INTERNATJONAL ULUSLARARASI SYMPOSIUM SEMPOZVUM

OECEMBER 14-16 14-16 ARAUK 2012 ANKARA 2012ANKARA

~~D VELI

Bu kitap 74-76 Ara/tk 2012 tarihinde Ankara'da, Ankara Büyükşehir Belediyesi ve TÜRKKAD Türk Kadmlart Kültür Derneği

istanbul Şubesi tarafindan ortaklaşa gerçekleştirilen uBayramtm Şimdi" başltklt Uluslararast Hao Bayrôm-1 Veli

sempozyumunda sunulan tebliğlerden TÜRKKAD istanbul Şubesi tarafindan hazJrlanmiştJr.

HACI BAYRAM VELI'DE ŞiiR VE HiKMET BURCU

Mustafa Aydoğan Şair, Araştırmacı

~ Bizi yaratan sahipsiz bırakmamış. Hem "' a: kelam göndermiş hem de o kelamı ;:J

ı- bizlere açıp aydınlatacak dostlarını

göndermiş. Arifler, veliler, hikmet ehli

insanlar sözün ne manaya geldiği­

ni bilme kudretine sahip insanlardır.

Sözü yutmuş olanlar da var elbette.

Mesela, mecnunlar gibi. Yaratı.cı'nın

yaratışı karşısında aklını ve görl'lünü

bütünüyle Allah'a teslim etmiş, bir

yokluk deryası içinde kaybolmuş hay-

ret makamı sahipleri de var. Biz on-

ları çoğu zaman tanımayız. Kainatın

sırrına vakıf halleri içinde gözümüze

bir perde çekerek dünya üzerinde

yürürler. Ne var ki Allah'ın merhameti

bizi zorluğun ucundan alır kolaylığırı

sınırlarına bırakır. Kelimeyi yutmuş

olanları gizlese de, sözün üstadı olan­

ları gösterir. Bizim zayıf duyarlığımız

ancak söz, mana ve fıil üçgeniyle bize

yaklaşanları kabul eder. iyi ki böyle bir

kabul sahası verilmiş bize. Yoksa kör­

lük ve sağırlık içinde yüzer dururduk.

işte bu söz üstatlarından birini, Hacı

228 Bayram Veli'yi bir şiiri (diğer adwla nut-

ku) aracılığıyla anlamaya ve anlatma­

ya çalışacağız bu tebliğde.

Şöyle:

Ça/ab1m bir ş ar yaratmiş iki cihan aresinde Bak1cak di dar görünür Ol şann kenaresinde

Nagehan ol şara vardum O/şan yap1/ur gördüm Ben dahi bile yapJ!dum Taş ü toprak aresinde

Ol şordan o klar atdur Ge/ür ciğere batdur Arifler sözü satdur Ol şarm bazaresinde

Şagirdleri taş yonar/ar Yonup üstada sunarlar Çalabun ismin anarlar Ol taş un her paresinde

Bu sözü arifler anlar Cahiller bilmeyup tanlar HaCI Bayram kendi banlar Ol şarm menaresinde

Abdülkadir Geylani Hazretleri'nin Ilahi Allah'ın varlığının ebedi ve mutlak :::;.

Armağan adıyla Türkçe'ye çevı'ilen soh­

betlerinden bir alıntı yapmak istiyo­

rum. Şöyle diyor: "Benden bir şey işitin­

ce kabul et. Allah'tan bil'~ Devamında

da şöyle diyor: "Bana geldiğin zaman

sade gel. Nefsini bir yana at. Şahsi is­

teklerini terket Hakiki bir basirete sa­

hip olsaydın, beni, cümle varlığımdan

soyun muş, Hak varlığı ile var olmuş gö­

rürdün. Lakin hasta ve hatalı anlayışın,

bunu sezmeye yeterli değildir:'

Aynı sözleri Yunus Emre şu mısralarıy­

la söylüyor aslında:

