1

Hz Elinin heyati

Bismillahir-Rhmanir-Rhim

Giri

MUMDNYA HL-BEYT () CMYYTNDN

bhsiz, hli-Beyt () mktbinin nfis inci xzinlrindn olan v ardcllarnn vasitsil qorunub saxlanlan mdni-maarif miras islami maarifin mxtlif ynlrind olan hrtrfli bir mktbdir. Bu mktb qeyd olunan zlal emsindn mmkn qdr su imy qabiliyyti olan istedadl insanlar trbiy etmi, slam mmtin bu mktbin yolunu gedn byk alimlr v dahi xsiyytlr tqdim etmidir. Bu byk alimlr d mtmadi olaraq srlr boyu hm islam cmiyytinin daxilind, hm d xaricind mxtlif ideologiyalar v mzhblr mqabilind dzgn mvqe serk, onlara n dolun v qnatbx cavablar vermilr.

"mumdnya hli-Beyt ()" cmiyyti hdsin ald bu msuliyytli vzifni yerin yetirmk v slamla mxalif olan mxtlif firq v mzhb balar trfindn risalt hdudlar v onun hqiqtlrin qar ynln ardcl hcumlar qarsnda onu mdafi etmk n hli-Beyt () v bu haqq mktbin davamlarnn slubunu davam etdirmk zminddir.

Bu xsusda hli-Beyt () mktbi alimlrinin dyrli kitablarnda mvcud olan tcrblr z nvbsind misilsizdir. nki onlar ql v brhan sasnda olan drin elmi sullara arxalanr v bo tssbkelikdn v nfsani istklrdn uzaqdr, onun dinlyicilri mtxssis alimlr v mtfkkirlrdir ki, onlara salam fitrtin qbul etdiyi v qlin byndiyi bir trzd xitab edir.

"mumdnya hli-Beyt ()" cmiyyti hqiqt aiqlri n bu mktb alimlrinin, yaxud bu rfli mktbin ardcl olmaq v Allahn nemt verdiyi xslrin yazd masir zngin elm v mrift xzinsini onlara tqdim etmk n yeni bir mrhlni qarya qoymudur. Bundan lav, qdim i alimlrinin d bu mqsdl yazd nfis srlr onlarn ixtiyarna verilir ki, haqq axtaranlar n bir hdiyy olmu, "mumdnya hli-Beyt () cmiyyti"nin brin qli sviyysinin ykslrk tkaml atd, ruhun ox srtl inkiaf etdiyi bir srd btn dnyaya tqdim etmk istdiyi hqiqtlr yol alm olsun.

biz oxuculardan xahi edirik ki, zlrinin dyrli tnqid v tkliflrini yazb biz gndrsinlr. Elc d, btn alimlri, mllif v mtrcimlri, mdni-maarif mrkzlrini dvt edirik ki, sl slam mdniyytinin yaylmasnda z kmklrini sirgmsinlr.

Allah-taaladan aciz surtd istyirik ki, bu azacq ii bizdn qbul etsin, bizi znn xsusi nzrlri saysind v yer zndki hcctinin mam Mhdi (c)-in himaysind qrar versin!

Bu dyrli kitabn mllifi Hzrt Aytullah Cfr Sbhani v onu Azrbaycan dilin trcm edn M. lizad cnablarna, elc d kitabn apa hazrlanmasnda zhmt kn btn xslr, xsusil trcm blmsinin mkdalarna drin minntdarlmz bildiririk.

2

mumdnya hli-Beyt () cmiyytinin mdni-maarif bsi

MQDDM

Thlililrin fikrinc, insan cmiyyti hrktsiz v durun bir dryaya bnzyir. Zamann tb kemsi il onun bir hisssi quruya bilr, ox hallarda is uzun dvrn kemsi nticsind tamamil mhv ola bilr. Bu sakit v durun dryan hrkt gtirn, dalalandran ey yalnz iddtli tufanlar v mlayim hava cryanlardr. Tufan v klk gmilrin mqddratn hll edn dalalar yaradr. Bu dalalarn da bzilri dnizi yarb insanlar thlky salr, bzilri is onlara hyat bx edir.

Dahi insanlar v tarixi xsiyytlr d briyytin dala mnbyidir: gah insanlar hlak edib bdbxtliy srklyir, gah da bdi sadt v hyata doru aparr. Szsz ki, ilahi rhbrlr, Allahn peymbrlri, hminin onlarn pak v grkmli nmayndlri cmiyytd dala mnbyidir. Onlar zlrinin misilsiz hidayt dalalar il cmiyyt gmisini ql, mntiq v ilahi ar yolu il bdi hyata, nicat sahilin v bdi xobxtliy doru aparr, ilahi v insani saslara arxalanan bir mdniyyt qururlar. Mnvi irkinliklrl, eybcrliklrl mbariz shnsind xariqlr yaradan insanlar z ilahi hidayt sullar il insan cmiyytlrin rf v kramti hdiyy etmilr. Tarixin hadt verdiyi kimi, vhy nurunun parlad hr yerd insan zkas v mntiqi iklnmi, br mdniyyti trqqiy ykslmidir.

Islam Peymbri (s) insanlarn varlqlarn hat edn btprstlik v chalt zlmtind iq saan bir nur idi. O, hmin dvrn iflic vziyytd olan cmiyytin insaniyyt sciyysini alad v hamnn tsdiq etdiyi kimi, mdniyytlr irisind misli grnmmi n gzl v n bhrli bir mdniyytin sasn qoydu. gr dnya mslmanlar o hzrtin islam cmiyyti n ad yolla hrkt edrk ixtilaflardan, ikitirliklrdn, yersiz tssblrdn l ksydilr, bhsiz, 14 srin kediyi masir dvrd islamn zmtli v brktli mdniyyt aacndan n irin v n lzztli meyvlr drr, zlm v fsadla dolu olan dnyada z zmtlrinin keikisi olardlar. Amma ox tssflr olsun ki, Peymbri krm (s)-in kdrli vfatndan sonra dmnilik, kin-kdurt, ehtiraslara uymaq, mqam v mnsb urunda mbariz v s. kimi hislr mslmanlarn bzisin qalib gldi v ilahi hidayt yolunda byk v son drc thlkli olan bir aznlq yaratd, dzgn rhbrlik xttin ldrc zrblr vurdu. Grsn, o dvrn cmiyytindki bel xoaglmz hallarn mnyi n idi? Hans sbblr gr tyanlq v nankorluq yolunu sedilr?

Bunlarn hams Peymbri krm (s)-in mxtlif yerlrd v mxtlif hadislrl laqdar mmt tqdim etdiyi imamla mxalift etmlri nticsind ba vermidi. Bu nankorluqlarn v mxaliftlrin qmli-kdrli aqibti bu oldu ki, btn mminlrin, tqvallarn, alimlrin, siyastilrin, tcrblilrin bas v bir szl, Peymbr (s)-dn sonrak n byk ilahi rhbr 25 il evd oturdu v bu mddt rzind yenic ayaq st durmu islam cmiyytind tfriqlrin qarsn ala bildi.

Tam minlikl demk olar ki, o dvrd li () tannmam, o byk

3

imamn fziltlrinin htta czi bir hisssi bel, lazmnca drk edilmmidi. O hzrt siyast shnsindn 25 il knara kildi v hzrtin z ifadsi il "bu illri boaznda smk, gznd tikan qalan bir adam kimi" yaad. mmtin Peymbri (s)-in rhbrlik etdiyi dz yoldan azmasnn tamamil akar olduu, mslmanlarn z itirdiklrini bir daha tapmaq n hazr olduqlar vaxt zlrinin hqiqi rhbri v dahi xilaskarlar olan lyaqtli bir xsiyytin sorana getdilr ki, o, yintilr son qoyub Peymbr (s)-in gtirdiyi kild daltli bir hkumt qursunlar. Bu mqdds mqsdin hyata kemsi n li ()-la beyt etdilr, o hzrt d Allahn buyurduu

"dalt hkumtinin qurulmasna zmin yarandqda ayaa qalxmaq lazmdr" frman sasnda onlarn beytini qbul etdi. Amma cmiyytdki yintilr o qdr drin kklr malik idi ki, onun dzgn kild qaydaya salnmas yollarn azanlarla cihad etmdn qeyri-mmkn idi. Buna gr d kamil iman nmunsi olan alicnab xsinli ()-n xilafti srf daxili mhariblrl kedi. Mharib nakisinlrlhd-peyman pozanlarla balayb mariqinlrindindn xanlarn kkn ksmkl qurtard v nhayt daxili dmnlrin li il hid edildi; Allahn evind (Kbd) doulduu kimi, Allah evind d (Kuf mscidind) hid edildi.

BU KTAB HAQQNDA

mirl-mminin liyyibni bi Talib ()-n hyatn be hissy blmk olar:

1-Tvllddn best qdr; 2-Bestdn hicrt qdr; 3-Hicrtdn Peymbr (s)-in vfatna qdr; 4-Peymbr (s)-in vfatndan xilaft qdr; 5-Xilaftdn hadt qdr. Bu be fsild Imam li ()-n adi hyat mtbr sndlr sasnda ks

etdirilmi, he bir mbaliy v sassz bhlr yer verilmmi, hminin sil v mtbr mnblr istinad edilrk ntic alnmdr.

Peymbri krm (s)-in hyatnn tam bir dvrn byan edn "Frui bdiyyt" ("bdiyyt nuru") kitabn nr etdikdn sonra qrara aldm ki, dnya ilrinin fxr etdiklri ilk rhbrinhzrt liyyibni bitalib ()-n da hyatn hmin kitabn trtibat sasnda ap etdirim. Xobxtlikdn bu i mvffq oldum v o hzrtin hyatnn drd hisssi iki cildd nr olundu. Amma Islam Inqilabnn azad siyasi fzasnda bzi ateist v azn ideologiyalarn yaranmas mnim fikrimi bu blalarla, xsusil marksizml mbarizy srf etdi v bu kimi ilr mni tqvallarn rhbrininhzrt li ()-n mqdds yolunda xidmt etmkdn saxlad. Amma bir mddtdn sonra yenidn frst tapb o hzrtin hyatnn n hssas v n maraql dvrlrini hat edn beinci v altnc hisslri yazmaa baladm. Bellikl o byk imamn hyatn mtbr sndlr sasnda thlil edrk dvrn mdni-maarif tlblrin uyun kild tqdim etdim.

QEYDLR

Burada bir ne mslni qeyd etmk istrdim. Bu kitabda Imam li ()-

4

n adi v xsi hyatndan bhs olunur, amma o hzrtin elm, tqva, zhd v sair kimi fziltlri, habel, xtb, risal v mktublar, nsiht v qsa klamlar, dlil sasnda olan elmi mbahis v fikir mbadillri, onun shab v dostlarnn hyatlar, mczli ilri v kramtlri, insan heyrt gtirn qzavtlri v s. kimi msllr bu kitabda aradrlmamdr. (Bu mvzularn hr biri ayrca kitabda byan olunmudur.)

Aqca etiraf edirm ki, bu kitabda o hzrtin nurani hyatnn htta yarsn bel, qlm ala bilmmim. Lakin iftixar edirm ki, li ()-n aiqlri srasna daxil olmuam, bu dyrsiz iiml bel, o hzrtin kramtin midim vardr.

Axrda "mumdnya hli-beyt (leyhimussalam) cmiyyti"n tkkr edirm ki, bu kitab ox gzl v knloxayan kild ap edrk hli-beyt () aiqlrinin, bu msum v pakiz slalni sevnlrin ixtiyarnda qoymudur.

Cfr Sbhani Qum, Imam Sadiq () mssissi, 1419

BRNC BLM

BRNC FSL

BYK XSYYTLR V ONLARIN DOST-DMNLR

Dnyann byk xsiyytlri barsind mxtlif, ox vaxt da ziddiyytli baxlar yaranr; bzi vaxtlar el dostlar olur ki, bu dahi insanlarn yolunda candan-badan keir, prvan kimi z varln onlara fda edib, dostluq xatirin n ar bhtanlara v n tin iknclr dzrlr. Bunun ksin olaraq, el inadkar v kinli dmnlr d taplr ki, he vaxt z dmniliyindn l kmk v smimiyyt yolunu semk istmirlr. Bu kimi xslr qar dostluq v dmnilik bzn el iddtli v gcl olur ki, he bir srhd tanmr, mvcud zaman v mkan hdudlarn aaraq sonrak mkan v zamanlara da glib atr. Bel bir nfuzun gc v tsir drcsi insan xsiyytinin zmt v lviliyi il tam mtnasibdir. Dnyann byk xsiyytlri arasnda he ks li () qdr ziddiyytli mhakimlr mruz qalmam, czbetm v dfetm shnsind iki ks qtbn diqqt mrkzind olmamdr. Dahi xsiyytlr arasnda bu chtdn yalnz hzrt Isa leyhisslam li () kimi hesab etmk olar. nki, hzrt Isa () da dostluq v dmnilik shnsind bir-biri il tamamil zidd olan iki dstnin diqqtini zn clb etmidir. Mhz bu sbb gr d, bu iki ilahi rhbr arasnda bir nv oxarlq mahid olunur. Dnya msihilrinin ksriyytinin tsvvrnc Hzrt Isa () el hmin cisim klin dn "Allah"dr v z bndlrini ata (Hzrt Adm ()) trfindn irs qoyulmu gnahlardan qurtarmaq n yer zn glmi v nhayt, armxa kilmidir. Msihilrin nzrind Isa ilahilmi insandan baqa bir xsiyyt deyil. Bunun ksin olaraq yhudilr bu fikr

5

tamamil zidd olan bir mvqed dayanr: onlar hzrt Isan iftira v yalanlqda ittiham edib, qlmin yazmaqda hya etdiyi n irkin thmtlri onun pak v ifftli anasnn (Mrymin) adna vururlar.

Bel tzadlar li () barsind d hmi mvcud olmudur. Bir dst dar dncli, drindn drk ed bilmyn, hminin ona drin mhbbt bslynlr mminlrin srvrini allahlq drcsin qdr yksltmi, hyat boyu ondan mahid olunan kramtlrini onun "Allah" olmasna bir dlil gtirmilr. ox tssfl qeyd etmliyik ki, bu dst mqdds "lvi" (liy mnsub olan) adn zlrin gtrmlr. Hl indinin znd d oxlar bu mslk ardnca gedirlr. fsuslar olsun ki, indiy kimi ilrin tbliat aparat bu dolun emosiyadan istifad edrk li ()-n hqiqi simasn onlara tantdrmam v onlar li ()-n xsn znn fdaisi olduu tvhid v tkallahlq yoluna hidayt ed bilmmidir. Bu qrupun mqabilind is Imam ()-n zahiri xilaftinin ilk gnlrindn etibarn baqa bir dst rklrind o hzrt qar davt, kin-kdurt bslyrk, bir mddtdn sonra "xvaric" v "nvasib" adl qruplamalar klind zahir oldular. Peymbr (s) li ()-n hakimiyyti zaman inhiraf v azn cinahlarn zahir olacandan tamamil agah idi. Hzrt z szlrindn birind li ()-a bel buyurmudu: "Iki dst snin barnd

hlak olacaq: Snin fziltlrin barsind hddi aanlar v sninl dmnilik ednlr."

Hzrt li () il hzrt Isa () arasnda daha bir oxarlq vardr ki, o da dnyaya gldiklri yerl laqdardr. Isa () "Beytl-lhm" adl mqdds bir yerd (bu yer Beytl-mqdds deyil) dnyaya gldiyindn sair Bni-Israil peymbrlrindn bir nv lav bir fzilt malik idi. Azadlq sevrlrin mvlas li () da mqdds Mkk diyarnda, Allah evindKbd mczli bir kild dnyaya glmi v el Allah evind d (Kuf mscidind) hadt rbtini imidir, "hsn-mtl" mqabilind "hsn-xitama" malik olmudur. (Yni mvludu gzl olduu kimi, xtmi (hadti) d gzl olmudur.) Bu da ki, tarixd misli grnmmi hadisdir.

