Upload
dominh
View
223
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
0900 - 0024 (€ 0,10 per minuut)abnamro.nl/sectoren
Sectorupdate 2011 ▶ Interview ▶ Trends & ontwikkelingen ▶ Sectorvisie
visie opzakelijke dienstverlening
VOS2011 zakelijke dienst omslag.indd 1-2 06-05-11 16:36
VOS2011 zakelijke dienst omslag.indd 3-4 06-05-11 16:36
Herstel Nederlands bedrijfsleven zal voorzichtig
doorzetten in 2011
Geachte relatie,
Voor u ligt de Visie op Sectoren 2011 waarin een groot aantal sectoren en hun onderliggende branches inhoudelijk worden besproken en geanalyseerd. Aan de hand van Visie op Sectoren wil ABN AMRO u graag inzicht geven in de huidige trends en ontwikkelingen van uw sector en geven onze sector-specialisten bovendien hun visie weer voor het komende jaar. U kunt uw onderneming spiegelen aan de trends en actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers is gesteld en zien wat de verwachtingen zijn van ABN AMRO over uw eigen branche.
Het beeld van de verschillende sectoren verschilt onderling nog behoorlijk. In het kielzog van een
sterk groeiende wereldhandel en toenemende export wisten vooral de sectoren industrie en trans-
port als eerste de omslag naar groei te realiseren. Al snel volgde het herstel in andere sectoren,
terwijl de ontwikkelingen in de bouw nog altijd zorgelijk blijven.
Naast sectorspecifieke invloeden, zijn er ook ontwikkelingen die een economiebrede impact hebben.
Zo zijn de prijzen van grondstoffen structureel hoger geworden. Naast de olieprijs geldt dit ook voor
edelmetalen en industriële metalen; vooral door toegenomen vraag vanwege forse economische
groei in Azië. Ook de prijzen van agrarische grondstoffen stegen. Met name door tegenvallende
oogsten en een duidelijk aantrekkende wereldvraag.
In deze Visie op Zakelijke Dienstverlening is ook een gesprek opgenomen met de heer Sichtman,
oprichter en managing partner van Blue Carpet en Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienst-
verlening van ABN AMRO. Aan de hand van hun lange ervaring in de sector geven zij u een
praktijkgericht verhaal ter inspiratie voor uw eigen bedrijfsvoering. In het interview bespreken zij hoe
de ontwikkelingen rondom de ZZP‘er en social media de sector hebben veranderd in de afgelopen
jaren en wat hun toekomstvisie daarop is. De schaarste aan goed opgeleide mensen zal leiden tot
een machtverschuiving in het voordeel van werknemers. De crisis heeft slechts een vertragend
effect op deze ontwikkeling.
Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten
te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u
mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle
succes toe!
Vriendelijke groeten,
Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO
1Visie op zakelijke dienstverlening
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 1 09-05-11 14:46
Visie op zakelijke dienstverleningSectorupdate 2011
2
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 2 09-05-11 14:46
4 6
10 12 14 16 18 20 2224
262830 32 34
visie op Nederland
interview
accountantskantoren
advocatenkantoren
beveiliging en opsporing
deurwaarders en incassobureaus
economische adviesbureaus
marktonderzoekbureaus
notariskantoren
reisbranche
schoonmaakbedrijven
uitvaartbranche
uitzendbureaus
leeswijzer
colofon
3Visie op zakelijke dienstverlening
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 3 09-05-11 14:46
Vorig jaar groeide de economie met 1,75%. Dankzij een stevig groeitempo rond de
jaarwisseling blijft de groei dit jaar gemiddeld waarschijnlijk goed op peil. Maar in de
loop van het jaar loopt het tempo terug.
visie op Nederlandgroei Nederlandse economie zwakt wat af in loop van 2011
Na vier kwartalen van herstel viel de economische groei in de
zomer van 2010 (tijdelijk) vrijwel weg. Het BBP liet een stijging
optekenen van amper 0,1% k-o-k. In het tweede kwartaal was het
BBP - geholpen door forse voorraadvorming - nog met 1,0%
gegroeid. Terwijl in het voorjaar de groei enorm was opgestuwd
door voorraadopbouw, werd in het derde kwartaal de groei juist
(nog sterker) gedrukt door een afname van de voorraden.
