JAARVERSLAG 2014

Kijk ook eens op onze website: www.pioneering.nlStichting Pioneering StPioneering

VERBINDEN

INNOVEREN

KENNISDELEN

OPSCHALEN

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

2

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

3

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

4

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

5

Voorwoord

Het jaar van de verandering

Afgelopen jaar stond voor Pioneering in

het teken van verandering. Zo hebben

we de keuze gemaakt om de tien “oude”

werkplaatsen samen te voegen in vier

centrale thema’s. En vijf bestuursleden

zaten aan hun maximale zittingstermijn,

waardoor er nieuwe bestuursleden van

andere bedrijven aangeschoven zijn

om de belangen van hun branche te

vertegenwoordigen.

Wat wel blijft, is onze missie: innovatie

aanjagen, partijen verbinden en kennis

delen en implementeren binnen de

bouwbranche. Zo blijven we met al onze

partners werken aan een sterkere bouw in

Twente en daarbuiten. Naast het regionale

netwerk verbinden we ook buiten de regio.

We zien onze samenwerking met een

partij als De Bouwcampus dan ook als een

waardevolle aanvulling.

In oktober is ons programmabureau

verhuisd naar The Gallery. Dit complex op

Kennispark Twente biedt huisvesting en

faciliteiten voor innovatieve en kennis-

innovatieve bedrijven. Na meer dan vijf jaar

een fijne plek bij Saxion te hebben gehad,

gaan we onze activiteiten voortzetten in

deze innovatieve, inspirerende omgeving.

Het najaar had nog meer vernieuwends

voor ons in petto. Directeur Jan Breteler

gaf in augustus aan te willen stoppen. Na

twee jaar vorm te hebben gegeven aan een

nieuwe richting voor Pioneering heeft hij

per 1 november het stokje overgegeven

aan Rutger Vrielink. In hem hebben we een

goede opvolger gevonden die, met frisse

blik, leiding geeft aan de organisatie.

Ook dit jaar tonen we met ons jaarverslag

de vele projecten, resultaten en

bijeenkomsten waar we het afgelopen

jaar samen met onze deelnemers aan

hebben gewerkt. Binnen projecten van

Pioneering kijken alle partijen met elkaar

naar verbeterpunten en succesfactoren

die op nieuwe projecten toegepast kunnen

worden. Dit blijven we ook de komende

tijd uiteraard doen. Zowel hier in de

regio, alsook bijvoorbeeld in de rest van

de Provincie Overijssel en aangrenzende

gebieden zoals de Achterhoek. Dit is

immers bepalend voor een succesvolle

samenwerking.

Pioneering zorgt voor een goede

samenwerking binnen de eigen keten,

maar grijpt ook zeker kansen aan voor

kruisbestuiving met andere sectoren. Dit

zorgt voor een mooie dynamiek!

Ik wens u veel leesplezier,

Drs. Jan Bron

Voorzitter Stichting Pioneering

De eerste positieve geluiden over de bouw horen we gelukkig weer om ons heen. Dit geeft weer

energie. Maar het is ook wel duidelijk dat de bouwbranche aan het veranderen is en niet meer wordt

zoals hij ooit was. Thema’s als duurzaamheid, conceptueel denken en vernieuwend ondernemen zijn

inmiddels niet meer weg te denken. Hierbij was en blijft samenwerking een belangrijk ingrediënt

voor innovatie.

Jan Bron, Voorzitter Stichting Pioneering

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

6

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

7

Index

Pagina

Voorwoord 3

Index 4

IPC-projecten 6

ExperimenteerLab in BTC-gebouw 7

Studenten Saxion maken voor meesterproef ontwerp toekomstig wonen en zorg 8

Nieuwe werkgroep BIM-SE 9

RGVO traject voor Muziekkwartier 10

Eenvoudig scheiden van gebouwgebonden en bewonersgebonden energiegebruik 11

Innovatie geeft impuls aan economie 12

Alternatieve Projectfinancieringsvormen voor het energetisch van grondgebonden 14

sociale huurwoningen

Terugkomdag werkplaats Duurzaamheid 14

Rapport “Puin in asfalt” helpt puinrecycling verbeteren 16

Expertisecentrum Duurzaamheid 18

Breakthrough in 3D-printen 19

Bedrijvenplatform Energieneutraal Renoveren 20

Nieuwe richting, nieuwe mensen 21

Pagina

Ecopan 24

Project Asbest van het bedrijfsdak stimuleert asbestverwijdering en 26

duurzame renovatie in dezelfde stap

Derde Leergang Resultaatgericht Vastgoedonderhoud positief afgesloten 27

Pioneering denkt mee in ontwikkeling Safety Campus 28

Stroomlijning Binnenstedelijk Rioleringsprojecten 30

Onderzoek studenten Saxion voor Pioneering IDF vloersysteem 32

Betonkanorace 2014 33

Autarkisch vertoeven in de landschaplodge 34

Vernieuwing is drijver om aan de wensen van de toekomst te voldoen 36

Compoze blokken 38

Bijeenkomst Biobased Materials 40

Werkplaats Innovatieve Processen brengt bezoek aan Combitunnel 41

Pioneering Jaarevenement: Co-creatie in de bouw werkt! 42

Met Rutger Vrielink kijkt Pioneering vooruit naar de toekomst 44

Deelnemers 2015 46

Colofon 47

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

8

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

9

IPC-projecten

AANLEIDING INNOVATIEPROJECT De Bouwindustrie is inmiddels de grootste

vervuiler en afvalproducent van de wereld

geworden. Er zijn nieuwe innovatieve

oplossingen nodig om de milieu-impact

van de sector te verminderen. Elementen

zoals aanpasbaarheid, transformatie en

hergebruik spelen hierbij een essentiële

rol. De tijd dat een gebouw gebruikt

wordt voor één bestemming (wonen,

werken, recreëren) wordt steeds korter.

Gebouwen moeten daarom eenvoudig

transformeerbaar zijn naar verschillende

functies zoals wijziging van woningbouw

naar utiliteit en andersom zonder

kapitaalvernietiging. Bestaande gebouwen

vormen de basis voor nieuwe gebouwen.

Het bedrijfsleven ontwikkelt onder

begeleiding van Pioneering en met

behulp van de kennisinstellingen

zowel bouwsystemen als kennis. De

ontwikkelingen hebben betrekking op

de industrialisatie van het werkproces,

het ontwikkelen van prefabproducten en

individueel, duurzaam en transformeerbare

bouwconcepten. Dit moet leiden tot

een betere functievervulling, lagere

productie- en bouwkosten en lagere

onderhoudskosten. Deze bouwwijze zal de

concurrentiepositie van de bouwnijverheid

die met deze nieuwe methode bouwen,

versterken.

In totaal zijn er 5 collectieven van

samenwerkende bedrijven en deze 5

collectieven ontwikkelen in totaal 6

productinnovaties.

ExperimenteerLab in BTC-gebouw

Pioneering heeft in 2014 een experimenteerruimte

in het BTC-gebouw kunnen huren. Hiermee komt

zij tegemoet aan de wensen van haar deelnemers

voor een fysieke testruimte. Hier kunnen bedrijven

samen met de UT, Saxion en ROC hun vragen

onderzoeken en beantwoorden, hun innovaties

testen en monitoren.

Begin januari zijn de eerste bedrijven gestart

met hun cases. De eerste gebruiker van

de ruimte is Wolterick geweest. Wolterick

heeft onder meer onderzocht hoe snel een

‘uitgedroogde’ moswand door de toevoeging

van water en kunstlicht groeit. De gehele

maand februari zijn metingen uitgevoerd in

het Pioneering ExperimenteerLab in het kader

van de mosgroei. In maart en april waren de

testen gericht op het meten van de CO2-

opname en -afgifte en de opname van fijnstof.

De mosbinnenwand heeft een positieve

uitwerking op het binnenmilieu van het

gebouw door de opname van CO2, dat veelal

in te hoge concentraties in de binnenlucht

aanwezig is en door de opname van

luchtverontreinigende stoffen in de binnen-

en buitenlucht, zoals allergenen, CO, SO2 en

fijnstof. Tevens zal de luchtvochtigheid van

de binnenlucht, die vaak te laag is, door het

mos verbeteren. Om dit te bereiken zullen

de fotosyntheseomstandigheden voor de

verschillende mossoorten zo goed mogelijk

moeten worden geconditioneerd.

Na de testen aan de mosbinnenwand, heeft

Shandrick Elodia (“de leukste buschauffeur

van Twente”), zijn compoze blokken in het BTC

gebouw opgebouwd en getest.

Vanuit de Pioneering werkplaats HTSM zullen

de innovaties gevolgd worden en kunnen onze

aangesloten bedrijven de ruimtes in het BTC

gebouw reserveren.

Ook geïnteresseerd in het gebruik van

de experimenteerruimte? Stuur dan

een mail naar info@pioneering.nl

Collectief 1 Vision 4 Energy,

Triple Solar, Van Dijk Bouw.

Samen ontwikkelen zij een prefab dragende

module waarin een lage temperatuur

verwarmings- en koelsysteem verwerkt

is met gebalanceerde ventilatie en

zonnecollectoren als primaire energiebron.

De prefab unit krijgt geen aanvoer van gas

of CV-leiding en moet voor de verwarming

geheel autarkisch functioneren.

Collectief 2 Wolterinck,

Interwand, DuPre en Panhuijzen

Samen ontwikkelen zij een demontabele,

modulaire, duurzame, mosdragende

binnenwand en een buitenwand met

planten. De organische buitenwand

heeft een eigen fundering en kan voor de

bestaande gevel geplaatst worden. De

organische binnen- en buitenwand hebben

een positieve luchtzuiverende werking

op het binnenklimaat van het gebouw,

respectievelijk het buitenklimaat. Daarnaast

geeft de organische binnen- en buitenwand

een verfraaiing van de omgeving en heeft

zij verkoelende eigenschappen. Voor de

mosbinnenwand werkte Wolterinck samen

met Interwand. Interwand is in juli 2014

failliet gegaan. Er is toen een tijdelijke

samenwerking aangegaan met Sepawand.

Een andere samenwerkingspartner wordt

gezocht.

Collectief 3 Signo Distribution Holland,

Wagenbouw Bolle, Signo Real Estate

Zij ontwikkelen samen een StowBox. Dit is

een lichtgewicht opslagruimte plus chassis

die geschikt is voor zowel particuliere als

zakelijke opslagbehoeften. Voor ieder type

StowBox moet een apart chassis ontwikkeld

worden.

Collectief 4 Olde Hanter Bouwconstructies,

Brain of buildings

Zij ontwikkelen een innovatief, thermisch

hoofddragend constructiesysteem dat

bestaat uit wanden, vloeren en daken

gemaakt van gewapend beton met een kern

van polystyreen die het gehele geraamte

van het gebouw isoleert. Andere innovatieve

voordelen van het systeem is dat het is

opgebouwd uit hanteerbare en zeer lichte

elementen. Daarnaast is de constructie zeer

geschikt voor recycling. Het resultaat zal een

energiebesparing van 80%, een veel snellere

bouwtijd en lagere bouwkosten (20%) dan

traditionele bouwsystemen zijn.

Over het 5e collectief kan vanwege

octrooiaanvragen pas in 2015

gecommuniceerd worden.

Pioneering heeft in juli 2013 een IPC voorstel ingediend bij het AgentschapNL. Van de zeventig

ingediende initiatieven zijn uiteindelijk vijftien projecten gehonoreerd. Het IPC voorstel van

Pioneering was één van deze gelukkigen. Binnen het project werken veertien bedrijven gedurende

twee jaar, in twee-, drie- en viertallen aan zes innovaties. Pioneering begeleidt als penvoerder de

bedrijven en legt de verantwoording richting Agentschap NL af.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

10

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

11

Studenten Saxion maken voor Meesterproef ontwerp toekomstig wonen en zorg

De studenten van de groep ‘Vast Goed

Advies’ hebben geconstateerd dat het

een hele grote locatie is en daardoor in de

huidige markt moeilijk geschikt voor één

partij. Ze hebben besloten op zoek te gaan

naar functies waar behoefte aan is en die

elkaar op één locatie kunnen versterken.

Dit heeft geleid tot het concept Samen

wonen, samen werken. Begeleid wonen

voor mensen met een lichte beperking,

flexibele kantoorruimte voor zzp-ers die

vooral niet op een kantoren, locatie of

bedrijventerrein willen werken en een

lunch café/expositieruimte die door de

werkenden en omwonenden bezocht

kan worden en voor de bewoners voor

dagbesteding zorgt.

Het concept van de studenten van ‘Pro

Care’ heet Care2live. Binnen dit concept

is gezocht naar een passende maar vooral

ook duurzame invulling voor de locatie.

In de combinatie van de functies werken,

sporten, zorg en wonen denkt deze groep

dat te hebben gevonden. Door vergrijzing

is er meer vraag naar woonruimte voor

mensen met een beperkte zorgbehoefte.

Hiervoor kunnen 58 appartementen met

een theetuin en een ruimte voor recreatie

worden ontwikkeld. En in de villa is naast

een zorgwinkel ook een tandarts en een

Bed & Breakfast gepland. De gymzaal wordt

een sport- cq zorgcentrum, waar ouderen

aangepast kunnen sporten.

Beide groepen studenten houden goed

stand onder het kritische vragenvuur van

zowel gespreksleider Gerben Kuitert als de

professionals in de zaal. Op de laatste vraag

hoe de studenten hun eigen toekomst

zien, zijn de antwoorden heel bescheiden.