L ()-IN SAHL XSYYT

Psixoloqlarn fikrinc, hr bir frdin xsiyytinin formalamasnda mhm amil sas rol oynayr ki, bunlarn da hr biri xsiyytin vcuda glib mhkmlnmsind mstsna hmiyyt malikdir. Bu, insann ruhiyysi, xsusiyytlri v tfkkr trzi kimi tilin birlmsindn ml gln bucaa oxayr. Deyiln amil aadaklardr: 1-Irsiyyt, 2-Tlim-trbiy, 3-Yaad mhit (rait).

Insann yax v ya pis siftlri, elc d ali v ya alaq, rzil xasiyylri bu amilin vasitsi il formalab inkiaf edir. Irsiyyt barsind bunu demk kifaytdir ki, bizim tkc qiyaf v bdn qurluu kimi zahiri siftlrimiz vladlarmza irs kemir, hm d valideynlrin batini siftlri v xlaqi ruhiyylri d irsi olaraq onlara nql olunur.

Insan xsiyytinin formalamasnda digr iki amil-tlim-trbiy v mhit, Yaradann insan zatnda mant qoyduu ali-insani sciyylrin iklnmsind, elc d uan valideyndn irsi olaraq apard

6

xsusiyytlrin inkiaf etmsind mhm rol oynayr. Mllim bir uan, yaxud bir sinfin mqddratn tam mnada dyi bilr. ox hallarda mhit trbiysi aa sviyyd olan frdlri safladra, yaxud pak frdlri xlaqszla urada bilr. Insan xsiyytinin formalamasnda bu iki amilin tsiri o qdr aydndr ki, bu bard lav izaha ehtiyac duyulmur. lbtt, bunu da yaddan xarmayaq ki, (insann xlaqnn dzgn formalamasnda) bu amildn sonra insann z iradsi v istyi az hmiyyt damr.

li ()-a irsn yetin xsiyyt li ()-n bu Talib kimi bir atann slbndn dnyaya glmsidir. bu Talib "Btha" (Mkk) vilaytinin byy v Haimi qbilsinin risi idi. Onun btn varl badan-baa mehribanlq, bxi, sxavt, emosiya, mehr-mhbbt, tvhid ayininin yolunda olan fdakarlq v fdailikdn ibart idi. Peymbr (s)-in babas bdl-Mttlib vfat ednd o hzrtin skkiz ya var idi. O gndn etibarn dz qrx iki il sonraya qdr bu Talib hmi Peymbrin yannda olmu, onun keiyind dayanma z hdsin ktrm v onun tvhid ayinini yaymaqdan ibart olan mqdds hdflri yolunda fdakarlq etmidi. Bu hqiqt bu Talibin divan erlrinin oxunda ks etdirilmidir: O cmldn:

"Pak v xoxilqt insanlar grk bilsinlr ki, Mhmmd (s),

Musa () v Isa () kimi bir peymbrdir." Baqa bir erd demidir: "Mgr bilmirsiniz ki, Mhmmd (s) Musa () kimidir V onun peymbrliyi smavi kitablarn srlvhsind yazlmdr?!" Btnlkl Bni-Haim tayfasnn qzmar v susuz bir drd iqtisadi

mhasiry alnmasna gtirib xaran bel bir fdakarlq mqsd atmaq istyindn, mnviyyt olan drin mhbbtdn baqa bir ey ola bilmzdi. nki, qohumluq laqlri v sair maddi amillr insanda bel bir isar (candan kemk) ruhiyysini yarada bilmz. bu Talibin z qardaolusunun ayinin (islama) iman gtirmsi bard olan dlillr o qdr oxdur ki, btn tdqiqatlarn nzr-diqqtini zn clb etmidir. Tssflr olsun ki, bzilri yersiz chaltdn doan tssbkelik zndn bu Talib barsind trdddd qalm, baqa bir qrup is crtlnrk onu qeyri-mslman bir xs kimi tantdrmdr. Halbuki gr tarix v hdis kitablarnda bu Talibin islam qbul etmsi barsind olan dlillrin bir qismi baqa bir xs haqqnda olsayd, hmin xsin iman gtirib islam qbul etmsi barsind sla kk-bhy yer qalmazd. Amma bilmirik ki, n n bu qdr akar dlillr "bzi"lrinin qlblrini iqlandra bilmmidir!

L ()-IN ANASININ XSYYT

Onun anas Haimin olu sdin qz Fatim (Fatim binti sd) v peymbr iman gtirn ilk qadnlardan biridir. O, bestdn qabaq Ibrahim ()-n ayinin itat edirdi. O, hmin ismtli qadndr ki, doum ars iddtlnnd Kbnin divarna yaxnlar v bel deyir: "Ilahi, Sn, Snin trfindn gndriln peymbr, nazil olan kitablara v hminin bu evi

tiknincddim Ibrahimin szlrin tam imanm vardr. Prvrdigara, bu

7

evi tiknin ehtiramna v mnim btnimd olan uan xatirin bu uan

tvlldn (douunu) mnim n asan et!" Bir ne an kemdi ki, Fatim mczli kild Allah evin daxil oldu

v orada ua dnyaya gtirdi. Bu byk v fziltli hadisni tarix, hdis v nsab elminin alimlri z kitablarnda nql etmilr. Snn alimlrinin arasnda da bir oxlar bu hqiqti aydn kild gstrmi, onu li () n misilsiz bir fzilt hesab etmilr. Hakim Niapuri deyir: "li ()-n

tvlldnn Kbnin daxilind olmas mtvatir kild biz glib atmdr." Tannm mfssir Alusi Badadi yazr: "li ()-n

tvlldnn Kbd olmas dnya milltlri arasnda yaylb mhurlam v indiy kimi he kim bel bir fzilt nail olmamdr."

PEYMBR (S)-N QUCAINDA

Imam ()-n hyatn be mrhly bldkd Peymbrin bestindn vvlki dvr onun mrnn birinci mrhlsini tkil edir. Bu hissd Imam ()-n hyat on ildn artq olmamdr. nki li () dnyaya glnd Peymbr (s)-in tvvldndn otuz ildn artq vaxt kemmidi v o, qrx yanda ikn peymbrliy mbus oldu. Bu dvrd Imam ()-n hyatnda n unudulmaz hadis onun xsiyytinin formalamas v xsiyyt bucann ikinci trfinin Peymbr (s)-in vasitsi il vcuda glmsidir. Hr insan n mrn bu hisssi hyatn n xatirli v qiymtli anlarndan saylr. Insann bu ya dvr, zrind kilck hr cr rsmi qbul etmy hazr olan a bir vrq kimidir. Hyatn bu mrhlsi trbiyilr v mllimlr n n yax bir frst yaradr ki, Yaradann uan tbitind mant qoyduu xlaqi fziltlri v saf mnviyyat inkiaf etdirib iklndirsinlr, onu insaniyyt, xlaqi dyrlr v sadtli hyatn yollar il tan etsinlr. Islamn ziz Peymbri (s) d li ()-n tvlldndn sonra bu ali mqsd n onun trbiysini xsn z hdsin ald. li ()-n anas onu Peymbrin hzuruna gtirdikd o hzrtin uaa qar sonsuz mhbbt bsldiyini grd. Peymbr (s) ondan xahi etdi ki, li ()-n beiyini onun yatann yanna qoysun. Buna gr d, el ilk gnlrdn balayaraq, Imamn hyat Peymbrin xas nvazii v ltf il birg idi. Peymbr yalnz beiyi (uaq yatanda) yralamrd, hm d gnn bzi vaxtlarnda onun bdnini yuyur v sd iirir, aylanda is onunla mehribanlqla xeyli shbt edirdi. Hrdn d onu barna basb deyrdi: "Bu uaq mnim qardamdr. O, glckd mnim vsim, kmkim, caniinim v qzmn hyat yolda olacaqdr." li ()-a olan mhbbtin gr he vaxt ondan ayrlmaz v hr vaxt ibadt etmk n Mkkdn xb getsydi, li ()- kiik qarda, yaxud sevimli bir vlad kimi z il aparard. Onu bu cr gzdn yayndrmamaqda Peymbrin mqsdi bu idi ki, li ()-n xsiyyt bucann ikinci trfi olan tlim-trbiysi onun vasitsi il formalasn v Peymbrdn baqa he ks bu i tsir gstrmsin. mirl-mminin () z szlrind Peymbrin (s) tqdirlayiq xidmtlrini xatrlayb deyir: "Siz, ey Peymbr dostlar! Mnim Allahn Peymbri il olan yaxn qohumluumdan v o hzrtin

yannda olan xsusi mqammdan (ehtirammdan) tamamil

8

xbrdarsnz v bilirsiniz ki, mn onun mehr-mhbbt v nvazi dolu

qucanda bymm. Krp uaq olanda o mni qucana alar, z yatann yannda mni himay edrdi. Mn onun gzl trini iylyrdim, o da mn yemk yedizdirrdi." Allah-Tala dinin byk rhbrinin Peymbrin evind byyb onun nzarti altnda trbiy olunmasn istdiyin gr, Peymbrin nzr-diqqtini bu i ynldir.

Islam tarixilri yazrlar: "Mkkd misli grnmmi quraqlq oldu. Peymbrin misi bu Talibin uaqlar ox olduuna gr, ar iqtisadi raitl zldi. Peymbr bu Talib nisbtn srvtli olan misi Abbasla shbt etdi, bel razladlar ki, hr biri bu Talibin vladlarndan birini z evin aparsn v bu tin gnlrd bu Talibin iini bir qdr asanladrsnlar. Buna gr d Abbas Cfri, Peymbri-krm (s) is lini z evin apard."

Bu df li () kamil surtd Peymbrin ixtiyarna kerk, onun ali-insani fziltlrindn v gvhrl dolu olan xlaq xzinsindn oxlu bhrlr gtrd v Peymbrin (s) rhbrliyi altnda n yksk kamal drclrin atmaa mvffq oldu. Imam () z szlrind Peymbrin bu gnlr xas nzartin iar edib buyurur: "Mn anasnn dalnca gedn bala dv kimi Peymbrin ardnca gedirdim. O hr gn znn xlaqi

fziltlrindn birini mn yrdir v mr edirdi ki, ona itat edim."

L () HRA MAARASINDA

Islam Peymbri risalt mbus olmamdan qabaq hr ilin bir ayn Hra maarasnda ibadtl mul olur, ayn axrnda dadan enib birbaa Mscidl-Hrama gedrk, Allah evinin trafna yeddi df dolanar, sonra z mnzilin qaydard.

Burada bel bir sual qarya xr ki, grsn Peymbr (s) drin mhbbt bsldiyi li ()- z il o gzl ibadt v sitayi yerin aparrdm, yoxsa bu mddt rzind onu trk edirdi?!

Mvcud lamtlr gstrir ki, Peymbr (s) li ()- z evin apard vaxtdan etibarn bir gn d olsun bel, onu tk buraxmamd. Tarixilr yazrlar: "li hmi Peymbrl birg idi, bel ki, hr vaxt Peymbr hrdn xb daa ibadt etmy gedirdis, onu da z il aparrd." Ibni bil-Hdid yazr: "Dzgn hdislr gstrir ki, Cbrail ilk df Peymbr nazil olub ona risalt mqamn mjd vernd li onun yannda idi." Hmin gn Peymbrin ibadt n Hra dana getdiyi ayn gnlrindn biri idi. li () z bu bard buyurur: "Peymbr hr il Hra maarasnda ibadtl mul olurdu v mndn baqas onu grmrd." Bu cmlnin Peymbrin Hra danda risaltdn sonrak dvrn gstrmsi d mmkndr, amma qeyd olunan lamtlr, elc d Peymbrin Hra maarasnda sas etibar il peymbrliy seilmzdn qabaqk dvrlrd olmas sbut edir ki, bu msl ondan qabaqk dvr aiddir.

li () znn ruhi v nfsani pakizliyi v hminin Peymbrin onu mntzm surtd trbiy etmsi nticsind el uaqlq dvrndn znn hssas qlbi, iti gz v qula il adi adamlarn gr bilmdiyi eylri

9

grr, eid bilmdiyi sslri eidirdi. Bu bard Imam ()-n z buyurur:

"Mn el uaqlq alarnda Hra danda Peymbrin yannda olanda, ona trf gln vhy v risalt nurunu grr, ondan nbvvtin pak trini

iylyirdim." Imam Sadiq () buyurur: "mirl-mminin bestdn qabaq islam

Peymbrinin risalt nurunu grr v vhy mlyinin ssini eidirdi." Peymbr (s) vhyin gldiyi heyrtli v unudulmaz anlarda li ()-a buyurdu: "gr mn peymbrlrin xatmi (axrncs) olmasaydm, sn

mndn sonra nbvvt (peymbrlik) mqamna layiq olacaqdn, amma

sn mnim vsim v varisim, mttqilrin rhbri v vsiyalarn srvrisn."

li () uaqlq alarnda qeybi sslri eitmsi haqda bel buyurur: "Peymbr vhy nazil olan zaman bir nal ssi eitdim. rz eldim ki,

"bu nal ndir?" Buyurdu ki, "bu, eytann nalsidir. Sbbi d budur ki, mnim bestimdn sonra yer znd prsti olunmaqdan namid oldu." Sonra Peymbr zn mn tutub dedi: "Mn eitdiyimi sn d eidirsn, mn grdym sn d grrsn, bir frq il ki, sn peymbr yox,

mnim vzirim v kmkimsn."

KNC BLM

(MAM L ()-IN PEYMBR (S)-N BESTNDN

SONRA V HCRTDN VVLK HYAT)

BRNC FSL

SLAMA MAN GTRN LK XS

li ()-n hyatnn ikinci hisssini bestdn sonra v hicrtdn vvlki dvr tkil edir. Bu dvr on ildn artq olmamdr. li () btn bu mddt rzind Peymbrin (s) hzurunda olmu v myyn vziflri hdsin almd. Bu dvrn hssas v maraql msllri Imam ()-a nsib olmu bir ox iftixarlardr. Bel ki, bu iftixarlar tarix boyu li ()-dan baqa he ks nsib olmamdr. Onun ilk iftixar islam hamdan vvl qbul etmsi, daha dqiq desk, qbul etmi olduu oxdank mslmanln akar etmsi idi. Islam qbul edib tvhid ayinin iman gtirmkd qabaqcl olmaq Qurann tkid etdiyi ilrdndir. Quran akar kild elan edir ki, islam qbul etmkd qabaqcl olan xslr Haqq-Taalann razln ksb etmkd v ilahi rhmt nail olmaqda da qabaqcldrlar. Quran "islam qbul etmkd qabaqcl olmaq" mvzusuna o qdr hmiyyt vermidir ki, htta Mkknin fth olunmasndan vvl iman gtirib Allah yolunda z mal v canlarndan kenlri, mkklilr qlb aldqdan sonra iman gtirib cihad ednlrdn stn tutmudur. Islamn ilk alarndak mslmanlara v Mdiny mhacirt etmzdn vvl islam qbul ednlr gldikd is, onlara daha artq stnlk verilir.