Gemiddeld is de economie in deze twee kwartalen met 0,5%
k-o-k gegroeid. Eind 2010 steeg het BBP weer met 0,6% k-o-k,
met dank aan de uitvoer, voorraadopbouw, particuliere consump-
tie en bedrijfsinvesteringen. Het cijfer werd wel wat geflatteerd
door de kou, die heeft gezorgd voor extra productie en verbruik
van energie. Gemiddeld kwam de BBP-groei in 2010 uit op 1,8%.
Dit was bijna geheel te danken aan de uitvoer.
Groei economie bleef begin 2011 op peil
-6
-3
0
3
6
1991 93 95 97 99 2001 03 05 07 09 201160
75
90
105
120
BBP (% j-o-j; linkeras) Economisch-sentimentindicator (rechteras)
Bron: Thomson Reuters Datastream
Uitvoer blijft motor economische groeiDe groei van de uitvoer is inmiddels afgenomen. Toch zal de uit-
voer ook dit jaar weer flink bijdragen aan de economische groei,
maar wel iets minder dan in 2010. Daar staat tegenover dat de
binnenlandse bestedingen het wat beter zullen doen dan vorig
jaar. Voor heel 2011 verwachten we eenzelfde groeicijfer als vorig
jaar. Dat heeft te maken met de hogere groei eind 2010 en de
goede start van 2011. Die goede start wordt gesuggereerd door
diverse voorlopende indicatoren in binnen- en buitenland. Zo
liepen het producentenvertrouwen in de Nederlandse industrie en
de Economisch-sentimentindicator in maart op naar het hoogste
peil in ongeveer drie jaar. De inkoopmanagersindex (PMI) liep in
maart weliswaar iets terug, maar ligt nog steeds op een hoog
niveau, wat duidt op verdere expansie. En last but not least liet
de industriële productie in januari en februari flinke (verdere)
stijgingen zien ten opzichte van de voorgaande maand.
In de loop van 2011 zien we de groei in de eurozone en Nederland
afzwakken door bezuinigingsmaatregelen van overheden en onder
invloed van de flink gestegen olieprijs. We denken dat de effecten
van de bezuinigingen in binnen- en buitenland op de Nederlandse
BBP-groei dit jaar geleidelijk toenemen. Verder ligt het risico voor
de groei aan de ‘onderkant’. Als bijvoorbeeld de olieprijs langer
hoog blijft of nog doorstijgt, zal de economische groei in de
wereld en dus ook in ons land lager uitvallen dan vorig jaar.
De afwijkende ontwikkeling van de uitvoer enerzijds en de binnen-
landse bestedingen anderzijds had ook haar weerslag op het
4
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 4 09-05-11 14:46
bedrijfsleven. Het grootbedrijf, dat relatief sterk op afzet in het
buitenland is gericht, kon vorig jaar al weer een duidelijk herstel
laten zien, terwijl daar bij het MKB, dat meer op het binnenland is
georiënteerd, nog nauwelijks sprake van was. Naar verwachting
zal de afzetontwikkeling van het MKB dit jaar bijtrekken.
Uitvoer stijgt verderPMI >50 wijst op groei; <50 – krimp
-20
-10
0
10
20
2001 02 03 04 05 06 07 08 09 10 201130
40
50
60
70
Uitvoer goederen (% j-o-j; linkeras) PMI exportorders (index; rechteras)
Bron: CBS, Markit NEVI
Binnenlandse bestedingenDe particuliere consumptie is in 2010 met 0,4% gestegen. In het
laatste kwartaal viel de consumptiegroei iets hoger uit: +0,5%
k-o-k. Dat kwam onder meer door het flink hogere energieverbruik
als gevolg van het ongebruikelijk koude weer. Daarnaast waren de
autoverkopen fors. De bescheiden consumptiegroei in heel 2010
had te maken met de geringe stijging van het reëel beschikbaar
inkomen. Die stond onder druk van matige loonstijgingen en
banenkrimp. Bovendien was het herstel van het consumenten-
vertrouwen nog niet echt overtuigend. Weliswaar is een opwaartse
beweging zichtbaar, maar deze verloopt met horten en stoten.