De markt is moeilijk en ze zijn blij als

ze in dit vakgebied aan de slag kunnen.

Kritisch willen en kunnen ze nu niet zijn,

maar het hart ligt voor de meesten bij de

projectontwikkeling.

Welke groep de Vastgoedconversieprijs

2014 op hun cv mag zetten wordt voor

50% bepaald door het publiek en voor

50% door de vakjury, bestaande uit Henk

Gersen (IAA Architecten), Hans Wichers

Scheur (Directeur Vastgoed van Saxion en

in die hoedanigheid eigenaar van het studie

object) en Patrick Oude Egberink (Holtdijk).

Het publiek en de vakjury heeft unaniem

gekozen voor het concept van Pro Care. De

presentatie en de haalbaarheid werd hoger

beoordeeld, al was het concept van Vast

Goed Advies op inhoud beter uitgewerkt.

Nieuwe werkgroep BIM-SE

De ontwikkelingen binnen BIM en SE gaan

hard. Waar de nadruk in de afgelopen jaren

lag bij het kennis maken met deze tools,

gaat het nu steeds mee om hoogwaardige

toepassing in innovatie (complexe) projecten.

BIM en SE zijn prachtige hulpmiddelen om de

nieuwe vormen van samenwerken in complexe

projecten te ondersteunen.

De deelnemers van de werkplaatsen

BIM en SE zijn de afgelopen jaren actief

geweest binnen vele Pioneeringprojecten

rondom deze onderwerpen. Vanuit beide

werkplaatsen is aangegeven dat een

gecombineerd overleg (met uiteraard

bijbehorende projecten en trajecten) tussen

BIM en SE wenselijk is.

Tijdens een eerste bijeenkomst op 22 april

2014 waren de deelnemers het snel eens

dat men niet bij elkaar wil komen om alleen

maar te praten. Om de inzet van tijd zo

nuttig mogelijk te besteden is men tot een

actieplan gekomen. De bijeenkomsten

zullen een paar keer per jaar rondom een

projectbezoek plaatsvinden, waarbij actief

kennis wordt gedeeld en per bijeenkomst

zal worden gezocht naar verdieping op

actuele thema’s. De focus ligt niet op

nieuwe technologie, maar op de integrale

processen voor de bouwwereld. Binnen

de groep zijn al de eerste ideeën gevormd

over mogelijke thema’s. Uiteraard zijn

aanvullingen hierop zeker welkom.

“Van iedere deelnemer wordt een actieve

inbreng verwacht en de houding ‘als je deelt,

weet je meer’ is een voorwaarde! Alleen op

deze manier gaat het ook werken en krijgen

we toegevoegde waarde met de groep”,

zegt chef werkplaats Innovatieve Processen

Barbara Middelhoff.

De bijeenkomsten van de werkgroep BIM-

SE vinden rondom projectbezoeken plaats,

waarbij actief kennis wordt gedeeld en per

bijeenkomst wordt gezocht naar verdieping op

de heersende thema’s. Dus naast kennis delen

wordt nieuwe kennis ontwikkeld, door middel

van onderzoek of praktijk cases.

Op donderdag 30 januari heeft de uitreiking van de Vastgoed Conversie Prijs 2014 van Stichting

Pioneering en de Stichting Vastgoedrapportage plaatsgevonden bij de Jaargetijden in Enschede.

Dit jaar is het voormalig gebouw van Pabo Edith Stein door Saxion studenten in een nieuw jasje

gestoken. De studenten zijn enigszins zenuwachtig bij het aanschouwen van de bijna honderd

professionals die nieuwsgierig maar kritisch hun creativiteit afwachten.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

12

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

13

Het Vastgoedbedrijf van de gemeente Enschede

heeft het onderhoud van de buitenschil van

het Wilminktheater op basis van RGVO

uitgebreid met de bouwkundige zaken. De

werkplaats Duurzaamheid heeft dit RGVO-

traject begeleid. De onderhoudspartij Strukton

Worksphere en de huurder van het gebouw,

de afdeling Techniek en Productie van het

Wilminktheater, waren hier eveneens nauw bij

betrokken.

“We hebben het onderhoud al weggezet

via een prestatiecontract en daar zijn wel

de inspecties maar niet het bouwkundige

gedeelte van de buitenschil in opgenomen.

Dat willen we nu op basis van RGVO

wegzetten”, vertelde Theo Sanderink van

het vastgoedbedrijf. De partijen werken de

komende maanden aan een plan hiervoor,

dat volgens Sanderink vermoedelijk voor de

zomer gereed is. In deze periode worden een

nulmeting en een conditiemeting gehouden

om met elkaar de conditie te bepalen en

vervolgens worden aan de hand van onder

andere de onderhoudsvisie van de gemeente

de kwaliteitseisen geformuleerd.

Sanderink: “We hebben als Vastgoedbedrijf

het idee dat we het onderhoud met RGVO

nog beter kunnen handelen. Strukton

Worksphere wil er zelf ook energie insteken

om te kijken hoe het werkt met RGVO.

Schildersbedrijven zijn hier al een stukje

verder in, bouwkundige partners zijn nog

niet zo ver.” Met hulp van Pioneering

wordt bekeken of dit haalbaar en werkbaar

is. Namens Pioneering begeleidt Glenn

Stern het traject en werkt een studente

bouwtechnische bedrijfskunde, in het kader

van haar onderzoeksstage, intensief mee aan

de implementatie.

TERUGKOMDAG RGVORuim 40 aanwezigen luisterden op 9

december met veel belangstelling naar de

uitkomsten van het traject Prestatiecontract

en RGVO Muziekkwartier. Nihad Mesevic,

coördinator onderhoud van de gemeente

Enschede, vertelde vanuit het perspectief

van de opdrachtgever waarom zij het beheer

en onderhoud van Nationaal Muziekwartier

volgens een prestatiecontract in de markt

hebben gezet en waarom ze kiezen om het

onderhoud van de buitenschil met behulp

van resultaatgericht vastgoedonderhoud

uit te voeren. Belangrijke aspecten hierbij

zijn volgens hem het denken vanuit een

gezamenlijk belang, afgesproken kaders en

het als gemeente op professionele wijze aan

de markt overlaten en vertrouwen geven.

Vervolgens ging Menno Buijs,

contractmanager bij Strukton Worksphere,

in op het voorgaande vanuit de

opdrachtnemer. Hij werd bijgestaan door

Vera Bolder, student bouwtechnische

bedrijfskunde van Saxion, die een toelichting

gaf op een aantal onderhoudsconstateringen

van de buitenkant van het gebouw. Voor de

energiebesparingsdoelstellingen hebben

de partijen gezamenlijk een energieteam

opgericht. Door deze aanpak en enkele

kleine investeringen, die zich binnen een jaar

terugverdienden, is een energiebesparing

van dertig procent gerealiseerd.

RGVO traject voor Muziekkwartier Eenvoudig scheiden van gebouwgebonden en bewonersgebonden energiegebruik

De Pioneering werkplaats Duurzaamheid

heeft ter oriëntatie een vooronderzoek

neergelegd bij een Saxionstudent van de

opleiding Bouwkunde. Shella Hortentia voerde

in het kader van een vrije minor onderzoek

uit naar de mogelijkheden om te komen tot

een gestandariseerde meetmethode voor het

gebouwgebonden warmtegebruik. Corporatie

Domijn heeft voor dit onderzoek een woning

beschikbaar gesteld.

METINGENGedurende één week zijn in en rond een

twee-onder-een-kapwoning meerdere

zaken gemeten. Allereerst is de gasmeter

elk kwartier uitgelezen. Daarnaast zijn de

bijbehorende binnen- en buitentemperatuur,

de luchtvochtigheid, de temperatuur van de

muur met de buren en het vermogen van de

instralende zon gemeten. Het onderzoek in de

woning heeft veel meetgegevens opgeleverd.

Deze werden geanalyseerd en gerelateerd

aan de bouwkundige eigenschappen van

de woning. Op basis hiervan werd inzicht

verkregen in het energieverbruik voor

verwarming in de bewoonde situatie.

Uit de metingen blijkt dat er wel degelijk

een vergelijkingsmethode te vinden is en dat

deze vergelijkingen teruggebracht kunnen

worden naar de gemeten parameters. Voor

deze woning ligt het werkelijke gebouw-

gebonden energieprestatie tussen de 1,14 en

1.22 hoger dan je volgens de EPC-berekening

zou verwachten.

Daarnaast is op basis van de EPC-berekening

van alle gebouwen in de wijk het verwachte

energieverbruik vergeleken met het werkelijke

verbruik. Het blijkt dat op wijkniveau het totale

energieverbruik juist een factor 0,86 lager is

dan berekend. Hierbij moet opgemerkt worden

dat in de wijk niet alleen allerlei verschillende

typen woningen staan, maar ook winkels.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

14

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

15

Eddy van Hijum, gedeputeerde Economie, Energie en Innovatie, provincie Overijssel

Innovatie geeft impuls aan economie!

Anno 2015 hebben veel bedrijven moeite

om hun onderneming draaiende te

houden. Bij de pakken neerzitten heeft

geen enkele zin. Juist in deze situatie

is vernieuwing en innovatie in de

bouwsector meer dan ooit noodzakelijk.

De duurzaamheidsdoelstellingen vragen

om ingrijpende vernieuwingen, de (door-)

ontwikkeling van slimme en duurzame

materialen, procesvernieuwing en

levensloopbestendigheid wordt steeds

belangrijker in combinatie met de

ontwikkelingen in bijvoorbeeld de zorg.

De huidige praktijk van regels rondom

aanbesteden en opdrachtgeverschap

vormen een belemmering om te komen tot

fundamentele vernieuwing. Tegelijkertijd

staan ook de overheidsfinanciën onder

druk. Hier ligt een grote uitdaging die wij

met alle betrokkenen oppakken.

WERKPLAATSEN Pioneering heeft vanaf oktober 2008 het

programma ‘Vernieuwend Ondernemen

in de Bouw’ uitgevoerd. Het programma

heeft zich gericht zich op het versterken

van de concurrentiekracht van de

bouwgerichte bedrijven, het verbeteren van

de samenwerking tussen kennisinstellingen

onderling en hun samenwerking met de

praktijk. Het programma is in belangrijke

mate uitgevoerd binnen de thematische

werkplaatsen. Daar ontmoetten

ondernemingen, kennisinstellingen,

overheden en opdrachtgevers elkaar, en

werkten zij gezamenlijk in een proces

van open innovatie aan vernieuwingen

op alle terreinen die voor de bouwsector

van belang zijn. Op deze wijze zijn zij

actief geweest in ruim 80 projecten.

Binnen de projecten heeft veel onderzoek

plaatsgevonden, waarbij de kennis op

verschillende manieren is gedeeld en

toegepast in volgende projecten.

De focus ligt nog steeds op vernieuwend

ondernemen in de bouw. Daarbij is het

streven de bouw in Oost Nederland

om te vormen van traditionele hidden

champions naar ondernemingen

met de reputatie “vernieuwend,

vooruitstreven en dynamisch” waardoor de

concurrentiekracht vergroot.

Een grote groep bedrijven heeft zich

vanaf het prille begin aan het programma

gecommitteerd. Het aantal bedrijven dat

de weg naar Pioneering heeft ontdekt en

heel bewust aan wil sluiten groeit nog

steeds. Een geweldig resultaat. Pioneering

heeft hiermee haar meerwaarde voor de

bouwkolom aan getoond. Vernieuwing en

innoveren is noodzakelijk om te overleven

en vooruit te kunnen. Ook is meer dan ooit

duidelijk dat dit niet alleen kan gebeuren,

daar heb je een netwerk voor nodig met

toekomstgerichte deelnemers.

TWENTEDe toekomst van Pioneering past in de

doelstelling van de ‘Innovatiesprong

Twente’. Ook deze vernieuwende aanpak

van het innovatiebeleid in Twente

stimuleert de samenwerking tussen het

bedrijfsleven, de kennisinstellingen en

de overheden. De Innovatiesprong geeft

een sterke impuls aan de economische

ontwikkeling en de werkgelegenheid.

Daarmee versterkt Twente de komende

jaren haar positie als topinnovatie regio.

Voor de bouwbranche is Pioneering

daarbij een stimulerende kracht om deze

verandering aan te jagen. De bouwbranche

is daarbij nadrukkelijk zelf aan zet.

GEZONDE REGIONALE ECONOMIEProvincie Overijssel zet stevig in op de

versterking van de regionale economie en

de stimulering van de werkgelegenheid.

Innovatie, concurrentiekracht en

duurzaamheid vormen daarbij belangrijke

factoren. De rol van de provincie is vooral

faciliterend; de ondernemers, zoals de

bouwbranche, moeten het doen. Daarvoor

heeft de provincie diverse instrumenten ter

beschikking waar het bedrijfsleven gebruik

van maakt zoals het innovatiefonds, het

energiefonds, EFRO en diverse MKB-

stimuleringsregelingen.

De activiteiten van Pioneering geven

invulling aan de ambitie van de provincie.

Pioneering levert door het verbinden van

vraag, aanbod, kennis en praktijk een

actieve en belangrijke bijdrage aan het

realiseren en versnellen van innovaties

in de bouw. En daarmee aan een gezonde

regionale economie!