Izah: Mkk hri hicrtin skkizinci ilind fth edilmidi v islam

10

Peymbri (s) bestdn on skkiz il sonra btprstlrin sndqlar Mkk hrini fth etmidir. Mkknin fth edilmsindn vvl iman gtirnlrin imanlarna ona gr stnlk verilir ki, onlar hl islamn rbistan yarmadasnda hakimiyyt atb qvvy minmdiyi, hl d btprstlrin mrkzlrinin alnmaz bir qala sayld v mslmanlarn mal v canlarn nvbnv thlklr qarsnda thdid olunduu bir vaxtda iman gtirmidilr. Peymbrin Mkkdn Mdiny hicrt etmsi, Ovs v Xzrc qbillrinin, elc d Mdin trafndak qbillrin islam qbul etmlri nticsind mslmanlarn nisbi qdrt ld edrk hrbi mliyyatlarn oxunda qlb almalarna baxmayaraq, thlk tamamil aradan qaldrlmamd. Islam qbul edib mal v candan kemyin yksk bir dyr malik olduu halda, szsz ki, Qreyin qdrtindn baqa bir qdrtin, barmaz v dmn qvvlrindn baqa bir qvvnin olmad bir raitd iman akar edib islam qbul etmk daha artq v daha yksk bir dyr malik olmaldr. Mhz bu sbbdn d Mkkd v Peymbrin dostlar arasnda islam hamdan vvl qbul etmk he bir fziltl mqayis oluna bilmyn iftixarlardan hesab olunurdu. mr znn xilafti dvrnd islamn ilk alarnda ikncy mruz qalm altnc mslmandan-Xbbabdan sorudu ki, Mkk mriklri sninl nec rftar etmidi? O, z kynyini xarb kryindki yanqlar v iknc izlrini xlify gstrdi v dedi ki, dflrl mn dmir zireh geyindirir, saatlarla Mkknin qzmar havasnda, yandrc gnn altnda saxlayrdlar, bzn od qalayb mni odun zrin atr v od snn qdr onun stnd o trf-bu trf sryrdlr.

Bli, dorudan da n byk fzilt v mnvi stnlk islam yolunda hr cr zab-ziyyt v iknclr canla-bala sin grrk bu ctinliklr smimi qlbdn qbul edn xslr mxsusdur.

SLAM QBUL ETMKD HE KM L ()-DAN QABAA DMMDR

Hdisilr v tarixilrdn oxu yazrlar ki, Peymbr (s) bazar ertsi gn risalt (peymbrliy) mbus oldu v li () o gnn sabah ona iman gtirdi. Rsuli-krmin z li ()-n hamdan vvl islam qbul etmsini akar kild elan edib shablrin mumi yncanda bel buyurdu: "Qiyamt gn (Kvsr) hovuzunda mniml grck ilk xs

islam qbul etmkd n qabaqcl olannz li ibni bu Talibdir." li ()-n islam hamdan qabaq qbul etmsi il bal Peymbri-

krmdn, mirl-mminin li ()-n zndn, elc d sair din rhbrlrimizdn nql olunan rvayt v hdislr, hminin hdisilrin v tarixilrin bu msl barsindki rylri o qdr oxdur ki, onlarn hamsn bu kitabda yerldirmk qeyri-mmkndr. El buna gr d, bu bard tkc imamn z szlrini v bir tarixi hadisni nql etmkl kifaytlnirik. mirl-mminin li () buyurur: "Mn Allahn bndsi, Peymbrin

(si) qarda v Siddiqi-kbrm. Mndn sonra bu sz (Siddiqi-kbr olma) yalan v iftiradan baqa bir ks zn aid etmz. Mn

camaatdan yeddi il qabaq, Rsulullah il namaz qlmam. Mn onunla

11

namaz qlan ilk xsm." Imam z nzrini baqa yerd bel buyurur: "O gnlr islam dini

Peymbrin v Xdicnin evindn baqa bir yer yol tapmamd. Mn d

bu ailnin nc xsi idim." Baqa yerd Imam znn islam hamdan vvl qbul etmsini bel

byan edir: "Ilahi, mn Sn trf gln, Snin mrini eidib, Peymbrinin dvtini qbul edn ilk xsm. Mndn qabaq islam

Peymbrindn baqa, he kim namaz qlmrd."

FF KNDNN DEDKLR

fif Kindi deyir: Bir gn libas v tir almaq n Mkky daxil olub, Mscidl-Hramda Abbas ibni bdl-Mttlibin yannda oturdum. Gn smada n yksk nqty qalxanda bir kii glib smaya baxd, sonra z Kby trf dayand. Bir az kemmi bir cavan olan onun yanna glib sa trfind dayand. Daha sonra bir qadn mscid daxil oldu v o iki nfrin arxasnda durdu. Bu vaxt onlarn hr namaz qlb ibadt etmy baladlar. Mn Mkk btprstlri arasnda bel bir mnzrnibu nfrin z hesab-kitablarn cmiyytdn ayrb Mkk halisinin sitayi etdiklri btlr deyilyegan Allaha sitayi etdiklrini grb heyrtlndim. zm Abbasa tutub dedim:

(Byk (qrib) bir idir! O da hmin szlri tkrar etdi v sonra dedi:Bu nfri tanyrsanm? Dedim: Yox. Abbas dedi:vvlc daxil olan v qabaqda dayanan mnim qardam olu Mhmmd ibni bdllahdr. Ikincisi mnim baqa qardamn olu li ibni bu Talibdir. ncs is Mhmmdin hyat yoldadr. O (Mhmmd) iddia edir ki, dini Allah trfindn ona nazil olmudur. Hal-hazrda smann altnda bu nfrdn baqa he ks bu din iman gtirmmidir.

Burada bel bir sual qarya xr: gr li () Peymbrin (s) bestindn sonra ona iman gtirn ilk xsdirs, bu halda li () bestdn qabaq ny sitayi edirdi? Bu sualn cavab vvld deyilnlr diqqt yetirmkl aydn olur. Yni, burada "iman gtirmk" dedikd mqsd bestdn qabaq li ()-n ruhunun btn ynlri il ilmi v bir an da olsun bel, ondan ayrlmayan qdim imann akara xarmasdr. nki Peymbri-krm (s)-in li ()- ardcl v mtmadi olaraq himay etmsi nticsind vahid olan Allaha iman kklri onun ruhunun drinliklrind yer am v vcudu badan-ayaa iman v ixlasla dolmudu. O gn qdr Peymbr (s)- risalt mqam verilmdiyin gr, lazm gldi ki, Peymbr (s) bu mqama atandan sonra li () onunla olan balln daha da mhkmldib Peymbrin risaltini qbul etmkl z imann akar etsin. Qurani-Mcidd "iman" v "islam" mvcud qidni akar etmk mnasnda ox ilnmidir. Msln, Allah-Taala Ibrahim ()-a islam qbul et-dey mr etdikd, o deyir: "Almlrin Rbbin tslimm."1 Quranda Peymbrin dilindn onun z barsind deyilir:

1 "Bqr" sursi, ay:131

12

"Mn mr olunubdur ki, almlrin Rbbi qarsnda tslim olam."1

Qeyd olunan aylrd v hminin, bu kimi baqa yerlrd islam qbul etmk dedikd, mqsd bhsiz ki, ibtidai iman ksb etmk deyil, insann ruhuna nufuz etmi islam v iman akar etmk nzrd tutulur. nki Peymbr bu aynin nazil olmasndan qabaq v htta bestdn d nc tam mnada bir mvhhid (tk olan Allaha imanl) v Allah drgahna tslim olan bir xs idi. Buna gr d demliyik ki, iman gtirmyin iki mnas var: 1) Ilk vvldn insann ruhuna nfuz etmi olan batini iman akar etmk ki, bestin ikinci gnnd li ()-n iman gtirmsi d mhz bu mnadadr. 2) Sonradan iman qazanmaq v islama ilkin ynlm. Peymbrin (s) shablrinin oxunun iman bu qbildn idi.

MMUNUN SHAQ L ELM MBAHSS

Mmun z xilafti dvrnd siyasi raitin tlbin gr (yaxud ola bilsin ki, qidsin sasn) znn zahird i olmasn v li ()-n yksk mqamda olmasn qbul edirdi. Bir gn dvrn qrx nfr alimini, o cmldn Ishaq dvt etdiyi bir elmi mclisd (yncaqda) zn onlara tutub dedi:Allah Peymbrinin risalt mbus olunan gn n yax ml n idi?

Ishaq cavab verdi:Allaha v Onun Peymbrin iman gtirmk. Mmun yen sorudu:Islam qbul etmkd qabaqcl olmaq n yax

mllr srasnda deyildimi? Ishaq dedi:Bs nec! Quran buyurur: "ssabiquns-sabiqun, ulaikl-

muqrrbun." Bu aydki "sibqt"dn mqsd el islam qbul etmkd qabaqcl olmaqdr.

Mmun sorudu:Bir ks Islam qbul etmkd li ()-dan qabaa kemidimi, yoxsa kiilrdn Peymbr iman gtirn ilk xs el lidir?

Ishaq dedi:li Peymbr iman gtirn ilk xsdir, amma o, iman gtirdiyi vaxt uaq idi v uaq ikn iman gtirmy yksk qiymt vermk olmaz. Ancaq bu Bkr sonralar iman gtirmsin baxmayaraq, allahprstlrin srasna qoulanda kamil bir xs olduundan, onun o yadak iman v etiqad baqa dyr malik idi.

Mmun sorudu:li nec iman gtirdi? Peymbr onu islama dvt etdi, yoxsa Allah trfindn ona mr olundu ki, tvhid ayinini v islam dinini qbul etsin? He vaxt demk olmaz ki, li islam Allah trfindn olan vhy sasnda qbul etmidir, nki bel frz etdikd, onun iman Peymbrin imanndan stn saylmaldr. nki Peymbrin iman gtirmsi Allah trfindn birbaa ona mr olunma yolu il deyil, Cbrailin vasitsi v yol gstrmsi il olmudur. li Peymbrin dvti nticsind iman gtirdiyi halda, sual olunur ki, Peymbr bu ii (dvti) zbana grmd, yoxsa Allahn gstrii il? He vaxt demk olmaz ki, Peymbr Allahn mri v izni olmadan lini islama dvt etmidir, hkmn demliyik ki, linin islama dvt olunmas Peymbr trfindn v Allahn mri il olmudur. Hikmt sahibi olan Allah mr edrmi ki, Onun

1 "Mumin" sursi, ay:66

13

Peymbri iman gtirmyi v gtirmmyi brabr olan, (iman qbul etmk n) hazrl v qabiliyyti olmayan bir ua islama dvt etsin?! Buna gr d demk lazmdr ki, Imamn uaqlq alarnda ur v drraksi el bir sviyyd idi ki, onun iman yal adamlarn iman il brabr idi.

Mmun bu bard baqa bir cavab da versydi, daha yax olard. Bu cavab vilayt v itat msllrind geni mlumat olan xslr n daha mnasibdir. Onun xlassi beldir: Ilahi vliyalara adi bir xs kimi baxmamal, onlarn uaqlq alarn baqalarnn uaqlq a il eynildirmmli, drrak v dnc qabiliyytini baqalar il bir sviyyd bilmmliyik. Peymbrlrin d arasnda ellri olmudur ki, htta uaqlq alarnda bel, ali mfhumlu hqiqtlri drk etmi, kamal v dncnin n ali v yksk drclrin nail olmular. nki, hmin dvrd Allah trfindn onlara hikmtli szlr v yksk ilahi mriftlr yrdilmsi n lyaqt v qabiliyytlri varm. Qurani-Krim hzrt Yhya () barsind bel buyurur: "Ey Yhya, kitab tam qdrtl gtr (bu, onun tam mhtvasna ml etmy bir kinaydir); Biz ona uaq olduu zaman hikmt verdik."1

Bzilri demilr ki, bu ayd "hikmt"dn mqsd "nbvvt"dir. Bzilri d ehtimal verirlr ki, mqsd ilahi mriftlrdir. Hr iki halda, aynin mfhumu gstrir ki, ilahi vliya v peymbrlr bir sra istedadlar v fvql-ad qabiliyytlr sasnda xlq olunur v onlarn uaqlq alar baqa uaqlardan tamamil frqlnir. Hzrt Msih () z tvlldnn ilk gnlrind Allahn mri il danmaa balayb deyir: "Mn Allahn bndsiym, mn kitab verilmidir v ilahi peymbrm." Msum rhbrlrin trcmeyi-hallarnda oxuyuruq ki, onlar uaqlq alarnda n tin qli, flsfi v fiqhi msllr cavab verirlr. Bli, dahilrin ilrini z ilrimizl mqayis etmmli, z uaqlarmzn idrak v dnc sviyylrini peymbrlrin v ilahi rhbrlrin uaqlq andak idraklar il eynildirmmliyik.

KNC FSL

L ()-IN FZLTLRNN YAYLMASNN QADAAN OLUNMAS

Briyyt tarixind li () kimi ox az xsiyyt tapmaq olar ki, dost-dmn l-l verib onun fziltlrini v ali-insani siftlrini rt-basdr etdiyi halda, onun fzilt v kramti btn almi brsn. Dmn ona qar davt v kin bslmi, bdxahlq zndn onun yksk mqam v mnziltini gizltmy almdr. Dost is, ona qar smimi qlbdn mhbbt bslyir, amma ldrlb, ziyyt dar olmaq qorxusundan, ona qar olan mhbbt v dostluunu gizltmk v onun barsind bir sz d olsun bel, dilin gtirmmkdn baqa x yolu tapmamdr.

mvi slalsinin li () v onun vladlarnn fziltlrini v srlrini

1 "Mrym" sursi, ay:12

14

mhv etmk n gstrdiklri namrdcsin sylr he vaxt unudulmaz. li ()-la dostluqda mtthim olan xs barsind o dvrn rsvay hkumt sul idarsi trafnda toplam tr-tknt nsrlrdn ikisinin bu dostlua ahidlik etmsi kifayt idi: drhal hmin adamn adn dvlt iilri siyahsndan silir v onun beytl-maldan olan maan ksirdilr. Maviy znn vali v yalt hakimlrin yazd bir mktubda onlara bel deyir: "gr bir nfrin li v onun slalsinin dostlarndan olmas sbuta yets, onun adn dvlt qulluqular siyahsndan xarb maan ksin v btn imtiyazlardan mhrum edin."

Baqa bir mktubda daha ox tkidl mr etmidir ki, li slalsi il dostluu akar ediln hr bir ksin burun v qulaqlarn ksib, evlrini viran edin. Bu frman nticsind Iraq halisin, xsusil d Kuflilr o qdr tzyiq gstrildi ki, ilrdn he biri Maviynin mxfi mmurlarnn qorxusundan z sirrini, htta yaxn dostlarna bel, sirri amamasna dair vvlcdn and idirmyinc dey bilmirdi.

skafi "Nqzl-Osmaniyy" kitabnda yazr: Abbasi v mvi dvltlri linin fziltlrinin yaylmasnn qarsn almaq n ciddi-chd gstrirdilr. Bu mqsdl fqihlri, qazilri v hdisilri arb, onlara frman verirdilr ki, linin fziltlri barsind bir klm bel danmasnlar. Buna gr d, mhddislrdn (hdis sylynlrdn) bir qrupu mcbur olmudular ki, imamn fziltlrini kinay il v st rtl kild nql edib desinlr: "Qreydn olan bir kii bel etdi."

Maviy nc df olaraq znn islam vilaytlrindki siyasi nmayndlrin yazd ki, li ilrinin ahidliyini he bir yerd qbul etmyin. Amma o, bu sy v tzyiqlrl li () slalsinin fziltlrinin yaylmasnn qarsn ala bilmdi. Buna gr d drdnc df valilr yazd: "Osmann fzilt v yaxlqlarn sylynlr hrmt edib, adlarn mn yazn ki, onlarn etdiklri xidmtlrin vzini verim v onlar oxlu mkafatlarla qiymtlndirim." Bel bir mjd btn hrlrd Osmann fziltlrini nql etmkl qondarma v yalan hdis bazarlarnn alb rvnqlnmsin v fzilt nql edn ravilrin nc xlif barsind hdis dzltmkl bol srvtlr qazanmasna sbb oldu. I o yer atd ki, htta Maviynin z d sassz v rsvay fziltlrin yaylmasndan narahat oldu v bu df mr verdi ki, Osmann da fziltlrinin sylnilmsinin qars alnsn v birinci v ikinci xlifnin v hminin digr shablrin fziltlrini sylmy sy gstrsinlr, gr bir hdisi bu Turab barsind bir fzilt syls, drhal onun oxarn Peymbrin baqa dostlar haqqnda da dzldib yaysnlar. nki bu i li ilrinin dlillrini tsirsizldirmk n daha yaxdr.