"Hak'tan gelen şerbeti içtik elhamdülillah Ş ol kudret denizini geçtik elhamdülillah Ş ol karş1ki dağlari meşeleri bağlafi Sağlik safalik ile aşt1k elhamdülillah"

Dikkat edilirse bu sözlerde "iddia"ya

benzeyen bir tavır var. Yunus Emre

de; Geylani de ben ş uyum diyor, ben

"şöyleyim" diyor. Ne var ki bunların

hiç qirisine kuru bir iddia olarak bak­

mamız mümkün değil. Herkes kendi

makamından konuşur. Büyük Alman

şairi Hölderlin ne diyordu: "Tanrı'ya

ancak tanrısal olanlar inanırlar". Yani,

"ben"liğinin peşinde olanlar değil,

ruhunun peşinden gidenler gerçek

yolu yürürler.

Peygamberin miracı, makamların en hakikisidir ve zamanı ve mesafe­

yi imha eden bir makamdır. Miraç,

"" sonsuzluğunun idrak edilebilir nihai ~

noktasıdır. Velilerin de kendi miraçları

olduğunu söyleyebiliriz. A.slında her

insanın kendine göre bir miracı vardır.

Mesele, o miracın peygamber miracı­

nın gölgesinde bir yerinin olup olma­

dığıdır. Hakikat ehli, sözün de anlamın

da yeniden diriliş noktasını, ba'suba­

delmevt noktasını keşfeden, büyük

kaşiflerdir. Büyüklerin sözleri zaman

ve mekan tasavvurunu bir ceviz kabu­

ğu gibi çatlatır ve böylece için en için­

deki tada ulaşıverirler. Biz buna "hal"

diyoruz. Eskiler böyle insanlara "hal

ehli" derlerdi. Yani beşeri algının sınır­

larına kabuk bağlatan şeytani ve nef­

sani k iri temizleme cehdi göstermiş ve

savaşı kazanmış altın kahramanlardan

bahsediyoruz. Öyle ki dünya bu insan­

ların halleri içinde önemsiz bir mecaza

dönüşür. Hakikat yurdundan getirdik­

leri sözlerin bize mecaz görünmesi

ise dünyayı hakikatmiş gibi algılama

hatasından doğmaktadır. Asıl olan on­

ların verdiği haberlerdir, mecaz olan

ise dünyaya ilişkin olandır. Allah'ı her

an gören gözlerin gördüğünü ifade

etmesinde bir mecaz bulunduğunu

sanmıyorum. Hacı Bayram Veli'nin bu

nutkunu yorumlayan Muhammed

Nuru'l Arabi şöyle izah ediyor bu du­

rumu: Padişah kılık değiştirerek sal­

tanat köşkünden ayrılıp halk arasına

ı-

229

• :::;. karışsa, onu evvelce tanıyan değişik

"" a: kılıkta da görse yine tanır, fakat evvel-o f-

230

ce bilmeyen tanımaz. Hatta tanıyan

bir kişi, tanımayan bir kişiye: "Şimdi

buradan padişah geçti gördün mü?"

diye sorsa, o kişi rahatlıkla "görme­

dim" cevabını verir. Belki görmediğine

yemin de edebilir.

Hacı Bayram Veli'den okuduğumuz bu

şiirde geçen "şar"a yani "şehre" kadim

yorumcular"gönül" diyorlar. Gönül, Al­

lah' ın yurdudur. Oraya yerleştirilecek

başka her şey hem gönlü kirletir hem

de son~uzun ışığından mahrum kalır.

Sokrates diyor ki: "Öiümlerinin geldi­

ğini yaklaştığını sezince kuğular, şarkı­

larını o günlerde sık sık ve her zaman­

kinden daha ahenkli söylerler. Çankü

onlar hizmet ettikleri Tanrı'nın yanına

gitmekten dolayı sevinç_ içindeler. Fa­

kat ölümden korkmaları yüzünden

insanlar, kuğulara hakarete varınca­

ya kadar ileri giderler, sözde onların

ölümlerine yaslı bir hava ile acınırlar.