De wereld van de bouw zag er bij het oprichten van Pioneering en het opstarten van het

programma in 2008 essentieel anders uit dan nu het geval is. De bouw was toen een florerende

branche met een behoorlijke opdrachtenportefeuille. De bedrijfsresultaten lieten het toe dat ook

in ondersteunende activiteiten zoals innovatie, kennisontwikkeling en netwerken geïnvesteerd kon

worden.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

16

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

17

Alternatieve projectfinancieringsvormen voor het energetisch verbeteren van grondgebonden sociale huurwoningen

Dinsdag 15 april 2014 verdedigde Aycan

Koçak met succes zijn afstudeeropdracht

voor zijn hbo-opleiding bouwtechnische

bedrijfskunde. Hij studeerde af op de

vraag van de Pioneering werkplaats

Duurzaamheid naar alternatieve

projectfinancieringsvormen voor het

energetisch verbeteren van grondgebonden

sociale huurwoningen. Het rapport is in te

zien op onze website www.pioneering.nl

Aycan heeft een analyse uitgevoerd van

vier financieringsvormen, naast de bekende

financiering vanuit de WSW. Het betreft

Design Build Finance Maintain and Operate

(DBFMO), Obligaties, Energy Service

Companies (ESCo’s) en Sale and lease back.

Op basis van het onderzoek lijken twee

vormen geschikt: obligaties en ESCo’s.

Terugkomdag werkplaats Duurzaamheid

De Pioneering werkplaats Duurzaamheid organiseerde op 16 april

een terugkomdag die bezocht werd door zo’n 50 geïnteresseerden.

De bijeenkomst vond plaats in een basisschool in Stevenfenne, de

locatie waar bij 116 karakteristieke woningen en een winkelpand groot

onderhoud uitgevoerd werd door de Woonplaats.

Het beleid van de corporatie was jaren

gericht op “slopen op termijn”, maar mede op

verzoek van de bewoners is dit bijgesteld naar

groot onderhoud en energetisch verbeteren.

Hierop is in deze wijk groots ingezet door de

Woonplaats.

Het project is op een vernieuwende wijze

aanbesteed waarbij de uitgangspunten

DBM UAV-GC en het gebruik maken van

kennis bij marktpartijen waren. Na een

voorselectie uit 8 consortia, hebben 3

consortia een plan uitgewerkt. Hierbij is

“Kormelink Bouw” de winnaar geworden.

Naast de naamgever van het consortium

maken Van Dam Installatietechniek Groep

en Hemink Schilderwerken deel uit van deze

samenwerking. De architect was De Witte-Van

der Heijden, Enerdeco het adviesbureau en

Alliance Vastgoed trad op als adviseur.

In de aanpak van dit consortium werden de

woningen naar energielabel-A gerenoveerd

(in de uitvraag stond B), is resultaatgericht

vastgoed onderhoud (RGVO) structureel

geïntegreerd en stonden de bewoners

centraal. Voor de energetische verbetering

van de woning betalen de bewoners meer

huur. Dit was voor de bewoners geen drempel

wat blijkt uit de 99 procent deelname.

Installatietechnisch is een systeem ontwikkeld

dat op afstand (aankomende) storingen of

bijzonderheden uit kan lezen en waar mogelijk

de bewoners op afstand worden geadviseerd.

Dit systeem maakt dat de bewoners weinig tot

geen monteurs over de vloer krijgen. Indien

het wel gewenst is om een monteur te laten

komen, kan de storing snel en gemakkelijk

verholpen worden. Hiermee werkt men aan

een hoge klantgerichtheid. Door bijvoorbeeld

het koppelen van de driejarige inspectie

van de binnenkant van de gevel aan het

onderhoud van de cv, ondervindt de bewoner

minimaal overlast.

Het RGVO is voor 25 jaar gepland. Om geen

“gedwongen huwelijk met spijt” te hebben

wordt elke zeven jaar het contract verlengd

of beëindigd. Namens de opdrachtgever

en –nemer is een aanvullend contract op de

basis UAV-GC overeenkomst gemaakt dat

juridisch is vastgelegd. Dit contract was in de

afrondende fase en het bijzondere hiervan

is dat naast het planmatige onderhoud

ook het mutatie- en dagelijksonderhoud is

meegenomen.

Na de presentaties, die voor een goede

discussie zorgden, werden in groepen de

werkzaamheden in de wijk bekeken.

Meerdere woningen werden bezocht; in

oude staat, waar gewerkt werd en een

gerenoveerde woning. Tijdens de tocht

door de wijk kwamen onderwerpen als

de veelvoud aan typen woningen, de

verschillende details en de aandacht die aan

het stedenbouwkundige is besteed aan bod.

Dit bood gespreksstof om tijdens de informele

afsluiting na te praten, waarbij meerdere

relaties werden gelegd en opgefrist.

De conclusie die door de deelnemers werd

verbonden aan deze bijeenkomst is dat

zowel de Woonplaats als ook het consortium

trots kunnen zijn op het project. De aanpak

en de samenwerking van het consortium is

bijzonder succesvol in dit project. Dit blijkt

uit het feit dat het consortium bij andere

corporaties meerdere nieuwe opdrachten

hebben gekregen voor vergelijkbare projecten.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

18

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

19

Rapport “Puin in asfalt” helpt puinrecycling verbeteren

De branchevereniging, waarin de meeste

puinrecyclingbedrijven georganiseerd zijn,

laat met enige regelmaat een onafhankelijk

onderzoek uitvoeren naar de ontwikkeling

en toekomstverwachtingen van de

puinrecycling markt. Deze onderzoeken

geven aan dat de hoeveelheid slooppuin in

de komende jaren fors zal stijgen. In 2011

werd in Nederland ca. 19 miljoen ton puin

verwerkt tot granulaat wat merendeels

verwerkt wordt als fundatiemateriaal in

de wegenbouw. De hoeveelheid slooppuin

zal de komende jaren sterk toenemen

en kan niet door de wegenbouw worden

opgevangen. Sterker nog, de afzet richting

wegenbouwprojecten zal afnemen.

Daarnaast speelt ook nog het feit dat

er steeds minder concessies worden

afgegeven voor grindafgravingen. De

verwachting is dat in de toekomst de

hoeveelheid grind welke beschikbaar is

voor de totale bouwindustrie (beton en

asfalt) zal afnemen en daardoor ook fors in

prijs zal stijgen. Alternatieven zijn daarom

zeer welkom.

HERGEBRUIKNaar aanleiding van deze gegevens

heeft Twee “R” Recycling Groep in 2010

besloten om, wat betreft de afzet van de

granulaten, zich meer en meer te gaan

richten op andere afzetkanalen en te

gaan ontwikkelen. Hierbij kwamen ze ook

uit bij de asfaltindustrie. Deze industrie

gebruikt een grote hoeveelheid grind in

verschillende fracties. De kennis over

hergebruik van puingranulaten in (warm)

asfalt is echter zeer beperkt. Besloten is om

contact te zoeken met Stichting Pioneering

om daar het probleem met mogelijke

oplossing voor te leggen.

Na goedkeuring van het projectplan dat

ABS Infradvies opgesteld heeft, is in 2011

het project “Puin in asfalt” van start gegaan.

Twentse Recycling Maatschappij (TRM) is

initiatiefnemer van dit project en Asfalt

Central Hengelo (ACH) is als producent van

asfalt toegetreden tot het projectteam. De

overige leden van het projectteam werden

in de loop van het onderzoek toegevoegd.

Al heel snel werd duidelijk dat het

granulaat veel fijner en schoner moest

worden. Daarom is contact gezocht met

fa. van der Graaf, specialist op het gebied

van zeef-, sorteer- en reinigingstechnieken.

Samen met deze firma zijn er verschillende

zeeftechnieken getest en fracties

geproduceerd. Vervolgens zijn er

verschillende wastechnieken onderzocht

en is er een grote proef gedaan op de

locatie bij de TRM in Hengelo. Voor deze

proeven hebben wij contact gezocht

met het Asfalt Kennis Centrum (AKC)

te Venlo dat asfaltmengsels, bestaande

uit verschillende puingranulaat fracties

geproduceerd en getest heeft. Al snel werd

duidelijk dat de beste resultaten werden

behaald met een menggranulaat met een

hoog gehalte betongranulaat. De stroom

puingranulaat, zoals deze normaal wordt

geproduceerd bij de TRM, zal hiervoor

nogmaals gesorteerd moeten worden in

een stroom schone betonpuin en in een

stroom metselwerkpuin.

Verschillende soorten scheidingstechnieken

zijn getest zoals sorteren d.m.v.

infraroodtechnieken en ook met ultra hoge

resolutie (UHR) camera’s. De verschillende

schone stromen die door middel van deze

proeven zijn geproduceerd zijn vervolgens

weer gereinigd en gebroken en gezeefd

in verschillende fracties. Vervolgens zijn

hier verschillende asfaltmengsels mee

geproduceerd. De uitkomst van deze 2e

serie waren weer zeer positief. De mengsels

zijn geschikt voor bovenlagen en voor

tussen- en onderlagen.

DUURZAME ASFALTMENGSELSHierna werd ook nagedacht over de

aanleg van een proefvak uit verschillende

asfaltmengsels wat de komende jaren

gemonitord moeten worden. Het toeval

doet zich voor dat TRM op het zelfde

moment in gesprek was met gemeente

Hengelo over een uitbreiding van haar

productielocatie. Deze was ook zeer

enthousiast en heeft haar medewerking

verleend. In het 3e kwartaal van 2012 werd

een proefvak van ruim 5000 m2 aangelegd

dat gemonitord werd.

Tijdens de monitoring is er onderzocht

en getest hoe door het behandelen van

de verschillende puinfracties tijdens het

asfaltproductieproces minder (dure)

bitumen opgenomen wordt (sealen van de

granulaten).

Het project “Puin in asfalt” is inmiddels

afgerond. Er zijn een aantal duurzame

asfaltmengsels ontwikkeld, die ook voor de

puinrecyclingmarkt zeer interessant kunnen

zijn. Voordeel van deze producten zijn o.a.

dat er gebruik wordt gemaakt van lokaal/

regionaal geproduceerde grondstoffen

waardoor er minder transportkosten

ontstaan en er minder CO2 uitstoot vrij

komt.

U kunt op onze website www.pioneering.nl

een samenvatting van het rapport inzien.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

20

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

21

Expertisecentrum Duurzaamheid

In 2014 is kwartiermaker Theo de Bruijn,

directeur van IAA Stedenbouw en Landschap

B.V., bezig geweest draagvlak te creëren

bij bedrijven, kennisinstellingen en

branchepartners zodat zij willen bijdragen

en/of participeren in een expertisecentrum

Duurzaamheid. De reacties tijdens de vele

gesprekken waren veelbelovend maar ook

uiteenlopend qua invulling.

Deelnemers zien meerwaarde in het

delen van kennis en oplossingen middels

demonstratieprojecten. In de komende

periode wordt hier invulling aan gegeven.

Dit zal zijn in de vorm van tijdelijke

expertisecentra of fieldlabs, gekoppeld aan

concrete duurzame projecten. Dé manier om

nieuwe innovaties te showen, maar ook om

bestaande oplossingen aan elkaar te koppelen

en door te ontwikkelen. Hiervoor lopen

gesprekken met potentiële opdrachtgevers.

Stichting Pioneering stimuleert sinds bijna 6 jaar vernieuwend ondernemerschap in de bouw door

innovaties in processen, producten, technologieën, en door markt te creëren. Hierbij verbinden

wij partijen en bevorderen we samenwerking en vernieuwing. Met het oog op de toekomst is er in

het najaar van 2013 onder de deelnemers getoetst waar men behoefte aan had en hoe deze vraag

ingevuld kon worden. Eenduidig was er de wens voor een fysieke plek waar kennis samenkomt

en gedeeld kan worden. Hierop volgend heeft Pioneering het initiatief genomen de haalbaarheid

verder te onderzoeken.

Breakthrough in 3D-printen

3D-printen is volop in ontwikkeling. Op

verschillende terreinen wordt geëxperimenteerd

en worden nieuwe mogelijkheden ontdekt. Op

initiatief van de lectoraten Industrial Design,

Mechatronica, Smart Functional Materials van

Saxion is het project Breakthrough in 3D-printen

gestart en is een projectplan opgesteld.

Pioneering vormt samen met 25 andere partijen

een consortium. Het doel van dit consortium is

ontwikkeling en uitbouwen van kennis op gebied

van 3D-printen.

3D PRINTEN EN HIGHTECH BOUWENStudenten onderzoeken de mogelijkheden

en randvoorwaarden voor betonprinten.

Onderzocht wordt onder andere welke

resultaten met de betonsoorten behaald

kunnen worden, hoe bewapening gerealiseerd

kan worden, of een combi met geschuimd

beton gemaakt kan worden en welke

afmetingen en configuraties mogelijk zijn.

Ook wordt nagegaan welke nieuwe producten

mogelijk zijn en of men met 3D-printen

vernieuwende constructies en vormgeving

kan realiseren.

3D-PRINTEN EN VERNIEUWENDE MATERIALENOnderzocht wordt welke materialen allemaal

3D-geprint kunnen worden en welke kwaliteit

en functionaliteit daarmee kan worden

gerealiseerd. Nagegaan wordt op welke

materialen kan worden geprint en welke

combinaties van materialen mogelijk zijn.

