ÜNİTE PLANI

BAROK VE KLASİK DÖNEM ÇALGILARI

DERS : MÜZİK

HAZIRLAYAN

ARGUN YIDIRAN

617080642

ÜNİTE PLANI

Ünitenin Adı : Barok ve Klasik dönem çalgıları

İçerik : Barok ve Klasik dönem enstrumanlarını tanıma ve enstrüman seslerini ayırt edebilmeyi öğrenmeyi amaçlar.

Sınıf : 10.sınıf

Süre : 1 ders saati (40 dakika)

Hedefler

1. Barok ve klasik dönem enstrümalarını tanımayı hedefler. (bilişsel)2. Barok ve klasik dönem enstrümanlarını ayırt edebilme ve enstrümanların bulunduğu

eserlerde seçiçi olabilme.(duyuşsal)3. Barok ve klasik dönem enstrümanlarının kullanımlarını gözlemleme. (psikomotor)

Amaç ve Gerekçe

1. Barok ve Klasik dönem çalgıları hakkında bilgi edinebilmek.2. Enstrümanların çalışma mekanizmaları ve nasıl çalındıkları hakkında bilgi edinebilmek

Araç ve Gereç

1. Barok ve Klasik müzik enstrümanlarının resimleri.2. Barok ve Klasik müzik enstrümanlarının ses kayıtları.

1. Barok Dönem Enstrümanları

1.1 Klavsen

Resim 1.1

Piyanonun atası olan bir enstrüman olarak bilinmekle beraber; piyano ile tek benzer yanı,

iki enstrümanın da klavyeli çalgılar olmasıdır. Fakat mekanizma, ses rengi ve çalış tekniği

yönünden birbirinden farklılıkları bulunmaktadır. Klavsen telleri bir mızrap ile çekerken,

piyanonun çekiçleri tellere vurur. Bu da piyanonun kimi zaman vurmalı çalgılar kategorisine

girmesine neden olur. Piyano mekanizmasında tuşa vuruş şiddeti çekicin tele vuruş şiddetini

belirlediğinden ses şiddeti kontrol edilebilir. Klavsende ise böyle bir özellik yoktur ve tuşa

nasıl basılırsa basılsın ses yüksekliği değişmez.

Klavsen için Bach, Mozart, Haydn, Händel gibi birçok besteci önemli eserler yazmıştır.

Ayrıca Klavsen solo enstrüman olarak kullanılmasının yanında özellikle Barok dönem

orkestralarında klavyeli çalgı olarak dikkat çekmektedir.

1.2 Org

Resim 1.2

İsmini latince "Organum"dan alır, Orgda Ses, körükle verilen havanın tahta veya metal

borulardan geçerken üflemeli çalgılarda olduğu gibi içerdeki hava sütunlarını titreştirmesiyle

elde edilir. Klavyeli ve pedallı bir enstrumandır. Değişik ses tonları ve notalar piyanoda

olduğu gibi tuşlarla denetlenir. En çok bilinen türü kilise orgudur.

Enstruman, klavyedeki tuşlar basılı kaldığı sürece ses verir. Beş katlı bina yüksekliğinde orglar

bulunmaktadır. Batı klasik müzik tarihinin en eski enstrumanlarından biri olan org, önceleri

daha çok hristiyanlık ile bağlantılıydı.

İlk yapımı çok eski yüzyıllara uzanmaktadır (MÖ 150-200)

Uzun süre kilise müziğinde kullanılan bu çalgı, sonraları dindışı müziğin de en yetkin çalgıları

içinde yer almıştır. Kilise orgcusu olarak çalışan büyük besteciler sayesinde, org için çok güzel

yapıtlar oluşturulmuş, sayıları binleri aşan bir org dağarı doğmuştur. Laurens Hammond' un

elektrikli orgu yapmasıyla, en kullanışlı biçimine ulaşmıştır.

1.3 Lavta

Resim 1.3

İlk çağda Sümerler, Mısırlılar, Babilliler, Romalılar ve Yunanlarda bu sazın ilkel şekline

rastlandı. Daha sonraları Araplar tarafından geliştirildi ve Endülüs Emevileri Dönemi'nde

İspanyollara, oradan da batıya yerleşti.

Türk müziğine 18. yüzyılda girdi. Tamburi Cemil Bey lavtayı bağa mızrapla çalarak yeni bir

özellik getirdi. Bu dönemde incesaz gruplarına alındı ancak, 19. yüzyılda popülerliğini yitirdi.