(Ben ise) onların hadeste elde ettikleri

nimetleri sezdiklerini ve o gün ömür­

lerinde hiçbir zaman ötmedikleri gibi

sevinçle öttüklerini düşünüyorum:'

Hacı Bayram Veli de o şehrin kenarın­

dan bakarsanız o güzeller güzelinin

yüzünü görürsünüz diyor. Yani bir şeye

nereden bakıyor olduğumuz neyi, na­

sıl göreceğimizi de belirler. Karagöz

oyununu seyreden çocuk, hareketin

sahnede görünenden ibaret olduğu­

nu sanır ve eşyayı veya sembolü he­

men gerçeğin yerine geçiriverir. Oysa

sahnenin gerisine bakan, oynayan ile

oynatanın farklı farklı olduğu görür ve

keşfeder. Bu keşif sonucunda elde et­

tiği bilgileri olduğu gibi ifade etmesi

sahnenin gerisini görmemiş olanlara

mecaz gibi gelebilir. Oysa bilgi tama­

mıyla gerçektir ve aslında mecaz olan

sadece sahnedeki hareketleri gören­

lerin gördükleridir.

Diyebiliriz ki bu şiirdeki bütün hakikat

son iki mısrada yatıyor.

Hact Bayram kendi banlar Ol şôrm menaresinde

Hakikat şehrinin bütün ışıklarını yakan

el benim elim demeye getiriyor bir·

bakıma. Bu elin nihai hareketine ge­

linceye kadarki süreci anlatıyor sanki.

Bir manevi kahramanın oluş ve tamla­

n ış sürecindeki kadernelerin altın ışık­

lar içindeki Şölenini görüyoruz. Olanın

söylenınesinde olduranın iznini almış

olan söz ustalarının ve gönül üstatla­

rının kelimeyi ve anlamı yutmadan,

açık açık dile getirmesidir burada söz

konusu olan. Hakikat, kendi doğal ör­

güsü içerisinde tecelli eder. Abdülka­

dir Geylani diyor ki "Allah u Tea la; pey­

gamberini kelam sıfatı ile terbiye eder.

Sevdiği kulları ise ilham yoluyla teselli

eder. ilham velilere, kelam da pey­

gamberlere gelir:' Hacı Bayram Veli'nin

gönül iklimi tam manasıyla bir ilham

iklimidir ve sınır ve sürenin iptaline

mazhar olmuştur. Yoksa:

Nagehan ol ş ara vardum (yani anstzm, birdenbire o şehre vardtm) Ol şart yaptfur gördüm Ben dahi bile yapı/dum Taş ü toprak aresinde

diyemezdi. Bu ifadelerde bir şairanelik

kudreti ile birlikte, manevi dirilişin yan­

kısı ve ifadesi vardır. Yapılış, yani oluş ve

tamamlanış süreci bir zaman ve mekan

meselesi olmanın ötesinde ve dışın­

da, bir ilahi pişme ve kaynayış halinin

"birdenbire" vuku buluşudur. Bir ilham

şim~e~inin hızı ve kudreti gibi. Sözün

gerisindeki muhteşem serernoniyi ifa­

de etmekten kaçınmıyor. Manevi diriliş

.. kahramanlarının, gerçeği ifade etmek­

te· herhangi bir zorluk ve tereddüt ya­

şamayışlarının örneklerinden biridir

bu. ·Sözün yalan olduğu yerde şiir de

kelime de zamanla kendini imha eder.

Çünkü gerçekle bağlantısı olmayan söz

bir müddet sonra kendi içindeki yalan

tarafından infılaka uğrar.