MECHATRONICA EN 3D-PRINTENOm vernieuwende 3D-printen mogelijk

te maken is ontwikkeling van machines

essentieel. Diverse mechatronische

problemen moeten worden opgelost. Nieuwe

uitvindingen op het gebied van spuitkoppen,

pompen, 3-assige bewegings- en robotarmen

moeten worden gerealiseerd.

HIGHTECH TOEPASSINGEN EN DESIGN FOR 3D-PRINTINGVernieuwende High Tech toepassingen en

toegankelijke ontwerpregels met nieuwe

3D-geprinte materialen en combinaties

van materialen zullen onderzocht worden.

Studenten, kenniscentra, ontwerpbureaus

en bedrijven werken samen nieuwe

3D-printmogelijkheden uit tot ontwerp-

en business cases. Start-ups worden

gestimuleerd de nieuwe mogelijkheden van

3D-printen om te zetten in concrete business.

Dit onderzoeksproject wordt mede

gefinancierd door Technology For Future.

HET PROJECT LOOPT VAN SEPTEMBER 2013 TOT SEPTEMBER 2015. DE DEELNEMENDE BEDRIJVEN ZIJN:

Saxion - Windesheim - Rokramix - DWVDH - IAA Architecten - FABLAB - St. Pioneering

Plegt-Vos - Dura Vermeer - 2R Recycling Groep - LioniX - Modint - Thales - PM Bearings

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

22

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

23

Bedrijvenplatform Energieneutraal Renoveren

De provincie Overijssel vraagt de komende

jaren extra aandacht voor energieneutraal

renoveren in de bestaande particuliere

bouw. Een van de instrumenten die

daarvoor wordt ingezet is de Proeftuin

Energieneutraal Renoveren. Daarin worden 50

woningeigenaren uit 6 Overijsselse gemeenten

door energieregisseurs begeleid in hun wens

de eigen woning energieneutraal te renoveren.

Op basis van een gedegen plan van aanpak

kunnen zij € 8.000,- subsidie krijgen voor de

uitvoering.

Hoewel deze woningeigenaren hun eigen

bouwers en installateurs kiezen, hebben

wij hen gefaciliteerd bij hun keuze door

in Overijssel een Bedrijvenplatform

Energieneutraal Renoveren te ontwikkelen.

In eerste instantie is er gestart met een

groep bedrijven die reeds aantoonbare

ervaring op gebied van energieneutraal

renoveren hebben en waarvan Pioneering

overtuigd is dat ze in staat zijn om

huiseigenaren een integraal aanbod te doen.

Hierbij zijn bedrijven benaderd vanuit het

netwerk van Slim Energie Thuis, Pioneering

en de deelnemende gemeenten.

Bovengenoemde 50 woningen zijn het

startpunt van het bedrijvenplatform.

In tweede instantie wordt er met de

gezamenlijke bedrijven verder gewerkt aan

zaken als actief inspelen op klantbehoeftes,

procesoptimalisatie, waardepropositie,

opschalen, financieringsvormen etc.

De officiële oprichting van het

Bedrijvenplatform vond plaats op 3 juli.

Medewerkers van ruim twintig bedrijven

kwamen voor een voorlichtingsbijeenkomst

naar Hibertad in Hardenberg. Hierbij waren

ook meer dan 10 woningeigenaren aanwezig

om hun wensen voor een energieneutrale

woning via een matchingsprogramma te

presenteren aan de bedrijven.

Voor bedrijven die energieneutraal willen

renoveren en bouwen, wordt een platform

geboden om “door te ontwikkelen” en

waarin men van elkaar kan leren. Bovendien

is het programma zo opgezet dat het

aansluit bij de ambitie van de proeftuin om

voor 1 februari 2015 een plan van aanpak

voor 50 woningen klaar te hebben zodat

de bewoners in aanmerking komen voor de

subsidieregeling van € 8000,-.

Ook de volgende bijeenkomsten werden

goed bezocht. Eén van de kernpunten hierbij

is dat er bij de bijeenkomsten meerdere

woningeigenaren aanwezig zijn. Het draait

immers om de wensen en de beleving van

de klant. De bijeenkomsten worden in 2015

vervolgd.

Nieuwe richting, nieuwe mensen

Na een ruime periode van voorbereiding is

Stichting Pioneering in 2008 gestart met het

programma ‘Vernieuwend ondernemen in de

bouw’ (VOiB). Voor de samenstelling van het

bestuur is destijds gekozen om één bestuurslid

zitting te laten nemen per betrokken bedrijfstak.

De bestuurleden Henk Gersen (IAA Architecten),

Fons Catau (de Woonplaats), Gerhard Hospers

(Raab Karcher) en Ben Kuipers (Loohuis

Installatietechnieken) hebben het afgelopen jaar

afscheid genomen vanwege het einde van hun

maximale zittingstermijn van zes jaar. Antje de

Groot (Trebbe) verlegde haar werkgebied buiten

Twente. Doordat haar focus nu elders ligt heeft zij

het besluit genomen om na vier jaar te stoppen.

De vertrekkende bestuursleden hebben

zelf een opvolger gezocht. In de periode

tussen januari en oktober zijn de nieuwe

bestuursleden aangeschoven. Na de overdracht

zijn zij inmiddels op volle stoom. Met veel

plezier en enthousiasme is het bestuur nu weer

op volle kracht om vooruit te gaan!

LAURENS GRASHOF, ALFERINK INSTALLATIETECHNIEK

Van ontwerp tot realisatie denken we

graag met de klant mee. Innovatie is hierbij

belangrijk. Ik wil met ons bedrijf niet stil staan:

Stilstand is achteruitgang! Dit geldt voor ons

zowel voor kwaliteit die je de klant wil bieden

als ook vanuit een grotere maatschappelijke

verantwoordelijkheid die wij als bedrijf willen

nemen.

Naast het belang voor ons eigen bedrijf is

innovatie ook belangrijk voor de branche.

Je moet je als bedrijfstak willen blijven

verbeteren. In de installatietechniek zijn

wij geen producenten maar passen wij

producten toe. Onze innovatie bestaat

vooral uit de slimme toepassing, dat kunnen

fysieke producten zijn maar ook processen,

gereedschap en software. Daarom moet

je kansen en gelegenheid samenbrengen,

op basis van je eigen vakkennis. En niet te

vergeten door goed te luisteren naar de

vraag van je klant. Als je dat in de huidige tijd

plaatst kom je uit bij twee ontwikkelingen.

Enerzijds het proces waar de voorbereiding

en modellering het traditionele bouwproces

op de bouwplaats inhaalt. Daarnaast kom je in

de techniek, waar wij duurzame en haalbare

oplossingen kunnen bedenken en uitvoeren,

omdat wij de kennis en mensen daarvoor in

huis hebben.

Toen ik door Ben Kuipers gevraagd ben voor

het bestuur van Pioneering was ik gelijk

enthousiast. Ik hoop met mijn bijdrage een

stukje van de bouwkolom bewust te kunnen

maken van de kansen die innovatie biedt

voor de bouw. Eigenlijk is dit van alle tijd! Er

moet alleen een verschuiving plaatsvinden

naar een beter evenwicht. Hiermee kan er

een gezonde, flexibele branche ontstaan,

waarin iedereen een rol krijgt met de

verantwoordelijkheid en de bevoegdheid die

daarbij hoort.

“De Twentse bouw is een sector van “hidden champions”, die hun positie in de markt opgebouwd hebben met werkkracht, welke moet worden omgevormd tot een sector die pro-actief inspeelt op de vragen die de maatschappij en de individuele

klanten aan de bouw stellen.”

Kernwaarde uit businessplan IPT- Bouw, 2008

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

24

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

25

INEKE BUURSINK, DOMIJN

Bij Domijn hechten we veel waarde aan

onze maatschappelijke opdracht. We willen

mensen die niet zelf in huisvesting kunnen

voorzien goede en betaalbare woningen

leveren. Innovatie om de innovatie heeft voor

ons geen nut, het moet een bedoeling hebben

en bijdragen aan de verbetering van de leef-,

werk- en woonomstandigheden van mensen.

Om deze verbetering tot stand te kunnen

brengen zal je meerdere facetten hierin

moeten betrekken zoals milieu, veiligheid,

heldere communicatie, mobiliteit, comfort en

ga zo maar door.

Met Domijn zijn wij al vele jaren actief

betrokken bij Pioneering. Wij brengen

projecten in omdat we het belangrijk vinden

om gezamenlijk met andere bedrijven en

de kennisinstellingen samen te werken aan

comfort verbetering, veiligheid en lagere

woonlasten. Wij willen als opdrachtgever ook

anders tot de markt staan. Het vernieuwend

opdrachtgeverschap krijgt binnen ons bedrijf

dan ook veel aandacht, op alle terreinen.

Naast productvernieuwing moet je ook

aan je processen werken, daar kun je als

organisatie duidelijk een stuk voorsprong mee

behalen. Door op andere wijze de opdracht

weg te zetten, kunnen we als Domijn de

markt ruimte geven om met creatieve en

innovatie oplossingen te komen. Dit biedt alle

betrokken partijen voordeel!

Binnen Pioneering zijn alle takken van

de bouw verenigd tot een platform voor

vernieuwing van de bouw. Een gezamenlijk

belang levert een gezamenlijke inspiratie

op om een hoger liggend doel te realiseren.

Binnen het bestuur van Pioneering hoop ik

hier mijn steentje aan bij te dragen.

GERD KLUNDER, RAAB KARCHER BOUWMATERIALEN

Ik ben nu 26 jaar werkzaam voor Raab

Karcher en heb dus goed kunnen zien hoe

wij de afgelopen jaren als toonaangevende

bouwmaterialenhandelaar een trend

hebben gezet door van “traditionele

bouwmaterialenhandelaar” te transformeren

naar een “bouwmaterialenmakelaar”. We

hebben inmiddels prachtige duurzame

totaaloplossingen op gebied van logistiek,

duurzame bouwmaterialen en e-business.

Met deze innovatieve concepten leveren wij

een belangrijke bijdrage aan de noodzakelijke

verandering en innovatie in onze branche.

Ik ben ervan overtuigd dat als we niet

continue innoveren en intensiever in de hele

bouwkolom gaan samenwerken, wij ook

de slag op de arbeidsmarkt gaan verliezen.

Jongeren die een technische studie gaan

volgen, zullen niet voor de bouw kiezen maar

de voorkeur geven aan een meer “sexy”

technisch beroep.

De hele bouwkolom kan zich verbeteren

indien er op alle fronten intensiever en

transparanter samengewerkt gaat worden.

Innovatie kan het beste bereikt worden

door kennis te delen met alle betrokken

partijen. Hier maken onderwijs en overheden

uiteraard ook deel van uit. Het is wel

belangrijk dat alle deelnemers kennis in

brengen om met elkaar te delen, en niet alleen

kennis halen. Door met elkaar te investeren

in een gezamenlijk belang kunnen we de

toonaangevende rol, welke de bouwkolom in

Oost Nederland nog steeds heeft, verstevigen

en vergroten.

Collega Gerhard Hospers was bestuurslid

vanaf de oprichting. Ik hoop met net zoveel

enthousiasme een bijdrage te kunnen

leveren aan Pioneering. Voor de toekomst

zie ik kansen dat zij dé innovatie- en

kennismarktplaats zijn, die elk jaar opnieuw

met doeltreffende innovaties de bouwkolom

verrijkt.

JEROEN VAN DIJK, VAN DIJK BOUW

“ Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”

is een wijze , maar ook logische uitspraak

van Albert Einstein. Zonder mezelf op gelijke

hoogte te willen stellen met deze geleerde, is

dit wel het thema waar het over moet gaan.

Immers, als ondernemer of onderneming kan

het toch niet anders zijn dan dat je continu

bezig bent je processen en producten te

verbeteren en aansluiting te laten vinden

met de marktvraag. Om dit te bereiken

zijn thema’s als innovatie en lean “hot”.

Echter, het moet uit het hart en uit behoefte

ontstaan, anders zal het nooit werken.

Binnen de Van Dijk Groep zijn we continu

bezig onze processen te fine-tunen. Daarbij

hebben we veel aandacht voor innovaties,

welke maken dat we aansluiting houden bij

de markt van vandaag, maar nog belangrijker

de markt van morgen. Mijn belangrijkste

doel is om ons familiebedrijf door te geven

aan de vierde generatie Van Dijk. Vanuit

deze doelstelling focussen we ons op de

lange termijn in plaats van de quick wins

welke mogelijk meer renderen maar minder

duurzaam zijn in algemene zin.

Innoveren doe je nooit alleen. Daarom is ons

bedrijf al jaren in verschillende werkplaatsen

actief bij Pioneering. Het delen van kennis

en het aangaan van nieuwe relaties heeft

ons veel gebracht in denken en in doen. Los

van deze betrokkenheid, ben ik verheugd

me te kunnen inspannen als bestuurslid, om

input te kunnen leveren aan de transities

die Pioneering ondergaat om als stichting

aansluiting te houden bij de vraag van

morgen.

GEORGE DE WITTE, DE WITTE – VAN DER HEIJDEN ARCHITECTEN

In onze (architecten)branche willen we

voortdurend op zoek naar nieuwe dingen. We

zijn op zoek naar methoden om het steeds

mooier, beter of slimmer en efficiënter te

doen. Innovatie is per definitie vernieuwend

en zorgt er voor dat het vakgebied interessant

blijft. Daarnaast houdt het mezelf én onze

medewerkers scherp.

De kernvraag is volgens mij: aan welke

diensten is er in de toekomst behoefte?

