerder was opgepakt door de bedenkers van Vitale Verbindingen zelf, voordat de decentralisaties van start gingen waardoor de gemeente zelf beleid moest ont-wikkelen voor begeleiding en participatie van GGZ-cliënten.

De participatieladder

Bij meedoen in de maatschappij, participatie, komt de participatieladder al snel ter sprake als er gemeentelijk beleid geschreven moet wor-den. Zo ook bij de gemeente Arnhem.

Eén van de beoogde resultaten van gemeente Arnhem voor Vitale Verbindingen is, aldus het projectplan, dat uit de persoonlijke verhalen blijkt dat de deelnemers ‘aantoonbaar stappen hebben gezet op de participatieladder’.

Die persoonlijke gegevens zijn te vinden in bijlage 1 ‘Dit zijn wij!’. Uit deze gegevens valt op te maken dat de kracht van Vitale Verbin-dingen ligt in flexibiliteit, nabijheid van elkaar en gezamenlijkheid. Er is niet altijd sprake van een stabiel opgaande lijn in de participatieont-wikkeling van deelnemers. Dat kan liggen aan de omstandigheden of het ziektebeeld van de mensen; het kan niet altijd zomer zijn. Voor een ‘normaal’ mens al niet, voor mensen met een GGZ-achtergrond al helemaal niet. Soms heeft iemand een terugval.

Het bijzondere is wel dat bij de mensen van Vitale Verbindingen als groep wel degelijk die opgaande treden op de participatieladder te bespeuren zijn: ze vangen elkaar op als er pro-blemen zijn. Ook helpen ze elkaar als iemand


afhaakt of het tijdelijk niet trekt als het gaat om de uitvoering van de taken en activiteiten die Vi-tale Verbindingen zichzelf voorgenomen heeft. Want de activiteiten die Vitale Verbindingen be-denkt moeten herstelondersteunend zijn en niet ziekmakend. Voor de dippers en uitvallers is er altijd de mogelijkheid van een time-out, een an-dere activiteit of terugkomen als het weer beter gaat, terwijl ze ondertussen wel op de blijvende aandacht van de groep kunnen rekenen. Uitein-delijk zal deze groepsontwikkeling werken aan meer zelfherstel bij de individuele deelnemers.

De wijk(-gerichtheid) van Vitale Verbindingen

De oorsprong van Vitale Verbindingen ligt in Sint Marten Sonsbeek en Klarendal. Al snel kwamen er mensen uit Geitenkamp, Spoor-hoek, Spijkerkwartier, Presikhaaf, Velperweg Noord en Arnhem Zuid bij. Bijzonder om te vermelden is dat wijkbewoners en wijkonder-nemers al dan niet via De Nieuwe Hommel aansluiting zochten bij Vitale Verbindingen om bijvoorbeeld gratis een cursus of workshop te verzorgen tijdens de Zomerschool (zie bijlage 3) of iets nieuws uit te proberen. Dat zorgde er-voor dat er minder subsidiegeld aan activiteiten uitgegeven hoefde te worden dan aanvankelijk gepland was. Hoewel De Nieuwe Hommel voor de activiteiten van Vitale Verbindingen de uit-valsbasis is, worden er door de deelnemers ook in andere wijken activiteiten gestart of diensten aangeboden. In de wijken waar men zelf woont, maar ook in andere wijken, zie ook hoofdstuk 3.

Hierdoor is sprake van een rustige uitrol van het concept van Vitale Verbindingen naar andere wijken.

De uitvalsbasis voor Vitale Verbindingen

Vanaf het begin zijn de contacten met mede-wijkbewoners belangrijk voor Vitale Verbin-dingen. Het idee is immers in de hoofden van enkele wijkbewoners met een GGZ-achtergrond ontstaan: wij willen actief zijn in de wijk en er er-toe bijdragen dat iedereen kan meedoen. In de startfase van Vitale Verbindingen werd voor de vrijdagmiddaginloop gebruik gemaakt van het oude wijkcentrum De Hommel in Sint Marten,

maar dat werkte niet echt. Wel waren er de nodige activiteiten maar het gebouw bleek niet erg uitnodigend: er kwamen maar weinig mensen. Vanwege de verbouwing gebruikte Vitale Verbindingen tijdelijk het wijkcentrum Klarendal. Ook daar liep het niet echt storm.

Ondertussen werd De Nieuwe Hommel ingericht en deelnemers van Vitale Verbin-dingen konden meedenken over de inrich-ting. Dat had resultaat: niet alleen was de inrichting gezelliger, laagdrempeliger en praktischer, ook in het restaurant en de stadstuin van De Nieuwe Hommel konden vrijwilligers van Vitale Verbindingen aan de slag. Wat meer naar achteren, in de open ruimte op de begane grond is het domein

van Vitale Verbindingen: daar worden ook cur-sussen en workshops gegeven.

Het restaurant ruikt aanlokkelijk en oogt uitnodi-gend, zeker ook voor wijkbewoners zelf. Samen met de mensen van Vitale Verbindingen zitten ze aan tafeltjes, in intieme zithoekjes, of buiten aan de picknicktafels onder de parasols te genieten. Afdelingen en kwartiermakers van het RIBW, Rijnstad, Oase en Siza zijn ook geves-tigd in het pand en werknemers mengen zich geregeld tussen de mensen die daar binnenlo-pen. Het contact van deze instanties met Vitale Verbindingen verloopt over en weer spontaan en is laagdrempelig (zie ook bijlage 2, het inter-view met Gerben Koekkoek). Kortom: De opzet van De Nieuwe Hommel is een niet te onderschatten factor in het succes van Vitale Verbindingen.


Vitale Verbindingen heeft in een vroeg stadium Zorgbelang Gelderland gevraagd om mee te denken met het experiment. Zorgbelang Gel-derland staat meer op afstand dan de gemeen-te Arnhem en de Arnhemse zorgorganisaties vanwege de provinciale structuur maar is juist wel weer bijzonder betrokken bij de doelgroep. De betrokkenheid van Zorgbelang Gelderland gaf van het begin af aan meerwaarde aan het project: er werden kritische vragen gesteld en integraliteit benadrukt. Zorgbelang was in staat bij monde van Hellen Houterman (projectleider cliëntenparticipatie) en manager Petra Pouwels Vitale Verbindingen bij te staan met het leggen van verbindingen met mogelijkheden en projec-ten buiten Arnhem die van toegevoegde waarde bleken te zijn. Eén daarvan was hun gebruik van de mogelijkheid om een deel van een inci-dentele provinciale subsidie toe te kennen aan Vitale Verbindingen.

Ook Rijnstad heeft vanaf het begin een belang-rijke ondersteunende rol gehad. Zo kon er in de opstartfase gratis gebruik gemaakt worden van ruimte in wijkcentra en heeft de opbouwwerker in bepaalde fasen een helpende hand toegesto-ken. Met de kwartiermaker van Rijnstad en met empowermentcentrum Oase is werkende weg

een duurzame en waardevolle samenwerking tot stand gekomen. RIBW AVV is vanaf het begin niet alleen cofinancier maar ook partner geweest. Binnen deze organisatie is veel aan-dacht voor herstel- en ervaringsdeskundigheid. Over en weer worden workshops en activiteiten opengesteld voor elkaars cliënten of deelne-mers. Ook is gezamenlijk een cursus ‘in ge-sprek over je netwerk’ ontwikkeld en meerdere keren aangeboden (zie ook bijlage 2).