Ook dit jaar is de consumptiegroei nog bepaald niet uitbundig.
Diverse factoren werken tegen elkaar in. De individuele
koopkracht verslechtert opnieuw. Weliswaar stijgen de lonen
harder dan in 2010, maar de inflatie valt eveneens hoger uit,
terwijl de bezuinigingsmaatregelen van de overheid ook de
koopkracht drukken. Maar daar staat tegenover dat het aantal
banen toeneemt. Al met al kan het reëel beschikbaar inkomen iets
meer toenemen dan vorig jaar. Ook de consumptie kan dan wat
meer stijgen dan in 2010. Wellicht zet het geleidelijk toegenomen
vertrouwen de consument ertoe aan om uitgaven die de
afgelopen jaren zijn uitgesteld vanwege (baan)onzekerheid, alsnog
te gaan doen. Mogelijk verder stijgende energieprijzen vormen
uiteraard een risico voor de inflatie en daarmee voor de
koopkracht.
Hoewel de investeringen gemiddeld nog afnamen in 2010, was in
de loop van het jaar verbetering zichtbaar. Het voorzichtige
investeringsherstel na de recessie heeft te maken met de vrij lage
bezettingsgraad van het machinepark in de industrie. Door de
recessie was de bezetting ongekend sterk afgenomen. Daarna is
deze weer behoorlijk opgelopen, maar toch is nog sprake van
onderbezetting. Daardoor zijn er weinig prikkels om te investeren
in uitbreiding. Wel zal worden geïnvesteerd ter vervanging van
(verouderde) machines of ter verbetering van de concurrentie-
kracht. De investeringen in machines en computers zitten al sinds
de zomer van 2009 in de lift (+12% in 2010). Ook de investeringen
in transportmiddelen zijn weer gestegen. Het afzetperspectief
voor het bedrijfsleven is behoorlijk en de financiële positie is
verbeterd. We verwachten daarom dat de investeringen in 2011
zullen stijgen.
Matige groei kredietverleningDe economische groei is dit jaar, zoals we schreven, gematigd.
De cashflow van bedrijven vertoont een opgaande lijn. De inves-
teringsgroei is bescheiden. De huizenmarkt blijft in mineur.
De rente is laag maar stijgt wel wat. Binnen dit scenario is een
explosieve groei van de Nederlandse kredietvraag onwaar-
schijnlijk. En het kredietaanbod? De bankensector heeft de
kredietcrisis overleefd, veel banken zijn aangesterkt en hebben
buffers opgebouwd. Maar de rook van de crisis is nog niet
verdwenen. Banken moeten zich aanpassen aan de nieuwe
realiteit, die inhoudt dat per euro verstrekt krediet meer vermogen
en liquide middelen nodig zijn. Op termijn kan dat de prijs van
krediet doen stijgen. Gelukkig krijgen banken de tijd om naar de
nieuwe realiteit toe te groeien.
Inflatie loopt opSinds medio 2010 lag het inflatietempo op 1,6%, totdat met name
hogere autobrandstofprijzen de inflatie in december opstuwden
naar net onder de 2%. In de drie maanden daarna bleef het cijfer
gelijk. We verwachten dat door de gestegen prijzen van olie en
voedsel de inflatie in de komende maanden - net als elders in
Europa - wat verder zal stijgen. Dat proces verloopt in ons land
wat langzamer doordat de energieprijzen voor gezinnen door-
gaans twee maal per jaar worden aangepast. Doordat er nog
altijd sprake is van overcapaciteit in de economie zal verdere
opwaartse druk beperkt blijven. We verwachten dat de inflatie
dit jaar gemiddeld duidelijk boven de 2% uitkomt. Omdat we
ervan uitgaan dat de stijging van de energie- en voedselprijzen
later weer afvlakt, kan de inflatie volgend jaar wat lager uitvallen.