Op welk gebied moeten architectenbureaus

hun producten- en dienstenpakket aanpassen

en ontwikkelen om in te spelen op

veranderingen in de bouwopgave.

Een ontwikkeling die alle partijen bezighoudt

is ketenintegratie en ketensamenwerking.

Wij hebben als bureau al vele jaren ervaring

met BIM (met en zonder SE) en zijn daar

erg enthousiast over. Vooral de manier

waarop we met onze tekenpakketten de

projectinformatie kunnen overbrengen is, als

in een virtuele wereld. Architectenbureaus

zullen, mede door BIM, zich moeten richten

op het integraal samenwerken met de partijen

uit de bouwkolom.

Duurzaamheid, transitie naar energieneutraal

en biobased bouwen moeten in onze

branche nog meer aandacht krijgen. Wij

zijn nog op zoek naar het juiste antwoord

op de veranderende bouwopgave die

herstructurering, revitalisering en de nieuwe

woon- en zorgconcepten met zich mee

brengen. Ik ben er van overtuigd dat het voor

alle partijen een interessante periode gaat

worden en dat innovatie vele nieuwe kansen

biedt.

Innovatie in de branche lijkt soms ook

een beetje paradoxaal. Het kan leiden tot

toenemende complexiteit en daardoor

specialisatie. Hierdoor ontstaat versnippering

van kennis in de keten. Hier ligt een taak voor

Pioneering, om daarin verbindend te zijn en

om de kennis op een juiste manier te delen.

Maar Pioneering zou nóg meer initiërend

kunnen zijn. Wellicht gestimuleerd door een

positief-kritische voeding vanuit het eigen

vakgebied van elk van de bestuursleden.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

26

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

27

De Ecopan is een speciaal ontwikkelde dakpan met een substraatlaag en sedumvegetatie.

Door de afmeting en gewicht is de Ecopan zo ontworpen dat het een dak met een sneldekpan,

probleemloos kan vervangen door een dak met pannen. De Ecopan is geschikt voor schuine

daken tot 50 graden. De Ecopan is bedoeld als vervanging van betonnen sneldekpannen. Een

vierkante meter Ecopan weegt 47 kilo per vierkante meter; net zoveel als een vierkante meter

betonnen dakpan. Er hoeven dus geen extra ondersteunende constructies voor te worden

gemaakt.

EFFECTEN GROENDAKENDe markt voor groene daken en gevels

groeit wereldwijd. Opdrachtgevers in de

bouw en overheden zien steeds meer de

baten van groene daken en gevels zoals:

• Het vermogen om regenwater te bufferen

en vertraagd af te laten stromen, en

zodoende extra buffercapaciteit in de

bebouwde omgeving te bieden;

• Verlenging van de levensduur van de

(bitumineuze) dakbedekking;

• Dempen van verhitting van gebouwen,

zowel binnen als in de omgeving, tijdens

hete dagen in de zomer;

• Warmte-isolatie in de winter in tijden dat

het dak droog en dus niet verzadigd met

water is;

• Binden van fijnstof en opname CO2;

• Meer biodiversiteit in stedelijke

omgeving;

• Dempen van geluid;

• Hoger rendement van op daken

geplaatste PV systemen;

• Esthetische aspecten.

KLIMAATVERANDERING EN WATEROVERLASTTen gevolge van het veranderende klimaat

zullen steeds meer kortstondige buien met

hevige neerslag optreden. Neerslag die op

de traditionele verharde daken terecht komt

wordt vrijwel direct afgevoerd naar het riool

via de hemelwaterafvoeren. In steden met

veel verhard oppervlak zal er ten gevolge

van de toename van de neerslagpieken

steeds meer overtollig water in een korte

tijd afgevoerd moeten worden. Hier zijn de

rioolstelsels niet op ontworpen. De kans op

overbelasting van het rioolstelsel en daarmee

op wateroverlast op straten en in gebouwen

neemt toe. Dit zien we in een stad als

Enschede ook al gebeuren.

De groene daken kunnen, in tegenstelling

tot de harde daken, zorgdragen voor het

bufferen en vasthouden van neerslag. Water

zal door het substraat worden vastgehouden

en/ of verdampen via de planten of substraat.

Het water dat niet wordt vastgehouden

komt vertraagt tot afvoer. Hierdoor is de

piekbelasting van het riool ook minder

groot en neemt de kans op wateroverlast bij

extreme buien af.

De retentie is afhankelijk van verschillende

factoren zoals de opbouw, dikte, type

vegetatie en het substraat van het groene

dak. Ook de hellingshoek is bepalend.

Wanneer deze stijgt zal het vasthoudend

vermogen verminderen.

ONDERZOEKSPROJECTENVanaf 2013 is een onderzoeksgroep

bestaande uit Ecopan Floraroof, Stichting

Pioneering, STOWA, Gemeente Enschede en

Waterschap Vechtstromen gestart met het

onderzoek naar de Ecodakpan.

WATERRETENTIEIn deze onderzoeksopdracht zijn we

geïnteresseerd in de mate waarin de

Ecopanbijdraagt aan de waterretentie.

Uit onderzoek naar waterretentie van

groendaken, blijkt dat dit effect groot is. Voor

platte daken is deze het grootst. Er is slechts

beperkt onderzoek beschikbaar over de

waterretentie van hellende daken.

WARMTE-ISOLATIEVanaf februari 2014 vinden metingen plaats

bij de woningen in Transburg met en zonder

de Ecopan. Hierbij wordt het effect van de

Ecopan op de temperatuur direct onder de

Ecopan en de onderliggende ruimte gemeten.

Ecopan

Avante consultancy onderzoekt in opdracht van Pioneering, de temperatuureffecten van het hellende groendak op de woningen in Transburg.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

28

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

29

Derde Leergang Resultaatgericht Vastgoedonderhoud weer positief afgesloten

Stichting Pioneering heeft in de afgelopen

jaren met haar partners hard gewerkt om

vorm te geven aan het proces van RGVO. De

toepassing van dit onderhoudsconcept neemt

inmiddels een flinke vlucht en we zien dat er

vanuit marktpartijen meer en meer vraag is naar

praktische kennis over RGVO.

In 2014 hebben zo’n 15 cursisten wederom

de leergang RGVO van Pioneering bezocht.

Onder het toeziend oog van een betrokken

en kritische jury presenteren half december

5 projectgroepen hun projectvoorstel als

afsluiting van deze leergang.

MULTIDISCIPLINAIRDe leergang kent naast de nodige

kennisdeling een hoog praktisch gehalte. In

multidisciplinaire projectteams wordt gewerkt

aan een concreet woningbouwproject. De

kennis-input voor het project wordt geleverd

door docenten uit het werkveld die hun

opgedane kennis en ervaring op RGVO gebied

graag willen delen.

Resultaatgericht samenwerken in de

onderhoudsbranche is een goed voorbeeld

van een georganiseerde en gestructureerde

integrale samenwerking tussen opdrachtgevers

en aanbiedende bedrijven. Het vernieuwend

opdrachtgeverschap wordt hierdoor concreet

vormgegeven waarbij de belangen van

opdrachtgevers- en nemers optimaal worden

bediend.

AMBASSADEURSCHAPWe merken dat deelnemers van de

leergang binnen hun bedrijf een uitstekend

ambassadeurschap vervullen, wat geregeld

leidt tot het uitvoeren van een RGVO-

project. In het voorjaar van 2015 staat

de werving van een leergang voor de

Achterhoek op het programma. Ook in deze

regio is sterk behoefte aan deze praktische

leergang. In Twente zal najaar 2015 de

leergang voor de vierde keer plaatsvinden.

Inmiddels hebben ruim 50 cursisten, uit

het middenmanagement van diverse

marktpartijen in de onderhoudssector en

opdrachtgevers, op een enthousiaste wijze

de leergang succesvol afgesloten.

Dat betekent voor de RGVO methodiek

een flinke boost aan de verdere uitrol en

acceptatie van deze werkmethodiek.

Interesse voor de leergangen “Resultaatgericht

samenwerken in onderhoud” die in 2015

starten? Vraag dan de folder aan via

info@pioneering.nl

Project Asbest van het bedrijfsdak stimuleert asbestverwijdering en duurzame renovatie in dezelfde stap

Vanuit de werkplaats Innovatieve Processen

zijn we betrokken bij het project ‘Asbest van het

bedrijfsdak’. Een samenwerkingsverband van

overheden, ondernemers, onderzoek en onderwijs

dat zich hard maakt om voor eind 2018 80%

van de asbestdaken van de bedrijfsgebouwen in

Overijssel vervangen te hebben door duurzame,

energiezuinige daken.

Bijzonder aan dit project is dat vanuit de

provincie de gemeenten worden geholpen om

de pandeigenaren te benaderen. Tegelijkertijd

willen wij de markt bij deze potentiële

opdrachtgever brengen. Vanuit de aanleiding,

het vervroegd verwijderen van asbest,

zullen weinig pandeigenaren daadwerkelijk

tot saneren overgaan. Echter, wanneer er

een breder doel bereikt kan worden, zoals

energiebesparing en het creëren van een

gezonde (werk)omgeving voor medewerkers

en omwonenden (en dat binnen een sluitende

business case met een redelijke terugverdientijd

voor de investering), wordt het voor de

pandeigenaar interessant. Het ontwikkelen

van aanbod voor deze pandeigenaren vereist

een nauwe samenwerking tussen diverse

marktpartijen.

Op 4 september 2014 vond (i.s.m. Provincie

Overijssel en Bouwend Nederland) een ‘benen-

op-tafel’ sessie plaats in het Huis van cultuur en

bestuur in Nijverdal.

In deze bijeenkomst is het gesprek aangegaan

over onder andere of deze (niche)markt

interessante kansen biedt voor de markt, welke

samenwerkingsverbanden nodig zijn en hoe de

markt hiervoor het beste benaderd kan worden.

Iedere deelnemer is het er over eens dat deze

opgave alleen door vergaande samenwerking

tussen de betrokken partijen kan worden

opgepakt. En: een lokale insteek is daarbij

gewenst.

INFORMATIEBIJEENKOMSTOm de markt verder te informeren over

de interessante kansen die ontstaan

door asbestdaken te vervangen voor

energiebesparende (of leverende) daken werd

op 13 november in Nijverdal een bijeenkomst

georganiseerd voor asbest experts,

energie adviseurs, vertegenwoordigers van

bouwbedrijven en gemeenten. Naast het

informeren was de bijeenkomst ook bedoeld

om marktpartijen onderling én met de

gemeenten kennis te laten maken. Hiermee

kan de weg vrijgemaakt worden om lokaal

samenwerkingen tot stand te brengen om deze

opgave aan te gaan.

Jan Elzenga van provincie Overijssel nam de

aanwezigen mee in de achtergrond van het

project. Vanuit de provincie is onderzoek

uitgevoerd om inzicht te krijgen in over hoeveel

vierkante meters asbestdak we het eigenlijk

hebben. De gemeenten zijn benaderd en tien

‘koplopergemeenten’ zijn in actie gekomen.

Rijssen-Holten heeft al eerder laten zien dat het

kan. Gerard Bakker, een van de initiatiefnemers

in Rijssen-Holten gaf op deze bijeenkomst

aan dat ze net een subsidieaanvraag

hebben ingediend om de laatste 30.000 m2

asbesthoudende daken te verwijderen.

GEMEENTEN IN VERSCHILLENDE FASENIn twee workshop ronden hebben gemeenten

en marktpartijen de opgaven verkend en

verdiept. Het aantal m2 en het gekozen proces

verschilt per gemeente. Elke gemeente bevindt

zich in een andere procesfase. Olst-Wijhe

wil bijvoorbeeld faciliteren en informeren

en samen met marktpartijen in gesprek

gaan met de pandeigenaren. Uit een eerste

inventarisatie blijkt dat Kampen een behoorlijk

aantal vierkante meters asbest op bedrijfsdaken

heeft liggen. Maar voordat zij samen met de

markt kunnen optrekken, is er de behoefte om

deze gegevens beter in kaart te brengen. Bij de

gemeente Hardenberg zijn al pandeigenaren

met succes benaderd door adviseur René

Kuizenga. Kuizenga: “70% van de pandeigenaren

die ik heb benaderd gaat zijn dak vernieuwen.

Mijn ervaring is dat het belangrijk is om met de

pandeigenaar om tafel te zitten en alle feiten

en wensen voor de toekomst goed op een rij te

zetten. Dan wordt een goede basis gelegd voor

een asbestvrij dak.”

VERVOLGDe eerste verbinding tussen gemeente en

marktpartijen is nu gelegd. De volgende stap

naar de pandeigenaar wordt samen ingezet. Per

gemeente zal lokaal gekeken worden wat de

beste weg is. Maar dat dit samen moet gebeuren,

daar waren alle aanwezigen het over eens.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

30

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

31

Pioneering denkt mee in ontwikkeling Safety Campus

Troned (Trainingcentrum Oost-Nederland)

is het nieuwe centrum voor hulpverlenings-

en veiligheidsdiensten in Oost-Nederland.

Nu worden er nog vooral door brandweer

oefeningen gedaan maar in de toekomst zal dit

een multidisciplinair veiligheidscentrum worden

waar innovatie en educatie hand in hand gaan.

Sinds eind 2008 maakt de Veiligheidsregio

Twente gebruik van de faciliteiten op

vliegveld Twente voor het organiseren van

realistische oefeningen voor de brandweer.