Bugün nadiren de olsa Barok müzikte ve Klasik Türk müziğinde kullanılmaktadır. Ud’a çok

benzer. Farkları, gövdesinde uda göre daha az dilim bulunması ve perdeli olmasıdır. Ud’ta

perde yokken lavtada yirmi altı tane perde aralığı bulunmaktadır. Akdeniz lavtasının çifterli

takılan sekiz tane teli vardır. Bazı lavta yapımcıları en üstteki teli kaldırarak yedi telli ve yedi

burgulu lavta üretirler. Barok lavtanınsa yine çifterli takılan on bir teli vardır. Ahenk tellerinin

de eklenmesiyle tel sayısı arttırılabilir. Sazın atası olarak nitelendirilmektedir.

Akdeniz lavtası bağa mızrapla veya plastik mızrapla çalınır. Bağa mızrapla

çalındığında tambura çok yakın bir ses elde edildiği için Türk müziğindeki gelişimi olumsuz

etkilemiştir. Barok lavta sağ elin baş ve işaret parmaklarıyla teller çekilerek çalınır. Ayrıca

lavta çalan kişiye lavtavi denir.

1.4 Barok Flüt

Resim 1.4

Günümüzün flütünde canlı sesler elde etmek için genellikle metal malzeme kullanılır.

Fakat barok dönemde dolgun ve yumuşak ses renklerini elde etmek amaçlı tahta malzeme

tercih edilmiştir. Alman çalgı yapımcısı Boehm, daha temiz ve canlı seslere ulaşabilmek için

enstrümanda değişiklikler yapmıştır. Böylece flüt teknik bakımdan geliştirilerek modern

kimliğini kazanmıştır. Tahta üflemeliler arasında sayılmasının nedeni ses renginin diğer tahta

üflemelilerle çok iyi kaynaşması, köken ve stil bakımından da uyum sağlayabilmesindendir.

Barok dönemde flüt, gelişiminin büyük kısmını tamamlamıştır. Günümüzdeki gibi üç

parçadan oluşmaktadır. Barok dönemin ortalarına doğru yedinci delik de flüte eklenmiştir.

Böylelikle majör ve minör gamlar dışındaki diğer gamları çalma olanağı da elde edilmiştir.

Bununla birlikte flüt hem daha iyi akord edilebilir hale gelmiş hem de daha geniş bir ses

aralığına sahip olmuştur.

18. yüzyılın başı flütün en parlak dönemi olmuştur. Bu dönem flütün altın çağı olarak

bilinir.

1.5 Keman (Viyolon)

Resim 1.5

Viyola ve viyolonselin de bulunduğu violin ailesinin en yüksek tondan çalan, en küçük

üyesidir. Dört teli vardır. Akord sesleri pesten tize sol, re, la ve mi'dir.

Keman yayına arşe denir. Arşede yapay ya da gerçek at kılının yanı sıra ham misina olarak

adlandırılan bir madde de kullanılabilir. Ayrıca yayını düzgünleştirmek ve sesi güzelleştirmek

amacıyla arşeye reçine adı verilen madde sürülür. Reçine bala benzeyen sarı renkli katı çam

sakızından üretilen bir maddedir.

Uzunluğu 60 cm'dir. Yayla çalınan telli bir çalgıdır.

Keman gibi yaylı enstrümanların kökeni, Orta Asya göçebe atlı kültürlerinden

gelmektedir; Kazak Kopuzu buna misal olarak gösterilebilir. Tüm bu enstrümanların yayları

günümüzde de olduğu gibi at kılından yapılır. Bu müzik aletleri, Orta Asya'dan İpek

Yolu aracılığıyla, Çin'e, Hindistan'a ve Orta Doğu'ya yayılmıştır. Orta Doğu'da Bizans, lir adı

altında ilkel bir keman çeşidi geliştirmiştir. Günümüz anlamdaki keman ilk olarak 14.yüzyılda

Kuzey İtalya'da ortaya çıktı. 16.ve 17. yüzyıldaki Keman yapım ustaları Nicolo Amati, Paolo

Maggini, Giuseppe Guarneru, Antonio Stradivarius Keman'a son şeklini vermişlerdir. Keman

asıl biçimi korumakla birlikte 19. yüzyılda bazı değişikliklere uğradı. Çağdaş kemanda gövde

ve sap daha uzun, köprü daha yüksektir.