5Visie op Nederland
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 5 09-05-11 14:46
Rechts: Steve Sichtman, oprichter en managing partner van Blue Carpet. Links: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening bij ABN AMRO.
Steve Sichtman, Blue Carpet:‘De rode loper is uitgerold
voor de grote talenten’
Snel, veel sneller dan menig bedrijf zich realiseert, krijgen social media een functie in de
economie. Uiteraard als verkoopkanaal, maar ook als podium voor interimkrachten.
Zelfstandigen Zonder Personeel, ZZP’ers, vinden in de virtuele community wat ze vroeger
alleen op de kantoorvloer vonden: collega’s, uitwisseling van kennis en ervaring, nieuw
werk en ideeën voor innovaties. Blue Carpet, een van de eerste bedrijven die goed-
gekwalificeerde interim professionals aan een digitale Shared Service Community helpt,
startte in 2009 en is succesvol. Maar de bedrijfscultuur dan? Wat blijft daar van over in
de digitale wereld? En hoe kan de bedrijfsleiding communicatie en reputatiemanagement
nog sturen als iedereen er lustig op los twittert? Steve Sichtman en Han Mesters geven
hun visie op de ontwikkelingen. Sichtman is oprichter en managing partner van Blue
Carpet. Mesters is sector banker Zakelijke Dienstverlening bij ABN AMRO.
6
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 6 09-05-11 14:46
Rechts: Steve Sichtman, oprichter en managing partner van Blue Carpet. Links: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening bij ABN AMRO.
Steve Sichtman: ‘Ik startte midden in de crisis met Blue Carpet.
Op mijn 26ste begon ik bij adviesbureau Boer & Croon, vier jaar
later was ik er partner en op mijn 32ste werd ik vennoot. Ik was
de jongste ooit, de meeste andere vennoten waren 50-plussers.
En ik kreeg alle ruimte om een project op te zetten dat Blue
Carpet heette. We stonden op het punt om een grote deal te
tekenen met ING, om een groot deel van hun flexibele schil te
managen met een portal. Het ging om 750 ZZP’ers waarmee we
zouden beginnen. De afspraken werden gemaakt op 15 augustus
2008. Ik weet het nog goed, want ik moest mijn vakantie ervoor
opgeven. Een paar maanden later veranderde de wereld: krediet-
crisis. De bodem onder onze afspraken werd weggevaagd. Ik
stond op een kruispunt. Wat te doen? Ik was het laatste jaar
vrijgesteld door Boer & Croon om dit project te realiseren. Ik
geloofde enorm in die verandering.’
Sichtman: ‘Teruggaan naar mijn oude rol binnen Boer & Croon –
daar had ik niet zo veel fiducie in. En in het Blue Carpet-concept
had ik wél veel vertrouwen. Ik kocht me uit en begon voor mezelf.
Veel mensen vonden mijn stap gedurfd. Maar het begin van de
kredietcrisis was juist een uitstekend moment om veranderingen
door te zetten. Anticyclisch denken: bedrijven al vroeg voorbe-
reiden om hun flexibele schil op een nieuwe, moderne manier te
managen. Dan zijn ze er klaar voor als de markt weer aantrekt.
Natuurlijk moest ik alles vanuit het niets opbouwen en dat was
niet gemakkelijk. Zeker als je daarvoor elf jaar bij Boer & Croon
hebt gewerkt. Tegelijkertijd voelde het goed.’
Happy en Onafhankelijk‘De naam Blue Carpet betekent van alles. De duurste fiches in het
casino zijn de Blue Chips. In de financiële wereld worden de
hoogst gewaardeerde aandelen of bedrijven Blue Chips genoemd.
In American Football heten de meest talentvolle spelers Blue
Chips. In mijn boek, De Blue Chip Manager, staat Chip voor (self-)
Conscious Happy Independent Professional. De Chip is mentaal
onafhankelijk, gepassioneerd en oplettend, doet actief aan zelf-
management en zelfontwikkeling. Hij realiseert zich dat hij in een
opdracht zit en niet in een functie. Voor die zeer goed gekwalifi-
ceerde Blue Chips wil ik de rode loper, the Red Carpet, uitrollen.