Mrvan ibni Hkm baqalar kimi deyirdi ki, Osman he kim li qdr mdafi etmdi. Buna baxmayaraq, Imam ()-a lnt demk onun dilinin zbri idi. Bir ks ona etiraz edib "li barsind bel etiqadn varsa, bs n n onu pislyirsn?" - dey soruanda cavab verirdi ki, bizim hkumtimizin bnvrsi yalnz lini alaldb, onu syb lntlmkl mhkmln bilr.

Bzilri li ()-n misilsiz v parlaq xidmtlrin, zmt v paklna

15

inand halda v mqam v mvqelrini hifz etmk n li () v onun vladlar barsind nalayiq szlr deyirdilr. mr ibni bdl-ziz deyir: Atam Mdinnin hakimi, bacarql natiq v sz ustas idi. Namazn xtbsini kamil fsaht v blatl oxuyard. Amma am hkumtinin gstriin sasn mcbur qalb namazn xtblri arasnda li v onun vladlarn lntlyirdi. Hmi bu mrhly atanda gzlnilmdn ar v rngi dyiilir, nitqinin ahngini v slisliyini itirirdi. Sbbini atamdan soruduqda cavab verdi ki, mnim li barsind bildiyimi baqalar bilsydi, he ks biz tabe olmazd. Mn linin yksk mqamn bil-bil ona nalayiq szlr deyirm. Mn Mrvann yksk mvqeyini qorumaq n bu ii grmy mcburam.

myy vladlarnn (Bni-myynin) qlblri li ()-a qar davtl dolmudu. Xeyirxah adamlardan bir dstsi Maviyy bu idn l kmsini tvsiy ednd demidi: "Bu ii o qdr davam etdircyik ki, uaqlarmz bu fikirl bysnlr, byklrimiz d bu fikirl qocalsnlar!"

li ()- lntlyib ona nalayiq sz demk minbrlrd, moiz, xitab, drs v hdis mclislrind, Maviynin sul-idarsind xidmt edn mhddis v xtiblr arasnda dz altm il davam etdi v ox tsir buraxd. Bir gn Hccac bir kiinin stn qqrb ona qar kobudluq etdi. zdi qbilsindn olan bu kii zn Hccaca tutub dedi:Ey mir! Biziml bel danma, biz fzilt sahibiyik.

Hccac ondan fziltlrinin n olduu bard soruduqda cavab verdi:Bizim fziltlrimizdn biri budur ki, gr bir ks biziml qohum olmaq ists, vvlc ondan soruuruq ki, grk bu Turabn dostlarndandr, yoxsa yox. gr ona azacq mhbbt bslmi olsa, he vaxt onunla qohum olmarq. Bizim li vladlar il olan davtimiz o qdr drindir ki, qbilmizd Hsn, yaxud Hseyn adl bir kii, Fatim adl bir qz taplmaz. gr bizim qbilnin bir zvn desn ki, lidn bezar ol, drhal onun vladlarndan da bezar olar.

Bni-myynin gstrdiyi tzyiqlr nticsind li ()-n fziltlrini gizltmk v inkar etmk, elc d o hzrtin barsind deyiln iftiralarn dz olduunu tsvvr etmk rklrd o qdr drin kk salmd ki, onlar bu ilri msthb (grlmsind savab olan), htta bzn xlaqi bir vacib hesab edirdilr. mr ibni bdl-ziz islam cmiyytindki bu rsvay lkni aradan qaldrmaq qrarna glnd mvilrin tsiri altnda trbiy alanlarn nalsi r qalxd. Onlar deyirdilr ki, xlif "islami snn"ni mhv etmk istyir! Btn bunlara baxmayaraq, islam tarixi hadt verir ki, Bni-myynin namrdcsin olan tdbirlri pua xd v onlarn ard-aras ksilmdn gstrdiklri sylr tamamil ks-ntic verdi. Bel ki, li ()-n badan-ayaa fzilt olan vcudu mvi xtiblrinin tlqinlri v yanl tsvvrlrinin arxasndan gn kimi nur samaa balad. Dmnin israr v inkar ninki ayq qlblrd li ()-a olan mhbbti v onun mvqeyini azalda bilmdi, stlik onlarn bu ilri o hzrtin barsind daha artq tdqiqat aparlmasna, Imam ()-n xsiyytinin siyasi oyunlardan uzaq fqlrd dyrlndirilmsin sbb oldu. Htta li slalsinin dmni olan bdllah ibni Zbeyrin nvsi Amir z vladna tvsiy edir ki, li

16

barsind nalayiq danmaqdan l ksin, nki Bni-myy tayfas altm il mddtind minbrlrd onun barsind nalayiq szlr dedi, amma bunun linin mqam v mvqeyinin ykslmsindn v oyaq qlbli insanlarn ona trf czb olunmasndan baqa bir nticsi olmad.

LK KMK

li ()-n fziltlrinin gizldilmsi v o hzrtin barsind olan akar hqiqtlrin qrzli kild thlil edilmsi tkc Bni-myynin dvrnd olmamdr, ksin, briyytin kamil insan nmunsi olan li () dmnlr v qrzilr trfindn hmi hcumlara mruz qalmdr. Htta tssbke yazlar bel li () slalsinin hququnu tapdalamaqdan kinmmilr. Islamn vvlindn on drd sr kemsin baxmayaraq, indi d zlrini "ziyal", "azad" v "yeni nslin rhbri" hesab ednlr zhrli qlmlri il mvilrin mnfur mqsdlrin kmk edir, li ()-n fziltlrinin stn prd kmk istyirlr. Bel bir akar dlil diqqt yetirin: Ilahi vhy ilk df Hra maarasnda Peymbri-krm (s)-in qlbin nazil oldu v onu nbvvt v risalt mqam il iftixarlandrd. Vhy mlyi onu risalt mqam il agah etmsin baxmayaraq, risalti tbli etmyin vaxtn myyn etmmidi. Buna gr d Peymbr (s) il mddtind islam mumi kild tbli etmkdn kindi. O, qabiliyytli v lyaqtli xslrl xsusi gr tkil etmkl say ox da olmayan bir qrupu yeni ilahi ayin hidayt ed bildi. Nhayt, vhy mlyi nazil oldu v Allah trfindn bel bir frman gtirdi ki, Peymbr z mumi tbliini yaxn qohum-qrbalarn din dvt etmkl balasn: "z yaxn

adamlarn (qohumlarn) ilahi zabdan qorxut v z mehr-mhbbt qanadn imanl xslrin bana k. gr sninl mxaliftilik etslr, de ki, mn (sizin bd) mllrinizdn bezaram."1

Akar v mumi dvt ona gr qohum-qrbalardan balanmal idi ki, hr hans ilahi v ya ictimai bir rhbrin yaxn adamlar ona iman gtirms v ona tabe olmasalar, onun dvti baqalarna he vaxt tsir etmz. nki, hr bir adamn qohum-qrbas onun sirlrindn, vziyyt v hvalndan, gzl xsusiyytlrindn v eyblrindn agahdrlar. Buna gr d nbvvt v risalt iddiasnn qohum-qrbasnn iman gtirmsi onun z dvtind doruu olmann bir niansi hesab olunur. Bunun ksi d dzdr, yni qohum-qrba ondan z dndrs, bu, iddiann z iddiasnda sadiq olmamasn gstrir. Buna gr d Peymbr (s) li ()-a gstri verdi ki, Bni-Haimin byk xsiyytlrindn qrx be nfrini nahar sfrsin dvt etsin v qonaqlar n tli xrk v sd hazrlasn. Qonaqlarn hams myyn olunmu vaxtda Peymbrin hzuruna tlsdilr. Nahar yeyilndn sonra Peymbrin misi bu Lhb yngl v atmaca szlrl mclisin dvt mslsin dair sas mqsdinin mzakir olunmasna mane oldu. He bir msbt ntic alnmadan mclis sona atd v qonaqlar yemkdn sonra Rsulullah (s)-in evini trk etdilr. Peymbr (s) qrara ald ki, o gnn sabah baqa bir ziyaft tkil edib bu Lhbdn baqa

1 "ra" sursi, ay:214-216

17

onlarn hamsn z evin dvt etsin. Yen d li () Peymbrin (s) gstrii il yemk v sd hazrlad, Bni-Haimin grkmli v tannm xsiyytlrini Peymbrin szlrin qulaq asmaq n nahara dvt etdi. Qonaqlarn hams yenidn myyn olunmu vaxtda mclis gldi. Peymbr (s) yemkdn sonra z szlrin bel balad: "Hqiqti camaata gstrn xs onlara yalan demz. Mn (qeyri-mmkn olan frz gr) baqalarna yalan desm d, he vaxt siz yalan demrm, baqalarn aldatsam da, sizi he vaxt aldatmaram. Ondan baqa mbud olmayan Allaha and iirm ki, mn Onun siz v btn dnya xalqlarna trf gndrilmi elisiym. Agah olun ki, yatdnz kimi lb, durduunuz kimi d dirilcksiniz. Yax ml sahiblri z mllrinin mkafatna, pis ml sahiblri z mllrinin czasna atacaqlar, bdi cnnt yax i sahiblri n, bdi chnnm is pis ml sahiblri n hazrdr. Camaat irisind he kim z hli n mnim sizin n gtirdiyimdn yax bir ey gtirmmidir: Mn sizin n dnya v axirt xeyrini gtirmim. Allah mn frman vermidir ki, sizi Onun vhdaniyytin (yeganliyin) v z risaltim dvt edm. Bu yolda sizdn kim mn kmk edr ki, (nticd) mnim qardam, vsim (caniinim) v mnim sizin aranzdak nmayndm olsun?!"

Bu szlri deyib bir az dayand ki, oradaklardan hans birinin onun arna msbt cavab vercyini grsn. Hmin vaxt mclisd heyrt dolu bir skut hkm srrd. Ham ban aa salm, drin fikr dalmd. O gn kimi ya on bei kemyn li () gzlnilmdn skutu pozaraq ayaa qalxd v zn Peymbr (s) tutub dedi: "Ey Allahn Peymbri, bu yolda mn sn kmk edrm." Sonra lini Peymbr trf uzatd ki, fdakarlq hd-peyman olaraq onun lini sxsn. Peymbr (s) ona gstri verdi ki, ylsin. Sonra z sualn yenidn tkrar etdi. Yen d li () ayaa qalxb z hazrln elan etdi. Bu df d Peymbr (s) ona dedi ki, otursun. nc df d li ()-dan baqa he ks ayaa qalxmadayaa duran v mqdds amallarnda Peymbr arxa olacan elan edn xs yalnz li idi. Bu vaxt Peymbr (s) z lini li ()-n lin verib, Haimi tayfasnn asaqqallarnn itirak etdiklri mclisd znn li () barsindki tarixi klamn buyurdu: "Ey mnim qohumlarm v yaxn adamlarm! Bilin ki, li mnim qardam, sizin aranzdak vsim v xlifmdir (caniinimdir)." "Siyreyi-Hlbiyy"nin mllifinin nql etdiyin sasn, Peymbr bu cmly lav olaraq iki mtlbi d artrd:

"Hminin mnim vzirim v varisimdir." Bellikl, islamn ilk vsisi sonuncu ilahi peymbrin vasitsi il, hm

d risaltin elan olunmasnn vvlind v az sayl qrupdan baqa he ksin iman gtirmdiyi bir dvrd tyin olundu. Peymbrin eyni bir gnd hm z peymbrliyini, hm d li ()-n imamtini elan etmsindn imamtin mvqeyini v mqamn akar kild baa dmk v hminin, bu iki mqamn (risalt v imamt) bir-birindn ayr olmadn drk etmk mmkndr. Baqa szl, imamt nbvvtin tkmilldiricisi v tamamlaycsdr.

18

BU TARX SNDN MNBY

i v qeyri-i hdisi v tfsirilrindn bir qrupu yuxardak hdisisnd v mhtvasna he bir irad tutmadansylmi v bu hdisi Imam ()-n fzilt v triflayiq xidmtlrinin gstricisi hesab etmilr. Yalnz tannm snn yazs ibni Teymiyy Dmqi (bu xsin hli-beyt v risalt slalsinin fziltlri barsind olan hdislrdki zidd nzriyylri gn kimi aydnlamdr) bu sndi rdd etmi, onu cli (saxta v qondarma) hdis hesab etmidir. O, bu hdisi qondarma hesab etmkdn lav, hm d znmxsus tfkkr trzin sasn, Imam ()-n slalsinin fzilt v xidmtlri barsind olan hdislrin ksriyytinimtvatir olduu haldasassz v qondarma hesab edir. Bu yaz z ustadnn (adn da qeyd etmir) "Tarixi-kamil" kitabndak haiylrini sylmkl deyir: "O, bu hdisi qondarma hesab edir." (Deysn o, z ustad ibni Teymiyynin fikirlrinin tsiri altnda olmu, yaxud da hdisin sndinin vvlki xlifnin hakimiyyti il mxalif olduunu grdy n, onu qondarma hesab etmidir). Sonra onun z bu hdisin mzmununu ox tccbl kild yozur v deyir ki, islamn vvllrind Imam ()-n vsi olmasnn sonralar bu Bkrin xilafti il he bir ziddiyyti yoxdur, nki o gn Peymbrin caniini olsun dey, lidn baqa bir mslman yox idi.

Bel adamlarla mbahis aparman he bir xeyri yoxdur; bizim iradmz bu hdisi zlrinin bzi kitablarnda kamil surtd, bzi kitablarnda is ixtisarla v mmmal kild (bu z d bir nv hqiqti gizltmkdir) sylyn, yaxud bu hdisi kitabn ilk apnda drc edn, lakin sonrak aplarda mhitin gstrdiyi tzyiq nticsind ixtisara salan xslrdir. Bel olan halda deyilmlidir ki, li ()-n hququnun pozulmasnn sas Peymbrin (s) vfatndan sonra qoyulmu, indi d davam edir. Indi is mtlbi trafl kild rh edirik.

TARX HQQTLRN RT-BASDR EDLMS

Byk islam tarixisi Mhmmd ibni Crir Tbri z tarixind ("Tarixi-Tbri"d) bu tarixi fzilti mtbr sndlrl nql etmidir. Amma z tfsirind "v nzir irtkl-qrbin" aysin yetidikd, onun sndini o qdr mmmal kild sylmidir ki, ona yersiz tssbkelikdn baqa bir sbb tapmaq olmaz.

vvld qeyd etdik ki, Peymbr (s) qonaqln sonunda mclisdkilr xitab edrk sorudu: "F yyukum yuvaziruni la n ykun xi v vsiyyi

v xlifti?" Tbri Peymbrin verdiyi bu sual bel nql etmidir: "F yyukum

yuvaziruni la n ykun xi v kza v kza?" Aydndr ki, "vsiyyi" v "xlifti" kimi iki klmnin ixtisara salnmas

v onlarn yerin bhli v mnas aydn olmayan szlrin ("kza v kza", yni "filan cr", "filan cr" szlrinin) deyilmsind mqsd tssbkelik, xliflrin mvqeyini v mqamn mdafi etmkdn baqa bir ey olmamdr. O yalnz Peymbrin verdiyi sual thrif etmmi, stlik hdisin ikinci hisssi olan "inn haza xi v vsiyyi v xlifti" (yni mirl-mminin li ()-n qanuni xilafti n akar dlil olan "caniinim

19

v xlifmdir") szlrinin yerin bir nv mmmal v dzgn olmayan "kza v kza" klmlrini iltmidir. Tarixinin bnvrsini "Tarixi-Tbri" tkil edn ibni Ksir ami bu snd atanda drhal "Tarixi-Tbri"ni buraxb, onun tfsirdki slubundan istifad edir v el onun kimi d mmmal szlr l atr. Bunlardan da pisi, Misrin adl-sanl masir ziyals Doktor Mhmmd Hseyn Heyklin z "Hyati-Mhmmd" kitabnda yol verdiyi thrifdir. Bu thrifl o, z kitabnn dyr v etibarllna gcl zrb vurmudur. nki vvla, Peymbr (s)-in o mclisin axrndak iki hssas cmlsindn yalnz sual cmlsini nql etmi, amma Peymbr (s)-in li ()-a buyurduu ikinci cmlni, yni "Sn mnim qardam, caniinim v xlifmsn"-cmlsini tamamil ixtisara salm v mumiyytl ondan sz amamdr. Ikincisi, o, qeyd olunan kitabn ikinci v nc nrind daha da crtlnmi, htta vvld bir hisssini nql etdiyi hdisi kkndn xarmdr. Tssbke insanlar onu el hmin hissni d nql etdiyin gr danlam, nticd onu vadar etmilr ki, tarix tnqidilrinin lin baqa bir snd versin, z kitabna baqa bir lk salsn.