2. Klasik Dönem Enstrümanları

2.1 Piyano (Pianoforte)

Resim 2.1

Tuşlu bir çalgıdır. Piyanoda ses, teller vasıtasıyla elde edilir. Piyanonun tuşlarına

basıldığında içindeki tahta çekiç tellere vurarak sesi oluşturur. Tahta çekicin tellere

vurmasından dolayı piyano vurmalı müzik aleti sanılır. Piyano klasik ve caz müzikte yaygın

olarak kullanılır

Akustik piyanolar genellikle ses tahtasını ve metal telleri çevreleyen aynı zamanda

koruyan ahşap kasadan oluşmakla birlikte 88 tuşa (52 beyaz tuş, 36 siyah tuş) sahiptir.

Piyano, tuşlarına basıldığında içerisindeki teller aracılığıyla ses çıkarır, tuş bırakıldığında ise

teller damper (titreşim azaltan parça) yoluyla susturulur. Fakat pedallar yardımıyla tuşlardan

parmaklar kaldırmasına rağmen sesi uzatmak mümkündür.

Piyanoda herhangi bir tuşa bastığımızda keçe ile kaplanmış çekiç o tuşa ait tellere vurur,

ardından geri gelir ve çekiç eski konumuna gelmesine rağmen teller titreşmeye devam eder.

İlk piyano 1700'lü yıllarda İtalya, Floransa'da Bartolomeo Cristofori tarafından yapıldı.

Öldüğü 1732 yılına dek 20 civarında piyano üretti.

Piyano büyük bestecilerin en yakını olmuştur, dolayısıyla bu çalgı için verilen bestelerin sayısı

ciltler tutar. "Piyanistler, diğer çalgıları çalanlara nazaran, çıkaracakları sesleri piyano

üzerinde hazır bulurlar" gerekçesiyle, küçük yaştan (altı-on) başlayarak, öğrenebilecek

çalgılardan birisidir. Hatta günümüzde çok daha küçük yaşlara yönelik piyano eğitimi

verilebilmektedir.

2.2 Klarnet

Resim 2.2

Klarinetin gövdesi silindir biçimindedir. Kalak bölümü ise obuanın kalağına oranla daha

geniştir. Dikkatlice yontulup biçimlendirilen bu kamış parçası, ağızlık üzerine takılır. Çalıcının

nefesi ile titreşime geçirilen kamış, boru içindeki havayı titreşime geçirerek ses elde

edilmesini sağlar. Çalıcının sol eli yukarıda, sağ eli ise aşağıda olmak üzere az bir eğimle yere

doğru tutulur.

Klarnet tarihi 19. yüzyılda Chalumeau (Şalümo) adıyla orkestralarda icra edilen bu nefesli

saz klarnetin atasıydı. Fransızcadan gelen bu isim nefesli sazların genel adıydı. Aynı yüzyılda

Denner adlı çalgı yapım ustası Şalümo’yu geliştirerek bugünkü sisteme doğru ilk adımı

atmıştır. 18. yüzyılda keşfedilen enstrümanın orkestraya dâhil edilmesi 1750 yılında

olmuştur. 1800’lü yıllarda klarnetin oda orkestralarında yaygınlaşmasında Mozart’ın rolünün

büyük olduğu bilinmektedir. 1840 yılında ses sistemleri için metal tuş mekanizması flüt ve

obua’da olduğu gibi klarnette de kullanılmıştır 1900- 1925 yılları arasında klarnet artık radyo

ve stüdyo kayıtlarında önemli yer tutmaya başladı. Perde sistemlerinin esas amacı akustiğin

daha kaliteli elde edilmesi yönünde idi. klasik, caz ve pop orkestralarının vazgeçilmez nefesli

sazı olarak bugün konservatuvarlarda eğitim metotlarında ve müzik literatüründe yerini

almıştır.

2.3 Cello (Viyolonsel)

Resim 2.3

Viyolonselin tarihsel gelişiminin, 11. veya 12. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan, yaylı çalgılar

ailesi olarak bilinen viol’lerden oluştuğu kabul edilmektedir.

''Cello'' (çello) Yaylı çalgılar (violin) ailesinin bas enstrümanı olan viyolonsel, 16. yüzyılın

başında, değişik ölçüler ve ses aralığına sahip olarak yaylı çalgılar ailesinin (6 telli eski tarz

viyolonsel) olarak bilinen bir üyesi olarak ortaya çıkmış; yaylı çalgılar ailesindeki yerini alması

hemen hemen bir yüzyılı bulmuştur. Viyolonselin o dönemlerde bas ses ihtiyacını karşılamak

için ortaya çıktığı söylenebilir. Günümüzdeki en eski viyolonsel 1572 yılında bilinen en eski

lüthiyer olan Andre Amati tarafından yapılmıştır. Amati, çalgıya ilk modern şeklini ve kendi

