Vice Versa vol. 1

vice versa

vice versa

44

188

10

124112

56

194

298

310

22

172

พระเจา: “ความเปนอนของความเปนอน”

ชญานทต ศภชลาศย

อะควนสกบคนขเมา

พรวภา ลมใช

โลกทไรพระเจา: ศาสนา ความดและวทยาศาสตร

พพฒน สยะ

เสยงครวญจากใตถนของปราสาทแกวฯ

สรยาพร เอยมวจตร

วาดวยการตความปฐมกาล ของ ลโอ สเตราส

ธรวฒน อธการโกวทย แปล

เอมมานเอล เลวนาสกบใบหนาคนอน

คงกฤช ไตรยวงค

พนธมตรระหวางมอบกบทน ฮานนา อาเรนดท

พทธพล มงคลวรวรรณ แปล

ฮนดกบลงคคด

คมกฤช อยเตกเคง

Mr. Grey (50 Shades of Grey)

ชวศา มณโกศล และ ปรชภกด ทคาสข

ชวต: Gilles Deleuze กบฐานคดของโพสฮวแมนนสม

เกงกจ กตเรยงลาภ

เคยรเคอการด :มนษยเบองหนาพระเจา

รชฎ สาตราวธ

Essay

Editor’s note6

254

316

318

234

295

322

212

266

74

242

296 ฝงทสามของล�าน�า João Guimarães Rosa

จรวฒน แสงทอง แปล

ผรอนเรพเนจร

ซะการยยา อมตยา

ชนสดทาย

เขยนเงยบ

นาจะใช กามสคอชอราน

เขนน�า หลงเทา

กระบอกปนลนเปนเสยงพระเจา...

อนชา วรรณาสนทรไชย

The Savage Detectives ของ Roberto Bolaño

พชญพงศ เพงสกล แปล

เตรายวเพลงเยยะ หรอไปเอาดวงไฟมาจากยกษ

ภ กระดาษ

อสรพษ :ความงอนแงนบนเสนดาย

ของคณคาวรรณกรรมซไรต

อาทตย ศรจนทร

เอกซสฯมาจากไหน?

สชาต สวสดศร

อก-ฝง

วยากร พงเงน

Fairy Tale - เทพนยาย Robert Desnos

ภาคน นมมานนรวงศ แปล

Interview

Fiction

Incipit

Poem

Criticism

4 The Journal of Philosophy and Literature vol. I, 2015 vice versa

vice versa The Journal of Philosophy and Literature vol. I, 2015 5

ทปรกษา: บญสง ชยสงหกานานนทพพฒน สยะ, เกษม เพญภนนท,พพฒน พสธารชาต

บรรณาธการ : กตตพล สรคคานนทกองบรรณาธการ: คงกฤช ไตรยวงศภาณพงศ เชยชน, พลอยรง สวรรณดฝายศลป: Ideogram Creative


vice versa เปนถอยความในภาษาละตนทแปลเปนไทยอยางล�าลองคอ “ในทาง

กลบกน” ตรวจพบวามการใชตงแตศตวรรษท 1600 เปนตนมา และมนไดกลายเปน

ชอนวนยาย vice versa (1882) ยอดนยมของ Thomas Anstey Guthrie ทได

เขยนไวตงแตชวงปลายศตวรรษท 19 อนเปนเรองราวของพอลกคหนงทดไมลง

รอยกน จวบจนเกดเหตอศจรรยในวน หนง ‘หนวเศษ’ จากอนเดยไดเปลยนสลบ

วญญาณพอสรางลก วญญาณลกสรางพอ ลกไดเรมเรยนรบทบาทความรบผดชอบ

ของพอ พอไดเรมเรยนรบทบาทของลกในโรงเรยน และเมอวญญาณทงสอง

สลบกลบสตวเองอกครง ทงคกเรมเขาอกเขาใจกน มนไดกลายเปนตนเรองของ

ภาพยนตรประเภทสลบรางนบจากตนศตวรรษท 20 เรอยมา นอกจากนนแลว

vice versa กยงเปนทงชอวงดนตร บทเพลง อลบม ภาพยนตร และชอคโกแลต

ซงแนนอนทสดวา บดนไดกลายเปนวารสาร ปรชญาและวรรณกรรมใน

ภาคภาษาไทย

กระนน vice versa กมใชหนงสอหวใหม เพราะกอนหนานนไมนาน มน

เคยเปนวารสารของคนรนใหมในรวมหาวทยาลย (ทคดชอโดยอาจารยพพฒน

สยะ) ซงน�าเสนอภาพดานกลบและวพากษวจารณการรบนองไดอยางแหลมคม

vice versa เลมปจจบนนจงนบวาเปนการรบชวงตอ และมงมาดปรารถนาไปส

การเปนวารสารรายครงปทสามารถผลกดนใหออกมาอยางตอเนองขน

ในเลมน เราไดใหชอไวอยางกวางๆ วา ‘โลก-มนษย-พระเจา’ โดยเนอหา

สวนหนงนน เรายกใหแกการนอมน�าท�าความรจก นกเทววทยา-นกปรชญา

vice versa


เดนมารก Søren Kierkegaard ผไดชอวาเปนบดา หรอตนก�าเนดสายหนงของ

ปรชญา Existentialism หรอใครจะเรยกอยางไทยๆ ตามทอาจารยกรต บญเจอ

บญญตไววา ‘อตถภาวนยม’ กสดแท

Existentialism คออะไร? กลาวอยางกวางๆ Existentialism คอความ

เคลอนไหวทางความคดหนงทรเรมขนในทวปยโรป ตงแตปลายศตวรรษ

ท 19 และแผขยายอทธพลตอทงโลกผานปรชญา จตวทยา วรรณกรรม

การละคร ดนตร หรอภาพยนตรจวบจนปลายศตวรรษท 20 แมมความแตกตาง

หลากหลายในชนด รายละเอยด และคงยงถกเถยงกนอย ในหม ผ ศกษา

ประวตศาสตรความคดจนถงปจจบน ทวา Existentialist นนมจดยนทางความคด

รวมกนในเรองของการใหคาความส�าคญกบการด�ารงอย (existence) ดวยเชอวา

ระบบปรชญาความคดทมงแสวงหาสารตถะ (essence) นนท�าใหมนษยหนหาง

ออกไปจาก ‘ความจรง’ ซงทแทแลวอยใน ‘การด�ารงอย’ หรอ ‘อตถภาวะ’ ของ

คนแตละคน เหมอนดงค�ากลาวอนโดง ดงของ Jean-Paul Sartre ทวา “การด�ารง

อยมากอนสารตถะ” ฉะนน Existentialism ในความหมายอยางกวางทสดจงให

ความส�าคญกบเสรภาพ (freedom) การเลอก (choice) และคงรวมใหอารมณ

(emotions) การกระท�า (actions) ตางๆ ดวยเชนกน

แมบานเราจะไมมงานแปลทางปรชญาของ Kierkegaard, Heidegger หรอ

Sartre เลมส�าคญออกมาในภาคภาษาไทย แตกตองกลาววา Existentialism

เปนกประแสธารความคดทสนทแนบกบสงคมไทยนบตงแต พ.ศ. 2511 หรอ

ค.ศ. 1968 เรอย มาผานทางวรรณกรรมและบทละครเปนหลกใหญ ในสมยนน

มกปรากฏตามหนาวารสาร หรอสงตพมพชนดทเรยกกนวา ‘หนงสอเลมละบาท’

ทกลมนกศกษาในชมรมตางๆ ไดจดท�าขนและจ�าหนายหนาประตรวมหาวทยาลย

ซงนอกจากบทกว


เรองสน บทความทน�าเสนอความคดแบบซายเกา หรอซายใหม กเรมม

Existentialism แทรกแซมเขาไป โดยบคคลหนงผ แนะน�าใหนกอานเรมรจก

ชอ Sartre กคอ สชาต สวสดศร ในวยหนม บทความวาดวย Jean-Paul Sartre

ของเขา ท�าให ใครหลายคนสนอกสนใจผลงานและความความคดของ Sartre ท

ถอกนวาเปนประกาศกส�าคญของ ‘เอกซสตองเซยลลสม’ ดวยเหตนเองกระมง

เพอนสนทมตรสหายทงหลายจงใหฉายาเขาวา “สซารตร” หรอ “ฌอง-ปอล

ชาต” ในกาลตอมา

แตในอกทางกไมอาจปฏเสธไดวา กระแสธารความคดแบบ Existentialism

ไดเรมสถาปนาตนในการรบรของหมนกอาน ชาวไทยกอนแลวจากงาน คนนอก

(L’Étranger) ของ Albert Camus ทอ�าพรรณ โอตระกลไดแปลออกมา “ฉน

ไมใชคนทน และไมใชคนทอนใดดวย โลกเปนเพยงทศนยภาพแปลกตาซงใจฉน

ไมอาจยดองเปนทพ�านกพกพงได” ค�ากลาวของกามสเกยวแกนวนยายเลมน

(ซงอ�าพรรณไดแปลและบรรจไวในเลม) ประทบอยในความจ�าไดหมายรของ

ผอานมากมาย นบจากนน

vice versa ฉบบน ยอมเกดขนไมไดเลยหากปราศจากความรเรม และทมเท

ท�างานของ อาจารยคงกฤช ไตรยวงค ทท�าการตดตอนกเขยน-นกแปล

นกวชาการ กวมากมายใหเขามารวมในกจกรรมแบงบนปญญาความร แมไมม

อามสสนจางเปนการตอบแทน

สดทายผมในฐานะบรรณาธการตองขอขอบคณ ทกทานทสนบสนนบทความ

เรองสน บทกว และบทวจารณ พรอมนอมรบขอตชมในทกเรอง เพอน�าไป

ปรบปรงแกไขในคราวตอไป

กตตพล สรคคานนท


โลกทไรพระเจา ศาสนา ความดเเละวทยาศาสตร

พพฒน สยะ

ค�าถามหนงทมมาตลอดทกยคทกสมยของประวตศาสตรของมนษยกคอ พระเจามอยหรอไม และแนนอนวาค�าถามดง

กลาวเปนทสนใจในทางปรชญาและศาสนา ขอถกเถยงเรองพระเจามอยหรอไมนนกเปนหวขอส�าคญในปรชญาและมพรมแดนแผกวางออกไปไมรจบสน ซงหลายคนกทราบกนดอยแลว และบทความนกมไดมเปาหมายในการเขาไปส�ารวจขอถกเถยงตางๆ เกยวกบการมอยของพระเจา แตผเขยนแคประสงคทจะแนะน�าแนวคดๆ หนงเขามาเพมเตมในการถกเถยงเรองน ซงแนวคดนกไมใชแนวคดใหมแตอยางใด หลายคนกรจกเปนอยางด แตเปนแนวคดทเมอเราเอยถงศาสนาแลวมกจะมความคดนตดตามมาราวกบเปนเงาตามตว นนกคอ แนวคดแบบ อเทวนยม (Atheism) และ อเทวนยม ในทนกนความหมายกวางทสด คอ พวกทไมเชอในพระเจา หรอโลกของคนพวกนกคอ “โลกทไรพระเจา”

เมอเราเอยถงแนวคดแบบ อเทวนยม แนนอนวายอมไดรบเสยง

พ พ ฒ น ส ย ะ น ก เ ข ย น -

บรรณาธการ ผกอตงวารสาร

vice versa หวหนาภาควชา

ปรชญา คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร ผ

เ ช ย ว ช า ญ อ ภ ป ร ช ญ า

ญาณวทยา ปรชญาภาษา

ปรชญาวทยาศาสตร ปรชญา

เทคโนโลย ประวตปรชญา

Albrecht Dürer: The Trinity1511

/ E s s a y /


วพากษวจารณไป ตงขอสงสย ไมอาจไววางใจ ถกมองวาเปนพวกทหมนเหมศลธรรม ตลอดจนเปนพวกทมความคดอนตราย และมกจะถก เรยกรองใหหาเหตผลมาสนบสนนความคดวาเหตใดถงคดวาไมมพระเจา นกปรชญาคนหนง1เหนวา อนทจรงแนวคดแบบเทวนยม (the-ism) ตางหากทตองใหเหตผลวาเหตใดถงเชอวามพระเจาอย เพราะ ความคดแบบอเทวนยมนาจะเปนต�าแหนงเรมตน (default position) มากกวา แตอยางไรกตาม นกอเทวนยมหลายคนกยนดและพรอมจะใหความเหนและเหตผลสนบสนนความคดอเทวนยมเสมอ

ในหนงสอ The God Delusion2 ของรชารด ดอวกนส (Richard Dawkins) กไดตงค�าถามส�าคญตอพระเจาวา เราจะรไดอยางไรวาพระเจามอยหรอไม ประเดนคงไมไดอยทพระเจามอยหรอไม แตเราจะมนใจไดอยางไรวาเรารวาพระเจามอย หรอไมมอยตางหาก เพราะคนทเชอวามพระเจาสวนใหญมกจะคดวา ตองมสงทเหนอขนไปกวามนษยทงหลาย เปนสงทมสตปญญาเหนอกวาธรรมชาตทวไป และสงนนไดออกแบบและสรรคสรางจกรวาล สรรพสง รวมทงมนษยเองขนมาอยางตงใจและสงๆ นนกคอ พระเจา ซงเกยวของกบความเปนไป

1 Antony Flew in Antony Flew and Roy Abraham Varghese. There Is God:

How the World’s Most Notorious Atheist Changed His Mind. USA: Harper

Collins e-books, 2009

2 Richard Dawkins. The God Delusion. USA: Transworld Publishers, 2007.


ของมนษยอยางลกซง ใหคณใหโทษแกมนษยได สามารถแทรกแซงโลกใบนดวปาฏหารย ดอวกนสเหนวา พระเจาแบบนเปนมายาภาพทอนตรายยง เพราะเราจะสามารถเขาถงพระเจาในลกษณะเชนนไดกดวยศรทธา (faith) แตถาศรทธานนมนไมจรงหรอหลงผดกอาจจะท�าใหเรา “มดบอด” (blind) ได ซงดอวกนสเหนวา วทยาศาสตรตางหากทจะท�าใหเราสามารถ “เหนชด” (sight) ถงหลกฐานอยางเปนเหตเปนผลวามบางสงบางอยางมอย และหากไมมหลกฐานวาบางสงบางอยางนนมอย นกวทยาศาสตรกจะไมอางถงการมอยของมนเลยแมแตนอย

หนงในการใหเหตผลสนบสนนการมอยของพระเจากคอความคดเรองการออกแบบ (Design) กลาวคอโลกธรรมชาตดเหมอนวาจะถกออกแบบมาเปนอยางด เมอมการออกแบบกยอมตองมผออกแบบ ซงกคอพระเจานนเอง แตดอวกนสเหนวา นอกจากปญหาทใหญทสดแลวคอการทเราตองอธบายวาใครเปนคนออกแบบผออกแบบแลว การววฒนาการผานการคดสรรตามธรรมชาต (natural selection) ตามทศนะแบบดารวน (Darwinism) กไดแสดงหลกฐานถงการปฏเสธการสรรคสรางโดยการออกแบบและความบงเอญจากพระเจาอยแลว นอกจากนคนทเชอในพระเจายงคดวา มนษยเราอาศยในโลกทเหมาะสมกบสงมชวตประเภทของเรา เพราะวาชวตมนษยไดววฒนาการไปสความเจรญงอกงามในสภาวะทมอยในโลกน ซงในจกรวาลของเรามดวงดาวอยเปนพนลานดวง แตโลกของเราเปนหนงในไมกดวงท


เหมาะสมกบการววฒนาการ กฎและคาคงททางฟสกสนนเหมาะสม เพยงพอทจะท�าใหชวตถอก�าเนดขนไดนนคงไมใชเหตบงเอญ จ�าตองมผออกแบบและวางแผนไวแลว ซงจะเปนใครไมได ตามทศนะของพวกเทวนยมกคอ พระเจานนเอง แตส�าหรบนกฟสกสสวนใหญจะเหนวากฎและคาคงททางฟสกสนนเปนคาเฉพาะคาใดๆ กตามทใชไดกบทกจกรวาล นยยะของค�าตอบลกษณะนกคอ โลกของเราไมไดถกออกแบบเปนพเศษแตอยางใดและไมวาจากใครกตาม

จะเหนวานกคดแบบอเทวนยมใชสมมตฐานทางวทยาศาสตร (Scientific Hypothesis) มาแทนสมมตฐานพระเจา (The God Hypothesis) เรยกรองหลกฐานเชงประจกษมาสนบสนนความคดเรองการมอยของพระเจา

หากไมมพระเจาแลว ศาสนาจะมไดหรอไม?

นกอเทวนยมสวนใหญเหนวาไมจ�าเปนทวาเมอไมมพระเจาแลวจะตองไมมศาสนาไปดวย แมวาพวกอเทวนยมจะเหนวามนษยเสยทงเวลาและทรพยากรมากเกนไปแลวส�าหรบพธกรรมทางศาสนา แตประโยชนทพอจะมอยบางของศาสนาส�าหรบพวกอเทวนยมกคอ ความเชอทางศาสนานนชวยเยยวยาอาการปวยไขจากความตงเครยดทางอารมณความรสก คลายกบความคดเรอง “ยาแปง หรอ

Albrecht Dürer: Father’s robe God


ยาหลอก” (placebo)3 ทท�าใหผปวยมอาการดขนหรอลดความเครยดไดนนเอง

นอกจากนยงเหนวา ศาสนาเปนผลทเกดขนจากการเลยงดลกๆ ของเรา เพราะมนมประโยชนส�าหรบการเลยงดเดกๆ ใหเตบโตขนมา โดยจะเชออยางปราศจากขอสงสยหรอค�าถามเพอทจะใหพวกเขาหลกเลยงสงทเปนอนตราย ถงแมจะท�าใหเดกๆ ออนแอหรอไดรบ ขอมลผดๆ หรอตดเชอไวรสความคด (mind viruses) เชน ศาสนา กตาม

แลวศาสนาถอก�าเนดขนมาไดอยางไรในทศนะของพวกอเทวนยม นกคดกลมนจะอางวานกจตวทยาไดชใหเราเหนวา เดกมแนวโนมตามธรรมชาตทจะ 1) แยกแยะความแตกตางขนพนฐานระหวางจตกบสสาร และ 2) คดวาทกสงทกอยางมหรอเปนไปเพอจดประสงคหรอหนาทอะไรบางอยาง

ยกตวอยางเชน เมฆ มไวส�าหรบท�าใหฝนตก จากสองแนวโนมนจะน�าเราไปสการมศาสนา นอกจากนหากอธบายจากมมมองของ

3 ยาหลอก (placebo) คอ ยาทไมมตวยาเปนสวนประกอบอยเลย แตมแปงหรอน�าตาลเปน

สวนประกอบ จงไมมผลตอการรกษาทางกายภาพจรงๆ แตมผลตอจตใจผปวยกอใหเกด

ความสบายใจวาไดรบการรกษาจากตวยานนแลว แตบางกรณการใช “ยาแปง” นกท�าให

ผปวยหายจากอาการปวยไขตางๆ ได แมยาทรกษานนเปน “ยาแปง” กตาม กรณนรจกกน

ในนาม “ผลกระทบจากยาแปง” (placebo effect)


นกทฤษฎววฒนาการแลวจะพบวา มนษยเราประกอบไปดวย ยน (gene) ซงเปนสงทางกายภาพอนเปนสวนท�าใหเกดการสบพนธ ทางชววทยา แตนอกจากยนแลว มนษยยงมสงทเรยกวา มม (meme) ซงเปนสวนท�าใหเกดการถายทอดวฒนธรรมในสงคมของมนษย เมอมการคดลอกพนธ ผดพลาด หรอกลายพนธ (mutation) ในยน กจะมการกลายพนธเกดขนในมมดวยเชนกน ซงศาสนาอาจจะเปนการกลายพนธ แบบหนงของการถายทอดวฒนธรรมในสงคม เมอมการรบนบถอศาสนา ลกษณะหนงของศาสนาทตอตานเหตผลกชวยใหศาสนาเองนนด�ารงอย ตอมาจนถงปจจบน นกปรชญาทมความคดแบบ อเทวนยมทม ชอเสยงอกคนหนงกคอ แดเนยล เดนเนตต (Daniel Dennett) กเหนดวยกบแนวคดของ ดอวกนส ซงคดเชนเดยวกนวา ศาสนาเปนมมแบบหนง และเขายงเหนตอไปวา ศาสนากคอปรากฏการณทางธรรมชาต (Natural phenomenon)4และเหตทศาสนา ยงคงด�ารงอย ในทกวนนกเพราะกระบวนการท�าซ�าหรอคดลอกโครงสรางของมม

4 Daniel Dennett. Breaking the spell: Religion as a Natural Phenomenon.

NY: Viking, 2006


แลวความดตองมาจากศาสนาเทานนจรงหรอ?

แมวา ยน จะมลกษณะท “เหนแกตว” (selfish) ในการเปนตวกรองการคดสรรตามธรรมชาตเพอใหตวเองอย รอดจากความสญเสยของคแขง แตลกษณะ “การเหนแกตว” ของยนนไมไดท�าใหมนษยเราเหนแกตวอยางจ�าเปน เพราะมเหตผลจากทศนะแบบดารวน 4 ขอ ทสนบสนนวามนษยเราแตละคนนนสามารถท�าเพอคนอนได (altruism)

1. ความคลายกนทางสายพนธ (Genetic kinship) จะท�าใหหวงใยใสใจกบคนทมสวนประกอบทางพนธกรรมรวมกน2. การแลกเปลยน (Reciprocating) การใหความกรณาหรอชวยเหลอเพอหวงในการตอบแทนหรอใชคน3. การมชอเสยงทดในเรองการเปนคนใจกวางและมเมตตา4. ความใจกวางอนโดดเดนจะแสดงถงความเหนอกวาหรอดกวา

พวกอเทวนยมสวนใหญจงมกเหนวา พระเจาหรอศาสนาไมไดมความเกยวของอยางจ�าเปนในการทจะเปนคนดมศลธรรม มแตศลธรรมความดจากศาสนาตางหากทเปนปญหาในยคปจจบน เพราะหลก ศลธรรมสวนใหญของศาสนามกจะเปนแบบสมบรณนยม (Abso-lutism) ในยคสมยนยงมคนกมากนอยทเชอวามหลกการเดยวแลว


สามารถตดสนปญหาไดทกสถานการณ นอกจากนในประวตศาสตร ทผานมาหรอขอเทจจรงในปจจบนกท�าใหเราเหนไดชดวา ปญหาตางๆ สงคราม ความขดแยง หลายอยางมพนฐานมากจากศาสนา

แนวคดแบบอเทวนยมเหนวาความดนนแยกออกจากศาสนาหรอพระเจาได เพราะมนษยมกลไกบางอยางทงในแงของยนและมม ทจะท�าใหกระท�าสงทดได และคณคาบางอยางเปนสงทมนษยก�าหนดยดถอรวมกนในสงคม และคณคาเหลานกเปลยนแปลงมาตลอดประวตศาสตรของมนษยชาต จะเหนวาในปจจบนเราใหคากบเรอง สทธ ความเสมอภาค ความยตธรรม ความหลากหลาย ฯลฯ ซงครงหนง สงเหลานมอาจนบไดวาเปน “ความด”

ศาสนาชทางวทยาศาสตรตรวจสอบ

อนทจรง ในปจจบนแนวคดแบบอเทวนยมกไดรบการโตแยงจาก นกปรชญาศาสนาแนววเคราะหมาตลอด โดยการโจมตความคดเรองการพสจนการมอยของพระเจาตามแนวคดแบบปฏฐานนยมเชงตรรกะ (Logical Positivism) ซงเปนททราบกนดวา เกณฑการพสจนขอความทมความหมายวาจรงโดยเทยบกบประสบการณ (the ver-ification theory of meaning) กลาวคอ ขอความใดจะเปนจรงได กตองสามารถตรวจสอบจากประสบการณหรอมหลกฐานเกยวของกบสงเชงประจกษเทานน ซงหลกการดงกลาวนกพบปญหามากมาย รวม


ถงปญหาทใหญทสดกคอ ปญหาเรองการแพภยตวเอง (self-defeat) คอ มคนโตแยงวา หลกการดงกลาวของปฏฐานนยมเชงตรรกะ ไดมาจากไหน เพราะเหนไดชดเจนวา ไมไดมาจากประสบการณ ฉะนนแนวคดพวกอเทวนยม แบบดอวกนส หรอ เดนเนตต ทถกเรยกวา อเทวนยมใหม (New Atheism) นนจะยนยนถงการไมมอย ของพระเจาอาจจะตองใหเหตผลมากกวาการอางหลกฐานทางวทยาศาสตรแตเพยงอยางเดยว เพราะแมกระทงตววทยาศาสตรเอง มโนทศนหรอทฤษฎบางอยางของวทยาศาสตรเองกไมสามารถหาหลกฐานเชงประจกษมาสนบสนนไดเชนเดยวกน

แตอยางไรกตาม ผเขยนเหนวา แนวทางการตอบค�าถามแบบ “อเทวนยมแบบใหม” หรอ “อเทวนยมแบบวทยาศาสตร” นน ยงคงเปนแนวทางทนาเลอกทสด ในการอธบายถงสถานะของพระเจา ศาสนาและความด เพราะผเขยนเหนวาแนวคดลกษณะนยงคงเปนความพยายามทมนษยจะพงพาตวเองมากทสด โดยไมฝากความหวงไว กบสงใดทเรามอาจมนใจได วทยาศาสตรอาจจะดอหงการไปบางทประกาศขอความเชอใหมทไปขดกบความเชอทมาแตเดม ทงๆ ทตวเอง กยงไมมหลกฐานสนบสนนมากพอ แตบางทอาจจะเปนอยางท นกปรชญาคนหนงกลาวไวขางตนกไดวา ภาระของการพสจน ตองเปนของนกเทวนยม หาใชหนาทของอเทวนยม เพราะความคดแบบ อเทวนยมควรจะเปนต�าแหนงตงตน (default position) ใหฝายเทวนยมเสนอความคดและเหตผลมา ฝายนกอเทวนยมมหนาท


ตรวจสอบกนาจะเปนความรวมมอกนทนาสนใจมใชนอยไมใชหรอ อยางไรกตาม บางทความคดของทงสองฝายคอเทวนยมกบอเทวนยมอาจจะแตกตางกนสดขวจรงๆ กเปนได เมอมาถงจดนท�าใหผมนกถงค�าตอบตดตลกของเดนเนตตทใหสมภาษณรายการวทย และเรองเลาเรองนอาจบอกอะไรบางอยางถงความแตกตางของทงสองแนวคดน กเปนได ลองพจารณาดจากบทสนทนาขางลางนกนดเอง

ผด�ำเนนรำยกำร ถามจรงๆ วาคณไมเชอวามอะไรบางสงทควบคมจกรวาล มอะไรบางอยางปกปองชวตเราใหอยอยางสงบสขงนหรอ

เดนเนตตเชอสๆ

ผด�ำเนนรำยกำรคณเชอเหรอ?

เดนเนตตเชอสๆ ผมเรยกสงนนวา แรงโนมถวงไง5

5 https://www.youtube.com/watch?v=0iVCxx-GkMg นาทท 13.57 เปนตนไป


บทความชนน สรปยอจากบทความ “God: “The Other of the Other” and the Religion of the Political” ซงผมสงรวม

น�าเสนอ ในงานสมมนา Psychoanalysis, Culture, and Society ทจดขนท Middlesex University ประเทศสหราชอาณาจกร งานสมมนา แมมงเจาะกลมเปาหมายทผเชยวชาญจตวเคราะหรวมถง นกจตวทยามออาชพ แตกเปดโอกาสใหนกวชาการสายสงคมศาสตรเขารวมสงบทความได ผมลองสงบทความเขารวม โดยทดลองวเคราะหพระเจาผานทศนะแบบจตวเคราะหสายลากอง (Lacanian Psychoanalysis) โดยเรมจากการลองผกประเดนปญหาความสมพนธ ระหวาง ผศรทธาพระเจา ทงทเปนพวกครสเตยนและเปนพวกผกอการราย โดยเชอมโยงกบการมโนความคดเกยวกบพระเจาของทงสองกลม อนปวงปญหานนเรมตนจากพระเจาทมนษยก�าหนดภาพลกษณอนงดงาม ดวยการถวายลกษณใหเปนพระบดา รวมถงพระเจาในฐานะขออางของการฆา รวมดวยจนตนาการฝนหวาน

ช ญ า น ท ต ศ ภ ช ล า ศ ย

น ก ว ช าการ แล ะอาจารย

ประจ�าภาควชารฐศาสตร

ค ณ ะ ม น ษ ย ศ า ส ต ร แ ล ะ

สงคมศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฎสวนดสต ผเชยวชาญ

ท ฤ ษ ฎ ห ล ง อ า ณ า น ค ม

ศ ก ษ า , จ ก ร ว ร ร ด น ย ม ,

ส ง ค ม ว ท ย า ร ว ม ส ม ย ,

ปรชญาหลงสมยใหม โดย

เ ฉ พ า ะ ข อ ง ม เ ช ล ฟ โ ก ต

(Michel Foucault) , จต

ว เคราะห สายลากองเนยน

(Lacanian), ทฤษฎการเมอง,

วฒนธรรมศกษา (Cultural

Studies), ทฤษฎภาพยนตร

การ เม อง แล ะศ ลป ะของ

สลาวอย ซเซก (Slavoj Zizek)

และการตความในสายจต

ว เคราะห แนวฟรอยเด ยน

(Freudian)

Caravaggio

Sacrifice of Isaac

1603

พระเจา “ความเปนอนของความเปนอน”

ชญานทต ศภชลาศย

/ E s s a y /


ทพยายามกดทบและสกดกนความจรงเกยวกบตวพระผเปนเจา และจบบทความดวยความเปนการเมองของมนษยชาตทไมองกบพระเจา

ผมเรมพดถงงานสมมนา The Name of the Father หนงในงานสมมนาของนกจตวเคราะหชาวฝรงเศส ฌาคส ลากอง (Jacques Lacan) ททางส�านกพมพ Verso คดมาแปลและตพมพเมอป 2014 งานชนน เปนงานทลากองยอนกลบไปอานพระคมภรเกาโดยมองความสมพนธระหวางพระเจากบอบราฮม ลากองสรปวาธรรมชาตของพระเจา ในยามทพระเจาสมพนธกบอบราฮม คอความรนแรง พระเจาไมเคยเมตตาตออบราฮมเลย อบราฮมคอผทพระเจาสงใหสงเวยชวตลกๆ ของตนเองใหพระเจา อบราฮมเชออยางปกใจวาการสงเวยชวตลกๆ ของตนเองใหพระเจา คอเงอนไขท ‘พระผเปนพอ’ จะทรงประทานความรกเมตตาตอมวลมนษย แตการคดเชนนน ทสดแลวกเปนฝนหวานสญเปลาของอบราฮมเอง เพราะ ‘พระผเปนพอ’ เพยงแคปรารถนาใหอบราฮมสงเวยชวตลกๆ ตนเองเพอพสจนความจงรกภกดของอบราฮมในฐานะ ‘แกะนอย’ ตวหนงบนโลกเทานน การสงเวยชวตลกๆ ของอบราฮมจงเหมอนเปนแคการสนองความปรารถนาเชงตณหา (libido desire) บางอยางแกพระเจา ซงไมใชเงอนไขแหงการบรรลซงความส�าราญใจยง (jouissance) ของพระเจา ความส�าราญใจยงของพระเจาทมแตความวางเปลา สภาวะไรค�าตอบ

ผมพดตอไปวา ถาหาก jouissance ของพระเจาคอสภาพไรค�าตอบและวางเปลา ตามทลากองอภปราย และหากเรายดแนว


วเคราะหตามลากองวา jouissance ของพระเจาคอ สงทเราไมรวาคออะไร ถาเชนนนกไมควรมจะมนษยคนใดทจะสวมอางนามพระเจาเพอกระท�าการบางอยาง แตแลว โลกแหงความเปนจรงคอ โลก ทกวนนยงมกลมคนทอางตนเองวาเปนผลวงรถงจตใจของพระเจา และ ลวงรวาพระเจาจะทรงส�าราญใจในเรองใด ทกวนน คนทอางตนเองวามความสมพนธกบพระเจาไมไดมแคนกบวชเทานน เพราะแมแตคนวกลจรต คนไมมบานอาศย รวมถงพวกผกอการราย กเปนผสวมอางวาลวงรความส�าราญใจของพระเจาเชนกน แต โดยเฉพาะอยางยง ทรายแรงกวากลมใดๆ กคอ กลมผกอการรายทมกอางการ กระท�าทางการเมองในนามของพระเจา เพอสนองตอบตอการใชความรนแรงของตน การกระท�าเชนนน ทสดแลว กคอการอางนามพระเจา โดยหยบยกมาเปนขออางเพอสนองตอความรนแรง หากเราค�านงประเดนน กจะน�ามาสขอค�านงใหม วาจรงๆ แลว เราไมรวาธรรมชาตของพระเจาคออะไรจรงๆ หากแตมมนษยบางจ�าพวกท ‘ใช’ ชอพระเจา เปนขออางเพอสนองความรนแรงของพวกตน จนดเผนๆ เหมอนวาพระเจาจะเขาขางพวกหวรนแรงเทานน และดเหมอนวาพระเจาโนมเอยงไปทางความรนแรง แตผมเลอกทจะสรป ไมเหมอนลากองทวาพระเจาโดยธรรมชาตคอความรนแรง ผมพยายามเลยงขอสรปทวาพระเจาโดยธรรมชาตคอความรนแรง

ผมเสนอวาความจรงแลวโจทยส�าคญของโลกทกวนน มไดขนกบวาพระเจาโดยพนเพ ทานจะเปนความรนแรงหรอทานเปนความรก


มไดอยทวาพระเจาจะอยขางพวกกลมคนและองคกรหวรนแรงหรอ ไมไดอย มไดอย ทว าพระเจาทานจะเปนเพศหญงหรอเพศชาย ฯลฯ แตผมเลอกทจะกลบไปตงตนเรอง ‘ความเปนอน’ (the Other) ของลากอง ผมมสมมตฐานวาพระเจาในความคดแบบ ลากอง สมพนธกบหนอความคดเรองความเปนอน ในสารนพนธความคดแบบลากองเนยน ผมสรปวาความเปนอนในความคดของลากอง มไดหมายถงคน สตว สงของ ฯลฯ ทเปนสงนอกกายเรา เชน ถาก�าหนดใหเราเปน ‘self’ คน สตว สงของ ทอยนอกกายนน ถอวาเปน ‘Other’ ไปเสยหมด แบบน ไมใชความคดของ ลากอง ผมสรปวาความเปนอนในความคดของลากอง มไดหมายถง สงทอยนอกเหนอกายเรา หากแตความเปนอนของลากอง เปนการมองในระดบภววทยา ซงหมายถง ‘อะไรกตาม’ ทธ�ารงตงอยอยางทเปนจรงในตวมนเอง แตตอมากลบเผชญกบการบดเบอนตอความจรงทเปนอยและตงอยจรงของมน สวนปจจยทสงผลตอการบดเบอนนน กไมใชอนใด นอกจากจะเปนฝมอมนษยดวยกนเอง ฉะนน เมอสงๆหนงเคยตงอย เปนจรง และถกมนษยดวยกนบดเบอนไป กเทากบวาสงๆ นน ‘เปนอน’ นนเอง ตรงนจงจะถอเปนความเปนอนในความคดของลากอง ซงลากองดดซบอทธพลความคดเรอง “alienation” ทแปลเปนภาษาไทยไดวา “ความแปลกแยก” ของมารกซ (Marx) เขามาผสมในเรองนดวย หากผมจะขออนญาตกลาวเปนภาษาปรชญานดหนง เพอกระชบสน ‘ความเปนอน’


ในความคดแบบลากอง กอาจกลาวไดวา ความเปนอนของลากอง หมายถง being ทตงอย ทเปนจรง ทตอมา ถกท�าใหแปลกแยก (alienated) และ/หรอบดเบอนไป ความเปนอนของลากอง จงหมายถง “being-towards-being-alienated” อนเกดจากฝมอของมนษยดวยกนเอง

อยางไรกตาม สมมตฐานของลากองมไดจบลงทวา ความเปนอนหมายถงความแปลกแยกของสรรพสงตางๆ ในระดบภววทยา ลากอง มไดเสนอวาหนาทของพวกเรา คอตองพยายามเหมอนกบวายอนเวลากลบไป เพอตรวจสอบดใหถถวน วาสภาพกอนทสรรพสงจะถกบดเบอนไปนนแทจรงเปนอยางไร แตสงทเราควรรจกลากอง คอลากองไมเชอเรอง ‘การหวนยอน’ คนหาความเปนจรงทตงอยจรงของสรรพสง ลากองแตกตางกบแดรดา (Derrida) และ ไฮเดกเกอร (Heidegger) อยางชดเจนกเรองน เพราะแดรดาและไฮเดกเกอรยงเชอเรองมตเวลาและสถานทๆ ยอนสภาพเพอตรวจสอบความจรงทตงอยจรงได แตลากองอภปรายวาการทสงๆ หนงถกท�าใหบดเบอนไป มความสมพนธกบการทมนกลายมาเปนสงพงปรารถนา (object of desire) ของมนษย

สงๆ หนงทถกบดเบอนไปดวยน�ามอมนษยดวยกนเอง กลบกลายมาเปนสงทมนษยเราพงปรารถนาตอมน และ ทนากลวคอ ดเหมอนวามนษยจะฝนหวานและหลงใหลไปกบมน โดยไมระวงถงความบดเบอนทเกดขนภายในตวมน จนเปนบอเกดของความยดตด


แถมเปนการสกดกนตนเองตอความปรารถนาทเปนทางเลอกอนๆ โดยสรป ความเปนอนของลากองสมพนธกบการทตวมนเปนสงททงบดเบอน ทงแปลกแยก ฯลฯ แตทวาทนาเปนหวงคอ มนษยกลบมองมนวามนเปนสงนาปรารถนา ผมเชอวาใครกตามทคนเคยกบ ลากอง จะเคยไดยนค�าวา “ความปรารถนาคอความปรารถนาตอความเปนอน” หรอทเขยนเปนภาษาองกฤษวา “desire is the desire of the Other” ความจรงแลว “desire is the desire of the Other” มไดหมายถงความปรารถนาทผอนคาดหวงอะไรบางอยางตอเรา สวนเราตองพยายามตอบสนองตอความคาดหวงของผอนใหจงได จนการ ตอบสนองตอความคาดหวงของผอนของเรากลายเปนสงพงปรารถนาของผอน แต “desire is the desire of the Other” หมายถง เราในฐานะผมความปรารถนาทก�าลงมความปรารถนาตอสงใดสงหนง แตทวาประเดนทเปนปญหาอยางมาก กคอ สงทเราก�าลงปรารถนาคอความเปนอน เราก�าลงปรารถนาตอสงบดเบอน เราก�าลงปรารถนาตอสงแปลกแยก โดยทเราไมรตว วาเราไมควรปรารถนาตอสงทไมควรปรารถนา เพราะมนเปนสงทไมนาพงปรารถนาเลยแตตน

จากตรรกะเรองความเปนอนของลากองขางตน ผมอภปรายประเดนตอเนองกนในทประชมวา หนงในฟงชนการท�างานของจตไรส�านก (unconscious) คอ การทมนษยเราไมรตววาเราก�าลงปรารถนาตอสงทไมนาพงปรารถนา มนษยเราไมรตวเลยวาสงทเราพงปรารถนาอยนน เปนสงททงบดเบอนและทงแปลกแยก แตกระนน


ความยดตดของมนษยตอสงทไมนาพงปรารถนาเหลานน กลบกลายมาเปนความหวง กลบกลายมาเปนน�าหลอเลยงหวใจและเปนความปรารถนาเพอชบเลยงชวต ราวกบวาสงเหลานน คอหนทางเดยว ทจะสรางความเบกบานใจใหกบพวกเขา ฉะนนความยดตดของมนษยจงเปนทมาของจตฝนหวานเคลบเคลม หรอทเรยกวา ‘แฟนตาซ’ (fantasy) นนเอง ผมอภปรายวา แฟนตาซเปนทมาของ ‘ความเปนอนของความเปนอน’ (the Other of the Other) เหตเปนเพราะ สงพงปรารถนานน แตเรมแรก กมความเปนอนอยกอนแลว แตแทนทมนษยเราจะส�านกถงความบดเบอน ส�านกถงความเปนอนภายในตวมน แทนทมนษยจะละเลก พรอมยอมถอนความปรารถนาตอสงทไมควรปรารถนา มนษยบางกลมกลบยงพยายามยนยนวาสงทตนเองเชออยางบดเบอนคอความเปนจรง แถมพยายามบอกบงคบใหคนอนๆ เชอวาสงทตนเองเชออยนน (ทงๆ ทเปนความเชอทมปญหา) เปนความจรง จนความเปนอนทเปนอนอยแลว กลบยงทวความเปนอนยงขนไปอก มนษยกลมนจะไมกลาเผชญกบ ‘ความจรงทเปนจรง’ (the Real) เกยวกบสงนนๆ เหตผลเพราะความจรงทเปนจรงเกยวกบสงนนๆ อาจสงผลใหแฟนตาซหรอความยดตดใน ฝนหวานบางอยางของพวกเขา ตองพงทลายลง ฉะนน ผมพยายามสรางความเชอมนวาความคดจตวเคราะหของลากองมความเปนระบบ ทไลเลยงตงแต 1 ความเปนอน 2 การท�าใหแปลกแยก 3 การเปนสงพงปรารถนา 4 ความไมรตว 5 จตยดตด 6 แฟนตาซ และ


7 ความจรงทเปนจรงทคดงางและทลายแฟนตาซ จาก 1-7 ทกลาวมา ผมจงคดวา การพดถงลากองตองเปนการพดอยางละเอยด ตองล�าดบความคดอยางใจเยน และไมควรอยางยงทเราจะขโมยความคดของ ลากอง เพยงแคประยกตใช ณ จดใดจดหนงเปนการเฉพาะ (ราวกบวาอางองถงลากอง เพอเปนความเทเทานน)

ผมอภปรายเสรมในทประชมวา ผมไมเชอวา the Other ของลากอง จะเหมอนกน หรอจะมความคลายคลงกนเลยกบความคดเรอง the Other ของปราชญทานอนๆ เชน คานท (Kant) เลวนาส (Levinas) และ ปงต (Ponty) ผมขออนญาตกลาวตามจรง ดวยความเคารพกบทานผอาน ผอาจเปนแฟนนานแฟนของปราชญทงสามทานน วาในโปรเจคทางปรชญาของผม ผมจะไมเสยเวลากบการพยายามเชอมโยงความคดของลากองเขากบนกปรชญากลมน สวนเหตผลของผม คอผมเชอวา คานท เลวนาส และปงต สมาทานตนเองเปนนกปรชญา ทงสามทานไมใชนกจตวเคราะหโดยธรรมชาต ทส�าคญคอ ทงสามทาน ไมเคยเชอมโยงสารนพนธ the Other ของตนเอง เขากบ 1 การยดตด 2 การเปนความฝนหวาน 3 การเปนสงพงปรารถนา และ 4 การเปนจตไรส�านก อยางเขมขนและจรงจง แบบเดยวกบทลากองพยายามกระท�าดงทผมอภปรายแลวขางตน ผมยอมรบวานกปรชญาทงสามทาน เปนนกปรชญาทสรางหวเลยวหวตอส�าคญอยางมากแกแวดวงปรชญาตะวนตก ซงผมไมมอคตใดๆ กบนกปรชญาทงสาม

หนงในประเดนทผมอภปรายในทประชม ซงผมอาจจะผด แต


ผมยนยนวานกปรชญาทงสามทาน อนไดแก คานท เลวนาส และ ปงต ยงมฐานความคดเรอง “perception” ซงสมพนธกบ “lack of knowledge” เปนองคประกอบส�าคญในสารนพนธความคด ซงเมอตว lack of knowledge ท�างาน เมอนน กจะเปนการสะทอนถงความไมครบถวนสมบรณของ perception โดยสรปแลว ทงสามทานกยงวางฐานคดท perception เปนหลก เพยงแตเพมเตมประเดนวา perception ประสบกบความขาด ฉะนน การทจะตองระมดระวงถงความขาดภายในตวองคความร จงเปนทมาของการขยายผสสะ การรบร ทงทเปนไปไดและทเปนไปไมได เชน คานท ทานพดถง อตรภาวะ เลวนาส ทานกลาวถง การตระหนกถงความเปนอน เพอขยายฐานการรบรของความร และ ปงต ทานกลาวถงความลกลนของการรบรทเกดขนจากภายในตวสง เปนตน กลาวถงตรงน ผมคดวาจงเปนการงายทคนทจะสบสนกบเรอง the Real ของลากอง เหตเพราะความคดเรอง the Real ของลากองเปดโอกาสใหเกดการขบคด ถงสงทยงไมไดรบการขบคด (unthinkable) ดงนน สงทเปน ความขาด สความเปนไปไดของการขบคด สงทเปน unthinkable จงตองขบเคลอนจาก lack of knowledge สความเปนไปไดของการรบร (perceptible)

ทวา ผมมโอกาสอภปรายกบคนทเชยวชาญลากองกวาผมในโลกตะวนตก ทานผนนแลกเปลยนความคดกบผมวา ความคดของลากองเปน ‘beyond perception’ นนคอเปนฐานความคดท ‘มากกวา


การรบร’ ซงตอนแรกผมฟงดวยความชงใจ ตอมาไมนาน ผมจงพบค�าตอบวา ‘ใช’ ความคดของลากองมความเปน ‘beyond per-ception’ จรงๆ ฉะนน ถาหากผมเชอวาความคดของลากองมความเปน ‘beyond perception’ กคงไมมเหตผลอนใดทผมจะพยายามเชอมโยงความคดของลากองเขากบกลมปราชญ ผยงวนเวยนอยกบฐานคดเรอง perception สวนการทผม ตกผลกความคดวาลากองมความเปน ‘beyond perception’ เปนเพราะผมส�านกวา ‘the Other’ ในความคดของลากอง สมพนธกบความปรารถนาตอสงอน ทเปนสงททงบดเบอนและแปลกแยก แตทวา ปญหาคอมนษยเรา มกยดตดคลงไคลกบมน วามนเปนเรองจรง ซงความคลงไคล ดจะเปนมากกวาอารมณความรสก และดจะเปนมากกวาแคผสสะการรบรธรรมดาๆ สวนตวผม เชอวา 1 การยดตด กบ 2 การรบร สงใดสงหนงดวยอารมณความรสก เปนคนละเรองกน เพราะการยดตด คอ ความคลงและศรทธาทรนแรง วาสงๆ นนเปนเรองจรง เปนของจรง สวนการรบร คอการตระหนกและเขาใจความหมายของสงใดสงหนง ซงแนนอนวายอมประสบกบความขาดและประสบกบความเปนอนภายในการรบร ผมอนมานวาระดบการวเคราะหของลากอง คอมองทปญหาเรองความคลงไคลตอสงพงปรารถนา ซงเชอมโยงกบการยดตดของคน โดยปมปญหาทลากองผกขนคอ คนเขาใจวาสงทตนเองยดตดนนเปนของจรง จนฝนหวานเพอพกไปกบมน และปฏเสธทจะมองถงความจรงทเปนจรง จรงๆ ภายในตวสงนน สวน


ระดบการวเคราะหของนกปรชญาทงสาม อนไดแก คานท เลวนาส และปงต คอการมองแตระดบปญหาของการรบร และ ความเปนอนทแทรกซมภายในการรบร ซงน�ามาสการขยายผสสะการรบรเพอใหสมบรณแบบขนเทานน แนนอนวาประเดนทผมกลาวน ยงไมอาจเปนทสมบรณ 100% เพราะยอมเปนขอสรปทยงตองการการพสจนและการอภปรายเชงลกมากขน

ผมอภปรายประเดนถดไปในทประชมวา จรงๆ แลวทงพวกครสเตยนและพวกมสลมไมควรทจะขดแยงกนเลยในเรองพระเจา เพราะไมวาจะเปนพวกครสเตยนทเชอวา พระเจาเปนพระบดาแหงความรก และ ไมวาจะเปนพวกมสลมบางสายทเปนพวกกลมกอ การรายทกระท�าความรนแรงตอผอนบนความคดวา ‘พระเจาสงใหฆา’ ทงสองตรรกะ ของทงสองกลม คอไมวาจะมองไปทางไหน คอการปฏบตกบ God ในฐานะ ‘ความเปนอนของความเปนอน’ ทงนน เหตผลเพราะพระเจาทปรากฏเปนภาพลกษณแหงความรกของพวกครสเตยน และพระเจาทปรากฏเปนเหตผลในการฆาคนอนๆ ของพวกผกอการราย คอพระเจาทปรงแตงขนดวยฝมอมนษย เปนพระเจาทภาพลกษณไมวาทานจะไดรบการสมาทานใหเปนพระบดาแหงความรก และไมวาทานจะไดรบการสมาทานใหเปนขออาง เพอสนองตอการใชความรนแรง ลวนแลวแตผานการอปโลกนขนโดยมนษย ทงสน พระเจาลกษณะน จงเปนพระเจาทแปลกแยกกบพระเจาทตงอยจรงๆ ซง(ยง)เปนความไมลวงรของมนษยวาพระเจาทเปนจรงคอ


อะไรกนแน ฉะนน พระเจาทครสเตยนสรางภาพลกษณขน รวมถงทมสลมบางกลมสรางภาพลกษณขน จงเปนพระเจาทนอกจากจะแปลกแยกตอตวพระเจาทตงอยจรงๆ แลว ยงเปนพระเจาทกลมตนสรางขนเพอสนองตอบตอความปรารถนาลมๆ แลงๆ ของตนเอง เชน สนองความคดวา ‘พระเจายงคงรกเรา’ และสนองความคดวา ‘พระเจาสงใหพวกเรากระท�าการฆาลางศตรของเรา’ เหลานถอเปนพระเจาท ‘เปนอนของความเปนอน’ เปนพระเจาเชงฝนหวาน และเปนเพยงพระเจาทมฟงชนเปนแฟนตาซเทานน ไมใชพระเจาทเปนจรง ตงอยจรง

ขอโตแยงหลกของผม คอ พระเจาททงพวกครสเตยนและทพวกผกอการราย ‘มโน’ ขนเชนน ถงทสดแลวกเปนพระเจาทนาพงปรารถนาททงสองฝงอปโลกนขน ฉะนน พระเจาในฐานะสงพงปรารถนา ถาเปนในแงของพวกครสเตยน กคอ ความรก สวนในแงของพวกผกอการราย กคอ การอาศยนามพระเจาเพอกระท�าความรนแรง แตกระนนภาพลกษณพระเจาเชนนเทากบเปนการกดทบความคดเกยวกบพระเจาทเปนจรง ทตงอยจรงๆ ซงพระเจาทเปนจรง อาจไมใชทงพระบดาแหงความรกและอาจไมใชทงซาตานผคลงความรนแรงเลยกเปนได พวกครสเตยนคงไมอยากรวาพระเจาทเปนจรง จรงๆ เปนเยยงไร เพราะพระเจาทเปนจรง อาจจะไมใชพระเจาทรกมนษย (อยางทอบราฮมตองเผชญตามความในพระคมภรเกา) เชนเดยวกนกบทพวกผกอการราย กคงไมอยากรเชนกนวาพระเจา


ทเปนจรง จรงๆ เปนเยยงไร เพราะพระเจาทเปนจรง อาจจะไมเคยใหการสนบสนนการฆาตดหวและอาจไมเคยสนบสนนใหจบเพอนรวมโลกมาขงในกรงเหลกและเอาไฟเผาครอกทงเปน อยางทตกเปนขาว

ผมเสนอวาทงสองกลมไมกลาทจะรหรอกวาพระเจาจรงๆ เปนอยางไร เพราะพระเจาจรงๆ อาจไมใชพระเจาตามทพวกตนเชอ พระเจาจรงๆ อาจไมใชทงเทวาและซาตาน พระเจาจรงๆ คอความไมลวงรของพวกเราทกคน โดยไมเกยงวาเราจะนบถอศาสนาทมพระเจาหรอไมมพระเจากตาม พระเจาจรงๆ อาจไมใชทงพระบดา ความรก ความเกลยด ความรนแรง หรออะไรเลยทงสน พระเจาจรงๆ อาจไมใชพระเจาตามทพวกครสเตยนและมสลมหวรนแรง หยบยกขนมาเพอสนบสนนความเชอเรองความรกและเพอสนบสนนตอการใชความรนแรงของพวกตนเอง ซงถาหากวนใดกตาม เกดพวกตนรความจรงวาพระเจาไมเปนอยางทพวกตนเชอเชนนน ศรทธาตอพระเจาของพวกตนกจะเสอมถอยเชนกน ฉะนน จงนบเปนการดกวา ททงสองกลมจะยดตดกบพระเจาตามทกลมตนเองอปโลกนภาพลกษณขน เพราะนน แมจะเปนภาพลกษณทบดเบอนและเปนความแปลกแยกตอพระเจาทเปนจรง แตกถอเปนเงอนไขทยงคงใหศรทธาของพวกตนตอพระเจา ตอทงศาสนาครสต ตอทงศาสนาอสลาม ยงคงเจรญงอกงามตอไป แมจะเปนศรทธาแบบแปลกๆ เพราะเจอปนดวย ฝนหวานของตนเอง แตกเปนศรทธาทไมสญสน

ผมเสนอตอไปในทประชมวา ความคดทควรเปนคอ มนษยเราตอง


อยกบสงทเกดขนจรง ณ ปจจบนใหได มากกวาจะขบคดเรองพระเจา มากกวาจะคาดหวงลมแรงๆตอ mysticism และมนษยเราควรเลกหมกมนกบความคดจ�าพวกมายาคตทงหลาย ผมพดกบชาวตางชาตในทประชมวา เรองนไมเวนแมแตในประเทศไทย ประเทศทผมเตบโตขนมา ผมไมเคยเชอวาจะมพระเจาองคใด ทจะเสกคาถาเปลยนแปลงอ�านาจอนมชอบของผ มอ�านาจทางการเมองในประเทศไทยได ประเทศไทยเปนประเทศทผมยนยนวาในระหวางกลมมวลชนทางการเมองในประเทศไทย ไมเคยมมอบใดในประเทศไทย ทประกาศออกมาเลยวา ‘นคอมอบในนามพระเจา’ ทเปนเชนนน เพราะพระเจา ไมเคยมอยจรงในความคดของทกมอบการเมองในประเทศไทย เพราะความเปนการเมองของคนไทย ซงคนสวนใหญเปน ‘คนพทธ’ เปน การเมองทไมองกบพระเจาโดยธรรมชาต ไมวาจะเปน มอบพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย(พธม.) มอบแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) และมอบคณะกรรมการประชาชนเพอการเปลยนแปลงประเทศไทยใหเปนประชาธปไตยทสมบรณอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (กปปส.) ทงสามมอบมหาชนน แมตางกนในเชงอดมการณ แตเรองหนงทเหมอนกน คอ ทงสามมอบไมเคยมพระเจาอยในหวเลย ชาวไทยอาจมมายาคตหลายมายาคต ทเขามาชวยในการด�าเนนชวตใหไดอยางมความสข แตทแนๆ คอมายาคตของคนไทย ไมใชเรองพระเจา ผมเลาใหชาวตางชาตฟงวา เรองนกประยกตเขามาอธบายความเปนการเมองของคนไทยเชนกน


ผมเลาวาถาหากคนไทยจะมมายาคตเชงความคดทางการเมอง มายาคตของคนไทยจะเปนเรองอนๆ มากกวา เชน โชคชะตา ดวงชะตา บญท�ากรรมแตง อ�านาจวาสนา พยากรณประเทศไทย ผาดวงเมอง เทพอารกษผรกษาเมอง ฯลฯ ซงไมใชเรองพระเจา

จากตรงน ผมจงลองเสนอค�าวา ‘ศาสนาแหงความเปนการเมอง’ โดยพจารณาจากขอเทจจรงทเกดขนในประเทศไทย ศาสนาแหงความเปนการเมอง เปนเพยงแคขอเสนอคราวๆ ของผม วาศาสนานมไมกางเขน แตไมไดเปนไมกางเขนแบบเดยวกนกบพวกครสเตยนทภาวนาเปนรปไมกางเขน วา “เดชะพระนาม พระบดา พระบตร พระจต” แตกางเขนของศาสนาแหงความเปนการเมอง คอการทผมลองเสนอใหภาวนาวา “เดชะเหลาผมอ�านาจ ผขมเหง ราษฎร สปรต” ซงแนนอนวากางเขนของศาสนาแหงความเปนการเมอง ทวาน ปราศจากอทธพลของทงศาสนาพทธ ทงศาสนาครสต และทงศาสนาอสลาม แตเปนศาสนาทางการเมองทเปดออกเพอคน ทกคน ซงไมวาอดมการณของเขาจะองอยกบมอบฝายใดกตาม พวกเขาคอผทคดวาตนเองก�าลงประสบกบชะตากรรมในแงของความไมชอบธรรมทางการเมอง ศาสนาแหงความเปนการเมอง จะมแตมนษยผเสยสละตวเองเปนสตวการเมองเทานนทจะเปนสมาชกพรรคได มนเปนศาสนาของมนษยผมความคดเขมขนทางการเมอง ทจะไมองศาสนาสามศาสนาหลก นนคอ ไมองกบทงพทธ ครสต และอสลาม

กางเขนการเมองของ ‘ศาสนาแหงความเปนการเมอง’ ตามขอ


เสนอในทางทฤษฎ เปนขอเสนอทแนนอนวาเปดออกเพอการโตแยงและการถกเถยงกนอยางสรางสรรคไดในสงคมภมปญญา เรมตนดวยการเดชะถงพวก ‘ผมอ�านาจ’ ทงหลาย วาพวกเขาคอ ๑ ‘ผขมเหง’ ตอมาเปนการเดชะ ถง ๒ เหลา ‘ราษฎร’ คอ ประชาชนทงหลาย ทถกกดขขมเหง และตอมาเปนการเดชะถง ๓ ‘สปรต’ วาราษฎรทถกกดขขมเหงทงหลาย พงควรม ‘สปรต’ มจตวญญาณ เพอตอตานระบบการเมองทกดขขมเหงทวยราษฎร อยางพวกเขา ผมอธบายวา ‘สปรต’ ในทน ผมเชอมโยง การเมองจากดานลางสบน นนคอจากประชาชนผถกกดขผตอตานอ�านาจไมชอบธรรม เขากบจรยศาสตร ผมเชอวา ‘สปรต’ ทางการเมองเกยวของกบการทพลเมองในสงคมการเมองมความรบผดชอบทางศลธรรม เพอยนหยดตอตานความไมชอบธรรมทางการเมองตามแตทพวกเขาจะนยาม วาความไมชอบธรรมทางการเมองในความคดของพวกเขาคออะไร ฉะนน ศาสนานเปนศาสนาทเกดจากการเมอง เกดขนโดยมนษย และการเคลอนไหวทางการเมองในโลกแหงความเปนจรงของมนษย ไมมพระเจา ไมมมายาคตเขาเกยวของ

ผมปดทายการสมมนา ดวยสรปความคดเกยวกบพระเจา ทเชอมโยงมาสความเปนการเมอง ดวยอาศยแนวคดสามแนวคดของ ลากอง Imaginary, Symbolic, Real โดยผมดดแปลงใหมใหเขากบเรองพระเจา สามแนวคดทผมดดแปลงขนมาใหม ไดแก Imaginary God, Symbolic God และ the Real God ซงผมแคเสนอขน เพอ


ทจะท�าลายทง เพราะทงสามแนวคดน สกดกนการเมองและความเปนการเมองของมนษย

Imaginary God หมายถง พระเจาทปจเจกคนทงหลายคดขนอยางมอสระเสร เปนพระเจาทแตละคนปรงแตงขนในใจ และเปนไปตามทแตละคนจนตนาการขน ซงแตละปจเจกคนยอมจนตนาการพระเจาตางกนออกไป บางคนอาจจนตนาการวาพระเจาคอเสยง บางคนอาจจนตนาการวาพระเจาคอแสง บางคนอาจจนตนาการวาพระเจาคอผชาย บางคนจนตนาการวาพระเจาคอผหญง รวมถงวาพระเจาไมมจรงกคอการจนตนาการเกยวกบพระเจา กระนนกด จนตนาการกคอจนตนาการ เปนสงทพสจนไมได

Symbolic God หมายถง พระเจาทเขาส ระบบสญลกษณ เปนพระเจาทสงคมของผนบถอศาสนาทมพระเจา ยนยอมใหเปนมาตรฐาน เปนพระเจาทผศรทธา “supposed to know” เปนพระเจาทศาสนาทเชอในพระเจา ใหการรบรองและยอมรบ ซงเปนการหยดภาพลกษณพระเจาใหคงท ไมใชเปนพระเจาทคนจะจนตนาการไดอยางอสรเสรไดอกตอไป พระเจาในระบบสญลกษณ เปนพระเจาตามกระแสนยม หรอทเรยกวาเปน “popular God” นนเอง เปนพระเจาทปรากฏในระบบภาษาของมนษย เชน ปรากฏทงในพระคมภรเกาและใหม พระเจาในระบบสญลกษณ ถาจะยกตวอยาง กเชน พระเจาผสรางโลกในเจดวน พระเจาผมพระเยซเปนบตร พระเจาในฐานะพระบดาผทรงเมตตาและทรงเปนทรกของ


มนษย พระเจาในฐานะขออางในการฆาคนไมเชอฟงพระเจา ฯลฯ พระเจาทเขาขายกระแสนยม (popular) เชนน เปนภาพลกษณพระเจาทอยในระบบสญลกษณ ถายทอดผานศาสนา และเปนพระเจาทใหความหวงมวลมนษย เปนพระเจาทชวนนาเคลบเคลม นาหลงใหล เปน ‘แฟนตาซ’ ทคนสวนใหญมตอพระเจา พระเจาแบบนเปนพระเจาท ‘มความเปนอน’ เพราะเปนพระเจาทถกมนษยอปโลกนใหเปน มากกวาจะเปนพระเจาทตงอยจรง

The Real God หมายถง พระเจาทไมเขาสระบบสญลกษณ เปนพระเจาทไมเขาสศาสนาใดๆ ทงสน เปนพระเจาทไมใชพระเจาตามกระแสนยม เพราะเปนพระเจาทจนตนาการของมนษยไมวาอยางไรกจบไมได ไปไมถง พระเจาทเปนจรง จรงๆ คอพระเจาทตงอยจรง ทงทมพระเจาจรงและไมมพระเจาอยจรงเลยกได พระเจาทเปนจรง จรงๆ เปนพระเจาทอาจไมมเพศ ไมใชแสง ไมใชเสยง ไมใชความรก ไมใชความเกลยด ไมใชทงสนตภาพ ไมใชทงความรนแรง ไมใช พระบดา ไมใชพระมารดา ไมใชอะไรเลย จนถงไมมพระเจาอยจรงเลย ฉะนน พระเจาทเปนจรง จรงๆ เปนพระเจาทพวกนบถอศาสนาทเชอในพระเจาไมอยากร วาพระเจาจรงๆ คออะไร เหตเพราะกลว ผดหวง วาพระเจาทตนเองเชอมาตลอดวาเปนอยางนน เปนอยางน เชน เปนพระบดา เปนความรก ฯลฯ แทจรงแลวพระเจา กลบไมได เป นอยางทตนคดเลย ซ�าร ายทสดกคอพระเจ าอาจจะไมได มอยจรงเลย


ผมเรยนในเบองตนแลววา ผมแตงแนวคดเรอง Imaginary God, Symbolic God, the Real God ขนจากแนวคดเรอง Imaginary, Symbolic, Real ของลากอง โดยมงทจะคดขน เขยนขน และกท�าลายแนวคดทตวเองแตงขนเอง ทเปนเชนนนเพราะแนวคดทแตงขน ทงสามน แมจะมทมาจากทฤษฎลากอง แตผมประเมนตวเองวา ทฤษฎทผมแตงขน กยงเปนมมมองทหมกมนกบพระเจา แทนทจะพจารณาตามความเปนจรงถงการตอสเคลอนไหวทางการเมองของประเทศตางๆบนโลก เชน ประเทศไทย ทการเคลอนไหวทาง การเมอง เปนคนละเรองกบมสลมบางกลมบนโลก ทอางนามพระเจา มาสวมทบการใชความรนแรงตนเอง เพราะของไทย เปนอดมการณทางการเมองทความรนแรงเกดขน เพราะ ฝายทใชความรนแรง มกอางวาความรนแรงของตน เปนการอาศยอ�านาจตามรฐธรรมนญ ผมขออนญาตฝากประเดนสกประเดนหนงกบทานผอานดวยวา ผมคดวาหนงในปญหาความรนแรงทางการเมองไทย คอการทฝายทใชความรนแรงมกเคลมหรออางการใชสทธตามรฐธรรมนญ แบบทไมเคารพสทธของผอนนละ ซงเราควรเปดอภปรายเรองนอยางจรงจง นอกจากเรองการเลอกตงเพอใหมาซงผน�าทมความ ชอบธรรม ซงผมวามนเปนประเดนดเบตทเกาไปแลว อยางไรกด กลบมาเรองส�าคญ คอ รฐธรรมนญในไทยไมวาจะถกเขยนขนโดยกลมใด ถกระงบโดยอ�านาจของใคร และทตามความเปนจรง คอมนถกท�าลายและบดเบอนกนมานกตอนกในประเทศไทย แตอยางหนง


ทสะทอนจากประสบการณของคนไทย กคอ มนเปนการสะทอนใหเหนถงธรรมนญของโลกมนษย ทไมเคยหมกมนกบพระเจา สวนหนงกคอไทยเราเปนประเทศทคนสวนใหญนบถอศาสนาพทธ เลยสงผลใหความคดทางการเมองของคนไทยเปน ‘เขตปลอดพระเจา’ โดยธรรมชาต การเมองและความเปนการเมองจากประสบการณทเราพบเผชญกนในประเทศไทย ไมวาจะดวยอารมณพอใจและไมพอใจ (เสยสวนใหญ) กตาม มนคอ ‘เขตปลอดพระเจา’

ผมเคยลองคด แบบไมจรงจงวา สมมตวาถาประเทศไทยมคนสวนใหญนบถอพระเจา และถาเปนอยางนนจรง ผมเดาวาการเคลอนไหวทางการเมองของคนไทยคงมการอางนามพระเจาเปนแน และกลมตางๆ ในไทยอาจอางอดมการณการเมองของตน วาเปนการเคลอนไหวปฏบตการทางการเมองในนามพระผเปนเจา ทส�าคญ ตองไมลมก�าหนดสใหพระเจาทานดวย นอกจาก ‘สเหลอง’ ‘สแดง’ ‘หลากส’ แลว ถาสมมตวาประเทศไทย เปนประเทศนบถอพระเจา กคงมคนไทยบางคนหา ‘สเสอ’ เพอพระเจา และก�าหนดขนเปน ‘มอบพระเจา’ กนเลยทเดยว ซงผมคดวา ถาเปนแบบนนจรงกด เพราะฝรงครสเตยนและแขกมสลม คงอาปากคางแนๆ ซงผมวามนมความเปนไปไดดวย เพราะอะไรแปลกๆ มกเกดขนในประเทศไทย (จรงไหม)

ผมขออนญาตทงทายวา ฌาคส ลากอง แมจะเปนนกคดและ นกทฤษฎทผมชนชอบมากทสดคนหนง สวนแนวคดทงสามทผมสรางขนกเกดมาจากฐานคดแบบลากอง แตผมยนยนอกครงวา ผมสราง


ทฤษฎขน ไมใชตองการทจะสถาปนามน และ ไมใชตองการทจะอวดอางความเปน Lacanian ของตนเอง แตเพอทจะท�าลายมน เพอทจะอยกบปจจบนวาความเปนการเมอง ถาจะมศาสนาเขาเกยวของจรงๆ กขอใหเปนศาสนาทศาสนกชนเปนผไมศรทธาพระเจา แตเลอกทจะมองวาตนเองคอผก�าหนดความคดทางการเมองใหตนเอง กอนจบบทความน ผมอยากฝากวา มค�าพดๆ หนงจากปราชญชอสปโนซา (Spinoza) ทานกลาววา “Man is a God in Man” ซงหมายถง “มนษยกคอพระเจาในตวมนษยเอง” ซงในทางการเมองแลว มนษยทงหลายกคอพระเจาในตวเองอยแลว ไมจ�าเปนตองแสวงหาพระเจาจากทอน ไมจ�าเปนตองจนตนาการวาเปนพระบดาผมอบความรกดงมหาสมทร ไมจ�าเปนตองคดจนตนาการขนเพอเปนขออางสรางความรนแรงอยางสมบรณแบบ เพราะในเชงการเมอง ทานทงหลายคอพระเจาในตวทาน เหลาศาสนกชนแหง ‘ศาสนาแหงความเปนการเมอง’ ซงแนนอน ทานจงสบายใจไดวา ศาสนาน ไมไดมผมเปนศาสดา

“เดชะเหลาผมอ�านาจ ผขมเหง ราษฎร สปรต”



เปนททราบกนดในวงการปรชญาครบวาเคยรเคอการดคอบดาของกระแสทางปรชญาตะวนตกทเรยกวาอตถภาวนยม ผมขอ

อนญาตไมตอบค�าถามนะครบวาอตถภาวนยมตรงนคออะไร และเคยรเคอการดเปนบดาของกระแสทางความคดนจรงหรอไม แตสงทไมนาปฏเสธไดคอเคยรเคอการดไดท�าในสงทยงใหญสงหนงในประวตศาสตรปรชญากคอการท�าใหอตวสย (subjectivity) มพนทในการพดถงความจรง หรอกลาวใหชดไปเลยกคอประโยคทนกวชาการปรชญาตะวนตกถอไดวาเปนประโยคเดดดวงของเคยรเคอการดกคงไมพนประโยคทวา “ความจรงคออตวสย” หนาทของผมในบทความกงวชาการชนนกคอแสดงใหเหนวาอตวสยเปนความจรงไดอยางไร

หากคณเคยอานปรชญามาบางกคงทราบนะครบวาความจรงทปรชญาตองการหาคอความจรงทมลกษณะเปนวตถวสย ในบทสนทนาอยางอตมรฐของเพลโต โสกราตสอธบายชดเจนครบวาความจรงนนอยหลดพนไปจากวสยพนๆ ของมนษย มนษยจ�าตองออกจาก

เคยรเคอการดมนษยเบองหนาพระเจา

รชฎ สาตราวธ

รชฎ สาตราวธ หลงจาก

เรยนปรญญาโทจบจากท

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

กยดอาชพสอนภาษาไทย

ใหชาวตางชาต ไปเรยนตอ

ท ม ห า ว ท ย า ล ป า ร ส 4

ซอรบอนน แลวกลบมาเปนคร

สอนปรชญาท มอ. ปตตาน

ถนดปรชญายโรปรวมสมย

กบปรชญาจนโบราณ

Léon Spilliaert: Self–Portrait1907

/ E s s a y /


ถ�าทพนธนาการตนเองไวเพอคนหาวาความจรงไดแกอะไร และความจรงแบบเพลโตกคอแบบนนเอง แบบในฐานะความจรงนกาวลวงพนผสสะ บรบทสงคมวฒนธรรม และมลกษณะเปนวตถวสยและสากลอยางเดนชด ลกษณะเชนนปรากฏเรอยมาในยคกลาง (ความจรงสงสดไดแกพระเจา) และสมยใหม (วทยาศาสตรสมยใหมเปนพนทของความจรง) ในสถานการณเชนนเองทอตวสยไมสามารถเปนพนทของความจรงได

เปาหมายทางปรชญาของเคยรเคอการดกคงหนไมพนการวพากษวจารณจดยนทวาความจรงมลกษณะเปนวตถวสยนนเอง ถงตรงน หลายคนคงงงวาอะไรคอวตถวสยและมนเกยวอะไรกบความจรง ผมยกตวอยางงายๆ อยางนครบวา สมมตวาตอนนเราอยกรงเทพฯ และเราตงใจวาเราจะไปพทยาและระยะทางนนหางกนประมาณ 100 กโลเมตร ถามวาระยะทางนไกลไหม หลายคนคงตอบวา “ไกล” และอกหลายคนคงตอบวา “ใกล” การตอบวาไกลหรอใกลนเองมลกษณะอตวสย (หมายความวาไกลหรอใกลเปน “วสย”ของเราลวนๆ ครบ) แตในทางวทยาศาสตรอาจจะตอบวาในทสดเราไมอาจตดสนไดวาไกลหรอใกล เพราะมนเปนเรองสวนบคคล สงทส�าคญคอมนมระยะทาง 100 กโลเมตร และนเองทเราทกคนเหนพองตองกน ทส�าคญระยะทางน เปนวตถวสย (อนหมายความวามนเปน “วสย” ของวตถ ไมใชวสยของเรานนเองครบ) ทผานการคดค�านวณตวเลขจนเปนหลกการอนเปน สากล เพราะฉะนนอตวสยยอมพดถงความจรงไมไดเลยในกรอบ


ความคดแบบน และนเองคอขอทาทายของเคยรเคอการดทพยายามจะบอกวา อตวสยเปนพนทของความจรงนนเอง

กอนทเราจะไปดวาเคยรเคอการดตอบค�าถามวาอตวสยเปน ความจรงไดอยางไรนน ผมอยากใหเราดเสยกอนวาดอสโตยเยยฟสก1 (ซงในวฒนธรรมตะวนตกถอไดวาเปนนกคดนกเขยนในกระแส อตถภาวนยมเชนกน) กลาวถงความจรงแบบวตถวสยอยางไร นกเขยนทานนกลาววา หลกการทางคณตศาสตรและวทยาศาสตรเปนหลกการทไมสามารถปฏเสธไดอนหมายความตอไปวาผทปฏเสธหลกการเหลานกจะกลายเปนคนเสยสตไป ผมอยากใหพวกคณลองนกถงคนทปฏเสธหลกการทวา สองบวกสองเทากบสดนะครบวา คนเหลานบาขนาดไหน ดอสโตยเยยฟสกอธบายตอไปวาดวยฐานของคณตศาสตรทไมสามารถปฏเสธไดมนษยจงถกอธบายภายใตตารางคาตางๆ ตารางเหลานเองทเปนตวปดกนความเปนมนษย ผมอยากใหเราลองคดถงการประเมนอาจารยทมการคดค�านวณมาอยางดแลววาอาจารยทดควรท�าอะไรบางตามคาตารางทไดระบไวอยางขดเจนแลว หากอาจารยทานใดไมท�าตามตารางนจะมค�าอธบายทนาสนใจตามมาอกหลายประการอยางเชนค�าวาไมมคณภาพเปนอาท

จากแนวคดแบบนเองทท�าใหการมอย ของมนษยอย ภายใต

1 ผเขยนสรปความจาก ดอสโตยเยยฟสก, บนทกจากใตถนสงคม, ศ.ศภศลป (แปล) (กรงเทพฯ

:ส�านกพมพวล, 2554), หนา 50-99.