SKAFDN BR SZ

skafi znn mhur kitabnda li ()-n z atasnn, milrinin, hminin Bni-Haimin grkmli xsiyytlrinin hzurunda Peymbr (s)-l balad fdakarlq hd-peyman v Peymbrin onu z xlifsi v caniini adlandrmas kimi tarixi fzilt barsind bel deyir: "Imam () uaqlq alarnda, uan yaxn-pisi lazmnca ayrd ed bilmdiyi bir dvrd iman gtirmidir" deynlr bu tarixi snd barsind n deyirlr? Grsn, Peymbr (s)-in oxsayl bir qonaqlq n nahar biirmk zhmtini bir uan hdsin qoymas mmkndrm? Yaxud azyal bir uaa deyrmi ki, onlar qonaqla dvt etsin? Grsn, Peymbrin hddi-blua atmayan bir ua z nbvvt vzifsind sirda bilmsi, lini onun lin qoyub onu z qarda, camaat arasndak caniini v nmayndsi kimi tqdim etmsi dzgn bir idirmi? bhsiz ki, yox! ksin, bunu qeyd etmk lazmdr ki, o vaxt li () fiziki idrak chtindn inkiaf edib el bir hdd atmd ki, bu ilrin hamsn grmk n lyaqtli idi.

Mhz buna gr d o, baqa uaqlarla nsiyytd olmam, onlarn sralarna daxil olmam v onlarla oynamamdr. Peymbrl fdakarlq v xidmt etmk hd-peymann balayandan sonra, z sznd mhkm idi v hmi szlri mllri il uyun glirdi. O, hyatnn btn mrhllrind Peymbr (s)-in munisi idi. Hmin mclisd Peymbr (s)-in nbuvvtin iman gtirn ilk xs olmaqla brabr, hm d Qrey balar Peymbrdn z dediklrinin doru olmasn v Allahla olan laqsinin sbut etmsi n mcz gstrmsini istdiklri vaxtda (onlar deyirdilr ki, aac kkndn qopub glsin v onlarn qarsnda dayansn) li () inkar ednlrin qarsnda z imann akar edn yegan xs idi.

mirl-mminin () mcz istynlrin macrasn z xtblrinin birind nql edib buyurur: "...Peymbr onlara dedi:gr Allah bel ets,

20

Onun tk olmana v mnim peymbrliyin iman gtircksinizmi? Hamlqla bli" - dedilr. Bu vaxt Peymbr (s) dua etdi va Allah da onun duasn qbul etdi: Aac yerindn qopub hrkt etdi v Peymbr (s)-in qarsnda dayand. Mcz istynlr inadkarlqla kfr yolunu serk, Peymbri tsdiq etmk vzin, onu cadugr hesab etdilr. Amma mn Peymbrin yannda dayanmdm. zm ona tutub dedim: Ey Peymbr! Mn snin risaltin iman gtirn ilk xsm v etiraf edirm ki, aac bu ii Allahn mri il grm, snin peymbrliyini tsdiq edib szn byk saymdr. Bu vaxt mnim szlrim onlara ox ar gldi v dedilr ki, sni lidn baqa bir ks tsdiq etmyckdir."

NC FSL

MSLSZ FDAKARLQ

Hr bir insann rftar v mllri onun tfkkr trzinin v qidsinin mhsuludur, candan keib fdakarlq etmk imanl insanlarn nianlrindndir. gr hr hans insan bir ey olan imann myyn bir hdd atdrb, onu z can v malndan stn hesab edrs, onda hkmn o eyin yolunda canndan keib btn varln ona fda edckdir. Qurani-Mcid bu hqiqti aadak ayd ks etdirmidir: "Mminlr Allaha v

Onun Peymbrin iman gtirib Ona he vaxt kk etmyn, z mal v canlar il Allah yolunda alanlardr. Onlar hqiqtn z imanlarnda sadiqdirlr."1

Bestin balancnda mslmanlar z ali mqsdlrin atmaq n n tin iknclr v zab-ziyytlr dzrdlr. Dmnlrin tvhid ayinin ynlmsin mane olan ey ata-babalarnn xurafat v yanl qidlri, mbudlarn (btlrin) mqamn hifz etmk, qbil v sinfi imtiyazlarla iftixar etmk v irsi olaraq bir-birin ken qbil dmniliklri v kinlri idi. Bu amillr Peymbr (s)-in Mkkni fth etdiyi gn qdr islamn Mkkd v onun traf mntqlrind yaylmasna maneilik trdirdi. Bu manelr yalnz qdrtli islam ordusunun vasitsi il aradan qaldrld. Qrey mriklrinin mslmanlara gstrdiyi tzyiqlr nticsind onlarn bir qrupu Hby (indiki Hbistana), bir qrupu is Ysrib (indiki Mdiny) hicrt etdilr. Bni-Haim tayfasnn, xsusil bu Talibin Peymbri v lini himay etmsin baxmayaraq, Cfr ibni bu Talib mcbur oldu ki, bestin beinci ilind bir ne mslmanla birlikd Mkkdn Hby getsin v hicrtin yeddinci ilin (Xeybrin fthin) qdr orada qalsn. Bestin onuncu ilind Peymbrin n byk himayisi v mdafiisi olan bu Talib vfat etdi. ziz misinin vfatndan bir-iki gn kemmi mehriban hyat yolda v Peymbrin mqdds hdfi yolunda mal v cann he vaxt sirgmyn Xdic d vfat etdi. Bu iki byk himayinin vfat il Mkkd mslmanlara qar tzyiqlr iddtlndi, bunun nticsind onlarn iztirablar daha da artd. I o yer atd ki, bestin on nc ilind Qrey

1 "Hucurat" sursi, ay: 15

21

balar mumi bir yncaqda qrara aldlar ki, Peymbri hbs etmk, yaxud ldrmk v ya srgn etmkl tvhid arnn qarsn alsnlar. Qurani-Mcid onlarn bu plann xatrladb buyurur: "Yada sal o vaxt ki,

kafirlr snin leyhin hiyl qurdular v bel qrara gldilr ki, sni ya zindanda saxlasnlar, ya ldrsnlr, ya da srgn etsinlr. Onlar mkr

(hiyl) ildirdilr, Allah da onlarn mkrlrini zlrin qaytarrd, Allah hamdan yax tdbir tkndir."1

Qrey balar qrara aldlar ki, hr qbildn bir nfr seilsin, gec yars hamlqla Peymbrin evin hcum edib onu tik-tik dorasnlar. Bellikl, hm mriklr onun tbliatndan rahat olacaq, hm d onun qan rb qbillrinin hamsnn boynuna dck, nticd, daha Bni-Haim tayfas bu id rik olan btn qbillrl mbarizy qalxb intiqam ala bilmyckdi.

Vhy mlyi Peymbri mriklrin mkrli planndan xbrdar edib ilahi mri ona atdrd: grk tez bir zamanda Mkkni trk edib, Ysrib gedsn. Myyn olunmu gec glib atd. Mkkni qaranlq brmd. Silahl mmurlarn hrsi bir trfdn Peymbrin evin trf irlilyirdilr. Peymbr onlarn xbri olmadan myyn bir yolla evdn el xmal idi ki, baxanda onun evd, z yatanda yatm olduunu tsvvr etsinlr. Bunun n canndan ken bir nfr Peymbrin yatanda yatmal, onun yal rtyn stn kmli idi ki, onu qtl yetirmk fikrind olanlar hl evdn xmadn tsvvr etsinlr. Nticd onlarn diqqtlri yalnz Peymbrin evin ynlck, klrd v Mkkdn ldki yolda maneilik trtmyckdilr. Amma grsn kim z canndan keib Peymbrin yatanda yatar?! Bel fdakar insan yalnz Peymbr hamdan vvl iman gtirib bestin vvlindn prvan kimi onun bana dolanan bir xs olmal idi. Bli, bu lyaqtli xs li ()-dan baqas ola bilmzdi v bel bir iftixar ancaq ona nsib olmalyd. Buna gr d Peymbr zn liy tutub dedi: "Qrey mriklri mnim qtlim frman vermi v bel qrara almlar ki, ktlvi kild evim hcum edib

mni yataqda ikn ldrsnlr. Buna gr, Allah trfindn mn mr olunub ki, Mkkni trk edim. Grk bu gec mnim yatamda yatb o

yal rty brnsn ki, onlar hl d evd olduumu v yatamda rahat yatdm tsvvr edib mni tqib etmsinlr."

li () Rsulullah (s)-in mrin itat edib, gec yarsna qdr onun yatanda uzand. Qrx nfr li qlncl qatil Peymbrin evini mhasiry almd. Onlar qapnn deiyindn iri baxr v vziyyti nzart altnda saxlayrdlar. Gman edirdilr ki, Peymbr z yatandadr. Evi el nzart altna almdlar ki, htta n kiik bir hrkt bel, onlarn gzlrindn yaynmrd. Fikirlirdilr ki, Peymbr bu qdr gcl nzart altnda evi he vaxt trk ed bilmz.

Peymbrin hyatn qlm alanlarn oxu yazr ki, o hzrt "Yasin" sursini (skkizinci v doqquzuncu aylrini) oxuya-oxuya evi mhasiry alanlarn yanndan el kedi ki, he kimin xbri olmad. Bu iin ba

1 "nfal" sursi, ay: 30

22

vermsinin mmknly inkaredilmzdir. Hr vaxt Allah z Peymbrin qeyri-adi v mcz yolu il nicat vermk ists, buna he n mane ola bilmz. Amma oxlu dlillr gstrir ki, Allah z Peymbrin mcz yolu il nicat vermk istmirdi. ks halda, li ()-n Peymbr (s)-in yatanda yatmas, Peymbrin d "Sovr" maarasnda gizlnib sonra min bir zhmtl Mdiny yola dmsi lazm glmzdi. Bzilri d deyirlr ki, Peymbr (s) evdn xanda onlarn hamsn yuxu tutmudu v Peymbr d bundan istifad etdi. Amma bu fikir hqiqtdn uzaqdr v all bir adam he vaxt inanmaz ki, mnasib frstd Peymbri ldrmk n evi mhasiry alan qrx nfr qatil z vziflrin bu qdr shlnkar yanaalar v hams rahatca yuxuya gedlr. Amma bu da mmkndr ki, oxlarnn yazd kimi, Peymbr hmin qrx nfr evi mhasiry almazdan qabaq evdn xm olsun.

VHY EVN YR

llri qlncn qbzsind olan Qrey mmurlar hamlqla vhy evin yr edib yataqda ikn Peymbrin qann axtmaq n hazr vziyytd durmudular. Onlar qapnn deiyindn Peymbrin yatana baxr v adlqdan yer-gy smrdlar. El tsvvr edirdilr ki, tezlikl son arzularna atacaqlar. Amma li () qlbi inamla dolu, xatircm halda Peymbrin yerind uzanmd. nki bilirdi ki, Allah z Peymbrin nicat vermidir.

Dmnlr vvlc qrara almdlar ki, gec yars Peymbrin evin hcum etsinlr, lakin myyn sbblr gr fikirlrini dyidilr v qrara aldlar ki, sbh alan vaxt ev daxil olub Peymbri qtl yetirsinlr. Gecnin qara prdlri kildi, sbhn i fqn sinsini yard. Mmurlar qlnclarn siyirmi halda Peymbrin evin hcum etdilr, amma Peymbrin yatana yaxnladqda li ()- onun yerind grdlr. Qzb v tccb onlarn btn vcudlarn brd. li ()-dan sorudular: "Mhmmd haradadr?" li () buyurdu: "Mgr onu mn taprmdnzm ki, mndn d istyirsiniz?"

Bu vaxt daha da hiddtlnib li ()-a trf hml etdilr, onu k-k Mscidl-Hrama trf apardlar. Amma orada bir az saxladqdan sonra buraxdlar. Qzbdn boazlar qurumu halda qrara aldlar ki, dayanmadan Peymbrin yerini yrnsinlr.

Qurani-Mcid li ()-n bu misilsiz cati v fdakarlndan sz ar, btn sr v dvranlarda bdi qalsn dey, onun bu fdakarln triflyir v onu lmn gznn qarsna alaraq, Allahn razln qazanmaq n tlsnlrdn hesab edir: "Camaatdan bzisi var ki, Allahn razl yolunda z canndan keir. Allah z bndlrin qar fqtli v mehribandr."1

1 "Bqr" sursi, ay:207

23

BN-MYY SRNN CNAYTKARLAR

Tfsirilrin oxu qeyd olunan aynin nazil olma sbbini (ni-nzulunu) "Leyltl-mbit" hesab edir v deyirlr ki, bu ay mhz hmin hadis il laqdar olaraq li ()-n barsind nazil olmudur. mvi srinin cinaytkarlarndan biri olan Smrt ibni Cndb drd yz min dirhm (qzl pul) alb bu aynin li () barsind nazil olduunu inkar etdi v mumi yncaqlarda dedi ki, bu ay (li ()-n qatili olan) bdrrhman ibni Mlcmin barsind nazil olmudur. O bu hqiqti inkar etmkl kifaytlnmdi, stlik mnafiqlr barsind olan baqa bir aynin li () barsind nazil olduunu dedi. Ay beldir: "Camaatdan bzisinin szlri sni tccblndirir v Allah z qlbind olana ahid tutur. (Sn onun szlrinin zahirin aldanma, nki) o n qat dmndir."1 Bel bir cinaytkar trfindn hqiqtin bu cr thrif olunmas qeyri-adi bir i deyildir. Ziyad Iraqn valisi olanda o, Bsrnin icra hakimi idi. Peymbr (s)-in hli-Beytin dmnilik etdiyindn li ()-la dostluq edn min nfri ldrd. Ziyad ondan "Niy v hans crtl bu qdr adam ldrdn v tsvvr etmdin ki, onlarn arasnda gnahszlar da ola bilrdi?" - dey soruduqda cavabnda hyaszlqla dedi: "Mnim onlardan iki qat oxunu ldrmkdn d qorxum yox idi!"

Smrtin grdy nalayiq ilri sadalamaqla qurtarmaz. O, Peymbr (s)-in buyurduu "z xurma aaclarnza ba kmk n camaatn hytin daxil olanda grk icaz alasnz" gstriini rdd etmidi. Htta xurmasn bir ne qat artna Peymbr satmaq istmyib z xurmasna ba kmk n he vaxt icaz almayacanda israr edirdi. Peymbr (s) bu hadisni mahid edndn sonra ev sahibin dedi:"Get, bu kiinin aacn yerindn xarb tulla." Smrt is bel buyurdu:"Sn ziyankar bir insansan, islam is bir nfrin baqasna ziyan vurmasna icaz

vermir." Bli, bu thriflr qsa mddt rzind sadlvh adamlara tsir etdi, amma

zamann kemsi onun yaramaz mllrini ifa etdi v tdqiqatlar bhlrin arxasndan islam tarixindki hqiqtlri z xartdlar, tfsirilr v hdis yazanlar bu aynin li ()in barsind nazil olmasn tsdiq etdilr.