Het gevaar van het noemen van ondersteunen-de partners is dat sommige partners worden vergeten of onderbelicht, temeer omdat Vitale Verbindingen met zo veel organisaties waar-devolle contacten heeft. Bijlage 1 laat dat ook goed zien. Het contact met het inloophuis van de St. Eusebiusparochie (voor uitwisseling van activiteiten en vrijwilligers) mag echter niet onvermeld blijven. Dit geldt ook voor Indigo (gezamenlijke workshops), VriendGGZ (work-shops, verwijzing cliënten) en het FACT-team van IrisZorg (kennismaking en verwijzing cliënten), Hogeschool Arnhem Nijmegen, Stichting Welzijn Ouderen Arnhem (SWOA), Koffiekaffee de Beijer en De Kentering (on-derdeel van het Zelfregiecentrum Nijmegen).

2. De ervaringsdeskundigheid van Vitale Verbindingen

Het volgende citaat komt uit een verhaal over cliëntondersteuning dat gepubliceerd is op de website van Zorgbelang Gelderland: “Maak mijn dromen niet dood”. De geciteerde ervaringsdes-kundige werkt bij een samenwerkingspartner van Vitale Verbindingen. Haar woorden laten zien wat de beperkingen zijn van de professio-nele GGZ-hulpverlening.“Uit het verhaal van ervaringsdeskundige Nynke Mulder, ambassadeur voor ‘Samen sterk zonder stigma’, blijkt dat zeker in de geestelijke ge-zondheidszorg zeggenschap niet vanzelfspre-kend is. Bij haar opname op een psychiatrische afdeling nam het ziekenhuis de regie volledig over. “Alles werd voor mij geregeld, zelfs wat ik op mijn brood wilde.”

Wat haar achteraf vooral bijblijft is de demotive-rende en onpersoonlijke benadering van de ver-pleegkundigen. “In het begin was ik doodmoe en blij dat anderen voor mij beslisten. Maar toen ik mijn eigen regie terug wilde, mocht dat niet.” Nynke wilde zelf uitvinden wat wel ging en wat niet, of nog niet: “Ik heb er recht op om op mijn bek te gaan”. Tijdens en na de opnames werd haar echter voortdurend verteld wat ze niet meer zou kunnen, onder andere door het UWV dat haar werk afraadde waarin ze met mensen contact zou hebben. Inmiddels is Nynke afge-studeerd, getrouwd, moeder en ze werkt bij het RIBW Arnhem. Mét mensen. Over haar periode onder de vleugels van de GGZ zegt Nynke: “Ze maakten mijn dromen dood”.4’’

4 http://www.zorgbelanggelderland.nl/media/578862/Versie-met- fotos-Maak-mijn-dromen-niet-dood,pdf

De ondersteuning voor Vitale Verbindingen

Professionele hulpverlening versus eigen regie


Terecht bij Vitale Verbindingen

De deelnemers van Vitale Verbindingen zijn zo divers als de samenleving zelf qua karakter, opleiding, (problematische) achtergrond of aan-doening en levenservaring. Soms kwam men via STIP GGZ bij Vitale Verbindingen uit, soms via het RIBW, via het wijkwerk van de gemeen-te, via een kennis, een flyertje, door een andere deelnemer of door Marjet Zeegers. Uit de ver-halen blijkt dat vooral de mond tot mond recla-me werkte, gecombineerd met het gevoel dat activiteiten van sommige GGZ-organisaties toch niet goed aansloten bij de behoefte aan meer zelfregie. Wat opvalt is dat men zich niet vol-doende gewaardeerd voelde als eigen persoon met eigen mogelijkheden. Het unheimische gevoel dat de professionele hulpverlening wel belangrijk is maar dat het tegelijk een stuk per-soonlijke ontwikkeling in de weg lijkt te staan. Een nadere kennismaking met de huidige deelnemers is te vinden in bijlage 1.

Onderstaande citaten spreken voor zich en komen uit interviews die in 2014 en 2015 deels door stu-denten aan de HAN en deels door de deelnemers zelf zijn afgenomen. Dit verklaart waarom soms een citaat beschrijvend is en het andere de weergave is van wat er letterlijk werd gezegd.

Canan:‘‘Als je opgenomen bent is de communicatie beperkt, de mensen zien alleen je diagnose en bij mij was dat ook heftig. Altijd ambulant verder gegaan. Dan hoorde ik wel dat mensen ook mogelijkheden zien. Nu heel lang stabiel. Ik neem ook mezelf serieuzer. Eerst was ik altijd met mijn ziekte bezig. Ik neem nu meer verant-woordelijkheid. Vroeger zette ik alles stop als ik een aanval had en nu ga ik toch door. Ik geloof meer in mijn eigen kracht en leer dingen om te zetten, iets negatiefs in iets positiefs. Dat ben ik ook continu aan het doen. Dat is een kunst als je dat kunt bereiken. Als je die formule kunt bereiken, al die krachtverhalen, die hebben het omgezet. Dat is wat ik zo mooi vond aan erva-ringsdeskundige worden.’’


Carry:Vitale Verbindingen heeft een positief effect ge-had in het leven van Carry. Dit omdat zij meer duidelijkheid heeft gekregen over de richting die zij haar leven weer op wil laten gaan. Ze wil graag leven van de creatieve dingen, met name kunst in plaats van de commerciële opdrach-ten die zij nu doet. Daarnaast heeft het Carry ook geleerd om minder vanuit haar emoties te reageren, maar meer vanuit het praten en het rust brengen in haar leven. Ze is nu ook meer in evenwicht en in balans.

Janite:‘‘Ik heb in december 2013 de eerste training meegemaakt. Het was leerzaam. Ik heb de trai-ning ook zelf mee opgezet. In praktijk brengen wat je geleerd hebt. Dat is me goed bevallen.”

Wat sprak je aan?‘‘Dat we het samen hebben opgezet, vanuit een persoonlijk verlangen iets te willen doen voor de samenleving. De verhalen. Het was intensief, maar niet te zwaar. Wat het mij heeft gebracht is minder eenzaamheid. Vóór Vitale Verbindingen waren er veel teleurstellingen, bij andere organisaties. Dit was voor mij een kans om opnieuw te beginnen. “Daar moet ik wezen”, dacht ik.”

Wat heb je dan gevonden? “Saamhorigheid, nieuwe uitdagingen. Iets kunnen doen, mijn talenten inzetten. Het was inspirerend.. Ik kon mezelf vinden: Wat wil ik wel? Wat wil ik niet? En dat anderen je daarbij helpen. Dat het niet alleen in je eigen hoofd gebeurt.”

Jeroen:“Ik heb een fijne werkplek gevonden in de keuken van De Nieuwe Hommel. Dat staat op zich los van Vitale Verbindingen. Ik vind dat Vitale Verbindingen er voor iedereen is. Een ieder die iets zoekt kan hier terecht. Het is meer een beweging. Je kunt je hier ontplooien. Vitale Verbindingen heeft geen eenduidige identiteit, vind ik. Er komen veel verschillende mensen. Je maakt deel uit van een lokale gemeenschap. Je legt contact en kan hierdoor samenwerken met elkaar.”

Irene:‘‘Ik ben terechtgekomen bij Vitale Verbindingen in de zomer van 2014, als vrijwilliger bij de Zomerschool. Het was zó inspirerend om zulke leuke dagen vol workshops te helpen faciliteren. Ik werk er nu nog steeds met plezier en een missie om te delen met anderen wat wij doen. Het is mijn eerste baan als vrijwilliger waarbij ik me niet ‘die vrouw met problemen’ voel, maar een uniek persoon die heel veel kan. Ik word gezien!’’