Troned beschikt momenteel over locaties

voor realistische trainingen op het gebied

van brand, technische hulpverlening en

ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen.

Ook zijn er faciliteiten voor onderwijs en

trainingen voor Bedrijfshulpverlening (BHV).

Het Team Brandonderzoek Twente maakt

eveneens gebruik van Troned.

TRONED IN DE TOEKOMSTHet brandweeroefencentrum blijft het

kloppend hart van Troned. Gelijktijdig is er

een visie ontwikkeld voor de verdere uitbouw

van het Troned. Deze visie is gebaseerd op

de behoeftes, trends en ontwikkelingen die

in de maatschappij en veiligheidsbranche te

verwachten zijn.

Troned moet een hoogwaardig innovatief

veiligheidscentrum (safety campus) worden

waar onderzoek en praktijk elkaar ontmoeten

en waar educatie en innovatie hand in

hand gaan. De safety campus is een plek

waar veiligheidspartners elkaar fysiek en

thematisch treffen, bevragen en versterken.

Zo ontstaat een multidisciplinair kennis-

en expertisecentrum op het gebied van

risicobeheersing en veiligheid.

Pioneering is gevraagd om mee te denken

over het ontwikkelen van een innovatief

veiligheidscentrum. Voor de invulling van dit

oefencentrum heeft Pioneering Hodes, Van

Dijk Groep, Bartels&Vedder en Klein Poelhuis

benaderd. Deze partijen vullen elkaar aan

en zijn samen in staat om een dusdanig

oefeninstrumentarium te ontwikkelen dat

eenvoudig opgebouwd en op een andere

manier weer samengesteld worden. Samen

met een flexibele schil is het hierdoor

mogelijk om diverse realistisch uitziende

oefenobjecten na te bootsen, zoals ook

te zien is op de bijgevoegde foto’s van de

Brandweer Twente.

Samen met de Saab groep uit Zweden

en Haagen uit Baarle-Nassau worden

respectievelijk het meetsysteem voor

Instrumental Training en de verschillende

trainingsscenario’s uitgewerkt.

IDF BRANDWEERKAZERNESMark Bokdam van de Brandweer Enschede

kwam naar aanleiding van de samenwerking

voor de Safety Campus bij Pioneering met

de vraag of wij mee konden werken aan het

ontwikkelen van IDF Brandweerkazernes. De

vraag komt voort uit het feit dat Pioneering

binnen de werkplaats HTSM al langere tijd

bezig is met het ontwikkelen van IDF-

bouwconcepten die snel geplaatst kunnen

worden en bij veranderende vraag ook weer

teruggenomen kunnen worden.

Voor de Brandweer heeft Pioneering samen

met haar HTSM werkplaatsleden Van Dijk

Bouw en Hodes een concept voor een

flexibele brandweerkazerne bedacht. Met

deze tijdelijke, dan wel semipermanente

huisvesting kunnen veiligheidsregio’s snel

anticiperen op een veranderende omgeving.

Kenmerkend voor dit nieuwe concept zijn de

te combineren modules (Legostenen); korte

bouwtijd, duurzaamheid en flexibiliteit.

Tijdens het overleg van de Facilitair managers

van de Veiligheidsregio’s, georganiseerd bij

Brandweer Twente, was men zeer enthousiast

over dit concept. In 2015 zal dit project

samen met de regio Twente verder opgepakt

worden. De brandweer van de regio Twente

zal haar collega’s in de andere regio’s ook

bij dit project betrekken, zodat nagegaan

wordt of dit IDF bouwsysteem niet voor heel

Nederland verder uitgerold kan worden.

Foto Brandweer Twente

Foto Brandweer Twente

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

32

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

33

Stroomlijning Binnenstedelijk Rioleringsprojecten

In het eerste half jaar van 2014 is er een reeks

activiteiten opgestart die doorlopen in het

laatste projectjaar (dec 2015) van Stroomlijning

Binnenstedelijke Rioleringsprojecten. Naast

het opstarten van nieuwe pilots werden ook

resultaten van eerder afgeronde innovatie-pilots

gedeeld met zowel praktijk als wetenschap.

VOORTZETTING 3D/4D IN GEMEENTE ALMELONadat Universiteit Twente 3D/4D

bouwprocesvisualisaties toepaste voor

rioleringsprojecten in gemeenten Hof

van Twente, Hengelo en Enschede,

organiseerden Universiteit Twente i.s.m.

Itannex en Pioneering in januari 2014

de cursus bouwprocesvisualisaties voor

stadsingenieurs. Gemeente Almelo,

Gemeente Enschede, Anacon Infra, Reef

Infra en HAK N.O. namen hieraan deel.

Naar aanleiding van de cursus besloot

Gemeente Almelo om 3D/4D als pilot te

gaan inzetten voor hun prestigieuze project

Waterboulevard.

DE CAMPUS IN 3DHet facilitair bedrijf van Universiteit Twente

beheert haar eigen kabels en leidingen en

heeft daarmee een compleet en rijk beeld

van de ondergrondse campusinfrastructuur.

Zij is geboeid geraakt door de pilots

van Stroomlijning Binnenstedelijke

Rioleringsprojecten en wil haar bestaande

2D-kaarten omzetten tot 3D bouwinformatie-

modellen. Ook zal met nieuwe technologieën

zoals de Grondradar (GPR) en laser scans, de

campusondergrond nauwkeuriger in kaart

worden gebracht. Al met al ondersteunt

dit toekomstige reconstructieprojecten

en beheer van de ondergrond. Universiteit

Twente presenteerde de nieuwe visualisaties

en technologieën tijdens het Open Huis van

de UT op 4 oktober.

VERBREDING EN AANHAKEN ZOARGVanuit Stroomlijning Binnenstedelijke

Rioleringprojecten wordt ook verbinding

gezocht met het ZoARG-programma

(Zorgvuldig Aanleggen en Reductie

Graafschade). Dit gezamenlijke programma

van de UT, Reggefiber en hun partners

richt zich op het verminderen van schade

die ontstaat tijdens reconstructies van

ondergrondse infrastructuur. In het project

zullen nieuwe tools zoals GPR, laserscans,

Augmented Reality worden doorontwikkeld

en toegepast om infrastructuur op te sporen

en in kaart te brengen.

VALORISATIE EN KENNISDELINGResultaten van de verschillende

pilotprojecten worden gedeeld tijdens

diverse congressen. Zo heeft de werkgroep

binnenstedelijke rioleringsprojecten van de

UT tijdens de CROW Infradagen op 18 juni

drie artikelen gepresenteerd. Eén publicatie

brengt verslag uit van de inzet van de UT

van 3D/4D tijdens onze pilotprojecten

en betoogt hoe dit leidt tot een meer

betrouwbare werkpraktijk. De tweede

publicatie richt zich op aanbesteding en

contractering van binnenstedelijke nuts- en

rioleringsprojecten. Het legt uit hoe nieuwe

aanbestedingsvormen zoals EMVI minder

effectief zijn voor dit soort projecten. De

paper is geëindigd op de nominatielijst voor

de CROW-infradagen Best Paper. De derde

paper richtte zich op de aanleg van kabels-

en leidinggoten.

Tevens heeft de UT in de zomer tijdens

twee internationale conferenties, het

Construction Research Congress (Atlanta,

VS) en de International Conference on

Computing in Civil and Building Engineering

(Florida, VS), wetenschappelijke artikelen

gepubliceerd over inzet van 3D/4D en het

opbouwen van 3D-modellen. Een deel van

het theoretische werk over betrouwbaar

organiseren is op uitnodiging opgenomen

in het wetenschappelijke blad Construction

Management & Economics.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

34

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

35

Onderzoek studenten Saxion voor Pioneering IDF vloersysteem

Studenten van de bouwkunde en bedrijfskunde

opleiding bij Saxion zijn in 2014 gestart met

onderzoek naar de mogelijkheid om een

houten vloersysteem te integreren met een

gecombineerd vloer-ventilatie-verwarming-

koeling (VVVK-)systeem. De gehele vloer zal

dusdanig ontworpen moeten worden dat deze

aan het einde van de levensduur weer zonder

hoge kosten uit elkaar gehaald kan worden en

de verschillende onderdelen hergebruikt kunnen

worden. De materialen, kennis en knowhow

van de houten vloeren wordt hiervoor geleverd

door de Groot Vroomshoop en ditzelfde doet

ClimaLevel met het VVVK-systeem.

De huidige vloerverwarmingssystemen

worden voorzien van een cementdekvloer

over het cv-waterleidingwerk. Dit is een

belemmering bij demontage. De Groot

Vroomshoop en ClimaLevel zijn benieuwd

naar de mogelijkheden van vervanging

van de cementdekvloer door een systeem

bestaande uit een stabilisatiemateriaal zoals

zand. Dit stabilisatiesysteem kan afgedekt

worden met plaatmateriaal waardoor de

vloer demontabel blijft. De vraag is wat deze

afwerking doet voor brand, luchtgeluid,

contactgeluid, trillingen, warmtegeleiding,

isolatie en comfort.

Daarnaast is De Groot Vroomshoop

geïnteresseerd wat een houten vloer met een

stabilisatiesysteem zoals zand doet zonder

dat deze geïntegreerd is met een VVVK-

systeem. Op haar beurt is ook ClimaLevel

geïnteresseerd in het demontabel maken van

het VVVK-systeem door de cementdekvloer

te vervangen door los gestort vulmateriaal.

De verwachting is dat toevoeging van

een zwaar stabilisatiesysteem als zand de

brandveiligheid en geluidprestaties van

houten vloeren sterk zullen verbeteren.

Op 27 mei organiseerde Pioneering in

samenwerking met het ROC van Twente

een bijeenkomst in het kader van het

bedrijvenuurtje van de “Betonkanorace

2014”. Dit Internationale evenement tussen

kennisinstellingen werd in 2014 georganiseerd

door De Netwerkschool van Twente in Almelo.

Tijdens deze bijeenkomst belichtten Jan

Schuttenbeld van Twee ”R” Recyclinggroep en

Jan-Willem van der Groep van Platform 31 twee

interessante onderwerpen.

Jan Schuttenbeld, statutair directeur van de

Twee “R” Recycling Groep, vertelde over de

noodzaak van recycling. “Zolang we nog niet

in staat zijn om gebouwen, op een schone,

goedkope en snelle manier te demonteren en

onderdelen ook weer te gebruiken, zullen we

blijven slopen.

Uit langetermijn studies blijkt dat de

hoeveelheid slooppuin ieder jaar zal stijgen.”

De Twee “R” Recycling Groep ontwikkelt

een zeer geavanceerde elektrodynamische

fragmentatiemethode zodat o.a. betonpuin

op een efficiënte manier ontleed kan

worden in een schone grindkorrel, een

schone zandkorrel en cement. Deze

fragmentatietechniek geeft optimale

mogelijkheden voor hergebruik met dezelfde

kwaliteit als de oorspronkelijke materialen.

Jan Willem van de Groep,

Programmaregisseur bij Platform 31, was

onze tweede spreker deze middag. “De

opgaven waar we in Nederland voor staan

vragen om een echte bouwindustrie. Een

industrie die niet is gebaseerd op het

aanbieden van productiecapaciteit maar

concrete producten. Proposities die passen

bij de behoefte van de eigenaar en bewoner.

Een energieleverend gebouw is een complex

product wat alleen betaalbaar wordt door

een compleet andere benadering van het

bouwproces.” Hoe die wereld er uit ziet en

welke rol u daar in kunt spelen werd duidelijk

in deze prikkelende bijdrage.

De middag werd goed bezocht door bedrijven

uit de bouwbranche, de kennisinstellingen

en een aantal gemeenten. De gasten

werden perfect verzorgd door de opleiding

hospitality van het ROC van Almelo. We

kijken terug op een geslaagde middag vol

kennisdeling.

Betonkanorace 2014

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

36

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

37

Autarkisch vertoeven in de LandschapLodge

Vanwege de autarkie van de LandschapLodge

zijn er geen aansluitingen op

nutsvoorzieningen nodig. Dit maakt het

mogelijk om de lodge op iedere locatie te

plaatsen. De LandschapLodge wordt prefab,

onder geconditioneerde omstandigheden,

in de fabriek gemaakt en kan in één dag op

locatie geplaatst worden.

4 COMPONENTENDe LandschapLodge bestaat uit vier

gekoppelde componenten die met de ‘rug’

tegen elkaar worden geplaatst. Hierdoor

ontstaat een 360 graden panorama over

het landschap. Afhankelijk van de omgeving

zijn de componenten verschillend ingedeeld

en kunnen zij geschakeld en/of gestapeld

worden. Bij ondiep water kan de lodge op

schroef-palen gezet worden en bij diep water

wordt de lodge op pontons geplaatst. Zowel

in de gevel als de constructie zijn duurzame

en natuurlijke materialen toegepast. Hierdoor

hebben de lodges een beleving die aansluit bij

het landschap. Behalve de LandschapLodge

met 4 gekoppelde componenten, kunnen

ook andere uitvoeringen met meer of minder

gekoppelde componenten samengesteld

worden.

In de LandschapLodge worden diverse

technieken gecombineerd. Hierdoor kunnen

de landschap lodges zonder aansluitingen

op nutsvoorzieningen het hele jaar gebruikt

worden.

De lodges zijn bijzonder goed geïsoleerd.