Bu tarixi hadis gstrir ki, am halisi o qdr mvilrin zhrli tbliatlarnn tsirin mruz qalmdlar ki, dvlt iilrinin azndan xan hr bir sz "lvhi-mhfuz" (yni doruluunda bh olmayan bir sz) kimi tsvvr edirdilr. am hlinin Smrt kimilrinin szlrin inanmalarndan aydn olur ki, onlarn islam tarixindn htta azacq bel mlumatlar yox idi. nki bu ay nazil olanda bdrrhman hl dnyaya glmmi, Hicaz mhitin ayaq basmam v Peymbri grmmidi ki, ay d onun barsind nazil olmu olsun.

YERSZ TSSBLR

Peymbrin evinin Qrey qatillri trfindn mhasir olunduu

1 "Bqr" sursi, ay:204

24

gecd li ()-n gstrdiyi fdakarlq inkar edilsi, yaxud kiik cilvlndirilsi bir i deyildir. Bu tarixi hadisnin bdildirilmsi n Qurani-Mcid "Bqr" sursinin 207-ci aysind onu qeyd etmidir. Byk tfsirilr d bu hadis il laqdar nazil olan aynin tfsirind onun li ()-n nind nazil olmasn qeyd etmilr. Amma gzlrind chalt prdsi, rklrind li ()-a qar davt v kin olan xslr l-ayaa drk, bu byk v tarixi fzilti tam baqa cr tfsir etmi, onun zmt v fdakarlq drcsini azaltmaq istmilr. Snnlrin tannm alimlrindn biri olan Cafiz bel deyir: "linin Peymbrin yerind yatmasn he vaxt itat v byk fzilt hesab etmk olmaz, nki Peymbr ona tminat vermidi ki, gr onun yerind yatarsa, ona he bir ziyan dymyck."

Cafizdn sonra ibni Teymiyy Dmqi bu szlr lav edib deyir: "li baqa yolla da bilirdi ki, ldrlmyck, nki Peymbr ona demidi ki, sabah Mkkd myyn bir yerd dayanb elan etsin ki, hr ksin Mhmmdin yannda manti varsa, glib gtrsn. li Peymbrin ona buyurduu idn yaxca baa dmd ki, gr o hzrtin yerind yatarsa, ona he bir zrr toxunmayacaq v sa-salamat qalacaqdr."

Cavab

Mvzunu aradrmazdan vvl mtlq bir inc mslni qeyd etmliyik: Cafiz, ibni Teymiyy v bu iki nfrin yolunu gednlr (bunlarn hamsnn Peymbr hli-beytin qar kin bslmsi mhurdur) bir fzilti inkar etmk n zlri d bilmdn li ()-n stn bir fziltini isbat etmilr. nki li () Peymbr (s) trfindn onun yerind yatmaq bard taprq aldqda o, iman nqteyi-nzrindn iki haldan xaric deyildi: Ya onun Peymbrin dzdanan olmasna olan iman adi sviyyd idi, ya da Peymbrin doruu olmasna fvql-ad trzd iman gtirmidi. Birinci halda demk olmaz ki, li () salamat qalacan qti kild bilirdi. nki iman v etiqad nqteyi-nzrindn nisbtn aa sviyyd olanlar n he vaxt Peymbr (s)-in danndan onun szlrinin doru olmasna yqin hasil olmaz v bu halda gr onun yatanda yatardsa, oxlu tvi, nigaranla v iztiraba dar olacaqd. gr li () iman nqteyi-nzrindn yksk bir drcd olsa v Peymbr (s)-in szlrinin doruluu onun qlbind gn kimi aydn olsa, onda li () n daha yksk bir fzilti isbat etmi olarq. nki hr hans bir insann iman znn n yksk mrtbsin atsa v Peymbrdn eitdiklrinin dzgn v sadiq olduu onun n gn kimi aydn olsa, hminin Peymbr ona "gr mnim yatamda yatsan, sn he bir xtr toxunmayacaq", - des v o da zrr qdr bel, xtr ehtimal vermdn onun yerind yatsa, onda he bir ey bel bir fziltl sla mqayis oluna bilmz.

Indi is tarix shiflrini vrqlyk. Indiy kimi bel frz olunurdu ki, Peymbr (s) li ()-a ldrlmycyini demidi, amma gr tarix mracit etsk, grcyik ki, bu msl Cafizin v ibni Teymiyynin trfdarlarnn gman etdiklri kimi deyil v he d btn tarixilr bu hadisni o iki nfrin yazd kimi qeyd etmmilr. "Tbqati-kbra" kitabnn mllifi hicrt hadissini trafl kild rh edib yazmdr, halbuki, Cafizin bhan olaraq dediyi cmldn, Peymbrin liy dediyi:

25

"Mnim yerimd yat, sn he bir xtr toxunmayacaq" cmlsindn he bir sr-lamt yoxdur. Yalnz o kitabn mllifi deyil, doqquzuncu srin mhur tarixisi Mqrizi d znn "mtal-sma" adl kitabnda bu hadisni Vaqidi kimi nql etmi v Peymbrin liy "sn he bir xtr yetimyck" - dey buyurduunu he vaxt demmidir. Amma, bzilri, msln, ibni Hiam znn "Siyr" kitabnda (1-ci cild, sh. 483) v Tbri z tarixind (2-ci cild, sh. 99) bel bir eyi qeyd etmilr. Ibni sir znn "Tarixi-kamil" kitabnda (2-ci cild, sh. 372) v baqalar onu nql etmi, hams da "Sireyi ibni Hiam"dan, yaxud "Tarixi-Tbri"dn nql etmilr. Bunlara sasn, Peymbr (s)-in bel bir eyi demsi he d inandrc deyil v gr demi olsa da, hr iki mslni (xtr dymmsi v camaatn mantlrinin qaytarlmas) el hmin ilk gecd demsi he cr mlum deyil. Bu hadisnin i alimlri v tarixilri, habel snn tarix (siyr) yazanlarnn bzisi trfindn baqa cr nql olunmas mdamza ahiddir.

Mhur i alimi mrhum eyx Tusi znn "mali" adl kitabnda Peymbrin salamat qurtarmas il nticlnn hicrt hadissinin davamn bel yazr: "Hicrt gecsi tb getdi. li () Peymbrin (s) gizlndiyi yerdn xbrdar idi v Peymbrin sfrin lazm olan vasitlri tdark grmk n gec ikn onunla grmli idi. Peymbri-krm (s) kec "Sovr" maarasnda qald. Geclrin birind li () v Xdicnin olu Hind ibni bu Hal maaraya gedib Peymbrl grdlr. Peymbr liy aadak gstrilri verdi:

1) Mn v mnim sfr yoldam n iki dv hazrla. (Bu vaxt bu Bkr dedi: "Mn vvldn bu i n iki dv hazrlamdm." Peymbr buyurdu ki, bu iki dvnin pulunu dycyim halda sndn qbul edrm. Sonra liy buyurdu ki, dvlrin pulunu dsin.)

2) Mn Qreyin mantdaryam, el indi d camaatn mantlri mnim evimddir. Sabah Mkkd myyn olunmu bir yerd dayanb uca ssl elan et ki, hr ksin Mhmmdin yannda manti varsa, glib aparsn.

3) mantlri qaytarandan sonra zn d hicrt etmk n hazrlamalsan. Mnim mktubum sn atan kimi qzm Fatimni, z anan Fatimni v Zbeyr ibni bdl-Mttlibin qz Fatimni znl gtir. gr Haimdn d bir ks hicrt etmk ists, onlarn da sfr etmlri n hazrlq gr. (Sonra buyurdu:) "Bundan sonra sni thdid edn hr bir xtr aradan qaldrlmdr v sn he bir xtr toxunmayacaq."

Axrnc bu cml mhz ibni Hiamn "Siyr"sind v Tbrinin z tarixind qeyd etdiklri cmldir. Buna sasn, Peymbrin liy tminat vermsi hicrt gecsi yox, sonrak geclrd olmudur. Elc d liy mantlri qaytarmaq haqqnda verdiyi frman "Leyltl-mbit"d yox, ikinci, yaxud nc gecd olmudur. gr snn tarixilrinin bzilrinin bu hadisni nql etmsindn Peymbrin hicrt etdiyi gecd liy tminat verdiyi v hminin, hmin gecd mantlri qaytarmaq haqqnda gstri verdiyi anlalrsa, onda onlarn bu nzrini baqa cr yozmaq olar. Mmkndr ki, onlarn mqsdlri hadisnin slini v gerklmsini nql etmk imi v bu iin v Peymbrin etdiyi vsiyytin zaman v mkannn qeyd olunmas ox da hmiyytli bir msl olmamdr. Hlbi z

26

"Siyr"sind yazr: "Peymbrin maarada olduu geclrdn birind li onun hzuruna gldi. O gec Peymbr liy gstri verdi ki, camaatn mantlrini qaytarb onun borclarn dsin."

"d-Drrl-Mnsur" kitabnn mllifi nql edir ki, hicrt gecsindn sonra li Peymbrl grmd.

MAM L ()-IN FDAKARLNA DAR K AKAR DLL

Iki tarixi msl hadt verir ki, li ()-n o gecdki iini fdakarlqdan baqa bir ey adlandrmaq olmaz v o hzrt hqiqtn Allah yolunda ldrlb hid olmaa tam mnada hazr idi. O tarixi sndlr aadaklardr:

li ()-n bu tarixi hadis il laqdar olaraq dediyi v Syutinin d z tfsirind nql etdiyi erlr o hzrtin Peymbrin yolunda candan kemsin v fdakarlna dair akar bir ahiddir:

"Mn z canm yer znn n yax bir xsAllah evini v Hicri-Ismayl tvaf edn n yax bir xs n sipr etdim,

O mhtrm xs Mhmmd idi. Kafirlr onu qtl yetirmk n tdbir tkdklri vaxt mn bu ii grdm.

Amma mnim Allahm onu dmnlrin hiylsindn xilas etdi. Mn onun yerind gecldim v dmnlrin hcumunu gzlyirdim,

zm lm v sir olmaa hazrlamdm." Snn v i alimlri nql etmilr ki, o gec Allah znn iki byk v

mqrrb mlyinCbrail v Mikail xitab edrk buyurdu: "gr mn sizin biriniz hyat, digriniz lm hkm versm, hansnz lm qbul edib hyat o biriniz verrsiniz?" Bu zaman onlardan he biri lm qbul edrk, digrinin yolunda canndan kemy raz olmad. Sonra Allah-Taala onlara bel buyurdu: "Yer enin v linin lm nec qbul edib zn Peymbr fda etdiyini grn, sonra onu dmnlrinin rrindn

saxlayn." Zamann kemsi il bzilrinin bu byk fziltin stn prd

kmsin baxmayaraq, islamn vvllrind li ()-n bu mli dost-dmnin nzrind n byk bir fdakarlq saylrd. mrin frman il (xlif tyin etmk n) tkil olunan alt nfrlik urada li () bu byk fzilti xatrlayaraq ura zvlrin dlil gtirdi v dedi: "Siz ura zvlrini

Allaha and verirm, deyin grm Peymbr Hra maarasnda olanda mndn baqa kim ona yemk apard?! Mndn baqa kim onun yerind

yatb zn ona gln blalara sipr etdi?!" Bir azdan dedilr: "Allaha and olsun, sndn baqas olmaybdr!" Mrhum Seyyid ibni Tavusun li ()-n fdakarl bard gzl bir

thlili var ki, onu Ismailin fdakarlna v hminin, onun atasnn mrin szsz tslim olmasna oxadaraq li ()-n fdakarlnn n yksk bir fdakarlq olduunu isbat etmidir.

27

NC HSS

MAM L ()-IN HCRTDN SONRA V PEYMBRN VFATNDAN VVLK DVRD HYAT

BRNC FSL

BU DVRN XLASS

Imam li ()-n Mkkdn Mdiny hicrt etmsindn sonrak dvr (Peymbrin hicrtindn sonra) onun hyatnn nc hisssini tkil edir. Kitabn bu fslindki btn mtlblr li ()-n hyat kitabnda qzlla yazlm bir sra stirlrdn, ox byk v nzr arpan hadislrdn ibartdir. Imamn hyatnn bu dvrdki mhm v hssas hadislri iki blmdn tkil olunub:

DY MEYDANLARNDA FDAKARLQ

Peymbr (s) Mdind yaad dvr rzind mriklr, yhudilr v daxili qiyamlarla iyirmi yeddi df "qzv" (dy) aparmdr. Mslman siyr yazanlarn diliyc, islam ordusunun srkrdliyini Peymbrin xsn hdsin alb z d qoun blmlri il birlikd hrkt etdiyi v hm d onlarla birlikd Mdiny qaytd mharib v cihadlara "qzv" deyilir. Bu qzvlrdn lav, hzrt Peymbrin mri il lli be df "sriyy" ba vermidir. "Sriyy" dedikd, islam qounlarnn bir qisminin qiyamlarn v evrili etmk istynlrin mkrli planlarnn qarsn almaq n Mdindn hrkt etdiklri v ordunun srkrdliyinin islam qoununun grkmli xsiyytlrindn birin hval olunduu mhariblr nzrd tutulur. mirl-mminin li () Peymbrin (s) qzvlrinin iyirmi altsnda itirak etmidir. O yalnz "Tbuk" qzvsind Peymbrin mri il Mdind qalm v mharibd itirak ed bilmmidir. nki hmin vaxt Mdindki mnafiqlrin Peymbrin hrd olmamasndan istifad edib qiyam etmlri v islam mrkzind (Mdind) hakimiyyti llrin almas ehtimal var idi. Imamn rhbrlik etdiyi sriyylrin say dqiq kild mlum deyil, amma onlardan bzilrini burada trafl kild rh edcyik.

Imam ()-n grdy unudulmaz, misilsiz v tarixi ilrdnvhy kitabnn (Qurann) yazlmas, vhy kitabnn v tarixi-siyasi sndlrin oxunun tnzim edilmsi, islama dvt v tbliat mzmunlu mktublarn yazlmas v s...-ni qeyd etmk olar. mirl-mminin Qurann btn aylrini (istr Mkkd, istrs d Mdind nazil olan aylri) Peymbr (s)-in salnda tam diqqtl yazr v buna gr d vhy katiblrindn v Quran hafizlrindn idi. Hminin, o hzrt siyasi v tarixi sndlrin v tbli mktublarnn tnzim olunmasnda islamn ilk katibi saylrd. Indi d bu tarixi-siyasi sndlr v mktublarn oxu siyr kitablarnda yazlb saxlanmdr. Htta tarixi bir mqavil olan "Hdeybiyy" slh Peymbr (s)-in imlas v li ()-n dsti-xtti il yazlmdr.

28

Imamn elmi v qlm xidmtlri qeyd olunanlarla qurtarmr. O, Peymbrin snnsinin v srlrinin qorunub-saxlanmasnda oxlu sylr etmidi. Mxtlif vaxtlarda Peymbrin (s) hkam, friz, adab, snn, qeybi xbr v s. hadislr barsind olan klamlarn qeyd edirdi. Nticd Peymbrdn eitdiklrini alt cildlik kitab klind yazb yadigar qoymudu. Imam hid olduqdan sonra bu kitablarn hams onun vladlarnn lind n qiymtli bir xzin kimi saxlanlrd. mirl-mminindn sonrak din rhbrlri baqalarna dlil gtirmk lazm olanda bu kitablara istinad edirdilr. Imam Sadiq ()-n n yaxn tlblrindn biri olan Zrar bu kitablarn bzisini onun lind grm, onlarn xsusiyytlrini sylmidir.