หลกการทเปนวตถวสย กลาวใหชดกคอเวลาทมนษยผนวกตวเอง เขากบหลกการเราไมอาจกลาวไดวามนษยนนมอยแตหลกการนนตางหากทมอย ผมอยากใหเราลองนกถงอาจารยทมคณภาพอยางถงทสดตามอยางแบบประเมนนะครบ หากอาจารยทงประเทศเปนไปตามเกณฑนจะเกดอะไรขน ค�าตอบกคอในทสดแลวหลกการแหงคณภาพตางหากทด�ารงอย แตตวตนเฉพาะของอาจารยนนเองทหายไป การทเราท�าตามหลกการใดหลกการหนงทมลกษณะวตถวสยนนอาจลงเอยดวยขอเทจจรงทวาตวเราหายไปแตหลกการกลบด�ารงอยนนเอง พดอกแบบหนงกคออารมณความรสก ตวตนเฉพาะ ไมไดปรากฏและด�ารงอยภายใตตารางการประเมนของอาจารยทมคณภาพ แตเหตผล การค�านวณ และตารางนนตางหากทมอย ปรากฏ และอธบายสงทควรจะเปนไดอยางไรทต

ถงตรงน ดอสโตยเยยฟสกกเรยกของทงหมดทงมวลทมคาเปนวตถวสย และผานการค�านวณวาเปน “ปราสาทแกวผลก” ทสวยงามถกตองและปราศจากการโตแยงใดๆ การตงค�าถามกบปราสาทแกวผลกดเปนเรองงเงาสดทน เพราะปราสาทแกวผลกรบรองความถกตอง ความดงามและความสขเอาไวแลว มนษยจงไมกลาท จะท�าอะไรนอกเหนอไปจากเกณฑของปราสาทแกวผลกน ผมลองนกไปนกมากพบวาในประเทศไทยเรานมปราสาทแกวผลกอยหลายหลงเลยทเดยว แตนนอาจเปนหนาทของคณๆแลวละครบวาอะไรบางเปนปราสาทแกวผลกของประเทศน แตไมวามนจะไดแกอะไร


เราคงตองยอมรบกนละครบวาของแบบนมคาเปน “วตถวสย” ทยากแกการทาทายและตงค�าถาม

โจทยเรองความจรงแบบวตถวสยยงคงเปนประเดนปญหาทเคยรเคอการดสนใจไมตางอะไรกบดอสโตยเยยฟสกนะครบ ในงานอยาง Concluding Unscientific Postscript2 เคยรเคอการดสมมตตวอยางโตแยงวธคดแบบวตถวสยไดอยางแสบอทเดยว เคยรเคอการดสมมตตวอยางคนบาทเพงหนออกจากโรงพยาบาลบา แนนอนครบคนทหนออกจากโรงพยาบาลโรคจตยอมพยายามท�าสงทส�าคญเพยง สงเดยวคอการท�าใหคนอนเชอวาตวเองไมบา และสงทท�าใหมนษยอยางเราๆ ไมบากคอการพดความจรงแบบวตถวสยนนเอง คนบาทเคยรเคอการดสมมตขนกบงเอญไปเจอลกบอลลกหนง เขาจงเกบลกบอลนใสกระเปาเสอโคทไว ทกครงทเขาเดนลกบอลกจะสมผสตนขาของเขาท�าใหทกครงทเขาเจอผคนระหวางทางเขากจะพดวา “นเธอ! โลกมนกลม”

สงทเคยรเคอการดก�าลงทาทายในทนคอความเชอทวาการทเราไมเชอความจรงแบบ “วตถวสย” ถอไดวาบาและโง แตส�าหรบเคยรเคอการดการพดถงวตถวสยโดยปราศจากทาทภายในตางหากทถอวา

2 ผเขยนสรปความจาก Kierkegaard, s., Concluding Unscientific Postscript to Phil-

osophical Fragments, trans. Howard V. Hong and Edna H. Hong (Princeton:

Princeton University Press, 1992), pp. 194-203.


บาและโง กเหมอนกบคนบาทไมรวาโลกกลมจรงไหม แตเพอปองกนตวเองจากความบากเลยตองพดความจรงแบบวตถวสย แตแทจรงแลวตวเองกบาอยวนยนค�านนละครบ ประเดนทผมคดวานาสนใจตรงน กคอถาเราขาดทาทภายในอะไรบางจะถอไดวาจรง กเหมอนกบคนทพดวากตญญเปนคณธรรมสงสงแตพอกลบไปบานกดาทอพอแม หรอคนทนงสมาธแตพอออกจากวดกเตะหมาอะไรท�านองนแหละครบ เพราะฉะนนทาทภายในนละครบทส�าคญเหลอเกน มนท�าใหความจรงมมตอตวสยของมนษยตวเปนๆ พดงายๆ กคอสงทจรงตองจรงส�าหรบชวตเปนส�าคญ คนทอางพระเจาแลวกอการรายท�าไดอยางมากกแคอางหลกการทางศาสนาทเปนวตถวสยเทานนละครบ จรงๆ แลวกแคคนบาจ�าพวกหนงเทานน เผดจการทอางประชาธปไตยกคงเปนคนเสยอกเชนกน นยงไมตองกลาวถงพวกอางประชาธปไตยแตเอามนมาโกงกนจนฉบหายนะครบ ของเหลานทงหมดกคอการอางวตถวสยทไมมอตวสยเลยกเทานนเอง ของแบบนละครบทเคยรเคอการด บอกวา “ความจรงไดแกอตวสย”

ทนทงหมดนเกยวอะไรกบพระเจา เคยรเคอการดกลาวในหนงสอเลมเดยวกนวาในทสดทาทภายในนนเองทส�าคญทสดแลว เคยรเคอการดสมมตตวอยางสองตวอยางทขดแยงกนโดยสนเชงโดยตวอยางแรกเปนคนทสวดมนตถงพระเจาภายในโบสถแตใจกลบคดถงเรองอนกบคนอกคนหนงทสวดมนตในททมรปเคารพอนอยเตมไปหมด ในทสดแลวสองคนนใครทเชอถอพระเจามากทสด แนนอนค�า


ตอบไดแกคนทสองและขอเดนของคนทสองกคอทาทภายในทมตอพระเจา ในขณะทส�าหรบคนแรกทาททมตอพระเจาเปนทาทภายนอกลวนๆ ทงหมดนกกลบมาทประเดนปญหาเดมนนละครบคอตกลงแลวความจรงตองมทาทภายในหรออตวสยหรอวาความจรงมแคทาทภายนอกหรอวตถวสยกพอ ส�ารบเคยรเคอการดทาทภายในนละครบส�าคญอยางยงแลว และประเดนปญหาเรองวตถวสยนเองทจะเปน สงทเคยรเคอการดตองการจะตอสดวย

หนงสออนลอชอของเคยรเคอการดทชอวา Fear and trembling3 กพยายามทจะโตเถยงกบความจรงแบบวตถวสยอยนนเอง แตเนอหาของประเดนนไปอยทเรองศรทธา โดยหนงสอเลมนถอเอาตวอยางของอบราฮมในพระคมภรไบเบลมาอธบายเพอโตแยงกบค�าอธบายเรองศรทธาทมลกษณะเปนวตถวสย เรองราวในพระคมภรมอยวา พระเจาทดสอบศรทธาของอบราฮมโดยรบสงใหอบราฮมบชายญอสอคบตรของตนเอง อบราฮมตดสนใจบชายญจรงแตเมอเงอมมดเพอทจะสงหารบตรของตน กมทตสวรรคมาหามไวและพระเจากเชอ ในความภกดของอบราฮมและบนดาลแกะมาใหอบราฮมบชา เนอเรอง ในพระคมภรนเองทเคยรเคอการดใชเพอแสดงใหเหนวาศรทธาเปนเรองทเขาใจไดยากและตองพงอตวสยในการท�าความเขาใจอบราฮม

3 โปรดด Kierkegaard, S., Fear and Trembling, trans. Alastair Hannay (Hor-

mondsworth: Penguin Press, 1985), pp.83-95.


แลวเรองนเปนประเดนไดอยางไร ผมก�าลงจะบอกแบบนครบวา เนอเรองนถกอธบายจากนกปรชญาสมยใหมทเคยรเคอการดดจะไมเหนดวยอยางรนแรง ส�าหรบคานทตวอยางเรองอบราฮมถอไดวาเปนตวอยางทไมเขาทาในการเขาใจพระเจา ส�าหรบคานทศาสนา พระเจา รวมถงตวอยางเรองอบราฮมตองถกเขาใจดวยเหตผลเทานน ในงานอยาง the Conflict of the Faculties4 คานทอธบายชดเจนครบวา พระเจาคอสงทดงามดงนนหากมค�าสงใดค�าสงหนงทขดแยงกบศลธรรมเราจงพงสงสยไวกอน ซงกเดาไมยากนะครบวาคานทจะรสกอยางไรกบอบราฮม แนนอนครบคานทบอกวากรณนอบราฮม ไมควรตองเชอฟงพระเจาเพราะดวยเหตผลเราไมสามารถยนยนไดวาเสยงทสงนนเปนเสยงของพระเจาจรงหรอไม แตการท�าความดโดยไมฆาบตรของตนนนถอไดวาเปนสงทพงกระท�ากนโดยทวไป ไมวาใครๆ กรดวยเหตผลของเราเอง เพราะฉะนนเหตการณนจงถอไดวารบไดยากส�าหรบคานทนะครบ เพราะมนผดหลกการทางศลธรรมทมาจากเหตผลนนเอง

คานทไมใชคนเดยวหรอกครบทอธบายเรองราวของอบราฮม เฮเกลเองกอธบายเรองนดวยเชนกน เฮเกลอธบายวาในทสดความดไมใชกฎทเปนนามธรรมแตความดส�าแสดงตวออกผานวฒนธรรม

4 Kant,Emmanuel, The Conflict of the faculties, trans. Mary Gregory (University

of Nebraska Press, 1992), p. 155


ความดในยคกรกโบราณและความดในยคใหมรวมถงความด ยคประชาธปไตยลวนแตเปนความดทงสน แตความดนนตองเดนทางผานกาลเวลาไปจนถงทสด มนษยจงจะสามารถรไดวาแทจรงแลวคออะไร ในทนการเขาใจอบราฮมจงตองอาศยบรรยากาศทางวฒนธรรมเพอเขาใจวาความด พระเจา ศาสนาคออะไร กลาวคอการทเราจะสามารถเขาใจอบราฮมไดยอมตองเขาใจวาในบรบทของฮบรโบราณ การบชาบตรตอพระเจาเปนเรองทสามารถกระท�าไดและนคอสงทเฮเกลเสนอใหเรามอง

นกปรชญาทงสองนมปญหาส�าหรบเคยรเคอการดอยางมากนะครบ โดยเคยรเคอการดมองวาวธมองทงสองแบบนมปญหาอยางมากเพราะเราก�าลงอนญาตใหวตถวสยอธบายไดทกสงรวมถงกรณของอบราฮมดวย พดงายนะครบคอกรณของอบราฮมถกอธบายดวยกฎศลธรรมและหลกการทวาบรบทอธบายไดทกสง และหลกการทงสองมลกษณะวตถวสย ส�าหรบคานทสงทส�าคญทสดคอความด คนตองท�าหนาทพอคอปกปองลกนนเองครบดงนนอบราฮมเลยผด ในขณะทหลกการทวาบรบทอธบายไดทกสงท�าใหเราไมเหนถงความกดดนของอบราฮมทตองเสยลกไป บรบทบอกแตเพยงวา “กเปนเรองธรรมดา”นะ แตส�าหรบอบราฮมมนไมธรรมดาไงครบ ลกกรกพระเจากเทดทน ของแบบนมนเปนเรองเจบทงขนทงรอง จากความรสกของอบราฮมนคณคงเหนแลวนะครบวาสงทหายไปคอความเฉพาะของ อบราฮมนนแหละ พดอกแบบกคออบราฮมมลกษณะเฉพาะทผกพน


กบพระเจา และสงนแหละครบทตองเคารพกนถาเราเอากฎศลธรรมมาจบ อบราฮมกกลายเปนฆาตกร ถาเอา

บรบทมาจบอบราฮมเปนอณของเรองเลาทไมมความศกดสทธ แตการเอาความรสกมาพจารณาท�าใหอบราฮมมความเฉพาะตว อบราฮมรกลกมากดงนนการบชายญเลยส�าคญ แตกระนนอบราฮมกแอบเสยใจไมไดทตองเสยลกไป ทงนกยงมความหวงวาจะไดลกกลบมาในวธใดวธหนง นแหละครบทศรทธาส�าคญ เพราะศรทธาจะท�าใหเราทกตางมความหวงทลกลบบางอยาง คณจะสงเกตไดวาเมอคณเชอพระเจาคณจะทกขทนท อบราฮมทกขเพราะบอกใครไมไดเพราะไมมใครเขาใจความสมพนธทเขามตอพระเจา อบราฮมตองทกขอยางเชอมน อบราฮมตองเผชญกบสงไมแนนอนนเองคอความสมพนธกบพระเจา ตรงกนขามกบศาสนาหรอกฎเกณฑของสงคมททกคนเหนวาถกเมอเราท�าตามเกณฑของสงคมทกคนจะเหนวาดงามนายกยองนเองเปนพลงของวตถวสย เมอคณท�าอะไรตามๆ เขาไปคณกปลอดภยและมคนยกยอง แตถาคณท�าตามพระเจาหรอมศรทธาคณจะตองแยงกบสงคมตลอดเวลาและสงคมไมมวนเขาใจคณนนเองแหละครบ ดงนนเมอคณเชอพระเจาสงทคณท�าไดคออยในมมเลกๆ ของตนเอง แปลกแยก จากคนอนเพราะคณผกพนกบพระเจาเดยวๆ และแนนอนสงคมจะประณามคณ เพราะคณถออตวสยของตนเองเปนหลก ในขณะทถาคณเชอศาสนาเชงสงคมคนจะยกยองคณแตนนคอศาสนาแบบวตถวสยไงครบ

บรรณานกรม

ภาษาไทย

ดอสโตยเยยฟสก.

บนทกจากใตถนสงคม.

ศ . ศ ภ ศ ล ป ( แ ป ล ) .

กรงเทพฯ: ส�านกพมพ

วล, 2554.

ภาษาองกฤษ

Kant, Emman-

uel. The Conflict of

the faculties, Mary

Gregory (trans.), Ne-

braska: University

of Nebraska Press,

1992.

Kierkegaard, S.,

Fear and Trembling,

A la s t a i r Hannay

(trans.), Hormond-

swor th : Pengu in

Press, 1985.

Kierkegaard, s.,

Concluding Unsci-

entific Postscript to

Philosophical Frag-

ments, Howard V.

Hong and Edna H.

Hong (trans.), Princ-

eton: Princeton Uni-

versity Press, 1992.


ถงตรงนคณคงเดาไดแลววาเคยรเคอการดเสนอใหเรากบฏตอสงคมในนามความผกพนกบพระเจา มนษยจะเขาใจพระเจาไดอยางสวนตวเทานน (เหมอนอบราฮมนนไงครบ) ซงทายทสดเราเปนตวของตวเองผานพระเจา สงนจะขดแยงกบพวกศาสนาเชงสถาบนเพราะเราไมเคยเปนตวเราเองเลย เราเปนเพยงสวนหนงของสถาบนเทานนเองครบ ผมขอจบบทความนดวยตวอยางจาก สถานการณของสามภรรยาคหนงใน Concluding Unscientific Postscript ทสามสงสยวาตนเองเปนชาวครสตหรอไม ภรรยาตอบวาสามของตนเปนชาวครสตอยางแนนอนเพราะเกดในเดนมารกอนเปนประเทศทมศาสนาครสตเปนศาสนาหลก มประวตศาสตรอนยาวนานเกยวกบชาวครสต แลวอยางนสามของตนจะไมเปนชาวครสตไดอยางไร บทสนทนานชใหเหนวาวฒนธรรมทางศาสนาของสงคมและชมชนนนเองทเปนตวก�าหนดความเปนศาสนา แตคนไมไดรสกรสาอะไรเกยวกบมนเลย ผมตงขอสงเกตวาทกวนนคนในสงคมไทยกคงคลายกบสามภรรยาคนละครบทเชอวาตนเองเปนพทธ ประชาธปไตย และรกในหลวง โดยเรายงคงท�าบาปทกชนด ชอบเผดจการและจองเลนงานคนอนดวย 112 กเทานนเอง



Xavier Mellery: My Hallway, Light Effect1889

The Grand Hotel และสงคมในอดมคต(?)

บรรดาคอภาพยนตร และผ ท ตดตามข าวงานประกาศผลรางวล Academy Awards เมอเดอนกมภาพนธ ท

ผ านมาคงไมมใครทไมเคยไดยนชอ The Grand Budapest Hotel ผลงานลาสดของ Wes Anderson ภาพของโรงแรมทสะท อนการจดระเบยบสงคมไม ได ปรากฏในภาพยนตร The Grand Budapest Hotel เท านน ในศตวรรษท 19 ชารลส ฟรรเยร (Charles Fourier) นกคดสายสงคมนยมยโทเปย (Utopian socialism) ชาวฝรงเศส เสนอแนวคดสงคมในอดมคต ทมลกษณะคลายโรงแรมขนาดใหญ (The Grand Hotel) โดยเรยกวา Phalanstère ในชมชน Phalanstère ฟรรเยรค�านวณอาณาเขตชมชนประมาณ 5000 เอเคอรตอประชากรจ�านวน 1600-1800 คน มอาคารหลงใหญสชนเรยงตามล�าดบชนชนของคนในชมชนจากชน

เสยงครวญจากใตถนของปราสาทแกวศรทธา เหตผล และวกฤตตวตนของมนษยสมยใหมนวนยาย Notes from Underground โดย ฟโอดอร ดอสโตเยฟสก

สรยาพร เอยมวจตร

ส รยาพร เ อยมว จตร นก

เ ข ย น - น ก ว ช า ก า ร ด า น

วรรณกรรม ผ เชยวชาญ

ดานประวตศาสตรรฐชาต

วรรณกรรมรสเซย เยอรมน

และแนวคดหลงอาณานคม

/ E s s a y /


บนลงลาง ในชมชนมการแบงงานกนท�าโดยแยกประเภทงานชดเจน คนในสงคมสามารถเลอกงานทตนชอบ สามารถเปลยนงานไดตามปรารถนา และมการปนสวนเกน (surplus) ลดหลนตามงานทท�า1 แนวคดสงคมอดมคตแบบฟรรเยรไดรบอทธพลมาจากแนวคดเรองธรรมชาตมนษยในยคเรองปญญาในศตวรรษท 17 (The Enlight-enment) ซงพฒนามาจากฐานคดทหลดจากอทธพลของศาสนา และเชอมนในศกยภาพของมนษยในการใชเหตผลเพอไดมาซงความร ฟรรเยรผเชอวามนษยนนดโดยธรรมชาตคดวาระบบสงคมทอาศยความรวมมอของคนในสงคมโดยไมมการบบบงคบจะท�าใหสงคมเกดความสงบสขผลผลตในสงคมเยอะมากขนเพราะคนใน Phalan-stère สามารถเลอกท�างานทตนชอบได แนวคดสงคมนยมยโทเปยของฟรรเยรเปนทสนใจของสงคมยโรปในศตวรรษท19 รวมถงรสเซย

Phalanstère เปนประเดนทมบทบาทส�าคญใน นวนยาย Notes from Underground ในฐานะเปนผลผลตจากแนวคดยคเรองปญญาของยโรปตะวนตกทดอสโตเยฟสกคดวาไมสามารถมาปรบใชกบรสเซยได อกทงยงเปนอนตรายตอสงคมมนษยโดยรวมอกดวย Notes from Underground เปนนวนยายขนาดสนชนเอกของฟโยดอร ดอสโตเยฟสก (Fyodor Dos-

1 Loubere, Leo. Utopian Socialism: Its History since 1800. Cambridgee:

Schenkman, 1974 Print.


toevsky)ไดรบการตพมพเปนครงแรกเมอป 1864 ในวารสารชอ Epoch งานเขยนชนนถอไดวาเปนนวนยายเชงจตวทยาเลมแรกๆ และไดรบการขนานนามเปนนวนยายแนวอตถภาวนยม (Existentialist novel) เลมแรกเพราะหนงในประเดนส�าคญของนวนยายเรองนคอค�าถามเกยวกบความหมายของชวตและการด�ารงอยของมนษย มงานศกษาเกยวกบ Notes from Underground ผานมมมองของนกคดสายอตถภาวนยมเชนโซเรน เคยรเคอรการด (Søren Kierkegaard) ฟรดรช นทเชอ เปนจ�านวนมาก อยางไรกตามผเขยนคดวาการศกษาประวตของดอสโตเยฟสกควบคไปกบการอานตวบทอาจชวยใหผอานเหนรองรอยของความเชอทางจตวญญาณของดอสโตเยสกทปรากฎในงานชนนและเหนภาพของนวนยายเรองน ในมมมองทกวางขน ในงาน Notes from Underground ดอสโตเยฟสก ไมไดตองการเสนอวาพระเจามอยจรงหรอไม แตเสนอภาพของศรทธาและสภาวะขาดศรทธาในโลกสมยใหม การอานประวตของดอสโตเยฟสกอาจท�าใหผอานเหนประเดนในนวนยาย Notes from Underground ทวพากษสงคมสมยใหมทความมนใจในตวมนษยและเหตผลของมนษยถกสนคลอนไดมากขน และเขาใจประวตของดอสโตเยฟสกไดมากขนผานการอานนวนยายเลมน


โลก มนษย พระเจา: รสเซย ดอสโตเยฟสก และศรทธา

ชวตของฟโอดอร มคาอลโลวช ดอสโตเยฟสก (Fyodor Mikhailovich Dostoevsky) ผกพนอยางลกซงกบศาสนาครสต Orthodox นกายหลกของรสเซย เขาเกดเมอวนท 30 ตลาคม 1821 ณ กรงมอสโคว ดอสโตเยฟสกเตบโตมากบครอบครวเครงศาสนา หนงสอเลมหนงทมารดาของดอสโตเยฟสกสอนใหเขาอานตงแตยงเดกคอหนงสอ หนงรอยสเรองเลาอนศกดสทธส�าหรบเดกจากพนธสญญาเกาและใหม (One Hundred and Four Sacred Stories from the Old and New Testaments Selected for Children) โดยนกเขยนชาวเยอรมน โยฮนเนส ฮบเนอร (Johannes Hübner) เรองเลาในหนงสอเลมนในภายหลงมบทบาทส�าคญในนวนยายหลายเลมของดอสโตเยฟสก เชนเรองการตกในบาปของอดมและอฟ เรองของโยบ และเรองลาซารสผฟ นจากตวามตาย ในบรรดาเรองเหลาน เรองของโยบและความทกขทรมานของเขาเปนเรองทสงผลกระทบ


ตอจตใจดอสโตเยฟสกมากทสด เมอเขาอาย 15 ป บดาใหเขาเรยนวทยาลยทหารชางในเซนตปเตอรสเบรก ตอมาเขาไดเขารวมกลม เพตราเชฟสก (Petrashevsky Circle) ซงเปนขบวนการปญญาชนน�าโดย Mikhail Petrashevsky ผนยมความคดสงคมนยมยโทเปยของฟรรเยร สมาชกในกลมนตองการลมระบอบซารและระบอบทาสทดนใหหมดไปจากรสเซย ในป 1849 สมาชกกลมเพตราเชฟสกโดนจบ ดอสโตเยฟสกถกตดสนโทษใหเนรเทศไปเปนนกโทษใชแรงงานหนกทไซบเรยเปนเวลา 4 ป ชวงเวลาอนยากล�าบากในไซบเรย สงผลตอความคดและจตใจของดอสโตเยฟสกเปนอยางยง เขาเรมพนจพจารณาศรทธาของตวเอง และตงค�าถามกบอดมคตเสรนยมฝายซายทเขาเคยยดมนสมยอยในกลมเพตราเชฟสก หลงจากทเขาไดรบการปลอยตวออกมาจากคกในป 1854 เขาไดเขยนจดหมายหานาตาเลย ฟอนวซนา (Natalia Fonvizina) เพอนผมอบคมภรพนธสญญาใหมใหดอสโตเยฟสก จดหมายฉบบนในภายหลงกลายเปนหนงในจดหมายทเปนทกลาวถงมากทสดของดอสโตเยฟสก

“ส�าหรบตวฉนเอง ฉนขอสารภาพวาฉนยงเหมอนเดกนอย

Victor Considérant: ภาพภมทศนของ Phalanstère


เดกนอยผเตมไปดวยความสงสยจนถงตอนน และ(คงจะเปนเชนน)จนตราบสนลมหายใจ ความกระหายในศรทธาของฉนมนมคาราคาแพงเสยเหลอเกน ยงขอสงสยเพมพนมากเทาไหรมนกยงแผดเผา จตวญญาณของฉนมากไปเทานน อยางไรเสย ฉนพบวาบางครงพระเจาไดสงชวงเวลาอนแสนสงบสขมาใหฉน ในชวงเวลาเหลานนฉนพบวาฉนไดรกและเปนทรกของคนอนๆ และในหวงเวลานนเองทฉนพบวาฉนกลายเปนสญลกษณของความจรงแทททกๆ อยางกระจางแจง และศกดสทธไปเสยหมด สญลกษณของความจรงแทของฉนคอความเชอทวาไมมและจะไมมสงใดงดงาม ลกล�า นาหลงใหล เหมาะสม แขงแกรง และสมบรณแบบยงไปกวาพระครสต ถามใครจะมาพสจนกบฉนวาความจรงแทอยนอกพระครสต ฉนเลอกทจะอยกบพระครสตมากกวาอยกบความจรงแทเชนนนเสยดกวา”2

จากเนอความขางตนแสดงใหเหนวา ส�าหรบดอสโตเยฟสกแลว ศรทธายงมอทธพลทางความรสกของดอสโตเยฟสกเสมอ เขาไมอาจตดขาดจากศาสนาอยในโลกทขบเคลอนดวยวตถและหลกเหตผลแบบยคเรองปญญาเพยงอยางเดยว ยงไปกวานน ชวตในไซบเรยท�าใหเขาหลดจากภาพฝนหวานของสงคมอดมคตแบบฟรรเยร อกดวย ดอสโตเยฟสกผ ผกความเปนรสเซยกบวฒนธรรมทม

2 Dostoyevsky, Fyodor, and Ethel Colburn Mayne. Letters of Fyodor Michailo-

vitch Dostoevsky. New York: McGraw-Hill, 1964. Print. แปลและเรยบเรยงโดยผเขยน


เอกลกษณเฉพาะตวและสงคมแบบออรธอรดอกซมองวาแนวคดแบบตะวนตกไมสามารถน�ามาใชกบผนดนรสเซยทมลกษณะเฉพาะตวได เขาเรมตงแนวคดชาตยมแบบรสเซย (Pochvennichestvo) จากรากศพทค�าวา pochva ทแปลวาดน ดอสโตเยฟสกตงค�าถามกบแนวคดการจดระเบยบสงคมแบบฟรรเยร ตลอดจนถงแนวคดยคเรองปญญาจากตะวนตกทมนใจในเหตผลของมนษยในฐานะเครองมอสความจรงแท และแนวคดตอธรรมชาตมนษยวาเปนสงมชวตทใชเหตผล สามารถค�านวณ และจดระเบยบผานการสนองความตองการทางวตถเพยงอยางเดยว

วกฤตตวตนของมนษยอนเปลาดายในโลกสมยใหม

นวนยาย Notes from Underground เปนบนทกของชายนรนามผหนงทอาศยอยชานเมองปเตอรสเบรก ตวบทแบงเปนสองสวน สวนแรกเปนสวนทชายนรนามแนะน�าตวเองและหลกปรชญาของตนในการใชชวตและอธบายสงคมมนษย เขากลาวบอยครงวาตนมาจากใตถน (Underground) Underground Man ผนเรมตนเลาเรองของตนเองทมลกษณะเพยนประหลาดและยอนแยง “ขาพเจาเปนคนปวย เปนชายผเตมไปดวยความเคยดแคน ไมมเสนห ขาพเจาคดวาตบของขาพเจาเปนพษ อนทจรง ขาพเจาเจบปวยเปนอะไรขาพเจา


กไมร ขาพเจาไมรดวยซ�าวาขาพเจาเจบตรงไหนบาง”3นอกจากความยอนแยงในตนเองแลว underground man ยงพดเรองความยอนแยงของมนษยทวไป และวพากษหลกเหตผลและกฎธรรมชาตทเปนสวนส�าคญในฐานคดของสงคมมนษยสมยใหม เขาโจมตแนวคดเรองกฎธรรมชาต (Natural law) แนวคดอตนยมเชงเหตผล (Rational ego-ism) ทน�าไปสแนวคดสงคมนยมยโทเปยของฟรรเยร สวนทสองของนวนยายเลาเรองยอนกลบไปสมย underground man อายยสบสป และความสมพนธอนลมเหลวของเขากบคนรอบตว รวมถงความสมพนธระหวางเขาและโสเภณชอลซา

ดอสโตเยฟสกใชนวนยายเลมนโตกลบนวนยายของนโคไล เชอนเชฟสก (Nikolai Chernyshevsky) เรอง What is to be Done? นวนยายเรองดงกลาวเปนนวนยายทไดรบอทธพลจากกระแสวตถนยม (Materialism) ซงเปนแนวคดทเปนนยมในบรรดาปญญาชนรสเซยขณะนน ใน What is to be Done? เชอนเชฟสกใชภาพของปราสาทแกว (Crystal Palace) แทนสญลกษณของแนวคด Phalanstère ของฟรรเยร ปราสาทแกวเปนสงกอสรางขนาดใหญ กนพนท 92,000 ตารางเมตร ท�าดวยกระจกและโครงเหลก สรางขน เมอป 1851 เพอจดนทรรศการใหญทกรงลอนดอน ปราสาท

3 Dostoyevsky, Fyodor, Richard Pevear, and Larissa Volokhonsky. Notes from

Underground. New York: Vintage, 2006. Print. แปลและเรยบเรยงโดยผเขยน


แกวกลายเป นสญลกษณของความเจรญกาวหนาสงสดทางวตถของมนษย ในแตละวนมผ เขาชมปราสาทแกวจ�านวนมาก ปราสาทแกวนอกจากจะเปนสญลกษณของความกาวหนาทางวตถแลว ยงเชอมโยงถงสงคม Phalanstère ของฟร รเยร ทสรางสงคมอดมคตจากฐานคดวามนษยเปนสงทมชวตทสามารถค�านวณอธบายดวยหลกเหตผลได ขบเคลอนดวยความตองการทางวตถ และจะเลอกสงทดสดใหกบตนเสมอ underground manเชอว าเ มอใดทการกระท�าทกอย างของมนษย สามารถ ค�านวณไดดวยตวเลขทแนนอน เมอนนปราสาทแกวจะถกสรางขน สงคมทมแตความสขจะก�าเนดขน อยางไรกตามดอสโตเยฟสกเหนวาปราสาทแกวและสงคมอดมคตเชนนเปนสญลกษณของความ หยงผยองและความมดบอด ความพยายามสรางสงคมอดมคตดวยน�ามอของมนษยเองสะทอนหลกมนษยนยมทเชอในอ�านาจของมนษยทจะสรางสงคมสมบรณแบบทมความสข โดยไมตองเฝารอถงอาณาจกรของพระเจา ดอสโตเยฟสกผไมเหนดวยกบแนวคดวตถนยม และสงคมนยมยโทเปย เขยนไวในจดหมายถงพชายของเขาวา เขาตงใจใหนวนยาย Notes from Underground พดถงพระเจาผานการปฏเสธพระเจาในเรองและใชศรทธาในศาสนาครสตในฐานะเปนเครองมอทางออก แตเนอความสวนนนไมผานกองเซนเซอร

“ฉนมเรองบนเกยวกบงานเขยนของในวารสาร[Epoch]ดวย มนมค�าสะกดผดเตมไปหมด หน�าซ�าฉนคดวาถาเขาจะตพมพงานของฉน


มาเชนน ตดบางประโยคทงแลวท�าใหความหมายเปลยนไปหมดเสยแบบน (โดยเฉพาะบททส�าคญทสด [บททสบของสวนแรก]ทเปนใจความหลกของนวนยายของฉน) ฉนวาอยาตพมพตงแตแรกเสยดกวา แตบนไปกคงไมไดอะไรนก พวกเจาหนาทคดกรองเนอหาเปนพวกหมสกปรกกนทงนน สวนไหนของนวนยายทฉนยวลอหยาบคายไปทวพวกเขากปลอยผาน แตสวนทฉนตองการพดถงความส�าคญของศรทธาและพระครสตเขากตดทงไปเสยอยางนน พวกหนวยคดกรองท�าบาอะไรของพวกเขา นเปนแผนการสบคบคดอะไรกนหรอเปลา”

แมประเดนเรองศาสนาครสตจะถกตดทงไป แตผอานยงคงเหนรองรอยของความพยายามของดอสโตเยฟสกทจะเสนอวาศรทธาเปนสวนประกอบส�าคญในการด�ารงอยอยางมความหมายของมนษย เหตผลเพยงอยางเดยวไมเพยงพอส�าหรบการด�ารงอยของมนษย ดงจะเหนไดจากตวละคร underground man ในบททสบทเรยกรองตองการอยในทอนทไมใชปราสาทแกวแตเปนคฤหาสน (Mansion) “ขาพเจาจะท�าเชนไร หากขาพเจาคดวามนษยไมไดด�ารงอยเพอปราสาทแกว ถามนษยจะมชวตอย คฤหาสนนาจะเปนททเหมาะสมกวาไมใชหรอ” แมดอสโตเยฟสกไมไดอธบายตอในสวนทเหลอของนวนยายวาคฤหาสนท Underground man พดถงคออะไร แตจากประวตของดอสโตเยฟสกและสวนอนของนวนยาย อาจมองไดวาคฤหาสนอาจเปนภาพแทนของสงคมอนทดอสโตเยฟสก ฝนหา เปนภาพของสงคมทไมไดขบเคลอนดวยเหตผลและปจจย


ทางวตถอยางเดยวเชนสงคมปราสาทแกว4 ส�าหรบ Underground man ปราสาทแกวถกเปรยบเทยบกบเลาไกและรงมดมากกวาสงกอสรางอนวจตร และเปนจดเรมตนของความตายของมนษยชาต เพราะถายดตามหลกเหตผลและวตถนยมสดโตงวามนษยเปนเพยงสงมชวตทขบเคลอนดวยเหตผลและปจจยทางวตถเพยงอยางเดยว เปนสงมชวตทสามารถค�านวณดวยหลกคณตศาสตรไดทงหมด กอนทจะสามารถน�ามาจดระบบระเบยบใหอยในสงคมปดทถกควบคมใหคดเหมอนกน มความสขเหมอนกนทกคน เปนสงคมทมแตความปรองดองเพยงอยางเดยว ในทสดความเปนปจเจกของมนษยจะถกท�าลายลง ส�าหรบ underground man แลว สภาพสงคมแบบนนท�าใหมนษยจะกลายเปนแคแปนเปยโน หรอ ฝงแกะทไมมเจตจ�านงของตวเอง ไดแตใชชวตเพอท�าหนาทเสมอนฟนเฟองหนงในสงคมเทานน ส�าหรบดอสโตเยฟสก มนษยไมไดเปนเพยงแคสงมชวตทมแตรางกายเพยงเทานน แตยงประกอบไปดวยจตวญญาณทไมสามารถใชเหตผลหรอหลกตรรกะอธบายได จตวญญาณเปนเครองหมายของความเปนปจเจกและเจตจ�านงอสระทจะเลอกสงใดกไดแมสงนนจะน�ามาซงความทกขของตน ดงนน Underground man จงมองวาความสามารถของมนษยทจะ

4 Flath A. Carol, “Fear of Faith: The Hidden Religious Message of Notes from

Underground.” The Slavic and East European Journal 37.4(1993): 510-529


เลอกสงทผดพลาดถอเปนคณประโยชนอยางยง “และแมชวตของพวกเราบอยครงจะยงเหยงต�าตมเหมอนขยะ แตนนยงคงเปนชวต ไมใชเพยงตวเลขผลลพธของรากทสอง ขาพเจาเองตองการจะใชชวตเพอสนองความสามารถในการด�ารงอยของขาพเจา ไมใชแคความสามารถในการใชเหตผลเพยงอยางเดยว ซงนบเปนแคความสามารถทยสบเทานนจากความสามารถในการด�ารงอยของขาพเจา” ดงนนเหตผลทดเหมอนจะเปนแนวคดทสนบสนนพลงความสามารถของมนษยในการเขาใจกลายเปนโซตรวนจองจ�าความเปนปจเจกส�าหรบ Underground man และดอสโตเยฟสก นอกจากนดอสโตเยฟสกยงเหนวามนษยเปนสงทมชวตทไมสามารถด�ารงอยเพยงล�าพง หากแตประกอบสรางตวตนจากปฏสมพนธกบผอนรอบตวเรา ดงนนสงคมททกคนคดเหมอนกนหมดจงเปนสงคมทปฏสมพนธและการโตตอบไมอาจเกดขนได

ดอสโตเยฟสกกลาวไวในหมายเหตของนวนยายเลมนวาเขาตองการให underground man ผนเปนตวแทนของมนษยสมยใหมทกคน “ทงผบนทกและบนทกนเปนเรองแตงขนทงสน อยางไรกตาม บคคลเชนผเขยนบนทกนไมเพยงอาจจะมตวตน แตจกตองมตวตน จรงๆในสงคมเมอพจารณาจากปจจยตางๆ ทกอรางสรางสงคมของเราขนมา ขาพเจาตองการแสดงใหสงคมเหนตวแทนของคนรนปจจบนอยางชดเจนมากกวาทเคยท�ามา” Underground man เปนชายทสมาทานกระแสธารความคดสองกระแสทเปนทนยมใน


กลมปญญาชนรสเซยชณะนนอยางสดโตง ไดแก แนวคดวตถนยม และแนวคดโรแมนตค ความสดโตงและความยอนแยงของตวละคร Underground man เปนเสมอนภาพลอของแนวคดเหลานซงเปนผล มาจากแนวคดยคเรองปญญาทเชอมนในความสามารถมนษยอยางเตมทในขณะทหนหลงใหกบศรทธาในพระเจา Underground man เปนตวละครทตดอยในสภาพตดกบอยในวงวนความคดของตวเอง เขาไมสามารถหนหลงกลบไปหาโลกสมยกอนทพระเจาเปนศนยกลางของความหมาย และไมสามารถใชชวตอยางมความหมายไดในโลกสมยใหมทไมเหลอสงใดใหเชอแมกระทงเหตผลของตนเอง เหตผลสดโตงของ Underground man ท�าใหเขาไมสามารถตดสนใจท�าอะไรไดเลย เขาไมสามารถแกแคน ลม หรอใหอภยผทท�าผดตอเขาได เพราะเขาตดอยกฎธรรมชาตและความเชอทวาธรรมชาตมนษยดเสมอ “ความใจกวางขดขวางขาพเจาไมใหท�าสงใดไดเลย ไมวาจะเปนการแกแคน เพราะผทท�ารายขาพเจาอาจท�ารายขาพเจาดวยกฎของธรรมชาต และไมเคยม ค�าวาใหอภยในกฎธรรมชาต แตขาพเจากไมสามารถลมได เพราะถงแมการกระท�านนจะเปนการกระท�าจากกฎของธรรมชาต ขาพเจายงคงรสกแคนใจอยด” นอกจากน ความเชอในกฎธรรมชาตอยาง สดโตงของ Underground man ท�าใหเขารสกวาตนไมตองมความรบผดชอบทางศลธรรมตอมนษยรอบขางเพราะวากฎธรรมชาตเปนตวก�าหนดพฤตกรรมทงหมดของมนษยเรยบรอยแลว “ไมใช


แคชวชาเทานน ไมเลย ขาพเจาไมสามารถเปนอะไรไดทงนน ไมวาจะดชว คนบาปหรอคนซอ พระเอกหรอแมลงสกปรก” ความคด เชนนท�าให Underground man ไมสามารถมความสมพนธกบคนรอบตวไดเลย ความคดเรองกฎธรรมชาตท�าใหเขาไมรสกผด และ ไมตองการค�าขอโทษใดๆทงสนแมวานวนยายเลมนจะมขนบการเขยนเหมอนค�าสารภาพกตาม ในนวนยายเรองนดอสโตเยฟสกใชกลวธการเขยนเพอลองานเขยนเชงอตชวประวตชนส�าคญของฌอง ฌาคส รสโซ (Jean-Jacque Rousseau) ชอ ค�ำสำรภำพ (Confessions) Underground man วพากษขนบการเขยนของรสโซวาเตมไปดวยค�าโกหกหลอกลวง “ไฮนกลาววาการเขยนอตชวประวตทจรงใจเปนเรองทแทบเปนไปไมได เพราะมนษยเรามกสรางค�าโกหกเกยวกบตวเองเสมอ ในความเหนของไฮน เขาเชอวารสโซจงใจเขยนเรองโกหกเกยวกบตวเองไปเยอะเหมอนกนในงานค�าสารภาพเพราะความหลงตวเองของเขา ขาพเจาเชอวาไฮนกลาวไวถกตองแลว” นอกจากจะวพากษงานค�าสารภาพของรสโซแลว แมแต Underground man เองกยอมรบกบผอานเชนกนวาเขาโกหก “เมอครทขาพเจาบอกทานวาขาพเจาเปนขาราชการทเลวทรามนนเปนเรองโกหกทงนน ขาพเจาโกหกลงไปดวยความชวชาของขาพเจาเอง” ดวยชดความคดของโลกสมยใหมทเตมไปดวยตรรกะและเหตผลท�าให Underground man ผขาดซงศรทธาและใชชวตตามกรอบคดยคเรองปญญาอยางสดโตง ไมสามารถสารภาพบาป (confess) ไมวาจะกบพระเจาหรอเพอน


มนษยกตามเพราะหลกเหตผลสดโตงของเขาท�าใหเขาไมสามารถรสกผดบาป หรอมความรบผดชอบทางศลธรรมตอการกระท�าของตน “แตทานสภาพบรษ ขาพเจาหวงวาทานคงจะไมคดวาขาพเจาก�าลงส�านกผดบาปหรอรองขออภยตอหนาพวกทาน ขาพเจามนใจวาพวกทานก�าลงคดเชนนน แตไมวาจะอยางไร ขาพเจาไมใสใจ”

ความลมเหลวของ Underground Man ในการเชอมตวเองเขากบมนษยผอนเหนไดชดในสวนทสองของนวนยาย Underground man ตดอยในความยอนแยงภายในใจระหวางความชงชงเพอนมนษยดวยความรสกวาตนเหนอกวา กบความตองการทจะสรางความสมพนธกบคนรอบขาง แม Underground man จะชงชงเพอนสมยเรยนมากแคไหน แตเขาตดสนใจไปหาซโมนอฟทหองพกและไปงานเลยงกบพวกเขา Underground man กลาวถงความพยายามในการสรางความสมพนธระหวางเขากบผอนวาเปนความลมเหลว “ขาพเจาเคยพยายามจะผกมตรกบผอน แตความพยายามนนชางดเสแสรงและมกจะจบลงดวยความลมเหลว ขาพเจาเคยมมตรสหายกบเขาบางเชนกน แตขาพเจาเปนทรราชจากสวนลกของจตวญญาณ ขาพเจาตองการควบคมและมอ�านาจเหนอจตวญญาณของมตรสหายขาพเจาอยางไมมทสนสด” ความสมพนธทลมเหลวอนเกดจากความตองการมอ�านาจเบดเสรจเหนออกฝายของ Underground man จะเหนไดจากความสมพนธระหวางเขาและโสเภณชอลซา ในสวนทสองของนวนยาย ดอสโตเยฟสกขนตนดวยบทกวของ เอน เอ


เนกราซอฟ (N.A. Nekrasov) เกยวกบโสเภณทถกชวยใหรอด ภาพของหญงสาวผไดรบการชวยเหลอเปนขนบยอดนยมของวรรณกรรมในยคนน อยางไรกตาม ผ อานจะเหนวา Underground man ไมอาจชวยลซาตามกลอนของเนกราซอฟ เขาไมอาจชวยเหลอตวเอง ลซาเองกไมสามารถชวยอะไรได Underground man กลายเปนคนทเกนเยยวยาและไมสามารถจะไดรบการชวยใหรอด (salvation) อกตอไป Underground man ผมนใจในเหตผลและอตตาของตนอยางสดโตงไมสามารถรกลซาได เพราะเขาตองการมอ�านาจเหนอจตวญญาณของเธอ “ขาพเจาขอย�าวาขาพเจาไมอาจรกใครได เพราะส�าหรบขาพเจาความรกหมายถงการกดข การยกตนขมในเชงศลธรรม ส�าหรบขาพเจา ความรกมเพยงแครปแบบนแบบเดยวเทานน ความรกเกดขนจากอกฝายสยบยอมใหอกฝายควบคม” แมวาลซาจะพยายามเปดใจรบ Underground man เขาไมสามารถตอบรบความรสก ลซาและมอบความรกกลบใหลซาไดเพราะเขาไมอาจลดอตตาของตวเอง อนเปนสงส�าคญส�าหรบความสมพนธระหวางมนษยและส�าหรบการถกชวยใหรอดจากพระเจา ในตอนทายของเรอง Underground man ดดาลซาอยางรนแรง กอนทจะวางเงนไวบนโตะเปนคาจางใหเธอ ซงนบเปนการเหยยดหยามอยางทสด ลซาผลดอตตาของตน ยอมให Underground man ดถก และพยายามเขาใจความทกขระทมของ Underground man ในทสดเลอกทจะหนหลงให Underground man และตดสนจากเขาไปตลอดกาล Underground


man ผปราศจากทงศรทธา ความสามารถในการละอตตา ความรก หรอความสามารถทจะใหอภยจงไมสามารถมความสมพนธกบทงมนษยและพระเจา ไมสามารถหนหลงไปหาศรทธา หรอมองโลกไปขางหนาดวยสายตาแหงหลกเหตผลได

นวนยาย Notes from Underground เปนนวนยายทอธบายภาพของมนษยสมยใหมทไมไดมอตลกษณหนงเดยวคงท แตไหลลนและหลากเลอนตลอดเวลา นอกจากนยงสะทอนใหเหนถงสภาวะของมนษยสมยใหมทไมเหลอสงใดใหยดเหนยว ทกสงสลายกลายเปนอากาศ ทกอยางถกลบหลและตงค�าถาม รวมไปถงความสามารถและหลกเหตผลของมนษยเอง


Dos t oyev sky ,

Fyodor, and Eth-

el Colburn Mayne.

Letters of Fyodor

Michailovitch Dos-

toevsky. New York:

McGraw-Hill, 1964.

Print.

Loubere, Leo.

Utopian Socialism:

I ts History since

1800. Cambridgee:

Schenkman, 1974

Print.

Frank, Joseph,

and Mary Petruse-

wicz. Dostoevsky: A

Writer in His Time.

Princeton: Princeton

UP, 2010. Print.

Flath A. Carol,

“Fear of Faith: The

Hidden Rel ig ious

Message of Notes

from Underground.”

The Slavic and East

European Journal

37.4 (1993): 510-529.


เอกซสฯมาจากไหน? - สชาต สวสดศร -

เรอง: คงกฤช ไตรยวงศ และ รตนระว อรณภภาพ: เบญจวรรณ เจรญปฐมตระกล


เมอปลายเดอนเมษายนทผานมา Vice Versa ไดรบเกยรตจากคณสชาต สวสดศร บรรณาธการอาวโสและศลปนแหงชาต สาขาวรรณศลป มาพดคยกบเราเรองทมาทไปของแนวคดเอกซสเทนเชยลสม (Existen-tailism) หรอทเรยกยอๆ วา เอกซสฯ

จดนดพบคอสถาบนปรด ซงก�าลงมการแสดงผลงานศลปะ แตเพอจะไดมอาหารและกาแฟทานระหวางพดคยกน เราจงเชญคณสชาตไปนงพดคยทรานกาแฟเปดใหมบรเวณนน

กระแสความคดทเรยกวาเอกซสเทนเชยลสมน เราคงคนชอ ฌอง-ปอล ซารตร (Jean-Paul Sartre) และ อลแบรต กามส (Albert Camus)

ประเดนสนทนาคอ เอกซสฯมาจากไหน? และมาอยางไร? คณสชาต สวสดศร ซงมสวนทเรมน�าแนวคดของซารตรเขามาในสงคมไทย ดวยการแปลบทความบางชน กระทงไดรบฉายาวา “สซารตร” ซงเจาตวบอกวาไมชอบชอนเลย

การสนทนาด�าเนนไปกวาสองชวโมง จนถงเทยงแลว คณสชาตบอกวา “ไมรสกหว” เพราะ “พวกคณท�าใหผมคดไปถงอดต”

นนหมายความวาเปนการเดนทางยอนกลบไปตนเคาของเอกซส-เทนเชยลสมทเกดขนในบรบทของสงคมการเมองไทยแบบหนง เกดอะไรขนกบบรรยากาศสงคมไทยในชวงนน ปญญาชนไทยเขยนหรออานอะไร ยอมนาจะชวยไขความกระจางใหกบเสนทางทปรชญาแหงลมน�าแซนทเขามาสวงปญญาชนแหงลมแมน�าเจาพระยาไดชดเจนขน

/ I n t e r v i e w /


Q : มอยชวงหนงวงวรรณกรรมไทยทไดรบอทธพลความคดของนกคดฝรงเศสทเรยกกนวาเอกซสเทนเชยลสม (Existentialism) และแปลกนวา อตถภาวนยม ในเชงวรรณกรรมวจารณ พอเหนอยบางวาเอาแนวคดของซารตร หรอกามสมาวจารณงานเอกซสฯหรออะไรอยางน แตในทางการสรางสรรคมไหมครบ อยางกลมพระจนทรเสยว กเลยอยากจะถามคณสชาตวา ในชวงนนอทธพลของความคดเอกซส-เทนเชยลสมทเขามาในสงคมไทย มนท�าใหวงการนกเขยนไดรบผล กระทบทางความคดอยางไรบาง

A : ถาพดเกยวของกบพระจนทรเสยวผมคงตอบไมได เพราะแตละคนเขากมปจเจกของเขา อาจจะเปนลกษณะเอกซส- เทนเชยลสมแบบหนงกได พระจนทรเสยวกถอวาสนใจรวมกนในบางเรอง บางเรองกแตกตางกนไป เพราะฉะนนการคดประเภททคณวามา และทบญญตศพทเปนไทยวา อตถ- ภาวนยม ผมไมชอบค�าแปลนเลย ตอนนนยงไมมค�าทเปนภาษาไทย แลว อ.กรต บญเจอกมาบญญตขน คอผมรสกไปเองวา มนพองเสยงกบค�าวา “อฐ” ทแปลวาเงน กบ “อฐ” แปลวากระดก แตเมอเขาใจตรงกนวาเปนเอกซสเทนเชยลสมกไมวาอะไร คอผมเองกไมไดมความชดเจนมาตงแตตน ถาเรยกวาเปนความสนใจกเปนความสนใจทวไป แลวกสนใจในเชงวรรณกรรมมากกวาในเชงปรชญา อาจเรยกวา


โดยบงเอญกได เพราะทใครเรยกวา “สซารตร” หรออะไรแบบน กไมชอบใจนก แลวผมเคยเลาไวแลววาครงหนงเคยท�าหนงสอเลมละบาทกน ราวๆป 2510-2511 พวกกลมพระจนทรเสยวท�าหนงสอเลมละบาท มนขายในมหาวทยาลยเลมละบาท แตขายขางนอกเลมละ 2 บาท 3 บาทอะไรแบบน นคอบรรยากาศแรกๆ ของการท�าหนงสอในสมยเผดจการ “สฤษด-ถนอม-ประภาส” คอประเภททเปลยนหวหนงสอไปเรอย พระจนทรเสยวกมกลมทท�าหนงสอพวกน และเลมแรกทท�าในฐานะของกลมพระจนทรเสยวกคอเลมทผมไปเขยนเรองซารตร หนงสอใชชอวา ธล:รวมขอเขยนของชาวมหาวทยาลย ถาผมจ�าไมผดก พ.ศ.2510 ผมเพงจบมาใหมๆ ตอนนนไปเปนครโรงเรยนราษฎร แตกยงแวะเวยนเขามาอานหนงสอทหอสมดกลางธรรมศาสตร แลวไปเจอกลมพวกน ผมรนใกลเคยงกบเขา แตผมเรยนไวจบกอน เพราะผมสอบควบ ม.7- ม.8 แลวกเรยนจบภายใน 4 ป ผมอยป 4 วทยากร เชยงกลเพงเขามาอยป1 หรอป 2 เพราะฉะนนกรนใกลเคยงกน แตผมจบไปกอน จบแลวกยงแวะเวยนมาทธรรมศาสตร กเลยมาเจอพวกน ความฝนของคนหนมตอนนนกคออยากเปนนกเขยน อยากจะเขยนบทกว เขยนเรองสน อะไรแบบน แลวการท�าหนงสอมนเหมอนเปนจดแสดงออกบางอยาง ตอนนนมนกมกลมอสระตางๆอยหลายกลมดวยกน แตในธรรมศาสตรท


เปนกลมอสระทไมขนตอกลมทอยในก�ากบของมหาวทยาลยยงมไมมากและไมคอยมบทบาทอะไรนก ตองเขาใจวาตอนนนมนยงเปนชวงถนอม-ประภาส เปนชวงกงเผดจการ หรอจะเรยกวาเผดจการกได บรรยากาศในมหาวทยาลยยงเปนบรรยากาศนาเบอวางเปลา การพบปะกนในกลมท�าใหเกดสสน แลวการท�าหนงสอมนกเหมอนเปนทางออกอยางหนง เวลาพบกนสวนใหญกคยกนเรองหนงสอ แลวกพฒนาไปสการท�าหนงสอ ผมออกมามเงนเดอนแลว เปนครโรงเรยนราษฎร เพราะฉะนนกเลยรบหนาทเปนคนเรมตนตรงน กชวยกนท�ามากกวา หนงสอชอ“ธล” เปนเลมแรก เลมละบาทของพระจนทรเสยวยงมตอมาอกหลายเลม ธล ตะวน ปญญา นาคร มณ สญญาณ นเปนชอทเปลยนไปตามลกษณะทเรยกกนวาเลมละบาท แตในความเปนจรงกขายกน 3 บาท 5 บาทแลว กฎหมายเผดจการมาตรา 17 ตอนนนหามไมใหมการออกหนงสอหวใหมมาตงแตสมยสฤษด ธนะรชต ใครออกหนงสอชอใหม หวใหม โดยมเจตนาวาจะออกตอเนองถอเปนเรองผดกฎหมาย ดงนนกตองท�าแบบเปลยนชอหวหนงสอไปเรอย หรอไมกไปเอาหวหนงสอเกาทไดรบอนญาตแลวมาท�า สมยนนถาคณจะออกหนงสอหวใหมทแสดงเจตนาตอเนอง คณตองไปขออนญาตสนตบาล ซงเปนเรองใหญ มนไมใหออกหรอก ตอนนนใครจะออกหนงสอกมกจะไปเอาหนงสอ


หวเกา ไปซอหวหนงสอหวเกามาท�า พวกหนงสอหวใหมทอยในบรรยากาศของกลมนกศกษา สวนใหญทเขาออกไดเปนทางการกจะมพวกกลมวรรณศลป พวกชมรมปาฐกถาโตวาท แตกลมทจะออกกนแบบอสระจรงๆ ผมวามนมาเรมขนชวงหลงสฤษดตาย 1-2 ป เชน“เจดสถาบน”พระจนทรเสยว หนมเหนาสาวสวย นทหลง พระจนทรเสยวเรมประมาณชวงป 2510 -2511 อะไรแบบน แตกอนหนานมนมออกมาแลว เจดสถาบน ออกป 2507 ถาผมจ�าไมผด เขาใชเลข 7 เปนตวตง แลวกเปลยนชอไปเรอย เจดเกลยว เจดคลน อะไร กวาไป เจดสถาบนกมปญหา ในทสดกเลกไปหลงจากออกมา 4-5 เลม ความคดทจะออกหนงสอสกเลมหนงของกลมตางๆ กคงไมตางกนนะครบ คอตองไปหาโรงพมพ ตองคนเคยกบเรองโรงพมพ ท�าหนงสอเปน ตรวจปรฟเปน ผมกเตบโตมาจากการท�าหนงสอนอกมหาวทยาลยอะไรพวกนแหละครบ ไมไดเรยนมาทางวารสารโดยตรง กไปเจอพรรคพวกกนแถวรานเหลา หรอไมกไปเจอกนทโรงพมพ กคยเรองหนงสอ หนงหาอะไรแบบน ดมกนบาง ทะเลาะกนบาง คยเรองหนงเรองเพลง เรองจบชางเรยงสาวทโรงพมพบาง แลวกมงานเขยนออกมา เปนบทกว เรองสนคนละชนสองชน


Q : แลวเอกซสเทนเชยลสมนมาเจอกนไดอยางไร ป 2510 ถงป 2511 ทคณสชาตไปเขยนเรองซารตร มนเปนการขอรองของเพอนหรออะไร

A : ไม พวกนไมมใครรจกเอกซสฯ เขาคงจะเหนวาผมพออานหนงสอภาษาองกฤษออกบาง และ สนใจพวกวรรณกรรมฝรงอะไรแบบน ผมกไมไดเชยวชาญอะไรในเรองน สอบภาษาองกฤษกตกดวย ในชวงเทอมแรกสมยทเขามาใหมๆ การไดยนชอเอกซสเทนเชยลสมเปนครงแรกๆ กคงจะมาจากการบรรยาย ผมนกยอนหลง เขากมาบรรยายแบบผานๆ เทานน เจาส�านกเอกซสฯมใครบาง ซารตร กามส อะไรแบบน เปนการบรรยายผานโดยไมไดพดรายละเอยด คนทมาสอนตอนเรยนวชาแยกมาแลว คนสอนวชาปรชญาชวงสนๆ ทบรรยายพเศษทงเทอมมอยคนเดยว คอ มรว. คกฤทธ ปราโมช แตเขากมาบรรยายเรองปรชญาของ เรอเน เดการตสเสยสวนใหญ “ฉนคด ดงนนฉนจงมอย “ กเขาใจบาง ไมเขาใจบาง แตเรองซารตร กามสนไมมใครพดถงจรงจงในรายละเอยด สวนใหญเปนการพดผานในวชาพนฐานมนษยศาสตร คอมนไมมการสอนเรองนโดยตรง สงทอาจารยคกฤทธมาพดนนกเปนการเชญมาเปนอาจารยพเศษ เขากยงเชญอกหลายคน ใหมาพดเรองดนตร เรองตรรกะ เรองศาสนา คลายเปนสวนประกอบของวชาพนฐาน มนษยศาสตร สงคมศาสตร


วทยาศาสตร เพราะฉะนนตองเรยกวาสนใจเรองเอกซสดวยตวเอง เรองนกตองใหเครดตวาอาจเปนเพราะวชาพนฐานมนษยศาสตร หรอทเดยวนเรยกวาอารยธรรมตะวนตก เขากมาบรรยายถงกลมกอนทางความคดเชงประวตแบบสนๆ ในรนผมคอ อ.มทน รตนน และ อ.นออน สนทวงศ วทยาศาสตรธรรมชาต ผบรรยายคอ อ.อรณ รชตะนาวน ภาษาไทย คอ อ.มล.บญเหลอ เทพยสวรรณ สวนทางปรชญาการเมองตะวนตก - ตะวนออกกม อ.ธวช มกรพงศ อ.เสนห จามรก อ.เพชร สมตร อ.เขยน ธรวทย อ.เสถยร โพธนนทะ อ.จ�านงค ทองประเสรฐ ซงคนหลงตอนนนยงหมผาเหลองมาสอน สอนวชาตรรกวทยา – ปรชญา ผมฟงไมรเรองเลย แตกวามนนาสนใจเพราะพนฐานของมนษยศาสตร สงคมศาสตร อยางนอยทสดกเอยไปถงชอนกเขยนคนนนคนน ผมกคงไดยนชอนกเขยนและงานเขยนของโลกตะวนตกมาจากวชาพวกน หรอพอพดถงเรองศลปะ ผมกพอไดรจกกบค�าวา คลาสสก โรแมนตก โรโกโก บาโรค อมเพรสชนนสม เดกมาจากบานนอกนะคณ จะไปเขาใจอะไร อนนคอชวงปแรก 2505 ทเขาธรรมศาสตร


Q : แสดงวาวชาพนฐานเขมขนมากเลยใชไหมครบ

A : ตอนนธรรมศาสตรเขาเลกแลวนะ ไมรคดอะไรอยถงเลกไป เขาใจวานาจะมเหตผลทางการเมอง เพราะการปพนฐานเรองมนษยศาสตร สงคมศาสตร มนชวยสรางขอมลใหคนรจกคดและมทศนะในเรองรสนยม ผมมารจกฟงเพลงคลาสสก บโธเฟน โมซารต บาค ววาลด กเพราะไดรสนยมฝรงมาจากวชาพนฐานเหลานทงนน แตในชวงนน ชวงทเรยนวชาพนฐานป 2505- 2506 ผมเขาป 2505 เปนศลปศาสตรรนแรก ผมวาวชาพนฐานทเรยนมนเปนเชงประวตทคอนขางเหนภาพรวม สงคมศาสตรกมเรองปรชญาการเมอง เรองอะไรตางๆ เพลโต อรสโตเตล อะไรกวาไป แลวกเรองวทยาศาสตรธรรมชาต หดรจกการมองดดาวบนทองฟา คอเรองดาราศาสตร ทฤษฎสมพทธภาพของไอนสไตน เรยนรจกค�าวา Ecology กจากทน แลวกมาเรองภาษาไทย คออาจจะเพราะวชาพนฐานบวกกบการทผมไดพบโลกใหมทางการอานทหอสมดกลางธรรมศาสตร หอสมดทนมนเปลยนรสนยมการอานของผม จากรสนยมปอปๆ ประเภทตลาดลาง กผมโตทางการอานมาแบบนน คอพวก pulp fiction ทงหลายมนสรางจนตนาการใหผมสนกจนเกดเปนนสยทางการอาน ผมโตมาจากเรองอยาง พล นกร กมหงวน เสอใบ เสอด�า น�าตาแมคา


เหยยวราตร อะไรกชางมน แตมนสรางนสยการอานใหผมตดใจการอาน คอเปน habit of reading ดงนนพอมโอกาส เรยกวาพอมโอกาส คอผมกไมเคยคดวาตวเองจะเขามาเปนนกศกษามหาวทยาลย คดวาจบ ม.6 แลวกจะหางานท�าใกลๆ บานแถวดอนเมอง กคดงายๆ แควาไปสมครเขาโรงเรยนจาอากาศ ออกมาตดยศจาอากาศ มงานท�าเลย ทคดแบบนกเพราะฐานะทางบานไมคอยด คดอยแคจบ ม.6 แลวออกมาหางานท�า แตเพราะผมเรยนไว ไปสมครทไหนเขากไมรบเพราะอายยงไมเตม 15 กเหมอนโชคชะตานนแหละ ไปสมครศลกากรเขากบอกรบไมได เกอบจะสมครเขาเตรยมทหาร ไปสมครทศลกากรแถวคลองเตย ขากลบรถประจ�าทางผานหนาโรงเรยนเตรยมทหารแถวสวนลมฯ กเกอบจะเขาไปสมครแลว คอผมเปนลกทหาร บรรยากาศแถวดอนเมองมนเปนบรรยากาศแบบทหาร คดวาถาเขาเตรยมทหาร แลวกไปเรยนนายรอยนายเรอตอไป แตผมกไมไดจรงจงอะไรนก ไมไดคดดวยวาจะมโอกาสมาพบโลกใหม คอสอบตดเขามหาวทยาลย ตอนนนพชายเรยนอยธรรมศาสตรยคตลาดวชา เขากแนะน�าใหลองสอบควบ 7-8 ในปเดยว กไปเรยนกวดวชาสอบเขา 7-8 ทโรงเรยนเตรยมอดม เรยนสายทผมสนใจคอสายอกษรศาสตร เพราะมนเปนเรองอานหนงสอ พอสไหว แลวผมกออกจากบานมาอาศยวดมหาธาตอยกบพชายทนเลย ผมสอบ


ควบ ม.7-8 ไดปเดยว เพราะฉะนนตอนเขาธรรมศาสตรกอายประมาณ 16 ปลายๆ ยาง 17 เปนโลกใหมแบบไมคาดฝนโดยสนเชง ไมไดคดวาตวเองจะมาเปนนกศกษา และเปนนกศกษามหาวทยาลยเสยดวย ตอนนนสอบเขาแลวนะครบ เปนรนท 3 ทสอบเขา คอ สอบควบไดแลวกสอบเขาไดดวย ทกอยางกแปลกใหมไปหมด เรมตนกเปนเดกวานอนสอนงาย ตอนป 1 ป 2 กไมมอะไร ยคนนเขาเรยกวายคสายลมแสงแดดอะไรแบบน เปนโลกใหมทยงไมแปลกแยก แตส�าหรบผมทตดเนอตองใจมากทสดในชวตมหาวทยาลยกคอ การเขาหอสมดอานหนงสอ ธรรมศาสตรเขาเรมเปลยนจากทเคยเปนตลาดวชามาเปนสอบเขา เพราะฉะนนพอมวชาพนฐาน มการเรยนแบบบรรยายแลวกชกจงใหนกศกษาเขาหองสมด ท�าใหจงระบบของหองสมดกเปลยนไปดวย ผมเขาใจวาเรองนตองใหเครดตหอสมดกลางธรรมศาสตรในตอนนน คณบดผกอตงคณะศลปศาสตรเวลานนคอ ดร.อดล วเชยรเจรญ ผมเขาใจวาทหอสมดกลางธรรมศาสตรมหนงสอใหมๆ ทงภาษาไทย ภาษาองกฤษ มากมายในรนตงแตนน กเพราะการปรบวธใหนกศกษารจกศกษาคนควาดวยตวเอง ภาษาไทยนไมมปญหากบผม ทงๆ ทเปนโลกใหม คอเปนโลกใหมจรงๆ ครบ จาก เหยยวราตร กมาหา “ส.ธรรมยศ” เลย ถอเปนโลกใหมทางการอานทงนน นกเขยนพวกนเปนกลมนกเขยนไทยรวม


สมยทงนน แตหนงสอมนไมไปถงแถวบานชานเมองของผมตอนเรยนอยชนมธยม โลกใหมทางการอานท�าใหผมเปลยนการรบรไปโดยสนเชง รวมทงการทเขามกฎวาถาสอบภาษาองกฤษตก 2 ครงตดตอกน ถาซอมไมผานกตองถกรไทร แลวเรองอะไรผมจะยอมใหถกรไทร ผมมาจากโรงเรยนวดบานนอก ภาษาองกฤษจงออน กมามเอาตอนเรยนมหาวทยาลยเพราะกลวถกรไทรทงนน สวนใหญเปนการอานมากกวาการพด การเขยน พอเขาบรรยายบอกชอ คอเลคเชอรวาคนนนคนนนาสนใจ ผมกจะไปหาดในหอสมดทนท กเหนมหนงสอพวกนแตไมมใครยมเลย เพราะมนเปนหนงสอทเพงสงมาใหมๆ หอสมดกลางธรรมศาสตรเพงปรบระบบใหนกศกษารจกการชวยตวเองดวยการเขาไปอานหนงสอ กอนหนาสมยตลาดวชายงไมเปนในลกษณะน เพราะฉะนนมนกเหมอนโลกใหมของผม ตรงทวานอกจากหนงสอภาษาไทยแลวกยงไดพบหนงสอภาษาองกฤษทอางอยในวชาพนฐาน มนษยศาสตร สงคมศาสตร วทยาศาสตรไปพรอมกนดวยwจ�าไดวาหนงสอเลมหนงทท�าใหผมสนใจเรองเอกซส ไมใชจากซารตร หรอจากกามสโดยตรง เปนหนงสอแนวคดทางวรรณกรรม เรอง The Outsider ของคอลลน วลสน ( Colin Wilson) เปนหนงสอทพดถงนกคดนกเขยนประเภทเอกซสทงหลายทถอเปน Outsider คอลลน วลสน เขยนหนงสอในลกษณะ


นหลายเลมทผมไปเจอ นบเปนการเปดโลกการอานแนวคดวรรณกรรมวจารณตะวนตกครงแรกของผมเลย แตกไมใชในเชงทฤษฎ Colin Wilson เปนนกเขยนทเรยกตวเองวา Angry Young Man เปนกลมนกเขยนขององกฤษในชวงทศวรรษ 1950 นอกจากคอลลน วลสน แลวกมนกเขยนบทละครเชน จอหน ออสบอน และ ฮาโรลด พนเตอร คอลลน วลสน เขยนนยายเขยนไวหลายแบบดวย ตงแตแนวรหสคด แนวอโรตก จนถงนยายวทยาศาสตร แตกเขยนหนงสอเชงปรชญาเชงวจารณวรรณกรรมเอาไวดวย ในหมปญญาชนนกวชาการไมคอยยอมรบแกนก แตผมวาภาษาของแกอานงาย เหมาะแกเดกวดอยางผม คอคลายๆ ยอยมาใหอานอกทหนงวาความคดของนกคด นกเขยน นกปรชญา คนนนคนนเปนอยางไร อาจจะเปนเพราะเรองนกไดทท�าใหผมรสกสนใจอยากไปหาตวบทมาอานจรงๆ หนงสอชดนมหลายเลม The Outsider, Beyond the Outsider แลวกยงมเลมอนๆ ในชดแบบนของแกอกหลายชด ส�าหรบผม คอลลน วลสน สามารถท�าใหเรองวรรณกรรม ปรชญา จตวทยา จตรกรรม ดนตร มารวมกนไดแบบงายๆ เวลาผมไปหาหนงสอตามรานหนงสอเกา พอเหนชอคอลลน วลสน กตองซอทนท รายละเอยดของ The Outsider มนจะพดถง Outsider Circle ตางๆ ของกลมพวกนกคด นกเขยน กว นกปรชญา และแนวศลปน