Wat is ervaringsdeskundigheid?

Het begrip ervaringsdeskundigheid begint ingeburgerd te raken in de wereld van onder-steuning en begeleiding. Andere termen die eraan verwant zijn: zelfhulp, zelfherstel, zelfre-gie, eigen kracht, etc. Probleem is wel dat er in Nederland diverse definities zijn van zowel ervaringsdeskundigheid als zelfherstel. Vitale Verbindingen heeft gekozen voor de definitie van kenniscentrum Movisie: ‘‘Ervaringsdeskundigheid is de vaardigheid om kennis en ervaring over het eigen herstelpro-ces, voortkomend uit een beperking of aan-doening en gecombineerd met ervaringen vsn anderenen, zodanig te kunnen inzetten dat dit ondersteunend is voor anderen met een kwerts-baarheid of beperking.5’’ Vitale Verbindingen gebruikt tevens het bredere begrip ‘ervaringswerker’, voor iedereen die zich vanuit zijn/haar persoonlijke ervaring (met psy-chische kwetsbaarheid) wil inzetten in de wijk. Ervaringsdeskundigen zijn opgeleid om hun ervaringen in te zetten in de hulpverlening. Een ervaringsdeskundige bij Vitale Verbindingen heeft geleerd zijn eigen ervaringen dusdanig te objectiveren dat hij of zij daarmee en daardoor een ander tot steun kan zijn in het proces van herstel of empowerment c.q. het ontdekken van eigen kracht en het herkrijgen van de regie over het eigen leven. Dat laatste is belangrijk, aldus kenniscentrum Movisie: “Mensen willen graag zelf de regie over hun leven voeren en mee kunnen doen in de sa-menleving. Oók als ze in een kwetsbare positie verkeren door gezondheidsklachten, fysieke en mentale beperkingen, psychische aandoenin-gen en/of psychosociale problematiek. Regie over het eigen leven geeft vertrouwen in eigen

5 Movisie (juni 2015).Ervaringsdeskundigheid in de wijk, hoe organiseer je het? Pag. 9


kunnen en bevordert herstel en ‘positieve ge-zondheid’. Deze opvatting wordt onderbouwd door de psychologische theorie over zelfde-terminatie. Zelf kunnen kiezen is volgens deze theorie noodzakelijk voor duurzame gedrags-verandering. De ondersteuning door mensen met een vergelijkbare situatie blijkt daarin bevorderlijk. Daarbij is immers al snel sprake van wederkerigheid: steun geven en ontvangen. In Nederland wordt dit succesvol toegepast in zelfhulp en de inzet van ervaringsdeskundigen voor de ondersteuning van herstel.6”

Meerwaarde van ervaringsdeskundigheid

Kenniscentrum Movisie is tevens zeer duidelijk in de meerwaarde van ervaringsdeskundigen boven professionals: “Ervaringsdeskundigen zijn geen hulpverleners. Buiten het zorgdomein kunnen zij hun expertise daarom optimaal, want onafhankelijk, inzetten. Dat wil zeggen: niet gehinderd door bijvoor-beeld beperkende werkkaders van instellingen. Ervaringsdeskundigen werken zowel vanuit hun persoonlijke en brede ervaringskennis, als van-uit theoretische kennis over onder meer herstel-begrippen. Hun primaire benadering is echter veelal niet vanuit theoretische kennis, maar vanuit praktische kennis en ervaring. Belang-rijk is dat zij hun betrokkenheid bij mensen niet hoeven te verbergen. Waar de GGZ ‘professi-onele distantie’ vaak hoog in het vaandel heeft staan, verkiezen veel ervaringsdeskundigen ‘professionele nabijheid’ als devies. Aangezien bij ervaringsdeskundigen de eigen ervaringen en ‘met het hart werken’ de basis vormen van waaruit zij werken, zijn zij goed in staat om zich gelijkwaardig aan een ander op te stellen en zullen zij niet snel geneigd zijn zich boven de klant te plaatsen.7”Bij Vitale Verbindingen, bij de professionals in De Nieuwe Hommel en langzamerhand in het gehele GGZ-veld wordt men zich van deze meerwaarde steeds sterker bewust. Dat betekent nog niet dat het makkelijk is om als ervaringsdeskundige te werken. Uit een artikel in Zorg en Welzijn, GGZ: “Ervaringsdeskundigen die hulpverlener wor-den, moeten vaak stevig in hun schoenen

6 Movisie (juni 2015).Ervaringsdeskundigheid in de wijk, hoe organiseer je het? Pag. 7 7 Movisie (juni 2015).Ervaringsdeskundigheid in de wijk, hoe organiseer je het? Pag. 19

staan. Het duurt even voordat ze als collega’s worden gezien, hun input tijdens vergaderingen wordt handig genegeerd of er wordt gezegd dat werken met ervaringsdeskundigen een rage is die wel weer overwaait. Bovendien is er, ook bij hulpverleners, nog altijd een stigma als het gaat om psychiatrische patiënten8”.

3. Empowerment in Arnhemse wijkenHet trainen van ervaringsdeskundigen bij Vitale Verbindingen

In het begin van Vitale Verbindingen (laatste kwartaal 2013) kregen deelnemers de training ‘werken als ervaringscoach’ (10 dagdelen, ver-deeld over 5 weken) aangeboden. Deze training was gericht op versterking van zelfregie en zelforganiserend vermogen, gespreksvaardig-heden, het ontdekken van talenten en kernkwa-liteiten en het inzetten van eigen ervaring. De training werd uitgevoerd door De Participa-tieformule9.

8 Starremens, Sigrid (2 juni 2015). Werken met ervaringsdeskundigen is spannend. Zorg en Welzijn, GGZ9 Meer informatie: www.departicipatieformule.nl


De tweede training vond plaats in de zomer van 2014 en werd volledig door de deelnemers van de eerste training uitgevoerd. Dit was mogelijk omdat twee ervaringsdeskundigen al kennis hadden van het geven van trainingen. Aan deze tweede training werd vooraf door de Participa-tieformule een train-de-trainerbijeenkomst ver-zorgd. Voor de toekomst wordt nagedacht over een modulaire opzet van het trainingsaanbod waarbij thema’s aan de orde komen als: wer-ken met je eigen herstelverhaal, zelfregie, het nieuwe sociale domein, netwerken, gespreks-vaardigheden, projectmatig werken en andere thema’s, naar behoefte.

Door deze training in vaardigheden van de deelnemers komen nog meer mogelijkheden van Vitale Verbindingen tot bloei: het stimule-ren van elkaar in ontwikkeling en ontmoeting. Dit leidt weer tot nog meer samenwerking met zowel instellingen en organisaties als met ande-re wijkbewoners. De computercursus die door iemand van Vitale Verbindingen gegeven wordt aan mensen is daar een voorbeeld van. Of het geven van Nederlandse les aan allochtone vrouwen.

De waarde van Vitale Verbindingen in de wijken

De ervaringsdeskundigen en ervaringswerkers van Vitale Verbindingen zijn actieve wijkbewo-ners. Daardoor leggen ze op ongedwongen wijze contact met moeilijk bereikbare mensen en blijken soms beter dan professionals achter voordeuren te komen. Wijkbewoners met pro-blemen ervaren de hulp van ervaringsdeskun-dige wijkbewoners alsof ze advies krijgen van een goede kennis. Voor de ervaringsdeskundige is het kunnen helpen van een wijkbewoner ook helend en ver-sterkend voor zijn of haar zelfvertrouwen.