MAM L ()-IN HCRT

Peymbr (s) hicrt etdikdn sonra, li () ondan mktub glmsini gzlyirdi. Az bir mddtdn sonra bu Vaqid Leysi Mkky gldi. O, Peymbrdn bir mktub gtirib li ()-a tqdim etdi. Hmin mktubda Peymbr hicrtin nc gecsi maarada liy ifahi kild dediklrini bir daha yazb gstri vermidi ki, nbvvt ailsinin qadnlar Mdiny hrkt etsinlr v li () da Mdiny getmk istyn zif v gcszlr kmk etsin.

Imam li () Peymbrin (s) camaatn mantlri barsind olan vsiyytin ox dqiq kild ml etdi, sonra zn v yaxn adamlarna Mdin sfri n lazm olan vsaitlri tdark grmy balad. Mhacirt etmk n hazr olan mminlr xbr gndrdi ki, mxfi kild Mkkdn xsnlar v Imamn karvan onlara glib atana kimi hrin bir ne kilometrliyind yerln "Zu-Tuva" adl bir yerd gzlsinlr. Amma li () onlara bel bir xbr gndrmsin baxmayaraq, z gnorta a sfr xd v mm ymnin olu ymnin kmyi il qadnlar kcavlr mindirib bu Vaqid dedi:Dvlri asta sr, nki qadnlar dvnin srtli getmsin dz bilmzlr.

Ibni hr Aub yazr: Abbas li ()-n bu fikrindn xbrdar oldu v bildi ki, o gnorta a, dmnlrin gz qarsnda Mkkni trk edib, qadnlar da z il aparmaq istyir. Buna gr d dayanmadan zn li ()-a atdrb dedi:Mhmmd (s) Mkkni gizlinc trk etdi, Qrey balar da onu tapmaq n Mkknin btn nqtlrini v onun trafn axtarrd, sn bu qdr adamla v dmnlrin gz qarsnda Mkkdn nec xacaqsan?! Bilmirsnmi ki, sni tutub saxlayacaqlar?!

li () misin bel cavab verdi: "Gec maarada Peymbrl grdym vaxt mn, Haimi qadnlar il birlikd mhacirt etmyim dair gstri verdi, sonra mn mjd verdi ki, bundan sonra mn daha xtr yetimyck. Mnim z Allahma etimadm v Mhmmd (s)-in szn imanm var, onun yolu mnim yolumdur. Buna gr d el gndz, Qreyin gz qarsnda Mkkni trk edirm."

Sonra mzmunu yuxarda qeyd edilnlrdn ibart olan bir er oxudu. Bundan lav, Leysi dvlri aparma hdsin alaraq Qrey onlara atmazdan qabaq karvan hrdn xarmaq n dvlri qovanda Imam

29

() onu tlsmy qoymad v dedi: "Peymbr buyurmudur ki, bu yolda mn he bir xtr yetimyck." Sonra is dvlri srmyi z hdsin alb bel bir rcz oxudu:

"Ilrin idar olunmas yalnz Allahn linddir, ona gr d hr bdgman xsi zndn uzaq et, nki almlrin Rbbi hr bir ehtiyac n kafidir."

QREY L ()- TQB EDR

Imamn karvan "Zcnan" mntqsin yaxnlaanda uzaqdan yeddi nfr niqabl svari grnd. Onlar atlarn srtl karvana trf apmaa baladlar. li () qadnlar n ba ver bilck hr hans xoaglmz hadisnin qarsn almaq n Vaqid v ymn gstri verdi ki, drhal dvlri yatzdrb ayaqlarn balasnlar. Sonra qadnlar dvdn endirmk n kmk etdi. Bu vaxt niqabl svarilr qlnclarn siyirmi halda glib atdlar. Qzbdn boazlar qurumu halda kobud szlr demy baladlar:Sn tsvvr edirsn ki, bu qadnlarla birlikd bizim limizdn qaa bilrsn?! Hkmn geri qaytmalsan!

li () dedi:Qaytmasam n olacaq? Dedilr:Ya sni zorla qaytararq, ya da ban zmzl apararq! Bunu deyib dvlri hrkt etdirmk n yaxnladlar. li () z

qlnc il onlarn qabaa glmsin mane oldu. Onlardan biri li ()-n stn qlnc kdi. li () onun qlncn geri qaytard, sonra gzlri qzbl dolmu halda onlarn stn hcum edib qlncn Cinah adl birisinin stn endirdi. Az qalmd ki, qlnc onun iynin ensin, amma onun at birdn srayb geri kildi v Imam ()-n qlnc atn arxa trfin endi. Bu vaxt li () uca ssl onlara bel xbrdarlq etdi:Mn Mdiny yola dmm, Allah Rsulunun hzuruna atmaqdan baqa bir mqsdim d yoxdur. Hr ks tik-tik doranb qannn axdlmasn istyirs, onda mnim ardmca glsin, yaxud mn yaxnlasn!

Bunu deyndn sonra ymn v bu Vaqid mr etdi ki, qalxb dvlrin ayaqlarn asnlar v z yollarna davam etsinlr. Dmnlr hiss etdilr ki, li () onlarla axra kimi vurumaa hazrdr. nki onlar z gzlri il yoldalarndan birinin nec lm thlksin ddyn grmdlr. Buna gr d fikirlrindn dnb Mkky trf yola ddlr. Imam () da Mdiny trf z yoluna davam etdi. Zcnan dann yaxnlnda bir gec-gndz istiraht etdi v gzldi ki, hicrt edn baqa xslr d glib onlara atsnlar. li () v onun sfr yoldalarna qoulanlardan biri d mrnn axrna kimi Peymbrin xandanndan ayrlmayan ifftli qadn-mm ymn idi.

Tarixd qeyd olunur ki, li () bu yolun hamsn piyada gldi, he bir mnzild Allahn zikri mbark dilindn dmdi. O btn yol boyu namaz hmsfrlri il birlikd qld. Tfsirilrin bzisi deyir ki, aadak ay bunlarn barsind nazil olmudur: "O kslr ki, Allah (btn hallarda:) ayaqst, oturan yerd v ya byr st yatm halda yad edib gylrin v yerin xilqti (yaran) barsind fikirlir v deyirlr ki, "Ilahi, Sn bu

byk xilqtin nizam-intizamn mqsdsiz v sbbsiz yer, bo-bouna

30

yaratmamsan."1

li () v onun hmsfrlri Mdiny atandan sonra Peymbr (s) onlarn grn tlsdi. Peymbr (s)-in gz li ()-a sataanda grd ki, ayaqlar imidir v ayandan qan damclar axr. Sonra li ()- qucaqlad v sevincindn gzlri yala doldu.

KNC FSL

K BYK FZLT

gr hr hans bir ictimai msld bh edils, yaxud o mslni isbat etmk n tcrby, dlil v sbuta ehtiyac duyulsa, onda ictimai ballq v ittihadn lzumu v onun dolun mnafeyi barsind kk yol verilmz. He vaxt prakndlik v ikitirliliyin faydal v yax bir i, vhdt v birliyin is ziyanl v pis bir i olduunu sylyn bir adam taplmaz. nki vhdt v birliyin cmiyyt verdiyi n kiik faydakiik v praknd vziyytd olan qvvlri birldirmkdir. Bunun nticsind d byk bir qvv meydana glir ki, bu da cmiyytin mxtlif sahlrind drin msbt dyiikliklr v islahatlar istiqamtind bir hrktin yaranmasna sbb ola bilir. Byk sdlrin arxasnda dniz klind cilvlnn sular mhz kiik aylarn bir-birin qovumas nticsind meydana glir. Bu xrda aylar tklikd n elektrik enerjisi istehsal n, n d kinilik n bir o qdr d mnasib v yararl deyildir. Amma onlarn bir-birin qovumas nticsind minlrl kilovatt elektrik enerjisi istehsal etmk, minlrl hektar kin sahsini suvarmaq qdrti olan bir dryaa yaranr. Mqsd atmaqda, ictimai tinliklri hll etmkd v dzgn proqramladrmada tkc maddi qvvlrdn deyil, hm d ayr-ayr frdlrin qli v mnvi qvvsindn istifad etmk olar. Mavir etmk v fikir mbadilsi aparmaqla mkllrin hlli yollarn tapb byk tinliklri df etmk olar. Buna gr d ictimai ilrd mavir v mzakir mvzusunun hmiyyti islam dininin sl v dyrli proqramlarnda daha yax gz arpr.

Qurani-Krim d ilrinin sasn mavir v fikir mbadilsi tkil edn xslri haqq axtaran v hqiqt grnlr kimi tqdim edir: "... O kslr ki, z Prvrdigarlarnn arna msbt cavab verib namaz qlar

v ilrini z aralarnda mvrt sasnda icra edrlr; v onlara ruzi verdiyimiz eylrdn paylayarlar."2

QARDALQ

"Islam qardal" dinimizin ictimai saslarndandr. Islam Peymbri (s) bu qardalq laqsini mhkmlndirmk n bacardqca almdr. Mhacirlr Mdiny gldikdn sonra ilk df olaraq qardalq sisi Peymbrin vasitsil nsarn iki axsi, yni Ovs v Xzrc qbillri arasnda baland. Mdind uzun illr boyu bir-biri il qanl mharib

1 "Ali-Imran" sursi, ay:191 2 "ura" sursi, ay:38

31

aparan bu iki qbil Peymbrin gstrdiyi sylr nticsind qarda oldular v qrara aldlar ki, artq olub-kenlri unutsunlar. Bu qardalq qdinin (mqavilsinin) oxunmas il islam ordusunun mriklr nndki iki md stununu tkil edn Ovs v Xzrc qbillri ba vern qrnlar v bir-birlrin etdiklri tcavzlri unudub, davti v dmniliyi slh v sfa-smimiyytl vz etdilr.

Ikinci df, Peymbri-krm (s) buyurdu ki, onun kmkilriistr nsar olsun, istrs d mhacirbir-biri il qarda olsunlar v hr biri z n bir nfri qarda sesin. ox hallarda iki mhacir bir-biri il, yaxud bir mhacir bir nsarla qardalq qdi baladlar v qardalq rmzi olaraq bir-birinin llrini sxdlar. Bu yolda siyasi-mnvi bir qvv onlarn zrin klg salrd. Islam tarixilri v hdisilri yazrlar: Bir gn Peymbr ayaa qalxb dostlarna buyurdu: "Allah yolunda bir-birinizl (iki-iki)

qarda olun." Peymbrin frman il (hmin gnd) bir-biri il qardalq qdi

balayanlarn adlar tarixd qeyd olunmudur. Msln, bu Bkr mr il, Osman bdrrhman ibni Ovf il, Tlh Zbeyr il, beyy ibni Kb ibni Msud il, mmar bu Hzeyf il, Salman bu Drda il v s. qardalq qdi balam v bu qdlr Peymbr trfindn tsbit olunmudur. Bir ne nfrin arasnda balanm bu qardalq qdi, Qurani-Mcidin islam dnyas miqyasnda elan etdiyi v btn mminlri bir-birinin qarda hesab etdiyindn tam baqa bir qardalqdr.

L () PEYMBR (S)-N QARDADR

Peymbr (s) "Mscidn-Nbi"d olanlarn hrsi n bir qarda tyin etdi. li () tk qald v onun n qarda tyin olunmad. Bu vaxt o, gzlri yala dolmu halda Peymbr (s)-in hzuruna glib dedi:Dostlarndan hr biri n bir nfr qarda tyin etdin, amma mniml bir ksin arasnda qardalq qdi balamadn.

Bu zaman Peymbri-krm (s) li () il olan qid v ideya balln bildirn z tarixi klamn syldi: "Sn hm bu dnyada, hm d axirtd mnim qardamsan. Mni peymbrliy sen Allaha and

olsun ki, sni yalnz zm qarda semk n axra saxladm. Sn hm dnyada, hm d axirtd mnim qardamsan."

Bu klam li ()-n Peymbr (s)-l olan mnviyyt, paklq v dini mqsdlrl bal olan ixlas v sdaqt mvqeyini akar kild sbut edir.

Snn alimlrindn olan v "r-Riyazn-nzirt" kitabnn mllifi bu hqiqti etiraf etmidir. Buradan "mbahil" aysinin (Ali-Imran, 61) sas aydn olur. Tfsir alimlrinin hams demilr ki, aydki "nfusna" klmsindn mqsd li ibni bu Talibdir. Bel ki, Qurani-Mcid onu (li ()-) nfsi-Peymbr (Peymbrin nfsi v z) hesab etmidir. nki ruhi v fikri caziblr ninki bir-biri il hmfikir olan iki xsi bir-birin doru kmir, hm d bzi vaxtlar iki nfri bir nfr kimi gstrir. Varlq almind mvcud olan hr ey z hmcinsini (z nvndn olan) czb, mxalifini is df edir. Bu (czb-df) tkc yer v sma cisimlrin mxsus deyil. Dnyann byk xsiyytlri d czb-df etmyin mkandr. Onlar

32

bzi adamlar zlrin czb edir, bzilrini is df edirlr. Bu cr czb etm v dfetm ruhi tzad, yaxud uyunluq sasnda qurulmudur. Bir qrupu z dvrsin yan, baqa bir qrupu is zndn knarladran da mhz hmin uyunluq v tzaddr. Islam flsfsind bu msl bel ifad olunur: "Sinxiyyt v uyunluq oxar eylrin bir yer yma sbbidir."

MAM ()-N BAQA BR FZLT

"Mscidn-Nbi" tikilndn sonra Peymbr (s)-in dostlar mscidin trafnda zlri n ev tikdilr. Bu evlrin bir qaps mscid alrd. Peymbr (s) Allahn frman sasnda gstri verdi ki, li ibni bu Talibin evindn baqa btn evlrin mscid trf alan qaplarn balasnlar. Bu i Peymbrin dostlarnn oxuna ar gldi. Buna gr Peymbr minbr xb buyurdu: "Byk Allah mn mr etmidir ki, linin evinin qapsndan baqa mscid alan btn qaplar balansn.

Mn he vaxt bir qapnn balanmas, yaxud baqa bir qapnn aq saxlanlmas haqda zmdn gstri vermrm. Bu kimi msllrd mn

Allahn frmanna itat edirm." O gndn etibarn Peymbrin dostlar bu ii li () n byk bir

fzilt hesab etdilr. Htta ikinci xlif sonralar deyirdi: "Ka liy nsib olan fzilt mn nsib olayd. O fziltlr aadaklardr:

1) Peymbr (s) z qzn ona r verdi. 2) linin evindn baqa qaps mscid alan btn evlrin qaplar

baland. 3) Xeybr mharibsind Peymbr bayra liy verdi." li () il baqalar arasnda olan frq bu idi ki, onun mscidl olan

laqsi he vaxt ksilmmidi. O, Allah evind (Kbd) doulmudu. Buna gr d ilk gndn etibarn mscid onun evi olmudu v bel bir fzilt ondan baqa he ks nsib olmamd. Bundan lav, li () mscidin ilrin ciddi kild v hr zaman riayt edirdi, amma baqalar ox az hallarda mscidl laqdar ilr lazmnca riayt edirdilr.

NC FSL

BDR DYNN MSLSZ QHRMAN

z dvsinin qulaqlarn ksib burnunu yarm, palann dndrib trsin qoymu Zmzm adl bir nfrin qorxulu v tkrpdici nrsi Qrey balarnn diqqtini zn clb etdi. O z kynyini ndn v arxadan crmd, qulaqlarndan v burnundan qan axan bir dvnin stnd durub qqrrd: "camaat, mkl yklnmi dvlr Mhmmd v onun dostlar trfindn thlkddir! Onlar istyirlr ki, bu srvtin hamsn Bdr lnd msadir etsinlr. Fryada yetiin! Kmk edin!"