ประเภทน คอพดมาตงแต เพลโต, อรสโตเตล, เซรบนเตส, ฟรอยด, ไฮเดกเกอร, ดอสโตเยฟสก, ตอลสตอย, โกโกล, คาฟคา, มซล, บารบสส, เฮสเสะ, เจมส จอยซ, เบคเกตต จนกระทงมาถงพวกศลปนเชนแวนโกะ อะไรแบบน คอรวมอยในลกษณะทเปน Existential Hero หรอจะเรยกวา Anti - hero และ Absurd – hero ทงหลายกคงได เพราะฉะนนมนกเปนเหมอนหนงสอเบองตนทท�าใหพอไปพบหนงสอของคนนนคนนกจะซอเกบไวทนท ทงทอานบางไมอานบาง แตกซอไวกอน แลวอาจจะเปนเพราะพวกพระจนทรเสยวมนมาเหนผมชอบทางน ชอบเขาหองสมดอานหนงสออะไรพวกน เขากบอกวามพวกเขยนบทกว เรองสนพอสมควรแลว แตขาดบทความ ชวยเขยนเปนบทความวรรณกรรมอะไรท�านองนใหไดมย ผมกเลยเขยนเรองซารตร โดยการรวมมาจากการอานเลมนนเลมน ถาใครไปเจอหนงสอเลมละบาท “ธล” กคงจะเหนวามนไมไดลกซงอะไรเลย หนงสอเลมนกไปกบน�าแลว พวกหนงสอเลมละบาทของผมไปหมดเลย หนงสอกขนาดเทา โลกหนงสอ นแหละ บางๆ ออกมาในนามกลมพระจนทรเสยว ผมนกอยางไรกนกไมออกวาท�าไมจงเขยนเรองซารตรใหเขา บางทเพราะอาจไปเจอนยายเรอง La Nausea ของเขาทรานหนงสอเกาเขากได


Q : บทความสมยนนคณสชาตเขยนสกกหนาถาเปนฟลสแกป หรอ เอ4

A : ผมวากประมาณ 4-5 หนา อาจเปนเพราะคนทเอาไปพมพ หรอพรรคพวกกนมนรสกแปลก สวนใหญเขากมแตเขยนบทกว เรองสนอะไรแบบนน สวนผมกลบมาเขยนถงซารตร ปรชญาเกยวกบซารตรคงเปนของแปลกส�าหรบเขา และทเขยนนผมกไมไดใสชอผมลงไปดวย คอมนอายๆ เขยนแบบสรงๆ ปลาๆ ผมไมไดใสชอ แตกเปนทรกนวงในวาใครเขยน

Q : บทความชออะไรครบ

A : ฌอง ปอล ซารตร ชออยางนเลย ไมไดใสชอ แตมนกพดกนวาเปนงานเขยนของผม จนกระทงมคนบอกวา “สซารตร”กเรมตนมาจากตรงนแหละผมไมไดฝกใฝเปนสาวกของซารตรเลย โมโหมนดวยซ�า คนเรยกผมกคอเสถยร จนทมาธร ตอนเขาเขยนคอลมนแนะน�างานเขยนของพวกนกศกษามหาวทยาลย ค�านกเลยเปนชอเรยกทงๆ ทผมไมคอยเตมใจนก เพราะผมไมใชผเชยวชาญเรองซารตส


Q : เหนคณสชาตเขยนใน Facebook เมอไมนานมานวาชอบงานเขยนวรรณกรรมของกามสมากกวา

A : แนนอน หลายเรองหลายประเดนดวย อนทจรงผมเขาใจวากามสกมาพรอมกบซารตรนนแหละ แตเขามาแยกกนตรงประเดนเรอง จดหมาย [ends] และวธการ [mean] ผมไมไดเขยนถงกามสตอนนน ความสนใจเกยวกบกามส ผมคดวามาชดเจนตอนทมาเปนผชวยอาจารยสลกษณท สงคมศาสตรปรทศน แลวมนมนยายแปลของอ�าพรรณ โอตระกล เรอง คนนอก กไดอานจากทอ�าพรรณแปลราวๆ ป 2510 แลวกชอบทนท ความสนใจเกยวกบกามสของผมแนนอนกวา พวกนกคดเอกซสทงหลายนเวลาเขาจะน�าเสนอผลงานเขาจะสะทอนผานทางงานวรรณกรรม ไมวาจะเปนเรองสน นวนยาย หรอบทละคร เพราะฉะนนมนกจะตอยอดใหผมมาถงอกหลายคนในเวลาตอมา แมจะไมไดเปนนกปรชญาในส�านกนโดยตรงกตาม เชน ดอสโตเยฟสก, คาฟกา, มซล, เฮสเสะ, เบคเกต, พนเทอร แตกามสอาจเปนเพราะเสนหของงานแปลเรอง คนนอก กได แลวความรสกเกยวกบตวละครแบบเอกซสทมาจากนยายของกามสทฉบบแปลภาษาองกฤษใชชอวา Outsider ทแปลวา “คนนอก” นกได เมอผมเขยนบทความชนหนง เขาใจวาอยในหนงสอเรอง คนเขยนหนงสอ


ของเสถยร จนทมาธร ชอบทความวา นกเขยนบานเรา หรออะไรนแหละ ผมจะพดถงนกเขยนบานเรากบนกเขยนตางประเทศในเวลานน วามนหางไกลกนทางความคด บทความนตอนนยงหาตนฉบบไมได แตจ�าไดวามนกเขยนผ ใหญ น�าเนาน�านงหลายคนไมชอบขหนาผมมาตงแตนน ถาจ�า ไมผดกคอในชวงป 2512 นนแหละ

Q : อยากจะทราบนดหนงครบ มนมหนงสอเรอง ความบนดาลใจนกเขยนหนม ทคณสชาตแปลขอเขยนของซารตรสนๆ เรองเสรภาพ หรออะไรอยางนน คออยากจะทราบวา บรรยากาศของปรชญาแบบน มความคดของใครเปนตวน�าอยางไรบางครบ คอผมลองคดดมนนาจะคลายๆ กบวาเสรภาพก�าลงเฟองฟ หรอไมกก�าลงเปนสงทก�าลงแสวงหาตามหากนอยหรอเปลา บรรยากาศของวงการปญญาชน - นกศกษาในตอนนนเปนอยางไรบาง

A : ผมคดวาบรรยากาศของนกศกษา-ปญญาชนชวงนนเปนชวงประชาธปไตยครงใบ กงเผดจการ มการเลอกตงกจรง แตจๆ จอมพลถนอมกยดอ�านาจตวเองในชวงปลายป 2514 บรรยากาศขางนอก ในทศวรรษ 1960-1970 มนเปนบรรยากาศการเรยกรองหาความหมาย ความหมายทเหนชดกคอเรองเสรภาพ แลวสงนมนมาสมพนธกบสภาพของ


สงคมไทยอยในยคเผดจการทหาร แตแมจะอยในบรรยากาศเผดจการ กงเผดจการในชวงนนมนกมหนงสอทออกมาทาทายแลว สงคมศาสตรปรทศน เปนหนงในจ�านวนนน ตามมาดวย ลอมฟาง ชาวบาน อนาคต วทยาสารปรทศน ชยพฤกษฉบบนกศกษา-ประชาชน ในชวงกอน 14 ตลากจะมหนงสอแนวประเภทภยเหลอง ภยขาว ภยเขยว ภยเหลองคอญปน ภยขาวคอจกรวรรดนยมอเมรกา ภยเขยวคอทหาร กหมายถงทหารไทยนแหละ ชวงกอน 14 ตลา บรรยากาศเรยกรองประชาธปไตยมนกยงพอม ผมคดวามนกอตวมาตงแตชวงความคดอสระของกลมนกศกษา ทเรมท�าหนงสอเลมละบาท ชวงตงแต 2507-2514 หนงสอพวกนบางเลมเชนลอมฟางมความแหลมคมในแงการน�าเสนอความคดทางการเมอง แนะน�าความคดสงคมนยมและพวกขบวนการปฎวตกลายๆ “สงคมศาสตรปรทศน”ในยคของผมกเอาความคดเรอง”ซายใหม”เขามาแลว แลวการเรยกรองเพอเปนตวของตวเอง ไมตามกนอเมรกาในเรองนโยบายตางประเทศ และการตอตานฐานทพอเมรกากตามมา คอเรมมการตอตานสงครามเวยดนาม ตอตานซไอเอในเมองไทย ผมวาความคดเรองการตอตานสงครามเวยดนามนมนตกระทบไปถงการตอตานเผดจการทหารในบานเราเองดวย ตอตานเผดจการทมาจากการสบทอดอ�านาจของถนอม–ประภาส–ณรงค ทตอมา


จากสฤษด แลวความคดเอกซสอยางนอยทสดผมคดวามนพดถงเรองเสรภาพ เรองอ�านาจนกศกษา มนพดวาเสรภาพทคณจะตอง take action อะไรสกอยางทคณเลอก คณจะตองมพนธะผกพนอะไรท�านองน แลวตรงนผมคดวามนมาพรอมกบคลนการเปลยนแปลงในชวงทศวรรษ 1970 กชวงเดยวกบทเกดกลมความคดอสระ เชน พระจนทรเสยว หนมเหนาสาวสวย ศลปะและวรรณลกษณ ปรทศนเสวนา หรอนตยสารอยางเชน สงคมศาสตรปรทศน ชยพฤกษฉบบนกศกษา-ประชาชน วรรณกรรมเพอชวต คอเปนชวงทมการลกขนแสดงจดยนทางสงคมการเมอง ทงขบวนการของนกศกษาตางประเทศ และนกศกษาไทย เชนการเกดขบวนการนกศกษาในฝรงเศส ทเรยกวา French Revolution 1968 ปเดยวกบทผมมาท�างานอยท สงคมศาสตรปรทศน ความคดแบบ “ซายใหม”อยาง เช กเวรา, ฟรนซ ฟานอน, เฮอรเบรต มารควส เรมเขามา อลแบร กามส กถอเปนหนงในหวขบวนของ “ซายใหม”จากตะวนตกดวย

Q : แสดงวาความส�านกในเรองของปจเจกบคคลมมากขน ขณะเดยวกนมนมความคดหลายกระแสเขามาในชวงนนดวยใชไหมครบ ไมวาจะเปนสงคมนยม เสรนยม หรออะไรพวกนน คอผมสงเกตวามชวงทมการแปลงานของทงนกคดตะวนตก ตะวนออกอะไรอยางนรวมทง

vice versa The Journal of Philosophy and Literature vol. I, 2015

การแปลงานวรรณกรรมดวย อยางทเราคยกน วรรณกรรมของเฮสเส (Hermann Hesse) ทพดถงเรองความเปนปจเจก ผมเขาใจวามนนาจะมาเปนบรรยากาศคลายๆ กน อกอนหนงคอจตส�านกเรอง engagement เพอสงคม มนคอบรรยากาศทมอยในชวงนนใชไหมครบ

A : ใชครบ เพราะฉะนนงานของนกเขยนไทยทเคยถกตดตอ ความคดในชวงทศวรรษ 2490 และ 2500 มนจงกลบมาใหม เชน ปศาจ ความรกของวลยา แลไปขางหนา ลกษณะกาวหนาของงานเขยนในยคทศวรรษ 2490 มนหายไปภายหลงทศวรรษ 2500 คอมนเปนสภาพทผมรสกวา เพอทจะท�าใหคณรสกวาคณเปนเอกซสเทนเชยลสต กคอคณตองเลอกทจะ take action อะไรสกอยาง แลวสงนในแงของคนเขยนหนงสอ คนท�างานศลปะ หรออะไรกตามมนคอการปฏบตการอยางใดอยางหนง ตงแตความคดทางการเมอง จนถงความคดทางศลปะทางการเมอง กเชนตองการใหมการเลอกตง ตองการใหมประชาธปไตยเตมใบ ในทางศลปะกเอนเอยงไปทางเรองศลปะเพอชวต เพอประชาชน กลมความคดอสระตางๆทกอเกดมาจากพวกหนงสอเลมละบาท มนเกดขนในแทบทกมหาวทยาลย ทงในเมองและหวเมอง เราเคยเรยกกนเลนๆ วามนเปน“ตนหญาแหงความคดอสระ” นเปนค�าทอยในหนงสอเลมละบาทของกลมพระจนทรเสยว


พวกเราเรยกตวเองวาเปนตนหญาแหงความคดอสระ กคอปจเจก กคอการแสดงออกในเชงเสรภาพ วาไมเอาเผดจการทหารและลทธทนนยม กลมพระจนทรเสยวไมใชกลมจดตง มนเกดมาตามธรรมชาต มความสนใจรวมกนเรองศลปะวรรณกรรม กมาสมหวกนอยากท�าหนงสอ อยากเขยนหนงสออะไรแบบน แนนอนความสนใจตอนนนมนกเอาไปผกพนกบเรองปญหาทางการเมองดวย ทางสงคมและ แนวความคดเพอชวตจากหนงสอ ศลปะเพอชวต ของ “ทปกร”กเขามาในตอนนน แตกลมพระจนทรเสยวผมคดวาไมใชกลมทมลกษณะความคดเพอชวต แมจะมบางคนสนใจความคดไปทางสงคมนยม(socialism)อยบางกตาม พระจนทรเสยวมนมลกษณะเปนปจเจก กวางๆ กคอเปนเสรนยมกาวหนามากกวาจะเปนสงคมนยม-คอมมวนสต แตพอความแหลมคมมมากขน มนกคอยๆ เคลอนไปสความคดสงคมนยมแบบความคดจดตง เพราะชวงนนมนเปนการตอสกบอ�านาจนยมเผดจการ แลวเปนการตอตานจกรวรรดนยมอเมรกาทเขามากอสงครามในเวยดนามดวย ดงนนกจะเหนใจการตอสของคนเวยดนาม สนบสนนกองทพปลดแอกของโฮจมนห ผมแปลบทกวของ โฮจมนหลงในหนงสอเลมละบาทเปนคนแรกๆ กวาได ตอมา กเขยนประวตการตอสของโฮจมนหลงในหนงสอทชอ วรชนเอเซย เขยนบทความเรอง“เช กเวรา”ลงใน”วทยาสาร


ปรทศน”เปนคนแรก เขยนบทความวาดวย”ซายใหม”ของ เฮอรเบรต มารควส การเคลอนไหวของความคดทางการเมองลวนมสวนเขามาสมพนธกบความเคลอนไหวในเรองศลปะวรรณกรรม อยางซารตรหรอกามส ผมเขาใจวาเขากใหความสนใจมาทางนดวย เชนเรองสงครามปลดแอกในอลจเรย กามส เองกมถนเกดอยในอลจเรย คอความคดเรองเอกซสกเหมอนเกดมาพรอมกบการตอสเพอปลดปลอยอะไรสกอยางในชวงสงครามโลกครงท 2 และหลงจากนน แมจะอยเปนขบวนการตอตานนาซ ตอตานกองทพฝรงเศสในอลจเรย แตซารตรกบกามสกมปญหาทางความคดทขดแยงกนในความคดสวนตว ผมวาซารตรเปนกลไกมากกวากามส แมในแงของการน�าเสนองานวรรณกรรมกเชนกน ซารตรนาเบอมากกวากามส ส�าหรบซารตรผมคดวากมเรองสนของเขาไมกเรองกบนยายเรอง La Nausea เทานนทผมรสกโอเค แตงานของกามสผมวามนใหความเปนมนษยชดเจนมากกวา มความเปนกลไกนอยกวา แลวลกษณะของซารตรในยคหลง เขาเปนเหมาอสต (Maoist) เปนซายจด แตเราไมรทางกามสมากพอ เพราะเขาตายไว กามสอาจจะโชคดกวาซารตรกไดทตายกอน ในชวงทเขาถกเถยงกน ผมวามนกเขามามสวนกบขบวนการนกศกษาไมมากกนอย เชนขอถกเถยงระหวางซารตร กบกามส ซารตรบอกวามอมนกตองสกปรก คอเปอนเลอด


เพอเปาหมายสงสดรวมกน ดงนนจะใชวธการอยางไรกได แตกามสไมเหนดวย อนนคลายๆ เขาจะโตแยงกนผานบทละครเรอง ผบรสทธ ของกามส และบทละครเรอง“มอทสกปรก”ของซารตส ผมเขาใจวาผมเอนเอยงมาทางกามส คอคดวาวธการมนนาจะมความส�าคญกวาเปาหมาย เพราะเราไมรวาเมอไปถงเปาหมายนนแลวมนจะเปนไปอยางทคดไวตามอดมการณหรอไม ฆาคนตายไป 1 ลานคนแลว แตกลบไดเผดจการตวใหมมา มนไมคมคาอะไรทงนน แต 1 ลานคนกถกสงเวยไปแลวจากการทซารตสบอกวามอมนกตองสกปรกถาจะปฏวต ซารตสบอกวาใชวธการอะไรกได ใหมนไปถงเปาหมายแลวกน แตกามสไมเชอตรงน ผมกไมเชอเหมอนกน อยางไรกตาม แมกามสจะอายสน แตผมคดวาเขามความเปนมนษยภาพมากกวาซารตร ทงๆ ทซารตรเองกเขยนบทความเรอง Existentialism is Humanism แตเขากเหมอนจะกลายเปนซายจดไปเพราะความเปนเหมาอสมในระยะหลง อยางไรกตาม ผมเหนดวยทซารตสบอกวา เอกซสเทนเชยลสม คอมนษยนยม เดยวนผมกยงเชอเชนน ซารตรโนมเอยงไปทางซายจด เปนเหมาอสต แตเราไมมโอกาสไดรบรวากามส จะมความคลคลายอยางไรเพราะเขาตายกอน ถากามสยงอยเขาอาจจะเหนดวย หรออาจจะเหนแยงมากขนกได และตรงนแหละทผมเขาใจวา มนท�าใหผมโดนมองไปในลกษณะ


ทแมจะอยในขบวน แตกคอนขางลงเล คอนขางไมชดเจนเปน“พวกน�าคาง”เขาเคยวจารณวาผมเปนเหมอนพวกน�าคาง ผมมองศลปะเปนปจเจกในแงของการแสดงออก การท�างานศลปะไมวาจะเอาไปรบใชอะไร มนตองไมเปนกลไก ตองไมเปนสตรส�าเรจเชงสงสอน สวนขบวนการเคลอนไหวเปนอกเรองหนง กตองแยกไปเขยนเปนบทความ เขยนเปนแถลงการณอะไรอกเรองหนงไปตองแยกไป ศลปะนนจะเพออะไรผมไมร แตมนตองมชวตกอนเพอนนเพอน แถลงการณไมใชงานศลปะ แตเปนงานตอสทางประเดนสงคม–การเมอง เมอมาท�างานศลปะ ผมคดวาศลปะมนวางตวอยในทซอน กแลวแตวาคณจะคนหาแสวงหามนออกมาไดมากนอย แคไหน ดวยเหตนผมจงใหความสนใจไปทางประเดนปจเจกในแง Outsider Circle ของบรรดา Existential hero ทงหลาย คอสนใจมาตงแตตงแตชวงทเจอหนงสอของ คอลลน วลสน แลวมนชวยตอยอดใหผมไปอานงานของซารตร กบกามส จนกระทงสนใจคนอนๆ ทอยในกลมน เชน คาฟคา (Franz Kafka) ตวละครของเขาพดถงความคลมเครอของคนในสงคมทมนมความซบซอนขดแยง และตรงนเองทผมคดค�าวา “แปลกแยก” ขนมาในภาษาไทย โดยเอาความหมาย กวางๆ มาจากค�าวา Alienation แลวกมผ เอาไปใชนะ อาจารยบญสนอง บณโยทยาน กเคยคยกนเรองนกอนแก


ถกลอบสงหาร แลวตอมากเหนแกเอาค�านไปใช กใชค�านกนเรอยมา ผมมองวา ในค�าวา Alienation นนมนมความแปลกหนามาผสมกบความแตกแยก ผมกเอาสองค�านมาผสมกนกลายเปนค�าใหมวาความแปลกแยก คณทวป วรดลก ไมชอบค�านจงไปบญญตค�าใหมของแกขนมาวา“ความผดแปลกสภาวะ” ส�าหรบความแปลกแยกทผมตงใจหมายถงน ผมคดวา ไมวาคณจะอยในสถานะของสภาพสงคมแบบไหน ทนนยม สงคมนยม มนมภาวะของความแปลกแยกในระดบตางๆ ของมนตลอดเวลา เชนแมแตเดยวนการรฐประหารของ คสช.กท�าใหรสกแปลกแยกไปในหลายแวดวง ผดกนกแตวา เมอสมยกอน การรฐประหารท�าใหนกคด นกเขยน ศลปน มนมารวมกนเปนเอกภาพทจะตอส ตอตานรวมกน แตเดยวนมนไมใชเชนนนอกตอไป รฐประหารของ คสช.ทวาน คณกเหนวามนท�าใหนกคด นกเขยน ศลปน แตกแยกไมเปนเอกภาพ ดงนนเขาจงไมจบพวกนกคด นกเขยน นกหนงสอพมพทมความเหนตอตานรฐประหารเขาคก หรอเอาไปยงทงเหมอนอยางในยคสฤษดไง แปลกเหมอนกนนะทยคนมกว นกเขยน นกหนงสอพมพ ศลปน นกวชาการ มแนวโนมทเหนดวยกบการท�ารฐประหารครงลาสด แปลกนะ ซารตสและกามสเหนแลวคงอาจนกอยากจะอวกกได สภาพการแตงวรรณกรรมประเภทแปลกแยกมนกคลายๆ คอตวละครเปน


ประเภท Anti-hero เปน the loser มากกวา the winner คอผมสนใจภาวะของตวละครแบบนมาตงแตตอนนนแลว มความรสกวาการท�างานศลปะมนตองมจตส�านกขบถ คอกาวไปกอนหนาสงคม คลายเปนการน�าทางใหเหนความถกตองเปนธรรม ตอนนนมนจงมการเรยกรองในท�านองความคดซายจด Social Realism ไมพอะ มนตอง Socialist Realism อนนกมาจากแนวทางสตาลนบวกกบแนวทางเหมาอสต เอาละ กไมวากน แตพอมาถงในชวงทมการเคลอนไหวในลกษณะทเรยกวาแหลมคมมากขน งานเขยนของผมกเลยโดนมองวาเหมอนน�าคาง ไมใชน�าเนากจรง แตกไมใชน�าฝน แลวกมคนใชนามปากกาวจารณผม ลงในหนงสอของเพอนผม นคอตนเหตของค�าวาโรคประจ�าศตวรรษ คอเขาวจารณหนงสอเรองสนชด ความเงยบ วาผมนนตกอยในภาวะนาสงสาร คอเปนศลปนทก�าลงเผชญกบโรคราย เขาเรยกวาโรคประจ�าศตวรรษ ความหมายของค�าๆน จตร ภมศกด เคยใชวจารณความคดของกลมกวเชงสญลกษณ เชนโบเดอแลร, แรงโบ, อองเดร เบรอตง อะไรพวกน แลวกมคนเอาค�าๆ นของจตรมาใชวจารณเรองสนและบทกวชด ความเงยบของผมวาเปนเหมอนพวกศลปนทก�าลงเผชญกบโรคราย-โรคประจ�าศตวรรษ คอเปนโรคเหงา เศรา เบอ หมกมนกบตวเอง มองไมเหนชยชนะของประชาชน คอเปนปจเจกนนแหละ

100 The Journal of Philosophy and Literature vol. I, 2015

Q : “ความเงยบ”พมพครงแรกออกมาตอนป 2500 ?

A : กระจดกระจายไปตามหนงสอเลมละบาทของกลมตางๆ เรองสนเรองแรก “สงคราม” กเมอป 2511 พมพครงแรกใน สยามรฐสปดาหวจารณ แลวมารวมพมพครงแรกในป 2515 คอกอนเหตการณ 14 ตลา แตกโดนวจารณวาเปนโรคประจ�าศตวรรษมาตงแตกอน“14 ตลา”แลว ทงๆ ทผมกรวมอยในขบวนการ ท�าตวเปนเหมอนโฆษกใหจตร ภมศกดดวยซ�า

Q : ผมก�าลงจะถามเลยวาคณสชาตเคยวจารณจตร ภมศกดดวย หรอเปลา ทเขามมมมองดานศลปะตรงกนขาม

A : ถาวาไปแลวเรมตนหนงสอเรอง ศลปเพอชวต ทเขยนโดย “ทปกร” ผมซอไดเลมละ 2.50 บาท จากรานหนงสอเกาทสนามหลวง ตอนซอกไมรวา “ทปกร” คอใคร ซอเพราะเหนมค�าวาศลปะ คอชอ “ศลปเพอชวต” แตยงไมเขาใจความหมายของมนเลย ซอเกบไวตงแตป 2506 ตอนอยปสอง เทอมแรก ทธรรมศาสตร ตอมากมคนบอกวาหนงสอเลมนเขาหากนนานแลว เพราะเปนหนงสอทหายไปชวงหลง2500 กมคนมายมหนงสอเลมนของผมไป กไมทราบวาเปนเพราะ

The Journal of Philosophy and Literature vol. I, 2015 101

หนงสอของผมโดนยมไปเลมนหรอเปลา ทตอมามการน�าเอามาพมพซ�าเปนครงทสอง โดยส�านกพมพหนงสอ ในป 2514 และกเปนส�านกพมพเดยวกบทพมพหนงสอชด ความเงยบ ใหผม เปนส�านกพมพในกลมของกมล กมลตระกล, พรณ ฉตรวณชกล ซงตอมาเขากเขามาเคลอนไหว จนกลายเปนกลมวรรณกรรมเพอชวต ท�าหนงสอ วรรณกรรมเพอชวต ในชวงกอนเหตการณ 14 ตลา ออกมา 4-5 เลม ค�าวาวรรณกรรมเพอชวต ผมเขาใจวามนคอการตอยอดแนวคดมาจากหนงสอศลปเพอชวต ของจตร ภมศกด ค�าวา “เพอชวต” เปนค�าทใหความเราใจส�าหรบคนหนมสาวในตอนนนมาก พวกนกศกษาอะไรตางๆ รวมทงผมเองอยในมนตขลงของมนพอสมควร แตตอมาผมกลบมความรสกแตกตางออกไป ตรงทคดวามนเปนแนวทางแบบสตรส�าเรจ เปนการท�างานศลปะแบบกลไก และความคดฝายซายในบางสวนนมนกลไกมากๆ เลย เชนพอพดถงศลปะมนกเถยงกนท�านองวา ตองเพอประชาชน ถาคณไมมปารต สปรต (Party Spirit) คณกท�างานเพอประชาชนไมได คณไมสดจตสดใจกบพรรคกบการปฏวต คณใชไมไดเลย ไมวาคณจะท�าอะไรกตาม คอมนเหมอนมสตรมาบงคบ ตอนนนถาคณเพอชวต คณกจะตอง 1 2 3 แลวหนงสอของจตรมนกลายเปนเหมอนคมภรไป ใครแตะตองไมได แตตอมาผมกลบรสกวาหนงสอเรอง “ศลปะเพอชวต” ของ “ทปกร”


มปญหากบผมมากทสด หนงสอเลมอนของจตรผมเขาใจวา ยอดเยยม ไมวาจะความเปนอจฉรยะในทางประวตศาสตร โบราณคด และนรกตศาสตร ตองยกจตรเอาไวในแงของ Thai Studies รนบกเบกกาวหนา มมมองในเรองประวตศาสตรอะไรตางๆ ของแกชดเจน และกเราใจไปดวยในตว แตเรอง ศลปเพอชวต ผมรบไดเพยงบางเรอง กเคยคยกนในกลมวา จตรไดความคดเรองศลปะมารจากไหน และผมเขาใจวาเขาเอาแนวทางบางอยางมาจากหนงสอเรอง What Is Art ? ของ ลโอ ตอลสตอย แลวตอลสตอยกโดนวจารณจากพวกซายจดบอลเชวค วายงไมกาวหนาทางชนชน หรออะไรท�านองนน ดงนนพอเขาเอาค�าวา เพอชวต ของจตร ภมศกดมาใชตรงน มนกเลยเปนการใชในลกษณะของแนวทางแบบนเทานนทกาวหนา โดยไมมองวธการอนๆ ทางศลปะแนวทางศลปะอยางอน ถาผดไปจากทจตร ภมศกด และ”นายผ”พดไวเปนมปญหาเรองยงไมกาวหนาทางชนชนทนท ทงทคนพดพอมนเปนลกเจกคนชนกลางทเปนเศรษฐระดบยอมๆ คอในกลมเคลอนไหวตอนนน ความคดเรองเอกซสเทนเชยลสมนใชไมไดเลย เปนความคดทปฏปกษกบความคดปฏวต คอใหความสนใจกบเรองปจเจก เรองเสรภาพ เรองมนษยนยมอะไรแบบน ในเวลานนแนวคดแบบเอกซส กคอแนวคดของพวกมปญหาทางความคด เขาเรยกกนอยางนนครบ คอมความ


คลมเครอ ไมชดเจน ถาคณจะอยในขบวนปฏวต คณตองมความชดเจน เปนเหมอนน�าฝนทหลงลงมาใหประชาชนไดดมกน เขาลมคดไปวาน�าฝนทหลงลงมามนอาจเปนฝนกรดได น�าฝนเดยวนมนไมสะอาดนกหรอก

Q : ตรงนมนมเสนแบง คณสชาตบอกวาเอกซสเทนเชยลสมเปนปฏปกษกบฝายซายไทย ซงผมไมรวาซายไทยอานปรชญาฝายซาย เชนอานมารกซระดบไหน เขามองวาอยางเปนแคน�าคาง มนไมพอ

A : เขามองในลกษณะเปนกลไกทตอมาผมเรยกวาหลม คณบอกอกฝายวาเปนน�าเนา โอเค แตคณกมหลมของตวเองเหมอนกน ผมเอามาเขยนในชวงหลงตอนท�าโลกหนงสอ คอฝายซาย ถาเพอชวตแบบกลไกมนกน�าเนาไดเหมอนกน คอความคดเรองศลปะทไมเขาใจกนในกลมกอนเดยวกนมนมมาตงแตชวงกอน 14 ตลาแลว ผมกไมทราบวาเปนตรงนหรอเปลาทท�าใหผมตดสนใจไมเขาปา แตมาท�าโลกหนงสอ แทนคอหนงสอ ควำมเงยบ ของผม บางทมนกปฏทรรศน (paradox) เหมอนกนนะ ตองไปดทฉบบ First edition เมอป 2515 ทเวยง-วชระ บวสนธเอามาพมพครงใหม เขาไมเอาบทกว บทละคร ไมเอาบทความ ไมเอาบทสมภาษณ เอาแตเฉพาะเรองสน ทเขาเอามาพมพครงหลง ถอเปนอก


แบบ ควำมเงยบ ฉบบพมพครงแรกป 2515 ผมมเหลออย 1 เลม ในนนมนมบทสมภาษณของผมอย 2 เรอง เขาเอามารวมกนดวยเหตผลอะไรกไมทราบเหมอนกน อาจเพราะตองการท�าใหหนงสอมนหนาขนกได ในบทสมภาษณมอยบทหนง ทพดถงทรรศนะของผมเกยวกบเรอง Sex เรอง Free Love อะไรแบบน เพราะตอนนนมนมขบวนการ Free Love มบปผาชน มฮปป อะไรพวกน กคยกนเรองความรก กามารมณ นนเปนบทสมภาษณชนแรกๆ ของผม คยทไหนกไมร แลวอกชนคอคยเรองวรรณกรรม เพอชวต ตอนนนผมใชค�าวา สจจะสงคม (Social-realism) ผมเปนคนแรกทใชค�านเมอป 14,15 แตเดมมนมค�าวาสจนยม ซายเกาแตกอนมใชค�าน คณเสนย เสาวพงศ เคยเขยนบทความเรองหนงบอกวา คนรนกอนเขากถกเถยงกน คอเรอง Realism พเส (เสนย เสาวพงศ–กอง บก.) บอกวาควรใชเปนค�าไทยวา อตถนยม เพราะถาใช สจจนยม แลว สจจะมนหมายถง Truth สวน“อตถ” คอ Real สวน “อตถนยม” กหมายถง Realism ในความเหนของพเส ค�าวา Real นาจะใชวา “อตถ” แตผมใชค�าวาสจจะนยม-สจจะสงคม-สจจะสงคมนยม ตอมาผมเหนดวยจงเปลยนจาก “สจจะ” เปน “อตถ” คอกเหนดวยวาระหวาง Truth กบ Real มนมลกษณะตางกน เหตผลของพเสฟงขน ค�าวา Truth กคอ Truth คอสจจะ มน


แตกตางจากค�าวา Real ทหมายถงแค”ความเปนจรง” ซงในความเปนจรงนนอาจไมใชสจจะกได อยางไรกตาม นกเขยนกาวหนารนกอนนน ผมคดวาน�าเสนอเรองราวทสอดคลองไปกบการเคลอนไหวทางการเมองในชวงสงครามเยน ดงนนความคดเรองสงคมนยมจงเขามามสวน มบทบาทในการเคลอนไหวรวมทงความคดในเชงทฤษฎสงคมนยมทเขามาถงสงคมไทยดวย ผมกแปลกใจวาสวนใหญในทางทฤษฎมนเขามาแบบบางสวน มนไมไดเขามาแบบมความหลากหลาย สวนใหญจะเอยงไปทางโซเวยต- สตาลน และเหมาอสมมากกวาโซเวยต– ทรอตสก และนกทฤษฎสงคมนยมของยโรปตะวนออก ดวยเหตผลนกไดทท�าใหความคดของขบวนการซายไทยคอนขางแคบ พดปญหาเรองเกยวกบมารกซสต เกยวกบทฤษฎสงคมนยมกมกจะเอนเอยงไปในทางเลนน-สตาลน หรอชวงหลงเมอเอยงมาทางจนกจะไปทางเหมาอสม แตทางสายยโรปตะวนออก ยโรปเหนอ สายละตนอเมรกา มนไมมาเลย ความคด เกยวกบศลปกรรมแบบ Social Realism สวนใหญมนผานตรงมาจากระบบโซเวยต คอระบบทคอนขางเปนทางการแลว ไดอ�านาจรฐมาแลว และมความลงตวในทางทฤษฎทคอนขางเปนทางการแลว หนงสอของพวกนกคดฝายซายทเขามา สวนหนงเปนนกคดทางทฤษฎทไดรบการยอมรบ


แบบทางการของรฐโซเวยตแลว รวมทงศลปวรรณกรรมทางจนสายเหมาอสมทเขามามอทธพลกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย สภา ศรมานนท นายผ จตร ภมศกดกอาจจะไดอทธพลทางทฤษฎศลปเพอชวตมาจากเบาเดยวกน คอจตรสวนหนงมาจาก What Is Art ? ของตอลสตอย และหรอทางสายสตาลนมากกวาทางสายทรอตสก เปนความคดดานเดยวอก หนงสอทฤษฎศลปะวรรณกรรมเรอง Revolution and Literature ของทรอตสก จตร ภมศกดไมรจก พเสเองกเขยนถงชวตและงานของสตาลนแบบคอนขางชนชมเปนคนแรกๆ ในชวงหลงสงคราม สงเหลานผมวามนสะทอนใหเหนความคบแคบทางทฤษฎศลปะวรรณกรรมของฝายซายรนเกาของไทยวามจ�ากด การเคลอนไหวทางศลปะวรรณกรรมในกลมกาวหนารนใหมชวงทศวรรษ 2510 จงพลอยคอนขางแคบไปดวย คอคอนขางมองศลปะวรรณกรรมไปในทางเดยว มตวแบบแคบๆ อยแคโซเวยตกบจน ดวยเหตนกไดกระมง การเคลอนไหวทางศลปะวรรณกรรมของขบวนการซายไทยจงคอนขางเปนกลไก และเรองนผมคดวาพวกเขาคอนขางชดเจนกบผมมาตงแตกอน14 ตลาแลว ทบอกวาผมเปนพวกน�าคาง เปนโรคประจ�าศตวรรษ เปนปจเจก มองไมเหนชยชนะของประชาชน อะไรแบบน แตความหมายของเขากคอคณไมมาสมาทานอยางสดจตสดใจกบพรรค หรอทเรยก


วา Party Spirit ขนตอหนวยการน�าทจดตง คอเวลานนถาใครจะเขยนเรองแบบเพอชวตกจะมตวแบบท�านองวา หนง ตวละครตองมความคดปฏวต Revolutionary Hero สอง ตวละครตอง Positive Thinking จะทอถอยไมได จะคดฆาตวตายกไมได ตองหาทางออกใหได เพราะฉะนนจงมกมเสยงสะทอนออกมาวา วรรณกรรมตองรบผดชอบกบการเสนอทางออก ส�าหรบผมการท�างานศลปะไมจ�าเปนตองเปนแบบนนกได ตอนนนกมการจดประเภทกนวาศลปะวรรณกรรมมอย 2 ลกษณะ คอ สะทอน เปนกระจก สองทาง เปนโคมไฟ เขาบอกวาพวกสะทอนมนกคลายๆ พวกปจเจก-เสรนยม เปนพวกศลปนทวไปทมปจเจกสง แตถาเปนศลปนปฏวตกจะตองสดจตสดใจเปนแบบโคมไฟสองทาง มนจะตองเปน “วรรณกรรมโคมไฟ” ไมใช “วรรณกรรมกระจก” แตพอมามองในปจจบน คนทวา “จดๆ” เหลานเดยวมนเปลยนไป อยางแทบไมนาเชอ เชนเปานกหวด เอากบรฐประหาร คอไมเปนทงโคมไฟ ไมเปนทงกระจก แตกลายเปนอะไรไมร เหนมอยในแทบทกพรรคการเมอง ผมคงไมตองเอยชอวามใครบาง

Q: มนมค�าหนงทคณสชาตพด ผมอยากรบรบทของการพดค�าน คณสชาตชอบพดวา เทศนาในสงทตวเองไมเชอ อนนเปนค�าดา หรอแปล


วาอะไรในยคนน พอดไดยนกระจกกบโคมไฟเลยท�าใหนกถงค�าน

A: อนนผมกไมแนใจวาผมเอามาจากคานธหรอกอรก แตเหนภาพชดวาเวลาคนเราจะไปดาใคร เขาตองชดเจนกอนวาเขาจะท�าไดเหมอนอยางเชนทเขาดา คณตองพรอมถงจะไปวจารณคนอนได คอถาคณเทศนาแลวคณไมเชอ คณไปท�าอกแบบหนงทตรงขามกบสงทคณเทศนา เรองนกเทากบคณหนาไหวหลงหลอก แตเวลาตอมาผมคดวาสงนมนยงเหนชดเจนมากขน บางทสงทเคยมปญหากบผม เคยวจารณวาผมมองไมเหนชยชนะของประชาชน แตผมกเหนวาประชาชนยงถกใชเปนเครองมออยตลอดเวลา แมจะอดมการณในแบบเดมกตาม ทงทผมยงคดวาเขาอาจจะถกกไดทเคยวจารณผม แตปจจบนเขากลบเปลยนไปแบบพลกฝามอ เขากเทศนาในสงทเขาไมเชอ พวกทดาผมวาเปนโรคประจ�าศตวรรษ หรอเปนน�าคาง ไมใชน�าฝนอะไรแบบน ขอประทานโทษเดยวนเขากลายเปนอะไรไปแลวกไมทราบ เชนขนไปเปานกหวด และเหนดวยกบการท�ารฐประหารไดอยางไมนาเชอ ผมไมอยากเอยชอ ตอนนนสงนเคยมผลกระทบกบผมตรงทวามนท�าใหผมมความรสกแย เพราะเขาเคยเรยกวาผมเปนพวก...ใชค�าหลวงนะ ฝายซายเขาเรยกวาค�าหลวง คอเขาเหนวาผมเปนพวกแปลกแยก เปนหญาพษ เปนเสอจร เปนปจเจกนยม เปน


ชนชนนายทนนอย อะไรแบบนน คอเปนประเภทไมยอมรบการน�า เปนพวกเสร คอเสรในความหมายทแตกตางจากค�าวา Liberalism ทเขาเคยวจารณผมเมอ 40 กวาปกอน อนนเปนค�าหลวงของพวกพรรคจนทงนน รวมทงค�าวา “โคมไฟ”และค�าวา “กระจก” นเปนวธคดเวลาเขามองศลปะวรรณกรรมในภาพรวม เพราะฉะนนงานเขยนอยาง ควำมเงยบ ของผม จงสรปไดอยางเดยววาอานไมรเรอง เนองจากเตมไปดวยสญลกษณ เปนเกมทางปญญาของปญญาชนทหางไกลประชาชน มนจะเปนไปไดยงไงทเปดลนชกออกมาแลวพบศพอะไรแบบน

Q: ถาไมมคณะละคร พระจนทรเสยว ถาไมมคณสชาต คณสชาตคดวา เอกซสมนจะเขามาอยในสงคมไทยแบบไหน ผานอาจารยภาควชาปรชญาแบบนหรอเปลา หรอวามนอาจตองใชเวลานานขนถามนไมมวรรณกรรมแบบคณสชาตน�ารองมากอน หรอวามนมกลมอนอกมยทท�าแบบน แลวกเหนยวแนน เชนวามอาจารยอ�าพรรณ โอตระกล อกคนหนง

A: คณอ�าพรรณเปนนกแปล กใหตวแบบในแงวรรณกรรมแปล วาไปแลว ผมกไมทราบวาอาจารยเจตนา นาควชระ


อาจารยพนจ รตนกล เขาจรงจงตรงนแคไหน อาจารยพนจนนสอนเรองปรชญาโดยตรง แลวตอมากมอาจารยกรต บญเจอ ผมไมไดสนทสนมกบพวกเขามากพอ เลยไมทราบวาเขามอทธพลมากนอยแคไหนกบแวดวง ผมเองไมไดจรงจงในฐานะคนทศกษางานวชาการทางปรชญา ผมสนใจในแงของความคดทมนน�าเสนอผานทางตวแบบวรรณกรรมมากกวา แลวสงนผมคดวา ไมรสนะ เขากบอกวาเปนเรองใหม แตกอนหนานนกเขยนทสนใจทางวชาปรชญากมมากอนนะ เชน ส.ธรรมยศ เพราะเขาเคยไปเรยนปรชญาของฝรงเศสทฮานอย

Q: แลวเขาพดถงเรองพวกนในหนงสอของเขามย

A: เขาใจวาไมไดพดในเชงทฤษฎ คอในแงปรชญา ความคดทางปรชญามนควรมาแสดงผานทางงานวรรณกรรมได หรอแมแตเสนย เสาวพงศ ทานกเอยถงค�าวาเอกซสเทนเชยลสมไวในเรอง ความรกของวลยา แตกเอยถงแตเอยถงแบบผานๆ ในลกษณะการพดถงปรากฏการณของสงคมฝรงเศสในชวงเวลาหลงสงครามโลกครงท 2 แตเขาใจวาทานคงไมไดสนใจตรงนจรงจง ผมเชอนะครบ ในแงของการเปนวรรณกรรมเพอชวต ศลปะเพอชวต รนบกเบกในความหมายทเขาใจกนอย มนนาจะมตวแบบของ Social Realism ทมากกวากอรก หรอ


หลซน แตมนแทบไมม เชน Social Realism แบบ ชารลส ดกเกนส เอมล โซลา ไมเคยมาถงสงคมไทย หรอของวคตอร อโกกตองใชเวลาอยนานกวาจะแปลเปนภาษาไทยครบถวนสมบรณ และแมเวลาจะผานไป 40 - 50 ป แลว แตเรากยงอางถงคนพวกนอย ศรบรพา นายผ เสนย เสาวพงศ จตร ภมศกด ทวป วรดลก สวนสวฒน วรดลกนนม 2 แบบ คอเปนทงเพอชวตและน�าเนา กไมวากน นกเขยนนกประพนธกลมนจะเปน กลมทเขามามอทธพลกบการเคลอนไหวของกระแสความคด กาวหนาในชวงกอนและหลง 14 ตลา 2516 คอความคดในลกษณะซายๆ ของบานเรา แตมนกลบไมมตวแบบทางทฤษฎทหลากหลายใหถกเถยงกนทางวชาการ มนไมเหนรปธรรมในเรองนมากพอ เพราะฉะนนหลง 14 ตลา ความคดซายจดจงเขาครอบง�าไดงายหมนกคด นกเขยนฝายกาวหนา และมนกมากอนหนาตงแตชวงปลายๆ ป 2515 ทเขาวจารณงานของผมวาเปนโรคประจ�าศตวรรษ



เมอสามปกวาลวงมาแลว ผมไดมโอกาสแบกเปไปเทยวเวยดนาม ระหวางทรปนไดเจอนกทองเทยวสาวชาวฝรงเศสตรงจดผาน

แดนเวยดนาม-ลาว คยไปคยมากรวาเธอเปนนกศกษามาเดนทางทองเทยวกบเพอน เธอท�าวทยานพนธปรญญาตรดานวรรณคดเปรยบเทยบ เธอถามผมวา ผมเชยวชาญเรองอะไร ผมอ�าอง เลยตอบวาไมไดเชยวชาญอะไรเปนพเศษ แตก�าลงสนใจแนวคดของนกปรชญาฝรงเศสคนหนง เธอท�าหนาประหลาดใจมาก ถงกบพดวาเปนเรองพลกทเจอคนไทยสนใจปรชญาฝรงเศสตรงชายแดนเวยดนาม-ลาว

นกศกษาสาวชาวฝรงเศสยงบอกวา งานเขยนของนกปรชญาทผมบอกวาสนใจอยนนซบซอนเอาการอย กระทงคนฝรงเศสเองกอานไมคอยเขาใจ กจรงอยางทเธอวา การจะเขาใจแนวคดของนกปรชญาฝรงเศสคนทเราพดถงนอยางลกซงจะตองเขาใจปรากฏการณวทยาและแนวคดของยว กระนนผมคดวาถาจะใหปรชญาเปนสงทจบตองได กคงจ�าเปนตองพดเรองทยงยากซบซอนใหคนทวไปเขาใจได

เอมมานเอล เลวนาสกบใบหนาคนอน

คงกฤช ไตรยวงค

คงกฤช ไตรยวงค อาจารย

ประจ�าภาควชาปรชญา คณะ

อกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร สนใจปรากฏการณ

วทยา ศาสตรแหงการตความ

จรยศาสตร และสนทรยศาสตร

Daumier: Orchestra Seat1856

/ E s s a y /


นกปรชญาคนนนคอ เอมมานเอล เลวนาส (Emmanuel Levinas) เขาเปนคนฝรงเศสเชอสายยว ขอเสนอส�าคญของเขากคอจรยศาสตร (Ethics) ซงแตกตางจากแนวคดทางจรยศาสตรทผานมา เลวนาสใหความส�าคญกบจรยศาสตรในความหมายของความสมพนธระหวางคนกบคน จรงอยทจรยศาสตรกเปนเรองของความสมพนธระหวางตวเรากบคนอนอยแลว แตกยงสมพนธกบคนอนผานกรอบเกณฑชดหนงทจะมาตดสนวา อะไรคอสงทดทพงกระท�า อะไรคอการกระท�าทผด

นกปรชญาบางส�านกใชประโยชนทจะตกแกคนสวนมากเปนเกณฑวด เราเรยกความคดแบบนวาประโยชนนยมนนเอง บางคนเหนวาจะตองท�าตามหนาท โดยไมใชคนอนเปนเครองมอ จรยศาสตรตามทเขาใจกนทวไปมลกษณะเชงบรรทดฐานอยในตว คอมสงทระบวาเราควรกระท�าอะไร แลวทนจรยศาสตรแบบเลวนาสแตกตางจากจรยศาสตรเหลานอยางไร

กอนอนเราจ�าเปนตองเขาใจกอนวา มนษยเปนอยในโลกอยางไร เลวนาสเหนวาเรามกจะยดอตตาเปนศนยกลาง (ค�าเชงเทคนคคอ egology) คนเราชอบทจะยอยสลายสงตางๆ ในโลกรอบตวใหกลายเปนสวนหนงของตวเอง งายๆ เลยคอเราจบควาขนมปงมากนเพราะตองการยอยสลายมนใหกลายเปนพลงงานของเรา ถาจะมองในระดบความร มนษยกชอบทจะศกษาสงตางๆ เพอยอยสลายใหกลายมาอยในกรอบความรของเรา

อดตอนไกลโพนกไมใชความมดด�าเรนลบ เพราะมประวตศาสตร


ลกลงไปในจตมนษยทเคยเชอกนวาลกสดหยง กยงมจตวทยามาศกษา แมแตการมอยของพระเจากยงถกมนษยตงค�าถามเพอศกษา เราสรางความกระจางในเรองตางๆ โดยอาศยการสรางเปนแกนคดหรอกรอบความร จงไมนาแปลกใจทปรชญาตะวนตกตกเกยวโยงกบอปลกษณของ “แสง”

การยดอตตาเปนศนยกลางท�าใหสรรพสงถกความคดยอยสลายใหกลายเปนเตาหลอมแหงความรองครวมหนงเดยว แมแตปรชญาตะวนตก ซงตกทอดจากมรดกทางภมปญญาของกรกกตกอยภายใตสงทเรยกวาการยดอตตาเปนศนยกลางนเอง

เมอเราเผชญกบสงอนๆ ทเปนสงของกอาจจะไมสมปญหานก แตปญหาเกดขนเมอเราเผชญกบ “คนอน” สงเกตหรอไมวาเรามกจะไมสบายใจเวลาเจอคนแปลกหนา แปลกวฒนธรรม นนเปนเพราะเราไมรหรอไมเขาใจวาเขาคอ “ใคร” สงทคนเราท�าเวลาเจอคนแปลกหนากคอการจบพวกเขาใสกลองความเขาใจของเรา วาเขาเปนอยางนนอยางน เราใชความรทเรมตนจากอตตาของเราไปนยามคนอนหรอจ�าแนกประเภทคน จากนนกปฏบตตอพวกเขาตามกรอบความเขาใจของเรา ซงสงนน�าไปส “ความรนแรง” ได ค�าถามคอมนเปนไปไดอยางไร?

นกปรชญาสายวเคราะหอยางฮลลาร พทนม (Hilary Putnam) ยกตวอยางไวอยางนาสนใจวา หากเราเชอวามค�าสงทางศลธรรมทมความเปนสากล คอสามารถเขาใจไดโดยมนษยทกผทกนาม และเปน


หลกทใชไดกบทกคนแลวละก เหตผลทอยเบองหลงหลกศลธรรมน กคอ เราถอวาทกคนเปนมนษยเหมอนกนกบเรา ฟงดอยางนกดจะไมเหนเปนปญหาอะไร แตจรงๆ แลวพทนมเหนวามนอาจจะเปนปญหาใหญพอทจะท�าใหเกดการฆาลางเผาพนธชาวยวในชวงนาซเถลงอ�านาจไดเลยทเดยว จรงอย ถาหากเราถอวามนษยทกคนเหมอนกน นนหมายความตอไปวาเราควรเกอกลในฐานะเพอนมนษย แตในอกแงหนง การนยามความเปนมนษยวามลกษณะอยางนนอยางน เปดโอกาสใหกดกนคนทขาดลกษณะเหลานวาไมใชมนษย

ยกตวอยางเชนเวลาเราบอกวา “จงบรรเทาทกขของคนอน” ค�าถามตอไปกคอ ท�าไมตองชวยละ ค�าอธบายทเราคนเคยกนดกคอ กเพราะพวกเขาเปนมนษยเหมอนกบเรานะส พทนมเหนวาปญหาอยตรงทเมอมคนอนทเหมอนเรา กยอมมคนอนทไมไดมคณสมบตการเปนคนเหมอนเรา อยางทพวกนาซใชอางตอนฆาลางเผาพนธชาวยว เรองนเหนไดชดมากในกรณของนกปรชญาผยงใหญชาวเยอรมนอยาง มารตน ไฮเดกเกอร (Martin Heidegger) ซงถกวจารณวาสนบสนนพรรคนาซ ในสมดบนทกสด�า (Black Notebook) ทไดรบการเปดเผยในภายหลงยงเหนชดวาเขามทาทตอตานชาวยว โดยมองวาพวกยว “ไมมอนาคต” ไมตางจากสตวทท�าไปตามสญชาตญาณในปจจบนเทานน ตางจากมนษยทค�านงถงอนาคต

เลวนาสเสนอวาเราอยรวมกบคนอน โดยทคนอนมความเฉพาะตว นนคอเปนคนคนหนงทแตกตางจากเรา พดอกอยางหนงการยอมรบ


หรอเปดรบคนอนอยางทเขาเปนจรงๆ เลวนาสเหนวาความสมพนธแบบนคอความสมพนธแบบพบหนาคาตา (face-to-face relation) เราสมพนธกบคนอนผาน “ใบหนา” ของเขา (ภาษาฝรงเศสคอ la visage) ซงเปนลกษณะเฉพาะของปรชญาของเลวนาส ถาหากเราอานแนวคดทางปรชญาทพดถงคนอน เราจะเจอค�าวาตวตน อตลกษณ ความเปนบคคล เหลานลวนเปนค�าเชงเทคนคทมความเปนนามธรรม แตเลวนาส กลบใชค�าวา “ใบหนา” ซงมลกษณะรปธรรม นนคอใบหนาเปนเสมอนสงทแทนตวบคคลนนเอง จงไมนาแปลกใจทเราใชรปใบหนาตดบตรประจ�าตวประชาชน

กระนนกตาม สงทเรยกวา “ใบหนา” นนคอนขางจะยงอยสกหนอย เพราะเลวนาสพดอยหลายคราวาเราตระหนกรบร ถง “ใบหนา” คนอน โดยมพกตองเหนสหนาแววตาของเขาดวยซ�าไป ผมตความเรองนวาการทเรารวามคนอนอยรวมโลกกบเรานน ไมจ�าเปนตองเหนหนาจรงๆ กได ถาพดภาษาเฉพาะเชงปรชญาหนอยกคอ “ใบหนา” ทวานไมไดมลกษณะเชงประจกษ (empirical) เพราะเราไมจ�าเปนตองมองเหนใบหนาคนจรงๆ เลยกรวามคนอนอยรวมโลกกบเรา แตเปนรปธรรม (concrete) ทเกดขนจรง ตวอยางงายๆ เหนไดจากมารยาทสงคมทเรามกจะบอกวา “เชญคณกอน” นนคอการตระหนกถงการมอยของคนอน และการใหความส�าคญกบคนอนมากอนตวเอง

ทนค�าถามคอเราสมพนธกบคนอนอยางไร เลวนาสบอกวา


“ใบหนา” คนอนมความเปราะบาง ออนแอ ยวเยาใหเราท�าความรนแรง ขณะเดยวกนกหามเราท�าความรนแรง (ลองนกถงคนทชอบแกลงขอทาน หรอคนออนแอ) เลวนาสเหนวาการเสรภาพในการเลอกกระท�าของเราเกดขน ณ จดน นนคอการตดสนใจวาจะท�าความรนแรงตอคนอนหรอไม นคอความหมายของจรยศาสตรตามความหมายของเลวนาส นนคอ มนพรอมกบ “ความรนแรง” ทเราจะกระท�าตอคนอนได

คนอนทเปราะบางและออนแอนเองทมาเรยกรองเอากบเรา สงทเกดขนตามมากคอการทเราจะเลอกตอบสนอง (respond) ตอเสยงเรยกนนหรอไม นคอทมาของ “ความรบผดชอบ” (responsibility) ในจรยศาสตรของเลวนาส โดยปกตเราจะบอกวาคนคนหนงจะ รบผดชอบตอการกระท�าทเกดจากการเลอกกระท�าโดยอสระอยางมเหตผล แตความรบผดชอบตามความคดของเลวนาสกลบแปลก เพราะมนหมายความวา “ความสามารถในการตอบสนอง” (an ability to respond) ดวย จะเหนไดวาเลวนาสหนเหจากการใชอปลกษณของ “แสง” มาใหความส�าคญกบ “เสยง” ซงกเปนอทธพลของขนบยวทใหความส�าคญตอ “เสยงเรยก” จากภายนอก ตวอยางคอพระเจาทรงเรยกโมเสส และโมเสสกตอบสนองตอเสยงเรยกนน

จรงๆ แลวเลวนาสไมคอยยกตวอยางของสถานการณนเทาใดนก แตตวอยางทเขายกมาอางประจ�าคอตวอยางจากวรรณกรรมเรอง Life and Fate ของ Vissaly Grossman ผมเองชอบตอนทผแตง


พรรณนาถงผหญงชาวรสเซยทตกเปนเชลยของทหารนาซ พวกเธอตกอยในสภาพหวาดกลว ดวยไมรวาวนรงขนจะถงคราวตายของตนหรอไม วนรงขนผหญงรสเซยคนหนงถกปลอยออกมา และถกขอรองใหดแลผคมเยอรมนทก�าลงบาดเจบอย ดวยความคมแคนเธอจงตรงไปจะบบคอเขาเสยใหตาย แตสงทนาประหลาดใจและงดงามกเกดขน เมอทหารนาซนายนนรองขอน�าดม ทนใดนนผหญงรสเซยกยนน�าดมทงหมดทตนมใหเขา

แนนอนวาสงทผหญงคนนกระท�านนเปน “ความด” แตเปนความดทแปลก เพราะมนเปนความดทท�าลงไปโดยไมคด ในชวขณะนนเธอไมไดใชความคดตวเองไปตดสนวาคนทอยเบองหนาเปนนาซ เปนศตร หรออะไรกตาม แตเปน “การตอบสนอง” ตอเสยงเรยก ทมาจากนอกตวเธอ นนคอ คนอน ซงมความเปนอน ทไมอาจจะไปจ�ากดกรอบได ความดแบบนจงเปน “ความดเลกๆ” (little goodness) ทท�าใหคนอยกบคนได

หากพจารณาบรบททเลวนาสเสนอความคดของเขา ความโหดเหยมของนาซเยอรมนท�าใหยโรปตกอยในคามสนหวง อดมการณ ทดจะเปนความหวงในการปลดปลอยมนษยอยางลทธมารกซกกลายรปไปเปนลทธสตาลน หลงจากอดมการณทางการเมอง สถาบนทางสงคมถงจดอบปาง สงทยงหลงเหลอเปนพนฐานอยกคอความสมพนธระหวาง “ฉน” กบ “เธอ” ระหวางคนกบคน ไมใชความสมพนธกบลทธการเมอง หรอแนวคดทางปรชญาใดๆ


จรยศาสตรของเลวนาสกคอจรยศาสตรแหงไมความเพกเฉย การไมปลอยใหคนอนตายคนเดยว เรยกวาเปนจรยศาสตรทพยายามจะขามพนจาก “ตวฉน” เพอใหความส�าคญกบ “คนอน” มาเปนอนดบแรก และไมท�าความรนแรงดวยการใชตวเองเปนศนยกลางในการนยามคนอนนนเอง

นกปรชญาฝรงเศสทน�าแนวคดของเลวนาสมาคดตอกคอ ฌาคส แดรรดา (Jacques Derrida) ซงเหนวาจรยศาสตรของเลวนาสคอจรยศาสตรแหงความโอบออมอาร (ethics of hospitality) หมายความวาเวลาทเราเผชญหนากบคนอนทเราไมรจก ไมเขาใจ เราจะท�าอยางไร เราจะเปดรบหรอตอนรบเขาหรอไม จรยศาสตรแบบนจงมนยของการตอนรบขบส เพราะเราไมมทางรวาแขกหรอคนทเราเจอจะมาดหรอมาราย เพราะเขาเปนคนอน

หากพดในแงความโอบออมอารแบบบรสทธ (pure hospitality) แลวละก เราจ�าเปนตองตอนรบหรอเปดรบทกคนแบบไมมเงอนไข แนนอนวาสงทอาจเกดขนคอความประหลาดใจ บางทคนอนทวานอาจจะมาด หรออาจจะมายดครองบานหรอประเทศของเรากได หรอหากพดในแงปจเจกบคคล ความเปนคนอนของคนอนอาจจะมาท�าลายหรอท�ารายตวตนของเรากได อยางไรกตาม สงทเราจะพบเหนไมใชความโอบออมอารแบบน แตเปนความโอบออมอารแบบมเงอนไข (conditional hospitality) นนคอแขกตองยอมรบเงอนไขกฎเกณฑบางอยางของเจาบาน เชน ในกรณของผลภย กจะไดสทธ


แคการอยอาศยชวคราว จรยศาสตรแหงความโอบออมอารคอการทเราสมพนธกบคน

อนอยางทเขาเปนเขาจรงๆ แมวาความเปนเขานนเราอาจจะไมรไมเขาใจกได นนคอการตระหนกในความเฉพาะตวของคนอนแตละคน แดรรดาเหนวาขอพจารณาเรองความโอบออมอารทง 2 แบบขางตน จะท�าใหเราเขาใจประเดนทางสงคมการเมองในปจจบนได นนคอ ความโอบออมอารแบบไมมเงอนไขเปนสดขวของสงทเราจะ คดไดเกยวกบการตอนรบ และเปนเงอนไขใหเราคดถงความโอบออมอารแบบมเงอนไขได

ยอนกลบมาททรปเวยดนามของผม ตลอดเวลาหนงสปดาห ทผมตะลอนจากฮานอย ฮอยอน เว ความรสกแปลกถน หรอรสกเปนคนอนกมอยพอสมควร แมพอจะใชภาษาองกฤษสอสารไดกตาม แตกไดรบการตอนรบอยางดจากคนเวยดนาม ณ สถานททผมไปเยอน จนกระทงผมนงรถโดยสารจากเวไปสะหวนนะเขต และคนขบเปนคนลาว ผมจงร สกผอนคลายขนมาก สามารถแวะลงซอของโดย ใชภาษาอสานพดได

เมอถงปลายทางสะหวนนะเขต ผมกร�าลานกศกษาสาวชาวฝรงเศสคนนน เธออวยพรใหผมโชคดในการวชาการปรชญา แลวเรากตางคนตางไปยงจดมงหมายของตวเอง

ทพดมาทงหมดกเพอจะชใหเหนวา เรอง “ความเปนอน” หรอ “คนอน” ทแตกตางจากเรา เปนสงทเหนไดในโลกปจจบนทมการขาม


พรมแดน การอพยพ การลภย นกทองเทยว จากความสมพนธแบบพบหนาคาตาทเราอาจจะไมตองเหนหนาคนอนเลย มาสความโอบออมอาร กเปนขอพจารณาทนาคดส�าหรบโลกทเตมไปดวยความแตกตางหลากหลายนทเราจะตองตระหนกรบรการด�ารงอยของ “ใบหนาอน” ทอยรวมโลกกบเรา

ดงนน เราจะอยรวมกบคนอนทแตกตางจากเราโดยสนเชงไดอยางไร นนาจะเปนค�าถามส�าคญ เปนสงทจรยศาสตรแบบเลวนาส กระตนเตอนใหเราคด


Vilhelm Hammershøi: Moonlight, Strandgade 301900–1906



วาดวยการตความปฐมกาล

ลโอ สเตราส1 / ธรวฒน อธการโกวทย แปล

ตวบทจากค�าบรรยายชดนไดรบมาจากลโอ สเตราส ในชดค�าบรรยาย “Works

of the Mind” ท University College ของมหาวทยาลยชคาโก เมอวนท

25 มกราคม ค.ศ.1957 และไดรบการตพมพเปนครงแรกในวารสารฉบบน ทางเรา

ขอขอบคณศาสตราจารยโจเซฟ ครอปซย (Joseph Cropsey) แหงมหาวทยาลย

ชคาโก ซงเปนผบรหารจดการทรพยสนทางวรรณกรรมของลโอ สเตราส ทได

อนญาตใหทางเราตพมพงานชนน และไดใหความชวยเหลอแกผมเลกๆนอยๆ

ในการปรบปรงแกไขงานใหถกตอง

ทานผอานทมวธคดมาทางดานมานษยวทยาอาจรสกถงความคลายคลงกน

ระหวางวธการอานพระคมภรไบเบลของสเตราส กบ วธการวเคราะหต�านาน

(myth) ของโคลด เลว-สโตรส (Claude Lévi-Strauss)—ซงยงคนเคยกบงาน

ชนนมากขนเทาไหร กจะยงรสกวาเปนงานทรวมสมยกนกบผลงานชนแรกๆ

1 ตนฉบบภาษาองกฤษ โปรดด Leo Strauss, “On the Interpretation of Genesis”,

L’Homme, janu.-mars 1981, XXI (I), pp.5-20

/ E s s a y /

Gustav DoréCreation of Light1866

ธ ร วฒน อธการ โกวทย

ปจจบนก�าลงเตรยมตวเรยน

ตอในระดบปรญญาโทดาน

ปร ชญา มความสน ใจ ใน

ปรชญาลทธขงจอในเกาหลกบ

ญปนกอนสมยใหม และสนใจ

ในดานเอเชยตะวนออกศกษา


ของเลว-สโตรสในเรองของต�านาน บางทนคงไมใชทๆ เราจะมาถกเถยงกนเรอง

ความคลายคลงของงานสองแบบตลอดจนถงความแตกตางทเปนไปไดระหวางวธ

การทงสองแบบกระมง เอาเปนผมขอพดแควา ลโอ สเตราสนนเปนนกปรชญา

(ผมวา ประโยคแรกของงานชนนนน เราควรอานอยางระมดระวงแบบฟงห

ไวหจะดกวา) จดประสงคสงสดของสเตราสจงอาจแตกตางจากจดประสงคสงสด

ของเลว-สโตรสนนเอง

สวนนกคอแหลงอางองบรรณานกรมงานเขยนของสเตราสทอาจชวยทาน

ผอานใหไดเขาใจถงต�าแหนงแหงทของงานชนนวาด�ารงอยตรงสวนไหนในความ

คดของสเตราสครบ งานทสามารถแนะน�าความคดของสเตราสใหเรารจกไดอยาง

ดนนอาจหาอานไดจาก Allan Bloom, “Leo Strauss”, Political Theory,

1974, 2 (4): 373-392, และในสวนน�าเสนอใหเราไดรจกสเตราสแบบทสน

กวา พรอมดวยรายชองานเขยนแบบเกอบจะครบสมบรณของสเตราส หาอาน

ไดใน Joseph Cropsey, “Leo Strauss. A Bibliography and Memorial”,

Interpretation, 1975, 5 (2) (Queen’s College, NY): 133-147. มบทความ

อกสองชนทควรอานประกอบเพมเตมเปนพเศษ ไดแก “Jerusalem and Ath-

ens. Some Preliminary Reflections”, The City College Papers, 1967,

43 (6): 45-57 —และอกชนคอ “The Mutual Influence of Theology and

Philosophy”, The Independent Journal of Philosophy, 1979, 3: 111-118

(ซงเปนค�าบรรยายทชคาโกในชวงทศวรรษท 50s เชนกน) ทายสด ทางเราขอ

กลาวถงคณโรเบรต แซกส (Robert Sacks) ผเปนลกศษยเกาของสเตราส ซง

เรมตพมพค�าอธบายหนงสอปฐมกาลอยางครอบคลม โดยในงานเขยนชนนน


เขาไดพฒนามาจากขอเสนออนยดยาวของสเตราสไว [โดย Nicolas Ruwet]

โปรดด Robert Sacks, “The lion and the Ass. A Commentary on the Book of

Genesis”, Interpretation, 1980, 8 (2-3): 29-101 (ch. 1-10 of Genesis; to be

continued) (Queen’s College, NY).