In de wijk Geitenkamp is inmiddels een erva-ringsdeskundige van Vitale Verbindingen aan-wezig bij de open inloop als aanspreekpunt voor wijkbewoners. Ook hebben de ervarings-deskundigen van Vitale Verbindingen inmiddels contact gelegd met de verschillende sociale wijkteams van Geitenkamp, Klarendal, Sint Marten Sonsbeek, Presikhaaf en Spijkerkwar-tier. Zij geven de wijkteams voorlichting over (O)GGZ-thema’s en herstelondersteuning.

Vanzelfsprekend wijzen ze daarbij ook op de mogelijkheden van Vitale Verbindingen. Indivi-duele ondersteunende contacten met wijkbe-woners zijn vooral gelegd in de Geitenkamp, Sint Marten Sonsbeek en Klarendal. Dit gebeurt vaak op verzoek van het RIBW, een wijkteam of het Inloophuis Sint Marten van de St. Eusebius-parochie. Soms vragen wijkbewoners zelf aan Vitale Verbindingen om hulp.

De ervaringswerkers van Vitale Verbindingen ontwikkelen zich ondertussen tot ware kwar-tiermakers voor kwetsbare wijkbewoners. Sint Marten Sonsbeek, Klarendal en Geitenkamp zijn wijken met veel actieve bewoners die helpen met de groenvoorziening, het op peil houden van de openbare ruimte en het buurt-centrum en een bijdrage leveren aan kunst en cultuur in de wijken. De ervaringswerkers van Vitale Verbindingen nemen volop deel aan deze netwerken van wijkbewoners en spannen zich in om ook andere moeilijker te bereiken mensen over te halen om deel te nemen aan de activi-teiten in de wijk. Ook de inloopfunctie van Vitale Verbindingen in De Nieuwe Hommel is voor de ervaringswerkers niet een doel op zich maar een middel om andere kwetsbare mensen te stimuleren om ook weer mee te doen in de wijk.


Vitale Verbinders

Binnen Vitale Verbindingen blijkt zich een kern-groep ontwikkeld te hebben die steeds belang-rijker wordt. Iedere eerste donderdag van de maand in De Nieuwe Hommel wordt over de koers van Vitale Verbindingen gebrainstormd: over de bedoeling, de aanpak, de samenwer-king, etc. De twaalf deelnemers die regelmatig komen geven stabiliteit aan Vitale Verbindingen en worden de Vitale Verbinders genoemd. Ze wonen in verschillende wijken van Arnhem (zie bijlage 4). Deze kern vormt een stevige basis voor de organisatie van de activiteiten.

Deze Vitale Verbinders participeren ook in andere verbanden zoals de Kwartiertafel in Arnhem Noord, georganiseerd door Rijnstad en een aantal zorgorganisaties. De Stamtafel is een product van Vitale Verbindingen waarbij buurtbewoners met elkaar in contact worden gebracht en wordt maandelijks in de wijken Gei-tenkamp en Klarendal uitgevoerd. Door contac-ten en samenwerkingen die buiten De Nieuwe Hommel worden aangegaan, worden over en weer ideeën uitgewisseld en contacten gelegd die op hun beurt weer waardevol zijn voor de activiteiten die Vitale Verbindingen organiseert.

Naast deze kerngroep van trouwe deelnemers is ook Vitale Vrijdag van ‘vitaal’ belang gebleken voor Vitale Verbindingen. Deze vrijdagmiddag is een inloopmiddag voor iedereen die zin heeft om even De Nieuwe Hommel binnen te lopen: wijkbewoners of professionals, het maakt niet uit. Soms wordt deze middag als inloopspreek-uur gebruikt om een activiteit aan te bieden of te zoeken, om iemand weer te ontmoeten en bij te praten, een partijtje schaak te spelen of ge-woon gezelligheid vinden en een goed gesprek.

Een absolute topper is de Zomerschool die Vitale Verbindingen organiseert.In de zomerperiode is er op dinsdag en don-derdagmiddag om 12.00 uur een soeplunch en daarna volgt een keuzeprogramma van drie of vier workshops zoals leren schrijven, over au-tisme, tai chi, improvisatietheater, body & mind, salsa (dit is een willekeurige greep). Door de Zomerschool komen mensen die niet op vakan-tie gaan op een leuke manier vol ontmoetingen deze tijd door.


De soeplunch van de Zomerschool bleek ove-rigens als bijvangst een certificaat met bijbe-horende professionele vaardigheden op te leveren. Om ook bij afwezigheid van de profes-sionele kok gebruik te mogen maken van de keuken was het noodzakelijk dat Vitale Verbin-ders een HACCP-certificaat behaalden, gericht op hygiëne in de keuken. Dit bleek een dure cursus, maar één Vitale Verbinder zocht naar-stig op internet en ontdekte dat het ook via een goedkopere on-line cursus mogelijk was het certificaat te behalen. Het tekent de mentaliteit van de groep dat een belemmering voor deze mensen een uitdaging is geworden die uiteinde-lijk hun vaardigheden heeft vergroot.

4. ToekomstdromenInvesteren in geduld bevordert herstel

Mede dankzij subsidies is Vitale Verbindingen de tijd gegund om nu op het punt te komen dat er sprake is van een groep mensen in her-stel die zichzelf goed kan organiseren. Vitale Verbindingen is bezig haar plaats te vinden in netwerken van formele en informele ondersteu-ning. Maar de mensen van Vitale Verbindingen hebben ook tijd en ruimte nodig voor zichzelf, om aan hun eigen herstel te kunnen werken. Als er geen misbruik gemaakt wordt van hun enthousiasme, hulpvaardigheid en creativiteit, als hun de tijd wordt gegund om ook aan zich-zelf te kunnen blijven werken, vormen Vitale Verbindingen een waardevolle aanvulling op het GGZ-hulpverleningsaanbod in Arnhem.

Besparing op zorgkosten, toenemende leefbaarheid en vitale plannen

Het gevoel van eenzaamheid en isolement door GGZ-problematiek is ziekmakend voor een mens. Vitale Verbindingen zorgt voor ontmoe-ting, ondersteuning en ontwikkeling van deze mensen en kan daardoor hogere zorgkosten voor de samenleving vermijden.

In het Wijkprofielenboek 2015 werd (zie hoofd-stuk 1) beschreven dat het gevoel van onveilig-heid en stadsverpaupering is afgenomen. Initiatieven zoals Vitale Verbindingen hebben daar een rol in gespeeld. Vitale Verbindingen werkt daarom kostenbesparend voor de ge-meente op het gebied van (het gevoel van)

veiligheid en draagt bij aan de leefbaarheid van wijken.

Omdat de deelnemers hun kennis vervolgens weer gebruiken in samenwerkingen die ze aangaan in andere wijken en in de wijken waar ze wonen, is er sprake van spin-off. Er is dus enerzijds sprake van wijkgebondenheid en wijkgerichtheid vanwege de uitvalsbasis van Vitale Verbindingen en wijkverbondenheid met de andere wijken waar deelnemers van Vitale Verbindingen wonen.