Voor de verwarming wordt gebruik gemaakt

van een pelletkachel. Koeling en ventilatie

vinden op natuurlijke wijze plaats. Water

wordt uit de grond gepompt en waar nodig

gezuiverd. Elektriciteit wordt opgewekt

met zonnepanelen. De elektriciteit wordt

opgeslagen in batterijen die een week zonder

zonneschijn kunnen overbruggen. Warm water

wordt gegenereerd met een zonneboiler.

Bij onvoldoende zon zorgt een elektrisch

doorstroomapparaat voor de gewenste

temperatuur. Drinkwater wordt in flessen

aangeboden. Vuilwater (grijs water) wordt

De LandschapLodge is de eerste toepassing van een nieuw ontwikkeld autarkisch en hoogwaardig

gebouwconcept. De fraai vormgegeven lodge is zo ontworpen, dat vanuit elke ruimte een optimale

beleving van het landschap bestaat en er een eenheid tussen lodge en omgeving ontstaat.

via een helofytenfilter weer teruggebracht

in de grond. Om het waterverbruik te

verminderen en een te zware belasting van het

helofytenfilter te voorkomen wordt gebruik

gemaakt van een composttoilet.

LANDSCHAPHOTELDe landschapLodge kan onderdeel uitmaken

van een Landschaphotel. Het landschaphotel

is een initiatief van de stichting ‘Duurzaam

innovatief Twents! Landschaphotel’ (DiT!L).

DiT!L ontwikkelt samen met anderen,

concepten waarbij duurzaamheid, innovatie,

transitie van het platteland, natuur en

recreatie&toerisme samen komen.

Een Landschaphotel bestaat uit een

hoofdgebouw met LandschapLodges die

verspreid in het landschap staan. In het

hoofdgebouw kunnen gasten ontbijten en een

maaltijd gebruiken.

De LandschapLodges bevinden zich op het

terrein van o.a natuurorganisaties, agrariërs en

landgoedeigenaren en zijn gericht op beleving

van het landschap. Niet alleen door er in te

verblijven, maar ook door het eten van voedsel

dat uit het omliggende landschap voortkomt.

In 2015 zullen de eerste LandschapLodges

gebouwd worden. De LandschapLodges zijn

ontwikkeld door De Groot Vroomshoop,

Loohuis Installatietechnieken, Schipper

Douwes Architectuur en Michael Kok

Concepts, in samenwerking met Pioneering.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

38

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

39

Vernieuwing is driver om aan de wensen van de toekomst te voldoen

Dat de bouwsector in staat is de nodige

technische hoogstandjes te realiseren in complexe

omstandigheden, wordt door velen herkend. Ook

in de bouw worden daarbij in rap tempo nieuwe

technologieën en materialen ingezet. En er is,

zeker de laatste paar jaar, in de sector heel veel

aandacht voor innovatie. Dat is terecht, want er

is ook nog veel te winnen! Daarom ondersteunt

Bouwend Nederland initiatieven als Pioneering

ook van harte.

Feit is dat innovatie voor de economische

ontwikkeling van Nederland en de

concurrentiepositie van bedrijven en

sectoren van eminent belang is. Want de

wereld verandert, de wensen en behoeften

van maatschappij, burgers en consumenten

veranderen mee. En vernieuwing, of die nu

van technologische of andere aard is, is een

belangrijke driver om aan deze veranderende

wensen en behoeften ook in de toekomst te

kunnen voldoen.

Ook, of misschien wel juist voor ondernemers,

is innovatie van levensbelang. Survival

of the fittest, bedrijven die het beste

inspelen op de toekomstige vraag van de

consument, en zich daarmee onderscheiden

van de concurrent, vergroten de kans op

overleven. En dat is van belang in een sector

als de bouw waar nog steeds sprake is van

overcapaciteit. Uitdagingen en kansen in

de gebouwde omgeving zijn er legio. Ik

denk aan verduurzaming, verminderen van

energieverbruik en uitstoot, aan het inspelen

op vergrijzing en ontgroening en de wens om

langer zelfstandig te wonen. Maar ook aan

het flexibel en betaalbaar kunnen inspelen op

individuele woonwensen, terwijl we uit een

situatie komen waarbij het bouwen in grote,

eenvormige series de gangbare werkwijze was.

In de infrasector zijn de uitdagingen op het

terrein van watermanagement evident.

Nieuwe technologieën, materialen en

producten zijn een belangrijke driver voor

innovatie. Ook in de bouw zijn daar mooie

voorbeelden van. Op een recent evenement

van Bouwend Nederland hebben ik onder

andere toepassingen van drones, virtual reality

en flexibele materialen voor zonnecellen

gezien. Maar procesinnovatie en vernieuwende

vormen van samenwerking binnen en buiten de

traditionele keten is in onze sector misschien

nog wel veel belangrijker. Onverwachte

ontmoetingen die leiden tot nieuwe

verbindingen en ideeën. Op overzichtelijke,

regionale schaal.

Bouwend Nederland stimuleert en faciliteert

dit type activiteiten onder andere via ons

programma Innovatie Boost. We dagen

innovatieve ondernemers uit hun product of

concept te delen met anderen en het door

combinatie met nieuwe ideeën te versterken of

dichter naar de markt te brengen. We geloven

in de kracht van open innovatie.

Het tempo en de schaal van innovatie in de

bouw moet en kan omhoog. Dat kan alleen

maar door te zorgen dat 1000 bloemen

kunnen bloeien. Bottom up. Regionaal, dicht

bij de markt en de potentiele klant. Voor

opschaling en continuïteit is structurele

ondersteuning van belang. Verbindingen

met onderwijs en wetenschap, toegang tot

niet traditionele netwerken, en facilitering

in communicatie. Maar ook ondersteuning

bij het verwerven van financiële middelen,

subsidies of anderszins. Ondernemers die

elkaar inspireren, en die ondersteuning

krijgen van onderwijs en wetenschap, maar

ook van regionale overheden. We kijken heel

goed naar initiatieven in andere sectoren,

zoals bijvoorbeeld Smart Industry van de

technnologiesector.

Pioneering bewijst in het Twentse al een

aantal jaren dat dat werkt, ook in de bouw.

Maar ook op andere plekken is een dergelijke

clustervorming gaande. Bouwend Nederland

is een van de initiatiefnemers van de

Bouwcampus in Delft, die inmiddels echt van

start is gegaan. En ook de Spark Campus in

Den Bosch draait inmiddels een jaar. Ik ben

een warm pleitbezorger van deze initiatieven.

En hoewel de Bouwcampus vooralsnog vooral

landelijk opererende partijen verbindt, is er

geen sprake van concurrentie, maar van het

zoeken naar aanvulling en synergie. Het door

de Bouwcampus en Pioneering gezamenlijk

ingevulde jaarevenement van Pioneering is

hiervan een heel mooi voorbeeld. Ik hoop van

harte dat deze trend zich doorzet. Bouwend

Nederland zal daar zeker aan blijven bijdragen!

Fries Heinis, Algemeen directeur Bouwend Nederland en voorzitter De Bouwcampus

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

40

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

41

Compoze blokken

In 2011 heeft Shandrick Elodia meegedaan

aan een prijsvraag over een oplossing voor de

manier van bouwen op Curaçao. De oplossing

van Shandrick en zijn ontwerppartner behoorde

tot de top 10 van beste ideeën. Dit concept

heeft Shandrick in zijn afstudeeropdracht

als industrieel product ontwerper bij het

Kennis Centrum Design & Technoloy verder

doorontwikkeld, met ondersteuning van

Pioneering en Van Dijk Bouw.

BOUWEN DOOR PARTICULIEREN IN CURAÇAOOp Curaçao bouwen particulieren vaak

op een zeer ambachtelijke manier hun

eigen huis. Deze ambachtelijke bouwwijze

vereist vakbekwaamheid en verschillende

gereedschappen. Men is veel tijd en geld

kwijt met de bouw van zijn huis. Prefabricatie

zou het aantal klusstappen op de bouwplaats

kunnen verminderen. Door gebruik te maken

van blokken kant-en-klaar geleverd met

isolatie, gevelbekleding en voorzieningen

om installaties aan te bevestigen, kan

zowel de snelheid als de eenvoud verbeterd

worden. Hiermee zou ieder willekeurig

persoon de blokken kunnen plaatsen, zonder

gebruik van machines, duur gereedschap of

vakbekwaamheid.

De onderzoeksvraag was dan ook: in

hoeverre is het mogelijk om een gebouw

voordelig te bouwen met draagbare

prefab blokken, zonder gebruik te maken

van machines, dure gereedschappen of

vakbekwaamheid.

Op basis van bovenstaande onderzoeksvraag

heeft Shandrick Elodia prefab slimme

bouwblokken ‘Compoze blokken’ ontworpen.

Deze blokken zijn, vanwege hun geometrie,

goed in elkaar te schuiven zodat een kierloze

verbindingen ontstaat. Hiermee kan zowel

de draagconstructie van een woning als het

dak gebouwd worden. In de blokken zijn

voorzieningen gemaakt voor het bevestigen

van leidingen. Door het prefab bouwen van

een gebouw met Compoze blokken, kan het

gebouw ook weer eenvoudig gedemonteerd

en verplaatst of omgebouwd worden.

De blokken zijn ook demontabel zodat

de verschillende materialen afzonderlijk

gerecycled kunnen worden.

Na het opstellen van een uitgebreid PvE,

is gestart met een geometrisch onderzoek

waarbij zoveel mogelijk digitaal de

verschillende mogelijkheden zijn uitgewerkt.

Onderzocht is met welke blokvorm een

rechthoekige en driehoekige wand kan

worden gevormd met zo min mogelijk

verschillende vormen. Daarnaast is

onderzocht welke methode het beste is

om de vloer/dak op de wanden te leggen.

Er is gekozen om de vloer precies zo

in elkaar te zetten zoals de wanden.

Hierbij wordt gestart in een hoek

met het plaatsen van de eerste twee

blokken. Hierdoor is er een steun over

de markt nogmaals benaderen en komt

hij terug met hele leuke plannen voor

zijn Compoze blokken die nu al volop in

ontwikkeling zijn, zowel nationaal als

internationaal.

twee wanden die ervoor zorgen dat de

al geplaatste vloerstukken horizontaal

blijven hangen. Doordat blokken aan elkaar

vastgebonden worden, kan de hele vloer

gevuld worden.

VERVOLGShandrick Elodia heeft berekend wat een

woning zal kosten indien de blokken van

hout of lichtgewicht beton gemaakt zouden

worden. Beide materialen zijn mogelijk om

te komen tot een prefab blokkensysteem.

Een betonnen bloksysteem zal echter veel

goedkoper zijn. Als vervolgonderzoek is

het daarom gewenst om na te gaan of

het bloksysteem in lichtgewicht beton

gerealiseerd kan worden. Voor zowel de

houten als lichtbetonnen blokken zijn

praktijktesten op waterdichtheid en sterkte

gewenst.

CROWDFUNDINGShandrick werkte tot november 2014 bij

een vervoersmaatschappij. Hij was erg

populair en stond bekend als “De mafste

buschauffeur van Enschede”. Zijn ontslag

leverde hem veel landelijke aandacht

op waardoor hij een platform kreeg om

zijn Compoze bouwblokken onder de

aandacht te brengen. Investeerders,

media en andere geïnteresseerden

wilden graag meer weten. Ondanks het

feit dat de ontwikkeling van de blokken

nog niet volledig afgerond is, was zijn

voornaamste doel om met de promotie

hiervan Nederland te vertellen over de

revolutionaire innovatie die hij in werking

wilde zetten. Een innovatie die niet alleen

het bouwen in de toekomst drastisch gaat

versimpelen, maar waar duurzaamheid en

betaalbaarheid ook centraal staan.

Bij aanvang van dit traject hoopte hij op

genoeg enthousiasme voor het realiseren

van deze innovatie. In het verlengde van

zijn afstudeeronderzoek is door Pioneering

een Crowdfunding campagne opgezet om

funding te organiseren voor de bouw van

het eerste Compoze huis en natuurlijk de

verdere nodige ontwikkelingen.

Shandrick Elodia werd door de explosie aan

aandacht benaderd door veel bedrijven die

bereid waren te investeren in de vorm van

een samenwerking buiten de Crowdfunding

campagne om. Gaandeweg heeft

Pioneering in samenspraak met Shandrick

besloten de campagne stop te zetten. Er

wordt nu eerst goed geïnventariseerd wat

alle gemelde partijen kunnen betekenen

voor de ontwikkeling van Compoze

blokken. In 2015 gaat Shandrick Elodia

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

42

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

43

Bijeenkomst Biobased Materials

Op woensdag 12 november 2014 vond de

bijeenkomst Biobased Materials plaats bij de

Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Deze

middag is georganiseerd door Gebiedsonderneming

Laarberg en de HAN met ondersteuning van de

Stichting Pioneering, het Achterhoekse Centrum

voor Technologie (ACT), het Graafschap College,

Saxion en de Stichting Agrodome.

BIC ACHTERHOEKGebiedsonderneming Laarberg ontwikkeld een

Biobased Innovation Center (BIC): een groene

hub waar een aantal programmalijnen in worden

ondergebracht. Eén van de programmalijnen is

het oprichten van een Innovation Center voor

Biobased Materials (ICBM). De verschillende

programmalijnen worden ondergebracht in een

paviljoen van circa 800 m2 dat zich als een living

lab voor biobased materialen, producten en

concepten moet gaan ontwikkelen.