ผมอยากจะขอเรมตนดวยการออกตวไวกอนนะครบวา ตวผมเองไมไดเปนนกวชาการดานพระคมภรไบเบล แตเปนนกรฐศาสตร

ทเชยวชาญดานทฤษฎการเมองเสยมากกวา ทฤษฎทางการเมองนนมกจะถกกลาวถงอยเสมอๆ วายดโยงอยกบคานยมแบบโลกตะวนตก และคานยมเหลานเปนทรจกกนดวา สวนหนงนนมตนก�าเนดจากพระคมภรไบเบลและอกสวนจากความคดของพวกกรก ดงนนนกทฤษฎการเมองจงตองรจกเฉลยวใจในการทจะเหนความลงรอยหรอตลอดจนเหนความไมลงรอยกนระหวางมรดกทางพระคมภรและมรดกแบบกรกใหได และทกๆ คนทท�างานวชาการในสายนยอมตองใชเวลาสวนใหญไปกบเรองของสงททงนกปราชญในโลกพระคมภรไบเบลกบนกปราชญในโลกคลาสสกไดบอกไวในแตละอยาง กระนนผมกคดวามนจะปลอดภยกวา หากผมพยายามมองวา ผมจะไมสามารถท�าความเขาใจบางสงบางอยางจากพระคมภรไดโดยทไมอาศยสงทผรอบรทงสายจารตเดมและผรอบรในสายรวมสมยไดบอกเราเอาไว ทผมเรมตนไปอยางนนเพราะอยางนอยมนกดจะไรเหตผลนอยทสดนนแหละ


ครบ วนนผมถกขอใหมาพดเรองปฐมกาล (Genesis) หรอคอนขางเกยวกบเรองจดเรมตนของปฐมกาล (the beginning of Genesis) บรบทของงานรวมค�าบรรยายชด Works of the Mind นนไดท�าให เกดค�าถามทส�าคญมากขนมาทนท เพราะ Works of the Mind กคองานเขยนทมาจากความคดของมนษย แลวพระคมภรไบเบลละครบ เปนงานเขยนทมาจากความคดของมนษยกระนนหรอ ? มนไมไดเปนงานเขยนของพระเจาหรอกหรอ ? งานเขยนของพระเจานคอมาจากความคดของพระเจาหรอ ? เพราะมมมองอยางหลงนไดรบการยอมรบโดยทวไปในโลกยคกอนๆมาแลว ซงเราตองค�านงถงวธการอานแบบทางเลอก (alternative approach) ในการอาน พระคมภร ไบเบล เพราะทางเลอกอนนเปนการชขาดในเรองหนทางทเราจะอานพระคมภรไบเบลนนเอง หากวาพระคมภรเปน งานเขยนทถกเขยนขนจากความคดของมนษยแลวละก มนกยอมจะตองถกอานเหมอนหนงสอเลมอนๆ คอเหมอนกบ งานเขยนของโฮเมอร เพลโต หรอ เชคสเปยร ซงกคออานดวยความเคารพแตกดวยความตงใจทจะโตแยงได ไมเหนดวยได และวพากษวจารณ ผเขยนได แตหากวาพระคมภรไบเบลเปนงานเขยนของพระเจาแลวละก มนจะตองถกอานโดยแตกตางไปจากการทเราอานงานเขยนทวๆ ไปของมนษย พระคมภร จะตองถกอานอยางนอบนอมดวยศรทธาปสาทะ และดวยการสดบตรบฟงอยางนอบนอมนบถอ ถาเอาตามนกคงมเพยงผทมความเชอหรอเครง


ศาสนาเทานนจงจะเขาใจพระคมภรหรอแกนของพระคมภรได ผทไมมความเชอ ซงมเงอนไขวาตองเปนผมประสบการณทจ�าเปนหรอมไหวพรบ ยอมสามารถเขาใจพระคมภรไบเบลไดเหมอนๆ กบบรรดาคนทมความเชอศรทธานนเอง ขอแตกตางระหวางวธการอานทงสองแบบนน อาจสามารถอธบายไดดงตอไปนครบวา ในอดตนน พระคมภรไบเบลไดรบการอานกนโดยทวไปในฐานะเอกสารแหงเทวววรณ (Document of Revelation) สวนทกนนนมนถกอานในฐานะเอกสารงานเขยนอนยงใหญทมนษยคดขนเอง เหมอนๆ กบเอกสารงานเขยนอนๆ เทวววรณคอเรองของปาฏหารย (Miracles) ดงนน นจงหมายความวา กอนทเราจะเปดอานพระคมภรนนเราตองคดเสยกอนวา เราเชอวามนมความเปนไปไดทจะมปาฏหารยอย กชดเจนวาเราอานเรองราวของพ มไมทตดไฟ2 หรอ การ

2 หมายเหตผแปล: พมไมตดไฟ คอ เรองราวในพระคมภรของชาวยว ดงน

บดนน โมเสสไดตอนฝงแกะของปโรหตเยโธรชาวมเดยนผเปนพอตาของตนไปยงสดขอบ

ทะเลทราย และมาถงภเขาโฮเรบ อนเปนภเขาของพระเจา ทตสวรรคของพระยาหเวหผเปน

เจาไดปรากฏกายตอหนาเขาเปนไฟลกโชนจากกลางบพมไม เขามองไปและเหนวา แมพมไม

นนจะมไฟลกตดอย แตกลบไมมอดไหมเลย โมเสสจงกลาววา “ขาจะไปดวาสงนาอศจรรยน

คออะไรและท�าไมพมไมจงไมมอดไหมไป” เมอพระยาหเวหทรงทอดพระเนตรเหนโมเสสเดน

เขามามอง พระเจาไดตรสเรยกเขาจากกลางพมไมนนวา “โมเสส! โมเสสเอย!” เขาตอบไปวา

“ขาอยน” พระเจาตรสวา “จงอยาเขามาใกล! ถอดรองเทาของเจาออกเสย เพราะทๆเจายน

อยเปนสถานทศกดสทธ” (Exodus 3:1-5)


ขามทะเลแดง3 ไดดวยวธการทตางกนโดยสนเชง โดยสอดคลองไปกบวธทเราตดสนเกยวกบความเปนไปไดของปาฏหารย ไมวาเราจะมองวามนเปนไปไมได หรอ เปนไปไดทจะมปาฏหารยทงหลาย หรออะไรกตามแต เรากไมอาจรไดวาปาฏหารยทวานนเปนสงทเปนไปไดจรงหรอไมจรง มมมองอนทายนเองทแวบแรกกดจะพอเหมาะพอเจาะกบความไมรของเรา หรอพดอกอยางหนงกคอมนดใจกวางทสดแลว ผมตองขออธบายเรองนอยางยอนะครบ ค�าถามในเรองทว า ปาฏหารยเปนสงทเปนไปไดหรอไมนนขนอยกบค�าถามกอนหนาวา องคพระผเปนเจาในฐานะผทรงมหทธานภาพนนด�ารงอยจรงหรอไม ผคนรวมสมยของเราจ�านวนมากไดตงสมมตฐานอยางแฝงเรนหรอกระทงอยางชดแจงวา เรารวาพระเจาผทรงมหทธานภาพนนไมไดด�ารงอยจรง ผมเชอวาพวกเขาเหลานนคดผด เพราะเราจะไปรไดอยางไรละครบวาพระเจาผทรงมหทธานภาพนนไมไดมอยจรง ? ไมไดรจากประสบการณแนๆ เพราะประสบการณนนไมสามารถแสดงใหเหนไดมากไปกวาขอสรปจากโลกใบน จากระเบยบทประจกษชดและจากทวงท�านองทประจกษชดของมนวา การด�ารงอยของพระเจาผ ทรงมหทธานภาพนนไมสมเหตสมผล ประสบการณสามารถแสดงให

3 หมายเหตผแปล: เหตการณขามทะเลแดงซงโมเสสไดน�าพาชาวอสราเอลหลบหนจากฟาโรห

แหงอยปต และใชอ�านาจวเศษจากพระเจาเพอแยกทะเลแดง ออกจากการกนเปนสองฝงเพอ

ใหชาวอสราเอลขามหนไปได โปรดด Exodus 14:1-29


เราเหนไดอยางมากกแควาขอยนยนโตเถยงของศรทธาในพระคมภรนนเปนสงทไมนาจะเปนไปได แตคณลกษณะทไมนาจะเปนไปไดของศรทธาในพระคมภรนนไดรบการยอมรบและยนยนโดยตวความศรทธาเอง เพราะความศรทธานนไมอาจเปนสงทนายกยองสรรเสรญหากวามนไมไดเปนศรทธาทสามารถปะทะกบสงซงไดเปรยบกวาและหนกแนนกวา กาวตอไปของการวพากษวจารณศรทธาในพระคมภรไบเบลนนจะถกชน�าโดยหลกการของความขดแยงกนเองลวนๆ ยกตวอยางเชน ผคนอาจพดกนไดวาพระสพพญญตญาณของพระเจา— ซงไมมพระผ ทรงมหทธานภาพทไหนจะไมทรงความสพพญญ นะครบ—นนเปนสงทเขากนไมไดกบเสรภาพของมนษย เพราะมนขดแยงกนเอง แตการวพากษวจารณในท�านองนทงหมดนนมสมมตฐานลวงหนาเชนกนวา ยอมจะเปนไปไดทจะพดถงพระเจาโดยไมสรางขอเสนอทขดกนเอง ดวยถาหากวาพระเจาเปนสงซงยากเกนกวาจะเขาใจไดและยงคงเปนสงซงไมมใครรได ซงกบอกเปนนยในแนวคดเรองพระมหทธานภาพของพระเจาอยแลวนะครบ กยอมเปนไปไมไดทจะพดถงพระเจาโดยไมสรางขอเสนอทขดกนเองในเรองของพระองคดวย เพราะพระเจาทเราสามารถเขาใจไดหรอพระเจา ผทเราสามารถทจะพดถงไดโดยไมมอะไรขดกนเองนน กคอพระเจา


ของอรสโตเตล ไมใชพระเจาของอบราฮม อสอค และยาโคบ4 ดงนนเรากจะเหลอแคทางเดยวทความเชอเรองพระเจาผทรงมหทธานภาพนนสามารถถกหกลางลงได โดยการแสดงใหเหนวามนไมมสงลกลบอะไรทงนน เรามองคความรทกระจางชดและโดดเดนหรอความรดานวทยาศาสตร เรามความรในหลกการของทกสง เราสามารถใหเรองราวสาระทเพยงพอและกระจางชดในเรองสรรพสงได และเราตอบค�าถามพนฐาน ไดหมดทกขออยางนาพอใจอยางทสดแลว พดอกอยางกคอ บดนมสงทเราอาจเรยกไดวาเปนระบบปรชญาทสมบรณและเปนระบบขนสดทาย (absolute and final philosophic system) กนแลว และหากวากนตามระบบปรชญานแลว (มนเคยมระบบปรชญาแบบนอยครบ และคนทเคยพดเรองนกคอ เฮเกล) ละก พระเจาผลลบในกาลกอน พระเจาผซงเราไมอาจหยงรไดในกาลกอนนน บดนไดถกเปดเผยอยางหมดเปลอกเสยแลว เราสามารถรจกพระองคไดอยางหมดเปลอกกนแลว ผมถอวาการด�ารงอยของระบบปรชญาแบบนอยางนอยทสดแลวกไมนาจะเปนไปไดพอๆ กบสจธรรมของพระคมภรนนละครบ แตกชดเจนวา ความไมนาจะเปนไปไดของ

4 หมายเหตผแปล: อบราฮม อสอค และยาโคบ คอ บรรพบรษสามรนแรกของชาวอสราเอล

ตามเนอหาในพระคมภร พระเจาทรงเรยกตนเองดวยวาพระองคทรงเปนพระเจาของอบราฮม

อสอค และยาโคบ (The God of Abraham, Isaac and Jacob) พระเจาของอบราฮม อสอค

และยาโคบ กคอ พระเจาของชาวยว ครสต และมสลม ในความเขาใจปจจบนนนเอง


สจธรรมของพระคมภรกคอ ขอถกเถยงของพระคมภรไบเบลนนเอง แตความไมนาจะเปนไปไดของความจรงของระบบปรชญาอนสมบรณแบบนนไดสรางปญหาหนกใหตวมนเอง ดงนนแลว ถาเปนเรองจรงทวาเหตผลของมนษยไมสามารถพสจนการไมด�ารงอยของพระเจา ในฐานะผทรงมหทธานภาพได ผมกเชอวามนกจรงดวยเหมอนกนวา เหตผลของมนษยกไมสามารถก�าหนดเรองการด�ารงอยของพระเจา ในฐานะผทรงมหทธานภาพไดเชนกน จากจดน ความสามารถของพวกเราซงเปนนกวชาการหรอนกวทยาศาสตรกด เรากไดถกลดทอนลงใหอยในภาวะกงขาตอค�าถามทส�าคญทสด ซงเราไมมทางเลอก แตตองเขาถงพระคมภรไบเบลไปทงทกงขาอยแบบนตราบเทาทเรายงอางตววาเปนนกวชาการหรอบคลากรทางวทยาศาสตร จงยงคงเปนไปไดเพยงแคเขาปะทะกบภมหลงของความรเทานน

แลวทนเรารอะไรอกบาง ? ผมไมสนใจขอเทจจรงนบไมถวน ทเรากรๆ กน เพราะความรในขอเทจจรงลวนๆ แลวนนไมใชความร และไมใช ความรทแทจรง5 และผมยงไมสนใจตอความรของเราในกฎทางวทยาศาสตรอกดวยครบ เพราะวากฎเหลานเปนทยอมรบกนวามนปรบแกใหมในอนาคตได เราอาจพดไดวา สงทเรารจรงๆ

5 หมายเหตผแปล: ในจดน สเตราสนาจะตองการคอนแคะกบวธการศกษาไบเบลแบบท

นกคดนกวจารณยคสมยใหมกระท�าผานการศกษา ขอเทจจรง ซงเปนปกตทกระท�ากนในวง

วชาการของยคนนดวย


นนยอมไมใชค�าตอบตอค�าถามทครอบคลมกวางขวาง แตเปน ค�าตอบตอค�าถามทก�าหนดมาใหเราในฐานะมนษย โดยเงอนไขของเราทเปนมนษยนแหละ นจงถอเปนสมมตฐานไดวามนมเงอนไข ขนมลฐานของมนษยในฐานะทเปนมนษย ซงไมไดรบผลกระทบจากความเปลยนแปลงใดๆ ทงสน โดยเฉพาะอยางยงคอสงทเรยก กนวาความเปลยนแปลงทางประวตศาสตรนนเอง นแหละคอเงอนไขขนมลฐานของมนษยในฐานะสวนหนง (part) ของทงหมด (the whole) — หมายถงในฐานะสวนหนงของทงหมดซงเปนเพยงเรองเลกนอยตอการเปลยนแปลงทางประวตศาสตร อนเปนเงอนไขของทกๆ การเปลยนแปลงทางประวตศาสตรทสามารถเปนไปไดนนเอง แตเรารไดอยางไรกนละครบวามนมทงหมดทวานอย ? ถาเราจะรเรองน เรากรมนไดเพยงจากการการเรมตนรผานสงทเราเรยกไดวาเปนโลกปรากฏการณ (phenomenal world) เทานนแหละ ซงเปนทงหมดทถกก�าหนดมาให (the given whole) เปนทงหมดทเราเองกถกก�าหนดใหมาแลวอยางถาวร (permanently given) ซงมนกถาวรตราบเทาทยงมมนษยชาตอยนนแหละครบ เปนทงหมดซงยดรวมไวดวยกนและเปนสวนหนงของแผนฟาสวรรค และประกอบไปดวยฟาสวรรคและแผนดนโลก รวมทงสรรพสงซงอยในฟาสวรรคและบนแผนดนโลก รวมทงสงทอยระหวางฟาสวรรคและแผนดนโลกเขาดวยกนไว ทกๆ ความคดของมนษย กระทงเปนความคดทเปนเรองของมนษยหรอสงศกดสทธกดวย ซงถกก�าหนดมาใหเปนทเขาใจไดโดยมนษย


ไดเรมตนดวยทงหมดทวาน ไมวาจะชอบหรอไมกตามทเปนทงหมดทเราไดรบมาอยางถาวร ซงเราทกคนกรจกกนดและมนษยหนาไหนกรอยเสมอ พระคมภรไบเบลไดเรมตนขนดวยการพดถงทงหมดทเราไดรบมาอยางถาวรนแหละครบ นเปนหนงในการพดถงทงหมดทถกก�าหนดมาใหเราอยางถาวรทามกลางการพดถงเรองอนๆ อกมากมาย มาดกนซวาเราสามารถท�าความเขาใจการพดถงทงหมดทเราไดรบนในพระคมภรไดไหม

พระคมภรไบเบลไดเรมตน ณ ปฐมกาลครบ พระคมภรพดบางอยางเรองจดเรมตนนแหละ ใครกนทกลาววา ในปฐมกาล พระเจาทรงสรางฟาสวรรคและแผนดนโลก ? ไมมบอกไวครบวาใครเปนคนพดประโยคน ดงนนเรากเลยไมอาจทราบได การนงเงยบไมพดถง ผทพดถงปฐมกาลนในพระคมภรไบเบลนนจะเปนเพราะจรงๆ แลวมนไมคอยตางกนเทาไหรวาใครเปนคนพดหรอเปลาครบ? นนาจะเปนเหตผลของนกปรชญา แลวมนเปนเหตผลทางพระคมภร (Biblical rea-son)ดวยหรอเปลา? มนไมไดบอกเราไว ดงนนเราจงไมอาจทราบได เชนกน โดยมมมองแบบจารตนยมแลวเปนอนวาพระเจาทรงเปน ผตรสเอง กระนนพระคมภรไบเบลกน�าเรองดวยค�าตรสของพระเจาทวา “แลวพระเจาตรสวา” เพยงแตค�าพดนไมไดพดตงแตตอนเรมตนปฐมกาล ดงนนเราจงอาจเชอไดวาบททหนง ของหนงสอปฐมกาล นนถกพดถงโดยบรษนรนาม กระนนเขากไมไดเปนพยาน ผเหนเหตการณในสงทเขาพดแนๆ ไมมมนษยคนใดเปนพยานเหน


เหตการณในเรองการทรงสราง(The Creation) เพราะพยานผเหนเหตการณมเพยงผเดยวซงกคอพระเจาเอง ดงนนเรองทอางกนวาพระเจาเปนผพดประโยคนนจงตองยงไมจบใชไหมครบ? แตเราไมมสทธทจะยนกรานในเรองนอยางเดดขาดได พระคมภรไบเบลไมใชสงซงเปนทเขาใจไดงายนก มนเปนสงซงแปลกมาก แตความเหมอนทน�ามาใชไดเหมอนกนในเนอหาของเรองราวนคอทวา “ในปฐมกาล พระเจาทรงสรางฟาสวรรคและแผนดนโลก แผนดนโลกยงไรรปทรงและวางเปลาอย ความมดปกคลมอยเหนอหวงลก และพระวญญาณของพระเจาทรงปกอยเหนอพนผวของหวงน�า” ถาเราตความตามตวอกษร เรากจะไดวา โลกเมอครงบรรพกาลนนไรรปทรงและวางเปลา ยงไมไดถกสรางขนมา การทรงสรางจงเปนการกอรปกอรางขนมา (formation) มากกวาจะเปนการสรางจากความไมมอะไร เลย แลวทวา พระวญญาณของพระเจาทรงปกอยเหนอผวของหวงน�านน มนหมายความวาอยางไรกน? แลวอะไรคอความหมายของ “หวงลก” ทวากนละครบ บางทนอาจจะมาจากเศษตกคางของต�านานของพวกบาบโลนกไดกระมง ? มหน�าซ�าแลว หากวา ในปฐมกาลพระเจา ทรงสรางฟาสวรรคและแผนดนโลกและสรรพสงในหกวนนน บรรดาวนทวามานกยอมจะไมใชวนในความเขาใจทวๆ ไปได เพราะวนทเขาใจกนทวไปนนถกก�าหนดโดยการเคลอนทรอบดวงอาทตย แตดวงอาทตยกลบถกสรางในวนทสของการทรงสราง วาโดยยอกคอ เรองราวอนยงยากทงหมดนซงเราจะท�าใหยงขนอกกไดนน ไดกอให


เกดความรสกนกคดทคนทวไปในยคนพากนเรยกวาค�าอธบายเชงเทพปกรณม (mythical account) ขนมา ซงนหมายความวาในขอ เทจจรงแลว ตามทคนทวไปเขาใจอยนน เราเองกไดละเลยทจะพยายามเขาใจเรองพวกนไปดวยเชนกน

ผมเชอวาเราตองใชวธการอานทตางออกไป ซงกเคราะหดทไมใชวาทกอยางในเรองราวนจะแปลกพลกไปเสยทงหมด บางเรองกถกพดถงมาแลวและเรากรจกมนดวย เราอาจเรมตนดวยสวนทวาจากบทแรกของหนงสอปฐมกาลทเราสามารถท�าความเขาใจไดครบ ค�าในภาษาฮบรทหมายถงการทรงสรางนนถกน�ามาใชในพระคมภรแตกบพระเจาเทานน กระนนค�าวา บารา (bara) กถกใชโดยมความหมายตรงกนกบค�าในภาษาฮบรวา อาซาห (asah) ทหมายถงการท�า (doing) หรอ การสราง (making) ในทงกรณแรกและในกรณทสอง ซงเปนกรณพเศษนน ค�าวา การท�า (doing) หรอ การสราง (making) นนถกใชกบอยางอนมากกวาจะใชกบพระเจา ถาจะแปลแบบตรงตวแลวละกเชนวา ไมผลกยอมสรางผลไม (the fruit tree making the fruit) มาจดนเรามอกกรณหนงของการทรงสรางครบ ค�าวา บารา นนถกน�ามาใชกบพระเจาเทานน ซงจะเพราะอะไรกไมไดอธบายไวในพระคมภรไบเบลเหมอนกน แตค�าทคลายกน (ค�าวา อาซาห) ทแปลวา การรงสรรค (creating) การสราง (making) นนถกน�าไปใชกบการสรางสงอนๆ ได แตไมใชกบการสรางมนษย เชน จะปลกสรางตนไม (to trees) เปนตน ดงนนใหเรามาดกนวาค�าวา สราง (making) นน


หมายความวาอยางไรในกรณตางๆ ทเกดขนในบทแรกของหนงสอปฐมกาลดวยกน ประการแรก ตนไมทใหผลยอมสรางผลไมให (the fruit tree making fruit) นเปนการการสราง (making) แบบไหน กนละ? ผลไมนนยอมก�าเนดมาโดย (by) ตนไมหรอจะบอกวา ใน (within) ตนไมแทบจะโดยสนเชง ประการทสอง ตวผลไมเองนนไมไดมรปรางเหมอนกนกบตนไม ประการทสาม ผลไมคอผลตผลทสมบรณและเสรจสนของตนไมแลว และประการสดทาย ผลไมสามารถแยกหลดออกมาจากตนไมได บางทการทรงสราง (creation) อาจมความเกยวดองทแนนอนกบชนดของการสราง (kind of mak-ing) โดยแยกจากชนดของการสรางดงตอไปนเลย ชนดแรกคอการสรางอะไรบางอยาง โดยแทบไมไดก�าเนดมาจากผสราง (maker) อยางสนเชง เชน สงประดษฐ (artifacts) ซงตองการสวนประกอบและอนๆนอกเหนอไปจากตวผสรางนน ชนดทสองคอการสรางสงทเหมอนกบตวผสรางเอง เชนสตวแตละชนดทเกดมาแตละรน ชนดทสามคอการสรางสงซงยงไมเสรจสมบรณแตยงตองการการสราง (making) หรอท�า (doing) เสรมเพมเตมอก เชน ไข (eggs) และการสรางชนดสดทาย คอการสรางสงทไมสามารถแยกออกจากตว ผสรางเองได เชน การกระท�าตางๆ ของมนษย (human deeds) ซงไมสามารถแยกออกไปจากตวมนษยผกระท�าสงเหลานนได (ค�าวา deeds และ making นนใชภาษาฮบรค�าเดยวกน) ใหเราจ�าสงหนงไวครบวา การทรงสราง (creation) นนดเหมอนจะเปนการสราง


สงทแยกออกไปได (separable things) เหมอนอยางทผลไมแยกหลดไปจากตนไมทสรางมนขนมาไดนนเอง การทรงสรางยงดเหมอนจะเกยวของกบการแยกออกไป (separation) ดวย บททหนงใน พระคมภรไบเบลกลาวถงการแยกออกไปอยบอยครง—ผมหมายถงค�าวาแยกนนแหละครบ มอยหาครงทค�านถกพดถงอยางชดเจน และ มอยสบครงทมการพดถงค�าอยาง “ตามอยางชนดของมน” (after its kind) ซงแนนอนวาหมายถง การแบงแยก (distinction) หรอ การแยกออก (separation) ของชนดหนงออกจากชนดอนๆ การทรงสรางจงหมายถงการสรางสงตางๆทถกแยกไปแลว (separated things) การสรางสายพนธตางๆ (species) ของพวกพช สตว และอนๆ การทรงสรางยงหมายความถงแมกระทง การสรางสงซงก�าลงแยกตวอย (separating things) เชน ฟาสวรรคไดแยกผนน�าออกจากผนน�าดวยกน ชนฟาตางๆ (the heavenly bodies) ไดแยกกลางวน (day) ออกจากกลางคน (night) เปนตนครบ

ทน ให เรามาพจารณาความย งยากท เหนได ชด ท สดกน กลาวคอความยงยากนไดถกสรางขนจากขอเทจจรงซงพระคมภร ไดพดถงวนเวลาชวงกอนทจะเกดการทรงสรางดวงอาทตยขน มาดวงอาทตย ถกสร าง เฉพาะในวนท ส แห งการทรงสร าง เทานน เราไมมปญหาทจะยอมรบวาดวงอาทตยนนถกสรางมาท หล ง น ก ว ทยาศาสตร ธ ร รมชา ตท กท านอาจจะพ ดเชนนไดในทกวนนนะ แตพระคมภร ไบเบลกลบบอกเราไวว า


ดวงอาทตยถกสรางหลงจากพวกพชและเหลาตนไมเสยอกซง เปนโลกของบรรดาพฤกษชาตโลกของบรรดาพฤกษชาตนนไดรบการทรงสรางขนมาในวนทสาม สวนดวงอาทตยนนไดรบการทรง สรางขนมาในวนทส นนคอปญหาทยงยากมากทสดในเรองราวทเราไดรบมาจากบททหนงของพระคมภร เราจะเขาใจไดอยางไรวาโลกพฤกษชาตควรจะมากอนดวยอาทตย หรอกลาวอกนยหนงกคอ เราจะเขาใจโลกของเหลาพฤกษชาต ดวงอาทตย และสงอนๆ นนกนอยางไรถงจะใหฟงดมเหตผลใหพดไดวาโลกของบรรดาพฤกษชาตนนมาม มากอนดวงอาทตย? การทรงสรางโลกของบรรดาพฤกษชาตทอบตขนในวนทสามนน เปนวนเดยวกนนเองทผนแผนดนโลกและทองทะเลไดรบการทรงสรางขนมาเปนครงแรกเชนกน โลกของบรรดาพฤกษชาตนนไดรบการกลาวถงอยางชดแจงวาถกน�าออกมาจากแผนดนโลก (earth) โลกของพวกพชผกนนเปนของผนแผนดนโลก ดงนนพระคมภรจงไมไดกลาวถงการสรางอนศกดสทธ (Divine Making) ในการทรงสรางโลกของบรรดาพฤกษชาตแตอยางใดเลย แผนดนโลกนนถกตรสถงโดยพระเจาเพอน�าเหลาพฤกษชาตออกมา แลวแผนดนโลกกผลตพชตางๆ ออกมา แตกระนนพระเจาไดทรงสรางโลกของฟากฟาสวรรค ดวงอาทตย ดวงจนทร และดวงดาราดวย และเหนอ อนใดคอพระเจาทรงบญชาใหแผนดนโลกสรางสรรพสตวทงปวงออกมาจากมนอกดวย และพระเจากไดทรงสรางสรรพสตวเหลานนขน โดยทแผนดนโลกนนไมสามารถสรางเหลาสตวไดเอง เพราะแผนดน


โลกกคอโลกของเหลาพฤกษชาตนนเอง เราอาจพดไดวามนคอเปลอกของแผนดนโลก จะพดวาเปนผวของโลกกได ถาหากโลกสามารถสรางผวพรรณไดเองละก ผวทวานไมไดแยกตวออกจากแผนดนโลก โลกของเหลาพฤกษชาตไดรบการทรงสรางขนในวนเดยวกนกบท แผนดนโลกและทองทะเลไดรบการทรงสรางเชนกน วนทสามจงเปนวนแหงการทรงสรางถงสองเทา (double creation) ในบรรดากรณทงหกวนแหงการทรงสรางน มสงหนงหรอชดของสง (a set of things) ถกสรางขนมา มเฉพาะในวนทสามและวนทหกเทานนทมการทรงสรางถงสองเทา โดยในวนทหกนน สตวทอาศยบนผนดนและมนษยถกสรางขนมา จงดเหมอนตอนนมการเปรยบความคลายคลงกน (parallelism) ในเรองราวจากพระคมภรวา มนมล�าดบการทรงสราง (series of creation) อยสองชด แตละชดมสามวน ชดแรกเรมตนดวยการสรางแสงสวาง และชดทสองเรมตนดวยการสรางดวงอาทตย และทงสองชดกจบลงดวยการสรางถงสองเทา ล�าดบชดแรกจบดวยการสรางโลกของพวกพชผก สวนล�าดบชดหลงจบดวยการทรงสรางมนษย โลกของเหลาพฤกษชาตถกอธบายลกษณะโดยขอเทจจรงไววามนไมไดแยกออกมาจากผนแผนดนโลกเลย ความแตกตางกนระหวางการไมสามารถแยกออกมาได (the non-separable) และการสามารถแยกออกมาได (the separable) จะสามารถเปนหลกการขนมลฐานของการแยก (division) ไดหรอไม ? นยงไมพอ นะครบ เพราะพชแตละชนดนนแบงแยกออกมาจากกนได แมวามน


จะไมถกแยกออกมาจากผนแผนดนโลกกตาม การทรงสรางทงหมดจงเปนการแยกออกจากกนชนดหนง (kind of separation) นนเอง การทรงสรางกคอการสรางสรรพสงทถกแยกออกจากกน เปนการสรางสงตางๆ (things) หรอแตละกลมของสงตางๆ (groups of things) ทถกแยกออกมาจากกนและกน (separated) ถกแบงแยกจากกนและกน (distinguished) เพราะสามารถแยกออกจากกนได (distinguishable) และเปนสงซงมองเหนกนได (discernible) แตสงทท�าใหการแบงแยกและการมองเหนนเปนไปไดกคอแสงสวาง ดงนน สงแรกทไดรบการทรงสรางขนมาเปนอยางแรกกคอแสงสวางนเอง แสงสวางคอจดเรมตน และเปนหลกการของการแบงแยกหรอการแยกออกจากกน แสงสวางจงเปนงานในวนแรกของพระเจา พวกเรารจกแสงสวางไดขนแรกกจากแสงของดวงอาทตย ดวงอาทตยคอแหลงทมาทส�าคญทสดของแสงสวางส�าหรบเรา แตดวงอาทตยเปนงานของพระเจาในวนทส มนมความเกยวดอง (kinship) อยางใกลชดระหวางแสงสวางและดวงอาทตย เปนความเกยวดองซงถกอธบายผานขอเทจจรงทวา แสงสวางคอจดเรมตนของครงแรกของการทรงสราง และดวงอาทตยคอจดเรมตนของครงหลงของการทรงสรางนนเองครบ

ถาเปนเชนน เรากถกเคนใหตงค�าถามนขนมาวา ครงหลงของการทรงสรางนนสามารถมหลกการของมนเองโดยเปนหลกการทแตกตางจากแสงสวาง (light) หรอ การแยกออกจากกน (separation)


หรอ การแบงแยก (distinction) ไดหรอไม? เราตองเขาใจค�าถามนใหถกตองนะครบ การแยกสงตางๆ ออกจากกนหรอการแบงแยกนนถกสงวนไวในการทรงสรางครงหลงอยางเหนไดชด ยกตวอยางเชน มนษยนนถกแบงแยกจากสตวเดรจฉาน ดงนนหลกการทแตกตาง จากแสงสวาง การแยกออก หรอการแบงแยกนน จะตองเปนสงหนงทขนอยกบหรอมมากอนการแยกออกกบการแบงแยก แตไมอาจ ลดทอนตวเองจากการแยกออกหรอการแบงแยกนไดแตอยางใด ดวงอาทตยนนมมากอนแสงสวาง แตตวดวงอาทตยเองไมใชแสงสวาง นะครบ ตอนนใหเรามองไปทการทรงสรางในวนทสถงวนทหกกน โดยในวนทสนนไดทรงสรางดวงอาทตย ดวงจนทรและดวงดารา สวนวนทหานนไดทรงสรางบรรดาสตวน�าและเหลาสกณา และในวนทหกไดทรงสรางสตวบนผนดนและมนษย ทนอะไรคอสงทมรวมกนของบรรดาการทรงสรางแตละอยางในครงหลงละครบ ? ผมขอพดวามนกคอการเคลอนทในบรเวณ (local motion) นนเอง6 ฉะนนผมจะแนะน�าอยางงายๆ นะครบวา หลกการของการทรงสรางในครงแรกกคอการแยกออกหรอการแบงแยก สวนหลกการของการทรงสรางในครงหลง คอวนทสถงวนทหกนน เปนเรองของการเคลอนทในบรเวณ ดวยเหตผลอนส�าคญมากๆ นเองทโลกของ

6 ศพทของอรสโตเตล


บรรดาพฤกษชาตจงมมากอนดวงอาทตย นนเพราะโลกของพวกพชผกนนไมอาจเคลอนทในบรเวณไดนนเอง ดวงอาทตยเปนดวงอาทตยไดกเพราะมการขนและการตก มการโคจรเขามาและโคจรออกไป มการเคลอนทในบรเวณของมน ความยงยากทผมเรมเอาไวคงถกแกไขแลวหรอเกอบจะแกไดเมอเราตระหนกไดวา มเรองราวของการทรงสรางซงประกอบไปดวยสองสวนใหญๆ ทคลายคลงกน สวนแรกนนเรมตนดวยแสงสวาง และสวนทสองเรมตนดวยดวงอาทตย เสมอนวามความคลายคลงเชนกนนในตอนทายของทงสองสวนดวย เพราะมเฉพาะในวนทสามและวนทหกเทานนทมการกระท�าเชนนในการทรงสราง ถาจะใหกลาวซ�าคอ ในวนทสามนน มการทรงสรางแผนดนโลก ทะเล และเหลาพฤกษชาต สวนในวนทหกนนทรงสรางสตวบนผนดนและมนษย ผมพดไปแลววาหลกการของครงแรกของการทรงสรางกคอการแยกออกหรอการแบงแยก สวนหลกการของครงหลงของการทรงสรางกคอการเคลอนทในบรเวณ แตดวยวธเชนนนเองทการแยกออกหรอการแบงแยกนนถกสงวนไวในแนวคดทเปนมลแหงการทรงสรางในครงหลง ซงกคอการเคลอนทในบรเวณ พดอกอยางกคอ การเคลอนทในบรเวณนนจะตองเปนทเขาใจในฐานะของรปแบบทสงสงกวาของการแยกออก (higher form of separation) การเคลอนทในบรเวณกคอการแยกออกของระเบยบทสงสงกวา (higher order) เพราะการเคลอนทในบรเวณนนไมไดหมายถงการทสงๆ หนงจะถกแยกออกจากสงอนๆ อยางทตนโอคถกแยกหรอแตกตาง


ออกจากตนแอปเปลนะครบ การเคลอนทในบรเวณจงเปนการแยกออกของระเบยบทสงสงกวา เพราะมนไมไดหมายอยางถงการทสงๆ หนงถกแยกออกจากสงอนๆ แตหมายถงสงๆ หนงจะสามารถแยกตวมนเองออกจากสถานทๆ มนอย หรอสามารถจะออกมาจาก ภมหลง (set off against a background) ทปรากฏขนเปนภมหลงจากความสามารถ (virtue) ในการเคลอนทของสงนนๆ ได การทรงสรางชนฟาสวรรค (heavenly bodies) ในวนทสนนตามมาอยาง ฉบพลนดวยการทรงสรางบรรดาสตวน�าและเหลาสกณา สรรพสตวเหลานคอสงทพระเจาทรงสรางขนโดยไดรบการอวยพรจากพระองคเปนพวกแรก และพระองคทรงอวยพรพวกมนโดยทรงตรสกบพวกมนวา “จงมลกดกและทวมากขน” พวกมนจงเปนสงทรงสรางพวกแรกทพระเจาตรสดวย โดยเปนสงทถกพดดวยในฐานะบรษทสอง—แตผนแผนดนโลก (earth) นนไมเหมอนกน เพราะทรงตรสวา “แผนดนโลกจงปรากฏออกมา” แมวาแผนดนและแผนน�านนตางกไดรบการตรสถงดวย แตพวกมนกไมไดถกพดดวยในฐานะบรษทสอง บรรดาสตวน�าและเหลาสกณานนไดขนอยกบประเภท (class) หรอสายพนธ (genus) ของสงมชวตแตละสง (อนนผมไดพยายามแปลจากศพทฮบรนะครบ) มนหมายความวาอยางไรกนทวาในวนทสนนเรามสงซงสามารถทจะเคลอนทไดในบรเวณเปนครงแรก ซงกคอ ชนตางๆ ของฟากฟาสวรรค และในวนทหาเรากมบรรดาสตว ? เพราะการมชวตจงท�าใหเคลอนทในบรเวณได ชวตจงจะตองถก


ท�าความเขาใจในฐานะรปแบบของการแยกออกดวยเชนกน ในขนแรกนน ชวตถกอธบายลกษณะวาเปนความสามารถในการถกตรสดวยได มความสามารถในการไดยนไดฟง และมประสาทสมผสได นเปนสงทส�าคญมากทสดทพระคมภรไบเบลเลอกเฟนเอาเฉพาะ “การไดยน” เทานนทเปนลกษณะของการเปนสงมชวต ไมใชความสามารถในการเหนหรอสมผส แตเพราะเปาหมายของเราในตอนนนน มนจงส�าคญกวาในการสงเกตวาชวตของสตวนนปรากฏขนในบรบทของทงบทในพระคมภรวาเปนการแสดงใหเหนถงระดบทยงคงสงสงกวาในการแยกออกมา (higher degree of separation) ยงกวาทปรากฏในชนฟาสวรรคเสยอก พวกสตวสามารถเปลยนแปลงไดไมเฉพาะเปลยนทอยเทานน แตยงสามารถเปลยนวถทางของพวกมนไดอกดวย ดวงอาทตยและดวงจนทรและเหลาดวงดารานน ไมสามารถเปลยนแปลงวถทางโคจรได เวนเสยแตจะมปาฏหารยเกดขน แตมนกเหมอนกบเวลาททานเหนสนขกนนนแหละครบ ยกตวอยางเชน เวลาทสนขวงออกไปนน มนสามารถเปลยนวถทางการวงของมนได แมวาจรงๆ แลวนน มนไมมแมแตวถทางทวาดวยซ�า พวกสตว ไมไดถกจ�ากดในการเปลยนทอยของพวกมนครบ จากจดน ตอมากคอมนษยนนเอง มนษยซงเปนสงมชวตทไดรบการทรงสรางมาเปนอยางสดทาย ถกก�าหนดลกษณะโดยขอเทจจรงทวาเขาคอสงทรงสรางทถกแยกออกมาจากระดบทสงทสด เพราะมนษยคอสงทรงสรางชนดเดยวทถกสรางตามพระฉายาของพระเจา ถาเราลองพจารณาดการ


เปรยบเทยบความคลายคลงกนของมนษยและพชแลว จะเหนวาพชคอสงทรงสรางชนดเดยวทถกอางถงโดยใชค�าวา “สราง” (making) อยางชดเจน เราอาจพอนกออกดวยวามนษยนนมความสามารถทจะกระท�า (doing) สรางการกระท�า (making deeds)ในระดบทสงทสดในบรรดาสงทรงสรางทงหมดได

ดงนน ดเหมอนวาล�าดบของการทรงสรางในบทแรกของพระคมภรไบเบลสามารถถกกลาวไวดงตอไปนไดวา จากหลกการของการแยกออกจากกน คอ แสงสวาง ผานสงทเปนตวแบงแยก เชน ฟาสวรรค ไปสสงทถกแบงแยกเชน แผนดนโลกและทองทะเล และถงสรรพสงทสามารถใหผลผลตทสามารถถกแยกออกไปได ยกตวอยางเชน ตนไม จากนนกถงสงทสามารถแยกตวมนเองออกจากพนทของมน เชน ชนตางๆ ของฟาสวรรค ตอดวยสงทสามารถแยกตวมนเองออกจากวถทางของมนได เชน เหลาสตวเดรจฉาน และสดทายคอ สงมชวตทสามารถแยกตวเองออกจากครรลองทถกตองของตนได ผมขอพดซ�านะครบวา เงอนง�าของบทแรกนดเหมอนจะเปนขอเทจจรงตรงทวาเรองราวของการทรงสรางนนประกอบไปดวยสองสวนใหญๆ นจงบอกเปนนยวาโลกทถกสรางมานนนถกเขาใจโดยถกวางลกษณะไวแบบทวนยมมลฐาน (fundamental dualism) วา สรรพสง ทแตกตางจากกนและกน โดยไมมความสามารถของการเคลอนไหวในบรเวณ กบสรรพสงทแตกตางจากกนโดยทมความสามารถในการเคลอนไหวในบรเวณไดนแหละ นจงหมายความวาบทแรกของ


พระคมภรนนดเหมอนจะวางอยบนสมมตฐานวา ทวนยมมลฐานคอ ความแตกตาง (distinctness) ความเปนอน (otherness) และการเคลอนไหวในบรเวณ (local motion) เหมอนอยางทเพลโต (Plato) อาจกลาวไวนนแหละครบ เพอจะเขาใจลกษณะของทวนยม ความเปนอน และการเคลอนไหวในบรเวณทวามานนน ใหเราเผชญหนากบมนดวยทวนยมมลฐานอกแบบหนงซงอางองไวในบทแรกของ พระคมภรกนครบ ผมขอยกขอทยสบหกในพระคมภรมาดงนว า “ดงนนพระเจาไดทรงสรางมนษยตามแบบพระฉายาของพระองค พระองคไดทรงสรางมนษยขนตามแบบพระฉายาของพระเจา พระองคไดทรงสรางพวกเขาใหเปนชายและหญง” ช างเป นประโยคทยากเหลอเกนนะครบ แนวคดทวนยมว าดวยเรองเพศชายและเพศหญงสามารถถกใชเพอการอธบายขนมลฐานเรองโลกไดเปนอยางด และมนเคยถกใชแบบนในวชาจกรวาลศกษา (cosmogonies) ด วย—นนกคอ เพศชายและเพศหญงของค�านามตางๆ ดเหมอนจะสอดคลองกบ เพศสภาพชายและหญงของสงตางๆ และนอาจจะน�าไปสสมมตฐานเรองสองหลกการทวามเพศชายและหญง หรอมเทพเจาและเทพ นนเอง พระคมภรไบเบลไดปฏเสธความเปนไปไดนจากการใหเหตผลเรองทวลกษณะของเพศชายและเพศหญง คอจะเปรยบอยางนนกไดนะครบ ถงพระเจาผานการจดวางรากของทวลกษณะของมนษยไวอยภายในองคพระผเปนเจาเอง ซงจะพดอยางนนกไดนะครบ ดงนน


พระเจาจงทรงสรางมนษยตามอยางพระฉายาของพระองค และสรางใหเปนชายและหญง และพระคมภรไดกลาวถงการแบงแยกเพศชายและเพศหญงเชนนในกรณของมนษยเทานน ดงนนจงพดอยางนกไดวา เพศชายและหญงไมใชลกษณะแบบสากลทตองใชกบทกสง มนมตงหลายอยางทไมไดเปนทงเพศชายหรอหญง หากแตสงตางๆ นนเปนอยางทมนเปนกจากการถกแบงแยกจากกนตางหาก และแตละสงกมทงทถกก�าหนดใหอยในพนทแบบตายตว และแบบทมความสามารถทจะเคลอนไหวในบรเวณได เพราะฉะนน แนวคดทวนยมขนมลฐาน ทวาดวยเรองเพศชายและเพศหญง จงถกแทนทดวยแนวคดทวนยมขนมลฐานทวาดวย ความแตกตาง (distinctness) ความเปนอน (otherness) และการเคลอนไหวในบรเวณ (local motion) นนเอง จะพดอยางนกไดวา พวกแนวคดทวนยม,ความแตกตาง-การเคลอนไหวในบรเวณแบบหลงนไมไดใหเราหยบยมตวมนไปเปนสมมตฐานเรองเทพเจาสององค หรอเปนเทพเจาทแบงแยกได หรอเปนเทพเจาทเคลอนไหวได นอกจากนแนวคดอยางหลงยงไดกดกนความเปนไปไดในการคดเรองการก�าเนดของโลกใบนวาเปนการกระท�าของโลกทถกใหก�าเนดมา โดยมบดามารดาของโลกเปนเทพเจาสององค รวมทงมนไดปฏเสธความเปนไปไดของความเปนไปไดในการคดเรองการก�าเนดของโลกใบน โดยทมโลกเองเปนลกหลานของเทพเจาชายและเทพเจาหญง แนวคดทวนยมทถกเลอกจากพระคมภรจงเปนแนวคดทวนยมทถกแยกออกมาจากทวนยมแบบเพศ


ชายและหญง มนไมไดเปนเรองทางโลกย (sensual) หากแตเปนเรองทางพทธปญญา (intellectual) เหตผล (noetic) ตางหากละครบ และนอาจชวยอธบายความยอนแยงทวาท�าไมเหลาพฤกษชาตถงก�าเนดกอนดวงอาทตยกเปนได อกจดหนงทผมเคยพดไว ซงผมจะตองน�ามาใชกคอ สงมชวตทถกสรางซงถกกลาวถงในพระคมภรไบเบลนนไมใชสงมชวตเชงปกรณม (non-mythical beings) ในเหตผลแบบหยาบๆ แตอยางใดเลย ผมหมายความวาพวกมนเปนสงมชวตทพวกเรากรไดจากประสาทสมผสทวๆ ไปในชวตประจ�าวนนเอง เมอมาถงจดน เราจงยอนพจารณาถงระเบยบของการทรงสรางไดวา สงแรกทไดรบการทรงสรางกคอแสงสวาง ซงเปนสงทไมมทอย แตสรรพสงทถกสรางตามมาภายหลงลวนแตมทอยทงสน สงซงมทอยนนไมไดทงประกอบไปดวยสวนตางๆ ทตางกน เชน ฟาสวรรค,แผนดนโลก,ทองทะเล หรอทงประกอบไปดวยสวนตางๆ ทตางกนดวย กลาวกคอ สวนของสายพนธตางๆ (species) หรอสวนทเปนปจเจกตางๆ (individuals) เชนกน หรอเราอาจชอบพดแบบนมากกวาวา สงซงมทอยนน ทงไมไดมทอยทแนนอน แตมกจะเปนฝายเตมเตมอาณาเขตเสยมากกวา หรอไมกเปนสงทถกท�าใหเตม เชน ฟาสวรรค,แผนดนโลก,ทองทะเล กบทงสวนอนๆ ทประกอบไปดวยสวนทแตกตางกน ประกอบดวยสายพนธตางๆ หรอปจเจกตางๆ หรอเปนสงทไมไดเตมเตมอาณาเขตทงหมด แตเปนเพยงบางทในอาณาเขต ,บางสวนในทองทะเล, บางสวนบนฟาสวรรค และบาง


สวนบนแผนดนโลก สงซงเตมเตมพนทบางสวนภายในอาณาเขตนน กมทงทไมสามารถเคลอนทในอาณาบรเวณได เชน พช กบทงพวกทสามารถเคลอนไหวในอาณาบรเวณได สงทสามารถเคลอนไหวในบรเวณไดกมทงสงทไมมชวต เชน ชนตางๆ ของฟาสวรรค กบทงทมชวต สงทมชวตนนมทงพวกสงมชวตบนบกกบพวกทไมไดอยบนบก เชน สตวน�าหรอสตวปก สงมชวตบนบกนนมทงพวกทไมไดถกสรางตามพระฉายาของพระเจา เชน พวกสตวเดรจฉาน กบทงพวกทถกสรางตามพระฉายาของพระเจา ซงกคอ มนษย วาโดยยอกคอ บทแรกของหนงสอปฐมกาลนนวางอยบนการแบงออกเปนสองสวน หรอกคอสงทเพลโตเรยกวา diairsis (การหารดวยสอง) นนเอง

ผมมองวาขอพจารณาเหลานไดแสดงใหเหนวา มนไรเหตผลแคไหนทจะพดวาแนวคดในพระคมภรไบเบลนนเปนลกษณะแบบปรมปราหรอเปนเรองทมมากอนตรรกะ(pre-logical) เรองราวของ โลกซงเราไดรบมาจากบทแรกของพระคมภรไบเบลนน ไมไดแตกตางในขนมลฐานไปจากเรองราวทางปรชญาแตอยางใดเลย นนกคอ เปนเรองราวทวางอยบนลกษณะเดนชดเจนซงพวกเราสามารถเขาถงไดพอๆ กบทผเขยนพระคมภรเขาถงได ดงนนเราจงเขาใจเรองราวเหลานไดวา มนษยสามารถเขาถงลกษณะเดนพวกนไดในฐานะมนษยนเอง เราสามารถเขาใจไดอยางงายๆ วาท�าไมเราจงควรคนหาบางสงบางอยางจากลกษณะเชนนในพระคมภรไบเบล เรองราวของการทรงสรางโลกนน หรอถาจะใหพดแบบทเขาใจกนทวไปสกหนอย


กคอ เรองจกรวาลศกษา (cosmogony) นน ไดวางสมมตฐานไวลวงหนาอยางจ�าเปนถงการกอก�าเนดเปนโลกทเสรจสมบรณในจกรวาลขนมา หรอจะใหเรยกวาเปนวชาจกรวาลวทยา (cosmology) กได เรองราวการทรงสรางในพระคมภรจงวางอยบนฐานคดทางจกรวาลวทยานนเอง มนษยสามารถเขาถงสรรพสงททรงสรางซงถกกลาวถงในพระคมภรไดในฐานะมนษย ไมวาจะอยในภมอากาศแบบไหน เทอกเถาเหลากอมาจากไหน นบถอศาสนาอะไร หรอจะอะไรอนกตามครบ บางคนอาจพดวา งนกเยยมไปเลยส เพราะเราทกคนรวาดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดารา ผลหมากรากไม และบรรดาพชพนธตางๆวาคออะไร แตเจาแสงสวางทแตกตางจากแสงดวงอาทตยละ ? ใครรบางครบวาคออะไร ? เราทกคนไมไดรจกแสงสวางทมองเหนกนได ซงไมไดมาจากดวงอาทตยกนเปนปกตอยแลวหรอกหรอครบ? ผมขอบอกเลยครบวาใช เรารจกอย สงนนกคอ ฟาแลบ ไงละครบ และบางทอาจมความเกยวของกนระหวางสงทพระคมภรกลาวถงแสงสวาง กบความเขาใจของพระคมภรเกยวกบฟาแลบดวย พระคมภรไบเบลไดเรมเรองจากโลกใบนอยางทเรารจก และเปนโลกทมนษยกรจกมาตลอด และจะรจกมนตอไปอก เปนโลกแบบทรจกมากอนค�าอธบายทกรปแบบครบ ไมวาจะแบบปรมปราหรอแบบวทยาศาสตรเสยอก ผมขอตงขอสงเกตไวเพยงจดเดยว คอค�าวา “โลก” (world) นะครบ ในพระคมภรไบเบลไมมค�าวา “โลก” อยนะครบ ในพระคมภรฉบบภาษาฮบรนนพดวา “สวรรคและแผนดน” (heaven and earth)


ซงเรามกพดกนโดยทวไปวา “โลก” (world) ค�าฮบรซงมกจะแปลกนบอยๆ มาจากค�าวา “โลก” นนมความหมายตางออกไปครบ แรกสดเลย มนหมายถงอดตอนยาวไกล เชน “ครงหนงนานมาแลว” (once) ในความหมายของ “ครงกระนน” (then) ซงกคอในชวงเวลาแรกๆ (early time) หรอนบจากชวงเวลาแรกๆ นนเอง ประการทสอง มนยงหมายความวา “ครงหนงนานมาแลว” (once) หรอ “ตอจากนน” (then) ทใชในอนาคตดวย และทายสดคอมนยงหมายความวา “เปนครงสดทาย” (once and for all) ซงหมายถง ตลอดกาล (for all times) ไมมวนสนสด (never ceasing) ถาวร (permanent) นนเองครบ ดงนนค�าๆ นจงหมายความถงสงทถาวรตลอดกาลนนเอง ดวยเหตนค�าภาษาฮบรทใชหมายถงโลกในอกอยางหนงโดยสวนมากแลว จงเปนบางสงทเชอมตอกบกาลเวลา (time) เปนคณลกษณะของกาลเวลามากกวาจะเปนสงทเรามองเหนดวยตา ถาหากวามการพดถงสงอนๆ ทด�ารงอยในวชาจกรวาลศกษาอนๆ ซงเปนจกรวาลศกษาแบบทพดถงพวกสงมชวตปรมปรา ยกตวอยางเชน ในต�านานของพวก บาบโลนแลวละก เรากตองมองยอนกลบไปทเบองหลงของพวกมงกรหรอตวอะไรทคลายๆ อยางนน และอยางนอยๆ กโดยสงสยไปวาสงเหลานด�ารงอย และเราตองมองยอนกลบไปยงสงตางๆ ทมกลาวถงไวในบทแรกของพระคมภรไบเบลซงตอนนกเปนสงทเรา ทกคนและมนษยทกๆ คนทกๆ สมยคนเคยกนนะครบ ในความหมายนดวยนเอง ทพระคมภรจงไดเรมตนจรงๆ ทปฐมกาล


แตพวกทานอาจจะพดไดอยางคอนขางถกตองทเดยววา สงทผมไดถกเถยงไปนนเปนสวนทหรอแงมมทส�าคญนอยทสดของบทแรกเลย จกรวาลวทยาทถกน�าไปใชโดยผเขยนพระคมภรนนไมใชหวขอหลก (theme) ของผ เขยนพระคมภรเลย จกรวาลวทยาอนนน ซงเปนการกอก�าเนดจกรวาลทมองเหนกนได เปนสมมตฐานทไมใชใจความหลก (unthematic presupposition) ของผ เขยนพระคมภรครบ เพราะหวขอหลกของผ เขยนกคอวา โลกนนไดถกสรางมาโดยพระเจาในระยะนๆ ขนนๆ เราจงตระเตรยมขอค�านง (reflection) ของเราจากหวขอหลกอนนดวยการพจารณาอกคณลกษณะของเรองราวซงเราไมเคยค�านงถงมากอนจนบดน บทแรกในพระคมภรไบเบลไดสรางความแตกตางระหวางสงทไดรบการตงชอโดยพระเจากบสงทไมไดรบการตงชอโดยพระเจา และความแตกตางระหวางสงทพระเจาทรงเหนวาดกบสงทพระเจาไมไดทรงเหนวาด สงทพระเจาทรงตงชอใหกไดแก กลางวน ซงเปนชอของแสงสวาง และ กลางคน ซงเปนชอของความมด และนอกจากนนกม ฟาสวรรค แผนดนโลก และทองทะเล สงอนๆ ทเหลอลวนไมไดรบการตงชอโดยพระเจา คงมเพยงสงธรรมดาๆ เหลานเทานนครบ มเพยงสงเหลานเทานนทปราศจากการชชดเจาะจง (particularization) เปนสงทไมมสถานทเฉพาะเจาะจง จะพด ใหถกกคอ มเพยงสงเหลานเทานนทไดรบการตงชอโดยพระเจา สงทเหลออยนนถกตงชอโดยมนษย แทบจะทกสงทพระเจาทรงสรางนน


ทรงเหนวาด ยกเวนกแต ฟาสวรรคและมนษย แตอาจมคนพดไดวากไมจ�าเปนทจะตองทรงเรยกมนษยอยางชดเจนวาด เพราะมนษยเปนสงเดยวทถกสรางตามพระฉายาของพระเจา และเพราะมนษยไดรบการอวยพรจากพระเจา อยางไรกตาม อาจจะพดอยางนกไดครบวา มอยสงเดยวทไมไดถกเรยกวาดโดยไมไดรบการไถบาป (redeemed) ผานการไดรบการอวยพรจากพระเจาและไมไดถกสรางตามพระฉายาของพระเจาแนๆ กคอ ฟาสวรรค เราอาจพดไดวาขอครนคดของ ผเขยนพระคมภรในบทนกคอการลดความส�าคญหรอลดต�าแหนงของฟาสวรรคลงไป วากนตามนแลว การทรงสรางนนปรากฏขนมากอนโดยตามมาดวยชนดของแผนดนโลกขนแรกเรม (rudimentary earth) เลยทเดยววา “ในปฐมกาล พระเจาทรงสรางฟาสวรรคและแผนดนโลก และแผนดนโลกนน...” ไมมชนดของฟาสวรรคขน แรกเรม ไมมชนตางๆ ของทองฟา ดวงจนทร และดวงดาราเลย ตามบทแรกแลว ไมมสงใดเลยยกเวนแตเครองมอหรออปกรณทใหแสงสวางแกแผนดนโลก และทส�าคญทสดกคอ ชนตางๆ ของฟาสวรรคนนไมมชวต และพวกมนกไมใชเหลาทวยเทพ ฟาสวรรคถกลดความส�าคญลงดวยความโปรดปรานของพระเจาตอแผนดนโลก ตอชวตทอยบนโลกซงกคอมนษย นหมายความวาอะไรกน ? ส�าหรบวชาจกรวาลวทยา หรอทเขาใจกนอยางเขมงวดวาเปนจกรวาลวทยาของกรกแลวนน ฟาสวรรคเปนหวเรองส�าคญกวาแผนดนโลกหรอชวตบนแผนดนโลกเสยอกครบ ในความคดของนกคดชาวกรกแลวนน


ฟาสวรรคเหมอนกนกบแผนดนโลกหรอจกรวาล จกรวาลนนหมายถงทงหมด ( whole) เปนโถงใหญซงบรรจสงอนๆ เอาไว ชวตบนแผนดนโลกนนตองการฟาสวรรค ตองการหยาดฝน และขาดของเหลานไมได และถาหากนกจกรวาลวทยาชาวกรกทชอบครนคดซบซอนตระหนกมากขนไดวาไมมใครสามารถละทงชนแรกสดของฟาสวรรคไปได กจะเปนอยางทเพลโตกลาววา นกจกรวาลวทยากรกเหลานกจะไปไดไกลโพนกวาฟาสวรรค สทๆ เหนอไปกวาฟาสวรรค(a super-heavenly place) เรองของมนษย (human thing) จงเปนค�าของการลดความส�าคญลงในปรชญากรก

ดงนน จงมการตรงขามกนระดบลกระหวางพระคมภรไบเบลและวชาจกรวาลวทยา และระหวางพระคมภรกบปรชญา เนองจากในทสดแลว ทกๆ ระบบปรชญานนเปนเรองของจกรวาลวทยา พระคมภรไดประกาศวา จกรวาลวทยากคอการบอกเปนนยแบบไมไดเนนเปนหวเรองหลก (non-thematic implication) ถงเรองราวในการทรงสรางโลก มนจ�าเปนทจะตองกอก�าเนดจกรวาลทสามารถมองเหนได (visible universe) แลวท�าความเขาใจคณลกษณะของมนเพอประโยชนในการกลาววาจกรวาลทเหนไดดวยตาเปลาหรอกคอโลกใบนนน ไดถกสรางโดยพระเจา พระคมภรถกแยกออกจากปรชญาทกประเภทกเพราะมนไดยนกรานอยางงายๆ วาโลกถกสรางโดยพระเจานแหละ โดยไมมการสบสาวขอสนบสนนการยนกรานทวามานแตอยางใด แลวเราจะรไดอยางไรกนละครบวา


โลกนนนถกสรางมา ? พระคมภรไดบอกไวแบบนนเหมอนกนครบวา ในทสดแลว เรากรไดจากพระปรชาในการประกาศ (virtue of declaration)ทแสนพสทธและเรยบงาย โดยการเอยพระวาจาของพระเจา (Divine Utterance) นนเอง ดงนนความรทงปวงของการสรางโลกจงมคณลกษณะทแตกตางอยางสนเชงกบความรของเราในเรองโครงสรางหรอการกอก�าเนดโลกน เราสามารถเขาถงการ กอก�าเนดโลก ซงกคอความแตกตางกนโดยสารตถะระหวางพช สตว และอนๆ อกมากมายไดในฐานะมนษยนแหละ แตความรของเราในเรองการสรางโลกนนไมใชความรทประจกษชดนก ผมจะอานบางขอจากหนงสอเฉลยธรรมบญญต (Deuteronomy) บทท4 ขอท 15-19 ใหพวกทานไดฟงดงนนะครบวา “เหตฉะนนทานทงหลายจงระวง ตวใหด เพราะในวนนนพวกทานจะไมเหนสณฐานอนใด เมอองคพระผ เปนเจาตรสกบทานทงหลายทโฮเรบจากทามกลางเพลง เกรงวาทานทงหลายจะหลงท�ารปเคารพแกะสลกส�าหรบตวทานทงหลาย เปนสณฐานสงหนงสงใด เปนรปตวผ หรอตวเมย เหมอนสตว เดรจฉานอยางใดในโลก เหมอนนกท มป กบนไปในอากาศ เหมอนสงใดๆ ทคลานอย บนดน เหมอนปลาอยางใดทอย ในน�าใต แผ นดนโลก เกรงว าพวกทานเงยหนาขนดทองฟาและเมอทานเหนดวงอาทตย ดวงจนทร และดวงดารา คอบรวารของทองฟาสวรรคนน พวกทานจะถกเหนยวรง ใหนมสการและปรนนบตสงเหลานน อนเปนสงซงองคพระผเปน


เจา พระเจาของพวกทานทรงแบงใหแกชนชาตทงหลายทวใตฟาทงสน”7 ซงหมายความวาสงทองคพระผเปนเจา พระเจาของทานไดทรงก�าหนดเอาไวนน โดยทรงใหเหตผลวาทรงแบงแกชนชาตทงหลายทวใตฟาทงสน ถาหากวาพวกเขาไมกาวพนไปจากสงทรงสรางเหลาน กชวยไมไดทชนชาตทงหลาย ซงกคอมนษยทงปวงนแหละ ยอมลวนถกชกน�าไปสการนบถอสงตางๆ ในจกรวาล (cosmic religion) นนเอง “แตองคพระผเปนเจาทรงเลอกทานทงหลายและน�าทานออกมาจากเตาเหลก คอจากอยปต ใหเปนประชากรในกรรมสทธของพระองค อยางทเปนอยทกวนน” พดอกอยางกคอวา มนษยในฐานะทเปนมนษยกรถงขอเทจจรงทวาโลกนมโครงสรางทแนนอน วาโลกทถกสรางมานนเปนทรไดโดยขอเทจจรงวาพระเจาทรงตรสกบชาวอสราเอลทภเขาโฮเรบ นนละครบคอเหตผลวาท�าไมชาวอสราเอลจงทราบวาดวงอาทตย ดวงจนทร และดวงดาราทงปวงนนไมควรคาแกการนมสการบชา และในทายทสดแลว ชาวอสราเอลกทราบวาฟาสวรรคยอมตองถกลดคาลงมาในความนยมชมชอบของชวตมนษยบนแผนดนโลก และยงทราบวาตนก�าเนดของโลกนนมาจากการทรงสรางของพระเจา จงไมมขอโตแยงเพอสนบสนนเรองการทรงสรางอนใด เวนแตทพระเจาไดทรงตรสกบชาวอสราเอล ผทไมไดยน

7 หมายเหตผแปล: ในบรบทนของพระคมภร เปนตอนทพระเจาตรสกบชาวอสราเอลหรอชาว

ยวหลงจากทออกมากอยปตได ชาตอนๆทวใตฟาจงหมายถงคนอนๆทไมใชยว


พระด�ารสนนไมวาจะไดยนโดยตรงหรอไดยนมาโดยจารตประเพณยอมจะไปกราบไหวบชาสวรรคชนฟาตางๆ พดอกอยางกคอ เขายอมจะยงคงอยภายในขอบฟาของจกรวาลวทยานนเอง

ผมอยากพดอกสกเลกนอยเกยวกบบททสองในพระคมภรนะครบ นนกเพราะวาปญหายงยากมากปญหาหนงของปฐมกาลในพระคมภรกคอมนเปนเรองการทรงสรางถงสองขน (two-fold account of creation) โดยขนแรกนนกอยในบททหนง และอกขนนนอยในบททสองถงบททสามครบ บททหนงในพระคมภรนนบรรจเรองราวจกรวาลวทยาไวซงครอบคลมไปดวยเรองราวการทรงสรางโลก อนเปนจกรวาลวทยาซงประสานเขากบเรองราวการทรงสรางโลกไว การประสานรวมจกรวาลวทยาเขากบเรองราวการทรงสรางโลกทวานบงบอกเปนนยถงการลดความส�าคญของฟาสวรรคลงมาวา ฟาสวรรคไมไดศกดสทธ ฟาสวรรคจดอยล�าดบรองจากแผนดนโลก รองจากชวตบนโลก แตจกรวาลวทยานถกใชโดยพระคมภรโดยแยกตางหากจากการยนยนถงการสรางโลก ผมหมายถงวาการกอก�าเนดสรางโลกทมองเหนกนไดนนนเอง จกรวาลวทยาแบบนแหละทวางอยบนหลกฐานซงมนษยสามารถเขาถงไดในฐานะมนษยนเอง แตการยนกรานเรองวาการทโลกถกรงสรรคขนมานน นนไมไดวางอยบนหลกฐานเชนวานนเลย ดงนนจงเกดค�าถามขนมาวา ขอบฟาของวชาจกรวาลวทยา หรอขอบฟาของสรรพสงทเราเหน ทเราอธบายไดและเขาใจได วาอยเหนอขนไปนน มนถกตองตรงไหน ? หรอพดอกอยางกคอ จกรวาล


วทยานผดตรงไหน ? ปญหาของความพยายามของมนษยทจะคนหาวถทางของตนโดยอาศยความกระจางจากสงทประจกษชดตอมนษยในฐานะมนษยคออะไร? อะไรคอบคลกลกษณะทแทจรงของชวตมนษยกนละ ? อะไรคอชวตทถกตองของมนษยกนละ ? ค�าถามนคอจดเรมตนของเรองราวขนทสองของการทรงสรางในบททสอง เรองราวการทรงสรางขนแรกนนจบลงทมนษย สวนเรองราวในขนทสองนนเรมตนทมนษย ดเหมอนวาเรองราวซงจบลงทมนษยนนยงไมเพยงพอ ท�าไมละ ? ในเรองราวขนแรกนน มนษยถกสรางมาในวนเดยวกนกบพวกสตวบนแผนดนเลย มนษยถกมองวาเปนสวนหนงของทงหมด—ซงกคอ เปนสวนทสงสงทสด ในมมมองอนนเอง ทขอแตกตางแทจรงระหวางมนษยและสรรพสงอนๆ ทถกสรางนนยงไมเพยงพอทจะเขาใจได มปรากฏอยในเรองราวขนแรกนะครบวามนษยนนถกแยกออกสระดบทสงทสด (highest degree) อนเปนระดบทเขาสามารถทจะเคลอนยายหรอเปลยนสถานะเดมของตนไปสระดบทสงทสดได แมกระทงในความหมายเชงอปลกษณกดวย แตเอกสทธ อนนหรอเสรภาพอนน อสรภาพอนน กเปนสงทอนตรายมากเชนกน เพราะมนษยคอสงทรงสรางทคลมเครอทสด ดงนนมนษยจงไมถกตรสถงวาเปนสงด เหมอนทฟาสวรรคเองกไมไดถกตรสถงวาด เชนกน มนมความเชอมโยงระหวางความคลมเครอของมนษย ซงเปนอนตรายทมนษยจ�าตองประสบพบเจอ กบฟาสวรรค พรอมทง เปาหมายของการมฟาสวรรคซงกคอ ความพยายามทจะเขาครอง


ความรเกยวกบความดความชวเฉกเชนเดยวกบทวยเทพนนเอง ทน หากวามนษยคอสงทรงสรางทคลมเครอทสด โดยขอเทจจรงทวามนษยเปนเพยงสงทรงสรางชนดเดยวทคลมเครอแลวละก เรากตองการสวนชวยเพมเตมของเรองราวซงมนษยเองกปรากฏขนมาเปนสวนหนงของทงหมดดวย เราตองการเรองราวทเพงความส�าคญไปทมนษยแตเพยงอยางเดยวเทานน พดใหตรงกวานนกคอ เนองจากความคลมเครอทวานนหมายถงความคลมเครอเกยวกบความดและความชว เราจงตองการเรองราวเพมเตมในเรองต�าแหนงแหงทของมนษยทถกก�าหนดนยามไว ไมใชแตเพยงในเรองราวขนแรกจาก พระบญชาของพระเจาทวา “จงมลกดกและทวมากขน” แบบธรรมดาเทานน แตเรายงตองการดจากพระบญชาในทางลบ ซงกคอ ขอหามททรงสงไวอกดวย เพราะขอหามนนไดก�าหนดไวอยางชดเจนถง ขดจ�ากดของมนษย—ซงขนอยกบจดนและไมเกนไปกวานนครบ!—ซงเปนขดจ�ากดทแบงแยกความดออกจากความชวนนเอง บททสองในพระคมภรไมไดใหค�าตอบตอค�าถามทวาโลกนนก�าเนดมาไดอยางไร แตไดตอบค�าถามวาชวตมนษยอยางทเรารๆ กนนนนก�าเนดมาไดอยางไรตางหาก เปนเพราะค�าตอบตอค�าถามนนเกยวของกบโลกในในฐานะทงหมด (whole) โดยเปนค�าตอบทตองการเรองการกอก�าเนดสรางโลก ค�าตอบตอค�าถามทเกยวของกบชวตมนษยจงตองการเรองการกอก�าเนดสรางชวตของมนษยนนเอง ชวตของมนษย อนเปนชวตของมนษยสวนใหญนน คอชวตทตองเพาะปลก


พรวนดนหรออยางนอยทสดกวางอยบนฐานชวตเชนนน ถาทานไมเชอพระคมภรไบเบล ทานอาจเชอในต�ารา Politics ของอรสโตเตลกไดครบ ดงนน ชวตของมนษยจงถกก�าหนดลกษณะใหเหนชด ผานความจ�าเปนทจะตองมฝนฟาอากาศหรอจ�าเปนตองท�างานหนกนนเอง ซงนไมใชลกษณะของชวตมนษยเมอแรกเรมเดมท เพราะถามนษยเปนสงมชวตทขดสนมาตงแตแรกโดยเนอแทแลวละก มนษยกยอมถกบงคบหรออยางนอยๆ กถกลอลวงอยางจรงจงใหตองกาวราว (harsh) ไรซงความเมตตาปราณ (uncharitable) และไมเทยงธรรม (unjust) มนษยจงไมตองรบผดชอบอยางเตมทตอการขาดหายไปของความกรณา (charity) หรอความยตธรรมนแตอยางใด เพราะพวกเขาเองจ�าเปนตองท�าเชนนอยแลว แตอยางไรกตาม เรารวามนษยนนตองรบผดชอบตอการขาดหายไปของความรก เอออาทรและความยตธรรมทวา ดงนน สภาวะดงเดมของมนษยจงจะตองไมถกบงคบหรอถกลอลวงอยางจรงจงใหกลายเปนผไรความเมตตาและไรความยตธรรม ฉะนน เงอนไขดงเดมของมนษยกคอ สวนสวรรค (garden) ทลอมรอบดวยแมน�าล�าธาร เดมทมนษยนนไมไดจ�าเปนตองมฝนฟาอากาศหรอตองท�างานหนกเลย นนคอสภาวะทมงคงและเตมไปดวยความสะดวกสบาย สวนสภาวะของมนษยในปจจบนนนเนองมาจากความผดพลาดของมนษยเอง นนเพราะการไปละเมดฝาฝนขอหามซงงายทมนษยจะปฏบตตาม แตมนษยถกสรางตามพระฉายาของพระเจา เปนเหมอนพระเจา ดง


นน มนษยไมไดถกลอลวงใหฝาฝนขอหามใดๆ หรอขอจ�ากดใดๆ มาตงแตตนแลวหรอกหรอ? ไมใชวาความละมายคลายกบพระเจา นเปนการลอลวงเพอจะเปนเหมอนพระองคเปะๆ หรอกหรอ? เพอทจะจดการปญหายงยากอนน เรองราวการทรงสรางขนทสองจงไดกระจายจดเนนตางๆ (accents) นานปการกวาทมในเรองราวการทรงสรางขนแรก บดน มนษยไดถกกลาวถงวาไมไดเปนสงถกสรางขนมาตามพระฉายาของพระเจาอก แตเปนเพยงธลดนจากผนแผนดนโลกแทน นอกจากนในเรองราวขนแรกนน มนษยไดถกสรางมาใหเปน ผปกครองสรรพสตวดวย สวนในเรองราวขนทสองนนสรรพสตวกลายมาเปนผชวยเหลอหรอเปนเพอนกนกบมนษยไปแลว มนษยถกสรางมาในความต�าตอย ดงนนเขาจงไมเคยถกลอลวงใหไมเชอฟงพระเจา ไมวาจะเพราะความจ�าเปนหรอโดยฐานะใดๆกตาม นอกจากน ในเรองราวการทรงสรางขนแรกนน ผชายและผหญงนนถกสรางมาในพระราชกจเดยวกน สวนในเรองราวขนทสองนน ผชายไดรบการทรงสรางขนมากอน ตอมาภายหลงกเปนพวกสตว และทายสด มเพยงผหญงเทานนทถกสรางออกมาจากกระดกซโครงของผชาย โดยขอสนนษฐานแลว ผหญงนนต�ากวาผชาย ผมตองขอโทษดวยนะครบวา ผหญงซงเปนสงทรงสรางทต�าน หมายถงยงคงต�ากวาผชายนน เปนผเรมตนการละเมดฝาฝนดวยครบ การไมเชอฟงนนเปนการเรมปวยไขอยางนาหวาดผวา พงสงเกตนะครบวานอกจากน แมวาจะมความแตกตางเหลาน เรองราวขนทสองยงไดเอาแนวโนมจาก


เรองราวในขนแรกมาด�าเนนตอไปอยางเปนพนอยสองจด จดแรก กคอ ไมมความจ�าเปนทจะมฝนฟาอากาศเมอแรกเรมตน ซงเปนการหมายความอกครงถงการลดความส�าคญของฟาสวรรคในฐานะเปนทมาของฝนไป และจดทสองคอ บคลกลกษณะทแยกออกมาของ ผหญงนนบงบอกเปนนยถงการยงลดความส�าคญของทวนยมของ เพศชาย/เพศหญง ซงมบทบาทในเรองราวขนแรก ขอผมกลาวอกเพยงนดเดยวในบททสองของพระคมภรวา บาปก�าเนดของมนษย อนเปนการละเมดฝาฝนครงแรกของมนษยนน เกดจากการกนผลไมจากตนไมแหงความรในความดและความชวเขาไป เราไมมเหตผลทจะไปคาดการณเกยวกบรากฐานของเรองราวนในพระคมภรได ซงตางจากค�าอธบายในยคหลงๆ วามนษยถกชน�าโดยแรงปรารถนาจะไดความรในความดและความชว เพราะเขาตองมแรงปรารถนาแบบนนเพอทจะมความรบางอยางในเรองดและชวเพอทจะไดมแรงปรารถนาเชนนน มนยากแมกระทงจะพดวามนษยปรารถนาจะฝาฝนพระบญชาอนศกดสทธ มนเกดขนอยางคอนขางจะโดยบงเอญเสยมากกวา การละเมดฝาฝนของมนษยนนเปนเรองปรศนา แตกระนนเขากไดฝาฝนและเขากรวาเขาไดฝาฝนลงไปแลว มนษยไดเลอกอยางแนนอนแลววาจะไมเชอฟงพระเจา ดงนนเขาจงเลอกหลกการแหงการไมเชอฟง หลกการนแหละถกเรยกวาความรในความดและความชว เราอาจพดวาการไมเชอฟงนนหมายถงการมความรอนอสระในความดและความชวของเราเอง เปนความรทมนษยไดมไวเปนของ


ตนเอง สงนบงบอกเปนนยวาความรทถกตองแทจรงนนไมเปนอสระใหถกครอบครองได และในมมมองของพฒนาการทางเทววทยาในยคหลงแลว เราอาจพดไดวา ความรทแทจรงในความดและความชวนนถกประทานใหผานเทวววรณ (Revelation) ไดเพยงอยางเดยวเทานน