Momenteel komen in het land meer initiatieven voor zelfregie en participatie van de grond, waarbij ervaringsdeskundigheid een grotere rol gaat spelen. Zo is bijvoorbeeld in Nijmegen een zelfregiecentrum, waar De Kentering een onderdeel van is. Binnen Vitale Verbindingen wordt voor 2016 voorzichtig met de gedachte gespeeld aan een Arnhemse variant, in samen-werking met verschillende partijen in Arnhem zoals Straatzaken, Iriscovery, ZO/ RIBWAVV , Stip GGZ, etc. Zie ook bijlage 4, overzicht pro-ductontwikkeling Vitale Verbindingen.

Vitale Verbindingen beseft dat ze veel te bie-den heeft voor de Arnhemse gemeenschap. Er wordt nagedacht of wellicht nog andere doelen en doelgroepen bereikt kunnen worden op het gebied van participatie. Kortom, niet stilstaan bij het reeds bereikte mooie resultaat, maar door-ontwikkeling in samenwerking en samenhang met andere betrokken partijen als de gemeente, Zorgbelang Gelderland, zorgorganisaties, wijken burgerinitiatieven, etc.

Het project Vitale Verbindingen zoals dit aan-vankelijk financieel werd ondersteund loopt nu ten einde. Vanzelfsprekend betekent dit niet het einde van Vitale Verbindingen. In Kronenburg, Vredenburg, Rijkerswoerd, Schuytgraaf, Elder-veld, Centrum, Spijkerkwartier en Arnhemse Broek wil Vitale Verbindingen aan de slag om de resultaten van ‘Meedoen doe je samen’ te versterken. Uiteindelijk is het de bedoeling om in alle Arnhemse wijken waar mensen dat willen een omgeving te helpen creëren waar ook men-sen met een kwetsbaarheid actieve en betrok-ken burgers kunnen zijn.


Succesfactoren

Het aflopen van met name de provinciale sub-sidie betekent echter wel dat de voortgang op andere wijze financieel zeker gesteld moet worden. Een werkgroep is daarom bezig met een actieplan voor 2016 en richt zich daarbij op de gemeente en op instellingen voor cofinan-ciering. Ook wordt nagedacht over fondsenwer-ving. Omdat Vitale Verbindingen inmiddels weet wat ze in huis heeft wordt tevens nagedacht over een verdienmodel. Dat laatste vraagt ech-ter rijpingstijd. Maar Vitale Verbindingen is zich ervan bewust dat ze goud in handen heeft met de volgende succesfactoren:

• Actieve, betrokken vrijwilligers, die zich eige-naar van het project voelen.

• Een procesbegeleider die continuïteit garan-deert en de mensen en het project begeleidt op een passende manier, namelijk - gericht op het versterken van eigen kracht/ empowerment - herstelondersteunend, gericht op ontmoeten en ontwikkelen

• Samenwerking met buurt, organisaties en ondernemers.

• Gericht op ontwikkeling, niet alleen van indi-viduele medewerkers en deelnemers, maar ook ontwikkeling van de wijk, van de instel-lingen, van de gemeente.

• De locatie De Nieuwe Hommel is open en toegankelijk en biedt betaalbare faciliteiten. Er is ruimte voor zelfwerkzaamheid.


Aanbevelingen

Het delen van goede ervaringen ligt in de aard van Vitale Verbindingen. Daarom kan dit document niet compleet zijn zonder tips en tricks voor gemeenten of wijken die overwegen een soortgelijk concept als Vitale Verbindingen te starten.

Zorg voor een betrokken coördinator die de gemeente en het type inwoners door en door kent en naast de te bereiken doelgroep staat, zonder professionele afstand. De eerste samenwerkings-verbanden en trainingen zullen vooral afhankelijk zijn van de betrokkenheid en de organisatie van deze coördinator.

Pin je niet vast op één bepaalde doelgroep in de GGZ. Dat kan effectiviteit in de weg staan.

Geduld is een schone zaak. Het kost tijd om mensen te activeren, te stimuleren en te laten reflec-teren. Ook hebben mensen eerst rijpingstijd nodig om voldoende afstand te nemen van de eigen situatie voordat ze anderen kunnen helpen.

Kijk goed naar het (wellicht nog verborgen) potentieel dat in ieder mens zit, neem daar de tijd voor (ook om schijnbaar irreële wensen naar een realistischer niveau om te buigen).

Steek geld en energie in goede trainingen voor ervaringsdeskundigheid en train-de-traineropleidin-gen. Dat levert op den duur geld op.

Besef dat een aantrekkelijk gebouw de laagdrempeligheid bevordert. Het gebouw kan het succes van een GGZ-participatieactiviteit maken of breken.

Besef als gemeente, (bijvoorbeeld door een workshop over huiselijk geweld of verslaving van een ervaringsdeskundige te volgen) dat ervaringsdeskundigen belangrijk zijn voor de samenleving. Ervaringsdeskundigen kunnen de gemeente helpen om zorgmijders te bereiken en kunnen achter moeilijke voordeuren komen, op hun manier.

Besef als gemeente dat instrumenten als de participatieladder en de zelfredzaamheidsmatrix altijd te manipuleren zijn naar de uitkomst die de gemeente wenst. Wat telt voor iemand met (ex-)GGZ-problematiek is het gevoel dat je mag en kunt meedoen in de maatschappij zoals je bent, met jouw unieke mogelijkheden. Denk mee en laat instanties als UWV ook meedenken in moge-lijkheden en niet in beperkingen.


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?Ik ben wijkbewoner

Wat doe je in andere wijken?onder de mensen begeven, aan wijkge-richte acitiviteiten deelnemen, ambassa-deurschap

Specifieke taken?klankbord, informatiebron, p.r.

Aan welke projecten werk je mee?Kwartiertafel, Binding in de regio

Met welke organisaties werk je samen? Poortaal, Rijnstad, RIBW

Hobby’s?Dansen, theatervoorstellingen, reizen

Waar ben je ervaringsdeskundig in?Met laag budget leven, Asperger

Bijlage 1: Dit zijn wij!Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?opzetten Vitale Verbindingen, bewonersoverleg, participant in De Nieuwe Hommel, vrijwillig beheerder De Nieuwe Hommel, onderhoud boerderijtuin

Wat doe je in andere wijken?bijdrage leveren aan participatie wijkbewoners (O)GGz, erva-ringen delen in platform buurtprojecten, bijdragen aan opbouw netwerk van betrokken en ondernemende burgers

Specifieke taken?coachen, netwerken, regelen achter de schermen, Vitale Ver-bindingen in het beleid voegen

Aan welke projecten werk je mee?Wijken voor kunst, Veerkrachtparade, BurgerServiceLab

Met welke organisaties werk je samen?Indigo, RIBW, Zorgbelang, Rijnstad, Oase, Iriszorg-factteam, Stip-ggz, Iriscovery, Apcg, Vriend GGz, Inloophuis Sint Marten

Hobby’s?haken, lezen, fietsen, wandelen

Waar ben je ervaringsdeskundig in?burn-out, depressie, intensieve mantelzorg

Marjet, 56 jaar

Michiel, 45 jaar


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?koken voor een groep, via de kapper bemidde-len/contacten leggen, een luisterend oor bieden en praktisch helpen

Wat doe je in andere wijken?inloop voor deelnemers Housing First, inloopon-dersteuning, chaufferen, luisterend oor bieden

Specifieke taken?begeleider Housing First, inloopondersteuner, soepkoker

Aan welke projecten werk je mee?Housing First, Inloop Vitale Vrijdag, In gesprek over je netwerk (deelnemer), computerles (deel-nemer), Zomerschool