ismini vermiştir Viyolonselin tarihçesi keman ve viyoladan pek farklı değildir. 16. yüzyılın

başlarında ortaya çıkan ve 17. yüzyılda da topluluk çalgısı olarak kullanılan viyolonsel, daha

sonra solo çalgı olarak icra edilmeye başlanmıştır. Viyolonsele büyük besteciler de özel ilgi

göstermişler ve solo olarak viyolonsel için eserler bestelemişlerdir. Hemen hemen bütün

trio, kuartet, kantat ve daha büyük oda müziği topluluklarında yer alır. Bestecilerin tını olarak

ilgi gösterdiği ve orkestralarda bas niteliği ve ses tınısı ile aranılan çalgı olmasına sebep

olmuştur.

2.4 Obua

Resim 2.4

Nefesli çalgılar ailesinden bir müzik aletidir. Obua, ağız ve hava basıncıyla çalınır.

Ahşaptan yapılan Obua'nın üretiminde genellikle abanoz ya da gül ağacı tercih edilmekle

birlikte şimşir ve sedir ağaçları da kullanılmaktadır. Diğer ahşap nefesli çalgılarla

karşılaştırıldığında obua daha derinlemesine bir ses verir. Orkestralarda akort işlemi

için la sesi obuadan alınır. Mezzosopranodan sopranoya uzanan bir yelpazede yer alır.

Notaları sol anahtarı ile yazılır.

Obua, 18. yüzyılda çoğu orkesra bu enstrümanı bünyesine katmaya başlamıştı. Tarih

boyunca bazı besteciler, obua için solo eserler bestelediler. Bunların arasında, George

Frideric handel, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart ve Ludwig Van Beethoven vardır.

Klasik dönemde tuş sayısı artarken, çapı giderek daralan bu enstrümana D♯, F, and G♯

notaları eklendi.

Viyana döneminde, özgün obua çap ve ton özellikleri çok az değişim göstererek

günümüze kadar korunarak geldi.

2.5 Fagot

Ahşap nefesli çalgıdır. Fagot, çift kamışlı ve tek parçalı bir enstrüman olan Curtal'dan, 16.

yüzyıl'da Avrupa'da türemiştir. Akçaağaç ahşabı ve metal borudan yapılan fagotun uzunluğu

1,3 metre, borunun açılmış haliyle 2,5 metredir. Dört parçanın birleşmesinden oluşur.

Kalak

Çizme. (çift borulu bölüm)

Bas. (veya Uzun)

Tenor.

Çizme bölümü en alttadır. Çizmenin içi yan yana oyulmuş ve alttan birbirine "U" şeklinde

bağlanmış iki borudan oluşur. Bas bölümün üstüne de kalak eklenir. Kalak bölümünün en

üstüne "S" şeklinde kıvrılmış metal bir boru takılır. "Es borusu" denilen bu borunun ucuna da

çift kamışlı ağızlık takılır. Günümüzde genellikle iki sistem vardır. Alman Heckel (Heykel

okunur) sistemi ve FransızBuffet (Büfe okunur) sistemi. Alman sistemi fagotlar daha

yaygındır. Fagot aktarımsız bir çalgıdır. Nota üzerinde yazılan sesleri çıkarır. Kalın sesleri için

Fa anahtarı, ince sesler için Do anahtarı kullanılır.

ÖN TEST

Adı – Soyadı: Sınıfı:

Öğrenci No: Tarih:

Aşağıdaki soruları doğru, yanlış kutucuklarının birini inceleyerek cevaplayınız.

1- Müzikte Barok dönem 1650-1750 yılları arasında sürmüştür.

Doğru _____ Yanlış _____

2- Klasik dönem, Barok dönemden sonra gelir ve W. A. Mozart dönemin en önemli bestecilerindendir.

Doğru _____ Yanlış _____

Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz.

3- Aşağıdakilerden hangisi Barok dönemde sıkça kullanılmış bir enstrümandır?a) Klasik gitarb) Bağlamac) Klavsen

4- Aşağıdakilerden hangisi üflemeli bir çalgı değildir?a) Obuab) Klarnetc) Çello

5- Aşağıdaki kelimelerin anlamlarını yazınız?

Orkestra:Akort:Arşe:

SON TEST

Adı – Soyadı: Sınıfı:

Öğrenci No: Tarih:

Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz.