ดงนนสงทผมก�าลงจะแนะน�าทานกคอวา ขอเสนอทรนแรงของบทแรกในพระคมภรนน ถาเราเขาถงมนจากมมมองของแนวคดโลกตะวนตกอยางทวๆ ไปแลวละก ขอเสนอทวากคอการลดทอนความส�าคญของฟาสวรรคลงไปนนเอง ฟาสวรรคเปนหวขอหลกแรกของวชาจกรวาลวทยาและวชาปรชญาเลยครบ บททสองในพระคมภรไดบรรจเรองของการลดทอนความส�าคญของความรในความดและความชวอนชดเจนน ซงเปนอกรปหนงของแนวคดทถกพดถงอยในบทแรก แลวความรตองหามในความดและความชวนหมายความวาอะไรกนครบ? มนกหมายความอยางทสดแลวนะสครบวา ความรในความดและความชวเชนวานนถกวางอยบนความเขาใจในธรรมชาตของสรรพสง เหมอนทนกปรชญาเมธอาจกลาวไวนนแหละ แตออกจะพดกนงายดายกวาวา นนหมายถงความรในความดและความชวซงถกวางอยบนฐานของการใครครวญตรกตรองเรองสวรรค (Con-templation of Heaven) นนเอง พดอกอยางคอ บทแรกของพระคมภรนนไดตงค�าถามถงหวขอหลกแรกสดของปรชญา สวนในบททสองนนไดตงค�าถามถงเจตนารมณของปรชญาครบ เรยกกนอยางเครงครดแลว เทาทเรารมานน เหลาบรรดาผเขยนพระคมภร นนไม


ไดรอะไรเกยวกบปรชญาเลยนะครบ แตเราตองไมลมวาพวกเขาอาจคนเคยและตองคนเคยอยางแนนอนกบหลายสงซงเปนรปแบบดงเดมของปรชญา (primitive forms of philosophy) อยหลายรปแบบ ยกตวอยางเชน ในบาบโลนนน กคอการใครครวญเรองเกยวกบฟาสวรรคและการมปญญาเปรองปราดในความประพฤตของมนษยผานทางการใครครวญเรองเกยวกบฟาสวรรคนนเอง แนวคดขนมลฐานนนนเหมอนกนกบปรชญาในความหมายดงเดมนนแหละครบ สวนบททสองและสามของหนงสอปฐมกาลนนถกท�าใหมชวตดวยจตวญญาณเดยวกนกบในบทแรกครบ สงทพระคมภรไดน�าเสนอกคอทางเลอก ไปสการลอลวง (temptation) และไอเจาการลอลวงน จากมมมองของสงทท�าใหเรารขนมาไดนน เราอาจเรยกไดวาคอปรชญานนเอง ดงนน พระคมภรจงเผชญหนากบเราอยางกระจางชดกวาหนงสอเลมอนใดดวยไอเจาทางเลอกขนมลฐานนวา ชวตทอยในการเชอฟงตอ เทวววรณ ซงคอชวตในการนอบนอมเชอฟง กบชวตในเสรภาพของมนษยนน อยางหลงนมพวกนกปรชญากรกเปนตวแทนนนเอง ทางเลอกนไมเคยถกก�าจดออกไปเลย แมวาจะมผคนมากมายเชอวาสามารถมขอสงเคราะหทลงตวอยางมความสข (happy synthesis) ซงอยเหนอกวาองคประกอบในการสงเคราะหอยางใดอยางหนงเพยงอยางเดยวเสยอก องคประกอบทวากคอ พระคมภรไบเบลกบปรชญานนเอง นเปนไปไมไดหรอกครบ เพราะวาขอสงเคราะหมกจะตองสงเวยดวยขอเรยกรองทชวดแตกหกกนไปเพยงแคองคประกอบเดยว


จากสององคประกอบนนเอง และผมจะยนดมาก หากวาเราสามารถถกเถยงประเดนนตอไปไดนะครบ

ผมอยากจะตงขอสงเกตเปนการสรปแลวละครบ เพราะผมเขาใจวาในกลมผฟงน พวกทานมความสนใจในหนงสอกนเปนพเศษ และ ดงนนผมจงอยากจะพดบางอยางเกยวกบปญหาของหนงสอเทาทมผลกระทบตอพระคมภรไบเบลอยางหนง และตอปรชญาอกอยางหนงครบ มมมองแบบปรชญากรกนนมรากฐานขนแรกสดเปนแนวคดงายๆ วาการใครครวญเรองราวเกยวกบฟาสวรรค หรอการท�าความเขาใจสวรรคนน คอพนเพทเราถกน�าไปสจรยวตรทถกตอง เหลานกปรชญากรกกลาววา ความรทแทจรง คอ ความรในเรองสงซงถาวรเสมอไป สวนความรในบรรดาสงทไมถาวรเสมอไปนน โดยเฉพาะอยางยง ความรในเรองทเกดขนในอดตไปแลว ถอเปนความรของคณลกษณะทต�าตอยกวาอยางสนเชง โดยเฉพาะอยางยง วาดวยเรองความรทเกดขนในอดตอนหางไกลแลวนน มนถกถอวาเปนอะไรทไมคงทนถาวรเอาเสยเลย เมอเฮโรโดตส (Herodotus) พดถงนกประดษฐคนแรก (the first inventor) ทไดประดษฐศลปะแขนงตางๆ ขนมานน เขาไมไดพดเลยวา X คอนกประดษฐคนแรกของศลปะแขนงนนแขนงน แตพระคมภรไบเบลเองกลบพดถงไว เทาทเรารมานน เฮโรโดตสไดกลาววาตวเขาคอนกประดษฐคนแรกนนเอง ตอนนแนวคดเชนน ซงเปนรากฐานใหกบแนวคดแบบกรกทก อนนน ไดสรางหนงสอขนมาในฐานะพาหนะของมนเอง ในความหมาย


ทเครงครดของค�าๆ นแลวนน หนงสอจงเปนงานศลปะแขนงหนงนนเอง ในความหมายน หนงสอจงเปนการลอกเลยนแบบจากสงทมชวตจรงๆ นนแหละครบ อยางไรกตาม แมวาหนงสอจะเปนสงเลกๆ และดราวกบวาไมยงใหญ แตกไมมสวนใดสวนหนงในหนงสอเลยทไมจ�าเปน เพอททงเลมจะไดสามารถเตมเตมฟงกชนของหนงสอไดอยางดนนเอง เมอชางฝมอหรอศลปนทสรางมนขนมาเกดหายไปหรอตายจากไปแลว หนงสอกยงคงมชวตอยในความหมายนนนเองครบ ฟงกชน ของมนกคอกระตนใหผ ทสามารถอานหนงสอออกไดใชความคด กระตนใหเกดการคดอยางอสระ สวนตวผเขยนหนงสอนน ในความหมายทสงสดแลว กคอองคอธปตย (sovereign) ของหนงสอนนนนเอง ผเขยนก�าหนดไดวาอะไรควรจะเปนจดเรมตน สวนตรงกลาง และตอนจบของหนงสอ เขาเปนผปฏเสธทจะยอมรบเอาแนวคดใดๆ ภาพใดๆ ความรสกใดๆ ทไมจ�าเปนอยางชดเจนพอตอวตถประสงคหรอฟงกชนของหนงสอนน ความเหมาะสม (aptness) และพระคณ (grace) ไมไดเปนอะไรอนนอกจากบาวรบใชของปรชาญาณ (wisdom) เลย หนงสอทสมบรณแบบทสดคอภาพหรอการเลยนแบบสงทครอบคลมกวางขวางทงหมด และคอภาพของหลกฐานทสมบรณแบบทสดของความรอนนาปรารถนาแตมอาจเขาถงได ฉะนน หนงสอทสมบรณแบบจงท�าหนาทเหมอนตวท�าลายเสนหใหกบเสนหของความสนหวงทการแสวงหาความรอนสมบรณซงไมรจกพอนนจ�าเปนตองท�าใหเกดขน นคอเหตผลทวาท�าไมปรชญากรกจงไมอาจ


แยกออกมาจากงานกวนพนธกรกได สวนอกดานหนงนน บดนใหเราดพระคมภรไบเบลกนครบ พระคมภรไบเบลไดผลกไสหลกการของความรในตนเองและทกๆ สงทไปดวยกนกบความรเชนน พระเจาผทรงลกลบนน คอ หวขอหลกสดทาย (last theme) และเปนหวขอหลกสงสด (highest theme) ของพระคมภรครบ หลกฐานจากพระคมภรทเราไดรบมากคอ มนไมอาจมหนงสอในความหมายแบบกรกไดเลย เพราะวาไมอาจมผเขยนทเปนมนษยคนใดทเปนผตดสนใจตามแบบองคอธปตยของหนงสอไดวาอะไรคอจดเรมตน อะไรคอตอนจบของหนงสอ แลวปฏเสธทจะรบเอาทกสงทจะเขามาเพมในหนงสอหากวามนไมไดจ�าเปนอยางประจกษชดตอจดประสงคของหนงสอนนๆ พดอกอยางกคอ จดประสงคของพระคมภรไบเบลในฐานะหนงสอเลมหนงนน มคณสมบตเปนคณลกษณะอนลกลบตาม พระประสงคอนศกดสทธของพระเจานนเอง มนษยไมไดเชยวชาญวาจะเรมตนเขยนพระคมภรอยางไร กอนทเขาจะเรมตนเขยนนน เขากตองเผชญหนากบงานเขยนตางๆ อนเปนงานเขยนศกดสทธ ซงกไดก�าหนดบทบญญตแกตวเขาไว เขาอาจจะดดแปลงแกไขงานเขยนอนศกดสทธเหลาน ท�าการรวบรวมงานเขยนศกดสทธเหลานเขาดวยกนเปนเลมเดยว เหมอนอยางทเหลาผทรวมเลมเปนพระคมภรภาคพนธสญญาเดมคงไดท�ามาแลวนนเอง แตผทท�าเชนนยอมจะท�าไดกดวยมจตวญญาณแหงความถอมสภาพและความเคารพเทานนแหละครบ ความมศาสนธรรม (piety) อยางมากของเขาอาจบงคบใหเขาปรบ


เปลยนตวบทในพระคมภรอนศกดสทธทมมาถงเขากได เขาอาจจะท�าอยางนดวยเหตผลของศาสนธรรม ดวยเหตวาขอความจากแหลงเดมทเกาแกกวาอาจพาใหตวบทเหลานเองถกเขาใจผดๆ ซงเปนสงทรายแรง ดงนน แมวาเขาอาจจะแกไขเปลยนแปลงงานเขยนศกดสทธเหลาน แตหลกการของเขากคอจะแกไขมนเพยงเลกนอยเทาทท�าไดเสมอ เขาจะไมกดกนทกสงทไมไดมความจ�าเปนอยางประจกษชดตอจดประสงคทชดเจนออกไป แตจะกดกนแคสงทไมลงรอยกนอยางเหนไดชดกบจดประสงคของพระคมภรซงมพนเพทถกซอนไว ดงนนหนงสออนศกดสทธ หรอพระคมภรไบเบล จงอาจเตมไปดวยสงทขดกนเองและมหลายตอนทซ�าไปซ�ามา ซงอาจไมไดเกดขนอยางตงใจ นะครบ แตหนงสอของพวกกรก ซงตวอยางทยงใหญทสดกคอบทสนทนาของเพลโตนน ไดสะทอนใหเหนหลกฐานทสมบรณแบบอนเปนสงทเพลโตเองปรารถนา ไมมสงใดในงานเขยนนทไมมพนเพทสามารถรได เพราะเพลโตมพนเพเชนวานน สวนพระคมภรไบเบลนนไดสะทอนใหเหนในรปแบบทางวรรณกรรมของมนเอง ถงความลกลบทไมอาจหยงรไดของวถทางตางๆ ของพระผเปนเจา ซงมนอาจไมนาเลอมใสนก แมกระทงพยายามจะเขาใจมนกตาม

Leo Strauss นกปรชญาการเมอง ชาวเยอรมน-อเมรกน คนส�าคญของศตวรรษท 20



“ชวต” Gilles Deleuze กบฐานคดของโพสฮวแมนนสม

เกงกจ กตเรยงลาภ

เกงกจ กตเรยงลาภ อาจารย

ประจ�าภาควชาสงคมวทยา

แ ล ะ ม า น ษ ย ว ท ย า ค ณ ะ

สงคมศาสตร มหาวทยาลย

เชยงใหม สนใจทฤษฎมารก

ซสตรวมสมย และประเดนการ

เปลยนแปลงของแรงงาน งาน

และการผลตในระบบทนนยม

ภายหลงจากท Michel Foucault เสยชวตในป 1984 Gilles Deleuze เขยนงานทชอวา Foucault1 เพอทบทวน

มโนทศนพนฐานและคณปการของ Foucault โดยเฉพาะมโนทศนเรองอ�านาจ ชวต และการตอตาน Deleuze เสนอวา งานเขยนของ Foucault มคณปการส�าคญตอการพฒนามโนทศน “อ�านาจ” (power) และ “ชวต” (life) โดยเฉพาะท Foucault เรยกรวมๆวา “การเมองชวต” หรอ biopolitics ไปใหไกลมากขนกวาทฤษฎวาดวยอ�านาจในงานสงคมวทยาแบบคลาสลกของ Marx และ Weber ทส�าหรบ Marxist อ�านาจถอเปนเรองสงกดชนชนและขนกบการถอครองปจจยการผลต สวน Weber แลว อ�านาจคอโครงสรางการ

1 Gilles Deleuze, Foucault (Minneapolis and London: University of Minnesota

Press, 1988)

/ E s s a y /


บรหารงานแบบองคกรขนาดใหญทผกขาดทรพยากรตางDeleuze เรมตนโดยเสนอวา ในทรรศนะของ Foucault อ�านาจ

ไมไดเปนวตถสงของทจะมใครหรอกลมใดสามารถถอครองได แตส�าหรบ Foucault แลว เขาจ�าแนกอ�านาจออกเปนสองระดบ ระดบแรก คอ พลง (force) และระดบทสอง คอ อ�านาจ (power) ทเกดขนจากความสมพนธระหวางพลงตางๆหรอพดอกอยางหนงวา ทกๆความสมพนธระหวางพลง (force) คอ “ความสมพนธเชงอ�านาจ” (power relation) พลงไมใชสงทสามารถด�ารงอยไดดวยตวเองหากแตเปนความสมพนธระหวางพลงตางๆทเชอมตอเขาดวยกนไมวาการเชอมตอนนจะเปนความสมพนธเชงบวกหรอเชงลบ และพลงนนไมมสงทเรยกวา “ประธาน” (subject) หรอ “กรรม” (object) เนองจากเปนความสมพนธททกฝายตางกเปนผกระท�าหรอผถกกระท�า พลงจงเปนเพยงพลงบรสทธ (pure force) เทานน และ “อ�านาจคอความสมพนธระหวางพลงตางๆ หรอใหชดกวานน ทกๆความสมพนธระหวางพลงตางๆกคอ ‘ความสมพนธทางอ�านาจ’”2

Deleuze ชวา เราตองเขาใจอ�านาจในความหมายทแตกตางออกไปจากทฤษฎสงคมศาสตรกอนหนานใน 3 ประเดน คอ หนง อ�านาจไมใชรปแบบหนงของความสมพนธ แตอ�านาจด�ารงอยในทกๆ

2 Gilles Deleuze, Foucault, p. 70.


ความสมพนธระหวางสงตางๆ สอง พลงหนงๆไมไดด�ารงอยอยางเปนเอกเทศเฉพาะในตวเอง แต “มนด�ารงอยในความสมพนธกบพลงอนๆ”3และสาม พลงไมมประธาน (subject) และกรรม (object) สงทด�ารงอยมเพยงศกยภาพของพลงทไปสมพนธกบพลงอนๆ “พลงจงไมมวตถแหงการกระท�าของตวมนเองทแยกขาดออกจากพลงอนๆ แตมนเปนหรอขนตอความสมพนธกบพลงอนๆเทานน”4 ในแงน อ�านาจและความสมพนธทางอ�านาจจงไมไดอยลอยๆในสญญากาศ แตหนง กระจายตวอยในพนท สอง ถกจดระเบยบผานเวลา และสามประกอบขนในกาละและเทศะบางอยาง5

ส�าหรบ Deleuze แลว อ�านาจมลกษณะทส�าคญ6 ดงน 1) อ�านาจไมใชการควบคมหรอการกดทบ (repression) ทมความหมายเฉพาะการกดทบหรอปดกนเทานน แตอ�านาจเปนสงทสงสม สรางขน และขยบขยายออกไปได 2) อ�านาจนนเปนปฏบตการ (practice) หรอเปนการกระท�า (action) และอ�านาจวงไลตามเพอยดจบและควบคมจดการการด�ารงอยและเคลอนทไปของพลงอยเสมอ อ�านาจจงเปน






สงทมาทหลงพลงเสมอ ในแงน อ�านาจจงไมไดมลกษณะเปนกลมกอนหรอทรพยากรทชนชนใดชนชนหนงจะยดครองได แตอ�านาจเปนเรองของการปฏบต/ปฏบตการ หรอพดอยางถงทสด อ�านาจคอชดของความสมพนธระหวางพลงตางๆ และ 3) อ�านาจนนอยในมอผปกครองพอๆกบทอยในมอของผถกปกครอง อ�านาจไมใชสงของหรอทรพยากรทรวมเปนหนงเดยว อ�านาจสรางจากการยนยอม/ตอรอง/ขดขนหรอปฏบตการ (practice) ทท�าใหคนอนหรอสงอนเกดมหรอแมแตดเหมอนมอ�านาจ ในอกดานหนง อ�านาจเกดขนจากการเชอมตอของพลงตางๆทชวยเพมอ�านาจใหแกกนและกน ในขณะทหากพลงตางๆไมสามารถเชอมตอกบพลงอนๆได อ�านาจกจะลดลง

คณสมบตส�าคญของพลงกคอ มนมศกยภาพททงสามารถสรางแรงกระทบ (to affect) ตอพลงอนๆ และทงทเปนศกยภาพทจะไดรบหรอรบรถงการถกกระทบ (to be affected) จากพลงอนๆ สงใดกตามทถกสงอนมากระทบใหเกดความเปลยนแปลง แสดงวาสงนนมศกยภาพในการเชอมตอกบพลงอนหรอสงอนอนจะน�าไปสการเปลยนแปลงตวเอง7อ�านาจทเกดจากความสมพนธระหวางพลงตางๆจงไมไดเปนเชงลบหรอกดทบเทานน แตอ�านาจเปนเรองของการสรางผานปฏสมพนธทพลงตางๆมาเชอมตอกระทบและถกกระทบดวย ใน

7 Gilles Deleuze, Foucault, p. t.


แงนอ�านาจจงมลกษณะทเปนเชงบวกไมนอยไปกวาเชงลบ การมองอ�านาจแบบนแตกตางจากการมองอ�านาจในทฤษฎสงคมศาสตรเดมทเหนวา สงใดกตามทถกกระทบหรอถกเปลยนแปลงเปนเพราะสงนนมอ�านาจนอย แตในทรรศนะของ Deleuze แลว Foucault มองวาการเปลยนแปลงตวเองเมอกระทบและถกกระทบจากพลงอนๆนนเปนเพราะพลงนนมศกยภาพทจะกอใหเกดความเปลยนแปลงทงตอสงอนและตอตวเอง

ความสมพนธทางอ�านาจจงไมไดเปนเรองทเปนทางการหรอเปนเรองของสถาบนเทานน แตยงด�ารงอยในรปแบบทไมเปนทางการดวย และหากจะมความสมพนธทเปนสถาบนหรอเปนทางการ มนกยอมมาทหลงจากความสมพนธทไมเปนทางการ หรอพดอยางถงทสด ความสมพนธทางอ�านาจเปนเรองทไมเปนทางการในแงทมนเปนความสมพนธของพลงตางๆนอกโครงสรางของอ�านาจทเปนทางการ ซงหากความสมพนธไมสามารถถกรองรบดวยความเปนสถาบนทเปนทางการ อ�านาจกไมใชสงทเสถยร หยดนง หรอมขอบเขตตายตวชดเจน โดยเฉพาะอยางยง ตวแบบของอ�านาจแบบ “ชวะอ�านาจ” (biopower) ท Foucault เสนอวาเปนตวแบบทแตกตางจากอ�านาจแบบอธปตย (sovereign power) ซงเปนตวแบบของการใชอ�านาจทมศนยกลาง แตชวะอ�านาจเปนปฏบตการของอ�านาจทเคลอนทอยตลอดเวลา โดยเฉพาะการเคลอนไปในสนามของพลงตางๆทอยนอก/หางจากศนยกลางอ�านาจ การวเคราะหชวะอ�านาจจงไมไดเรยกรอง


ใหเราสนใจรฐหรอสถาบนทเปนทางการแตเพยงดานเดยว แตเรยกรองใหเราสนใจปฏบตการของอ�านาจในปรมณฑลตางๆทดเสมอนวาไมมเปนการเมองหรอไมมอ�านาจ นนคอ ปรมณฑลของชวตทอยในสนามพลงตางๆ8

ในล�าดบตอมา Deleuze กลบมาตความความสมพนธระหวางอ�านาจกบความรในงานของ Foucault โดยชวา เปาหมายของอ�านาจกคอการเขามาจดการกบพลงตางๆผานการสรางความร ทในตวความรเองกลายเปนสถาบนแบบหนง ซงอาจไมไดขนตอหรอเปนกลไกทเปนทางการของรฐ แตความรกลายมาเปนปฏบตการ ซง “ไมจ�าเปนตองมรฐ มนเปนกลไกการควบคมของรฐ และมนกเปนเชนนในทกๆกรณ”9 ในทรรศนะของ Deleuze รฐจงไมไดมความหมายแคบแบบท Marx เรยกวาเปนโครงสรางสวนบน หรอแบบท Weber พดถงรฐในฐานะสถาบนทผกขาดความรนแรง แตรฐหมายถง กลไกการยดจบและควบคมความสมพนธของพลงตางๆทเคลอนทอย (apparatus of capture and control) ซง Foucault แทนทค�าวา “รฐ” (state) ดวยค�าวา “การปกครอง” (government) ซงมความหมายกวางกวา เปาหมายของการปกครองกคอ การเปลยนพลงและศกยภาพของ




พลงทยงไมมรปราง ไรททาง และอยนอกกลไกของมนใหกลายมาเปนสงทก�าหนดรปรางได มทมทาง และอยภายในการจดล�าดบชวงชนของโครงสรางอ�านาจ ซงการยดจบสงทไรททาง ไรรปราง อยสงทอยภายนอกใหเขามาเปนการเปลยนสงทไรระบบระเบยบใหมาอยใน “ระบบของการจดการความแตกตางทเปนทางการ” (system of formal differentiation)10 พดอกอยางกคอ อ�านาจจะท�างานบนการเชอมความสมพนธระหวางรหสทมรปแบบตายตวและเปนทางการกบสงทยงไมถกนบวาเปนรหสซงเคลอนไหวอยางอสระ และนคอความส�าคญของความรในฐานะทเปนเครองมอหรอกลไกในการยดจบหรอแปลสงทยงไมมรหสใหเขามาอยในระบบระเบยบของความรทจดการได และเมอมนถกจดการได มนกยอมถกควบคมได

ในแงน อ�านาจจงเปนสงทมากอนความร เสมอ เพราะล�าพงความรโดยตวมนเองไมสามารถผนวกหรอยดจบเอาสงใดเขามาได หากปราศจากความสมพนธทางอ�านาจระหวางพลงตางๆ ความรมทงทอยในรปของการจดระเบยบสงยอยๆใหอยภายในโครงสรางขนาดใหญในฐานะทเปนระบบความร กบความรในฐานะทเปนเครองก�าหนดขอบเขตของความเปนไปไดในการท�าความเขาใจสงใดสงหนง (curve) โดยเฉพาะในมตของภาษา ความรเปนเครองมอ



ทท�าใหสงตางๆสามารถถกพดถงไดในฐานะทเปนประโยคและวล ในแงนภาษากคอชดของอ�านาจทเขามาจดการกบสงทยงไมถกพดถงและการจดการกบสงทถกพดถงไดใหอยในทในทาง11 กลาวโดยสรปแลว ความรกคอเครองมอของอ�านาจในการเขาไปจดระเบยบและโครงสรางทเปนล�าดบชนเพอยดจบศกยภาพและการเคลอนทของพลงตางๆทไหลเวยนอย หากจะเทยบแลว พลงเปนสงทมากอน ตามมาดวยอ�านาจซงหมายถงกลไกการยดจบควบคม และผลผลตอ�านาจกคอความรทถกสรางขนเพอยดจบและสรางททางใหแกพลงตางๆภายในโครงสรางของอ�านาจ

ส�าหรบ Deleuze พลงเปนการเคลอนทและเปลยนรปไปอยางไมหยดยง “การก�าเนดขนของพลงใหมๆจงเทากบการสรางและเปลยนแปลงประวตศาสตรใหกาวกระโดดทวคณ”12การเคลอนทของพลงจงมลกษณะคลายไดอะแกรม (diagram) คอ อยในแนวระนาบแบบหาจดเรมตนและจดจบไมได พนทแบบไดอะแกรมจงเปนพนทแบบไรสถานท (non-place) คอ เปนพนททยงไมกลายมาเปนสงทถกใหความหมายในฐานะทเปน (place) ในมมของอ�านาจ พนทแบบไรสถานทเชนนจงเปนพนททเปดใหเกดการเปลยนความ

11 Gilles Deleuze, Foucault, pp. 78-83.



หมายและกลายเปนสงอนไดอยตลอดเวลา พนททไรสถานทซงเปนพนทเอกพจนเฉพาะตวเองและเปนพนททอยในโลกเชนนเปนสงทอยสงทอยภายนอก (outside) ของอ�านาจ เปนพนททไมถกจดล�าดบชวงชนโดยอ�านาจ ไมมรปราง ไมมจดเรมตนและจดจบ มแตสภาวะระหวาง (interstices) ทเปดใหสงตางๆเกดขนไดและเปนไปได และเมอสงทเปนไปไดซงอยสงทอยภายนอกเคลอนท มนจะเขามากอกวนและยกสลายองคประกอบของภายในทมระเบยบใหขยบเคลอนออกไปจากเดม13

การกลายเปนสงอน (becoming) ทเกดขนใหมจากการเชอมตอของพลงตางๆจงไมใชความตอเนองของตวตนหรออตลกษณ แตเปนการกาวกระโดดและเปลยนแปลงตวเองจากภายใน14 ลกษณะของการเชอมตอกนของพลงตางๆทอยภายนอกจากโครงสรางของอ�านาจจงมสภาวะทเปนเอกพจนในแงทมนมกฎเกณฑของตวมนเอง (singularity) พรอมๆกบทมนกไมขนตออะไรอยางอนทอยนอกตวมนหรอทเรยกวา “สภาวะในโลก” (immanence)

สงท Deleuze สนใจจงไมใชมนษย และความรกไมใชเรองของศาสตรแหงมนษยแบบมนษยศาสตรหรอสงคมศาสตร มโนทศนเรอง




พลง อ�านาจ และความรดงกลาวไมเกยวของอะไรกบความเปนมนษยในเชงอภปรชญา แตมโนทศนตางเหลานในความคดของ Deleuze เปนการท�าความเขาใจและเปดใหเหนการเชอมตอของความหลากหลายของพลงตางๆทหลากหลายและเปนอนนตทเขามาประกอบกนเปนรปรางตางๆ ไมวารปรางนนจะเปนมนษย สตว หรอรปรางทไมสามารถจดประเภทวาเปนอะไรไดจากระบบความรทมอย ความรแบบ Deleuzean จงเปนการศกษาการประกอบกนเขาและการเคลอนไปอยางไมสนสดของพลงซงเปนสสารพนฐานของการเคลอนไปและด�ารงอยของสรรพสงมากกวาจะเปนการศกษาตวมนษยทมแกนแทและเปนสากลแบบมนษยนยม การขามใหพนมนษยนยมจงเปนความพยายามทจะเปดใหเราเหนสงใหมและความเปนไปไดของการเกดสงใหม ซงทงหมดนเปนเรองของความสมพนธแบบอนนตของพลงตางๆมากกวา วตถแหงการศกษาแบบ Deleuzean จงไมใชมนษย แตเปนการประกอบกนขาวของพลง ซงขามพนการศกษาแบบเทววทยาทสนใจพระเจา และขามพนความรแบบสมยใหมทยดกบความเปนมนษยแบบมนษยนยม15

การทพลงเคลอนทแบบไรสถานทหรอเคลอนทในพนทแบบไดอะแกรม ศกยภาพของมนจงไมใชการผลตสรางความหมายทมอย

15 15 Gilles Deleuze, Foucault, p. 88.


แลว แตเปนการผลตสรางสงทไมถกนบวามความหมาย (non-sense) ซงเปนสงทอยภายนอก การสรางสงทไรความหมายจ�านวนมากจากศกยภาพของพลงในตวมนเองจงเปนการตอตานอ�านาจทยดอยกบระบบความหมายและภาษาทตายตว รวมถงการสรางสงทไรความหมายยงสะทอนวา เราไมสามารถนยามมนษยวาเปนมนษยคอผมความสามารถในการพดภาษาและการใชเหตผล เพราะศกยภาพไมใชการสรางสงทเปนเหตเปนผล แตเปนการผลตสรางสงทเลยพนจากกรอบของเหตผลปกต และเราไมสามารถนยามสงคมวาเปนชมชนของมนษยทเชอมโยงกนดวยกฎเกณฑกตกาทเปนเหตผลผานภาษาได แตสงคมคอการเคลอนไปอยางไมสนสดของศกยภาพของพลงตางๆทสรางสงใหมอยเสมอ สงทนาสนใจส�าหรบ Deleuze จงไมใชระบบภาษาและเหตผล หรอแมแตความเปนมนษย แตกลบเปนความสมพนธของพลงตางๆทประกอบกนเขาเปนสงตางๆ ซงลวนแลวแตผลตสรางสงทไรความหมาย รวมถงการสรางกฎเกณฑกตกาของตวเองแบบไมมระบบระเบยบ และไมสามารถถกเขาใจไดดวยเหตผล

Deleuze แทนทการศกษามนษยแบบมนษยนยมดวยมโนทศนทเรยกวาพลง ซงในงานอนๆเขาเรยกหนวยวเคราะหนแตกตางกนออกไป เชน ไรโซม (rhizome) เครองจกรทสรางความปรารถนา (desiring-machine) สงทไมปรากฏเปนความจรง (virtual) และ “ชวต” (life) มโนทศนชวตของ Deleuze (และมโนทศนอนๆในงาน


ทเขาเขยนรวมกบ Félix Guattari) ถอเปนการเปดพรมแดนใหมใหกบการศกษาทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร โดยเฉพาะอยางยง การเคลอนจากการศกษามนษย (human) ไปสการศกษาสงทไมใชมนษย (non-human) ซงเปนกระแสคดทเราเรยกกนวา “หลงมนษยนยม” (post-humanism) สงท Deleuze สนใจและเรยกวาชวตเปนสงทเลกกวาและใหญกวามนษยในเวลาเดยวกน สงทเลกกวาหมายถงการด�ารงอย การเชอมตอ และการเคลอนทขององคประกอบยอยๆทเขาเรยกวาเปนศกยภาพขององคประกอบตางๆทเปนพลงแหงชวตในภาษาของ Henri Bergson ซง Deleuze ชวา “ภายในมนษย พลงแหงชวต (the vital forces) ก�าลงเดนเขาสชดความสมพนธทประกอบขนใหม และก�าลงกอรปรางใหม”16และส�าหรบสงทใหญกวา กคอ การเชอมตอในหลายระดบของสวนยอยๆทเปนพลงแหงชวตจ�านวนมหาศาลกบสงอนๆทงทเปนมนษยและไมใชมนษย ดงนน ภววทยาของ Deleuze จงไมใชภววทยาแบบมนษยนยมทมองมนษยแบบมสารตถะในตวเอง แตเปนองคประกอบหรอพลงอนเปนอนนตและหลากหลายอยภายในตวเองซงมศกยภาพออกไปเชอมตอกบสงอนๆ เพอสรางความสมพนธชดใหมอยตลอดเวลา

ชวตจงไมไดหมายถงมนษยแตเพยงอยางเดยว เพราะสงทเรยก



วามนษยเปนเพยงการประกอบสรางของอ�านาจและความรชดหนงในยคสมยหนงเทานน17 และนคอความตายของมนษย (the death of man) ในความรทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตรหลงทศวรรษ 1970 เปนตนมา ท “เมอเทคนคแบบไดอะแกรมของอ�านาจปฏเสธตวแบบองคอธปตย และหนไปใชตวแบบของสงคมวนย และเมอมนกลายมาเปน ‘ชวะอ�านาจ’ หรอ ‘ชวะการเมอง’ แหงการบรหารจดการประชากร รวมถงการควบคมและการจดการชวตแลว ชวตนนเองทกลายมาเปนวตถใหมของการใชอ�านาจ”18และผลของการทชวะอ�านาจเปลยนชวตใหกลายมาเปนวตถของอ�านาจ “การตอตานตออ�านาจจะวางตวเองอยบนดานของชวตและการมชวต และจะเปลยนชวตทงหมดใหกลายมาเปนปฏปกษตออ�านาจ”19

นยส�าคญของการเคลอนจากมนษยมาสชวตทงทมองจากมมของอ�านาจและมมของการตอตานกคอ ในขณะทมนษยเปนสภาวะแบบหนงเดยวสากล ชวตกคอสภาวะของความหลากหลาย เปนอนนต และเปนเอกพจนทขนกบตวมนเองภายในผานการสรางตวเองและ

17 ดท Foucault ววาทะกบ Noam Chomsky ใน Noam Chomsky and Michel Fou-

cault, The Chomsky-Foucault Debate: On Human Nature (New York: The New

Press, 2006)18 Gilles Deleuze, Foucault, p. 92.

18 Gilles Deleuze, Foucault, p. 92.t



กลายเปนสงอนๆในทกๆครงทเชอมตอกบสงอน ความหลากหลายจงกลายมาเปนอาวธของการตอตาน สวนความเปนหนงเดยวกลบกลายมาเปนกรงขงทครอบและจ�ากดศกยภาพของชวต ยงชวตมความหลากหลายและขยายความหลากหลายผานการเชอมตอออกไปมากเทาไร กรงขงแหงความเปนมนษยยงพราเลอนมากเทานน

ในชวงทายของหนงสอเลมน Deleuze น�ามโนทศนส�าคญของ Friedrich Nietzsche คอ “อภมนษย” (superman) เขามาชวยอธบายชวต โดย “อภมนษยไมไดหมายถงอะไรอยางอน แตหมายถงวา เราตองปลดปลอยชวตจากภายในความเปนมนษยเอง เมอความเปนมนษยคอรปแบบหนงทใชคมขงมนษย ชวตจะกลายมาเปนการตอตานตออ�านาจ เมออ�านาจท�าใหชวตทงหมดกลายมาเปนวตถหรอเปาหมายแหงการใชอ�านาจ”20การมองเปาหมายของชวตแบบอภมนษยทปฏเสธและตอตานความเปนมนษยเชนนกคอการปลดปลอยมนษยออกจากความเปนมนษย ทซงเปาหมายของการตอตานกคอการสรางความสมพนธชดใหมระหวางพลงตางๆ ทซง “มนษยมงไปสการปลดปลอยชวต แรงงาน และภาษาภายในตวเอง อภมนษย.. กคอ มนษยทอาจกลายเปนสตว อภมนษยจงไมใชการหายไปของชวตของมนษย และกไมใชแคเพยงการเปลยนแปลง



ความเขาใจตอสงตางๆ แตมนคอการเผชญหนาของรปแบบของชวตแบบใหมทไมไดเปนทงพระเจาและกไมใชมนษย แตเราตองหวงวา เราจะกลายเปนสงอนทไมแยไปกวารปแบบทเราเคยเชอวาเราเปน นนคอ พระเจาและมนษย”21

ทงหมดนคอคณปการของมโนทศนการเมองชวตของ Foucault และการตความการเมองชวตใหมโดย Deleuze ในฐานะทเปนจดตดส�าคญของการยายฐานคดทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตรจากฐานคดแบบมนษยนยมมาสหลงมนษยนยม ซงจะเปดพรมแดนการคดและการศกษาของเราใหไปไกลกวาความเปนมนษยและตวมนษยทอาจจะไมมอยจรงหรอพราเลอนลงไปเรอยๆในปจจบน แตมงใหเราเหนความเชอมตอของสงตางๆ โดยเฉพาะการศกษาความสมพนธระหวางมนษย สตว พช เทคโนโลย โดยทไมมมนษยในฐานะศนยกลางหรอรากเพยงหนงเดยวของความรความเขาใจโลกอกตอไป




อะควนสกบคนขเมา ศาสนา ความดเเละวทยาศาสตร

พรวภา ลมใช

การเมานนบาปหรอไม? ค�าถามนเคยดงขนในใจคณหรอเปลา ณ ขณะทคณก�าลงจะยกแกวเหลานนขนดม แนละ ผคนสวนมากคงไมไดใสใจกบค�าถามนสกเทาไหร เพราะในขณะทสงลอตาลอใจ แสงส เสยงดนตรทมนก�าลงบรรเลงกระทบโสตประสาทของเรา มนคงจะดงกลบเสยงความคดของเราไปเปนทเรยบรอย เราคงไมมเวลามานงคดเรองศลธรรมตอนเราก�าลงท�าผดศลธรรมอย วาไหม? แตหากค�าถามนนมนเกดดงขนมาจรงๆ ละ เราจะตอบวาอยางไร แนนอนเราตองตอบวามนเปนบาปเพราะในหลายๆ ศาสนากมขอบญญตเกยวกบเรองการดมวามนเปนเรองผดศลธรรม แตมนเปนบาปอยางไรละ แลวมนรายแรงหรอไม?

เมอมการกระท�าผด แนนอนยอมกตองมการกระท�าทถกตอง แตถาบอกวาถกนนถกอยางไร ค�าถามแบบนเรยกวาเปนเรองจรยศาสตร ซงพดถงการกระท�าของมนษย วาอยางไหนถกอยางไหนผด เราอาจจะยอนไปในสมยกรก ในบทสนทนาทชอยไทรโฟ (Euthyphro) เพลโต

พรวภา ลมใช นกศกษาภาค วชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร วชาโททศนศลป นอกจากเ รยนปรชญาแลวยงท�างานศลปะ

Henri de Toulouse Lautrect:The Last Crumbs, 1866


ไดเขยนขนจากบทสนทนาระหวางโสเครตสและยไทรโฟ เกยวกบเรองสทธธรรม สทธธรรมกคอการกระท�าทดงามและถกตอง ซงมนแยกการกระท�าทดไดเปนสองอยางคอ ขอแรก มนมความดทมนด�ารงอยกอนแลวเทพเจาก�าหนดใหเรากระท�าตามความดนน ขอสอง เพราะเทพเจาพอใจการกระท�านนๆ มนจงเปนการกระท�าทด พดงายๆ คอจะดจะชวขนอยกบความพอใจของเทพเจา

เมอน�ามาโยงกบศาสนาครสตกจะมค�าถามในท�านองเดยวกนวาการกระท�าทถกตองและหลกเกณฑในทางศลธรรม มนจะถกตองเพราะมนถกตองของมนอยแลวพระเจาจงสงใหเราปฏบตตาม หรอเพราะพระเจาสงใหท�ามนจงถกตองกนแน หากเราเชอในกรณแรกกหมายความวาศลธรรมความดด�ารงอยเองโดยตวมนอยแลวในธรรมชาต หมายความวาถงแมไมมพระเจาความดและกฎศลธรรมกสามารถด�ารงอยดวยตวมนเอง ในกรณทสองกคอ หากพระเจาเปนผก�าหนดความดขนดวยพระองคเอง ตวอยางทดจะสดขวคอกรณของการพสจนศรทธาทมตอพระเจาของอบราฮม โดยใหเขาพสจนดวยการฆาลกชายของเขาเอง ท�าไมจงจะตองใหเขาพสจนดวยวธนในเมอมนขดค�าสงทก�าหนดวาหามฆาคน ค�าสงนจงดขดแยงในตวเอง พวกทเชอในกรณทสองนใหเหตผลวา หลกศลธรรมสากลทเขาใจไดดวยเหตผลไมมอยจรง แทจรงแลวการทเราจะเขาใจพระประสงคของพระเจานนไมมทางเปนไปได เหตผลของมนษยนนไมมความสามารถทเพยงพอทจะเขาใจเหตผลของพระเจาได เราจงตองท�าตามทองค


พระประสงคของพระเจาในชวงปลายของยคตะวนตกสมยกลาง คอ เซนต โทมส อะควนาส

ไดบรรยายถงกฎธรรมชาตในทฤษฎจรยศาสตรของเขาไดใกลเคยงกบกรณแรก เขาเชอวาแทจรงแลวธรรมชาตมนมกฎเกณฑของมนด�ารงอยแลวดวยตวมนเอง ซงมนษยเราจะสามารถพบความแตกตางระหวางการกระท�าทถกและผดโดยอาศยการสงเกต ทงการด�าเนนไปของธรรมชาตรอบตวและโลกของเรา อะควนาสไดรบอทธพล นกปรชญากรกผยงใหญคอ อรสโตเตล ซงนกปรชญาสมยกลางขนานนามวา the Philosopher อรสโตเตลไมไดพจารณาสงตางๆ จากเหตผลเพยงอยางเดยว การรบรตองเกดจากการสงเกตสงรอบตวดวย อะควนาสเหนวาหากสงเกตโลกธรรมชาต ทกสงทกอยางมจดมงหมายเพอไปสสงใดสงหนงเสมอ สรรพชวต “มงไปสสงทด” สงเกตเหนไดจากสตวหากนเพอมชวตทดในการด�ารงอย และสงนนเปนสงด และส�าหรบมนษย สงทดดงกลาวกคอ “ความสข” มนษยเราปกปองตนเอง ครอบครว รวมไปถงสงคมกเพอใหทกอยางมงไปสสงทด หรอเพอความสขนนเอง

จากทไดอธบายมาผเขยนคดวาผอานความพอจะเขาใจแลวกบการกระท�าทดและถกตองแลววามนเปนเชนไร เราจะกลบมาสค�าถามทเราทงไวตงแตตนวา การเมานนเปนบาปหรอไม ไดมการอธบายไวในสงเขปเทววทยาของอะควนาสเกยวกบการเมาน ภายใตค�าถามทเปนหวขอหลกมขอแยกยอยไดอกสขอ คอ


1) ความเมานนเปนบาปหรอไม? ในขอนอาจจะบอกไดเปนสองทางคอ การเมานนอาจจะไมเปน

บาปหากคณไมรวาเหลาทคณดมนนมนจะมฤทธทแรงมากจนท�าใหขาดการควบคมตวเองและไมอาจใชเหตผลได อกทางหนงคอ หากคณนนตระหนกรดวาเหลาทดมนนท�าใหเมา แตคณกยงจะดมมนดวยความตะกละโดยขาดความยบยงชงใจ สงนเองทจะเรยกไดวาการเมาของคณนนเปนบาป

2) ความเมานนเปนบาปทรายแรง (mortal sin) หรอไม?อยางทไดอธบายไปตงแตตอนตนแลววาบาปทรายแรงนนเกด

จากการตงใจทจะกระท�าเรองทมนเปนบาป ถาคณยอมปลอยใหกเลสนนครอบง�าเหตผลของคณจนไมสามารถตระหนกรถงการกระท�าทพอดและเหมาะสม ซงสงนเองทเปนบาปทรายแรงไมสามารถใหอภยได เมอน�ามาเทยบกบการดมทเราดมเพยงแคความจ�าเปนแลวคณเมา บาปกลดเปนเพยงแคบาปเลกนอย (venial sin) เทานนสามารถใหอภยได

3) การเมานนเปนบาปรายแรงหรอไม?ความรายแรงของการเมาเปนเพยงแคบาปทเกดจากการตงใจ

คณเมาเพราะเรานนไมรวาเหลานนมนมแอลกอฮอลอยมาก คณอาจจะไมรตวเมาคณเมาไปแลว จนท�าใหคณขาดสต หรอคณตงใจจะดมมนดวยความตะกละ การกระท�าอยางหลงนเองเรยกวาเปนบาปทรายแรง เพราะความดและเหตผลของคณไดถกท�าใหหายไปเพราะความชว การสารภาพบาปอาจชวยใหบาปทรายแรงนนทเลาลง


4) บาปทเกดจากการเมานนใหอภยไดหรอไม?ดเหมอนกบวาการเมานนจะเปนบาปทสามารถใหอภยได หาก

การเมาเกดจากการทรเทาไมถงการณ ซงมนท�าใหการใชเหตผลของเราบกพรองกระท�าไปโดยไมไดตงใจ มนจงเปนเรองทสามารถอภยใหกนได

จากสขอทกลาวมานผอานคงจะเหนแลววา ถาวากนตามทศนะของอะควนาส นกปรชญาสมยกลางแลว บาปทมนเกดจากการเมาวาทแทแลว มนจะเปนบาปหรอไม บาปนนจะเปนบาปหนกรายแรงทสด และใหอภยกนไดหรอเปลานน ทกอยางมนกลวนแลวแตเจตนาของเราทงสน

หากเรามองในดานอนทไมใชเรองศลธรรม การดมแลวเมาโดยทเราขาดสต ผลทตามมากไมไดเปนผลทดอยแลว รางกายของเราเมอรบแอลกอฮอลมากๆ สะสมเรอยๆ วนหนงโรคภยกจะถามหา สตการควบคมพฤตกรรมตนเองกลดลง ไมมใครสามารถทจะยบยงคณไดเมอคณคดจะดมมน แต ณ ขณะทคณก�าลงจะยกแกวเหลาแกวนนขนดมขอใหคณตงสต และอยาใหความตะกละตะกรามมนเขามากดกนเหตผลและความรบผดชอบของคณกพอ



พนธมตรระหวางมอบกบทน

ฮานนา อาเรนดท / พทธพล มงคลวรวรรณ แปล

เมอจกรวรรดนยมทเขาสการเมองดวยการเขารมแยงชงดนแดนในแอฟรกาในทศวรรษ 1880 ไดรบการสนบสนนโดยนกธรกจ ใน

ขณะทรฐบาลทครองอ�านาจอยในนนตอตานอยางขนแขง กลมชนชนผมการศกษากลบยอมรบอยางนาประหลาดใจ ดวยถอวาการเขาไปในแอฟรการาวกบเปนเรองสวรรคโปรด เปนการรกษาความชวรายทงปวงและสามารถสยบความขดแยงทงปวง จกรวรรดนยมถกมองในแงเปนความหวง มนจะท�าใหชวตทางการเมองและโครงสรางสงคม ซงขณะนนถกคกคามโดยชนชนใหมและพลงทางการเมองตางๆ ใหฟนคนชพขนมาอกครง

จกรวรรดนยมจะแกไขปญหาตางๆ และสรางความมนคงเปนความรสกนกคดของคนโดยทวไปในยโรปยคกอนสงคราม กอนททกอยางจะพงทลาย ความมเสถยรภาพเรมสนคลอน ทางแกของภาวะเชนนนคอ จกรวรรดนยม เพอตอบค�าถามทวา ท�าไมชาตยโรปจงยนยอมใหความชวรายแพรกระจายท�าลายลางทกสงทกอยาง รฐบาล

พทธพล มงคลวรวรรณ

เกด ทบางกอกน อย สอน

ประวตศาสตรทมหาวทยาลย

สงขลานครนทร วทยาเขต

ปตตาน นอกจากสนใจเกยว

กบประวตศาสตรการเมอง

ไทยสมยใหมแลว ยงมควาาม

สนใจเกยวกบสมยอาณานคม

และอทธพลของมนทมต อ

สงคมไทยและเอเชยตะวนออก

เฉยงใตดวย

J. Jordaens : A king sits drinking at a table, 1640.

/ E s s a y /


ตางๆ รดถงสงทก�าลงจะเกดขนแตท�าไมจงท�าแคเพยงซอเวลาคงเปนการไรเดยงสาเกนไปทจะกลาววา การขยายอ�านาจด

เหมอนจะเปนการกระจายสนคาจากการผลตแบบทนนยมและการสงออกทน ความมงคงทเพมขนจากการผลตแบบทนนยมภายใตระบบสงคมทมการกระจายทรพยากรทไมเทาเทยมกนท�าใหเกดภาวะการออมมากเกนไป (oversaving) ซงมกกลาวหาวามาจากการสะสมทนภายในขอบเขตทจ�ากดของการผลตและบรโภคภายในชาต วกฤตการณและปญหาเศรษฐกจทเกดขนท�าใหนายทนตดสนใจวา ตอจากนไปอปสงคและอปทานของระบบเศรษฐกจตองมาจาก “นอกสงคมทนนยม” ซงกอนหนาน ทท�าอยบนฐานของชาตตวเองไดเพราะระบบทนนยมยงไมสามารถครอบง�าทกชนชนใหเขามาอยภายใตความสามารถในการผลตได แตเมอทนนยมไดเขาไปครอบง�าโครงสรางทางเศรษฐกจและชนชนทางสงคมทงหมดใหเขามาอยในวงโคจรของการผลตและการบรโภค นายทนจงมทางเลอกสองทางคอปลอยใหระบบทงหมดพงหรอหาตลาดใหม ซงกคอการเขาไปยงประเทศใหมๆ ทยงไมไดอยภายใตระบบทนนยมและท�าใหเกดอปสงคและอปทานใหมนอกทนนยมขนมา

จดเปลยนส�าคญเกยวกบปญหาเศรษฐกจในทศวรรษ 1860 ถง 1870 อนเปนบอเกดของยคจกรวรรดนยม ทท�าใหชนชนกระฎมพตระหนกเปนครงแรกวาบาปก�าเนดของการปลนทรพยธรรมดาๆ ซงเคยเกดขนเมอหลายศตวรรษมาแลว “การสะสมทนแบบดงเดม” อน


เปนจดเรมตนของการสะสมทนทงปวงจะตองกลบมาอกครงเมอการสะสมทนแบบทนนยมคอยๆ หมดความสามารถลง ในการเผชญกบภยนตรายนไมเพยงแตคกคามแตชนชนกระฎมพ หากการลมสลายอยางหายนะในการผลตสงผลตอทงประชาชาตดวย ผผลตทนนยมรดวารปแบบและกฎของระบบการผลตของพวกเขา “ตงแตเรมตนไดค�านวณเอาไวส�าหรบโลกทงโลก”

ปฏกรยาแรกตอการอมตวของตลาดภายในประเทศ การขาดแคลนวตถดบและภาวะวกฤตทก�าลงกอตว คอการสงออกทน เจาของความมงคงอนมหาศาลพยายามทจะลงทนในตางประเทศโดยปราศจากการขยายอ�านาจและการควบคมทางการเมอง ซงผลทไดไมประสบความส�าเรจ เนองจากความไมแนนอนและเรองออฉาวทางการเงน อยางเชนกรณปานามาในฝรงเศส และกรณ Grundungsschwindel ในเยอรมนและออสเตรย กลายเปนตวอยางคลาสสก

การสงออกเงนและการลงทนในตางประเทศดงกลาวไมใชจกรวรรดนยมและไมจ�าเปนทจะน�าไปสการขยายดนแดนในฐานะเครองมอทางการเมอง ตราบเทาทเจาของความมงคงอนมหาศาลยงพอใจในการลงทน “ทรพยสนจ�านวนมากในดนแดนตางดาว” หากเพยงพวกเขาตองการใหรฐบาลคมครองการลงทน (หลงจากชวงแปรปรวนซงท�าใหตระหนกถงความเปนไปไดทจะใชการเมองในการแกไขปญหาความเสยงสง) ไดท�าใหพวกเขากลบเขาสชวต


ของประชาชาต ในแรงดงดดนพวกเขาไดด�าเนนรอยตามจารตของสงคมกระฎมพ ทถอวาสถาบนทางการเมองเปนเครองมอส�าหรบการปกปองทรพยสนสวนบคคลเสมอ เพยงแคความสอดคลองอนนาอศจรรยของการเรองอ�านาจของชนชนผถอครองทรพยสนใหม และการปฏวตอตสาหกรรมไดท�าใหเกดผผลตกระฎมพและผกระตนการผลต ตราบเทาทความมงคงนนตอบสนองหนาทพนฐานในสงคมสมยใหม ซงเนอแทแลวคอชมชนของผผลต ความมงคงกจะมบทบาทส�าคญส�าหรบชาตโดยรวม เจาของทนอนมหาศาลคอสวนแรกสดของชนชนนทตองการก�าไรโดยไมตองตอบสนองตอหนาทอนแทจรงทางสงคมซงผลทตามมากคอแมกระทงต�ารวจกไมสามารถชวยใหรอดพนจากความโกรธแคนของประชาชนได

การขยายอ�านาจจงไมใชเพยงทางออกส�าหรบทนอนมหาศาล ยงไปกวานน มนยงปกปองเจาของทนจากภยคกคามความมงคงทยงคงเหลออยและการเปนกาฝาก การขยายอ�านาจชวยกระฎมพรอดพนจากผลของการกระจายรายไดทไมเปนธรรมและท�าใหแนวคดเกยวกบกรรมสทธในชวงเวลาทความมงคงไมไดถกใชในฐานปจจยในการผลตภายในกรอบของรฐชาตและไดกลายเปนความขดแยงกบอดมคตของการผลตของชมชนโดยรวมกลบฟนขนมาใหม

สงทมมากอนความมงคงอนมหาศาลเปนผลอกประการของการผลตแบบทนนยม คอ ซากสลกหกพงของมนษยทการเตบโตทางอตสาหกรรมไดท�าลายไปอยางถาวรจากสงคมทท�าการผลต


ซงเปนสงทเกดขนทกครงหลงวกฤต คนทกลายเปนผไรประโยชนอยางถาวรมจ�านวนมากมหาศาลในชมชนเทากบผ เปนเจาของความมงคงอนมหาศาล ซงนนไดกลายเปนสงทคกคามตอสงคมซงเปนทยอมรบกนตลอดศตวรรษทสบเกาและการสงออกไดชวยเพมประชากรใหกบแคนาดา ออสเตรเลยและสหรฐฯ ขอเทจจรงใหมทวายคจกรวรรดนยมคอพลง 2 อยางไดแก ทนและก�าลงแรงงานไดจบมอกนและออกนอกประเทศทงค ความคดเรองการขยายอ�านาจ การสงออกอ�านาจของรฐบาลและผนวกดนแดนตางๆ ทคนในชาตไดลงทนทงเพอความมงคงและการท�างาน ดจะเปนทางออกส�าหรบการสญเสยความมงคงและประชากร จกรวรรดนยมและความคดขยายอ�านาจอยางไมจ�ากดดจะเสนอทางออกอนถาวรส�าหรบความชวรายทถาวรเชนกน

นบเปนเรองตลกรายประเทศแรกทความมงคงและคนถกน�ามารวมกนและไดแพรกระจายออกไป คอ แอฟรกาใต ซงบรเตนไดครอบครองมาตงแตตนศตวรรษเนองจากอยในเสนทางเดนเรอไปอนเดย แตการเปดคลองสเอสและการมชยชนะเหนออยปตท�าใหความส�าคญของสถานการคาเกาอยางเคปทาวนลดความส�าคญลง บรเตนควรจะถอนตวจากแอฟรกาเพราะชาตยโรปอนๆ ไดหมดผลประโยชนทางการคาและดนแดนในอนเดยไปแลว

ความตลกรายอยทวา เมอมการคนพบเหมองเพชรในทศวรรษ 1870 และเหมองทองในทศวรรษ 1880 ความปรารถนาในผลก�าไร


อนใหมนไดมาบรรจบกบการแสวงหาโชคเปนครงแรก นกแสวงโชค นกผจญภยและอนธพาลในเมองใหญอพยพไปยงกาฬทวปพรอมดวยทนจากประเทศทพฒนาอตสาหกรรมแลว แตนนเปนตนมา มอบกบทนกไดมารวมตวกน เจาของความมงคงมหาศาลเปนผทสามารถใชคนจ�านวนมหาศาลจากสมมโลก รวมกนสรางสวรรคแหงปรสตทสบเลอดแหงชวต อนไดแก ทอง จกรวรรดนยม ผลผลตของเงนและคนจ�านวนมหาศาล เรมขนโดยการผลตสนคาทไมจรงและฟมเฟอย

อาจยงเปนทสงสยวาท�าไมความคดการขยายอ�านาจเปนทางแกปญหาทงหมดจงเปนทดงดดใจคนทไมใชจกรวรรดนยม ความสลบซบซอนของพรรคการเมองในระบบรฐสภาเกยวกบนโยบายจกรวรรดนยมควรเปนสงทตองบนทกไว ประวตพรรคแรงงานบรเตนดเหมอนจะเปนการยนยนค�าท�านายของ Cecil Rhodes ทวา คนงานทอนๆ กท�างานแบบเดยวกนตน ถาพวกเขาไมมองออกไปขางนอก กคงไมมททจะท�าการคาในโลกนอกตอไป ดงนนคนงานจงเปนจกรวรรดนยมและพรรคเสรนยมเปนผตาม ในเยอรมน พวกเสรนยมเปนผสนบสนนหลกของนโยบายทางทะเลทเปนสาเหตหลกของสงครามโลกครงทหนง พรรคสงคมนยมรวมสนบสนนนโยบายทางทะเลและนโยบายตางประเทศแบบจกรวรรดนยม ถามองแบบมารกซสต ปรากฏการณพนธมตรระหวางมอบกบทนน ไมใชลกษณะทเปนธรรมชาต และขดแยงกบทฤษฎวาดวยการตอสทางชนชน ภยอนตรายทแทจรงของความพยายามของจกรวรรดนยมท


จะแบงมนษยเปนเชอชาตตางๆ ทมความสงต�าไมเทากน โดยรวมประชาชนเหลานนใหเปนมอบ เปนสงทถกมองขามไป แมกระทงเมอเกดสงครามโลกครงทหนง ทสมานฉนทกรรมกรทวโลกสนสดลง นกสงคมนยมกยงดไมออกถงตนตอของปญหาดงกลาว

ความออนแออยางนาสงสยของกระแสมวลชนทต อต านจกรวรรดนยม ความไมสมเหตสมผลและการไมรกษาค�ามนสญญาของรฐบรษเสรนยม บอยครงกอธบายดวยสาเหตของการสมเสยงฉวยโอกาสหรอการตดสนบน แตยงมสาเหตจากอยางอนอกและเปนสาเหตทลกไปกวานน การฉวยโอกาสหรอการตดสนบนคงไมสามารถชกจงคนอยาง Gladstone หวหนาพรรคเสรนยมใหละทงค�ามนสญญาได คนเหลานตระหนกรวมกบประชาชนวาชาตก�าลงแตกออกเปนชนชนอยางชดเจน การตอสทางชนชนเปนเรองทวไปในชวตทางการเมองสมยใหม ซงนนหมายความวาการหลอมรวมกนขนเปนชาต กจะเปนสงทเปนไปไมได การขยายอ�านาจเกดขนในฐานะผชวยชวต อยางนอยมนกท�าใหเกดผลประโยชนรวมกนของชาตโดยรวม และนเปนสาเหตหลกของทนกจกรวรรดนยมไดกลายเปน “กาฝากของลทธรกชาตบานเมอง”

แนนอนวาสวนหนงของความหวงนเปนแบบวถปฏบตเกาๆ ทท�ากนมา การรกษาความขดแยงภายในดวยการออกไปเผชญศกในตางแดน แตความตางอยตรงทการแสวงหาดนแดนโดยธรรมชาตแลวมเวลาและพนททจ�ากด ซงหมายถงสามารถเอาชนะความขดแยง


ภายในไดเพยงชวคราว ตงแตเรมตนการแสวงหาดนแดนของการขยายอ�านาจแบบจกรวรรดนยมดจะเปนแนวทางทถาวร เพราะการขยายอ�านาจถกมองวาไมมขดจ�ากด ยงกวานนจกรวรรดนยมไมไดออกผจญภยแสวงหาในแบบทวไป เพราะมนไมไดขนตอค�าขวญแบบเดมทเนนผลประโยชนทางเศรษฐกจ ในสงคมทมการขดกนของผลประโยชน ทความดรวมกนถกนยามเทากบผลรวมของผลประโยชนสวนบคคล การขยายอ�านาจดงกลาวจงดเปนผลประโยชนรวมกนของประชาชาตโดยรวม เนองจากชนชนเจาของสมบตและชนชนทมอ�านาจไดท�าใหทกคนเชอวาผลประโยชนทางเศรษฐกจและความตองการเปนเจาของเปนพนฐานส�าหรบการเมอง ดงนนแมกระทงรฐบรษทไมใชนกจกรวรรดนยมกยงถกลวงใหเชอในผลประโยชนรวมกนทางเศรษฐกจทปรากฏอยขางหนา

สงเหลานเปนเหตผลวาท�าไมชาตนยมจงพฒนาไปสจกรวรรดนยม ความขดแยงภายในของสองหลกการนเปนทเหนเดนชด ชาตทไมแขงแรงส�าหรบการรวมเอาชนตางชาตเขามา (ซงขดตอรฐธรรมนญของตนเอง) กยงจะมแนวโนมทจะกดขคนเหลานน ในทางทฤษฎแลว นคอหบเหวทอยระหวางชาตนยมและจกรวรรดนยม ในทางปฏบต มนสามารถและไดเปนสะพานระหวางชาตนยมชนเผาและฟาสซสม สดโตง ตงแตเรมตน นกจกรวรรดนยมในทกประเทศเทศนาและสนบสนนการอย “เหนอพรรคการเมอง” ของพวกตนและเปนพวกเดยวทกลาวในนามของประชาชาตทงหมดได สงนเปนเรองจรงใน


ประเทศยโรปกลางและตะวนออกทไมมหรอมดนแดนตางประเทศในครอบครองนอยมาก ทพนธมตรระหวางมอบกบทนไดเกดขนและสรางผลกระทบอยางรนแรง (และโจมตดวยความรนแรง) ตอสถาบนตางๆ ของชาตและทกพรรคการเมอง

นกการเมองจกรวรรดนยมในประเทศตางๆ ไมมความแตกตางอยางชดเจนในประเดนการเมองภายใน โดยเฉพาะทองกฤษ ในขณะท “พรรคการเมองเหนอพรรคการเมอง” อยาง Primrose League ม อทธพลในระดบรองๆ แต จกรวรรดนยมเปนสาเหตหลกของการสลายตวของระบบสองพรรคและกลายเปนระบบแถวหนา (Front Bench system) ซงน�าไปส “การลดอ�านาจของฝายคาน” ในรฐสภาและการเตบโตของ “อ�านาจของคณะรฐมนตรเหนออ�านาจของสภาผแทน” แนนอนวาสงนยงน�าถกน�าเขาไปในสภาในฐานะนโยบายทอยเหนอความขดแยงระหวางพรรคและผลประโยชนเฉพาะกลม และน�าขนไปโดยกลมคนทอางวาพดในนามของประชาชาตทงหมด ภาษาดงกลาวเปนทจงใจบคคลผทยงอยในอดมคตนยมทางการเมอง การเรยกรองหาความสามคคเปนสงเดยวกบการเรยกรองท�าศกซงกมกเทากบการน�าประชาชนเขาสสงคราม และกระนนกไมมใครจบไดวานเปนเครองมอทวไปและถาวรของความสามคคและเชอมลของสงครามทเปนสากลและนรนดร

ขาราชการเปนกลมคนทเขาไปเกยวของอยางแขงขนมากทสดในกลมจกรวรรดนยมแบบชาตนยมและมความรบผดชอบหลกในการ


ผสานเอาจกรวรรดนยมและชาตนยมเอาไวดวยกน รฐประชาชาตไดสรางและขนกบระบบราชการในฐานะตวตนถาวรของขาราชการผท�าหนาทอยางไมยดตดกบผลประโยชนทางชนชนและการเปลยนแปลงรฐบาล ความเปนมออาชพ เกยรตยศและการเคารพตวเอง โดยเฉพาะในองกฤษและเยอรมน เกดขนจากการท�างานรบใชประเทศชาตเปนสวนรวม พวกเขาเปนคนกลมเดยวทมผลประโยชนโดยตรงในการสนบสนนขออางพนฐานของรฐทเปนอสระจากชนชนและการแบงพรรคพวก อ�านาจของรฐประชาตโดยตวมนเองแลวขนอยกบความเปนอสระทางเศรษฐกจและความเปนกลางทางการเมองของระบบราชการเปนสงทชดเจนในสมยของเรา การเสอมคลายของชาตเลยงไมไดเลยทมกเรมจากการคอรปชนในระบบบรหารถาวรและขอกลาวหาทวไปคอขาราชการไดรบคาจาง ไมใชจากรฐ แตมาจากชนชนเจาของสมบต ในชวงปลายศตวรรษ ชนชนเจาของสมบตไดกลายมามบทบาทส�าคญ ซงนนจะเปนเรองประหลาดมากส�าหรบเจาหนาทรฐทจะยงคงแสรงท�าหนาทรบใชชาต การแบงแยกทางชนชนท�าใหพวกเขาอยนอกตวตนของสงคมและบงคบใหตองรวมกลมของพวกเขาขนมา ในระบบราชการอาณานคมพวกเขาหนออกจากความเปนจรงของการสลายตวของตวตนแหงชาต คนผปกครองดนแดนตางชาตทไกลโพนออกไป พวกเขาสามารถแสรงท�าเปนขาราชการอนวระอาจหาญทท�าหนาทเพอชาตไดมากกวาถาอยในประเทศบานเกดตนเอง อาณานคมไมไดเปนอะไรมากกวา “ระบบทอระบายน�าเสยนอกอาคารส�าหรบ


ชนชนสง” พวกเขาไดกลายเปนกระดกสนหลงของชาตนยมองกฤษ ซงคนพบในดนแดนภายใตการปกครองทไกลออกไปและปกครองคนแปลกหนาซงเปนทางเดยวทจะรบใชบรเตนและไมใชสงอนใดนอกเสยจาก ผลประโยชนของบรเตน ระบบราชการเชอกนจรงจงวา “ความอจฉรยะของแตละชาตแสดงตวออกมาไดอยางชดเจนทสดในระบบทจะจดการชนชาตทภายใตการปกครองของพวกเขา”

เปนความจรงทวาไกลออกจากบานเปนทางเดยวทพลเมองขององกฤษ เยอรมน หรอฝรงเศสจะไดเปนชาวองกฤษ ชาวเยอรมน หรอคนฝรงเศส ในประเทศของตนพวกเขาถกผกมดดวยผลประโยชนทางเศรษฐกจหรอความภกดทางสงคม ซงเขารสกใกลชดกบสมาชกของชนชนของเขาในตางประเทศมากกวาคนตางชนชนในบานตนเอง การขยายอ�านาจมอบชวตใหมใหกบชาตนยมและไดกลายเปนทยอมรบวาเปนเครองมอของการเมองแหงชาต สมาชกของสมาคมอาณานคมและสนนบาตจกรวรรดนยมรสก “ไกลจากความขดแยงระหวางพรรค” และยงกวานนพวกเขามความเชออยางแรงกลาขนทกวนๆ วาพวกเขา “เปนคนกลมเดยวทเปนตวแทนเจตจ�านงของชาต” สงนแสดงใหเหนภาวะอนนาหดหใจของชาตตางๆ ในยโรปกอนจกรวรรดนยม วาสถาบนทพวกเขาไดสรางขนเปราะบางเพยงไรและไดพสจนใหเหนวาระบบสงคมมนลาสมยเชนไรเมอตองเผชญหนากบความสามารถในการผลตทเพมมากขนของคน วถทางทจะรกษามนไวกนาหดหเชนกน และเรองนาเศรากคอ ในตอนทายมนพสจนแลววา


สงทเกดขนแยยงกวาความชวรายทมนกอเพราะมนไมไดชวยอะไรเลยพนธมตรระหวางทนและมอบพบวาเปนจดก�าเนดของนโยบาย

จกรวรรดนยมทงปวง ในบางประเทศ โดยเฉพาะบรเตนใหญ พนธมตรใหมระหวางรวยเกนไปกบจนเกนไปอยและยงคงอยในดนแดนในครอบครองโพนทะเล สงทเรยกวาความหนาไหวหลงหลอก (hypocrisy) ของนโยบายบรเตนเปนผลของเจตนาอนดของรฐบรษองกฤษ ผลากเสนไวชดเจนระหวางวธการในอาณานคมและนโยบายปกตภายในประเทศ ทงนเพอหลกเลยงความส�าเรจอนเปนทยอมรบทเกดผลสะทอนกลบของจกรวรรดนยมมายงบานเกดตวเอง ในประเทศอน เชน เยอรมนและออสเตรย พนธมตรสงผลสะเทอนทบานในรปของขบวนการแนวรวมและสงผลในบางลกษณะในฝรงเศสทเรยกวา นโยบายอาณานคม วตถประสงคของขบวนการเหลาน คอ ท�าใหเปนจกรวรรดทงประชาชาต (และไมเฉพาะในสวนทมงคงร�ารวย) รวมเอา นโยบายภายในและตางประเทศเขาไวดวยกนในวธการเดยวกบ การจดการประเทศส�าหรบการปลนสะดมดนแดนตางประเทศและลดชนคนตางชาตอยางถาวร

การเกดขนของมอบทอยนอกองคกรแบบทนนยมทเปนสงทเคยส�ารวจมากอนและการเตบโตของมนไดรบการบนทกเอาไวอยางระมดระวงและกระวนกระวายโดยนกประวตศาสตรส�าคญทงหลายในศตวรรษทสบเกา การมองโลกในแงรายทางประวตศาสตร ตงแต Burckhardt จนถง Spengler เกดขนเพราะสงเหลาน แตสงทนก


ประวตศาสตรพลาดคอมอบไมไดเปนสงเดยวกบการเพมมากขนของชนชนคนงานอตสาหกรรมและยงไมเกยวของกบประชาชนทงหมด สวนประกอบนท�าใหดเหมอนวามอบและตวแทนไดท�าลายความแตกตางทางชนชนลงไป และแสดงตวตนแยกออกมาจากชาตทมการแบงชนชนในฐานะประชาชนทแทจรงมากกวาทจะเปนภาพบดเบอนหรอภาพลอแสดงแทน ผมองโลกในแงลบทางประวตศาสตรเขาใจลกษณะพนฐานอนไมตอบสนองตอบสถานะทางสงคมอนใหมน และพวกเขายงคาดการณไวอยางถกตองถงความเปนไปไดของการเปลยนประชาธปไตยใหกลายเปนเผดจการเบดเสรจททรราชจะเรองอ�านาจขนมาจากและมฐานสนบสนนจากมอบ สงทพวกเขาผดพลาดในการท�าความเขาใจคอ มอบไมเพยงจะปฏเสธแตเปนผลผลตของสงคมกระฎมพ เปนผลผลตโดยตรงและไมไดแยกออกจากมนเลย ดวยเหตผลนพวกเขาพลาดทจะตงขอสงเกตวาชนชนสงคอยๆ ใหความนยมโลกใตดน ซงเกดขนตลอดในศตวรรษทสบเกา ทงคอยๆ ละทงการตงค�าถามอยางคอยเปนคอยไปกบคณธรรมและมคอยๆ เกดความนยมกบความไมเชอมนแบบอนาธปไตย ในชวงเปลยนศตวรรษกรณ Dreyfus แสดงใหเหนวาโลกใตดนและสงคมชนสงในฝรงเศสมความสมพนธทใกลชดกนจนยากทจะบอกวาใครเปนวรบรษในหมผตอตาน Dreyfus

ในความรสกเปนญาตกนน การรวมกนถอก�าเนดขนมานไดเคยถกถายทอดในนยายของ Balzac ทเขยนมากอนทจะมบรบททางสงคม


การเมองหรอเศรษฐกจแบบน และท�าใหนกถงลกษณะทางจตวทยาพนฐานของคนตะวนตกแบบใหมท Hobbes เขยนเอาไวกอนหนาแลวถงสามรอยป สาเหตหลกทจรงแลวกเกดขนโดยพวกกระฎมพในชวงวกฤตและความถดถอยทเกดกอนหนาจกรวรรดนยม ซงในทายทสดสงคมชนสงกพรอมทจะยอมรบการเปลยนแปลงอยางหนามอเปนหลงมอในมาตรฐานทางศลธรรม ซง “สจนยม” ของ Hobbes ไดเสนอไวแลว และเปนสงทมอบและผน�าไดน�าเสนอใหมในเวลานน เปนขอเทจจรงวา “บาปก�าเนด” ของ “การสะสมทนแบบดงเดม” จ�าเปนตองมบาปเพมเตมเพอใหระบบด�าเนนตอไปตราบเทาทจะจงใจใหกระฎมพซงมประสทธภาพในการสนคลอนจารตตะวนตกไดมากกวานกปรชญาหรอโลกใตดน ในทายทสด กระฎมพเยอรมนกขวางหนากากแบบหนาไหวหลงหลอกทงและเปดเผยความสมพนธทมกบมอบ ซงกเปนไปเพอผลประโยชนในทรพยสน

ประเดนส�าคญอยทวาสงนควรจะเกดในเยอรมนมากกวาในองกฤษและฮอลแลนด พฒนาการของสงคมกระฎมพมความกาวหนากวาและกระฎมพในประเทศเหลานมความมนคงและเสรภาพจากความกลวมาเปนเวลานานหลายศตวรรษ การเกดขนในฝรงเศสถกขดขวางโดยการปฏวตมวลชนซงมลกษณะตอตานการมอ�านาจน�าของพวกกระฎมพ ในเยอรมนทพวกกระฎมพยงไมพฒนาถงจดสงสดจนกระทงครงหลงของศตวรรษทสบเกา ซงเกดขนพรอมกบการเขมแขงขนของขบวนการกรรมกรทปฏวต ซงมจารตทเกาแกเทาเทยม


กน ซงกเปนประเดนวาชนชนกระฎมพทนนมความรสกมนคงนอยกวา ท�าใหมแนวโนมทจะท�าลายภาระอนหนกองของความหนาไหวหลงหลอกอนนน สงคมชนสงทผกตดกบมอบเกดขนในฝรงเศสกอนเยอรมน ทงสองประเทศมความเขมแขงเทากนในตอนทาย ส�าหรบฝรงเศสเพราะจารตการปฏวตของทนนและโดยเปรยบเทยบแลว ขาดซงการท�าใหเปนอตสาหกรรม จงผลตไดแคมอบเลกๆ ดงนนพวกกระฎมพพวกนจงตองหนไปหาความชวยเหลอจากเพอนบาน ซงกคอเยอรมนของฮตเลอร

อาจกลาวไดวา ความไมเทากนระหวางสาเหตและผลซงก�าหนดลกษณะการเกดขนของจกรวรรดนยมมเหตผลโดยตวมนเอง โอกาส คอ ความมงคงอนมหาศาลสรางขนโดยการสะสมทนทมากเกนไป ซงตองใชมอบชวยในการรกษาและท�าก�าไรใหกบการลงทน ถกสรางขนมาอยบนฐานของโครงสรางพนฐานของสงคมกระฎมพ แมวามนจะถกซอนไวโดยจารตของชนชนสงและโดยการหนาไหวหลงหลอกกตาม ในเวลาเดยวกน การเมองทไมมหลกการไมสามารถท�างานไดจนกระทงจะมมวลชนทเปนอสระจากหลกการทงปวงและมจ�านวนมากจนเอาชนะความสามารถของรฐและสงคมทดแลพวกเขาเหลานน เปนความจรงทวามอบนถกใชโดยนกการเมองจกรวรรดนยมโดยเฉพาะและไดรบแรงบนดาลใจจากหลกการเชอชาตทปรากฎผานจกรวรรดนยมลวนๆ ซงจะสามารถจะก�าจดปญหาภายในประเทศ สงคมและเศรษฐกจของยคสมยใหมได


ปรชญาของ Hobbes จรงทวาไมไดกลาวถงแนวคดเชอชาตสมยใหม ซงไมสามารถปลกมอบได แตในรปแบบเผดจการเบดเสรจ (to-talitarian) ท�าใหเหนอยางชดเจนถงรปแบบขององคกรซงมนษยชาตสามารถด�าเนนกระบวนการสะสมทนและอ�านาจอยางไมรจบทน�าไปสจดจบเชงตรรกะทเปนการท�าลายลางตวเอง แต Hobbes ไดใหความคดทางการเมองทเปนจดตงตนใหกบแนวคดเชอชาตทงปวง คอ การยกเวนหลกการของมนษยนยมซงเปนหลกการเบองตนของแนวคดกฎหมายระหวางประเทศ ดวยสมมตฐานทวาการเมองระหวางประเทศจ�าเปนตองอยนอกเหนอสญญาของมนษย การสรบในสงครามระหวางกนอยภายใตกฎของ “ภาวะธรรมชาต” Hobbes พยายามทสดทจะวางรากฐานทางทฤษฎส�าหรบอดมการณธรรมชาตนยมน ซงท�าใหประชาชาตกลายเปนชนเผา ทแยกออกจากกนโดยธรรมชาต โดยปราศจากความเชอมโยงกนไมวาจะเปนส�านกถงความเปนมนษยชาตรวมกน และมสงเดยวทมนษยมรวมกนคอสญชาตญาณในการเอาตวรอดซงมนษยมรวมกบสตว ถาความคดเรองมนษยชาต อนเปนสญลกษณทหลอมรวมทกสงภายใตก�าเนดรวมกนของมนษยใชไมไดอกตอไปแลว กคงไมมอะไรทจะเปนไปไดมากไปกวาทฤษฎทบอกวาเชอชาตผวสน�าตาล เหลองและด�าสบเชอสายมาจากสายพนธอนของเอป (Apes) ซงตางจากเชอชาตคนขาว และทงหมดกถกก�าหนดโดยธรรมชาตทจะท�าสงครามระหวางกนจะกระทงอกฝายหายไปจากโลกน


ถาจะตองพสจนวาเราอยในกระบวนการของการสะสมอ�านาจอยางไมรจบอยางท Hobbes กลาว องคกรของมอบเลยงไมไดทจะเปลยนชาตใหกลายเปนเชอชาต ส�าหรบและภายใตสภาพของสงคมทก�าลงสะสมอ�านาจ ไมมพนธะผกพนอนใดระหวางบคคลผอยในกระบวนการสะสมอ�านาจและขยายอ�านาจทก�าลงสญเสยความสมพนธทางธรรมชาตกบเพอนมนษยคนอน

เชอชาตนยมอาจน�าไปสการลมสลายของโลกตะวนตก และอาจหมายถงอารยธรรมโลกทงปวง เมอรสเซยกลายเปนสลาฟ เมอชาวฝรงเศสตองเลนบทบาทผบญชาการกองก�าลงคนด�า (force noire) เมอชาวองกฤษกลายเปนคนขาวและชาวเยอรมนกลายเปนอารยน เมอนนความเปลยนแปลงดงกลาวไดกลายเปนจดจบของชาวตะวนตก ไมวานกวทยาศาสตรจะเรยนมาอยางไรกตาม เชอชาต วากนในเชงการเมองแลว ไมใชจดเรมตนของมนษยชาต แตเปนจดจบ ไมใชก�าเนดของประชาชนแตเปนการเสอมสลาย ไมใชการเกดโดยธรรมชาตของมนษยแตเปนการตายอยางผดธรรมชาตตางหาก

แปลจาก Hannah Ar-

endt, “The Alliance

Between Mob and

Capital,” The Origins

of Totalitarianism

(Cleveland and New

York: The World Pub-

lishing, 1962), pp.