Met welke organisaties werk je samen?RIBW, Woonzorgnet

Hobby’s?(oorlogs-)docu’s, muziek

Waar ben je ervaringsdeskundig in?in het leven (levensfilosofie)

Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?soep maken, bijdragen aan de Zomerschool

Wat doe je in andere wijken?praktische ondersteuning op allerlei gebied, vrij actief

Specifieke taken?soepkoker, inloopondersteuner

Aan welke projecten werk je mee?Zomerschool, Fotoproject Stigma, Project Pimm en Wim, helpen op allerlei gebied

Met welke organisaties werk je samen?MVT, Apcg, SWOA

Hobby’s?puzzelen via de computer, schaken, wandelen, pianospelen, erop uit

Waar ben je ervaringsdeskundig in?Introverse

Jimmy, 50 jaar

Jeroen, 36 jaar


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?inloopondersteuning, huisbezoeken, op straat mensen aanspreken. organisator De Stamtafel,netwerken

Wat doe je in andere wijken?inloopondersteuning, netwerken, deelnemen aan overleggen/platforms, workshops geven en volgen, gastlessen, voorzitterschap, voorlichting

Specifieke taken?organiseren en uitvoeren workshops, voorzitten brainstorm (regelmatig), voorzitter werkgroep Vitale Verbindingen 2016, ondersteuning wijk-bewoners, zet zich in als ervaringsdeskundige en bewaakt ook dat dit in Vitale Verbindingen op een goede manier gebeurt

Aan welke projecten werk je mee?workshops Eigen Verhaal, in gesprek over je netwerk, voorbereiding a.s. workshops, werk-groep Vitale Verbindingen 2016, kwartiertafel,platform buurtprojecten, project de Beijer, zo-merschool, inloopmiddag SWOA

Met welke organisaties werk je samen?RIBW AVV/ZO, Rijnstad, Indigo, LPGGz, SWOA, Hogeschool van Amsterdam, De Kente-ring Nijmegen, Anoiksis

Hobby’s?creatief (knutselen), lezen, schrijven, Engelse en Zweedse detectives kijken, fotograferen

Waar ben je ervaringsdeskundig in?PTSS, huiselijk geweld, verslaving, auditieve beperking

Janite, 46 jaar


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?Ik help iemand thuis met schilderen, ik bezorg de wijkkrant, ik doe de boekhouding van het kindercircus Circus op de bult

Wat doe je in andere wijken?knutselworkshops geven, deelnemen Zomer-school

Specifieke taken?n.v.t.

Aan welke projecten werk je mee?Zomerschool, Project creatieve inloop

Met welke organisaties werk je samen?n.v.t.

Hobby’s?creatief bezig zijn

Waar ben je ervaringsdeskundig in?n.v.t.

Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?keukenactiviteiten bij Welkom (De Nieuwe Hommel), muziekgroep Crazy Little Roof (gitaar spelen)

Wat doe je in andere wijken?in band spelen en optreden

Specifieke taken?present zijn

Aan welke projecten werk je mee?-

Met welke organisaties werk je samen?-

Hobby’s?gitaar, band, fotograferen, schilderen (veel kleuren, figuratief abstract)

Waar ben je ervaringsdeskundig in?moeite met communiceren van eigen gedach-ten, ziet zichzelf niet als ervaringsdeskundige

Jeroen, 40 jaar

Niekie, 47 jaar


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?groenvoorziening, fotografieactiviteiten, -aan-dacht, tijd en hulp buren, coaching, wijkkrant, beheer De Nieuwe Hommel, creatieve inzet

Wat doe je in andere wijken?nvt

Specifieke taken?meedenken met Meedoen doe je samen, idee-en ontwikkelen, enthousiasmeren, coördineren en delegeren

Aan welke projecten werk je mee?training en coaching, computerles, workshops Geweld en PTTS / eigen verhalen, creatief, anti-stigma project, hobbytentoonstelling / herin-nering aan de wijk

Met welke organisaties werk je samen?Oase, Rijnstad, RIBW, Kwartiertafel, Welkom, De Nieuwe Hommel, SIZA, Participatieformule, Indigo

Hobby’s?creatief, film kijken, lezen

Waar ben je ervaringsdeskundig in?PTSS, geweld, depressie, comorbide

Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten? Ik werk niet specifiek in één wijk, maar richt me op heel Arnhem. Ik denk graag mee over din-gen en ben vaak in de Nieuwe Hommel.

Wat doe je in andere wijken? les geven aan vrouwen van allochtone komaf (cursus ‘spelen met taal’) voorlichting en pre-sentaties geven

Specifieke taken? beheer website Vitale Verbindingen, deelnemer werkgroep Vitale Verbindingen 2016, deelne-mer, verschillenda andere werkgroepen

Aan welke projecten werk je mee? Zomerschool (2014 en 2015), werkgroep ‘eigen verhalen’, de werkgroep ‘toekomst VV’,

Met welke organisaties werk je samen? Oase, Stip GGz, HAN Nijmegen, gemeente en nog veel meer

Hobby’s? Mijn papegaaien, alles wat creatief is, ballet, paardrijden, schrijven

Waar ben je ervaringsdeskundig in? Autisme, bipolaire stoornis, katatonie en disso-ciatie. Autisme is mijn grootste ‘pijler’.

Carry, 47 jaar

Irene, 31 jaar


Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?organisator De Stamtafel, begeleiding, wijk-krant, aanspreekpunt, netwerken, voorlichting geven, actief verbinden, workshop ‘Hoe voer je een gesprek’ (in ontwikkeling)

Wat doe je in andere wijken?vergaderen, inloopspreekuren, voorlichting, vormgevingstaken en voorts wat nodig is

Specifieke taken?gespreksleider, ambassadeur, in beleid mee-denken, public relations

Aan welke projecten werk je mee?werkgroep Vitale Verbindingen 2016, vormge-ving ‘Van vooroordeel naar veerkracht’

Met welke organisaties werk je samen?Rijnstad, RIBW AVV, Indigo, Sociaal Wijkteam Geitenkamp

Hobby’s?muziek, lezen

Waar ben je ervaringsdeskundig in?PTSS, angststoornis, depressie

Wat doe je in de wijk voor je wijkgenoten?inloop Housing First, schaakinloop, buren aan-spreken op gedrag

Wat doe je in andere wijken?nvt

Specifieke taken?gastheer, inloopondersteuner, huisbezoek wijk-bewoner

Aan welke projecten werk je mee?Housing First, Vitale Vrijdag, schaakinloop

Met welke organisaties werk je samen?RIBW

Hobby’s?schaken, muzikaal, ‘het hele leven is een hobby’

Waar ben je ervaringsdeskundig in?verslaving

Mark, 46 jaar

John, 55 jaar


Bijlage 2: Interview met Gerben Koekkoek, begeleider RIBW

Interview met Gerben Koekkoek,begeleider bij RIBW en contactpersoon/samenwerkingspartner bij de maandelijkse inloop voor be-woners van ‘Housing First’.

“Ik word betaald om langs te komen

bij mijn cliënten. Van Vitale Verbin-dingen komen ze

langs omdat ze dat leuk vinden. Dat

doet meer voor de eigenwaarde van mijn cliënten dan

mijn komst.”