1- Aşağıdaki enstrümanlardan hangisi klavyeli ve pedallı bir enstrüman değildir?a) Klavsenb) Piyanoc) Obuad) Org

2- Aşağıdaki enstrümanlardan hangisini çalabilmemiz için kamışa ihtiyacımız vardır?a) Flütb) Kemanc) Klarnetd) Lavta

3- Aşağıdaki bilgilerden yanlış olanı işaretleyiniz.a) Lavta çalan kişiye “lavtavi” denir.b) J. S. Bach klavsen için birçok eser yazmıştır.c) Keman gibi viyola ve viyolonsel de viol ailesinin üyeleridir.d) Fagot üflemeli bir çalgı değildir.

4- Klarnet kaç parçanın birleşmesiyle oluşur?a) 2b) 3c) 5d) Tek parçadır.

5- Piyano hangi yıllarda icat edilmiştir?a) 1600b) 1700c) 1453d) 2000

DEĞERLENDİRME KRİTERİ

- Üflemeli , telli ve yaylı çalgıların dönemlerini ayırt edebilme : 20

- çalgılara ait genel tarih bilgisine sahip olma :20

- Dinletilen çalgıların dönemlerini söyleyebilme :20

- Dinletilen çalgıları tahmin edebilme :15

- Sınıfta yapılan tartışmalara katılma :15

- Derse hazırlıklı gelme :10

Adı – Soyadı :

Sınıfı :

Öğrenci No :

Tarih :

ESTETİK SORULARI

1- Örneklenen çalgılardan hangisini icra edebilmek isterdiniz ?

2- Barok ve Klasik dönem çalgılarından hangisi sizleri daha çok etkiledi iki dönemden de birer çalgı seçiniz ?

Adı – Soyadı :

Sınıfı :

Öğrenci No :

Tarih :

SANAT TARİHİ SORULARI

1- Anlatılan çalgıların hangisi türk müziğinde çalım tekniği değişime uğrayıp kullanımıştır ?

2- Kemanın modern şekli hangi yüzyıllarda verilmiştir?

ÖĞRETİM SÜRECİ

Öğretmenin hazırlığı

- Anlatılacak konuyla ilgili görseller hazırlamak.

- Anlatılacak konuyla ilgili ses kayıtları getirmek.

- Slaytla anlatım yapılacak ise teknolojik aletleri kontrol etmek ( projeksiyon,bilgisayar)

Öğrencinin hazırlığı

- Derse girmeden önce ders ile ilgili hazırlık yapmak.

- Öğrenci herhangi bir enstrüman çalıyor ise derse enstrümanı ile gelmek.

Güdüleme

- Powerpoint ile konuyu anlatmak.

- Müzik çalar kullanarak örneklenen eserleri dinletmek.

- Ön test ve son test sorularının uygulanması

- Öğrenciye ders ile ilgili sorular sormak.

- Öğrenci herhangi bir enstrüman çalıyor ise icra etmesini sağlamak.

SÖZ DAĞARCIĞI:

Klavye: Piyano, org gibi çalgılarda tuş şişteminden oluşan bölüm.

Ud: İri karınlı, kısa saplı,6 telli olup mızrapla çalınan türk müziği çalgısıdır.

Mızrap: Telli çalgıları çalmaya yarayan, kemik, maden, plastik veya özellikle kiraz ağacından yapılan alet.

Akord: Bir çalgıyı, uyumlu ve doğru ses vermesi için ayarlama işi.

Majör: Bir makam, bir akor ya da bir aralığın oluşma biçimi

Minör: Bir makamın, bir akorun, bir gamın ya da bir aralığın özelliği.

Entonasyon: Sesi yönlendirme ve tonlama anlamlarını karşılamaktadır.

Arşe: Yaylı çalgıların icrasında kullanılan ahşaptan olup at kuyruğu takılan yay.

Reçine: Arşenin at kuyruğu bölümüne sürülüp telin titreşim gücünü arttıran çam sakızından yalpılan madde.

Köprü: Yaylı enstrümanların tellerinin ayakta ve gergin kalmasını sağlayan ahsap ayaklık.

Bek: Klarnette kamışın takıldığı, nefesin ilk aktarım aparatı.

Barel: Klarnet barili (fıçı) üst gövde ile beki birleştiren ve aynı zamanda klarnet bekinden gelen titreşimleri sese dönüştüren parçasıdır.

Kalak: Nefesli enstrümanlarda nefesin çıkış noktası olan , sesin genişlemesini sağlayan enstrumanların son eklentisi.

Lüthiyer: enstrüman yapımcısı.

S Borusu: fagotun kamışının takıldığı, nefesin ilk aktarım aparatı.

Hautbois: Obua.