147-157.


เตรายวเพลงเยยะหรอไปเอาดวงไฟมาจากยกษ

ภ กระดาษ


ใครจะพดอะไรออกมากจะกลบสภาวะเดมทเปนมากอนแตปางนน ไมจ�าเปนตองผลตตวอกษร ถอยค�าของตนเองขน

มาใหมอกแตอยางใด ไมจ�าเปนตองมค�าลกษณะตางๆ ไมจ�าเปนตองมประธาน กรยา กรรม ไมจ�าเปนตองมประโยคเรมตน กลาง ทาย เรยงตามล�าดบ ไมจ�าเปนตองเขยน-อานจากซายไปขวาแบบเดยวกนทงหมด ไมจ�าเปนตองใชความพยายามท�าความเขาใจ แมจะไมคลอยตามกน เหนตาง เหนแยงกนสดก แตกจะยงสามารถพดคยแลกเปลยนกนไดโดยทไมตองลงไมลงมอลงอาวธตอกน กอนเขาไปอยในชองโยนของนางโยนใหญ ภาษาทเปนภาษาเดยวกน เขยน และพดแบบไหนกไดกเขาใจกนไดอยางไมตกหลนและคลอยตามกนไดอยางโดยงาย โตแยงแจงเหตผลตอกนไดดเดอดโดยงาย แถนจงไดบอกกลาวไปวา ใหไปแยงชงดวงไฟจากยกษมากอน แสงไฟนนจะน�ามาซงความสวางไสวและความอบอนซงจะท�าใหทกคนกลบมาระลกและจดจ�าไดถงภาษาดงเดมทเคยสอสารกนแตปางกอน และไมเฉพาะแตหมบานของยศกบหลายหมบานทมการรบพงกน แตหมบานทวทงโลกกตกอยในสภาพทไมแตกตางกนนน ในวนหนงทการรบราฆาฟนกนกบหมบานอนๆ ไมจ�าเพาะแตหมบานเดยวไดลกลามใหญโตไปทวโขงเขต การไปน�าเอาไฟจากยกษของไทบานแตปางนนนนเกดจากการทในวนหนงของฤดฝนทแถนบนฟาผอางตววาเปนทาวเจองไดลงมาบอกกลาวไทบานคนหนง

ภ กระดาษ นกเขยน-กว ไทย

อสานเจ าของผลงานบท

กว ไมปรากฏ และ นวนยาย

เนรเทศ ทเขารอบลองลสต

ของซไรตในปน

Francisco de Goya: The Colossus,1814-1818

/ F i c t i o n /


แตเขากมอาจจะรอคอยไดอกตอไปแลว เขาจงคอยตะลดตดกน พารางตนเองไปตามสายทางทรกครมนน มงหนาไปโดยทไมรวาจะไปทแหงหนใด และไมรวาจะฝาปาหนาดงทบทขนมาปกคลมทางเคยใชเคยเทยวนนไปไดอยางไร นกจงไดเงยบเสยงลง บ ยศสวนทนควน ใหกรดวยบางบไดหรอ นกจงวา มงอยากรไปท�าไม จะไปไหนมนกเรองของก เขาหนไปมองแวบหนงพรอมตอบกบไปวา จะไปไหนนน นกทเกาะงอยคอนรองทก เขาพยายามพารางดวยแขนทงสองลงจากบาน เสนทางเคยเดนเคยเทยวของไทบานกรกครมไปหมดแลวดวยวชพชนอยใหญนานาชนด เขาชะเงอมองทางภรรยาของเขาและไทบานทไปเอาดวงไฟจากยกษ ชะเงอทกครงกมแตความวางเปลาในสายทางทกครง ยศตะโกนลนบานเพยงล�าพงจนจงจกรวมชายคาปรามออกมาใหเบาๆ หนอย อยารบกวนพวกมนใหมากนก แตยศกยงตะโกนลนอยเชนเดม

และยศกตองกลายเปนคนพการทอนลางมานบตงแตปางนน แตเขากสามารถใหก�าเนดลกชายกบลกสาวออกมาอยางละคน และนนเองจงท�าใหเกดการรบรากนยาวนานนบอกรอยปตอมาจนคนทงสองหมบานแทบจะไมเหลอหรอ เดยวจดให แตถาอยากจะมเรองกบวากน ไดยงไงกตองได หวหนาหมบานของยศจงตอบโตออกไปวา และถายนยนวาจะท�าอยางนนเราจะไดเหนดกน ไมไดโดยเดดขาด ทวาในทนทหวหนาหมบานนนกตอบโตออกมาวา พวกมนกตองรบผดชอบ กงวฝงนมนไปกนขาวกนน�าของหมบานตขาจนหมด เมอไดยนแบบนนหวหนาหมบานของยศกอธบายออกมา หวหนาหมบาน


นนวา จะมาเอางวของหมบานอนไปเปนของตนไดอยางไร หวหนาหมบานและไทบานหมบานนนพอไดทราบความเปนไปกเกดความไมพอใจขนมาทนท และไมลมทจะเดนขามทงไปแจงใหหวหนาหมบานนนทราบถงเหตการณทเกดขน ขาวทก�าลงสกเหลองในนาสวนกลางของหมบานหายวบเหลอแตตอลงกบตาเมอฝงงวของอกหมบานไดกระโจนเขาใส หวหนาหมบานและไทบานสวนหนงรวมทงยศดวยกจงไดจบเอางวฝงนนมาเปนของตน กนแตหญาคาแตฟางกคงไมไดมปญหาอะไร แตทวางวฝงนนกลบไปกนตนกลวย กนตนขาวทก�าลงสกเหลองของคนในหมบานของยศดวย วนนนฝงงวจากหมบานใกลเคยงไดขามถนมาหากนในหมบานของยศ การพพาทกนในครงนนเกดขนในฤดหนาวอนทรน หนาวจนห�าหดนมแขง ครงรนแรงตอมากตอนทหมบานของยศเกดขอพพาทกบหมบานใกลเคยงทพดคนละภาษา แตสามารถสอสารกนพอใหเขาใจได

ครงแรกเกดขนในเดอนฤดแลงทแลงและรอนจนกะโหลกศรษะปรแตกหากยนอยกลางแจงสกชวโมงหนง วนนนอากาศอนอดอาวไดราญยศและภรรยาจนไมเปนอนตองท�าอะไรอนนอกจากอยนงๆ ใหลมโชยพด แตคนตองกนตองขบถาย เมออยกนนงไดเพยงครงวน ยศกรสกหวจงไดบอกภรรยาออกไปวา “เจาๆ ไปหาแนวอยากแนวกนมากนหนอยส” ไดยนดงนนภรรยาของเขาทเหงอทวมกายกหนาตาบงตงราวกบพนคอนกรตขดมนและถลงตาใสยศ กอนทจะพดออกไปวา “เจาวาอะไรนะ?”


“ไปหาอะไรมากนหนอย ขอยหว” ยศย�า“เจาวาอะไรนะ?” ภรรยาถามย�า“ขอยหว เจาไปหาอะไรมารองทองหนอยส”“เจาวาอะไรนะ บเหนหรอวาขอยท�าอะไรอย?”“ขอยหว กยงวา” “เจาบเหนหรอวาขอยท�าอะ...” ไมทนทภรรยาของเขาจะพด

จบความยศกลกขนเตะเปรยงเขากกหของภรรยา และสลบเหมอดลงคาแขงในทนท ผลจากแขงมหาประลยในวนนนนนเองทท�าใหภรรยาของยศหนไปกลบไปยงบานของพอแมของเธอ และกวาทยศจะตามไปงองอนใหกลบคนมาอยรวมชายคาเดยวกนไดอกครงกกนเวลายาวนานหลายสบป

ถงแมวาจะพอร เรองกนบาง สอสารพอเขาใจ มกฎเกณฑมาตรฐานในการเขยนจากซายไปขวา พด มขอก�าหนดหนาทตางๆ ของค�า มรปแบบประโยคไวยากรณแบบเดยวกน แตทวาทเคยเขาใจกนอยางทะลปรโปรงอยางแตปางกอนกไมปรากฏอกแลว พด เขยนงายๆ และไมใชเรองทเขาใจยากอะไรกไมสามารถท�าใหเกดความเขาใจไดงายอกตอไป จงน�าไปสการเกดขอพพาท รบราฆาฟนกนขนานใหญ บางแหงรบพงเพอเพยงจะบอกใหคนอนรจกตนเองวาเปนใคร บางแหงรบราฆาฟนเพอจะน�าเอาหวใจไปบชาอารามใหมของพระเจา บางแหงรบราฆาฟนเพอจะยาดชงเอาสาวงามมาเปนครกของตน และหมบานของยศเองกไมไดรบการยกเวน ขอพพาท


เลกๆ นอยๆ จนถงใหญโตเกดขนไมเวนในแตละวน ในครอบครวของยศกบอยครงทเปนแบบนน อยางในครงสองครงทเกดขนและรนแรงนนกเรมจากเรองธรรมดาสามญทงสน

ทาสทาสาของทงทาวลงคยกษและนางโยนใหญจงหวนกลบไปยงบานเมองของตน และแจงขาวใหทงทาวและนางรบทราบ ซงเมอไดยนไดฟงอยางนนแลวกวบวบในแววตา ปวดหนวงในหวหนาว จบจาวอยากพบเจอจนมอาจยบยงใจไดอกตอไป ทาสทาสาจงพากนยกแบกทงทาวลงคยกษและนางโยนใหญออกเดนทางเพอจะไดมาพบกน และเมอแบกหามกนมาพบกนถงกลางปากลางทางแลว ดวยความกระสนตอกนทงทาวและนางกเกดแรงดงดดราวกบแรงลมดดจากเครองดดฝน ดดดงเขาหากนในทนทโดยททาสทาสาของทงคยงมทนไดผละออกจากการแบกหามมานน จงเปนวาแรงดงดดทเกดจากการสอดใสนนไดดดเอาทาสทาสาใหหลบหายเขาไปในชองโยนของนางดวยโดยในทนท ทาสทาสาจงเขาไปมชวตอยในชองโยนนน และเปนเวลาอนแสนเนนนานมอาจประมาณได จนเปนทพอใจของทาวและนาง คลายกระสนแลวจงไดถอดถอยออกจากกน เมอถอดถอยออกจากกนแลวกจงพบวา ทาสทาสานนไดมรปราง สผว และภาษาสอสารแตกตางกนออกไปโดยสนเชง และกวาจะพอรเรองสอสารในภาษาทแตกตางกนกตองใชเวลานบนานตอจากนน

แตปางนนยงมทาวลงคยกษทตองถกปลอกครอบลงคเอาไวดวยไมไผเปนกอๆ และยงมนางโยนใหญทตองคลายก�าหนดดวยทอนซง


ขนาดยสบคนโอบกอด ยามททงคมก�าหนดจะโอดครวญจนแกวหแทบระเบด จงตองรบไปหาไมไผมาถกครอบไว จงตองรบไปหาทอนซงมายดโยกให อยมาในวนหนง ฟาครมมวหมอก ลมพดเยนวอนวอยไมอบอาว บรรยากาศเยนสบายเหมาะแกการกกกอดกนอยในหองหบ ทาวลงคยกษกเกดก�าหนดขนมาทาสทาสาจงตองออกไปหาตดไมไผมาท�าปลอก ในจงหวะเดยวกนนนนางโยนใหญกเกดก�าหนดและสงใหทาสทาสาออกมาหาทอนซงเชนเดยวกน อาจจะเปนแถนกเปนไดทท�าใหทาสของทงสองคนไดมาพบเจอกนและไดถามไถกน เปนหวหนาทาสทาสาของนางโยนใหญนนเองทสอบถามขนกอนวา

“พวกเจามาท�าอะไรแถวน มาหาอะไรหรอ?” หวหนาทาสทาสาของทาวลงคยกษจงตอบกลบไปวา “มาหาไมไผนะสพออาว”

“เอาไมไผไปท�าอะไรหรอพออาว?”“เอาไปถกปลอกครอบโคยใหทาวโคยใหญนะ”“อาว ทาวโคยใหญนใหญเพยงใดหรอ?”“สบ ยสบคนโอบกอดนนแหละ” เมอไดฟงดงนนหวหนาทาสทา

สาของนางโยนใหญกตาลกวาว และกวาออกไปทนทวา “บะ..มาพอดกนแท เมองบานเรากมนางหใหญคอกน”

“ยงงนหรอ ใหญเพยงใดหรอ?”“ใหญบใหญกตองใชทอนซงชวยนนแหละ”“บา..มนดยงแท แบบน”“นนส เอาอยางนดไหม พวกเราบตองหาไมไผหรอทอนซงกน


แลว เอาทงนางทงทาวมาเจอกนเลยดกวา” หวหนาทาสทาสาของนางโยนใหญไมลงเลทจะยนขอเสนอ และกไดรบการตอบสนองทนท

ความเลอนลอยคลาดเคลอน ขาด เกน และเขาใจผด เขาใจถกจงเตมไปหมด ทกอยางมไดงายดายอกตอไปแลว คนทเคยชนหรอถนดแบบเกา ทอาน ทเขยนแบบใดกไดจงประสบกบปญหาอนแสนยากเยนน จ�าตองปรบตวใหเขากบรปแบบมาตรฐานใหมน แตจะตองเขยนและอานจากซายไปขวาเปนมาตรฐานเดยวกนเทานนจงจะสามารถสอสารได ไดแคพอรเรอง หรอพอเขาใจอยบาง คนทวทงโขงเขตนพดคนละภาษา หรอแมจะรภาษาของกนและกน มภาษาเดยวกน ใกลเคยงกน ทกอยางกเปลยนแปลงไปโดยสนเชง แตทวาพอรอดหลดออกมาจากชองโยนของนางโยนใหญในปางนนแลว หาอยหากนรวมกนสนกรนยงนกในแตละวน ความเขาใจผดจนเกดขอพพาทกนจงไมเคยปรากฏสกครง แตกอนปางนนคนทกคนในโขงเขตใกลเคยงกนนมภาษาพดเดยวกน ภาษาเขยนเดยวกน เขยนจากขวาไปซายหรอจากซายไปขวา อานจากขวาไปซายหรอจากซายไปขวา จากบนลงลาง จากลางขนบน จะทะแยงซาย ทะแยงขวา ทะแยงจากบนหรอลางกสามารถอานไดในความหมายเดยว อานไดสะดวกสบาย ลนไหลไมมตดขดหรออดอดคบของใจอนใด

ภรรยาของยศและไทบานเกอบทงหมบานออกจากบานไปตงแตปางนน ปางทผคนไดหลดรอดออกมาจากนางโยนใหญและทาวลงคยกษแลวสงผลใหคนแตกตางกนไปโดยสนเชงทงรปราง หนาตา สผว


และทส�าคญไปกวานนกคอภาษาทใชกแตกตางกนไปดวย และแมจะมภาษาเดยวกน ใกลเคยงกน หรอพยายามเรยนรภาษาของกนและกนจนเปนทพอเขาใจ จนมหลกการใกลเคยงกน เขยนไปทางเดยวกน พดค�าหรอความเดยวกนกไมสามารถสอสารกนไดอยางเขาใจงายๆ ไดอกตอไปแลว มการพลดหายของถอยค�าในระหวางบรรทด ในระหวางถอยความทเปลงออกมา มการเพมเตมเขามาในระหวางบรรทดและในระหวางถอยความ ซงแตกตางไปจากแตกอนปางนนทคนทกคนเคยมภาษาสอสารทงภาษาพดและภาษาเขยนเปนภาษาเดยวกน ไมมการเพมหรอพลดหายไปในระหวางบรรทดหรอถอยความแตอยางใด และมเพยงการไปน�าเอาดวงไฟจากยกษมาเทานนทจะท�าใหคนทกคนไดกลบมาใชภาษาเดยวกนอกครงหนง

โดยทไมรหรอกวาจะไปอยางไร และในทศทางใด จนเขาไดตดสนใจในบายนนทจะออกตามหาไทบานและภรรยาของเขาทออกไปเอาดวงไฟจากยกษเมอแสนนานมาแลว และเพอใหการรอคอยไมไดอยในความใสใจมากนก ทวามนกไรประโยชนโดยสนเชง สนทนากนอยางออกรสออกชาตเพอลดความพลงพลาน เขาสนทนากบตนไมใบหญาทออกหนอกอแนวทดแทนใหมอยเรอยๆ อยางไมมทสนสด กบนกหนปปกทพานผานมาในแตละคนแตละวน กบขอคานเฮอนชานอาศย เสยงสบถกกกองและสนนสะเนอนเฟอนฟงไปทงโขงเขต ดวงตาแดงก�า โปนปดออกมาจนแทบทะลกออกจากเบา ทงหมบานจงเหลอแตยศเทานนทรอคอยอยเพยงล�าพง เขาตงหนาตงตารอคอยดวยโทสะพลง


พลานขนจกใจ การรอคอยอนแสนเนนนาน นานจนยศทเคยเสนผมดกด�าแปรเปลยนเปนผมหงอกทงศรษะและรวงหลนจนหวลานเลยน รางกายสวนบนทเคยแขงบกบนกหยอนยานเหยวยน ทอนลางตงแตชวงเอวลงมาทพการกเลอนหายไปอยางอวยวะทไมไดใชงานของสตวดกด�าบรรพ ใบหนารปเหลยมเคยเตงตงกตอบตอม โดดเดนกยงเหลอแตกราม สายตาฟาฟางมองอะไรกพรามวไปหมด ลกชายและลกสาวของเขามอาจทนรอคอยไดไหวรางจงแหงเหยวและคอยๆ ผปนสลายและปลวไปกบสายลมพดพาน พนองปองปายคนอนๆ ทรอคอยอยในหมบานกลมหายตายจากไปจนสนแลว

ปางทการรอคอยการกลบมาของภรรยาทไดออกเดนทางไปกบไทบานเกอบทงหมบานเพอจะไปเอาดวงไฟจากยกษ ยศรอคอยอยกบลกชายและลกสาววยออนนอยดวยความกระวนกระวาย

ปางททาวบายยกกองทพออกจากภยวน เชยงขวางเพอตเมองใกลเคยงขยายอ�านาจ จากยนนาน หวยทราย ตนผง กอนจะขามไปตเมองเชยงแสน หรอเมองเงนยาง ตไปถงเชยงรายและเมองพะเยา กอนจะไดลอมเมองยาดชงเอานางงอมลกสาวเจาเมองพะเยามาเปนภรรยา และไดเดนทางกลบเมองกดหรอโพนสะหวน แลวประกาศตวเปนทาวเจองหรอขนเจอง

ปางททหารรบจางของแอซเทกจากทางตอนเหนออนแหงแลงของเมกซโกเคลอนพลลงใตมาจนถงเตนอชตตลนเพอขยายอ�านาจ และสงเวยชวตคนถงสองหมนคนดวยการควกหวใจเพอบชาพระเจา



ในการเฉลมฉลองอารามแหงใหม ปางทกษตรยมโตตาละทงพระราชวงเดอะเกรทซมบฟเวเพอไป

สถาปนาเมองหลวงแหงใหมและเรมรกรานดนแดนใกลเคยงเพยงเพอใหทกคนรจกวาพระองคคอ มวานา-ปตาฟา หรอ เจาเหนอหวของดนแดนทถกปลนสะดม

นบตงแตปางนน

บทสงทำย: เตรำยวเพลงเยยะ

นบตงแตปางนน ปางทกษตรยมโตตาละทงพระราชวงเดอะเกรทซมบฟเวเพอไป

สถาปนาเมองหลวงแหงใหมและเรมรกรานดนแดนใกลเคยงเพยงเพอใหทกคนรจกวาพระองคคอ มวานา-ปตาฟา หรอ เจาเหนอหวของดนแดนทถกปลนสะดม

ปางททหารรบจางของแอซเทกจากทางตอนเหนออนแหงแลงของเมกซโกเคลอนพลลงใตมาจนถงเตนอชตตลนเพอขยายอ�านาจ และสงเวยชวตคนถงสองหมนคนดวยการควกหวใจเพอบชาพระเจาในการเฉลมฉลองอารามแหงใหม

ปางททาวบายยกกองทพออกจากภยวน เชยงขวางเพอตเมองใกลเคยงขยายอ�านาจ จากยนนาน หวยทราย ตนผง กอนจะขามไปตเมองเชยงแสน หรอเมองเงนยาง ตไปถงเชยงรายและเมองพะเยา

Francisco de GoyaThe Colossus,1818-1825


กอนจะไดลอมเมองยาดชงเอานางงอมลกสาวเจาเมองพะเยามาเปนภรรยา และไดเดนทางกลบเมองกดหรอโพนสะหวน แลวประกาศตวเปนทาวเจองหรอขนเจอง

ปางทการรอคอยการกลบมาของภรรยาทไดออกเดนทางไปกบ ไทบานเกอบทงหมบานเพอจะไปเอาดวงไฟจากยกษ ยศรอคอยอยกบลกชายและลกสาววยออนนอยดวยความกระวนกระวาย

การรอคอยอนแสนเนนนาน นานจนยศทเคยเสนผมดกด�าแปรเปลยนเปนผมหงอกทงศรษะและรวงหลนจนหวลานเลยน รางกายสวนบนทเคยแขงบกบนกหยอนยานเหยวยน ทอนลางตงแตชวงเอวลงมาทพการกเลอนหายไปอยางอวยวะทไมไดใชงานของสตวดกด�าบรรพ ใบหนารปเหลยมเคยเตงตงกตอบตอม โดดเดนกยงเหลอแตกราม สายตาฟาฟางมองอะไรกพรามวไปหมด ลกชายและลกสาวของเขามอาจทนรอคอยไดไหวรางจงแหงเหยวและคอยๆ ผปนสลายและปลวไปกบสายลมพดพาน พนองปองปายคนอนๆ ทรอคอยอยในหมบานกลมหายตายจากไปจนสนแลว ทงหมบานจงเหลอแตยศเทานนทรอคอยอยเพยงล�าพง เขาตงหนาตงตารอคอยดวยโทสะพลงพลานขนจกใจ เสยงสบถกกกองและสนนสะเนอนเฟอนฟงไปทงโขงเขต ดวงตาแดงก�า โปนปดออกมาจนแทบทะลกออกจากเบา เขาสนทนากบตนไมใบหญาทออกหนอกอแนวทดแทนใหมอยเรอยๆ อยางไมมทสนสด กบนกหนปปกทพานผานมาในแตละคนแตละวน กบขอคานเฮอนชานอาศย สนทนากนอยางออกรสออกชาตเพอลด


ความพลงพลาน และเพอใหการรอคอยไมไดอยในความใสใจมากนก ทวามนกไรประโยชนโดยสนเชง จนเขาไดตดสนใจในบายนนทจะออกตามหาไทบานและภรรยาของเขาทออกไปเอาดวงไฟจากยกษเมอแสนนานมาแลว โดยทไมรหรอกวาจะไปอยางไร และในทศทางใด

ภรรยาของยศและไทบานเกอบทงหมบานออกจากบานไปตงแตปางนน ปางทผคนไดหลดรอดออกมาจากนางโยนใหญและทาวลงคยกษแลวสงผลใหคนแตกตางกนไปโดยสนเชงทงรปราง หนาตา สผวและทส�าคญไปกวานนกคอภาษาทใชกแตกตางกนไปดวย และแมจะมภาษาเดยวกน ใกลเคยงกน หรอพยายามเรยนรภาษาของกนและกนจนเปนทพอเขาใจ จนมหลกการใกลเคยงกน เขยนไปทางเดยวกน พดค�าหรอความเดยวกนกไมสามารถสอสารกนไดอยางเขาใจงายๆ ไดอกตอไปแลว มการพลดหายของถอยค�าในระหวางบรรทด ในระหวางถอยความทเปลงออกมา มการเพมเตมเขามาในระหวางบรรทดและในระหวางถอยความ ซงแตกตางไปจากแตกอนปางนนทคนทกคนเคยมภาษาสอสารทงภาษาพดและภาษาเขยนเปนภาษาเดยวกน ไมมการเพมหรอพลดหายไปในระหวางบรรทดหรอถอยความแตอยางใด และมเพยงการไปน�าเอาดวงไฟจากยกษมาเทานนทจะท�าใหคนทกคนไดกลบมาใชภาษาเดยวกนอกครงหนง

แตกอนปางนนคนทกคนในโขงเขตใกลเคยงกนนมภาษาพดเดยวกน ภาษาเขยนเดยวกน เขยนจากขวาไปซายหรอจากซายไปขวา อานจากขวาไปซายหรอจากซายไปขวา จากบนลงลาง จากลาง


ขนบน จะทะแยงซาย ทะแยงขวา ทะแยงจากบนหรอลางกสามารถอานไดในความหมายเดยว อานไดสะดวกสบาย ลนไหลไมมตดขดหรออดอดคบของใจอนใด ความเขาใจผดจนเกดขอพพาทกนจงไมเคยปรากฏสกครง หาอยหากนรวมกนสนกรนยงนกในแตละวน แตทวาพอรอดหลดออกมาจากชองโยนของนางโยนใหญในปางนนแลว ทกอยางกเปลยนแปลงไปโดยสนเชง คนทวทงโขงเขตนพดคนละภาษา หรอแมจะรภาษาของกนและกน มภาษาเดยวกน ใกลเคยงกน แตจะตองเขยนและอานจากซายไปขวาเปนมาตรฐานเดยวกนเทานนจงจะสามารถสอสารได ไดแคพอรเรอง หรอพอเขาใจอยบาง คนทเคยชนหรอถนดแบบเกา ทอาน ทเขยนแบบใดกไดจงประสบกบปญหาอนแสนยากเยนน จ�าตองปรบตวใหเขากบรปแบบมาตรฐานใหมน ทกอยางมไดงายดายอกตอไปแลว ความเลอนลอยคลาดเคลอน ขาด เกน และเขาใจผด เขาใจถกจงเตมไปหมด

แตปางนนยงมทาวลงคยกษทตองถกปลอกครอบลงคเอาไวดวยไมไผเปนกอๆ และยงมนางโยนใหญทตองคลายก�าหนดดวยทอนซงขนาดยสบคนโอบกอด ยามททงคมก�าหนดจะโอดครวญจนแกวหแทบระเบด จงตองรบไปหาไมไผมาถกครอบไว จงตองรบไปหาทอนซงมายดโยกให อยมาในวนหนง ฟาครมมวหมอก ลมพดเยนวอนวอยไมอบอาว บรรยากาศเยนสบายเหมาะแกการกกกอดกนอยในหองหบ ทาวลงคยกษกเกดก�าหนดขนมาทาสทาสาจงตองออกไปหาตดไมไผมาท�าปลอก ในจงหวะเดยวกนนนนางโยนใหญกเกดก�าหนด


และสงใหทาสทาสาออกมาหาทอนซงเชนเดยวกน อาจจะเปนแถนกเปนไดทท�าใหทาสของทงสองคนไดมาพบเจอกนและไดถามไถกน เปนหวหนาทาสทาสาของนางโยนใหญนนเองทสอบถามขนกอนวา

“พวกเจามาท�าอะไรแถวน มาหาอะไรหรอ?” หวหนาทาสทาสาของทาวลงคยกษจงตอบกลบไปวา “มาหาไมไผนะสพออาว”

“เอาไมไผไปท�าอะไรหรอพออาว?”“เอาไปถกปลอกครอบโคยใหทาวโคยใหญนะ”“อาว ทาวโคยใหญนใหญเพยงใดหรอ?”“สบ ยสบคนโอบกอดนนแหละ” เมอไดฟงดงนนหวหนาทาสทา

สาของนางโยนใหญกตาลกวาว และกวาออกไปทนทวา “บะ..มาพอดกนแท เมองบานเรากมนางหใหญคอกน”

“ยงงนหรอ ใหญเพยงใดหรอ?”“ใหญบใหญกตองใชทอนซงชวยนนแหละ”“บา..มนดยงแทแบบน”“นนส เอาอยางนดไหม พวกเราบตองหาไมไผหรอทอนซงกน

แลว เอาทงนางทงทาวมาเจอกนเลยดกวา” หวหนาทาสทาสาของนางโยนใหญไมลงเลทจะยนขอเสนอ และกไดรบการตอบสนองทนท

ทาสทาสาของทงทาวลงคยกษและนางโยนใหญจงหวนกลบไปยงบานเมองของตน และแจงขาวใหทงทาวและนางรบทราบ ซงเมอไดยนไดฟงอยางนนแลวกวบวบในแววตา ปวดหนวงในหวหนาว จบจาวอยากพบเจอจนมอาจยบยงใจไดอกตอไป ทาสทาสาจงพากน


ยกแบกทงทาวลงคยกษและนางโยนใหญออกเดนทางเพอจะไดมาพบกน และเมอแบกหามกนมาพบกนถงกลางปากลางทางแลว ดวยความกระสนตอกนทงทาวและนางกเกดแรงดงดดราวกบแรงลมดดจากเครองดดฝน ดดดงเขาหากนในทนทโดยททาสทาสาของทงคยงมทนไดผละออกจากการแบกหามมานน จงเปนวาแรงดงดดทเกดจากการสอดใสนนไดดดเอาทาสทาสาใหหลบหายเขาไปในชองโยนของนางดวยโดยในทนท ทาสทาสาจงเขาไปมชวตอยในชองโยนนน และเปนเวลาอนแสนเนนนานมอาจประมาณได จนเปนทพอใจของทาวและนาง คลายกระสนแลวจงไดถอดถอยออกจากกน เมอถอดถอยออกจากกนแลวกจงพบวา ทาสทาสานนไดมรปราง สผว และภาษาสอสารแตกตางกนออกไปโดยสนเชง และกวาจะพอรเรองสอสารในภาษาทแตกตางกนกตองใชเวลานบนานตอจากนน

ถงแมวาจะพอร เรองกนบาง สอสารพอเขาใจ มกฎเกณฑมาตรฐานในการเขยนจากซายไปขวา พด มขอก�าหนดหนาทตางๆ ของค�า มรปแบบประโยคไวยากรณแบบเดยวกน แตทวาทเคยเขาใจกนอยางทะลปรโปรงอยางแตปางกอนกไมปรากฏอกแลว พด เขยนงายๆ และไมใชเรองทเขาใจยากอะไรกไมสามารถท�าใหเกดความเขาใจไดงายอกตอไป จงน�าไปสการเกดขอพพาท รบราฆาฟนกนขนานใหญ บางแหงรบพงเพอเพยงจะบอกใหคนอนรจกตนเองวาเปนใคร บางแหงรบราฆาฟนเพอจะน�าเอาหวใจไปบชาอารามใหมของพระเจา บางแหงรบราฆาฟนเพอจะยาดชงเอาสาวงามมาเปน


ครกของตน และหมบานของยศเองกไมไดรบการยกเวน ขอพพาทเลกๆ นอยๆ จนถงใหญโตเกดขนไมเวนในแตละวน ในครอบครวของยศกบอยครงทเปนแบบนน อยางในครงสองครงทเกดขนและรนแรงนนกเรมจากเรองธรรมดาสามญทงสน

ครงแรกเกดขนในเดอนฤดแลงทแลงและรอนจนกะโหลกศรษะปรแตกหากยนอยกลางแจงสกชวโมงหนง วนนนอากาศอนอดอาวไดราญยศและภรรยาจนไมเปนอนตองท�าอะไรอนนอกจากอยนงๆ ใหลมโชยพด แตคนตองกนตองขบถาย เมออยกนนงไดเพยงครงวน ยศกรสกหวจงไดบอกภรรยาออกไปวา “เจาๆ ไปหาแนวอยากแนวกนมากนหนอยส” ไดยนดงนนภรรยาของเขาทเหงอทวมกายกหนาตาบงตงราวกบพนคอนกรตขดมนและถลงตาใสยศ กอนทจะพดออกไปวา “เจาวาอะไรนะ?”

“ไปหาอะไรมากนหนอย ขอยหว” ยศย�า“เจาวาอะไรนะ?” ภรรยาถามย�า“ขอยหว เจาไปหาอะไรมารองทองหนอยส”“เจาวาอะไรนะ บเหนหรอวาขอยท�าอะไรอย?”“ขอยหวกยงวา”“เจาบเหนหรอวาขอยท�าอะ...” ไมทนทภรรยาของเขาจะพดจบ

ความยศกลกขนเตะเปรยงเขากกหของภรรยา และสลบเหมอดลงคาแขงในทนท ผลจากแขงมหาประลยในวนนนนนเองทท�าใหภรรยาของยศหนไปกลบไปยงบานของพอแมของเธอ และกวาทยศจะตาม


ไปงองอนใหกลบคนมาอยรวมชายคาเดยวกนไดอกครงกกนเวลายาวนานหลายสบป

ครงรนแรงตอมากตอนทหมบานของยศเกดขอพพาทกบหมบานใกลเคยงทพดคนละภาษา แตสามารถสอสารกนพอใหเขาใจได การพพาทกนในครงนนเกดขนในฤดหนาวอนทรน หนาวจนห�าหดนมแขง วนนนฝงงวจากหมบานใกลเคยงไดขามถนมาหากนในหมบานของยศ กนแตหญาคาแตฟางกคงไมไดมปญหาอะไร แตทวางวฝงนนกลบไปกนตนกลวย กนตนขาวทก�าลงสกเหลองของคนในหมบานของยศดวย ขาวทก�าลงสกเหลองในนาสวนกลางของหมบานหายวบเหลอแตตอลงกบตาเมอฝงงวของอกหมบานไดกระโจนเขาใส หวหนาหมบานและไทบานสวนหนงรวมทงยศดวยกจงไดจบเอางวฝงนนมาเปนของตน และไมลมทจะเดนขามทงไปแจงใหหวหนาหมบานนนทราบถงเหตการณทเกดขน หวหนาหมบานและไทบานหมบานนนพอไดทราบความเปนไปกเกดความไมพอใจขนมาทนท จะมาเอางวของหมบานอนไปเปนของตนไดอยางไร หวหนาหมบานนนวา เมอไดยนแบบนนหวหนาหมบานของยศกอธบายออกไปวา กงวฝงนมนไปกนขาวกนน�าของหมบานตขาจนหมด พวกมนกตองรบผดชอบ ทวาในทนทหวหนาหมบานนนกตอบโตออกมาวา ไมไดโดยเดดขาด และถายนยนวาจะท�าอยางนนเราจะไดเหนดกน หวหนาหมบานของยศจงตอบโตออกไปวา ไดยงไงกตองได แตถาอยากจะมเรองกบวากน เดยวจดให และนนเองจงท�าใหเกดการรบรากนยาวนานนบอก


รอยปตอมาจนคนทงสองหมบานแทบจะไมเหลอหรอ และยศกตองกลายเปนคนพการทอนลางมานบตงแตปางนน แตเขากสามารถใหก�าเนดลกชายกบลกสาวออกมาอยางละคน

ยศตะโกนลนบานเพยงล�าพงจนจงจกรวมชายคาปราบออกมาใหเบาๆ หนอย อยารบกวนพวกมนใหมากนก แตยศกยงตะโกนลนอยเชนเดม เขาชะเงอมองทางภรรยาของเขาและไทบานทไปเอาดวงไฟจากยกษ ชะเงอทกครงกมแตความวางเปลาในสายทางทกครง เสนทางเคยเดนเคยเทยวของไทบานกรกครมไปหมดแลวดวยวชพชนอยใหญนานาชนด เขาพยายามพารางดวยแขนทงสองลงจากบาน นกทเกาะงอยคอนรองทก จะไปไหนนน เขาหนไปมองแวบหนงพรอมตอบกบไปวา จะไปไหนมนกเรองของก มงอยากรไปท�าไม นกจงวา ใหกรดวยบางบไดหรอ ยศสวนทนควน บ นกจงไดเงยบเสยงลง เขาจงคอยตะลดตดกนพารางตนเองไปตามสายทางทรกครมนน มงหนาไปโดยทไมรวาจะไปทแหงหนใด และไมรวาจะฝาปาหนาดงทบทขนมาปกคลมทางเคยใชเคยเทยวนนไปไดอยางไร แตเขากมอาจจะรอคอยไดอกตอไปแลว

การไปน�าเอาไฟจากยกษของไทบานแตปางนนนนเกดจากการทในวนหนงของฤดฝนทแถนบนฟาทอางตววาเปนทาวเจองไดลงมาบอกกลาวไทบานคนหนง ในวนหนงทการรบราฆาฟนกนกบหมบานอนๆ ไมจ�าเพาะแตหมบานเดยวไดลกลามใหญโตไปทวโขงเขต และไมเฉพาะแตหมบานของยศกบหลายหมบานทมการรบพงกน แต


หมบานทวทงโลกกตกอยในสภาพทไมแตกตางกนนน แถนจงไดบอกกลาวไปวา ใหไปแยงชงดวงไฟจากยกษมากอน แสงไฟนนจะน�ามาซงความสวางไสวและความอบอนซงจะท�าใหทกคนกลบมาระลกและจดจ�าไดถงภาษาดงเดมทเคยสอสารกนแตปางกอน กอนเขาไปอยในชองโยนของนางโยนใหญ ภาษาทเปนภาษาเดยวกน เขยน และพดแบบไหนกไดกเขาใจกนไดอยางไมตกหลนและคลอยตามกนไดอยางโดยงาย แมจะไมคลอยตามกน เหนตาง เหนแยงกนสดก แตกจะยงสามารถพดคยแลกเปลยนกนไดโดยทไมตองลงไมลงมอลงอาวธตอกน ไมจ�าเปนตองใชความพยายามท�าความเขาใจ ไมจ�าเปนตองเขยน-อานจากซายไปขวาแบบเดยวกนทงหมด ไมจ�าเปนตองมประโยคเรมตน กลาง ทาย เรยงตามล�าดบ ไมจ�าเปนตองมค�าลกษณะตางๆ ไมจ�าเปนตองมประธาน กรยา กรรม ไมจ�าเปนตองผลตตวอกษร ถอยค�าของตนเองขนมาใหมอกแตอยางใด ใครจะพดอะไรออกมากจะกลบสภาวะเดมทเปนมากอนแตปางนน

“มแตดวงไฟจากยกษเทานนทจะแกไขอะไรตางๆ ทเปนอยนได” แถนย�าในตอนทายกอนจะเดนลบหายไปในอากาศ ไทบานทกคนรวมทงยศและภรรยาไดแตตอบรบ “โดยขะนอย” กอนจะรวมกนออกไปเอาดวงไฟจากยกษ ทงหมบานจงเหลอแตเดก คนแกทเดนเหนไมไดและคนพการจากรบพงกนอยางยศเทานนทอยเฝาหมบาน

ยศกระดบ กระดบพารางลยเขาไปในปาวชพชนอยใหญนานาชนดทขนรกปกคลมทางเคยเดนเคยเทยว เขายงไมรหรอกวา จะไปทศทาง


ไหน จะตามพวกไทบานและภรรยาของเขาทไปเอาดวงไฟจากยกษไดถกทถกทางหรอไม แตการรอคอยกไมไดมอะไรแตกตางกนนก เขามอาจรอคอยไดอกตอไปแมแตเพยงชววนาทเดยว การรอคอยแตเพยงล�าพงอยางยาวนานเกนนบจ�านวนปเดอนไดและสนทนากบสงมชวตและไมมชวตทไมใชคนนนไมไดท�าใหอะไรดขนมาเลย ยศพารางเหยวยนหยอนยานบกลยเขาไปในปาวชพชดวยเรยวแรงของสองแขนอนนอยนด เขาตองตามไทบานและภรรยาของเขาใหพบเจอและตองน�าเอาดวงไฟจากยกษกลบมาดวยใหได แมเขาจะไมรวาจะไปในทศทางใดกตาม แตกระนนในปางนนยศกไดตดสนใจแลว การรอคอยเพยงล�าพงอนแสนยาวนานจงสนสดลงนบตงแตปางนน


นาจะใช กามสคอชอราน

เขนน�า หลงเทา


ไหนๆ กไหนๆ แลวนะคะ ผมขออธบายในสวนของชอเรองเสยกอนจะดกวา ความจรง ผมกแคตงเอาไวใหดประหลาดๆ

แปลกๆ ไปเชนนนเอง ไมไดมอะไรในกอไผใหคณตองสงสยแตอยางใดเลย (?) เพราะมนกเหมอนๆ เชนในทกครงทผมลงมอเขยนงาน ชอเรองคอสวนหนงทจ�าเปน (อยาเชอเลย ผมแคจมอยในหลมของเรองสนทเคยอานผานตามา มนมชอเรองก�ากบอยทกเรองแหละคะ หากคณสนใจสรางงานทไมแยแสชอเรอง ผมกเหนดเหนงามดวยละนา) มนอาจจะโผลมาในชวงแรกเรมกอนทเนอเรองจะถอก�าเนด หรอบางทอาจจะไปตงเอาในระหวางการเขยนในชวงหนงชวงใดกแลวแต หรออาจจะเปนชวงทเราเพงเขยนจบลงไปสดๆ รอนๆ กได ไมมถกผด แลวแตสถานการณจะน�าพาเราไป และเรองน ชอเรองกมากอนตวละคร

เอาเปนวา ผมรสกสบายใจขนมามากแลว คงไมมเรองอะไรใหคณตองแปลกใจอกตอไปดวยละมง นบตอจากน ผมกจะขานอาสาจงมอผอานลองลอยไปยงเรองราวทผมก�าลงจะดนสดๆ บรรทดตอบรรทด วนาทตอวนาท ราวกบนงฟง จอนน กรนวด อมโพรไวสไปตามสไตลเอกซเพอรเมนทอลมวสค โดยจะถอวสาสะน�าพาตวเองเขาไปอยในเรองสนเรองนรวมกนกบคณแบบทะเลอทะลาเสยดวยเลยเพอความสะดวกสบาย แบบวาตงใจไวนานแลว ทอยากจะเปนสวนหนงแมสกเลกนอยกยงด

กอนอน เคยเปนกนบางมย ผมวาคณสกคนคงตองเคยเปนเคย

/ F i c t i o n /

เขนน�า หลงเทา นกเขยนเรอง

สนหนมผมงานทงในนตยสาร

ฟง และบางชนงานมารแซล

บารงส นกแปลชาวฝรงเศส

ยงหยบเรองสนของเขาไป

แปล พรอมทงยงชมเสยดวย

วาเปนเรองสนขนาดสน แปลก

ใหมและเปนนวตกรรม


ลองกนมาบางไมมากกนอย (ขอโทษ ส�าหรบผไมเคย) กบการเสรชชอตวเองในกเกล (หยดอาน แลวลองดกอนกไดคะ) แลวรอผลลพธปรากฏ มนเปนความสขทฉาบดวยความหวงเลกๆ นอยๆ ในการไดพบชอของตนเอง ในทน ผมเสรชทงชอจรง นามปากกา ทงไทย ทงองกฤษ ลองด บางคนอาจจะพบชอตวเองเยอะแยะ บางคนอาจจะพบแครายชอลงทะเบยนเรยนสมยมหาลย บางคนอาจจะเหนชอเขารวมกจกรรมในกระทเกาๆ ในบอรดสพเพเหระ พอนกภาพออกกนบางแลวใชมย หรอยง ถาเชนนน ผมจะยกตวอยางใกลๆ ตวคณในขณะนกแลวกน ไมใชใครทไหน กผมนไงเลา แมผมจะเปนนกเขยน (โอ ผมไมกลาใชค�าๆ นเลยจรงๆ อายฉบ) ประเภทโนเนมโคตรๆ ทวาในความโคตรๆ ของมน ผมกมนามปากกาปรากฏอยในเสรชเอนจน เหมอนเวลาเราเสรชชอของซารตร ของมารกซ ของดราส ของใครตอใคร แลวมนกมขอมลมภาพโผลมามากมายกายกอง แตมนกดจะโออวดจนเกนไป หากจะน�าตวเองไปเปรยบกบเขาหรอเธอ ทวาอยางนอยๆ ผมกมชอปรากฏ มสองลงคในสองหนาใหคลกเขาไปดไดทกวนหากตองการ หนงในนนเปนงานเขยนทผมภมอกภมใจ สามารถอานไดฟรๆ (หากเหนใจผม เรองอกเรองทอยใกลๆ กน อยาเสยเวลาไปอานมนเลยคะ สถานะความคดความอานของผมไดเปลยนแปลงไปหมดแลว หากมโอกาสไดแกไข เนอหากคงจะไมใชอยางทเหนแทบรอยเปอรเซนต พดใหชดเจนกวาน ขย�ามนทงเถอะวะ หา จะขย�ายงไงดคะ ?)


ชางเถอะ ผมเดาๆ เอาวาคณๆ คงจะเรมเมนหนาหนไปท�ากจกรรม อยางอนกนบางแลว อะไรบางละ ทคณเลอก เฟซบก อนสตาแกรม ทวตเตอร ฯลฯ ผมกไดแตหวงวาหของคณจะยงเปดรบฟงอยหรอกนะ หวงวาคงจะไมเสยบหฟงปดลอคประตไมใหผมเขา สงสารผมเถอะนะ ผมถล�าลกตามตอพวกคณมาตงหลายยอหนาแลว หนมาเหนอกเหนใจกนหนอย หลบตาฟงผมอานเรองราวจากงานทผมมกจะเสรชเขาไปอานอยบอยๆ ใหคณฟงกได ฟงเถอะ แมหากเบอหรองวงเสยกอน จะลกไปเขาหองน�า ทานผดกระเพราไขดาว สบบหร เยนๆ ดมเบยรไอพเอ จบฮบกสบเจดป กตามสบายเลยคะ ผมไมวาไมงอนไมงอแง เครมย หรอจะเสรชเขาไปดพรอมๆ กน กได ไมยาวนกหรอก เปนแฟลชฟคชน

เรมเลยแลวกนคะ“หากวเวยน ไมเออร คอเซลฟทเธอชอบ ภาพเสมอนเซลฟของ

กามส คงเปนภาพทผมหลงใหล แมจะไมใชเซลฟแทๆ ในความหมายของการเซลฟแหงยคสมยทใครตอใครตางกพากนเซลฟอยางงายดายแทบจะตลอดเวลานาทเคลอนไหว” ไมตองงงคะ ไมตองงง มนเปนเพยงบทเปดเรองสนๆ ของผม ผมเขยนไวนานแลว แรงบนดาลใจมาจากการทผมชนชอบกามส ไมใชเพยงงานอยางมนษยสองหนาหรอคนนอก แตยงมภาพถายขาวด�าของเขาอกทผมเหนทไรเปนอดยมไมได ผมจงเกดไอเดย วาหากจะมรานอะไรสกรานเปนของตวเอง รานเหลา รานกาแฟ รานหนงสอ หรอบารเลกๆ เหลานนจะตองมชอรานวา


camus – กามส และในราน จะตองมภาพของเขาแขวนเรยงรายตามมมแคบมมกวางมมลก และขณะทผมจนตนาการถงรานกามสทเตมไปดวยภาพกามสทหาไดมาจากการเสรชภาพในกเกล กท�าใหเรองสนๆ เรองนถอก�าเนดลงในเวบไซด โดยไดผานการพจารณาจากสายตาบรรณาธการผกอตงจลสารออนไลนทผมเสรชใหคณด

แลวเซลฟเกยวอะไรดวย ไมตองแปลกใจในขอสงสยน เรองสนๆ เรองนมตวละครอยเพยงสองคนชายหญง มนงายตอการจดจ�าในชวโมงเรงรบ ฝายชายคอนกเขยนทเพงลาออกจากงานประจ�า เขาใชเวลาสองเดอนหลงลาออก อานหนงสอและอานหนงสอ หลงจากนน เขาจะเรมตนเขยนนวนยายทกลนมาจากชวตจรงลวนๆ เปดเปลอยความระย�าในจตใจตวเอง เขาสบถสาบานเงยบๆ ในใจแทบทกวน วาอยาไปอายตอความจรง จงซอสตยตอความรสก และมงอยาโกหก โดยมงานชนครอยางดบลนเนอรเปนแรงบนดาลใจ และหากดบลนเนอรฉายภาพอนหลากหลายของมหานครดบลนในวนทเจมส จอยซยงมชวต นวนยายชอแปลกของเขา กจะตองฉายภาพความแหลกเละ ความเศราระทม ของมนษยสองคนในมหานครหองเชาภายใตบรรยากาศการเมองทเละตมเปะ

ตวละครอกคนทจะไมพดถงไปไมไดเลยกคอเธอ เธอคอใคร ผมไมอาจทราบ แตทงสองตางกยนเลอกซอหนงสออยในรานเลกๆ ทมชอวา กามส อยางบงเอญ เขาหยบงานเลมใหมของวรพจน พนธพงศ มาถอคางไวในมอ แลวพดถงเรองเซลฟอยางเบาเสยงทสด เซลฟกอน


ยคสมยทพวกเขาถอก�าเนดมชวต และการสนทนาในครงนน ไมไดจบอยเพยงแครานกามสเหมอนในฉากจบเรองสนๆ ของผม หากทงสองยงคงกลบไปนอนสนทนากนตอทหองเชาในสภาพเปลอยเปลาดวยกนทงค

แลวเซลฟคออะไรเลา คณคงชกสงสยและเรมหมนไส ใชเซลฟกคอเซลฟในความหมายทคณกบผมตางเขาใจกนอยนละคะ และทงสอง กสนทนากนดวยเรองเซลฟเหมอนอยางเราๆ ตางตรงทบรรยากาศรอบๆ เตมไปดวยภาพของกามส แตเซลฟทประทบใจนนมนอย ส�าหรบเขากามสคอเบอรหนงตลอดกาล เขาพดเชนนนเอง กอนวางหนงสอลงทเดม สนของมนโผลออกมาใหเหนตามปกต พลางอธบายวาหากสงเกตดๆ ภาพทกภาพของกามส เราจะเหนรอยยมเลกๆ ทมมปากของเขาเสมอ แตส�าหรบวเวยนมนไมใช เซลฟของเธอเตมไปดวยความเครงขรมลกลบ จนตนาการของเขาคอ หลงการกดชตเตอรโดยใครสกคน ในไมกวนาทถดมา กามส คงข�ากาก หลงแนนงเกกทาเหมอนทคณเคยเซลฟกบใครบางคนทสนทสนม ตางจากวเวยน ทคงไมใชแนๆ

เขาวาดภาพฉากเปดเรองของนวนยายใสสมดโนต ตวละครชอผมจะนอนอานหนงสออยบนเตยง เขาเพงจบคอลมนของมกหอม วงษเทศ และก�าลงอานงานของชศกด ภทรกลวณชย วาดวยสนตศกษาของโยฮน กลตง สลบกบควงปากกาเรยกสมาธ ทวากหวงวาเธอจะหนมามองสนใจ และแอบทงในความสามารถเลกๆ นอยๆ เขาควงไปไดแค


ทางเดยว ภาพการควงจงไมไหลลนเหมอนคนทควงไดทงไปทงกลบ แตมนกสรางสมาธไดด เขานกพลอตเรองสนๆ ควบคไปดวย เรองสนทมกลองโรลไลเฟลกซของวเวยน ไมเออรเปนกลองคกายตวละครหลกในเรอง เขาก�าลงหนจากความโดดเดยวทประสบไปสความโดดเดยวทใหญยงกวา เขานอนคว�า หนปลายเทาไปยงหวเตยง ดานหนามโนต บค ไอโฟน สายชารจ สวนเธอนงอยบนพนกระเบอง กงกลางพอดบพอดกบเอวของเขา ดานหนาวางหนงสอตวสอบครผชวยวชาเอกภาษาองกฤษ สงบนงบนขอบเตยง มอถอดนสอแบบเปลยนไสทเขาเคยใชเมอสมยเดกๆ ดกชนนาร กระเปาเครองเขยน ไอโฟนวางขางกายไมหาง เธออายมากกวาสามป ทงสองรจกกนมาหกเดอน แตหนงเดอนทผานมา ทงสองอยดวยกนทกวนในหองเชา

เธอเคยโพสตอะไรบางอยางพรอมภาพถายในเฟซบก “ฉนเปนเพยงแรงบนดาลใจในงานของคณเทานน” ค�าๆ น สรางอารมณบาดลกสวนทาง ตางฝายตางกระชากลากถ เขารสกคลายอยกงกลาง แลวมภาพและขอความทเธอโพสตทงดงและหมคลมไปพรอมกน ฉากแรกคงเรมตนเพยงเทาน นวนยายทมฉากๆ เดยว นนกคอหองเชาของทงสอง นวนยายทคลายบนทกประจ�าวน ชอแตละบทจะเปนวนเดอนป ระบเวลานาท เขาจะเขยนนวนยายเรองนใหเหมอนการจดบนทกประจ�าวน เขยนทกอยางทสมผสในกนและกน มนคงเปนนวนยายทนาเบอสดๆ และผอานทชอบมนคงไมใช บรรณาธการ นกวจารณ แฟนขาจร หากแตเปนเขากบเธอ แลวบทแรกกจบลง ดวยการทเขา


ก�าลงจะเอยวตวไปจบเธอ ทวาเธอลกขนมาหอมแกมตดหนาเสยกอนกามสไมไดเซลฟสกหนอย เธอแยง ทวาเธอกเขาใจวาเขาก�าลงใช

มโนทศนวากามสก�าลงถอไอโฟนปากคาบบหร พลางกดชตเตอรแบบไมมองกลองบางมองบาง แตถงยงไง กามสกเขยนงานเปนหลก หากใชเซลฟจรง มนกเปนเพยงงานอดเรกเหมอนคณ ภาพของวเวยนตางหากคอเบอรหนง เธอบอกเขา แมจะไมมค�าพพากษาใดมาตดสน และเธอกไมไดหวงผลตดสนอยางทแสดงออกมาตามความรสก และขณะวางงานขององอาจ ชยชาญชพลงบนชนวาง เธอกเปดภาพจากไอโฟน ภาพวเวยนเซลฟโดยใชกระจกเปนตวสะทอน ภาพนถายทเมองไทย นาจะเปนรานรบซอมนาฬกากลางกรง เขายมรบ สารภาพวาชอบกามสมากกวาอยด อาจในความหมายวาคอนกเขยนทชอบ และภาพของเขากตางจากภาพบคคลส�าคญขาวด�าในอดตมาก ตรงทมความขเลนเปนกนเองแอบแฝงอยบนใบหนาแทบทกรป แลวเขากเรมสบสน วาเธอทชอบวเวยน ไมเออร กบเธอทก�าลงนงอานหนงสอตวสอบ นาจะใชคนๆ เดยวกน มนนาจะใช


อก-ฝง

วยากร พงเงน


ผโดยสารทยอยขนสมภาระของตนลงบนเรอ ลดเลาะไปตามเรอตางๆ ขามผานล�าใหญไปสล�าเลกทจอดเทยบรออยหางออกไป พวกเขาเดนแถวเรยงตามกนมา บางครงกหนมาอ�านวยความ

สะดวกใหแกกน ในกลมหวแถวมความกระตอรอรนอยเสมอ พวกเขามาถงเรอกอน สมภาระถกสงผานมอตอมอ ไปกบพวกเขา ไปถงทนง ผโดยสารคนอนๆ ก�าลงตามมา ทางทล�าบากและมระยะยาวท�าใหพวกเขาทงชวงหางกนไป มองยอนไปแถวนนกดยดยาว หยอนยาน ดเบา ออนไหวในแรงลมออนๆ ธงผนบางปลวไสวบนหลงคาเรอ ลมโหมขน แถวกดกระจดกระจายไปไกลลบลบ พวกเขาทหากถกรวบทงหมดเขาดวยกนกจะไดเพยงแถวสนๆ แดดโรยแรงลงแลว พวกเขาไดนงลง ในแสงออนๆ มองออกไปแลวนกคด ก�าลงมเรอล�าหนงจะเขาเทยบทา ใกลเขามา เรอเราก�าลงจะไปเรอเขาก�าลงจะมา เวลาเยนหวนคน ย�าเตอนใหรวาเราก�าลงยอนกลบมาทเดมทกครงดวยเสยงประกาศกองถงกาลใกลจะสนสดลง ผโดยสารตางลกขนยนและคอยๆ เคลอนมาอออยททางขน เรอเอยงแตนอย เคลอนล�าชาๆ เขาเทยบทา ถอยหลงแลวเดนหนาเขาเทยบใหมใหพอด พวกเขาดกระวนกระวาย เชอกถกสงไปคลองกบหลก เรอยงเขาเทยบไดไมดนก แตชวงจงหวะทชดและหางออกนนผโดยสารคนหนงกกระโดด

อก-ฝง

/ F i c t i o n /

Léon Spilliaert:Tempête sur la mer1908

วยากร พงเงน นกเขยนท

ไดรบการประดบชอการะเกด

ส�าเรจการศกษาปรญญาโท

ดานวรรณคดเปรยบเทยบ

วทยานพนธอนลอลนของ

เขาวาดวย เรองเลาและตวตน

ใน เงาสขาว ของแดนอรญ

แสงทอง


ขนฝงโดยมน�าหนกจากสมภาระเทยมบาถวงรงใหแอนและโซเซอยางยากล�าบากอย อกคนหนงจะตามมาแตแลวกเสยจงหวะไป เรอถอยออกมาอก แตไดเพยงชวระยะเชอก เหนยวแลวเหวยงเขาเทยบใหมในชวงทงายกวาเดม เรามองไปยงพวกเขาแลวนกถงตวเราเอง ก�าลงทยอยกนขนมาจากเรอ แลวเดนไปขางหนา บางคนรรอสมาชกในกลมจากนนกพากนไป หลงจากเฝารอมานานกรสกสขใจทไดมาถง จตใจลวงหนาไปกอนแลว ความพะวงใดถกทงไวเบองหลง เวลาเยนผานเวลากลางคน ทนปากทางเขาแลวเราจะกลบมาอกครง จากนเราจะไดมครงหนง นจะเปนครงหนง และตอไป กลบมาเปนอกครงหนงและ-แลว-อกครงหนง และตลอดไป

คนเรอออกมาจากหอง เราหนกลบมามองกนในเรอ สงเกตเหนวาพวกเขามกนอยหลายคน คนเรอคนหนงท�าใหเหนคนเรออกคนหนง ไมนอยเลย ออกมาจากจดตางๆ ของเรอ พวกเขาเฝาคอยอยตงแตแรกแลว ตอนนกแคออกมาแสดงใหเหน ใหเรานบเพอจดจ�าเพอทจะไดรเอาไว เรามองไปรอบๆ เรอ มองด พยายามเหนใหหมด พวกเขาบางคนหายไป แตแลวกเพมเขามา เราจองมองตดตาม แตกไมไดใสใจนก เขาคนหนงตะโกนออกไปนอกเรอ เสยงขานรบจากคนเรอในเรออกล�าหนง เขานอนเหยยดยาวเอกเขนก หากไมสงเกตกจะไมเหนเลย เรอดเหมอนทอยมากกวายานพาหนะ คนเรอและเรอตางกลมกลนกน และมากไปกวานน เหมอนวาทงสองคออยางเดยวกน อะไรอยางสตวทเปนเรอ จะอยางไรเรากเปนผโดยสาร เราตางมอง


ไปยงเรอล�าอนทอยรายรอบ คนเรอกระจายอยตามล�าเรอตางๆ พวกเขาคยกน เงยบกน แลวพดกนในเรองทเราเขาใจไมไดเลย ดเหมอนพวกเขาจะพากนมองดหญงสาวในเรอล�าน เสยงกระซบกระซาบและโหรอง เรองนมความบนเทง พวกเขาจงยอนกลบมาพดอกซ�าแลวซ�าเลา จากเสยงหวเราะกระทงกลายมาเปนความชนชา แตกยนดทจะอยกบเรองเดมอกตอไป เราไมเขาใจเรองราวเหลานเลยกจรง แตไมนานเรากหมดสนความสนใจ เราจงหวนกลบมาคยกนเอง

และเรายงคงรอตอไป ผโดยสารทตกคางอาจมาถงอกในไมชา พวกเขาคงก�าลงเรงรดมาส เรอเทยวสดทายก�าลงเฝาคอย รอคอย— มนยาวนาน เปนการไมไปถง จนเกอบจะเปนการกกขงใหเวยนวน ก�าลงถวงรงเอาไว เพอรงรออะไรบางอยาง อะไรทอาจไมมวนมาถง เวลาทลวงไป บางทเรากลมไปแลววาก�าลงรออะไรหรอใคร มเพยงการรอ-ทตรงเราไว-ทท�าใหรสกวาตองรอ มนจงยาวนาน แมความจรงมนจะยาวนาน แตระยะ-ไมรถงปลายสนสด สงทอยไกลลบตา มแตระยะททอดยาวออกไป ก�าลงไกลออกไป—เหลอเกน-กเกอบจะเสมอกน บางทตอนนเมอกวาจะรไดมนกลวงเลยไปแลว แลวเราก�าลงรออะไร รอสงทลวงไป ก�าลงท�าเพอการรอทไมมขนได เหลอแตการ กระท�าทอยกบท ไมไป เคลอนไหว ทาทางคลองจองทนามองด ยบยงเราเอาไว พวกเขาไมยอมปลอยเรอ

เรามเรองราวมากมาย มวนน วนนของเมอวาน เรองราวของเราทแลวมา เราอยดวยกนเสมอ อยดวยกนตลอด เพอน เราอยเปนเพอน


กน เราผกพนไวดวยวนทมดวยกนและวนนน เราก�าลงจะไปแลว เดนทางกลบไปจากทน กลบคนจากทมา เราพดคยเรองการจากไป ฆาเวลา รอจนถงกวาทจะไป เรอยงคงรอตอไป จนกวาผโดยสารทตกคางจะมาถง พวกเขาทอาจลวงเลยไปแลว พวกเขาทสดทายอาจ-ไมมวน-กลายมาเปนเรา ตอนน เราทน เรารอคอย อกหนอย กอนทจะรวา คอยไปกอน รอตอไป อก ยงอก—ยง ไม ปลอยเราไป ไดโปรด

ใครวาเราไมเคยจากไปไหน แตแลวเรากจากไป เครองยนตลนดงขน เราเหมอนตนจากฝนสะดงกลวทการรอคอยสนสดลงอยางไมคาดฝน ไมทนไดตงตวทเรอจะออกไปเสยท เรายงคงพดคยกน ยม หวเราะใหกบเรองราวของเรา เรองราวทเรามดวยกนทน กอนทมนจะกลายเปนแคครงหนง และดกวาทจะปลอยใหตกอยในความเงยบตอกน เราไมมวนและคงจะในอกไมชา ทามกลางเสยงเครองยนตดงกระหมสงแรงสะเทอนออนๆ เรากตะเบงกนบาง หวงใหเสยงไดผดขนไปพนความออองไดบาง และใหเหมอนวาไมมอะไรเกดขน เราคยกน แตใจเราไปอยทอน ออกหางไปเรอยๆ ลาไกล ตดไปกบภาพทวทศน แลวเรากเอามาหลอกตวเองใหเชอวาภาพนนกลบมาตดตา ขออางทฟงขนหและดจ�าเปน แลวกอาจจะแววเสยงคลนไกลๆ อาจจะกองมาจากชายฝง เราจงจ�าเปนตองไป แตเรากไมเคยหลอกตวเองไดสนทใจ เรารแควาเราอยากจะไปแลว ใหพนไปจากตรงน กลบไปจมอยกบความหลง แลวกนกหวงไปตางๆ นานาถงวนขางหนา ทงๆ ทวนนจะไมมใครเหลอรอดชวตกลบไป


เรอมงหนาไปทมๆ เดนเครองเหมอนกลไกไขลาน ปนลกคลนแลวโจนฮวบลงระหวางระลอกคลน กระเพอมไหว ซ�าแลวซ�าเลา จนนงสถตเปนจงหวะทมนคง จงหวะทเราจบไดและคนชน เสยงเครองยนตดงอยสม�าเสมอ บางทเรากเผลอรองคลอไปตามเสยงนน ไหลไปตามทวงท�านองไหวเอน ขบเห ไกวกลอม เนนนาน ตกอยในภวงคเลอนรางจนเหมอนจวนจะจมลงไปในอะไรทใชหวงลก เรารองฮมในล�าคอตามไป เรา-ผรวมทางไมกคน-ทตางเปนคนอน เรอเลกออนไหวตอแรงคลน เปราะบาง โคลงเคลง ซวนเซจะลมคว�าอยทกชววนาท และไมวาจะอะไรกตาม ตอจากนกคงจะเปนอะไรกได หรออาจจะเปนอะไรทฟงดคลายค�าบรรยายทสมจรง เพราะถงยงไงทวามาทงหมดนมนกเรองโกหกทงเพ

เรอตะกายปนขนสหลงคลน ละอองน�ากระเซน เราเรมรสกถงความเยนเยยบทซมซาบเขามาโดยละเอยด รสกกลวทรางกายจะตองสนสะทาน และตอนนหากเหลยวหลงกลบไปเกาะกลบตาไปเสยแลว เรามาชาเกนไป เรอเลกบอบบางเกนไป และอาจจะสายเกนไป เสยดาย อยากจะยอนเวลากลบไป หากท�าไดกคงจะไมปลอยใหถล�าลกมาขนาดน พลาดไปแลว ประมาทเกนไปทกท ทงทรวาไมควร กไดแตคดวาไมเปนไร แลวตอนนกเพงมาคดไดวา... อาจจะเปนครงสดทาย เรายงคงรอคอย เหมอนทเคยเปนเสมอมา จะรออะไร ดเหมอนวาเราจะรออะไร ใหมนจบสนเสยท—นนแหละทเราไมกลาบอก


คงอาจจะเปนพระหตถของพระองคททรงยนเขามา วนจงถกควาเอาไป แสงแหงวนหรบหร โรยแรงและออนลา วาบหายและคนมา ก�าลงกระเสอกกระสนใหมชวตรอดตอไป การดนรนเฮอกสดทายของแสงระบายลงบนผวน�าไหลผานการมองเหนของเราไปชวแลน ทงหมดนเหมอนเราจะเหนร แตมนกเรวเกนกวา ขอใหดวงตาคนเปนพยาน แสงกลายเปลยนจากสวางโปรงใสไปเปนสคราม เปนสด�า เปนสเขยว เปนสแสด เปนสแดง เปนสเหลอง เปนสทอง เปนสขาว สแกวผลก

ในไมชาแสงจะรวงโรยลงเปนตะกอนของค�าคน กอนทวนจะสนสดลงเปนความมด อกไมนานเงาบนฟากฟากจะแผขยายลกลามมาทาบทบเราเสยจนหมดสน ค�าคนทจะฟนตนคนมา โลกทจะคนไปสหลงเปลอกตา เราจะใหดวงตาเปนพยาน และหากเราจะมดวงตาทเหนอไปกวานแลวละก เปลาประโยชน มนเปลาประโยชน เราลอยควางอยกลางความเวงวางสลวราง ระหกระเหนไป ไดแตหวงวาคงจะมอกฝงใหไปถง เราเหนอยลา ไมมค�าพดตอกน เหมอมองไปไกล นกออกไป ผหญงพด ผชายพด คนพด แลวคนกนก:

คงอกไกล ไมแนใจเลย เหมอนไกลกวาเดม ครงนมนไกลเหลอเกน ไมเหมอนเคย บางทอาจจะดทไมตองกลบไปอกแลว แตกคงไดแคประวงเวลา เพราะสดทายกหนไมพนอยด ไมวาจะเรวจะชา พอกนท อยากจะหนไปเหมอนอยางน ไปใหไกล เสยดาย ไมทนแลว เดกคนนนดมความสข หวเราะคก เปนเดกกด ไมตองนกถงวนพรงน เดกมนเปลยนถงเจดหนากวาจะอยกบท ไมตองหน หวเราะไมหยด โผไปซบ


พอแม เดกตลก เรองของเพอน เดกตลก อะไรนะ ขอใหผมาหกคอเยนแลว ทกคนดเหมอนจะหลบกนหมด เพอนเรากเหมอนกน

คงจะลามาทงวน ไมรส วนนลมมนเยนเยอก เหมอนจะสายเกนไป นกถงครงนน เราย�าลกเขาไปในปาชน เปรอะเปอนไปดวยโคลนจากการลนลมตะเกยกตะกาย ตวเราชมไปดวยทงฝนทงเหงอ หนามไหนและกงกานไมเกยวเขาเปนแผลถลอกปอกเปก เราเหนอย หอบหายใจแรง กลนสาบของเรากชดเจนขนมา กลนทเราพยายามก�าจดมนไป แมแขนจะลา แตเราหยดถางทางไมได มอยงโรยแรงยงตองก�ามดพราใหแนนขน แรงบบและความแมนย�าไมเหลออกแลว เราเพยงแตเหวยงมดหวอๆ ไปมา หวงการหวดนนหลายครงมดกจวนเจยนจะหลดมอไป หาก-ผผลก-เราพลาดมดกคงหมนควางเขาใสเราสกคนหนง พงเขาฟนในแนวเฉยงของใบหนา โดยเฉพาะ-ซงชดเจนเหลอเกนในหวงคด-ล�าคอ ฟนฉบเขาหลอดลม และทเดยวเทานนกถงแกชวต เราคงฝงศพไวตรงนนเลย นเปนอบตเหตเกาแกดงเดม นกถงงพษ ไมรวาอยไหน เผลอเหยยบเขากฉกกลบทนท คมเขยวรอนผาว พษแลนเขาสรางกาย พงตรงเขาเอาชวตแบบดงเดม ไมมทางรอดพน ไดแตทนทกขทรมาน พษยงก�าเรบรนแรง กายทไมอาจทนไดกออกอาการทรนทราย สดทายกตายไป เธอยอฉนไวไมได ฉนตายไปจากรางทแปดเปอน โรงหมอนนไกลเกนไป ดเหลอเกนทไมตองถกฆาเชอ ไมตองถกท�าใหสะอาดหมดจด และไมตองถกรกษาอกตอไป จากนนกมการคร�าครวญ อยาเลย มนไมไดมความแนวแนอะไรแลว รกกนมากนกกจบงตวนนใหกด


เขาททรวงอกของเธอส ส�าเรจโทษตวเธอเอง โทษฐานทยงมชวตอยเดกๆ นยงไงกนารก เดกคนนก�าลงจะหลบแลว คงเลนซนมาทง

วน เรยวแรงกคงจะหมดไป แมเดกจะพยศ ยงไงกนารก สดทายกจ�านนอยในออมแขนเรา มใครไมชอบเดกๆ ทเรยกรองเอาอะไรดวยหรอ หนคนนถกจบแตงตวสวยเชยว ลกของฉนฉนจะแตงใหยงไง... คงเปนสงนแหละทท�าใหเรายงรสกวาขาดอะไรไปบางอยาง ทจรงเรากพรอมตงนานแลว เขาคดมากเกนไป ลกของเรา ฉนวามนนาจะท�าใหเรามความสข เราจะไดไมเงยบกนเกนไป เสยงหวเราะใสๆ หรอแมแตเสยงรองไห อยางนอยกจะไดไมเงยบกนจนเกนไป จะไดอม ไดกอด ไดหอม ไดรกกน เดกๆ นนใสซอ แคไดเหนพวกเขากสขใจแลว เดกๆ ทพดเจอยแจวไมเดยงสา ฉนจะเอาใจพวกเขายงไงด ฉนจะมความรกใหพวกเขา พวกเขาจะเตบโตขนทกวน แลววนหนงพวกเขากจะไมเปนเดกอกตอไป แตเขากเปนลกของเรา นาเสยดาย เดกๆ โตขนมาแลวนาจะตายไป ไมได เขานาจะโตขนมาแลวยงเปนเดก แตแลววนหนงเขากจะจากไป ฉนจะกลายเปนพอแมของผใหญคนหนง คนทเทากบฉน เดกของฉนจะไมใชเดกคนนนอกตอไป แตเปนผใหญคนน พวกเขาจะรกฉนอยางมารดาผใหก�าเนด ตอนนนฉนจะกลายเปนใคร แมของพอแมคนหนง ลกหลานทกลบมาหา เตบโตขนมา แลววนหนงกจะจากไป เขากคงคดอยางน แมเราจะมเขาอยไดแคชวเวลาหนง แตมนกเกนจะหกหามใจจรงๆ หนคนนหลบแลว เดกไดหลบไปแลวจรงๆ หลบไปในเวลาเยน คงก�าลงฝนเหมอนดอกไมยามเยนทรง


เชาจะคนมาดวยการแยมบาน วยเยาวอนหอมหวาน ความงามอนนาดมด�า ฉนควรจะไดบางใชไหม ฉนอยากมความสขบาง

ทกคนเหมอนหลบ แตเหมอนเราตางกแอบลอบมองกน ผหญง คนนนหลบแลว สวยนะ คงมากบเพอน คนกรงเทพ แปลกด หลบไปกยงยมอย เหนคยโทรศพทตลอดเลย คงจะเปนแฟน วางหแลวกยงยม เหมอมองกยม จนผลอยหลบไปกไมคลาย แปลกด สขท�าไมจงม สขทลนจนเผยออกมาในกรยาอาการ สขใดกนหนอ สขเลกๆ หรอทกขเลกๆ แลว สขทเกดขนยามตน แตยงยนยงอยแมยามหลบฝน ผานเลยเขาไป-ประทบ-แลวเผยออกมา สขเจออยรมฝปาก

อาจจะใชกได ส�าหรบเธอ นเปนเรองนาสนใจ ความรกในงานประดดประดอย ส�าหรบความสะสวย นเปนวธการประทนความงามในการรบรของใครๆ บางครงเธอกตามใจความงามของตวเธอเองไมได เอามอลบไลไปตามแขนขา เรมรสกหนาว นวมอขาวซด ผวหนงเหยวยน หมอกลอยเรยบนผนน�า มดแลว สายเกนไป ทนทไหน ตอนนเงยบเกนไป ซกมอและกอดอกไว มาดลมหายใจยงอน หนาว กลนเนอตวทเรมสนสะทาน ทรมาน กแคชอบใจไมชอบใจ จะหนาวกหนาวไป ถงจะอนกอนไป ไมวาอะไร

เหลานคอความเงยบ เหลานคอฝนละเมอหรอไร หมอกบางลอยคลง โชยอบอวลไปทวผนน�า เราลอยควางอยกลางสมทร มองออกไปมแตความโลง เวงวาง มวหมน โลกใบเดมทเรารสกหวาดหวน เราอยากจะเออนเอยอะไรบางอยางออกมา แตแลวเรากเปลยนใจ เหมอนจวน


จะขามผานไปยงอกทหนง เราตางสงบลง รดวาก�าลงจะลมอะไรบางอยางไป เหมอนกบวามนนานมาแลว ผนน�านงสงบ เรยบสนท เรอเลอนไหลลงไปขางใต มนคงถงเวลา ดงลงไปจมลงไป ดดกลนเขาไปชาๆ จนสะดดถล�า ผลบหายวบไปเบองใต ตาเบกโพลง กายหดเกรง เตลดกระเจง กระอกทวมฟองอากาศพลกๆ หวด: ประลย

นเปนอบตเหตเลกๆ ทวไป ไมมการสญเสย พอเรอจมลงไปผโดยสารกลอยคอเทงเตงดวยเสอชชพ และแนนอนวากไดรบการชวยเหลออยางทนทวงทจากชายฝง แสงไซเรนของเรอกชพแลบแปลบมาแตไกล คนเรอและผโดยสารถกฉดขนมา รางกายทสนเทมไดรบการปลอบประโลมดวยผาคลมกายใหอบอน ชวตมนชางงายดายเหลอเกน ไมมอะไรทตกคาง ไมมบาดแผลใหจดจ�า แมชวขณะหนงจะรสกหวาดกลวเมอเขาประชดมจจราช เหมอนแววเสยงโหรองของศตรทโหมเขาใสหมายจะฆาฟนเราใหตายอยางคลงบา แลวเรากรอดตาย มนงายเสยจนเราลมชวขณะทลมหายใจจะขาดหวงไป พายรายพดผานไปไมหลงเหลอรองรอย ผโดยสารจงไดหนมาพะวงกบสมภาระทจมอยใตน�า

แมจะมดค�าแลว แตททาเรอกมชาวบานพากนมามงดอยบาง มาชวยพยงผเคราะหรายกลบขนฝง และคลายๆ วาจะเปนการปลอบโยน แตเปลา พวกเขาแคมาด และถามไถพอเปนพธเทานนเอง อาจจะรสกเสยดายบางทไมมเหตการณเราอารมณเวทนา เพราะแมแตเดกคนนนกยงไมตายเลย และในทสดผโดยสารคนหนงกเอยถงสมภาระ


ทจมอยขนมาจนได ลกหลานชาวเรอไดยนเขา เจาเดกคะนองพวกนไมคดอะไรมาก ขอเสนอใดกรบไวหมด รบอาสาจะไปกคน จงตะบงกนไปเดยวนน กระโดดลงเรอแลวแลนออกไป ทงทยงไมแนใจเลยวาจรงๆ แลวอยากจะไปหรอไม ทามกลางความมดมนและรวนเร เราจางใหพวกเธอไป เรา-เจาของสมภาระ-จะคอยอยทน และจากนกสดแทแตโชคชะตาจะน�าพาเราไป.