Gerben Koekkoek begeleidt de mensen die bij Housing First terecht zijn gekomen. Vaak zijn dat zorgmijders met weinig vertrouwen in de hulpverlening en in de samenleving. Soms hebben ze lang op straat gewoond. Bij Housing First is de huisvesting prioriteit één. Binnen een week is er een gemeubileerde woning en een volle koelkast. “Hiermee hopen we het eerste wantrouwen weg te nemen”. Hij brengt deze mensen ook in contact met Vita-le Verbindingen (zowel RIBW als Vitale Verbindingen hebben hun stek in De Nieuwe Hom-mel) en dat levert bijzondere verhalen op.

In samenwerking met de mensen van Vitale Verbindingen is eerst gekozen voor een bijeenkomst in de vorm van een lunch, elke laatste vrijdag van de maand. Ontmoeting en het delen van erva-ringen was het hoofddoel. John en Jimmy van Vitale Verbindingen, die een vergelijkbaar achter-grondverhaal hebben als de doelgroep van Housing First, organiseren de lunch en de ruimte. ’s Ochtends gaan ze met cliënten van Housing First naar de markt voor de inkopen en ondertussen wisselen ze tips en dvd’s uit. Daarna begeleiden ze bij het klaarmaken van de lunch. “Ik laat dat bij hen” zegt Gerben, “want van de RIBW-begeleiders die naar hun gevoel van alles van ze willen, pikken de Housing First-cliënten dit niet. Deze lunchbijeenkomsten van Vitale Verbindingen voelen ook voor mij als even pauze, ik eet mee en ben een gast”.

Vitale Verbindingen voelt voor de mensen als ‘door ons en voor ons’


Barbecue-specialist

De lunchcontacten met Vitale Verbindingen zorgen over en weer voor mooie dingen: “Eén van de deelnemers van Housing First heeft werk gekregen toen hij ging meehelpen aan zijn woning die door het RIBW ingehuurde bouwbedrijf werd opgeknapt. Dat je zo aan werk kon komen was voor de andere deelnemers een eyeopener. Die raakten ook geïnteresseerd en gingen eveneens na-denken over werkmogelijkheden en andere manieren voor dagbesteding en vrijwilligerswerk”. De contacten zijn in het afgelopen jaar steeds spontaner geworden: een Housing First-bewoner is inmiddels door Vitale Verbindingen erkend als barbecue-specialist en heeft zich in de zomer verdienstelijk gemaakt.

Vitale Verbinders zijn ervaringswerkers maar geen zorgprofessionals. “Zij zetten zich daardoor als persoon in en dat is waardevoller”, aldus Gerben. Hij vraagt ook hulp van Vitale Verbindingen voor andere RIBW-cliënten in de buurt. “Een mevrouw komt haar huis niet uit door psychische en lichamelijke klachten en een persoonlijkheidsstoornis. Ze overbelast haar kleine netwerk. Nu komt iemand van Vitale Verbindingen haar leren om met Facebook om te gaan, één keer per week. We hebben ook iemand met een angststoornis die echt haar huis niet uit durft en daardoor alleen hulpverleners ziet. Ze knutselt graag maar daar mogen wij geen hulp bij bieden. Een Vitale Verbin-der gaat nu één keer in de twee weken met haar knutselen. Zij was vroeger activiteitenbegeleid-ster, dus dat gaat ongetwijfeld goed komen”.

De wijkGerben, enthousiast: “Ik vind het leuk om zo verbindingen te leggen, Vitale Verbindingen biedt gewoon meerwaarde. Ik word betaald om langs te komen. Van Vitale Verbindingen komen ze langs omdat ze dat leuk vinden. Dat doet meer voor de eigenwaarde van mijn cliënten dan mijn komst. Gewoon contact en samen over je hobby’s praten, elkaar even opzoeken. We hebben ook iemand met een scootmobiel die, na een gesprek met Vitale Verbindingen, contact heeft gezocht met kinderwijkteams en na speelmiddagen daar de boel weer opruimt en dergelijke. Door Vitale Verbindingen raken mensen weer geïnteresseerd: wat is er te doen in mijn wijk?”.

“Op zich is het wijkgericht bezig zijn van Vitale Verbindingen voor RIBW niet een eerste vereiste maar soms is het wel goed dat ze zo met de wijk bezig zijn. Sommige deelnemers van Housing First bij voorbeeld vinden het lastig om in een wijk actief te zijn waar ze veel geschiedenis hebben. Mensen van Vitale Verbindingen helpen ze om de contacten wel aan te durven en dingen onder ogen te durven zien. Natuurlijk krijgen ze hierbij begeleiding van het RIBW, maar Vitale Verbindin-gen helpt ze met evaluatie in de gesprekken tijdens de lunch.”

Over de andere wijken in Arnhem zegt Gerben Koekkoek: “In andere wijken zijn soortgelijke initi-atieven als in de Nieuwe Hommel, maar daar organiseert het RIBW de activiteiten. Vitale Verbin-dingen voelt echter voor de mensen als ‘door ons en voor ons’. Dat maakt een groot verschil, de meerwaarde dat Vitale Verbindingen van “zichzelf” is geeft meer gevoel van eigenwaarde. Ik kan wel een sportactiviteit verzinnen, maar bij Vitale Verbindingen komen ze eerst bij elkaar en verzin-nen het zelf en regelen alles ook steeds meer zelf. Dat werkt veel beter.

‘‘Door Vitale Ver-bindingen raken mensen weer ge-interesseerd: wat is er te doen in mijn wijk?”


Het concept van Vitale Verbindingen

Is het concept van Vitale Verbindingen uniek? Of is het zo toe te passen in andere wijken en steden? Gerben Koekkoek moet daar even over nadenken. “Enerzijds lijkt het concept overdraag-baar. Maar vergis je niet. Het duurt lang voordat het echt gaat werken. Dat Vitale Verbindingen zo’n succes is geworden komt omdat er vanaf het eerste uur een professionele begeleider bij betrokken was die op een natuurlijke en normale manier met de mensen omgaat, ook uit de wijk komt en de wijk en alle voorzieningen goed kent. De inbreng van Marjet Zeegers blijft nodig, denk ik. Verder is de Nieuwe Hommel een goede uitvalsbasis omdat het enerzijds een professionele onderneming is met een commercieel en duurzaam restaurant dat wijkbewoners aantrekt met hun aanbod. Ook biedt het restaurant van de Nieuwe Hommel enkele mensen werk of dagbesteding, bijvoorbeeld in de keuken of in de kruidentuin. De koffie van Vitale Verbindingen is echter gratis én biedt contact, gezelligheid en saamhorigheid. Ik verleid de mensen om hier te komen. Daarna doe ik niets meer want Vitale Verbindingen pakt het verder op. Vitale Verbindingen fungeert hier in dit pand ook als een soort prikbord voor de wijk en de mensen. Iedereen neemt weer wat mee, ook al dan niet startende ondernemers en wijkbewoners. Mijn zusje bijvoorbeeld heeft voor de mensen van Vitale Verbindingen haar workshop “Hoe word ik een zelfsturend team” uitgeprobeerd. Vitale Verbindingen en RIBW steken elkaar aan met ideeën.”

Vitale Verbindingen is het hart van wijkcentrum De Nieuwe Hommel. Daar is Gerben heel stellig over: “Zonder Vitale Verbindingen valt voor mijn cliënten de band met het wijkcentrum weg, on-danks alle faciliteiten die het centrum biedt. Veel vragen vanuit de wijk worden aan Vitale Verbin-dingen voorgelegd: wat kunnen jullie eventueel doen? En ze komen altijd met goede ideeën.”Conclusie: een concept zoals Vitale Verbindingen kan niet zonder een persoon zoals Marjet Zeegers om te starten en zonder een goed wijkcentrum als uitvalsbasis. En een goed wijkcentrum heeft geen ziel zonder een club betrokken mensen zoals Vitale Verbindingen.