• w V

"" a: o ı-

231

Poetry and Wisdom in Hac1 Bayram Veli

Poet and Researcher, Mustafa Aydoğan Turkiye, Ankara

Allah, who created us, has not

apandoned us. He sent both his

words as well as his friends who

would make those word s ·cognizable

to us. Gnostics (Aritler), saints (veliler)

and people of wisdom passes the

power of knowing what those words

me~n. There are also people who

swallowed the words and became

silent such as lovers (aşıklar). Those

he co nceals those who are leftwithout ~ -a word, the ones who have mastered ~

_,_.who, overwhelmed by the work of the

Creator, surrendered their intellects

and hearts into his hands. They

it are revealed. Our weak perceptions

can only accept those who approach

us with the triangle of word s, senses

and acts. Fortunately such an

acceptance ground is permitted to

us. Otherwise we would have swum

within blindness and deafness. Here

in this pa per, we will try to understand

and speak about one of those masters

of word, Hacı Bayram Veli, through

one of his poems.

have gotten lost within the ocean of My God created a city

nonexistence and reached the state Located between the two worlds of astonishment (hayret makamı). A /ovely young thing appeared there Most of the times, we do not even At the edges of that city recognize them. They pull a curtain

over o ur eye s as they walk all over the

earth within the state of awareness

towards the seeret of the universe.

However, Allah's mercy takes us from

the edge of burden and drops to the

boundaries of convenience. Although

Suddenly 1 reached that city

1 watched while that city was bui lt Eve n 1 was bui/tthere als o

Located between earth and stone

Arrows are sh ot from that city

Down they com e and stab the li ver

z w

S65

~ The words of the gnostics are so/d -~ In the market of that city z w Their students are cutting stones there

Which they offer to their master

They remember the name of God

With every piece of stone ihey cut

Gnostics understand what 1 say

The ignorant don't, they reproach

Haji Bayram cal/s toprayer

From that city's tali minaret

ı would like to refer to Abdulkadir

Geylani's causeries which has been

translated to Turkish as"ilahi Armağan"

(Divine Gift}. He writes, "When you hear

anything from me, accept it. Know it \

from Allah:' He continues, "When you

come to me, be plain. Leave yoı,ır ego

(nefs) aside. Abandan your indi~idual desires. If you had had a true sight, you

would have seen me undressed from

my entire be ing: ~nd became exist by

Hak's existence. Yet, your ili and faulty

perception is not sufficient to sen se it:'

Yunus Em re says the sa ni e words w ith

these lines:

"We drank the juice coming from the

Truth than k God

We passed through the sea of power

thankGod

The mountains, trees and gardens

ease than k God"

If we pay attention, there is an

assertian like mannerin these phrases.

Both Yunus Emre and Geylani say, "1

am this, ı am that'~ Nevertheless, we

cannot take any of these as nonsen se.

Everyone speaks of his own state

(makam). The great German poet

Hclderlin says, "Only the Godly ones

believe in Gad'~ In other words, not

those who are after their egos but

those who are after their souls can

walk on the true path.

Ascension of the Prophet is the most

genuine of makams whi.ch destroys

perception of time and distance. Mirac

(ascension) is the cognizable ultimate

end of Allah's eternal existence and

absolute infinity. lt is true to say that

saints (veliler) have their own mirac

as well. In fact, every human being

can make mirac in his/her own way.