ฝงทสามของลำานำาJoão Guimarães Rosa

จรวฒน แสงทอง แปล


พอของผมเปนคนซอตรง ยดถอวนย และรบผดชอบตอหนาทอยางสง จากถอยค�าของหลายคนทเชอถอได พอมนสยเชนนมาตงแต

ยงวยรน หรออาจจะตงแตยงเปนเดกเลยเสยดวยซ�า จากความทรงจ�าของผมเอง พอหาไดเปนคนรนเรงหรอซมเศรามากไปกวาผชายอนทพวกเรารจกแมดเหมอนวาพอออกจะเงยบขรมมากอยสกหนอยกตาม ไมใชพอ แตเปนแมตางหากซงปกครองบานของเรา แมจะดดาพวกเราซงประกอบไปดวยพสาว พชาย และผมอยแทบทกวน เรองราวเกดขนในวนซงพอไดสงตอเรอขนมาล�าหนง

พอจรงจงกบมนอยางมาก เรอล�านนซงท�าจากไมมโมซาเหมอนจะตอขนมาเพอพอโดยเฉพาะ มนแขงแรงทนทานใหใชงานไปไดยสบหรอสามสบป มขนาดพอตวส�าหรบคนเดยว แมวนวายใจกบมนมากโข จๆ สามของเธอคดจะหนไปท�าประมงหรออยางไร? หรอจะลาสตว? พอไมเอยสงใดตอบกลบมา บานของพวกเราหางจากแมน�าไมถงหนงไมล แมน�านนลกสดหยง เงยบสงด และกวางขวางจนคณมอาจมองเหนอกฟากฝงไดเลย

ผมมอาจลมวนนนซงเรอพายล�าเลกถกชกลากออกไป พอมไดแสดงอาการดอกดใจหรอแมแตอารมณอนใดออกมา ทานเพยงแคสวมหมวกใบเดมอยางทเคยท�าเสมอมาและบอกลาพวกเรา ไมไดน�าอาหารหรอหอของใดตดตวไป พวกเราหวงใหแมโกรธเกรยวโวยวาย แตแมหาไดท�าเชนนน แมดหมองหมนและกดรมฝปาก ทงหมดทแมพดคอ:

/ F i c t i o n /

Gusareva-AlekseySavrasov : Pine 1850

จรวฒน แสงทอง อาจารย

ประจ�าหลกสตรเอเชยศกษา

ส� า น ก ว ช า ศ ล ป ศ า ส ต ร

มหาวทยาลยวลยลกษณ

เชยวชาญประวตศาสตรไทย

ปอบคลเจอรในเอเชยตะวน

ออกเฉยงใต


“ถาคณจะไป กอยมนเสยทนน อยากลบมาใหฉนเหนหนาอก!”พอมไดเอยตอแม ทานมองอยางออนโยนมายงผมและคลายจะ

ชวนใหผมเดนไปดวยกน ผมนนแสนจะกลวแมโกรธแตกตดสนใจยอมตามพอ เราสองคนออกเดนไปยงแมน�าดวยกน ผมกระตนตวเองใหดมชวตชวาและกลาขน แลวจงเอย:

“พอครบ พอจะพาผมไปกบเรอของพอดวยไดไหม?”พอเพยงนงมองผม อวยพรให และดวยอากปกรยาเปนการบอก

ใหผมกลบไป ผมแสรงวาจะท�าเชนนน แตเมอพอหนหลง ผมหลบลงหลงพมไมเพอแอบมอง พอกาวลงไปในเรอและเรมพาย เงานนคอยๆ เคลอนผานล�าน�าไปราวกบจระเข เชองชาและเงยบเชยบ

พอไมไดกลบมา ขณะเดยวกนกไมไดจากไปไหน ทานเพยงแตพายเรอลอยละลองตดผานและวนไปรอบๆ ล�าน�านน ทกคนเรมรสกหวนเกรง สงทไมเคยเกดขนมากอน สงทแทบเหลอเชอวาจะเกด กไดเกดขนแลว ญาตๆ ของเรา เพอนบาน และมตรสหาย ตางพากนพดถงเรองน

แมรสกอบอายจนสดจะทน ทานพดจานอยลง และด�ารงตนดวยทาทสงบอยางยง ในทายทสด เกอบทกคนตางคด (แมจะไมมใครพดออกมา) วาพอไดเสยสตไปเสยแลว อยางไรกตาม มบางคนกลาววาพออาจจะก�าลงท�าตามค�าสญญาบนบานทไดกระท�าไวกบพระเปนเจา หรอนกบญทานใดทานหนง หรอไมกพอรตววาก�าลงเปนโรคราย อาจจะเปนโรคเรอน และนนท�าใหพอออกไปจากบานเชนนนเพอเหนแก


ครอบครว แตกระนนกยงปรารถนาจะอยใกลๆ ทกคนดวยเชนกนบรรดาผคนทเดนทางอยตลอดล�าน�า และผซงอาศยอยสองฝง

แมน�ากลาววาพอไมเคยยางเทาลงบนผนดน ไมวาจะเปนตอนกลางวนหรอกลางคน พอเพยงแตลองอยในแมน�า โดดเดยว ไรจดหมาย ราวกบเรอรางทถกทงใหลอยล�า แมและญาตๆ ของเราคดเหนตรงกนวาขาวปลาอาหารซงมตองสงสยเลยวาพอไดซอนเอาไวในเรอนนไมชาคงจะหมดลง เมอถงเวลานนพอกจะขนจากน�าและออกเดนทางไปทไหนสกแหง (ซงอยางนอยแลววธนคงไมท�ารสกอบอายมากนก) หรอไมพอกอาจส�านกผดและกลบมาบาน

แตนนชางหางไกลกบความเปนจรงเสยเหลอเกน! พอมแหลงเสบยงอาหารทเปนความลบส�าหรบทกคน นนคอผมเอง ทกๆ วนผมจะขโมยอาหารและแอบน�าไปใหพอ ในค�าคนแรกทพอออกไป พวกเราทกคนจดไฟขนทรมฝง สวดภาวนาและรองเรยกพอ ผมเศราอยางทสดและรสกวาจ�าเปนตองท�าอะไรบางอยางมากกวาน ในวนตอมา ผมเดนลงไปยงฝงแมน�าพรอมกบขนมปงขาวโพดหนงแถว กลวยหนงหว และน�าตาลกอนหยาบๆ จ�านวนหนง ผมกระสบกระสายเฝารอผานชวงชวโมงทนานแสนนาน แลวในทนใดนนผมกเหนเรอล�านน ไกลออกไป โดดเดยว เคลอนทแผวเบาจนแทบไมอาจสงเกตอยบนผวน�าอนเรยบสงบ พอนงอยททองเรอ ทานมองเหนผมแตกไมไดพายเรอเขามาหาหรอแมแตจะสงสญญาณทกทาย ผมยกอาหารใหพอด จากนนกวางมนไวในโพรงหนรมน�า ณ ทตรงนนอาหารจะปลอดภย


จากพวกสตว ฝน และน�าคาง ผมท�าเชนนทกวนไมหยดหยอน ตอมาผมแสนประหลาดใจเมอพบวาแมรดวาผมก�าลงท�าอะไรอย ทานจะวางอาหารไวในทซงงายส�าหรบผมจะขโมย แมมความรสกอกมากมายทไมไดแสดงออกมา

แมสงจดหมายเรยกนาชายใหมาชวยงานฟารมและธรกจ ใหครจากโรงเรยนมาสอนพเศษใหพวกเราเดกๆ เพอชดเชยเวลาทพวกเราขาดเรยน ในวนหนง จากการวอนขอของแมดวยเชนกน บาทหลวงสวมชดคลมในพธกรรมเดนลงไปยงฝงน�า และพยายามขบไลภตผทเขาสงสพอ บาทหลวงตะโกนวาพอตองพาตนใหหลดพนจากการถกครอบง�าโดยสงชวราย ในอกวนหนง แมจดการใหทหารสองคนมาขมขใหพอกลว ทงหมดนตางไรผล พอพายเรอออกหางไป บางคราไกลจนแทบมองไมเหน พอไมเคยกลาวตอบผใดและไมเคยมใครไดเขาใกลทาน ในครงทนกหนงสอพมพมากบเรอยนตเพอถายภาพ พอบายเรอไปยงอกฟากของแมน�า เขาไปในลมหนองซงทานรจกมนดราวกบลายมอของตวเอง แตส�าหรบคนอนเขาไปไมนานกจะหลงทางอยในเขาวงกตของพอซงแผกวางไปหลายไมล เตมไปดวยใบพชสงทวมตวขนแทรกอยทกทศทาง พอจะปลอดภยอยในนน

พวกเราเพยรคดถงวธการทจะใหพอขนจากแมน�า เราพยายามแตไรผล ไมเคยส�าเรจเลยสกครง ผมคดวามผมเพยงคนเดยวเทานนทรวาพอตองการอะไร และอะไรทพอไมปรารถนา แตทผมไมเขาใจเลยแมสกเพยงนดกคอพออดทนยนหยดอยในความยากล�าบากเชน


นนไดอยางไร ทงวนและคน ทามกลางแสงแดดและสายฝน ในความรอนแผดเผาและอากาศหนาวเหนบทรมานชวงกลางป ดวยหมวกเกาคร�าคราบนศรษะและเสอผานอยชนเพยงนน ผานสปดาหตอสปดาห เดอนตอเดอน ปตอป โดยไมใสใจตอการสญเสยและความวางเปลาของชวตซงพอปลอยใหผานเลยไป ทานไมเคยยางเทาสมผสแผนดนหรอผนหญา แมแตบนเกาะเลกๆ หรอจะฟากฝงของแผนดนใหญ แนนอนวาในบางครงพอคงจะจอดเรออย ณ สถานทเรนลบสกแหง อาจเปนทปลายแหลมของสกเกาะ เพอจะไดนอนหลบสกงบ พอไมเคยกอไฟขนหรอแมแตจะจดไมขดไฟ และไมมกระทงไฟฉาย ทานหยบฉวยไปเพยงแคบางสวนเลกนอยของอาหารทผมซกไวในโพรงหน ซงผมคดวามนไมนาจะเพยงพอตอการด�ารงชวต แลวสขภาพของพอเปนอยเชนไร? พละก�าลงทไหลหลงเหอดหายไปไมขาดสายยามจวงพายควบคมเรอละเปนอยางไรกน? ทานรอดพนชวงน�าทวมประจ�าป ซงสายน�าเออสงและถะถงไปดวยประดาสงอนตรายอยางโคนไม ซากสตว ซงอาจปะทะเขากบเรอล�าเลกๆ ของทานอยางจงนนมาไดอยางไร?

พอไมเคยพดจากบมนษยผใดอกเลย และเราเองกไมเอยถงทาน หากแตเรานนกยงคด ไมเลย เราไมอาจจะละลมพอได หากวาเราจะเปนเชนนน กเพยงแคระยะเวลาชวอดใจ ซงพวกเรานงงนไปยามตระหนกขนฉบพลนวาพอก�าลงอยในสภาวะทกขยากเลวรายเชนใด

พสาวของผมแตงงาน แตแมไมตองการใหมการจดงานเลยง มน


ชางแสนเศราเมอเราตางคดถงพอในทกๆ ครงทพวกเราไดทานอาหารอนอรอยเปนพเศษ เฉกเชนเดยวกบยามเราอยบนเตยงอบอนในค�าคนเหนบหนาวพายกระหน�า แตขางนอกนน พอเดยวดายและไรสงคมกาย พยายามวดน�าออกจากเรอดวยเฉพาะสองมอกบชามน�าเตา ในบางคราทใครบางคนกลาววาผมยงดละมายคลายพอมากขนๆ ผมรดวายามนนผมเผาและหนวดเคราของพอตองรกรกรง ขณะทเลบกคงจะยาวมาก ผมนกเหนภาพพอซงผายผอมและโรครมเรา ผมด�าแตถกแดดเผาจนเกรยม รางกายเกอบเปลอยเปลาแมวาจะมเสอผาซงผมทงไวใหในบางในบางท

แมนดเหมอนวาพอไมใสใจพวกเราเลยแมแตนอย แตผมกยงรสกรกและเคารพทาน เมอใดทมคนยกยองยามผมท�าสงด ผมจะบอกวา:

“พอสอนผมใหท�าเชนนน”มนหาไดเปนเชนนนจรงๆ หรอก ออกจะเปนการโกหกเสยดวย

ซ�า กดงทผมวา พอไมไดสนใจพวกเราเลยสกนด แตไยทานถงยงคงวนเวยนอยตรงนน? ท�าไมทานไมขนหรอลองไปเสยตามล�าน�า ไปใหพนจนไมอาจเหนพวกเรา หรอเราไมอาจเหนทานไดอกตอไป? พอคนเดยวเทานนทรค�าตอบ

จากนนพสาวของผมกมลกนอย หลอนยนกรานจะน�าหลานไปใหพอด ในวนอากาศแจมใสหนง พวกเราทกคนเดนลงไปยงฝงแมน�า พสาวอยในชดแตงงานสขาว หลอนยกเจาหนนอยชขนสง สามของหลอนกางรมกนแดดเลกๆ เหนอพวกเขา พวกเราตะโกนเรยกพอและ


คราวรอ พอไมปรากฏตว พสาวของผมรองไห พวกเราทกคนรองไหอยในออมกอดของกนและกน

พสาวและสามของหลอนจากไปอยไกลแสนไกล สวนพชายยายเขาไปในเมอง วนเวลาผนเปลยนอยางรวดเรวตามครรลองของมนแทบไมทนรตว ในทสดแมกเปนอกคนทเดนทางจากไป ทานชราและจะไปพกอาศยอยกบลกสาวของทาน ผมยงคงอยทน เปนสงเดยวของครอบครวเราทเหลอคางอย ผมไมเคยคดจะแตงงาน ยงอยนพรอมบางอยางทยดรงหนวงเหนยวชวตของผมไว พอซงลอยลองอยางโดดเดยวและถกทอดทงอยในแมน�านนตองการผม ผมรวาทานตองการผม แมวาทานไมเคยเอยปากบอกวาทานท�าเชนนนท�าไม เมอผมรกเรายนกรานถามค�าถามนกบคนอนๆ คนเหลานนบอกวาพวกเขาเคยไดยนพออธบายใหชายผซงตอเรอใหทานไดฟง แตถงตอนนชายคนนนกไดตายจากไป จงไมมใครรหรอจ�ามนไดอกตอไป เมอเกดฝนตกตอเนองรนแรงเกนปกตธรรมดา มการสนทนาลอเลยนวาพอคาดการณเฉลยวฉลาดราวกบโนอาห เรอล�านนกตอขนจากการท�านายถงน�าทวมครงใหญ ผมจ�าไดเลอนรางวาผคนพดกนเยยงน แตไมวาอยางไรผมกไมเคยต�าหนพอตอสงททานก�าลงท�าอย และแลวเสนผมของผมกเรมเปลยนเปนสเทา

ผมมแตเพยงเรองเศราใหพดถง เฝาคดแตวาสงเลวรายใดทผมไดกระท�า อะไรทเปนความผดมหนตของตน? พอยงคงจากไป และการจากไปนนยงเฝารบกวนผม สายน�ายงคงเปนสายน�า ทเสรมเตม


ทดแทนตวมนเองตลอดเวลา สายน�ายงคงเปนเชนนนตลอดกาล ผมเรมทกขทรมานกบความชรา ชวตเปนเพยงแคสงอดอาดเชองชาทหลงเหลออย ผมถกคกคามดวยการปวยไขและทกขกงวล ถกรบกวนดวยโรคไขขอ แลวพอละ? ท�าไมกน ท�าไมทานถงยงคงท�าเชนนน? ทานกอาจก�าลงทกขทนจนสดทาน ทานแกชรามากแลว ไมวนใดกวนหนงซงหมดสนเรยวแรง ทานอาจจะปลอยใหเรอพลกคว�า หรอไมกปลอยใหกระแสน�าพดพาไป ลองไหลไป จนกระทงรวงไหลจากน�าตก ลงไปสมวลน�าเดอดดาลคลมคลงเบองลาง สงนเฝาแตรบกวนจตใจผม พออยทนนและผมไมอาจสงบไดตลอดกาล ผมรสกละอายใจทไมรอะไรเลยแมเพยงนด และความเจบปวดกมาจากบาดแผลทเปดกวางอยภายในตวผมเอง บางทผมอาจจะรความจรงหากวาทกสงมนตางออกไป ผมเรมคดวาอะไรทผดพลาดไป

นผมคดจะท�าอะไรกน! เสยสตไปแลวหรอไร? ไมหรอก ในบานของเราซงค�าพดไมเคยไดถกเออนเอยออกมา ไมเคยตลอดเวลาหลายป ไมมใครสกคนจะพดวาคนอนก�าลงเสยสต เพราะไมมใครสกคนหรอทกๆ คนทจะเปนเชนนน ทงหมดทผมท�าคอไปทนนและโบกผาเชดหนาเพอใหทานสงเกตเหน ผมควบคมตวเองไดอยางสมบรณ รอคอย ในทสดพอกปรากฏอยไกลๆ ทนน จากนนกทโนน เรอนรางซงเหนเลอนรางนนนงอยทายเรอ ผมรองเรยกทานหลายครง และผมกพดสงทผมอยากจะพด กลาวจรงจงพรอมสาบาน ตะโกนออกไปดงทสดเทาทจะท�าได:


“พอ พออยทนนมานานพอแลว พอแกแลว... กลบมาเถอะ พอไมตองท�าเชนนนอกแลวละ... กลบมา แลวผมจะไปแทน ตอนนเลยหากวาพอตองการ หรอตอนไหนกได ผมจะลงไปในเรอ ผมจะแทนทพอ”

เมอไดพดออกไป จตใจของผมเตนอยางสงบมนคงขน พอไดยนผม ทานยนขน เรมขยบพายและบายหวเรอมายงผม ทานตอบรบขอเสนอของผม แตทนใดนน ผมตวสนเทาหวนกลวลงไปสดขว เมอพอยกแขนขนและโบกไปมา เปนครงแรกในรอบหลายตอหลายป แตผมกลบไมอาจ... ดวยความหวาดหวน ผมวงหนมาราวคนเสยสต ราวกบวาพอกาวออกมาจากโลกอน ผมไดแตภาวนาใหทานอภยแกผม ไดแตภาวนา ภาวนา

ผมไดรสกถงความหนาวยะเยอกซงเกดจากความหวาดกลวอยางทสด และกลมปวยลง ไมมใครเหนหรอไดยนเรองราวของพออกเลย ผมยงคงความเปนมนษยทมเลอดเนอชวตอยไดอกหรอหลงความลมเหลวครงนน? ผมไดกลายเปนอะไรบางสงทตวเองไมเคยเปนมากอน เปนอะไรบางอยางทจ�าตองอยในความเงยบงน ผมรดวามนสายเกนไปเสยแลว ผมจ�าตองอยในทองทงแหงชวตทถกละทงและอางวาง กลววาผมไดท�าใหชวตนนหดสนลง แตเมอความตายยางกรายเขามา ผมปรารถนาใหพวกเขาน�าผมลงไปในเรอซงลอยล�าในสายน�าทไหลหลงตอเนองตลอดกาลอยระหวางฟากฝงทแสนยาวไกลสายน และตามสายน�าลงไป ผมจะจมหายไปในล�าน�า จมรางลงในล�าน�า... ล�าน�า...


เกยวกบผเขยน

João Guimarães Rosa (ค.ศ. 1908-1967) เกดในเมองปศสตวเลกๆ ของ

แควนมนาสเกอเรส ประเทศบราซล โดยสบเชอสายมาจากตระกลชนชนสงเกา

แก ศกษาและท�างานการแพทยในทองถนลาหลงหางไกล แตหลงจากนนกได

กลายมาเปนนกการทตจนถงชวงสองสามปสดทายของชวต Guimarães Rosa

เรมงานประพนธตงแตยงวยรน และเคยชนะรางวลประกวดบทกวระดบประเทศ

ตงแตป ค.ศ. 1936 สบปตอมาไดตพมพงานประพนธเลมแรกคอ Sagarana และ

ตพมพ นวนยายเลมส�าคญเรอง Grande Sertao: Veredas (The Devil to

Pay in the Backlands) ในป 1956 งานประพนธของเขามกจะเปนการหลอม

รวมวตถดบจากบรรดาคนไขชวงท�างานการแพทย และจากนกเลาเรองทองถน

ผานการสรางสรรครปแบบโดยการคนควาวรรณกรรมมขปาฐะ และความสนใจ

ศกษาทางดานศาสนา ปรชญา และวทยาศาสตรธรรมชาต มการกลาววาหาก

ยอมรบกนถงคณปการท Joaquim Maria Machado de Assis นกประพนธ

คนส�าคญของบราซล มตอรปแบบวรรณกรรมของครสตศตวรรษท 19 Guim-

arães Rosa ไดท�าเชนเดยวกนตอครสตศตวรรษท 20 และทงสองตางมสถานะ

เปนนกเขยนยงใหญ ผท�าการปฏวต แบบแผนการพรรณนาวรรณกรรมประเภท

รอยแกวของละตนอเมรกา

João Guimarães

Rosa (1908-1967)



อสรพษความงอนแงนบนเสนดายของคณคาวรรณกรรมซไรต*

ส�าหรบนกอานวรรณกรรมสายแขงชาวไทยแลว คงนอยคนนกทจะไมรจก “แดนอรญ แสงทอง” ผลงานของเขาหลายชน

การนตดวยการแปลออกเปนภาษาตางๆ มากมาย อกทงยงไดรบการยกยองจากฝรงเศสใหเปน “อศวนทางวรรณกรรม” อกดวย หลายคนรจกผลงาน “เงาสขาว” นวนยายขนาดยาวมหมาสดระห�าเลมหนงในโลกภาษาไทย และเรองสนขนาดยาวอกเรองทสรางชอใหกบแดนอรญ แสงทองกคอ “อสรพษ”

เรองสน “อสรพษ” ของแดนอรญ แสงทอง นนนาสนใจตรงทเรองสนชนนปรากฏตวในโลกภาษาอนๆ กอนทจะแปลเปนภาษาไทยในป 2545 ในค�าน�าฉบบพมพป 2545 และในค�าน�าฉบบพมพลาสดของส�านกพมพสามญชน แดนอรญ ไดเลาถงประสบการณอน

อาทตย ศรจนทร นกเขยน-

นกวจารณวรรณกรรมไทย

อาจารย ประจ� าสาขาวชา

ภาษาไทย คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฏพระนคร

John William:Snake Skeleton-Orr, 1856e

/ Critcism /

อาทตย ศรจนทร

* บทความชนนเรยบเรยงจากการเสวนาวรรณกรรม "Book Talk: อสรพษและเรองอนๆ" ณ

รานร�าเปงกาแฟ จ.เชยงใหม วนเสารท 29 พฤศจกายน 2557


ปวดราวจากวงการวรรณกรรมไทยทไมมใครพมพเรองสนชนนให จนกระทง มาแซล บารง นกแปลชาวฝรงเศสสนใจและแปลเรองนออกเปนภาษาฝรงเศส ความราวรานในครงดเหมอนจะเปนบาดแผลในจตใจของแดนอรญมากกบวงการวรรณกรรมไทยมากทเดยว

ในป 2557 ส�านกพมพสามญชน ไดน�าเอาเรองสน “อสรพษ” และเรองสนอนๆ ทเคยตพมพเปนพอกเกตบกเลมเลกและทอนๆ รวมทงสน 12 เรองมารวมพมพเปนเลมเดยวกนในชอ “อสรพษและเรองอนๆ” ซงรวมเรองสนเลมนกไดรบรางวลวรรณกรรมสรางสรรคแหงอาเซยนหรอรางวล “ซไรต” ประจ�าป 2557

หลงจากไดรบรางวลซไรต “อสรพษและเรองอนๆ” กไดรบทงกอนหนและดอกไม แตหากพจารณาในเรองภาษาและตววรรณกรรมแลว เราคงปฏเสธไดยากวาฝไมลายมอของแดนอรญ แสงทองนนไมเปนทกงขาแตอยางใด เพราะโดยมากทรวมเรองสนเลมนถกวจารณจะเปนในประเดนการตพมพของเรองสนซงเกยวของกบกตกาของรางวลไมใชเรองเนอหา

ในการจดพมพครงลาสดนน นอกเหนอจากจะเปนการรวบรวมเอาเรองสนทแดนอรญเคยเขยนเอาไวในทตางๆ แลว ยงไดมการแทรก “สวนเพมเตม” เขามา นนกคอ “ค�าตาม” และนเองเปนปญหาเรมตนและคดวาเปนปญหาใหญทสดของผวจารณซงจะไดแสดงใหเหนในบทวจารณชนน

ในบทวจารณชนนเปนการพยายามแสดงใหเหนปญหาบาง


ประการทเกดขนใน “อสรพษและเรองอนๆ” ปญหาดงกลาวทผวจารณตองการเสนอไมใชปญหาทเกดขนจากตวบทวรรณกรรมเอง หรอความหมาย, อดมการณตางๆ ในเรองสนแตละเรอง แตบทวจารณชนนตองการจะอาน “ค�าตาม” ซงเปนสงทอยนอกเหนอ “ตวบท” ในฐานะทเปน ตวบทอกชนหนงของวรรณกรรมและมสวนส�าคญอยางยงในการ “ลดทอน” คณคาบางประการของตววรรณกรรมทงไป และยงแสดงใหเหนถงความไมเสถยรภาพของตวบทวรรณกรรมจงตองใชประโยชนจาก “ค�าตาม” เพอรกษาความหมายหรอคณคาบางประการหรอแมกระทงเปนแนวทางในการอาน

ดวยเหตดงกลาวค�าถามทส�าคญของบทวจารณชนนกคอ “ค�าตาม” นนจ�าเปนแคไหนในตวบทวรรณกรรม

ค�าน�าและค�าตามของตวบท

ในหนงสอแตละเลม องคประกอบทส�าคญทสดสวนหนงของหนงสอกคอ “ค�าน�า” เพราะ “ค�าน�า” เปนสงแรกๆ ทผอานจะไดส�ารวจเนอหาหรอสงทหนงสอเลมนนๆ ตองการจะบอกอยางคราวๆ ค�าน�าเปรยบเสมอน “แผนท” ซงจะชวยใหผ อานเขาใจในเบองตนวาหนงสอเลมนนมเนอหาเกยวกบอะไรบางและตรงตามความสนใจหรอความตองการของผอานหรอไมอยางไร? ดงนนความส�าคญของค�าน�าจงอาจเปนสงทชวยยนยอระยะเวลาในการอานหนงสอทงเลม


ใหแกผอานกไดค�าน�าของหนงสอหลายครงท�าหนาทเลาประวตความเปนมา

ของหนงสอ อธบายและขยายความขอความหรอเนอหาบางสวนในหนงสอ เพอท�าใหผอานไดเขาใจเนอหาบางสวนซงอาจมความยากไดงายขนหรอเหนภาพไดชดขน โดยเฉพาะในหนงสอประเภทวชาการนน ค�าน�าเปนสงทส�าคญมากๆ เพราะค�าน�าอาจเปนสงทอธบายภมหลงหรอทมาของทฤษฎหรอแนวคดทใชเปนกรอบในการอธบายในหนงสอเลมนนๆ

ส�าหรบหนงสอประเภทวรรณกรรม โดยมาก ค�าน�า จะเปนการอธบายหรอกลาวถงภมหลงของนกเขยนหรอเป นข อมลของวรรณกรรมชนนนเพอเปนขอมลใหแกผอานไดเขาใจทมาหรอภาพรวมของวรรณกรรมไดดขน ในบางครงบรรณาธการผจดพมพอาจอธบายกระบวนการวธการท�างานของขนตอนในการจดท�าหนงสอเพอใหผอานไดเขาใจวามการตกแตงตนฉบบจากเดมอยางไรบาง และหากอธบายในทางธรกจ ค�าน�าอาจเปนสงทชวยใหผอานตดสนใจไดวาจะซอหรอไมซอหนงสอเลมนนหรอไมไดอกดวย ดงนนจงอาจกลาวไดวา “ค�าน�า” เปนสวนทท�าใหหนงสอ (ไมวาจะเปนวชาการหรอวรรณกรรม) มความนาสนใจยงขนนนเอง

ส�าหรบ “ค�าตาม” ในหนงสอนน โดยมากจะเปนสวนทายของหนงสอและมกจะเปนการวจารณเนอหาหรอขอความทอยในหนงสอเลมนนๆ การเพมเตมในสวนนขนมาเปนการท�าใหผอานไดเหนวา


หลงจากทไดอานหนงสอและท�าความเขาใจหนงสอทงหมดแลว มใครแสดงความคดเหนหรอมประเดนบางอยางซงอาจเหนดวยหรอขดแยงกบเนอหาในหนงสอเลมนนๆ หรอไม ท�าใหผอานไดเหนแงมมทหลากหลายของหนงสอเลมนนๆ ไดดขนจนอาจน�าไปปะตดปะตอประเดนตางๆ ดวยตวเอง

อยางไรกตาม ค�าตามในลกษณะนอาจสรางปญหาใหแกผอานไดเชนกนโดยเฉพาะในกรณของหนงสอประเภทวรรณกรรมเพราะการเพมเตมสวนทเปนขอวจารณเขามานนอาจเปนการเฉลยหรอเปดเผยใหเหนเนอหาส�าคญบางสวนทควรจะสงวนไวใหผอานไดคดและใชจนตนาการเอง ซงถอวาเปนจดทส�าคญทสดอยางหนงในการอานวรรณกรรม ดงนน “ค�าตาม” จงตองเขยนดวยความระมดระวงมากทจะไมไปปดกนความคดและจนตนาการของผอานทมตอสงทไดอานไปแลว

ถาหากในหนงสอเลมหนงๆ นนสงทส�าคญของหนงสอคอเนอหาหรอขอความใดๆ กตามทหนงสอตองการจะสอออกมา “ค�าน�า” และ “ค�าตาม” กเปน “สวนเตมเตม” อยางหลกเลยงไมได ในทนผวจารณใชค�าวา “สวนเตมเตม” เพอทจะแสดงใหเหนวา ทง “ค�าน�า” และ “ค�าตาม” เปนสงทท�าใหเนอหาในหนงสอมความสมบรณมากขน สงทชวนใหตงค�าถามอยางหนงกคอ หากพจารณาแตเพยงเนอหาของหนงสอเลมนนๆ เองโดยไมสนใจ “ค�าน�า” และ “ค�าตาม” เนอหาจะมความไมสมบรณไดอยางไร?


สมเกยรต ตงนะโม (2541) ไดเรยบเรยงบทความของ James E. Faulconer ทวาดวยการรอสราง (Deconstrcution) ของแดรรดา โดยฟาวโคเนอรไดแสดงวธการรอสรางของแดรรดามาใชกบหนงสอ โดยยกตวอยางวาเมอผ เขยนไดเขยนหนงสอเลมหนงจบลงไปและก�าลงจะไดพมพนนสงทผเขยนตองท�าคอการ “เขยนค�าน�า” ฟาวโคเนอรกลาววา “ค�าน�าตางๆ ลวนเปนสงทประหลาด. ถาเผอวามนสามารถบอกไดวาหนงสอเลมนกลาวถงอะไร, ถาเชนนน อะไรละซงเปนทตองการใหอยทนน ส�าหรบหนงสอเลมน? แตถามนไมสามารถท�าอยางนนได, แลวอะไรละซงเปนทตองการใหอยทนนส�าหรบค�าน�า?” กลาวคอ ค�าน�าของหนงสอเปนสงทแปลกประหลาด เพราะเปนสวนทแสดงใหเหนวา “หนงสอเลมนกลาวถงอะไร” แสดงใหเหนวา แทจรงแลวสงทหนงสอเลมนนตองจะกลาวเปนสงทไมอาจสอความหมายทตองการไดโดยตวมนเองจงตองการ “ค�าน�า” เพอชวยขยายความ

ตวเนอหาของหนงสอเองนนกลายเปนสงทถกตงค�าถามวาสามารถ “บอก” หรอ “กลาว” ทกสงทกอยางทหนงสอเลมนนตองการโดยสมบรณหรอไม ถาภารกจดงกลาวส�าเรจลลวงในตวเองอยแลวเหตใดหนงสอจงยงตองการค�าน�า? ฟาวโคเนอรกลาวตอไปวา “แมวาโดยนยะหนงสอดงกลาวอางวา ไดพดถงทกสงทกอยางทตองการ, ดงในสวนทผนวกเขามา, ค�าน�าจะท�าหนาทกลาวถง “สงๆหนงเพมเตมขน”หรอ “สงเดยวกนอยางสนๆ”, การ deconstructing


(รอโครงสราง) ค�าอางของหนงสอเลมนน กเพอสรางความสมบรณและความครอบคลมเพยงพอของตวเองขนมา.”

อยางไรกตาม หนงสอกยงจ�าเปนจะตองม “ค�าน�า” อยเพราะเปนสวนทส�าคญของหนงสอ ในแงหนงเราอาจจะเหนวาการวเคราะหของฟาวโคเนอรนนแสดงใหเหนความไมสอดคลองบางประการระหวางตวค�าน�ากบตวเนอหาในหนงสอ หรอเราอาจเหนวาหนงสอเลมนนๆ ไรความหมายเนองจากสวนของค�าน�าไดอธบายความหมายแทนตวเนอหา แตการวเคราะหในเชงรอสรางของฟาวโคเนอร ท�าใหเราเหนวา “ (แมวา) หนงสอเลมนอางอะไรทมนสามารถถายทอด, มนมบางสงบางอยางทตกไป แมวามนจะอางวาสมบรณกตาม.”

มโนทศนดงกลาวเกยวกบค�าน�าทยกมาอภปรายไวในเบองตนนนเปนลกษณะเทคนคของการการอานแบบรอสราง (Deconstruction) ในประเดนของ “สวนเพมเตม” (Supplement) ซงเปนแนวคดส�าคญของแดรรดา ทงนควรท�าความเขาใจกอนวา การอานแบบรอสรางนนมจดประสงคทส�าคญคอการเผยใหเหนถงความขดแยงภายในตวบททตวโครงสรางหรอตวระบบกดทบเอาไวดวยเงอนไขบางอยางโดยไมรตว และความขดแยงดงกลาวเปนสงทไมสามารถตดสนชชดไปไดอกดวย วธการรอสรางแบบแดรรดานนอาจอธบายเบองตนไดวาเปนการ “รอ” แลวน�าไป “แทนท” ดวยสงอนแตการแทนทนนกไมไดเปนไปในลกษณะถาวร เพราะแนวคดของแดรรดาเปนแนวคดทปฏเสธการมอยศนยกลางของสงใดสงหนง ความขดแยงทแดรรดามงแสดงใหเหน


จงเปนความขดแยงทอยในรปของ “รองรอย” (Trace) ของโครงสรางหรอระบบอยางใดอยางหนง

ในค�าน�าหนงสอ “รฐศาสตรแนววพากษ” (2544) ไชยรตน เจรญสนโอฬารอธบายแนวคดพนฐานเกยวกบ “สวนเพม” ของแดรรดา เอาไวไดอยางนาสนใจคอ วธการวพากษของแดรรดาทเรยกวา “การรอสราง” (Deconstruction) นนเปนการวพากษในสองระดบ กลาวคอ ในระดบแรกเปนการกลบหวกลบหาง สลบท หรอลมลางบรรดาระเบยบ และการจดล�าดบชนตางๆ ของสงทมอย เนองจากสงเหลานคอแหลงอ�านาจทส�าคญในสงคม ดงนนการตงค�าถามหรอท�าใหกลบหวกลบหางของสงเหลานคอการปะทะกบอ�านาจในระดบรากฐานเลยทเดยว เมอสลายและสนคลอน ระบบ ระเบยบตางๆ ในโครงสรางเหลานนแลว ระดบทสองของการวพากษคอการเขาไปแทนท/สวมรอย (Supplement) ระบบ ระเบยบ และการจดล�าดบชนทเปนอยดวยสงอนทไมเกบกดหรอกดทบความเปนอน การเขาไปแทนทนเอง แดรรดาเรยกวา Différance (สะกดดวย a) เพอหลกเลยงระบบทเนนเรองความเปนศนยกลาง รากเหงา ตนตอทแนนอน ตายตวของสรรพสง

หากน�ามโนทศนดงกลาวไปวเคราะห “ค�าน�า” แลว จะพบวา หนาทหรอการมอยของ “ค�าน�า” นน แทจรงคอการเขาไปสวมรอย/แทนท ในลกษณะของการรอสราง ในประเดนน พพฒน พสธารชาต (2553) ไดอภปรายวา “ค�าน�า” นนมความส�าคญและไมใชเปนเพยง


สวนประกอบของหนงสอ เพราะเราไมสามารถท�าการจดล�าดบชนเพอเปรยบเทยบความส�าคญระหวาง “ค�าน�า” กบ “เนอหาเดมของหนงสอ” โดยใหค�าน�ามความส�าคญนอยกวาเนอหาเดมของหนงสอได การรอสรางท�าใหเราพบวา ไมวาหนงสอจะมความส�าคญเพยงใด (หรอมเนอหาทสมบรณเพยงใด) มนกยงตองการสวนทเปนค�าน�า และถาหนงสอ (ทปราศจากค�าน�า) ไมสามารถมความสมบรณในตวเองได เราจงสรปไดวาเราไมสามารถหาความหมายทเปนแกแท ศนยกลาง และแนนอนตายตวของหนงสอได ดงนน “ค�าน�า” จงเปนการเขาไปแทนท/สวมรอยหนงสอตามความหมายของแดรรดา เพราะเปนทงการเพมไปจากของเดมและการคงเคาของเดมเอาไว

จากทอภปรายเกยวกบ “ค�าน�า” และการรอสรางมาในเบองตนนนเพอจะแสดงใหเหนวาอะไรคอความแตกตางระหวาง “ค�าน�า” และ “เนอหาในหนงสอ” หากพจารณาวาหนงสอตองการทจะสอความหมายบางอยางและมความสมบรณในตวเองอยแลว เหตใดจงตองมค�าน�าอยดวย การมค�าน�าท�าใหเราเหนวาตวหนงสอเองนนกไมไดมความสมบรณในตวเอง แตกไมไดแปลวาจะท�าใหตวเนอหาของหนงสอมความดอยลงไป เพราะทายทสด ค�าน�าเองกเปนสวนประกอบทส�าคญซงท�าใหหนงสอมความสมบรณมากขน

การด�ารงอยของค�าน�า จงเปนสงทส�าคญและไมสามารถหลกเลยงได เพราะบางครงเนอหาในหนงสอกตองการการขยายความ เนองจากพนทและกรอบการอธบายบางอยางในหนงสอไมสามารถ


ท�าไดจนลลวงหรอไมสามารถอธบายไดทงหมดเนองจากอาจจะไมจ�าเปนตอเนอหาในขณะนน จงตองยกมาไวในสวนของค�าน�าอยางไรกตาม หนาทของค�าน�ากควรจะจบสนลงเมอสามารถท�าใหตวเนอหาของหนงสอมความสมบรณชดเจนขน สวน “ค�าตาม” นน ถาหากหนงสอเลมใดจะม “ค�าตาม” กควรเปนการแสดงใหเหนแงมมตางๆ ทมตอตวหนงสอหรอเนอหาในหนงสอเลมนนๆ แตกควรเขยนอยางระมดระวงเพอไมใหเปนการ “บงคบ” ผอานใหตความหมายตามท ผเขยน “ค�าตาม” ไดกลาวไว และโดยมาก “ค�าตาม” มกจะเปน ความเหนของผอนทไมใชผเขยนหนงสอเลมนน

ขอวจารณทงหมดของผวจารณทพยายามจะอภปรายในบทความ น อาจโตแยงไดดวยประเดนทวา “เราไมจ�าเปนตองอานค�าตามหรอแมกระทงค�าน�าของหนงสอเลมนกได” กลาวคอโดยมาก “ค�าน�า” นนเปนสวนประกอบทมกจะถกละเลยในการอานหนงสออยแลว เนองจากไมจ�าเปนตองรหรอเขาใจกได เพราะเนอหาของหนงสอแตละเลมนนกสามารถบอกใจความส�าคญหรอบอกสงทผ อ าน ตองการไดอยางเพยงพอ โดยเฉพาะอยางยงหนงสอประเภทวรรณกรรมทผอานตองการเสพสนทรยรสของตวบทวรรณกรรมแลว “ค�าน�า” กดจะไมจ�าเปนตอการอานแตอยางใด โดยมพกตองพดถง “ค�าตาม” ทผอานแทบไมจ�าเปนใดๆ เลยทจะตองใสใจ

หากพจารณาวาสวนประกอบ “ค�าน�า” ของหนงสอแตละเลมเปนสงท “เตมเตม” ใหแกตวบทและแสดงใหเหนถงความถงความเปน


อนหนงอนเดยวกนของตวบทอยางแยกไมไดดงทไดแสดงใหเหนในขางตนแลว “ค�าตาม” กเปนสวนทส�าคญไมยงหยอนไปกวา “ค�าน�า”

หนาทของ “ค�าตาม” ดงทไดกลาวไปแลววาควรเปนสวนประกอบทเขยนขนโดยผอนทไมใชผเขยนเพอเปดใหเหนมมมองหรอขอวจารณบางประการทหลากหลาย กระนนกตาม “ค�าตาม” อาจจะจ�าเปนนอยกวา “ค�าน�า” อยด เพราะไมวาอยางไร “ค�าตาม” กเสมอนการก�าหนดความหมายหรอบางครงกเปดเผยใหเหนสวนส�าคญของหนงสอเลมนนซงอาจท�าใหเสยอรรถรสในการอานไป

ใน “อสรพษและเรองอนๆ “ “ค�าตาม” ทเขยนขนโดยผเขยนคอแดนอรญ แสงทอง นน ไดท�าหนาทเหมอน “ค�าน�า” แปะทายในทกเรองสนทพมพอยในเลม นเปนปญหาใหญทผเขยนตองการจะชใหเหนและอภปรายในบทวจารณชนน

ขอวจารณในเบองตนของผวจารณกคอ การปรากฏ “ค�าน�า” ซอนกนถงสองสวนในหนงสอ (คอเปนค�าตามดวย) นนไดลดทอนคณคาของวรรณกรรมโดยไมจ�าเปน เพราะหาก “ค�าน�า” ไดแสดงใหเหนถงความไมมนคงของตวบทซงตองอาศยการอธบายเพมเตมดวย “ค�าน�า” แลว การเขยน “ค�าตาม” ในลกษณะเดยวกนกบ “ค�าน�า” จงเปนการอธบายทซ�าซอนและยงท�าใหเหนวา “อสรพษและเรองอนๆ “ นนเปนรวมเรองสนไมมความเสถยรภาพในการน�าเสนอเอาเสยเลย เปนเรองสนทแสดงใหเหนถงความ “งอนแงน” ของความหมายขาดน�าหนกและความชดเจนในการน�าเสนอ ดงนน


“ค�าตาม” ใน “อสรพษและเรองอนๆ “ จงแทบไมจ�าเปนใดๆ เลยทจะตองมมนขนมา

จากทกลาวมาในสวนนทงหมด ผวจารณพยายามอภปรายความหมายและหนาทรวมถงขอวจารณเกยวกบ “ค�าน�า” และ “ค�าตาม” เพอทจะชใหเหนความสมพนธระหวาง “ค�าน�า” และ “ค�าตาม” กบ “ตวหนงสอ” หรอ “เนอหาในหนงสอ” ในสวนตอไป ผวจารณจะแสดงใหเหนวาในหนงสอ “อสรพษและเรองอนๆ “ ในฉบบพมพป 2557 นนมปญหาอยางไรกบ “ค�าน�า” และ “ค�าตาม”

อสรพษบนความงอนแงนของความหมาย

“อสรพษและเรองอนๆ “ ฉบบพมพป 2557 ของส�านกพมพสามญชน นอกเหนอจาก “ค�าน�า” ของผเขยนในสวนตนของหนงสอแลว สงท พเศษซงเพมเตมมากคอการเขยน “ค�าตาม” โดยผเขยนแดนอรญ แสงทอง ตามเรองสนทกเรองทปรากฏในหนงสอเลมน แดนอรญ กลาวไวในสวนของค�าน�าวา “...แรกเรมเดมทนะ เรองสนของฉนมนไมมค�าตงค�าตามทกเรองไปหรอก แตบรรณาธการของฉน...กบพวกนองนง… ไดบอกฉนวา ไอค�าตามนะอานสนกดกวาตวเรองเสยอกมง เขาเลยก�าชบใหฉนเขยนค�าตามใหครบทกเรอง ฉนจงท�าตามกเขาลวนแตเปนผปรารถนาดตอฉนทงนนน” (5)

“ออกตว” ไวเชนนเกยวกบค�าตามในรวมเรองสน “ อสรพษและ


เรองอนๆ” ของแดนอรญนน เปนปญหามากกวาจะเปนจดเดนของเรอง เพราะแสดงใหเหนวา “ค�าตาม” ทตามประกบเรองสนทกเรองนนเปนเจตจ�านงของคนอน มากกวาจะเปนความประสงคของตนเอง กลาวคอ “ค�าตาม” นนไมใช “ความรบผดชอบ” ของผเขยน ไมวาจะดหรอไมกตาม ทงๆ ทในความเปนจรงผเขยนควรแสดงความรบผดชอบกบสงทเขยนออกมามากกวาน (ซงจรงๆ แลวแดนอรญเองไมจ�าเปนตองเขยนเลยกไดดวยซ�า)

“ค�าตาม” ในเรองสนแตละเรองนน หากพจารณาถงความจ�าเปนแลวกแทบจะไมจ�าเปนหรอมผลอะไรเลยกบการอานตวเรอง เพราะสงทปรากฏเปน “ค�าตาม” ในรวมเรองสนชดน เตมไปดวย “เรองสวนตว” ของแดนอรญ ทมตอเรองสนแตละเรอง สงทนาสนใจกคอ “เรองสวนตว” เหลานนลวนแลวแตไมมความจ�าเปนใดๆ กบตวเรองสนแตละเรองเลย เชน ความปวดราวสวนตวของแดนอรญทมตอการตพมพ “อสรพษ” เรองสนเรองแรกของเลม

‘อสรพษ’ มนกแคเพยงเรองสนเรองหนงเทำนนเอง ฉนไมไดมำดหมำยอะไรกบมนนกหนำ มนเปนเรองทถกขงอยในกะโหลกของฉนมำนำนครน...คดวำชะรอยไอเจำ ‘อสรพษ’ นมนอำจ เปนเรองทพอมฤทธมเดชอยบำงกระมงหวำ อยำกระนนเลย เรำควรจะสงมนไปลงตพมพในหนำนตยสำรฉบบใดฉบบหนงในเมองไทยเผอจะไดกะตงคมำใชบำงสกหนงพนบำทสองพนบำท...ในกำรสงตนฉบบแตละครงน ฉนกระท�ำไปดวยควำมเจยมเนอเจยมตวและอกสนขวญแขวน ขอนเจำ


หนำททท�ำงำนอยไปรษณยเขำยนยนได และกเชนเดยวกบประพนธกร ระดบปลำยแถวทงหลำย หลงจำกสงตนฉบบแตละครง ฉนกตงตำรอคอย ในระหวำงรอคอย ฉนกฝนเฟองไปรอยแปดพนเกำ กระหยมยมยองวำ ถำไดเงนคำเรองหนงพนบำทสองพนบำทนน จะใชมนท�ำอะไรมงดหนอ แตคอยแลวคอยเลำ (นเปนกำรลงเอยแบบคลำสสก) กไมเคยไดรบขำวครำวจำกนตยสำรฉบบใดเลย...เปนอนวำ ‘อสรพษ’ ภำคภำษำไทยยงคงเปน ‘ตนฉบบทไม เคยไดรบกำรตพมพมำกอน’ ยงคงรกษำพรหมจำรของมนไวไดโดยผดผอง มนกลบมำอยกบ ฉนเหมอนลกสำวทถงวยแตงงำนแตงกำรไดเสยทแลว แตกลบตองมำจมปลกอยกบพอของมน... (54)

จาก “ค�าตาม” ของแดนอรญขางตน เราจะเหนความขดแยงกนเองของสงทแดนอรญคด คอ ในตอนแรก แดนอรญบอกวา “ มนกแค เพยงเรองสนเรองหนงเทานนเอง ฉนไมไดมาดหมายอะไรกบมนนกหนา” แตถดมา ความ “ไมไดมาดหมายอะไรกบมนนกหนา” กกลาย เปน “ เราควรจะสงมนไปลงตพมพในหนานตยสารฉบบใดฉบบหนงในเมองไทยเผอจะไดกะตงคมาใชบางสกหนงพนบาทสองพนบาท” จากนน “ ฉนกฝนเฟองไปรอยแปดพนเกา กระหยมยมยองวา ถาไดเงน คาเรองหนงพนบาทสองพนบาทนน จะใชมนท�าอะไรมงดหนอ” ค�าถามกคอ สรปแลว แดนอรญ ไมไดมาดหมายอะไรกบเรองสน “อสรพษ” เลยหรอ?

ความคาดหวงของนกเขยนคนหนงทจะไดมผลงานตพมพนนเปน


เรองทเขาใจไดอยางด เพราะมนหมายถงชอเสยงและคาตอบแทนทจะไดอยางสมน�าสมเนอนนเปนสงถกตองแลว แตการบรรยายถงความรสกดงกลาวของแดนอรญนน หากกลบไปอานทค�าน�าของหนงสอเลมน แดนอรญกลาววา “’อสรพษ’ เขยนตอนก�าลงจนกรอบเตมท” ดงนนความรสกทแดนอรญบรรยายไวใน “ค�าตาม” ของเรองสน “อสรพษ” เราจะเหนไดวา มนคอการขยายความของอารมณอนปวดราวทเรองสนเรองนไมไดรบการตพมพซงหมายถงคณคาของงานชนนถกปฏเสธในโลกภาษาไทย เพราะเรองสนเรองนตพมพในภาษาอนๆ กอนนนเอง ความปวดราวดงกลาวจงหมายถงในวงการวรรณกรรมไทยนนไมยอมรบคณคาของเรองสนเรองนทงๆ ทแดนอรญมความตงใจมากในการเขยนเรองนมาก เมอพจารณาขอความทแดนอรญกลาวไวในค�าตามวา “ฉนไมไดมาดหมายอะไรกบมนนกหนา” จงเปนการออกตวไมจรง “ค�าตาม” ของแดนอรญในเรอง “อสรพษ” จงเปนการขยายความเจบปวดรวดราวทมตอวงการวรรณกรรมไทยมากกวาอยางอน

ปญหาทนาพจารณากคอ “ค�าตาม” โดยผเขยนนนจ�าเปนหรอไมทตองตามประกบตวเรองทกเรองในหนงสอ ส�าหรบผวจารณแลวการมอย “ค�าตาม” ในลกษณะนเปนสงท “เกนจ�าเปน” เพราะเปนเหมอน “บงคบ” ใหผอานคดตามไปในทศทางเดยวกบผเขยน ดงเชนตวอยางทผวจารณยกไวขางตนทกลาววา “‘อสรพษ’ มนกแคเพยงเรองสนเรองหนงเทานนเอง” ไมวาอสรพษจะเปนอะไร ผเขยนกไมม


สทธในการก�ากบวาสงทตวเองก�าลงเขยนนนคออะไร การน�าเรอง “สวนตว” มาเขยนก�ากบไวในตอนทายเปน “ค�าตาม”

นนท�าใหผ อานร สกวาเรองสนหรอตวงานทก�าลงอานอยนนเปน “กรรมสทธ” ของผเขยน เพราะมนตบทาย “ความเปนสวนตว” ของผเขยน ทงๆ ทจรงแลว การอานวรรณกรรมควรเปนสทธอนเสรของผอานทจะอานมนอยางไรกได และถอวาเปนเรองอน “ชอบธรรม” ของผอานไดดวยซ�า ผเขยนไมมสทธน�าเอา “เรองสวนตว” หรอ “ความเปนสวนตว” ของผเขยนทมตอเรองสนหรอผลงานของตวเองมาก�ากบไวทายเรองเชนน

ผวจารณไดอภปรายถงหนาทและการด�ารงอยของ “ค�าน�า” ผานแนวคดของการ “รอสราง” ในขางตนเพอแสดงใหเหนวา “ค�าน�า” กบ “ตวหนงสอ” หรอ “ตวเรองนน” แมจะเปนสงทขดแยงกน แตกเปนสงทท�าใหเราเหนถงความขดแยงทด�ารงอยควบคกนดงทกลาวไววาการด�ารงอยของค�าน�าเปนสงทจ�าเปนกบหนงสอ เพราะมนแสดงใหเหนถง “รองรอย” และการเขาไปสวมรอย “ตวเรอง” ของค�าน�า อยางไรกตามทงหมดทงปวงทผวจารณพยายามจะเสนอกคอ การด�ารงอยของ “ค�าน�า” นนเพยงพออยแลวส�าหรบหนงสอเลมหนง

ในค�าตามเรอง “ฝนคาง” นนรายแรงทสดในบรรดาค�าตามทมอยในหนงสอเลมน แดนอรญกลาววา

แมวำฉนจะเปนนกเขยนทยงไมเคยมลกมเตำกบใครเขำกจรงอยแหล แตในบำงทฉนกอดคดไปไมไดวำ กไอบรรดำเรองตำงๆ ทฉนได


เขยนไปแลวนนนะคอลกๆ ของฉน เมอเปนเชนน กหมำยควำมวำเวลำมใครมำวพำกษวจำรณลกๆ ของฉนอยำงอยตธรรม ฉนกจะเคอง กฉนเปนพอมนนหวำหรอถำหำกวำฉนพดวำฉนไมเคองหรอก ฉนรบได กแสดงวำฉนเสแสรงแกลงพดไปอยำงนนเอง (132)

การอปมาผลงานของตวเองเปนประหนง “ลก” ของตวผสรางงานนน แสดงใหเหนถงความคบแคบและอคตอยางยง เนองจากผลงานศลปะใดๆ กตาม เมอออกมาจากออมกอดของผสรางแลวกยอมไมใชผลงานของผสรางอกตอไป แตเปนสมบตสาธารณะของผอานหรอผเสพงานอกดวย

การใช “ความเปนสวนตว” หรอ “เรองสวนตว” ของผเขยนหรอผสรางงานมาก�ากบตวงานแทบทกชนนน ท�าใหผอานหรอผเสพงานนน “เปนอกสวนหนง” ตองานชนนนๆ หรอเกดความแปลกแยกกบตวงาน เพราะไมสามารถคดหรอจนตนาการอะไรกตามทตางออกไปจากผเขยนหรอผสรางงานได เนองจากสงทก�าลงอานหรอเสพอยนนมนเปน “สมบตสวนตว” ของผเขยนหรอผสรางงานนนเอง

ความนาเศราใจกคอ เรายงตองมานงอภปรายแนวคดทวา “ประพนธกรตายแลว” (The Death of author) ซงเปนแนวคดในชวงศ. 20 ส�าคญอยางไรในยคสมยปจจบนคอ ศ. 21 นเปนสงทแสดงใหเหนวา วรรณกรรมไทย โดยเฉพาะวรรณกรรมทรบการยกยองวาเปนวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงภมภาคนนยงไปไมพน ศ.ท 20 (หรอรายทสดอาจจะกอนหนานน)


หนงสอประเภทวรรณกรรมนนหากจะพเศษกวาหนงสอประเภทอนๆ กนาจะหมายถงเปนหนงสอทเปดพนทใหกบการตความหรอใชจตนาการไดทกรปแบบ โดยไมมการจ�ากดหรอไมมขดจ�ากดของการใชความคด แสดงวาหนงสอประเภทวรรณกรรมนนเมออกมาจากผเขยนและผสรางนนยอมทปราศจากความคดเหนใดๆ กตามทเปนของผเขยนและผอาน ทงนเราไมปฏเสธเลยวาในวรรณกรรมชนหนงๆ นนมความคดหรอความเหนใดๆ กตามทเปนของผเขยนหรอผสรางงาน แตความคดความเหนเหลานนตองไมแสดงออกมาในลกษณะ “เรยราด” ใหแกผอาน เพราะมนคอปดกนจนตนาการและการตความใดๆ ทงปวงทเกดขนหลงจากการอานวรรณกรรมชนนนๆ

หากแดนอรญ แสงทอง จะรกผลงานของตนเหมอนลกในไสแทๆ และไมตองการทจะเหนลกๆ ของตนถกวจารณถกวารายใดๆ กไมควรปลอยผลงานนนๆ ออกมาจากตนเองควรเกบไวอานเองแตเพยงผเดยว หรอเกบไวใหมตรสหายของตนไดอาน ผวจารณอยากอปมาบางวา หากรกเดกๆ ไมอยากใหเดกหกลมหรอมบาดแผลใด กไมควรปลอยเดกๆ ออกมาวงเลนนอกบาน เพราะพนทนอกบานนนเราไมสามารถก�าหนดไดวาใครจะมาดหรอมารายกบลกๆ ของเรา ดงนนถาอยากปลอดภยควรอยแตในบาน

ในค�าตามเรองสนบางเรองนนกเปรยบเสมอนการวจารณตนเองของผเขยน เชนในเรอง “ดวงตาทสาม” ทกลาววา “นเปนกำรงำน อนวำงโหวงโปรงเบำโดยแท มงหมำยเพยงใหเปนควำมบนเทง


เบดเตลด เปนทนำเสยดำยวำในทสดกวกวนออมคอมและพรพไรเกนงำม” (113) การวจารณตนเองเชนนแมจะเปนเสมอนการออกตวในลกษณะของการ “ถอมตว” แตการถอมตวในลกษณะนกเปนไปเพอลดแรงเสยดทานจากการถกวจารณในทางลบมากกวา เพราะการออกตวไววางานของตนเองนนเปนงานท “วางโหวงโปรงเบาโดยแท” นนหมายถงวาถามนจะเปนงานดงทผเขยนไดออกตวไวเชนนนแลวกไมใชความผดหวงอะไรมากนก กลาวคอเปนการบอกผอานไววามนเปนงานทไมมแกนสารอะไรใหคดแตเปนงานท “ใหเปนความบนเทงเบดเตลด” ดงนนอยาไปตงความหวงวางานทอานไปแลวจะตอบปญหาทางอภปรชญา แกนสารของมนษย หรอตลอดจนเราจะแกปญหาสงคมอยางไร ฯลฯ แตหากผอานคนไหนอานแลวสามารถตอบปญหาดงกลาวได กถอวาเปนเรองเกนความคาดหมายหรอเกนความตงใจของผเขยน

อนทจรงไมวาผอานจะไดอะไรจากการอานนนกไมใชหนาทของ ผเขยนทจะมาออกตวหรอถอมตวใดๆ ไวทายเรอง ตอใหเรองนนๆ ผเขยนตงใจจะใหความบนเทงเบดเตลด ไมตองการจะตอบปญหาใดๆ บนโลกใบนแลวผอานสามารถตความหรอไปไดไกลกวาความหมายทผเขยนตงใจเอาไวกตาม กควรปลอยใหเปนเรองของผอานเทานนกพอ ผเขยนควรเชอวจารณาญาณของผอานวาสามารถแยกแยะไดวาเรองใดเปนเรอง “จรงจง” หรอเรอง “เบดเตลด” กลาวใหถงทสด ผเขยนไมควรตองกงวลดวยวาผอานจะตความผลงานของตนไปในลกษณะใด


เพราะมนไมใชสมบตของผเขยนอกตอไปแลว การวจารณตนเองในลกษณะของการถอมตวเชนน แทจรงควร

เปนสงทปรากฏอยในสวนของ “ค�าน�า” มากกวา “ค�าตาม” กนาจะเพยงพอแลว ไมตองมาตามบอกกนทายเรองแบบนทกเรองในผลงานของของตนเองเชนน และหากพจารณา “ค�าตาม” หรอแมกระทง “ค�าสมภาษณ” ของแดนอรญ แสงทองทปรากฏในสอหลงจาก “อสรพษและเรองอนๆ “ ไดรบรางวลซไรตแลว “ความถอมตว” ทปรากฏในขางตนนนดจะไมมน�าหนกหรอไมมเคามลทนาเชอถอเลยวาแดนอรญ แสงทองเปนนกเขยนผถอมตวจรงๆ

ในเบองตนทสดของการอานวรรณกรรมนน “ความหมาย” ของตวบทเปนสงทเกดขนจากผอานมากกวาผเขยน ผเขยนเองกมความหมายทตองการจะสอสารแตไมไดหมายความความหมายของผเขยนจะตองเปนสงทถกตองและควรยดถอเปนสรณะในการอานวรรณกรรม ในยคปจจบนการอานวรรณกรรมเพอคนหาความหมายของผเขยนนนเปนสงทตกสมยไปแลว

วรรณกรรมเมอออกจากนกเขยนมาสพนทสาธารณะแลวยอมไมใชสมบตของผเขยนอกตอไป ในแงนมไดหมายความถงลขสทธตามกฎหมาย แตเปนเรองของการสบทอดมรดกทางวฒนธรรม เจตนาเปรยบเทยบวรรณกรรมกบค�าพดวา เมอเราเปลงเสยงทเปนค�าพดออกไปแลวเราไมสามารถเรยกคนหรอแกไมได ดงนนจงตองมการรบผดชอบกบค�าพดของตน เชนเดยวกบงานเขยนเมอปลอยออกส


สาธารณะแลวกยอมเปนอ�านาจของผอานวาจะประเมนคาอยางไร สวนเสรภาพในการตความ ในประเดนนนบวาเปนประเดนท