Bijlage 3: Activiteiten en samenwerkingen Vitale Verbindingen

Overzicht activiteiten januari t/m augustus 2015

Activiteit / product

Uitvoering & samenwerking

Omvang/frequentie

Deelnemers/betrokkenen

Wijk waar de mensen wonen

1) Vitale Vrijdag Inloop

Allen Wekelijks vrijdagmiddag

9-22 bezoekers, 9 personen zijn er de helft van de keren of vaker

Meerdere wijken, meesten uit Sint Marten Sonsbeek, Klarendal en Geitenkamp

2) Brainstorm Marjet in samen-werking met af-wisselend Janite, Carry en Irene

Maandelijks 8-16 (vaste kern van 12 mensen)

Sint Marten Sons-beek, Klarendal en Geitenkamp, maar niet uitsluitend

3) De Stamtafel Janite, Mark + vrijwilliger van STIP GGZ

Maandelijks op 2 locaties

Gemiideld 7-8 in Geitenkamp waar het al langer loopt, in Klarendal nog in opbouw

Geitenkamp en Klarendal, maar niet uitsluitend

4) Inloop deelne-mers Housing First

Jimmy en John Maandelijks Wisselend enkele tot ca 8 bezoekers

Meerdere wijken

5) Knutselinloop Niekie Wekelijks + extra Ca 6 mensen Sint Marten Sons-beek, Klarendal en Geitenkamp, maar niet uitsluitend

6) Schaakinloop John, Marcel ism Joachim, clënt-kwartiermaker bij RIBW

Wekelijks op woensdag- en vrijdagmiddag

4 - 6 deelnemers per keer

Met name Sint Mar-ten Sonsbeek(plus Spoorhoek)

7) Workshops Eigen Verhaal

Janite en Carry ism diverse gasttrai-ners met en zonder ervaringsdeskun-digheid

6 bijkeenkomsten 13 deelnemers waarvan 8 de hele cyclus volgden

Meerdere wijken

8) Theater- workshop

Pimm en Wim van NTT in opdracht van RIBW AVV

2 keer een cyclus van 10 sessies (+proeverijen voor-af)

Per cyclus 7-8 deelnemers van RIBW + enkele mensen van Vitale Verbindingen

Meerdere wijken

9) In gesprek over je netwerk

Janite ism Alice 2 keer een cyclus van 3 sessies plus terugkombijeen-komst

Gemiddeld 6 deel-nemers

Meerdere wijken

10) Fotoproject ‘Stigma’

Carry en Arabella Veel fotosessies en creatieve momen-ten

Meerdere mensen hebben meege-dacht en gewerkt in verschillende fasen van de productie

Meerdere wijken

Opmerking bij 8: NTT is Nederlands Toegepast Theater, een theatergezelschap dat interactief theater maakt in opdracht van bedrijven en instellingen. Wim en Pimm zijn daarnaast wijkbewoners van Klarendal.Opmerking bij 9: Alice is Alice Makkinga, zelfstandig adviseur en trainer, onder andere op gebied van cliëntparticipatie. Janite en Alice hebben de training gezamenlijk opgezet en een aantal keer uitgevoerd.


Activiteit / product

Uitvoering en samenwerking

Omvang/ frequentie

Deelnemers/betrokkenen

Wijk waar demensen wonen

11) Computer- cursus

Carry 6 sessies plus indi-viduele begeleiding

4 trouwe deelne-mers (Woonzorg-net, waaronder 1 Vitale Verbinder

Rheden (voorzie-ning Woonzorgnet)

12) Autisme- voorlichting

Irene en Melanie 1 bijeenkomst (wil-len ze vaker doen)

20-30 bezoekers Meerdere wijken, ook buiten Arnhem

13) Spelleiderstrai-ning ‘Een Steekje Los’

Marjet en Door Hooijer

4 dagdelen + Spel-sessies tussendoor

7 Vitale Verbinders Sint Marten Sons-beek, Klarendal en Geitenkamp, maar niet uitsluitend

14) Cursus ‘Spelen met taal’

Irene Elke week op maandagmiddag

Allochtone vrouwen die graag voca-bulaire en spreek-vaardigheid willen verbeteren, gemiddeld 4 vrou-wen per les

Meerdere wijken

15a) Zomerschool, soeplunch

Arabella, Jimmy, John, Raymond e.a.

Week 28 tm 32 elke dinsdag en donderdag

Rond 20 deelne-mers per maaltijd

Meerdere wijken, maar inloop vooral van mensen die in de wijk wonen/werken

15b) Zomerschool, workshops

Programma opge-steld door Carry, Irene en Janite (aanzet door Marjet)

In week 30 tm 32 op dinsdag- en donderdagmiddag steeds keuze uit 3 workshopsNb op 14 juli Zo-merschoolparade met keur aan korte workshops

Bijna alle Vitale Verbinders, andere vrijwilligers, profes-sionals en onder-nemers

Meerdere wijken

15c) Pre- en post-zomerschool

Carry, Irene, Janite in samenwerking met onder meer NTT en‘Zorg Verandert’

Workshops gericht op team, oa ook training HACCP (gericht op hygiëne in keuken)

10 Vitale Verbin-ders in totaal, maar niet alle-maal overal aan meegedaan

Meerdere wijken

16) Magazine ‘Van vooroordeel naar veerkracht’

Mark (vormgeving), Carry (foto’s),Janitie (interviews)en Irene (meelezer)ism Jellie Kiefte (tekst)

Uitgegeven tijdens symposium 13 november, voorbe-reidingen in zomer gestart

Vitale Verbinders Geitenkamp, Sint Marten Sonsbeek


Bijlage 4: Tabellen

Overzicht productontwikkeling Vitale Verbindingen


Actieve Vitale Verbinders / Kerngroep

I Inmiddels zijn veel RIBW-cliënten uit Sint Marten betrokken bij Vitale Verbindingen. Ook zij zetten hun talenten in, bijvoorbeeld in het beheer van De Nieuwe Hommel, gastheer bij de Vitale Vrijdag, ondersteuning en practische hulp bij activiteitenII Eén van de Klarendallers woont in Rheden (via Woonzorgnet), maar voelt zich nog steeds thuis in Klarendal, waar ook zijn fami-lie woont.III In 2013/2014 was er een deelnemer uit Nijmegen (mede-initiatiefnemer). Momenteel is één deelneemster vanuit Westervoort actief (voorheen werkzaam via VriendGGZ) en één deelnemer uit Dieren (dit is een stagiar via Howie the Harp)

III

II

I


TERUG

TerugNaar de

VeiligheidVan Waterreservoirs

TerugIn de dekens

Van de met dons gevulde Doos

TerugNaar deBodem

Waar de troostEn warmte ligt

TerugNaar nooitGeworden

De puurheidVan de Morgen

BeginWaarin ik

Was en nooitVeranderd ben

Janite

November 2015

Een uitgave van

Documents

Van vooroordeel naar veerkracht - Zorgbelang Inclusief...om, samen met nog enkele teamleden, formele en informele partijen in de (O)GGZ met elkaar te verbinden zodat zaken als eigen