SAMENWERKINGMet het ACT en de Stichting Pioneering wordt

gesproken over samenwerking om proces

innovaties in de bouw en infrastructuur te

stimuleren. Verder wordt er aansluiting gezocht

bij het lectoraat Innovatieve Technologie in de

Bouw van hogeschool Saxion en bij het lectoraat

Biobased Bouwen (in oprichting) van hogeschool

Avans, bij de Universiteit Twente, AOC Oost en

bij Wageningen Universiteit.

Tijdens de middag zijn naast verschillende

presentaties van belanghebbenden ook diverse

discussies gevoerd in themagroepen rond

onderwerpen die in de programmalijnen passen.

De uitkomsten van deze sessies worden gebruikt

als input voor de verder vormgeving en een

volgende bijeenkomst.

Werkplaats Innovatieve Processen brengt bezoek aan Combitunnel

Robert Maat, projectleider Hegeman,

vertelde in zijn presentatie over de

bijzonderheden in het proces. Er is

bijvoorbeeld gekozen voor een model met

een plafondbedrag, waarbij de ondergrens

is aangegeven door Rijkswaterstaat. Dit

heeft er voor gezorgd dat er wordt gezocht

naar minderwerk (in plaats van het in

de bouw beruchte meerwerk) en dat de

garantie daarvan voor eigen rekening is als

het niet goed uitpakt. Zowel opdrachtgever

als opdrachtnemer profiteren hiervan.

SYSTEMS ENGINEERINGIn het proces is van begin tot eind gebruik

gemaakt van Systems Engineering. En in de

loop van het project is de koppeling tussen

SE en BIM een hele logische gebleken.

Zo is BIM bijvoorbeeld gebruikt bij de

loopverbinding van het station, maar ook is

de uitbestede staalconstructie uitgevoerd

in BIM.

Binnen Combiplan heeft Pioneering een

belangrijke rol gespeeld. Samen met

Saxion en de UT is geholpen in de discussie

met Rijkswaterstaat over de wijze van

toepassing van SE. Verder is met behulp

van Pioneering een integraal keuringsplan

ontwikkeld, waarbij de contracteisen van

het project aan de keuringen uit het KAM

zijn gekoppeld. Dit voorkomt dubbele

metingen en keuringen. RWS heeft het

integraal keuringsplan inmiddels ook bij

andere projecten (werken) gebruikt.

Op uitnodiging van Tonny Boerkamp, directeur contractering van Beheersmaatschappij Hegeman

te Nijverdal, zijn de deelnemers van de werkplaats BIM/SE en de werkgroep Vernieuwend

Opdrachtgeverschap (beide onderdeel van de werkplaats Innovatieve Processen) vlak voor de oplevering

door de tunnel van Combiplan in Nijverdal gelopen. Combiplan is een gecombineerde tunnel voor de

rijksweg N35 en het spoor door het centrum van Nijverdal op locatie van het oude spoor.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

44

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

45

Pioneering Jaarevenement: Co-creatie in de bouw werkt!

Op vrijdag 14 november vond het zesde Pioneering

Jaarevenement plaats in de Grolsch Veste

te Enschede. Dit jaar werd het programma

gezamenlijk vormgegeven met De Bouwcampus.

De twee organisaties hebben gezien hun gedeelde

visie bewust de samenwerking gezocht. Soms kan

regionaal wat landelijk niet kan, soms is het ook

andersom. Door beide netwerken aan elkaar te

verbinden en samenwerking te stimuleren biedt

deze samenwerking kansen op diverse gebieden.

Dagvoorzitter Judith de Bruijn opende de dag

door de zaal te vragen : ”Wat voor vernieuwends

heeft u afgelopen jaar op het gebied van de bouw

gedaan en kunt u dit delen met uw buurman of

-vrouw?” Hierdoor werd de eerste verbinding

tussen de deelnemers in de zaal gelegd en verder

in het programma werden deze uitgebreid in de

workshops.

Jan Bron, voorzitter van het bestuur van

Pioneering, sprak daarna een speciaal woord van

welkom voor het bestuur, het VVV-team en de

deelnemers van De Bouwcampus voor het feit

dat zij op deze dag naar Enschede gekomen zijn

om een eerste stap te zetten naar gezamenlijke

projecten.

Met drie Pioneering projecten werd een

beeld gegeven van de activiteiten waar de

stichting momenteel onder andere mee bezig

is. Voor het eerste project werd Harald Droste

geïnterviewd over de LandschapLodge: Een

autarkisch duurzaam ontwerp dat op iedere

locatie in één dag geplaatst kan worden en geen

nutsvoorzieningen behoeft. Daarna was het de

beurt aan Hans Boes die uitleg gaf over werken

in een Bouwteam: Het gezamenlijk optrekken

van opdrachtgever en –nemers in zowel de

ontwerp- als de uitvoeringsfase. De kennis die

uit diverse projecten wordt ontwikkeld borgt

Pioneering in een leidraad die helpt de leerlijn

door te zetten. Als laatste vertelden Jan Elzenga

en Henny Loohuis over de opgave Asbest van

het bedrijfsdak: Een samenwerkingsverband

van overheden, ondernemers, onderzoek

en onderwijs dat zich hard maakt om voor

eind 2018 80% van de asbestdaken van de

bedrijfsgebouwen in Overijssel vervangen te

hebben door duurzame, energiezuinige daken.

RUIMTELIJKE DUURZAAMHEIDDe keynote speaker van de dag was Elbert

Arens, architect-secretaris van het Atelier

Rijksbouwmeester. Het Atelier Rijksbouwmeester

is het ondersteunend bureau van de

Rijksbouwmeester welke zich bezig houdt met de

advisering met betrekking tot architectonische

kwaliteit en stedenbouwkundige inpassing

van Rijksgebouwen. Daarnaast adviseert hij

de regering inzake architectuurbeleid en is hij

verantwoordelijk voor de uitvoering van de

percentageregeling Beeldende Kunst. Met zijn

presentatie “Ruimtelijke Duurzaamheid” boeide

hij de zaal met zijn verhaal over vroeger en nu,

serieuze zaken afgewisseld met een cynische

knipoog waardoor de zaal aan zijn lippen hing.

NIEUWDe ochtend werd afgesloten met drie frisse

“nieuwelingen”, allen recent gestart in hun

functie: Fries Heinis, sinds 7 weken algemeen

directeur van Bouwend Nederland; Rutger

Vrielink, sinds twee weken directeur Pioneering:

Eddy van Hijum, sinds twee dagen Gedeputeerde

Provincie Overijssel. Ondanks het feit dat ze alle

drie vanuit een andere insteek werken hebben

ze toch meerdere gelijke doelen. De bouw moet

geholpen worden met de opgaves die er liggen,

alle drie de organisaties kunnen daar op hun

manier invulling en versnelling aan geven. Hoe,

daar gaat nader invulling aan gegeven worden.

Zowel in bestaande als nieuwe trajecten.

MIDDAGPROGRAMMANa de pauze was het tijd om “aan het werk” te

gaan. De aanwezigen konden deelnemen aan

twee workshops, gekozen kon worden uit vijf

verschillende thema’s:

• Tijdelijk gebruik en tijdelijk herbestemmen

• VernieuwingsOpgave Natte Kunstwerken

• Klimaatbestendige stad

• Samen sturen op kwaliteit

• Duurzame en gezonde scholen

Er is aandachtig geluisterd, veel gediscussieerd

en een hoop ideeën opgehaald. In het voorjaar

wordt een vervolg gepland om de opgedane

ideeën verder te brengen. Het was wel duidelijk

dat men tijd te kort kwam!

COMPOZE BLOKKENNa een korte terugblik op de dag door Rutger

Vrielink en Judith de Bruijn was het podium voor

Shandrick Elodia. Deze “mafste buschauffeur van

Enschede” mocht zijn crowdfundingscampagnae

die hij samen met Pioneering heeft opgestart

promoten aan de aanwezigen. Met al zijn

charmes gaf hij een ontwapenend pleidooi om

hem te steunen in zijn wil het ontwerp van de

Compozeblokken verder te ontwikkelen.

Rond vier uur ’s middags werd de bijeenkomst

afgesloten met een netwerkborrel. Menig

visitekaartje werd uitgewisseld en er zijn

veel nieuwe contacten gelegd. Uit een eerste

evaluatie die de beide organisatoren hebben

gehad is naar voren gekomen dat er veel

positieve reactie zijn over de bijeenkomst en de

ideeën voor samenwerking. Dit gaan we verder

vorm geven zodat de samenwerking tot uiting

komt in concrete projecten.

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

46

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

47

Rutger Vrielink kent de inhoud van

vernieuwing in de bouw en ook de

technologieën. En hij kent zowel de

opdrachtgevers als bedrijven. Hierdoor is

hij in staat om Pioneering naar een volgend

level te brengen. Naast het ontwikkelen van

producten en processen is er aandacht voor

business development en het vermarkten van

innovaties, zodat het ook tot opschaling van

vernieuwing komt.

WAT GAAN WE DE KOMENDE TIJD PRECIES DOENSuccesvolle innovatie ontwikkelingen

ontstaan door te testen, experimenten en

verschillende prototypes te maken. Of te wel

al doende leert men het best. Daar geloven

wij ook in. Niet praten over vernieuwing maar

implementeren. We gaan daarom op zoek

naar ‘launching customers’. Dit betekent dat

Vrielink op zoek gaat naar opdrachtgevers die

bereid zijn het op een andere manier te doen

dan ze gewend zijn en innovatie onderdeel uit

te laten maken van de opdrachtverstrekking.

Dat vergt co-creatie van opdrachtgevers,

kennisinstellingen en marktpartijen.

Pioneering coördineert en faciliteert

het launching customer traject met alle

betrokkenen. Een ander doel is om Pioneering

breder in te zetten en met meer deelnemers

en innovatiecentra grotere innovatiekracht te

realiseren. Pioneering deelnemers en projecten

zaten tot voor kort nog vooral in Twente, maar

we willen onze netwerken ook opzetten in

heel Overijssel en in de Achterhoek en verder

het land in brengen. Hiervoor hebben we

bijvoorbeeld al samenwerking met een aantal

innovatienetwerken in Overijssel en in de

Achterhoek en met de landelijke Bouwcampus.

Ook de komende tijd gaan we nog meer

dan voorheen aan de slag met vernieuwing.

We willen toegevoegde waarde bieden bij

het komen tot het oplossen van een aantal

maatschappelijk vraagstukken. Belangrijk

daarbij is dat dat ook werk oplevert voor de

marktpartijen en in de praktijk kunnen laten

zien wat ze in huis hebben!

KOMEN TOT MEER INNOVATIE De bouwbranche heeft het op dit moment

niet makkelijk en is ook nog eens redelijk

conservatief. In andere branches is het niet

vreemd om te investeren in nieuwe producten.

De bouw werkt erg projectmatig en wil risico’s

het liefst afwentelen op opdrachtgevers en

onderaannemers. Het vertrouwen is soms ook

ver te zoeken. Dat zorgt niet voor de open

houding die een belangrijke voorwaarde is om

tot co-creatie te komen. Bij Pioneering pakken

we dat soort zaken samen met deelnemers

aan. Wij zetten in op vernieuwende processen

binnen bedrijfsvoering, verbinden partijen die

elkaar wat te bieden hebben en hierdoor zelf

ook groeien. Niet alleen in kennis, maar ook

in een andere manier van samenwerken. Door

de juiste dingen met elkaar te delen geef je

niet alleen vertrouwen, maar ontvang je dit

ook terug. En daarmee zie je producten en

projecten “groeien”.

Rutger Vrielink, directeur Pioneering

Vooruit kijken naar de toekomst

Rutger Vrielink (37) is sinds 1 november 2014 de nieuwe directeur van de stichting Pioneering. Vrielink

werkt al geruime tijd bij woningcorporatie Domijn, waar hij nog twee dagen per week als adviseur

aan verbonden blijft. Waarom hij voor deze dubbelfunctie gekozen heeft? “Binnen Domijn heb ik veel

verschillende staffuncties bekleed, waarbij de rode draad altijd innovatie en duurzaamheid was. Ik

kreeg de kans om programmamanager innovatie en duurzaamheid te worden, waardoor ik met het

implementeren van nieuwe producten en samenwerkingsvormen kennis heb gemaakt. Zo ben ik nog

meer geïnteresseerd geraakt in innovatie.” Toen kwam er een vacature van Pioneering voorbij. “Als

directeur Pioneering heb ik een nog groter speelveld om een bijdrage te leveren aan innovatie.”

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

48

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

49

COLOFONPioneering jaarverslag 2014

Eindredactie: Carmen Oude Wesselink

Opmaak en druk: Verhaag drukkerij

Pioneering wordt mede mogelijk gemaakt door

Deelnemer worden?Heeft u ook interesse om samen te werken met deze deelnemers in projecten, workshops of andere bijeenkomsten? Download dan nu het deelnameformulier op www.pioneering.nl/contact.

Deelnemers 2015

A D V O C A T E N - N O T A R I S S E N

KLEISSENEN PARTNERS

Roosdom Tijhuis

Sallandse Wegenbouw

PMS

CMYK

ZWART/WIT

100 % ZWARTPMS 3005

100 % ZWART100/37/0/0

100% ZWART

GRIJSWAARDEN 100% ZWART

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

50

Pion

eerin

g -

jaar

vers

lag

2014

- pa

gina

51

Kijk ook eens op onze website: www.pioneering.nlStichting Pioneering StPioneering