ส�าคญมากในการศกษาวรรณกรรม วรรณกรรมเปนสงทมากระทบอารมณเรา ท�าใหเกดอารมณสะเทอนใจ อารมณนเปนอารมณของปจเจกบคคล วรรณกรรมเรองเดยวไปถงมอผอานรอยคนกอาจจะกลาวไดวาเปนสมบตของคนรอยคนไป แตละคนกเขาครอบครองสมบตทางวรรณศลปชนนดวยวธการของตนเอง ผเขยนจะทกทกวาเปนสมบตของตนมได แมจะมผอานตความผดกมใชหนาทของผเขยนตองแกไขความเขาใจผดเหลานน แตเปนหนาทของผอานและผวจารณ ทจะตองแกไขกนเอง นถอเปนกตกาสากลในการอานวรรณกรรม

เมอผเขยนไมมสทธในการควบคมความหมายของวรรณกรรมทอยในมอของผอานแลว ค�าถามกคอใครเปนผใหความหมายของวรรณกรรม Hans-Georg Gadamer นกปรชญาชาวเยอรมน ไดประยกตเอาแนวคดทางปรชญาศาสตรของการตความมาใชในการวจารณวรรณกรรม โดยกลาววา ความหมายงานวรรณกรรมไมไดด�ารงอยในโลกอยางสมบรณและชดเจน แตความหมายเปนสงทขนอยกบบรบททางสงคม ประวตศาสตรของผตความ (หรอผอาน) นอกจากนเขายงกลาวอกวาการตความวรรณกรรมโบราณนนเปนการ “สรางบทสนทนา” ระหวาง อดตกบปจจบนอกดวย (Raman Selden, Peter Widdowson and Peter Brooker: 2005)


Wolfgang Iser นกวรรณกรรมเยอรมนกไดใหความเหนเกยวกบการตความวรรณกรรมของผอานไดนาสนใจวา ตวบทวรรณกรรมนนเตมไปดวยชองวางซงรอใหผอานเปนผเตมเตมความหมายเหลานน เพราะวรรณกรรมไมใชภาพแทนของวตถและไมไดอางองไปถงโลกพเศษในวรรณกรรมซงเกดจากการคดเลอกของบรรทดฐานทชดเจน ระบบคณคาหรอโลกทศนแบบใดแบบหนง กลาวคอความหมายในตวบทวรรณกรรมนนจะไมปรากฏตวเลยหากไมมผอานมาใหความหมายกบมน (Raman Selden, Peter Widdowson and Peter Brooker: 2005)

นอกจากนวรรณกรรมยงมลกษณะของการสอความหมายแตความหมายทไดจากการอานวรรณกรรมยอมไมเกยวของกบผแตงเพราะในวชาวรรณกรรมศกษาสมยใหมนนผอานเทานนทเปนผใหความหมายของวรรณกรรม ฉะนน ความหมายทเกดขนจากการอานวรรณกรรมจงไมใชเรองของการคนพบความหมายทอยในวรรณกรรมเฉกเชนวธในการวจารณวรรณกรรมในสมยกอนพงปฏบต แตเปนเรองของการ “สราง” ความหมายทไดจากการอานวรรณกรรมชนนน

ซะการยยา อมตยา (2556: 5) กวซไรตไดกลาวถงเรองนไวอยางนาสนใจในงานของเขาวา


ถงผอำน บทกวทคณก�ำลงอำน ควำมหมำยมเพยงครงเดยว สวนอกครงอยในหวคณแลว ผเขยน

จากขอความดงกลาวเราอาจกลาวไดวา ผทมอ�านาจในการใหความหมายในงานวรรณกรรมนนมไดอยทผเขยนอกตอไป แตแทจรงแลวผอานตางหากทเปนคนใหความหมาย ผเขยนเพยงแตท�าหนาทคดเลอกค�าในระบบภาษาทก�ากบระบบความชดใดชดหนงอยใหออกมาเปนงานวรรณกรรม หากเปรยบเทยบกบการท�าอาหารผเขยนนนเปนแคเพยงผตระเตรยมสวนประกอบของอาหารเทานน แตในเรองของรสชาตควรใหผรบประทานอาหารเปนผบอกวามรสชาตอยางไร ดงนนความหมายทไดจากการอานวรรณกรรมจงเปนเรองของผอานโดยแท

“ค�าตาม” ของแดนอรญ แสงทองในรวมเรองสนชดนจงเปนสงท “เกนจ�าเปน” อยางยง การไมปลอยใหผ อานไดตความและเปดจนตนาการของตวเองนนถอวาเปนการท�าลายเสนหของวรรณกรรมไปโดยสนเชง

นอกจากนสงทนาสนใจกคอ “ค�าตาม” นนเปนสงทตอกย�าใหเหนอยางชดเจนวา “ความหมาย” ใดๆ กตามทแดนอรญ ตองการสอ


ออกมาผานรวมเรองสนชดนเปนสงทออนแออยางยง คอเตมไปดวยความคลมเครอและไมมเสถยรภาพทมากพอในการสอความหมาย เพราะถาหากความหมายตางๆ หรอประเดนท “อสรพษและเรองอนๆ “ ตองการจะน�าเสนอมความเสถยรภาพแลว “ค�าตาม” กดจะไมจ�าเปนใดๆ เลย ค�าถามกคอท�าไมแดนอรญ แสงทอง จง “กลว” ทผอานจะขบคด ตความหรอจนตนาการในดานตางๆ กบผลงานตวเองถงขนาดตองเขยน “ค�าตาม” มาคอยก�ากบในเรองสนทกเรองภายในเลม

กลาวใหถงทสด “อสรพษและเรองอนๆ “ จงเปนเรองสนทเตมไปดวยความงอนแงนของความหมาย ขาดความเสถยรภาพ หรอเปนเรองสนทไมอาจสอความหมายไดดวยตวมนเอง การเขยน “ค�าตาม” จงเปนสงทชวยใหความหมายของเรองสนทกเรองมความชดมากขน เพราะหากตองการจะอธบายเรองอนๆ ทอาจเกยวหรอไมเกยวของกบตวงานแลว ล�าพงเพยง “ค�าน�า” กเพยงพอแลวทจะท�าหนาทนน

คณค าของการอ านวรรณกรรมคอการได ตความหรอใช จนตนาการในการอาน ดงทผวจารณไดกลาวไววา “ค�าตาม” นนควรจะเขยนดวยความระมดระวงและควรเปนความเหนของผอนทไดอานเพอท�าใหเหนมมมองอนๆ ทมตอวรรณกรรมชนนน แต “ค�าตาม” ของแดนอรญ แสงทอง นน กลบใหผลทตรงกนขามคอ นอกจากจะตความเปนอนไมไดแลว (เพราะมความเปนสวนตวมาก) และยงไป “ลดทอน” คณคาของการอานวรรณกรรมอกดวย

หากรางวลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยนเปน


รางวลทการนตความดงามหรอคณคาใดๆ ของวรรณกรรมทไดรบรางวลแลว สงทนาพจารณากคอวรรณกรรมชนนนควรจะม “ความหนกแนน” ในเรองของความหมายทตองการจะสอหรอไม

“อสรพษและเรองอนๆ” ชนนจงนาสนใจทจะพจารณาวาแทจรงแลวความหมายทตวบทเองตองการจะสอนนมความชดเจนหนกแนนมากนอยเพยงใด เพราะการม “ค�าตาม” แปะทายในทกเรองสนทอยในหนงสอเลมนเปนสงทฟองอยางชดเจนวาตวบทเรองสนแตละชนไมมเสถยรภาพมากพอทจะสอความหมายไดดวยตวมนเอง จงตองเขยน “ค�าตาม” ขนมาเพออธบายผลงานของตวเอง ปกปองตวเองหรอตลอดจนวจารณตวเอง

อตตาทตดไมขาด

หากพจารณาตวเรองสนทปรากฏใน “อสรพษและเรองอนๆ “ แลวเราจะเหนถงพฒนาการบางอยางของแดนอรญ แสงทองในแงของเนอหา และหากพจารณาผลงานชนอนๆ ทรวมสมยของแดนอรญ เรากจะเหนชดเจนวาความสนใจของแดนอรญในปจจบนนนเขาใหความส�าคญกบความรความเขาใจเรองพทธศาสนามาก

จากผลงานและการใหสมภาษณในระยะหลงนน แดนอรญกลาววาเขาหนมาศกษาพทธศาสนาอยางจรงจง ทงในเชงปรชญาและค�าสอนของพทธศาสนา ผลงานของเขากบงชอยางชดเจนวาแดนอรญ


ทมเทกบพทธศาสนาอยางไร ผลงานหลายชนของแดนอรญหลงจากสนใจเรองพทธศาสนานน

บางชนจดไดวาอานยากมาก เขาใจไดยากมากเนองจากเปนการน�าเอาหลกธรรมขนสงของพทธศาสนามาเขยนเปนวรรณกรรม นเปนความรความสามารถของแดนอรญทควรไดรบการยกยองอยางแทจรง

สงทนาสนใจกคอ แกนของพทธศาสนานนหวใจส�าคญทสดกคอการละวางอตตาหรอตวตนทงไปเพอขจดกเลสใดๆ ทงปวงทตกคางอยในจตใจของมนษยซงจะน�าไปสหนทางของการหลดพนตามหลกของพทธศาสนา

ถงแมกระนนกตาม ใน “อสรพษและเรองอนๆ “ กไดแสดงใหเหนถงความเปนมนษยทแทจรงของแดนอรญ กลาวคอ แดนอรญ แสงทอง กยงคงเปนนกเขยนทมความเปนมนษยไดอยางสมบรณแบบ เนองจากมนษยธรรมดาสามญนนยอมทจะของแวะกบกเลสหรอความอยากใดๆ ทงปวง หรอแมกระทงการยนยน “ตวตน” ของตวเองนกเปนคณสมบตของปถชนอยางหนง

“ค�าตาม” ทปรากฏในทกเรองสนของ “อสรพษและเรองอนๆ “ นน หากจะเปรยบเทยบกบแกนของพทธศาสนานน กเปรยบไดกบ “อตตา” ของทงผเขยนและของตวบทนนเอง เนองจากตวบทและผเขยนยงคงยดมนในความหมายทแทจรงของตวบททตองการจะสอ ไมปลอยใหความหมายทสามารถเกดขนไดหลากหลายในตวบทนนท�างานอยางเตมทและเปนอสระ และสงนเองทท�าให “พลง” และ


“คณคา” ของวรรณกรรมทพงมนนมลายหายสนไปกบตา หากแดนอรญ แสงทอง ผคร�าเครงและจรงจงกบการศกษาพทธ

ศาสนาชนดหาตวจบยากแลว กนาเสยดายวาเขาเองนนแหละทแสดงใหเหนวา “อตตา” ของเขานนแรงกลาเพยงใด และการทมเทศกษาเรองพทธศาสนาของเขานนทายทสดอาจกลายเปนความ “สญเปลา”

ดงนน “ค�าตาม” นอกจากจะเปนสงทแสดงใหเหนถง “อตตา” ของตวบทและตวแดนอรญเองแลว กยงแสดงใหเหนถงความขดแยงกนเองในตวแดนอรญอกดวย ทไมสามารถละอตตาอนเปนแกนสารส�าคญของพทธศาสนาลงได

สรป

ดงทกลาวไปแลววา “อสรพษและเรองอนๆ “ เปนการรวมเรองสนทเคยตพมพตางกรรมตางวาระเขาไวดวยกน และกอนหนานเรองสนแตละเรองกไมเคยมค�าตามใดๆ เลย แตค�าตามเปนสงทปรากฏขนเฉพาะในการรวมพมพครงนเทานน

สงทนาเสยดายใน “อสรพษและเรองอนๆ “ เลมนในทศนะของผวจารณกคอ การม “ค�าตาม” ประกบเรองสนทกเรองในหนงสอ เพราะมนท�าใหคณคาของวรรณกรรม โดยเฉพาะในเรองการตความนนหายไปอยางสนเชง มนแสดงใหเหนความออนแอและความไมเสถยรภาพในการสอความหมายของตวบทไดอยางชดเจน เพราะตอง


ภาษาไทย

ไชยรตน เจรญสน-

โอฬาร. 2544. รฐศาสตร

แนววพากษ. พมพครง

ท 2. กรงเทพฯ: มหาวทยา

ลธรรมศาสตร.

ซะการยยา อมตยา.

2556. หากภายในเรา

ร าวลกราวมหาสมทร .

กรงเทพฯ: หนงพนราตร.

พพฒน พสธารชาต.

2553 . ความจร ง ใน

ภาพวาด บทวจารณวา

ดวยสนทรยศาสตรของ

ไฮแดกเกอรและแดรรดา.

กรงเทพฯ: วภาษา.

สมเกยรต ตงนะโม

(เรยบเรยง). 2541. ความ

เรยงทางปรชญา เกยวกบ

ศพทค�าวา deconstruc-

tion. (ออนไลน). www.

midnightuniv.org. เขา

ถงขอมลเมอ 25 มนาคม

2558.


อาศย “ค�าตาม” เปนสงทก�ากบความรบรและความเขาใจของผอานในการอานเรองสนแตละเรอง การเขยนค�าตามในรวมเรองสนชนนจงเปนการเยยวยาความออนแอทปรากฏภายในตวบทเอง

นอกจากนาเสยดายแลว ความงอนแงนของความหมายอนเกดจากการเขยนค�าตามนนกเปนสงทนาเสยใจ เพราะวรรณกรรมชนนไดรบรางวล “วรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยน” อนเปนเครองการนตไดอยางหนงวาวรรณกรรมชนนนาจะมคณคาบางอยางไมวาจะในเชงสงคมหรองานศลปะนน งานในระดบนควรจะมความหนกแนนหรอชดเจนในตวมนเองเสยหนอยกคงจะดกวาทปลอยใหนกเขยนตองมาตามอธบายกนทกเรอง

อยางไรกตาม ไมวาหนงสอเลมนจะไดรางวลหรอไม ขอวจารณเรอง “ค�าตาม” กควรจะตองเกดขนอยด เพราะนคอขอผดพลาดของวรรณกรรมทลดทอนคณคาของตวเองโดยไมจ�าเปน

ภาษาองกฤษ

Raman Selden,

Peter Widdowson

and Peter Brooker.

2005. A Reader’s

Guide to Contempo-

rary Literary Theory.

Fifth edition. Harlow:

Pearson Education

Limited.


กระบอกปนลนเปนเสยงพระเจา ...

/ อนชา วรรณาสนทรไชย /

สงครามกอเกดพระเจาพระเจาสรางดอกไมและกระบอกปนกระบอกปนลนเปนเสยงพระเจาเสยงพระเจาในอากาศอนแสนวางเปลาอากาศอนแสนวางเปลาดงฝงตกแตนอพยพกลบถน

เสยงพระเจาเสยงดอกไมเสยงกระบอกปนเสยงอากาศอนแสนวางเปลาเสยงฝงตกแตนอพยพกลบถน

เสยงทกเสยงจกคอหอยผมอย ...

/ P o e m /


เทพนยาย โดย โรแบรต เดสโนส1 / ถอดความโดย ภาคน นมมานนรวงศ /

เทพนยาย โดย โรแบรต เดสโนส ถอดความโดย ภาคน นมมานนรวงศ

หลายตอหลายครงนานมาแลวมชายหนมคนหนงรกหญงสาวคนหนงหลายตอหลายครงนานมาแลวมหญงสาวคนหนงรกชายหนมคนหนงหลายตอหลายครงนานมาแลวมชายหนมและมหญงสาวผทไมไดรกคนทรกพวกเขา

กาลครงหนงนานมาแลวบางทอาจเพยงครงเดยวเทานนมชายหนมและหญงสาวทรกกนและกน

1 โรแบรต เดสโนส (Robert Desnos, 1900-1945) กวเซอรเรยลลสมชาวฝรงเศส

/ P o e m /


Fairy Tale by Robert Desnos

Many times upon a timeThere was a man who loved a woman.Many times upon a timeThere was a woman who loved a man.Many times upon a timeThere was a man and there was a womanWho did not love the ones who loved them.

Once upon a timePerhaps only onceA man and a woman who loved each other.



ฮนดกบลงคคด

คมกฤช อยเตกเคง

ศาสนาในอนเดยลวนเปนศาสนาแหงสญลกษณ ทจรงไมใชแคในอนเดยเทานน ศาสนาทงหลายในโลกลวน

ใชสญลกษณตางๆ กนมากนอยแตกตางกนออกไปแตในอนเดยการศกษาสญลกษณทงหลายลวนนาสนใจ เนองดวย

เหตผลหลายประการ กลาวคอศาสนาในอนเดย โดยเฉพาะศาสนาฮนด ไดรบเอาสญลกษณทง

หลายจากศาสนาโบราณ หรอศาสนากอนประวตศาสตรเขามาไวในสารบบฮนด โดยสรางความหมายขนใหมซอนทบความหมายเดม หรอสรางความหมายเพอจะปกปดซอนเรนความหมายทแทจรงไวกม กระบวนการดงกลาวมทงการใชเทวต�านานหรอการใชความเชอและพธกรรมตางๆ กระนนสญลกษณเหลานยงคงสดใหม สงทอด มายงปจจบน คนฮนดยงคงมปฏสมพนธกบสญลกษณทมนษยกอนประวตศาสตรใชอยางไมแตกตางกนนก รอเพยงใหเราไป

คมกฤช อยเตกเคง อาจารย

ประจ�าภาควชาปรชญา คณะ

อกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร เชยวชาญปรชญา

อนเดยและฮนด โดยเฉพาะ

เวทานตะ นอกจากน ยงเปน

ศษย พราหมณอนเดยและ

“เชฟหม” แหง “ครวกากๆ”

Bernard Picart, Shiva worshipped as a lingam. 1722.

/ E s s a y /


คนพบและตความนอกจากนการใชสญลกษณตางๆ ในอนเดยยงมการปะทะ

สงสรรคกน ในระหวางศาสนาหรอความเชอเดยวกนและศาสนาทตางกนดวย การปะทะสงสรรคกนของสญลกษณนสะทอนความเปลยนแปลงของอ�านาจทางสงคมและทางเพศ และความเขาใจตอชวตและเปาหมายสงสดของมน

สญลกษณทส�าคญทสดประการหนง คอสญลกษณทางเพศ ถาจะนบวากจกรรมใดเปนกจกรรมของมนษยทมความหมายและมนยทางจตวญญาณและศลธรรม ดเหมอนวา กจกรรมทางเพศจะเปนกจกรรมทนยนมากทสด เนองดวยมนตองเกยวของกบผอนอยางจ�าเปน มนเกยวกบอ�านาจของการกอก�าเนดสงมชวตซงเปนอ�านาจในการสรรคสรางดจเดยวกบของพระเจา และมนกอใหเกดความสขหฤหรรษและความทกขมากลน

ศาสนาโบราณจงมองเรองเพศเปนเรองราว “ศกดสทธ” ในศาสนาอนเดยโบราณ มกจกรรมสองอยางทท�าใหมนษยดคลายเทพ คอการรวมเพศ(และกอก�าเนดชวต)และการท�างานศลปะเชนร�าฟอนและดนตร (ซงท�าใหมนษยไดเสพทพยสขทเหนอกวาสตว) การรวมเพศจงไมใชกจกรรมตามสญชาตญานเทานน แตมนอาจเปดเผยใหเราเขาใจเกยวกบความลกลบนานาประการของตวเราและธรรมชาต

เครองเพศทงชายหญงจงเปนของสงสง มนไมเพยงอยทตวมนษยเทาทเราจะสงเกตมนได แตส�าหรบคนโบราณแลวมนไดปรากฏอยใน


โลกธรรมชาตดวย แผนดน เถอนถ�า หลมด�ามด แมน�าและทองสมทรจงเปนครรโภทร โยน หรอ มดลกของ “เจาแม” แหงจกรวาลทจะกอเกดสงมชวตทงตนไมและส�าสตวนานา รวมทงแรธาตและอาหารทงปวง ในขณะททองฟา คอ “เจาพอ” แหงจกรวาล ทจะตองหลงฝน หรอเชอชวต (ในคมภรพระเวทเรยกวา เรตส ซงหมายถงเชอชวตหรออสจ) ลงมายงใหเจาแมทรงครรภ พชพรรณทงปวงจงจะงอกงาม และสตวทงหลายจงจะเกดได กระบวนการตามธรรมชาตจงถกเขาใจในฐานะ “การรวมเพศระดบจกรวาล” ของเจาพอฟาและเจาแมดน ความคดนเปนความคดทวไปของมนษยโบราณทงหลาย แตในอนเดยความคดดงกลาวไดรบการถายทอดจดจารในคมภรพระเวทอกดวย

การบชา “เสา” หรอ “หนตง” จงเกดขนเพอยนยอเอารปลงคแหงเจาพอฟาไวเพอบชาโดยใกลชด การบชาเสา หนตง หรอรปลงคนจงพบไดทวไปในอนเดย และในทสดเสานจะพฒนามาเปน การบชา “ศวลงค”

ศวลงค ลงคทตงขน

ศวลงคเขาใจกนโดยทวไปวา คอรปลงคของพระศวะ ซงประกอบดวยสองสวนทส�าคญ คอสวนของลงค และโยน หรอสวนฐานทหมายถงอวยวะเพศหญง นกวชาการบางทานวา เดมคอการบชาเสาพระจนทร (พระศวะมกเกยวของกบพระจนทร ในขณะทพระวษณเกยวกบ


พระอาทตย) กระนนกเปนทยอมรบโดยทวไปวา ศวลงคนน จ�าลองทงรปอวยวะเพศชายและหญงเขาไวดวยกน สวนพระศวะในฐานะเทพเจาส�าคญมความนาสนใจคอ พระองคเปนโยค พระองคมกจะเปลอยกายหรอนงหมหนงสตว มกท�าสมาธและใชขเถาจากการเผาศพทาตว เรรอนไปตามปาชา

พระองคมพระนามหนงทนาสนใจ คอ อรธวลงค� แปลวา “ผมลงคชขน” หากเราดจากการศวลงค และรปเคารพทเกยวเนองดวยพระศวะ เชน พระไภรวะ(พระศวะในปางทดราย) หรอ ลกลศ (เชอกนวาเปนกอตงนกายปศปต และเปนพระศวะอวตาร) จะเหนรปเหลานมลงคท “ตงขน” คอชขนบนฟา ลงคทตงขนนนาจะหมายถง อวยวะเพศท “แขงตว”แลว นนเอง และหากสงเกตดจากรปเคารพ และศวลงค จะเหนวา ไมเพยงแตแขงตวเทานน ยง “ถอก” หรอไมมหนงหมปลายอวยวะเพศดวย การแขงตวตงขนและถอก มนยของความพรอมทจะมเพศสมพนธ หรอความพรอมทจะสมพนธกบพลงงานของเพศหญง

ศวลงคทงหมด ทหมายถงทงสวนศวลงคและฐานโยน จงเปนรป อวยเพศทแขงตวตงขน เสยบแทงเขาไปในอวยวะเพศหญงในลกษณะทเพศชายนอนหงายลง สวนเพศหญงอยดานบน ทเรยกกนในทารวมเพศวา wot หรอ women on top หองทประดษฐานศวลงคนจงถกเรยกวา หองครรภคฤหะ ซงหมายถง หองทองหรอ ครรภหรอมดลกนนเอง หองนจงนบถอกนวาเปนสวนทศกดสทธทสดของเทวสถาน

ภาพ เทว รป ลก ล ศ

(Lakulisha) หรออวตาร

หนงของพระศวะ ผตง

นกายปศปต โปรดสงเกต

อวยวะเพศท “ถอก”

และตงขน รปสลกหน

ค ร ส ต ศ ต ว ร ร ษ ท 7

ปจจบนอยในความครอบ

ครองของ บรตชมวเซยม

(ภาพจากhttp://dhar-

ma-beads.net/lakuli-

sha-shiva-sculpture )


แมจะไมไดประดษฐานศวลงค แตประดษฐานเทวะอนๆ กยงเรยกวา ครรภคฤหะเชนเดม การเขาไปสกการะภายในครรภคฤหะทมกจะมดมด จงเปรยบดงการกลบเขาไปสครรภแหงมารดาของจกรวาลในขณะทก�าลงปฏสนธ และกลบออกมาสชวตใหม

ในศาสนาโบราณ สญลกษณของการขนอยดานบนยงมนยถงความเหนอกวา การควบคมหรอการมอ�านาจเหนอ แมการบชาศวลงคจะดเหมอนกบการบชาเพศชาย แตจรงๆ แลวเปนการบชาทงสองเพศรวมกน ศาสนาโบราณของอนเดยไดใหความส�าคญกบ เพศหญง หรอมลกษณะแบบศาสนาของผหญง เพศหญงจงเปยมไปดวยพลงอ�านาจ (ศกต) และความลกลบนานาประการ รปเคารพของพระเทวพนเมอง เชน กาล จงมกอยในรปขนครอมพระศวะในทารวมเพศ (ทา wot) หรอ ยนเหยยบเหนอพระศวะอยางมชย (ซงจะถกเทวต�านานบดเบอนความหมายไปเปนอน) ในเวลาตอมาเมอศาสนาของเพศชายกอตวขน กจะสรางรปพระศวะรายร�าเหนอยกษแคระเรยกวา อปสมารา ซงนกวชาการบางทานอยาง ไมเคล ไรท เหนวา นคอ รปเคารพปลอมของรปเจาแมนนเอง เพอสะทอนภาวะทมชยเหนอเพศหญง

ในทศนะอนเดยโบราณ ศาสนาฮนด (ซงไดรบอทธพลของศาสนาพนเมองหรอศาสนากอนประวตศาสตร) เปนศาสนาทเนนชวตทางโลก ความสมบรณของพชพนธ ปศสตวและลกหลาน ในพระเวทยคแรกๆ ยงไมคอยมการเนนความส�าคญของการหลดพน แตเนนความส�าคญของชวตในโลกน เปาหมายของชวตมนษยจงมเพยง

ศวลงคประดษฐาน ใน

“ครรภคฤหะ” หรอหอง

มดลก ซงถอเปนสวนท

ส�าคญทสดของเทวสถาน

ดจ เพศชายนอนหงาย

ช�าแรกอวยวะเข าไปใน

มดลกของเพศหญง ภาพ

จาก www.columbia.

edu


อรรถะ –ทรพยสนเงนทองขาวของ กามะ- ความสขทางประสาทสมผสและเรองเพศ และธรรมะหรอหนาทตามศาสนา แมกระแสของการสละโลกจะมอยบางแลวมาแตโบราณ แตเมอเกดศาสนาแบบพรตนยม โดยเฉพาะพทธศาสนาอทธพลความคดเรองการสละโลก จะกลายเปนแนวคดหลกของทกศาสนาในอนเดย

ชนลงคและพทธคยหะ ลงคทโนมลง

ศาสนาพทธและศาสนาไชนะหรอเชน กอก�าเนดในเวลาไลเลยกน มความคลายคลงกนตรงทเปนศาสนาทมาจากกระแส “สมณะ” ซงเปน กลมทใหความส�าคญของการบวชสละโลก เปนศาสนาแบบ “พรตนยม” ทงพระพทธเจาและพระชนเจา (พระตรถงกร) ของไชนะตางพยายามเอาชนะอ�านาจของความเชอเดมทม “เจาแม” แหงธรรมชาตและเจาพอเปนศนยกลาง ไปสการยอนคนสมนษยนยม มองเหนวฏของการเวยนเกดตาย และการสยบยอมตออ�านาจนอกตวเชนนนวาเปนเรองพง หลกเลยง การรวมเพศระดบจกรวาลทน�ามาซงความอดมสมบรณไมใชสงทพงสกการะและยกยองอกตอไป ดงนนทงพระพทธเจาและ พระชนเจา จงปฏเสธทจะใหมนษยใชชวตทางโลกทสมพนธกบเรองเพศ เพอมงไปสความหลดพนอนเปนเปาหมายสงสด

สญลกษณทปรากฏในรปเคารพของทงพระพทธเจ าและ พระชนเจา จงตรงกนขามกบสญลกษณเดมในศาสนาโบราณและ

ร ป แ ก ะ ส ล ก พ ร ะ ช น

เ จ า อ ง ค ห น ง ข อ ง

ศาสนาไชนะ พระนาม

“ โคต เมศวร” แสดง

“พระคยหะ” แบบเดยว

กบทระบในมหาปรสลก

ษณะของพระพทธเจ า

คออย ในฝ ก อายราว

ครสตศตวรรษท 10 รป

นอยทเมองศราวณเพลา

โคลา หางจากบงกาลอร

142 กโลเมตร (ภาพ

จากen.wikipedia.org)


ศาสนาฮนดของอนเดย ในพระสตรบงถงพระมหาปรสลกษณะประการหนงใน 32 ประการของพระพทธเจา คอม “พระคยหะอยในฝก” หมายถงมอวยวะเพศทมหนงหมอย “ไมถอก” ถาไปดในรปเคารพทงหลายของพระชนเจา (ทมความคลายคลงพระพทธรปมาก) จะเหนลกษณะแบบเดยวกบทบรรยายไวในมหาปรสลกษณะ นอกจากจะอยในฝก แลวยงนอมลงดวย ซงเขาใจแบบงายๆ วา การทไมถอกและนอมลงนน กคออวยวะเพศทไม “แขงตว” นนเอง สะทอนความไมไยดตอโลก ตณหาราคะ และละทงการรวมเพศ เทากบไดละทงเปาหมายของชวตเดมของฮนดคอกามะ (ซงเปนสวนทขาดไมไดของการมชวตทพรงพรอมดวยความสขทางเพศ ความสมบรณของพชพรรณ ลกหลาน ปศสตว) อนถอวาเปนสวนหนงของชวตทด สญญะแหงพทธคยหะและชนลงคจงแตกตางกบทปรากฏในศวลงคในศาสนาฮนด เพราะมเปาหมายของชวตและการเขาใจโลกทตางกน

อรธวเรตส ชขนเพอจะไมหลง และความสบสนของเพศชาย

ยอนกลบมาทศาสนาโบราณของอนเดย แมวาศาสนาดงเดมของอนเดยจะมงเนนความอดมสมบรณ จงใชสญญะทางเพศดงทกลาวมาแลวขางตน ทจรงแลวศาสนาแบบนมกเปน “ศาสนาของผหญง” หรอศาสนา “เจาแม” ตว ศวลงคแมจะสะทอนการรวมกนของทงเพศชายและหญง แตอนทจรง ในศาสนาโบราณบทบาทของพระเจา


ผสรรคสรางคอเพศหญงมากกวา เทพแหงความสมบรณจงเปนเพศหญง แมน�าและแผนดนจงเปน “แม” แมวาเรตสหรอเชอชวตเปนของเพศชายกจรง แตการกอก�าเนดเปนสทธขาดของผหญงเทานน ในบทความนไมไดกลาวถงความส�าคญของสญญะเพศหญงมากนก (ดวยไมใชวตถประสงคส�าคญของงานชนน) ทงๆ ทมบทบาทและมความซบซอนมากกวาสญญะในฝายชายเสยอก ในทางหนงการกลบไปกลบมาของความหมายของสญลกษณตางๆในศาสนา จงสะทอนความพยายามเปลยนแปลงอ�านาจจากเพศหนงสเพศหนง สะทอนความสบสนของเปาหมายชวต และสะทอนความเปลยนแปลงแหงยคสมย

การทสญลกษณอวยเพศชายทชขน นอกจากจะสะทอนความสนใจและเปาหมายของชวตทางโลกแลว บางครงยงมการตความหมายถง “การไมยอมหลง” อกดวย

เมอเพศชายปรารถนาจะเลกอยใตอาณตของศาสนาแบบทม ผหญงเปนใหญ ความคดแบบพรต ทหมายถงการงดเวนกจกรรมทางเพศจงเกดขน ศาสนาแบบผหญงไมสอนใหงดเวนทางเพศ เพราะขดกบธรรมชาต นกวเคราะหเหนวา เพราะเพศหญง มการตกไขทสม�าเสมอ มประจ�าเดอนทหลงออกอยางสม�าเสมอ ไมสามารถหามหรอกลนไมใหตกไขและมประจ�าเดอนได พลงงานทางเพศของผหญงจงเปนไปตามธรรมชาต ตามโลกภายนอก เพศหญงจงผกพนกบแผนดนและชวตทางโลก พลงงานของเพศหญงจงเปนอสระ ในขณะเดยวกนเมอไมสามารถปดกนไดจงขยายไปทกทศทาง เปนสงททรง

พระศวะ ศลปะเนปาล

คร สตศตวรรษท 17

ก าฏ มณ ฑ ป ร ะ เ ทศ

เนปาล สงเกตอวยวะทช

ขน ภาพจาก creative.

sulekha.com


พลงและนากลวไปพรอมๆ กน พระแมในศาสนาโบราณจงสะทอนภาวะตามธรรมชาตเชนน ในขณะทเพศชายกลบเปนเพศทสามารถบงคบไมใหอสจหลงได ถาไมประกอบกจกรรมทางเพศหรออดกลนไว การบงคบพลงงานทางเพศจงเปนสงทเพศชายเทานนกระท�า การ งดเวนกจกรรมทางเพศจงถอก�าเนดจากศาสนาแบบผชาย พระศวะจงมพระวรกายทาดวยขเถา ซงหมายถงความตายของสงตางๆ ในขณะทเจาแมถกแตมเจมดวยสแดง ซงหมายถงเลอด ประจ�าเดอน คอชวต นกบวชชายไดสถาปนาสถาบนนกบวชทสละกจกรรมทางเพศ ในขณะทนกบวชหญงในศาสนาโบราณยงคงอยกบพลงงานทางเพศและความสมบรณ (นกบวชหญงทสละโลก เกดจากการยอมรบผหญงเขาไปในสถาบนนกบวชผชายทมอยแลว)

ลงคทชขนนน ในทางกลบกนอาจตความถงการไมยอมใหอสจหลง หรอเรยกวา “อรธวเรตส” แปลวา เรตสหรอเชอชวตท (เคลอนท) ขนดานบน หมายถงการอดกลนและท�าใหอสจไมไหลนนเอง การอดกลนทางเพศในศาสนาแบบผชาย จงเปนการหนออกจากการครอบง�าของศาสนาแบบผหญง การอดกลนทางเพศจงกลายเปนความหมายหลกของชวตทางศาสนาของผชายทงหมดในปจจบน

ในทางหนงเพศชายอยากจะสมพนธกบโลกและเพศหญง ลงคอนแขงตวนนอยากจะช�าแรกไปในครรโภทรแหงเจาแม ในขณะเดยวกนกอยากจะทะยานขนสฟา เปนอสระเหนอเจาแม และสละโลกนไปอยางไมไยด พระศวะจงเปนบรมโยคทเขาสมาธอยางเงยบเชยบ

ภาพเจาแมกาลขนครอม

อย เหนอพระศวะในทา

ร วมเพศ ภาพเขยนส

ค ร ส ต ศต ว ร ร ษท 1 8

ปจจบนอยในความครอบ

ครองของมหาวทยาลย

มชแกน ภาพจาก

h t t p s : / / a r t s t o r .

w o r d p r e s s . c o m

/2014/05/28/finding-

the -phenomena l -

women-in-fine-art/


เปนผฆากามเทพ ในขณะเดยวกนพระองคคอ พระ “กาเมศวร” พระเปนเจาแหงความปรารถนา ผเรงกรฑาแหงความรกอยเสมอ

ยบยม วชรยานกบความเทาเทยม

พทธศาสนาสายวชรยาน ไดใชเทคนคทเรยกวา “ตนตระ” ตนตระเปนวถดงเดมของชาวบานกอนการกอรปของศาสนาตางๆ ในปจจบน ตนตระมในทงฮนดและพทธศาสนา เปนวธการเพอจะน�าไปสพลงตามธรรมชาตแบบดงเดมทสดของมนษย จงส�าแดงออกในรปเทคนคเพอเขาถงพลงทมคณสมบตตางๆ และธรรมชาตของจต เชนการใชปราณกระตนจกระ การใชจนตภาพ มนตร อปกรณศาสนพธ หรอแมแตการใช “เพศสมพนธ” เขามาเกยวของ

สญลกษณของตนตระจงมความหมายหลายนยหรอมลกษณะทดจะ “ลอแหลม” ชวนสบสนส�าหรบคนทวไป เชนในพทธศาสนาฝายวชรยานมการใชสญลกษณการรวมกนหรอทา “รวมเพศ”ของพระพทธเจาหรอพระโพธสตวบรษและสตรทเรยกวา “ยบยม” แบบเดยวกบทใชในฮนดตนตระ ยบบยมนถกอธบายในทางธรรมในฐานะการรวมกนระหวางปญญาและกรณา เปนตนธารตนธรรมคออาทพทธและอาทธรรม และยงมความหมายในทางลบทเกยวของกบประสบการณในสมาธขนสง

แมวายบยมจะมลกษณะคลายทาการรวมเพศของเทวะและศกต

ภาพพทธวชรธรในปาง

“ยบยม” ศลปะพทธ

ศาสนาว ช รยานแบบ

ทเบต ภาพจาก

fineartamerica.com


ในศาสนาฮนด แตผเขยนมขอสงเกตเลกๆ เกยวกบรปยบยมในพทธศาสนาวชรยานอยตรงททาทางของการรวมกนของพระพทธเจาและพระโพธสตวสตรนน อยในลกษณะ ตางกนงขดสมาธกอดกระหวดกนโดยรางกายตงตรงและหนหนาเขาหากนทงค ซงนาจะแสดงถงความ “เทาเทยมกน” (แมวาถาสงเกตโดยละเอยดจะเหนวา พระโพธสตวสตรนงบนตกพระโพธสตวบรษเลกนอย แตโดยการวางทาแลวทงสองตางกนงหลงตรงทงค) อาจมค�าอธบายอยางอนเชน ทาเหลานอาจแสดงถงหลกโยคะลกลบทเมอบ�าเพญภาวนาหรอประกอบกจทางเพศ พลงตางๆ จะเคลอนจากจกระลางสดบรเวณกนกบ ขนไปสจกระบนสด คอบรเวณเหนอกระหมอม ทาของพระพทธเจาจงตองเปนเชนนน แตอาจเปนไปไดวา โดยหลกของพทธศาสนาแลว การจะบรรลความจรงขนสงสดจะตองผสานภาวะคใหเขากน สนทแนบแนนเปนเนอเดยวกน

ผชายจงไมไดยงใหญกวาหญง และหญงกไมไดเหนอกวาชาย ไมมพระเจาขางนอกทแบงออกเปนแผนดนและทองฟา ทกๆ ประสบการณลวนน�าไปสความหลดพน พระโพธสตวสตรคอผชวยใหบรษตรสร ทา wot หญงเหนอบรษแบบเดยวกบทปรากฏในเทวรปตนตระของฮนดจงไมใชทาทสะทอนภาวะค�าสอนทแทจรงของตนตระแบบพทธศาสนา



Mr. Grey (50 Shades of Grey) กบการเปนภาพตวแทนแกมวลมนษยชาตทถกกกขงภายในกรงทมองไมเหน

ชวศา มณโกศลปรชภกด ทคาสขวทย

ในชวงของกระแสความโรแมนตกภายใตความสขทางกามารมณจากภาพยนตรชอดง Fifty Shades of Grey (2015) ทมขาว

เกยวกบผลกระทบดานลบตามออกมา หลากหลายกรณ จนเกดเสยงวพากษวจารณขน ถงเนอหาของภาพยนตรดงกลาว ทไดเสนอภาพและฉากอนไมเหมาะสม ทเหลาผใหญหลายๆ คนไดพยายามจะปดกนหรอพยายามปองกนมใหบตรหลานของตนทยงอยในสถานะของความเปนเยาวชนไดรบชมกน ดวยสาเหตของวธคดแบบจารตนยมทถกปลกฝงมาสมยกอตงรฐชาตสมยใหมไทย

ทวาสงทเหลาผใหญหรอกลมคนทพยายามกลาวอางวาตนนนเปนผมวฒภาวะและเปนผอยในจารตเพยงพอทจะไมหลงเขาไปดภาพยนตรเรองดงกลาว (ซงบางรายกอาจจะไมชอบใจ หรออาจเหนวาเปนภาพยนตรทมเนอหาอโรตก ไรสาระ) นน ในอกแงมมหนงอาจเปนภาพยนตรทเปนการฉายภาพสะทอนกลบมาใหเหนถงความเปนจรงของสงคมของมนษยในปจจบน ซงไมใชเรองทคนทวไปมองวาไร

/ E s s a y /


สาระกเปนได จากเนอเรองทภาพยนตรก�าลงพยายามสอออกมาถงรปแบบชวตของ Mr. Grey หรอ Christian Grey เปนหลกทไดมโอกาสไปเชอมตอมปฏสมพนธรวมกบ Anastasia หรอ Anastasia Steele นกศกษาสาขาวชาวรรณกรรมศกษา ทมาขอสมภาษณกบ Mr Grey ถงสถานทท�างาน และเรองราวความโรแมนตกและกจกรรมแหงกามารมณของทงสองกไดเรมบรรเลงขน ในไมกฉากถดมา

เพอไมใหเปนการเปดเผยถงเนอเรองของภาพยนตร(Spoil) ส�าหรบคนทยงไมไดรบชม จงขออนญาตพยายามจ�ากดการกลาวถงตวเนอเรองใหมากทสด

หลงจากททางผเขยนไดรบชมภาพยนตรดงกลาวไป กเกดเอะใจขนมาถงเนอเรองและความเปนไปของกจกรรมภายในชวตของ Mr. Grey ผร�ารวยและมงานอดเรกทคอนขางแปลกและไมเหมอนใครสกเทาไรนน ชางเหมอนกบค�าอธบายของ Lacan (Jacques Lacan) ทเปนนกคดสายจตวเคราะห (Psychoanalysis) ชอดง ทเสนอถงการถกกกขงอยในโลกของภาษา หรอ สญญะของมนษยจากการถกตอน (Castration) ออกจากภาวะของความสมบรณแบบในวยเดก (Dissolution of Identity) ซงการตอน (การตอนในทนไมใชการ ‘ตอน’ แบบทคนทวไปเขาใจกน แตเปนการตอนในลกษณะของนามธรรม) คอกรรมวธส�าคญทจะท�าใหมนษย นนสญเสยตวตนดงเดมของตนเองไปในชวงทยงไมไดเขาสระบบสญญะ เนองจากในวนเวลาทมนษยยงไมไดเขาสระบบสญญะ หรอ ภาษา เชน วยของทารกนน


มนษยจะสามารถท�าการสอสารไดอยางเตมท และสามารถทจะแสดงความปรารถนาของตนออกมาไดอยางไรขดจ�ากด

แตเมอมนษยเรมเขาสระบบสญญะ หรอ ภาษา (หรอกคอ การขดเกลาทางสงคมจนสามารถมการตระหนกรในขอหาม ในสงตางๆ รอบตวแลว กจะเกดการยบยงชงใจ และละทงความคดดงเดมในชวงทปลอยใหจตไรส�านกควบคมในขณะอยในวยเดกไป) ซง Lacan เรยกมนวา การตอนใหเขาสระบบสญญะ (Symbolic Castration) กลาวคอ เปนการตอนทลดทอนสภาวะอนสมบรณของมนษยในชวงทารก ใหไปสความเปนมนษยธรรมดาในโลกของระบบสญญะและภาษา เพอใหสามารถทจะเขาไปอยรวมกบคนในสงคมได

และเมอมนษยเขามาอยในโลกแหงสญญะและภาษาแลว หรอพดตามปกตกคอ การเขามาอยรวมกบผอนในสงคม ในโลกทจะตองมการปฏสมพนธระหวางกนในพนทสาธารณะแลว มนษยกจะไมสามารถออกจากระบบสญญะและภาษาได เนองจากภาษาและระบบสญญะ ทมนษยไดเขาไปอาศยอยน จะกลายมาเปนกรงขงทมนษยไมสามารถจะหลดออกไปไดอก ขอใหลองจนตนาการดถงเวลาทมนษยเราไดเตบโตขนมาแบบมนษยแลว (มใชแบบเมาคล ลกหมาปา) เมอมนษยเรยนรทจะใชภาษามนษย เรยนรทจะใชชวตแบบมนษยจนเกดความเคยชนแลว การทเราจะกลบไปมพฤตกรรมคลายเดกทารกในสภาวะแรกเกดนน จะท�าไดหรอไม มนษยทเจรญเตบโตมาในสงคมมนษย สงคมอารยธรรม สงคมวฒนธรรม จนเหนทกสงเปนความ


เคยชนแลว จะสามารถกลบไปใชการรอง การใชเสยง เพอเรยกรองความสนใจคลายทารก ทไรซงภาษา หรอ ระบบสญญะ ไดหรอไม

ดวยความทมนษยถกกกขงอยในกรงของภาษาเชนน สงทตามมนษยมาดวยคอ ความรสกในการขาดอะไรบางอยางไป อนจ�าเปนจะตองสรรหาวตถแหงความปรารถนามาเพอปรนเปรอ หรอเตมเตมใหแกจตไรส�านกของตนเอง (ซงไมมวนจะเตมได) และความขาดกบความปรารถนากจะน�ามนษยไปสการสรางโลกแฟนตาซ หรอโลกสมมตขนมา ทตนจะท�าสงใดกได เพอเตมเตมใหแกความขาดของตน จากสาเหตทพวกเขา [มนษย] ไมสามารถทจะหลดออกไปจากกรงขงของระบบสญญะและภาษาได การสรางโลกแฟนตาซจงเปนหนทางสดทายทพวกเขาจะท�าได เพอลดพลงและแรงปรารถนาอนมาจากความรสกขาด (lack) ของตน

หากยอนกลบมาดท Mr. Grey แลว จะเหนไดวาเขานน มไดแตกตางไปจากมนษยธรรมดาทวไป แตอยางใดเลย แมวาเขาจะมลกษณะนสย และพฤตกรรมบางอยางทผดแผกไปจากคนสวนใหญตามทหลายๆ คนเขาใจ แตนนกคอรสนยมของเขา หรอถาพดในแนวของ Lacan กคอ เขามโลกแฟนตาซทแตกตางจากผอน ผนแปรไปตามลกษณะความปรารถนาของเขา และการถกกระท�าในวยเดก ดวย ‘พฤตกรรมบางอยาง’ จากคนใกลชดนนเองทหมายถงการถกตอนเพอเขาไปสระบบสญญะ และภาษา ของมนษย ซงส�าหรบ Mr. Grey เมอเขาเขาสโลกของสญญะ เขากไมสามารถทจะกลบไปเปน


คนเดมในวยเดกไดอก จากกรงขงทกกขงจองจ�าตวเขาไว เหมอนดงการทเรา [มนษยปกตทวไป] นนไมสามารถทจะปลดแอกตนเองออกจากพนธนาการใหไปสการเปน Ubermensch หรอ Superman หรอ Overman ได จากการถกกกขงอยในสถานะของความเปนมนษยทจะคอยออกค�าสงหรอคอยบอก คอยเตอนวาเราสามารถท�าอะไรไดบาง และไมสามารถท�าอะไรทมนเกนขอบเขตไดบาง ซงกไมตางจากพฤตกรรมของ Mr. Grey ในฐานะทถกจองจ�าอยในงานอดเรกสดแปลกของเขา (จากมมมองของ Anastasia) กไมสามารถปลดแอกตนเองออกจากระบบสญญะหรอภาษา ทคอยเปนกรงขงทไมสามารถมองเหนไดใหแก Mr. Grey นนเอง

จะเหนวาความคดส�าคญทภาพยนตร 50 Shades of Grey สามารถสอออกมาไดน ถอเปนคณสมบตทน าคนหาชนหนงทภาพยนตรแนวอโรตคเรองหนงจะสามารถสอออกมาได ซงถอเปนการสามารถลบค�าครหาตางๆ ทสอหรอเหลาผทยนยนวาตนเองเปนผใหญเคยกลาวไวอยางเสยๆ หายๆ กอนหนา เกยวกบตวเนอหาและรปแบบของภาพยนตร


ผรอนเรพเนจร

/ ซะการยยา อมตยา /

ขามอาจยนเบองหนาทานและอางวาขาไรซงบาปขามปรารถนาสงใดจากทานนอกจากใหทานรบฟงเรองราวเลาเรองชวตของขาผรอนเรพเนจรในโลกของทานขาตอสกบตวขาเองเพอขาจะไดเปนตนเองไมเปนเหมอนทานหรอเปนมนษยสมบรณอยางททานอยากใหขาเปนขามสทธในตวเองหรอเปลาขาไมร เพยงรวาเมอขาก�าเนดมาทานไดมอบเจตจ�านงเสรใหความคดอาน

/ P o e m /

ใหขาไดโลดแลนเดนทางทองเทยวไปในโลกกวางวงเลนเหมอนสายลมในทงหญาอสระดงสายน�าในล�าธารไหลไปบรรจบกบแมน�าเพอกลายเปนสวนหนงของมหาสมทร

ขาไมร กาลเวลาคออนใดไมใชนาฬกาทขอมอหรอทผนงและไมใชปฏทนขางฝาทวาขารสกถงการมอยของเวลาเหมอนทขารถงการด�ารงอยของทานแมขามอาจจนตนาการถงทานได

ขามอาจยนเบองหนาทานและอางวาขาไรซงบาป


ชนสดทาย

/ เขยนเงยบ /

ตองเรมตนอยางไรเมอการปดฉากตองสงางามการลาจากตองนาระลกถงแตทส�าคญทสดการจากไปตองหมดจดไมใหมสงใดคางคา คงจะดถาสงทตกคางในหวของคนทอานมาจนถงชนสดทายจนถงบรรทดนจนถงวนาทนหลงเหลอเพยงความวางเปลาไมอาลยอาวรณหวนไหโหยหาหรอฟมฟายถงบทกวชนกอนหนาถอยค�าทงหลายกลายเปนอดตทพรอมจะถกลม

/ P o e m /


ความหมายถกกลบฝงโดยสมบรณแหลกละเอยดในองมอของความตาย เปนเรองยากเปนเรองยาก จะท�าอยางไรใหความยงใหญ ความสมบรณแบบ หรอความเฉยบขาดทงหลายแหลไมตามมาฉดรงแขงขาตวหนงสอทก�าลงกาวลงมาในหนากระดาษไมตามมาตอกตรงนวมอทก�าลงเคาะแปนคยบอรดไมตามมาหนเหความรสกนกคดของคนทก�าลงเตาะไตสายตามาถงประโยคน ราวกบวาเปนไปไมไดจะขดรากถอนโคนสงทแทงรากลกในความทรงจ�าอดตทก�าลงแฝงตวอยในปจจบนและอนาคตทกอยางกลมกลงราวกบเปนผลกทไมมจดเรมตนและไมมจดสนสด ไมมชองวางไมมชองวาง ไมแน


มนอาจจะมทางสกทางสองทางแตเปนเพราะความออนดอยของเราเองหรออาจไมใชความออนดอย แตเปนความขขลาดทงคนเขยน คนอานหวาดกลวทจะเผชญหนากบความจรงไมเดดขาดพอทจะยอมรบวามนจบลงไปแลว




โรแบรโต โบลาโญ (Roberto Bolaño) นกเขยน-กว นกหนงสอพมพและนกเคลอนไหวทางการเมองชาวชลเจาของรางวลวรรณ

กรรรม Rómulo Gallegos Prize ส�าหรบนวนยาย The Savage Detectives (Los detectives salvajes) และ National Book Critics Circle Award ส�าหรบ 2666 นวนยายเรองสดสดทายทเขาเขยนทงไวกอนเสยชวตไมนาน

ความตายทพรากชวตของโบลาโญในวย 50 ปท�าใหโลกวรรณกรรมหนสปอตไลทสองไปทผลงานจ�านวนมากของเขา ซงนอกจากเรองสนและนวนยาย กยงมทงความเรยง และบทกวอกเปนจ�านวนมาก

โบลาโญ เปนนกเขยนทเกดในครอบครวทมพอเปนคนขบรถบรรทก นกมวย และครสอนหนงสอ เขาไดรบการศกษาเหมอนอยางชนชนกลางระดบลางทวไป ดวยทงสายตาสน อานออกเขยนไดชากวาเดกปกต เขาจงถกเพอนรงแกอยบอยครง ดวยความจ�าเปนบางอยาง เขาและครอบครวยายไปตงถนฐานทเมกซโก หากไมทนทเขาจะเรยน

/ Incipit /


จบมหาวทยาลย เขากสมครเขาท�างานในส�านกหนงสอพมพฝายซายฉบบหนง งานขาวท�าใหเขาเขาไปยงขงกบกจกรรมเคลอนไหวทางการเมองเตมตว เลากนวา โบลาโญเดนทางออกจากแมกซโกกลบมายงบานเกดชล เพอชวย ซลวาดอร อลเยนเด (Salvador Allende) ทเปนประธานาธบดเคลอนไหวทางการเมอง จนกระทงนายพล ออกส ปโนเชต (Augusto Pinochet) ท�าการรฐประหาร โบลาโญจงถกจบกมคมขงขอหากอการราย โชคดทเจาหนาททควบคมตวเขาเคยเปนเพอนเกาของเขา โบลาโญจงสามารถหลบหนไปได ซงเขาไดบรรยายถงเหตการณดงกลาวไวอยางมสสน ในเรองสน Dance Card ซงกเปนทถกเถยงกนในเวลาตอมาวา เหตการณนอาจเปนเรองทโบลาโญแตงขน และดไมด โบลาโญอาจไมเคยกลบเขาชลเลยดวยซ�า

และเพอใหเราไดร จกกบนกขยนมากฝมอ ผเอกอกบการเลาเรองมากขน จงขออนญาตลงบทเปดของนวนยาย The Savage Detectives ฉบบทแปลโดย พชญพงศ เพงสกล ไวใหผอานไดพสจนรสชาตกน


“แกอยากใหเมกซโกไดรบการโปรดงนหรอ? แกอยากใหไครสตเปนราชาชาวเรางนหรอ?”

“ไม”มลคอลม ลอวร

The Savage Detectives opener คสบคนเถอน

โรแบรโต โบลาโญ / พชญพงศ เพงสกล แปล


Iเมกซกนหลงในเมกซโก

(1975)

2 พฤศจกำยนผมถกชวนเขากลมพวกวสเซอรลเรยลลสตอยางอบอน ผมยนยอม

อยแลวไมตองถาม ไมมพธรบนองใหมใหมากความ ซงอยางนนแหละดแลว

3 พฤศจกำยน ผมไมรหรอกวาไอวสเซอรลเรยลลสมนมนคออะไร ผมอายสบเจด

ป ชอตวคอฮวน การเซย มาเดโร เรยนอยชนปแรกโรงเรยนกฎหมาย ผมเคยนกอยากเรยนวรรณคด ไมไดอยากเรยนกฎหมาย แตลงผมแกยนยนเสยงแขง ผมกเลยตามเลย ผมเปนเดกก�าพราและวนหนงกจะเปนนกกฎหมาย ผมบอกลงกบปาอยางนนแลวขงตวเองอยในหองรองไหทงคน หรอเอาเปนวานานพอดละกน จากนนกราวกบทกอยางถกจดวางไวหมดแลว ผมเขาเรยนคลาสแรกในโถงโลงเตยนของโรงเรยนกฎหมาย แตหนงเดอนตอมาผมกสมครเขาเวรคชอป กวนพนธของคลโอ เซซาร อลาโมในคณะวรรณคด และนนท�าใหผมไดพบกบพวกวสเซอรลเรยลลสต หรอวเซอรเรยลลสต หรอแมกระทง


ไวซเรยลลสต อยางทพวกเขาชอบเรยกตวเองในบางครง จนถงตอนนน ผมกเขารวมเวรคชอปไปสหนและไมมอนใดเกดขนแมแตครงเดยว ถงจะเปนการพดไปงนกเถอะ เพราะแหงละ โดยธรรมดามนกตองมอะไรเกดขนบางตลอดเวลาอยแลว คอพวกเราจะอานบทกวสารพด แลวอลาโมจะชนชมหรอจะฉกมนเปนชนๆ กขนอยกบอารมณเขา คนหนงจะยนอานอานบทกว อลาโมจะวจารณ อกคนหนงจะอานบทกว อลาโมกจะวจารณ ใครคนอนจะอานบทกว อลาโมกจะวจารณ บางครงอลาโมจะเบอหนายแลวสงใหพวกเรา (คนทไมไดอาน) วจารณบาง จากนนพวกเรากจะวจารณและอลาโมกจะนงอานบทความ

เปนวธการในอดมคตเพอท�าใหไมมใครไดเปนเพอนกบใคร หรอไมอยางนน หากเกดมมตรภาพระหวางพวกเราขน มนกจะปวยไขและวางอยบนความขนเคองหมองใจ

และจะใหผมบอกวาอลาโมเปนมอฉมงของนกวจารณมนกไมได ถงหมอนนจะพดถงการวจารณบอยๆ กเถอะ จรงๆ แลวผมวาหมอนนมนพดเพอใหไดพดเทานนแหละ หมอนนรวาเพรเฟรสสคออะไร ไมคอยดนกแตมนกรจกอยหรอก แตหมอนนกลบไมรจกวาเพนตาโพดคออะไร (บรรทดทมหาฟตในมเทอรแบบคลาสสค อยางทใครกรกน) และยงไมรวานคารเคยนคออะไรดวย (บรรทดแบบหนงทคลายๆ กบฟาลาเอเคยนนะ) หรอเทตราสตคคออะไร (สแตนซาทมสบรรทด) ถามวาผมรไดไงวาหมอนนไมร? กเพราะวาผมดนพลาดไปถามมนเขาตงแตวนแรกของเวรคชอปนะส ผมกไมรเหมอนกนวาตวเองคด


อะไรอย นกกวเมกซกนทจ�าเรองพรรคนขนใจกมแตออคตาวโอ ปาซ คนเดยว (ศตรตวฉกาจของพวกเรา) ไอคนอนๆ นะใบแดกกนหมดแหละ อยางนอยนนกเปนสงทยลสส ลมาบอกผมหลงจากเขารวมกบพวกวสเซอรลเรยลลสตและพวกเขากโอบรบผมเปนพวกเดยวกนแลว ผมรในเวลาตอมาวาการถามอลาโมดวยค�าถามพวกนแสดงใหเหนความไรไหวพรบของตวเอง ตอนแรกผมกนกวาเขายมใหดวยความชนชมอยหรอก ตอมาผมถงไดตระหนกวาจรงๆ แลวนนคออาการเหยยดหยาม พวกนกกวเมกซกน (หรอนกกวโดยทวไปกวาไดละมง) มนเกลยดการถกประจานความโงเงาของตวเองนะ แตผมกยงไมถอย และหลงจากทหมอนนไดสบแหลกบทกวสามสชนของผมในเวรคชอปหนทสอง ผมกถามมนวารสเปตโตคออะไร อลาโมมนคดวาผมก�าลงเรยกหาความเคารพใหบทกวของตวเอง แลวมนกลากยาวไปเรองวตถวสยของการวจารณ (เพอเปลยนประเดน) เรองสนามทนระเบดทนกกววยเยาวทกคนตองเผชญ ฯลฯ แตผมกขดมนหวคว�า และหลงจากเพยรอธบายวาไมเคยเลยในชวงชวตอนแสนสนทผานมาทผมจะเรยกรองหาความเคารพใหกบงานสรางสรรคต�าตอยของตวเอง ผมกถามค�าถามเดมกบมนอกครง คราวนอยางชดเจนทสดเทาทจะเปนไปได

“อยามางเงานา การเซย มาเดโร” อลาโมพด “รสเปตโตครบ, ศาสตราจารย, คอกวรลคคลประเภทหนง เปยม

ดวยความโรแมนตคถาจะพดอยางชชด ลกษณะคลายสตรมบอตโต


มเฮนเดคาซลลาบคจ�านวนหกถงแปดบรรทด สบรรทดแรกอยในรปของเซอเวนเตสโอและทเหลอประกอบดวยทอนคลองสมผส ยกตวอยางเชน...” และขณะทผมก�าลงจะยกตวอยางอนหรอสองอนใหมนฟง อลาโมกโผขนขดผมหวคว�า เรองทเกดขนตอมาดพรามว (แมวาความจ�าผมมนจะดกเถอะ) ผมจ�าไดวาอลาโมหวรองอหายกบอกสหาคนทเขารวมเวรคชอป ผมคดวาพวกมนคงก�าลงเหนผมเปนตวตลก

เปนคนอนกคงขอลาทไมคดกลบมาอก แตถงความทรงจ�าของผมมนจะแสนเศราเพยงใด (หรอความผดพลาดอนแสนเศราทผมจ�าไมไดวาเกดอะไรขน อยางนอยทสดกคงโชครายพอกนกบหากจ�าไดวาอาจจะเกดอะไรขน) สปดาหตอมาผมกโผลหวเสนอหนาตรงตามเวลาอยางเคย

ผมคดวาเปนโชคชะตาทน�าพาใหผมกลบมา คราวนเปนหนทหาทผมเขารวมเวรคชอปของอลาโม (แตมนอาจเปนหนทแปดหรอเกากได เพราะชวงหลงมานผมเรมเหนวาเวลาสามารถยดขยายหรอเชอมตอเอาตามแตใจ) และความตงเครยดกบกระแสสลบของบทโศกกลอยคลงใหควาจบไดในอากาศ แมวาจะไมมใครจะอธบายไดวาท�าไมกตาม เรองมนเรมจากพวกเราทงหมดอยทนน กวฝกหดรวมสทธเจดคนทลงชอเขารวมเวรคชอปตงแตแรก เรองทจะเกดขนนไมเคยเกดขนกบการสมมนาครงใดๆ แนๆ แลวพวกเราตางกลกลลกลน แมแตอลาโมเองกไมไดนงสงบตามแบบทเคยเปน ชวนาทหนงผมเผลอคดไปวาอาจจะมบางอยางเกดขนกบมหาวทยาลย อาจมการยงกนท


ผมไมไดขาวเกดขนในวทยาเขต หรอมการประทวงหยดงานกะทนหน หรอดนของมหาวทยาลยถกลอบสงหาร หรอมใครลกพาตวอาจารยสอนปรชญาไปแลว แตทวามาไมมอะไรเปนจรงสกอยาง ไมมเหตผลอะไรใหลนลานตนเตน คอไมมเหตผลทเปนกลางใดๆ นะนะ แตกว (หมายถงกวทแทนะ) มนเปนอยางนนแหละ คณสมผสมนได คณรสกถงมนไดในอากาศ แบบเดยวกบทเขาวากนวาพวกสตวทสมผสแหลมคม (อยางง หนอน หน หรอนกบางประเภท) มนสามารถรสกถงแผนดนไหวลวงหนานนแหละ เรองทเกดขนตอมามนเลอนราง แตถาใหผมพดแบบเชยระเบดเลยกตองบอกวามนมสงทเปนปาฏหารยอยในนน นกกววสเซอรลเรยลลสตสองคนเดนเขามาในหอง และ อลาโมกแนะน�าพวกนนอยางไมเตมใจนก แมวาตวเขาจะรจกเพยงหนงในสองเปนการสวนตวกเถอะ เพราะเขาคงรจกอกคนผานเสยงเลาลอเทานน หรอบางทอาจรจกชอหรอไดยนคนอนพดถง แตเขากแนะน�าพวกเราใหคนๆ นนรจกอยด

ผมไมมนใจวาสองคนนนไปทนนท�าไม ดกรวาไมไดมาดแนๆ แตกเปนการมารายทมลกษณะของการปาวประกาศและชกชวนดวยเหมอนกน ตอนแรกพวกวสเซอรลเรยลลสตกจบกลมอยกนเองกอน อลาโมพยายามท�าทาทเชอมสมพนธและเยาะเยยหนอยๆ ในขณะทรอดวาจะเกดอะไรขน จากนนเขากเรมผอนคลายลง เพราะไดก�าลงใจจากความเขนอายของคนแปลกหนาทมาเยอน ผานไปครงชวโมงเวรคชอปกกลบสภาวะปกต ตอนนนเองทการฟาดฟน


เรมตนขน พวกวสเซอรลเรยลลสตตงแงแยงกบระบบการวจารณของ อลาโม และหมอนนกสวนกลบโดยการเรยกพวกนนวาเปนพวกเซอรเรยลลสตเลหลงและมารกซสตก�ามะลอ ผเขารวมเวรคชอปหาคน ออกตวหนนหลงอลาโม พดอกอยางกคอคนอนทงหมดเวนแตตวผมกบเดกรางผอมกะหรองทถอหนงสอของลวอส แคโรลเดนไปเดนมาไมเคยพดไมเคยจา นท�าผมแปลกใจมาก ดวยความสตยจรงเลย เพราะพวกนกศกษาทออกตวหนนอลาโมอยางรนแรงนเปนพวกเดยวกบทหมอนนเคยวจารณยอยยบมาแลวทงนน มาตอนนพวกมนกลบเผยตวออกมาในฐานะผสนบสนนตวยงของหมอนนเสยอยางนน ตอนนนเองทผมตกลงใจโยนสลงลงสนามและกลาวหาวาอลาโม ไมรสกนดเดยววารสเปตโตคออะไร พวกวสเซอรลเรยลลสตยอมรบ อยางผาเผยวาพวกเขาเองกไมรเชนกนแตขอสงเกตของผมนนตรงประเดนอย พวกเขาวาเชนนน หนงในสองคนถามวาผมอายเทาไร และผมตอบไปวาสบเจดและพยายามอธบายอกครงวารสเปตโต คออะไร อลาโมหนาแดงดวยฤทธโมโห พวกในเวรคชอปหาวาผมเปนพวกชอบโชวภม (หนงในนนเรยกผมวานกวชาการคลงต�ารา) พวกวสเซอรลเรยลลสตเถยงตางผม จๆ ดวยความอดไมไหว ผมลกขนถามอลาโมกบพวกในเวรคชอปวาจ�าไดบางไหมวานคารเคยน หรอเทตราสตคคออะไร และไมมใครตอบอะไรไดแมแตคนเดยว

ตรงกนขามกบทผมคาดเอาไว การโตเถยงกลบไมไดน�าไปสการตะลมบอนเหยยบหนากนอยางถวนทว คงตองยอมรบวาผมจะยนด


อยางยงหากมนจะเปนอยางนน และถงแมสมาชกคนหนงในเวรคชอป จะฝากเอาไวกบยลสส ลมาวาสกวนมนจะกระทบเขาใหยบ แตสดทายแลวกไมมอะไรเกดขน ผมหมายถงไมมเรองรนแรงเกดขนนะนะ ถงแมผมจะตอบรบค�าข (ทตองย�าไวกอนวาไมไดมกบตวผม) โดยท�าใหไอตวทขไดรวามนจะมาเกบดอกเอากบผมในมหาลยไดทกท ทกวน ทกเวลากตามท

ตอนจบคาบนนกยงมเซอรไพรส อลาโมทาใหยลสส ลมาอานบทกว ของเขา ลมาไมรอใหขอซ�าสอง เขาชกกระดาษยบยยชมไปดวยรอยเปอนออกจากกระเปาเสอแจกเกต โอ ไมนะ, ผมคด. ไอทมนนมนเดนตรงเขาหากบดกของพวกมนเลยนหวา ผมคดวาตอนนนตวเองหลบตาลงดวยความอบอายขายขหนาอยางเหนอกเหนใจ เวลาทตองแขงขนประชนเชงกลอนมนกม เวลาทตองประเคนก�าปนยดปากกนมนกม และตราบเทาทผมเหน ตอนนมนเวลาของอยางหลงชดๆ แตในขณะทผมก�าลงพด ผมหลบตาลง และไดยนเสยงลมากระแอมลางล�าคอ จากนนกตามมาดวยความเงยบชวนกระอกกระอวน (ถามนเปนไปไดทจะไดยนไอของพรรคนนนะนะ ซงผมเองกสงสยอย) ทโรยตวลงรอบตวเขา และในทสดผมกไดยนเสยงของเขา ก�าลงอานบทกวทดทสดเทาทผมเคยไดยนมา จากนนอารตโร เบลาโนกยนขนแลวพดวาพวกเขาก�าลงมองหานกกวทอยากจะมสวนรวมในนตยสารทพวกวสเซอรลเรยลลสตก�าลงจะท�าออกมา ทกคนในหองตางหวงวาจะอาสาตวเองได แตหลงจากการฟาดฟนแลวพวกเขากหวหดและไมม


ใครพนค�าใดๆ ออกมา เมอเวรกชอปจบลง (ชากวาปกต) ผมเดนไปปายรถบสพรอมกบลมาและเบลาโน ดกดนเกนไป ไมเหลอรถบสวงอกแลว พวกเราจงตดสนใจขนเปเซโรไปรฟอรมา และจากทนนพวกเรากเดนไปยงบารแหงหนงบนถนนบคาเรลลและนงกนจนเกอบสวาง คยจอกนเรองบทกว

ผมกยงคงไมเขาใจอะไรจรงๆ หรอก ในความหมายหนง ชอของกลมเปนเพยงเรองตลกโปกฮา แตในขณะเดยวกนมนกแสดงความทมเทอยางเอาเปนเอาตายดวย หลายปกอนมกลมอาวองการด เมกซกนทชอวาวสเซอรลเรยลลสตอย ผมคดวานะ แตกไมรหรอกวาพวกนนมนเปนนกเขยนหรอเปนจตรกรหรอเปนนกหนงสอพมพหรอเปนนกปฏวต พวกเขาเคลอนไหวในชวงทศวรรษทยสบหรออาจจะสามสบ เรองนผมกไมแนใจเหมอนกน เหนไดชดวาผมไมเคยไดยนเรองของกลมนมากอน ตองโทษความโงเขลาเกยวกบเรองวรรณกรรมของผมละนะ (หนงสอทกเลมบนโลกมนรออยขางนอกนนเพอใหผมไปอานนะ) ตามทอารตโร เบลาโนวาไว พวกวสเซอรลเรยลลสตหายสาบสญไปในทะเลทรายโซนอรา แลวเบลาโนกบลมากพดถงคนๆ หนงทชอเซซาเรย ทนาเคโร หรอ ทนาคา ผมจ�าไมไดเหมอนกนวาชอไหน (คดวานาจะเปนตอนทผมตะโกนเรยกใหพนกงานเอาเบยรมาเพม) แลวพวกเขากคยกนถงโพเอมสของกองต เดอ โลเตรอามงด พดถงบางอยางในโพเอมสทเกยวของกบผหญงทชอทนาเคโรคนน และจ ๆ ลมากประกาศออกมาอยางนาฉงน เอาตามทหมอนวา


วสเซอรลเรยลลสตยคปจจบนนเดนถอยหลง หมายความวาอยางไร, ถอยหลง? ผมถาม

“ถอยหลง คอ มองไปยงจดไกลลบตา แตเดนออกหางจากมน เดนตรงไปยงททไมวนรจก

ผมบอกไปวาฟงดเหมอนเปนวธเดนทเดดดวงมากๆ ความจรงกคอผมไมมอะไรในหวเกยวกบสงทหมอนก�าลงพดอยเลย ถาคณไดลองหยดคดดจะรไดวานไมใชวธเดนแมแตนอย

นกกวคนอนๆ ปรากฏตวในเวลาตอมา บางคนกเปนวสเซอรลเรยลลสต หลายคนกไมใช เปนความโกลาหลสมบรณแบบเลยละ ในแวบแรก ผมกงวลวาเบลาโนกบลมาจะวนคยจอกบพวกคนเพยนทงหลายทเดนมาทโตะของเราจนลมผมไปหมดสน แตในขณะทฟาเรมจะสาง พวกเขากชวนผมเขาแกงค พวกเขาไมไดใชค�าวา “กลม” หรอ “กลมเคลอนไหว” พวกเขาพดวา “แกงค” ผมชอบตรงนนแฮะ กแนละวาผมตอบตกลง งายดายอยางนนเลยทเดยว เบลาโนเขยามอผมแลวบอกวาตอนนผมเปนหนงในพวกเขาแลว แลวจากนนเรากพากนรองรนเคราหนงเพลง แคนนแหละ เปนเพลงเกยวกบเมองทหายสาบสญไปทางตอนเหนอและดวงตาของผหญง กอนทผมจะเดนออกไปอวกขางนอก ผมถามพวกเขาวาดวงตาในเพลงนมนเปนของเซซาเรย ทนาเคโรหรอเปลา เบลาโนกบลมามองหนาผมแลวพดวาผมกลายเปนวสเซอรลเรยลลสตเตมตวแลวอยางชดเจน และพวกเราทงหมดรวมกนจะเปลยนแปลงกวนพนธละตนอเมรกา หกโมงเชา

ผมขนเปเซโรอกคน คราวนมผมคนเดยว เพอมงไปยงโคโลเนย ลนดาวสตาททพกของผมตงอย วนนผมไมไดไปเรยน ผมใชเวลาทงวนหมกอยในหองเขยนบทกว

Documents

Vice Versa vol. 1