The question is whether their miracs

are worthll'{hile in terms of prophetic

mirac's attributes or not: People of

the truth (ehl-i hakikat) are great

explorers who discover the revival

point (ba'subadelmevt) of both word s

and meanings. Supremes' sayings

craci< the visian of time and space,

like a walnut shell, then they reach the

across us taste which is hidden in the essence

We overcame them all with health and of the essence (lübbü'l lüb). we refer

566

• to this as hal (state). In old times,

these people were called ·as people

of state. Namely, we are talking

In this poem of Hacı Bayram Veli, ;;; -

uşar" which is ucity" is referred as ~

heart (gönül), land of Allah, by great . ~

about the golden saviors who are commentators. Everything to be

courageous enough to fight against settled there both pollutes the heart

and triumph over the egoistic and and deprives it of the lig ht of eternaL

Socrates says that ""When swans devilish temptations, which rely upon

the limits of physical perception. lt sense that death is near, they sing

appears that the world transforms their songs more frequently and

to an insignificant metaphor within

their status. Due to the illusion of harmoniously. Because they rejoice

returning back to Gad whom they

have served. Though just because of

the fear of death, humans cross the

conceiving this world as if it was

genuine, the words they brought

from the land ofTruth (hakikat) seem line by insulting swans with so called

metaphoric to us. What they brought sympathetic laments. 1, on the other

is essential whereas what related to hand, think that swans sensed the

this world is metaphor. 1 do not thin k blessings they have earned in the

there is anything to be metaphoric for unseen world and they sang with joy

those eyes, which behold Allah all the on that day as they never before:'

time, to reveal this fact. Muhammed

Nuru'l Arabi who commented Hacı

Bayram Veli's above poem explained

Hacı Bayram Veli says that if you lo ok

at from the ed ge of that city, you will

this situation as; if a sultan disguises see the face of the most beautiful. In

and. leaves his palace behind to fact, where we look at will eventually

mingle in the crowd, those who know determine w hat and how we will

him before shall know him again, no see. A child who watch a shadow

matter how he looks. However, those play (Karagöz) presumes that all the

who do not know him before will not acts are in front of the curtain and

know him now, either. Eve n if the substitutes thin gs or symbols w ith the

person who knows the sultan ask the genuine. Vet, who looks behind the

other one "The sultan has just passed

by, liave you see n him?" the other one

will easily reply as uno, 1 have not': He

m ay even swear to that

curtain will see and realize that actor and enactor are different. Verbalizing the information he gathered through

this discovery as is might seem quite metaphoric to those who could not

567

• :ı: see behind the curtain. However "' ..... the information was actually quite \!)

z w

S68

genuine and the real metaphor was

what has been see n by those who saw

the acts only in front of the curtain.

We can say that the entire truth lies

herein la st two lin es:

Hajji Bayram cal/s toprayer

From that city's tali minaret

In one way, he means that the hand

which turned on the lights of the

city of truth is his hand. Seems like

he narrates the process took place

beforethis hand's final movement. We

watch the celebration of the stages

of a spiritual savior's formation and

consummation process within golden

lights. The case is, in the reveal of w hat ­

happened, those word and heart

masters who sought the permission

of who made it happen, expressed it

frankly, without swallowing the word s

and the meanings. The truth will

manifest itself within its own natural

pattern. Abdulkadir Geylani says that;

" Allah polishes his prophet · via his

word (vahiy). He comforts the ones he

loves with inspiration. lnspiration is

for saints (veliler) and word (vahiy) is

for prophets'~ Climate of Hacı Bayram

Veli's illuminated heart is entirely the

climate of inspiration and is privileged

by invalidation of limits and times.

Otherwise, he would not say:

Suddenly 1 reached that city

1 watched white that city was built

Eve n 1 was built there a/so

Located between earth and stone

In these phrases, along with a

poetic power, there is the echo and

the expression of spiritual revival.

(onstruction, meaning formation

and cansummation is a matter that

is beyond and apart from time and

space, it is rather a sudden occurrence

of the state of ripening and ebullition,

like the speed and power of an

inspiration lightening. He does not

avoid expressing the magnificent

ceremony behind the words. lt is

one of the proofs that those heroes

of the spiritual revivals experien~e

no difficulty or hesitation to convey

this truth. Where the word is a lie,

both poem and vocabulary destr6y

themselves in time; Because the word

that has no connection with the truth

will eventually be detonated by the

illusion from within.