Ara vermyn bu nal v haray-hirlr, Qreyin btn dilavr v catli cavanlarnn z ev-eiklrini v ilrini buraxb onun trafna ymasna sbb oldu. Zmzmin yalvar v nalsi, hminin dvnin insan riqqt gtirn vziyyti camaatn aln bandan xarmd. Camaatn ksriyyti, Qrey karvanna nicat vermk n Mkkdn Bdr

33

ln trf yola dmyi qrara ald. Peymbr he vaxt bir ksin mal-dvltin gz dikib onlarn srvtini

nahaq yer msadir etmz. (Peymbrin ni bel ilrdn ox-ox uzaqdr!) Amma grsn Peymbrin bel bir qrara glmsinin sbbi n idi? Bu ii grmkd Peymbrin iki mqsdi vard:

1) Qoy Qrey balar bilsinlr ki, onlarn ticart yollar islam qvvlrinin ixtiyarna kemidir. gr onlar islamn tbli olunub yaylmasna maneilik trtslr v mslmanlar sz azadlndan mhrum etslr, onlarn hyat damarlar islam qvvlri trfindn ksilck. nki natiq n qdr gcl olsa v n qdr ixlas v mtinlik gstrs d bel, tbli v sz azadlna nail olmaynca, z vzifsini lazmnca yerin yetir bilmyckdir.

Mkk mhitind Qrey balar islamn tbli olunmasnda v camaatn tkallahla ynlmsind n byk mane idi. Onlar btn qbillr hcc mvsmnd Mkky daxil olmaq icazsi vermidilr, amma islam rhbri v mslmanlar n Mkky daxil olma tamamil qadaan etmidilr. Htta gr bacara bilsydilr, Peymbri d ldrckdilr. Halbuki hcc gnlrind camaat Hicazn hr yerindn Allah evinin trafna yrdlar. Bu gnlr d tvhid v pak bir ilahi ayinin tblii n n yax bir frst idi.

Mkkdn Mdiny kb ged bilmyn mslmanlar Qreyin ardcl zab-ziyytlrin mruz qalrdlar; hm onlarn, hm d mhacirt edn, amma mal-dvltlrini zlri il apara bilmynlrin mallar hmi Qrey trfindn thlkd idi. Peymbr (s) Qreyin ticart karvann msadir etmkl hr nv azadl mslmanlardan alb onlar daim zab-ziyyt dar ednlri v onlarn mal-dvltini msadir etmkdn kinmynlri yaxca tnbeh etmk istyirdi. Buna gr d, Peymbr (s) hicrtin ikinci ilinin Ramazan aynda 313 nfr il Qreyin karvannda olan mallar msadir etmk n Mdindn xd v Bdr quyularnnn yannda dayand. Mkky doru qaydan Qrey karvannn yolu Bdr kndindn keirdi. Karvanba bu Sfyan Peymbrin bel bir qrarndan xbrdar idi v Zmzmin vasitsi il bu mslni Mkkd Qrey balarna xbr vermi v onlardan istmidi ki, zlrini karvann kmyin yetirsinlr. Zmzmin yaratd shn Qrey dilavrlrinin v cngavrlrinin karvann xilas edilmsi v iin mharib il qurtarmas n ayaa qalxmalarna sbb oldu. Qrey balar hrbi tlim grm, oxlu mhariblrd itirak etmi v o dvrn silahlar il tchiz olunmu doqquz yz nfrl birlikd Bdr ln trf hrkt etdilr. Amma mnzil atmazdan vvl bu Sfyann gndrdiyi baqa bir qasid vasitsi il xbr atd ki, karvan z yolunu dyimi, dolays yolla mslmanlar olan yerin hndvrindn xaraq, zn xilas etmidir. Bununla bel, onlar bnvrsi hl mhkmlnmmi islam hkumtini mhv etmk n z yollarna davam etdilr v hicrtin ikinci ilinin Ramazan aynn on yeddisind sbh a tpnin arxasndan Bdr ln axdlar. Mslmanlar Bdrin imal keidind l-dvtd-dnya drsinin tyind zlrin mvqe seib karvann kemsini gzlyirdilr. El bu vaxt xbr atd ki, Qrey

34

dilavrlri ticart mallarn qorumaq n Mkkdn xm v l-dvtl-qsva drsinin yksk bir nqtsind zlrin mvq semilr.

Peymbrin nsarla olan mqavilsi mharib mqavilsi deyil, mdafi mqavilsi idi. Onlar qbd Peymbrl hd-peyman balamdlar ki, gr dmn Mdiny yr ets, Peymbri mdafi edcklr, Mdindn xaricd is onun dmnlri il ilri yoxdur. Buna gr d, Peymbr (s) nsarn cavanlar v bir qrup mhacirdn tkil olunmu hrbi urada mumi ry sorusu keirdi. Bu urada mzakir olunan msl bir trfdn bzilrinin catli, digr trfdn is bzilrinin qorxaq olmasn akara xard. vvlc bu Bkr ayaa qalxb dedi:Qreyin byklri v dilavrlri bu ordunun tchiz olunmasnda itirak etmilr. Qrey he vaxt bir din iman gtirmmi, bir an bel xar v zlil olmamdr. Biz is kifayt qdr hazrlqla xmamq. (Yni, mslht grrm ki, bu yolla Mdiny qaydaq.)

mr d ayaa qalxb dostunun szlrini tkrar etdi. Bu vaxt Miqdad ayaa qalxb dedi:Allaha and olsun ki, biz Bni-Israilin Musaya: "Ey Musa, sn v Allahn gedib cihad edin, biz d burada oturmuuq" dediyi

szlri yox, bunun ksini deyirik: "Sn z Prvrdigarnn mrhmti saysind cihad et, biz d snin nnd vuruacaq."

Tbri yazr: "Miqdad danmaq n ayaa qalxanda Peymbrin (o iki nfrin szlrindn narahat olduuna gr) qzbdn sifti tutulmudu, amma Miqdadn kmk etmk bard midil dolu olan szlri sona atdqda hzrtin sifti ald."

Sd Maz da ayaa qalxb (Qrmz dniz iar edrk) dedi:Siz haraya ayaq qoysanz, biz d sizin ardnzca hrkt edcyik. Bizi hara mslht grrsnzs, ora da gndrin.

Bu vaxt Peymbrin znd adlq v sevinc izlri grnmy balad. Onlara mjd olaraq buyurdu:Mn Qreyin qtlgahn grrm.

Sonra islam qounu Peymbr (s)-in rhbrliyi il yola dd v Bdr sularnn yaxnlnda zlrin mvqe sedilr.

HQQTN GZLDLMS

Tarixilrdn bir qrupu (Tbri, Mqrizi v s.) hqiqt gnini kin prdsi il rt-basdr etmy alm v eyxeynin (bu Bkr v mrin) szlrinin mtnini Vaqidinin "Mazi"d yazd kimi nql etmk istmmilr. Onlar iddia edib deyirlr ki, bu Bkr ayaa qalxd v yax dand, mr d ayaa qalxb yax dand. Amma bu mhur tarixidn sorumaq lazmdr ki, gr onlar hmin urada yax sz demidilrs, bs n n onlarn dediyi szlri nql etmkdn boyun qarrsnz?! Halbuki Miqdad v Sdin szlrini olduu kimi tfsilat il nql edirlr. gr onlar yax sz demidilrs, onda n n Peymbrin rngi dyidi?! z d Tbri bu mslni aqcasna qeyd etmidir.

Indi artq li ()-n bu dydki mvqeyini aradrman vaxt glib atmdr.

35

HAQQ V BATL QOUNLARNN QAR-QARYA DAYANMAS

Mslmanlar v Qrey cngavrlri dy hazrlna baladlar. Bir ne kiik hadis mharib alovunu llndirdi. vvlc tkbtk dy gedirdi. Hindin (bu Sfyann arvadnn) atas tb, onun byk qarda eyb v tbnin olu Vlid hay-ky qopararaq, meydann ortasna gldi v mbariz tlb etdilr. Mslman qounundan vvlc nsarn dilavrlrindn nfr onlarla dymk n meydana girib zlrini tqdim etdilr. Amma Mkk dylri onlarla vurumaqdan imtina edib qqrdlar: "Ey Mhmmd, bizim tayfadan v biziml dymy layiq olanlar dy gndr!"

Peymbr beyd ibni Haris ibni bdl-Mttlib, Hmzy v li ()-a mr etdi ki, ayaa qalxb dmn cavab versinlr. Islamn srkrdsi zlri niqabl halda dy yolland. Onlar zlrini tqdim etdikd tb hr n mbarizy qbul etdi v dedi:Hamnz biziml dy layiq adamlarsnz.

Burada Vaqidi kimi bzi tarixilr yazrlar: "nsar dilavrlrindn nfrin meydana getmk n hazrlad vaxt Peymbr onlar mbarizy getmkdn saxlad v nsarn islamn ilk dynd itirak etmsini istmdi. Hminin, bu il hamya bildirdi ki, tvhid ayini o qdr zizdir ki, znn n ziz v n yaxn adamlarn bu mbarizy gndrmy hazrdr. Buna gr d Bni-Haim xitabn buyurdu:Ayaa qalxb batil il dyn! Onlar Allah nurunu sndrmk istyirlr!

Bzilri deyirlr ki, bu dyd hr dy z yad il qarlad. Onlarn iind n cavan olan li () Maviynin days Vlid il, yada ortancl olan Hmz Maviynin ana babas olan tb il v onlarn iind n yal olan beyd is eyb il dy baladlar. Amma ibni Hiam yazr ki, eyb Hmz il, tb is beyd il zbz idi. Indi bu iki fikirdn hansnn doru olduunu aradraq. Aadak iki mtlbi nzr alsaq hqiqt aydn olar:

1) Tarixilr yazrlar ki, Hmz v li z rqiblrini el ilk anlarda ldrdlr, amma beyd v onun rqibi bir-birin zrb endirirdilr. Hr ikisi bir-birini yaralamd, amma biri digrin qlb ala bilmirdi. li v Hmz z rqibini ldrdkdn sonra beydnin kmyin glib onun rqibini d ldrdlr.

2) mirl-mminin Maviyy yazd mktubda buyurur: "Bir gnd

snin babana (Maviynin anas Hindin atas tby), dayna (tbnin olu Vlid) v qardana (Hnzly) endirdiyim qlnc indi d mnim yanmdadr." (Yni, o qvv el indi d varmdr.)

Baqa bir yerd buyurur: "Ey Maviy, mni qlnclam qorxudursan?!

Halbuki mnim qlncmn snin qardann, daynn v babann bana enmsindn agahsan v bilirsn ki, hamsn bir gnd ldrmm."

Bu iki mktubdan aydn olur ki, hzrt li ()-n Maviynin mrik babasn ldrmkd li olmudur. Digr trfdn, Hmz v li () z rqiblrini he bir kmk almadan hlak etmidilr. gr Hmz Maviynin babas tb il vurumu olsayd, onda li () dey bilmzdi

36

ki, "Ey Maviy, snin baban mnim qlncmn zrbsi il hlak olmudur." Demli bh yoxdur ki, eyb Hmznin, tb d beydnin rqibi imi. Hmz v li z rqiblrini ldrdkdn sonra, tby trf gedrk v onu da ldrdlr.

DRDNC FSL

L () PEYMBR (S)-N KRKNDR

li () Allahn mri v islamn gzl qanununa sasn gncliyinin tufanl dvrnd z hyat gmisin sakitlik v aramlq bx etmk qrarna glir. Amma onun kimi bir xsiyyt hyat yolda serkn he vaxt nisbi v mvqqti bir rahatlqla kifaytlnrk, hyatnn baqa fqlrini nzrindn yayndra bilmzdi. Buna gr d el bir hyat yolda tapmaq istyirdi ki, iman, tqva, elm, bilik, dnyagr, nciblik v sil-nsb baxmndan misilsiz olsun. li () n bel bir hyat yolda anadan olduu dvrdn o vaxta kimi btn xsusiyytlrindn tam agah olduu xsdnPeymbrin (s) qz Fatimeyi-Zhra ()-dan baqa he ks ola bilmzdi.

HZRT ZHRA ()-N ELLR

li ()-dan qabaq bu Bkr v mr Peymbr (s)-in qz il evlnmk n hazr olduqlarn elan etmi, lakin hr ikisi Peymbrdn bu cavab eitmidilr: "Zhran r vermk n ilahi vhyi gzlyirm." O iki nfr Hzrti Zhra () il evlnmkdn midsiz olduqda Ovs qbilsinin risi Sd-Maz il shbt etmidilr v drk etdilr ki, li ()-dan baqa bir ks Zhra () il evlnmy layiq deyil, elc d Peymbr (s)-in nzrd tutduu adam ondan baqas deyil. Buna gr d birlikd li ()- axtarmaa baladlar v nhayt onu nsardan olan bir nfrin banda tapdlar. li () z dvsi il xurmalar suvarrd. Onlar liy z tutub dedilr:Qreyin yan-raf Peymbr (s)-in qzna eliliy gediblr. Peymbr (s) onlara cavab verib ki, Zhrann ii Allahn iznindn asldr. Biz midvarq ki, gr sn (malik olduun xidmtlr v fziltlrl bel) Fatim n elilik etsn, mnasib cavab eidcksn. gr snin mal-dvltin az olsa, biz sn kmk etmy hazrq.

Bu szlri eidn li ()-n gzlri sevinc yalar il doldu. O dedi:Mnim Peymbr (s)-in qzna meyl v mhbbtim var.

Bunu deyib iindn l kdi v Peymbrin evin trf yolland. (O vaxt Peymbr mm Slmnin yannda qalrd). Evin qapsn dynd Peymbr drhal mm Slmy dedi:Qalx ayaa v qapn a. Bu, Allahn v Onun Rsulunun sevdiyi bir xsdir.

mm Slm deyir: "Peymbr (s)-in trifldiyi bu xsi tanmaq vq mn el tsir etmidi ki, qapn amaa gednd az qalrd ki, ayaqlarm bir-birin dolasn. Mn qapn adm v li () ev daxil olub Peymbr (s)-in hzurunda yldi. Amma hyas v Peymbrin mhzrinin zmti onun bir sz demsin mane olurdu. Ona gr d, ban aaya salmd. Ortala skut kmd. Nhayt, Peymbr (s) skutu pozub dedi:El bil bir i n glmisn?

37

li () cavab verdi:Mnim risalt ailsi il olan qohumluum v hminin bu din yolunda sabitqdm olmam, islamn inkiaf etmsind etdiyim cihad v sylrim Siz aydndr.

Peymbr buyurdu:Snin mqamn bu deyilnlrdn d ykskdir. li () dedi:Mslht grrsnzm ki, Fatimni mn qd edsiniz?

li () evlnm tklifini irli srdkd z tqvasna v parlaq xidmtlrin arxalanr v bu yolla hamya yrdir ki, stn olman meyar gzllik, srvt v mnsb yox, yalnz v yalnz tqvadr.

Peymbri-krm (s) qadnn da azad kild zn hyat yolda sem haqqn byan edrk li ()-a bel cavab verdi:Sizdn qabaq baqalar da qzma eliliy glmidilr. Mn onlarn istklri barsind qzmla mslhtldim, amma Fatimnin znd onlara qar iddtli narazlq hiss etdim. Indi sizin istyiniz bard onunla mslhtlib, sonra nticni siz xbr verrm.

Peymbr (s) Zhra ()-n evin daxil oldu. Zhra () ayaa qalxb ban atasnn iynindn gtrd v (Peymbrin) ayaqqablarn xarb mbark ayaqlarn yudu. Sonra dstmaz alb Peymbr (s)-in hzurunda yldi. Peymbr z qz il shbt bel balad:bu Talibin olu linin islamdak fzilt v mqam biz aydndr. Mn Allahdan istmidim ki, sni z mxluqunun iind n yax adama qismt etsin. Hal-hazrda o, sn eliliy glmidir. Bu bard n deyirsn?

Zhra () drin bir skuta dald, amma zn Peymbr (s)-dn dndrmdi v htta azacq narazlq bel onun znd zahir olmad. Rsuli-krm (s) ayaa qalxb buyurdu: "Allahu kbr! Qzmn susmas onun razlq lamtidir."

RUH, XLAQ V