Samengevoegd kwamen we uit op Blue Carpet.’
Han Mesters: ‘Dat social media een vooraanstaande rol spelen in
Het Nieuwe Werken, is nog maar amper doorgedrongen tot de
top van veel bedrijven. Flexplekken, die kan men nog bevatten en
organiseren. Maar de communicatie van een bedrijf anders
opzetten dan via een afdeling corporate communicatie, dat blijkt
een heel lastig concept. Terwijl: social media zijn een fact of life,
als je daar niet op inspeelt, dan heb je grote kans dat het je
overkomt als bedrijf. En als het je overkomt, kost het best veel
moeite om het weer te sturen.’
Web-autochtonenSichtman: ‘Organisaties proberen dat te sturen, een beetje via de
oude weg: we zetten er een afdeling op. Nou, prima, maar let dan
wel op wie je er op zet. Zorg dat dat web-autochtonen zijn, jonge
mensen die social media niet hebben aangeleerd, maar ermee
zijn opgegroeid. Midden twintigers, ik heb er ook een paar in mijn
organisatie en ik leer daar waanzinnig veel van. Dat is echt mooi.’
Mesters: ‘Ik hoorde laatst over een bedrijf dat een studiedag over
social media had georganiseerd. De bestuursvoorzitter was
tijdens de verschillende lezingen roder en roder aangelopen.
Steeds kwader werd-ie. Op een gegeven moment riep hij uit: ‘Die
social media moeten gestopt worden, iemand moet de stekker
eruit trekken.’ Echt een teken aan de wand. Dat mensen in die
positie niet het geringste idee hebben welke ontwikkelingen er
gaande zijn.’
Sichtman: ‘Kijk naar wat er met Youp van ’t Hek is gebeurd, met
T-Mobile. Daar heeft zo’n bedrijf geen invloed op. Je kunt het
hooguit proberen bij te sturen. En je moet heel snel reageren,
want voor je het weet is het een kleine ramp.’
Mesters: ‘Je hebt voor bedrijven de uitdaging: hoe ga je sturen?
Verschuiving van de macht is een onderdeel van het hele social
mediaspel. Technologie is daarin een facilitator. Dat de elite niet
meer op de blauwe ogen geloofd wordt, heeft uiteraard ook te
maken met stijging van de welvaart; met mensen die steeds
mondiger worden en minder opkijken tegen hiërarchie. Social
media werken daarbij als katalysator. Kijk maar naar de revoluties
in Noord-Afrika.’
Leasecontracten en kinderopvangMesters: ‘Je hebt een sociologische theorie die te maken heeft
met de oude Germaanse term Sippe. Dat staat voor de cirkel rond
een mens, opgebouwd uit bloedverwanten plus nog wat vrienden.
Het is de basis van je persoonlijke leven, maar waarschijnlijk anno
2011, door de social media, is Sippe ook de basis geworden van je
werkzame leven. Jonge mensen zoeken degenen uit waarmee ze
willen werken. En dat op een manier zoals iedereen vrienden
kiest. Die zijn cool, daar wil ik graag een project mee doen.’
Sichtman: ‘Blue Carpet rekent inschrijfgeld en abonneekosten.
Dat is tegengesteld aan wat de markt tot dusverre gewend was.
En het werkt. De ZZP’ers betalen 250 euro entree, en 750 euro
abonnement per jaar. Inmiddels staan bij Blue Carpet zo’n 400
ZZP’ers ingeschreven. Het zijn óf mensen met tien jaar senior
‘Verschuiving van de macht is een onderdeel van social mediaspel’
7Interview
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 7 09-05-11 14:46
managementervaring (gemiddeld 48 jaar) óf high profilers tussen
de 35 en begin 40. Ik heb echt een prachtige kwaliteit aan
professionals waar ik trots op ben. We werken voor grote en
mooie klanten als ANWB, Philips, ASML, Corus, de Belasting-
dienst en het ministerie van Financiën. En in januari heb ik een
deal kunnen sluiten met een grootbank, dat we via een eigen
community een groot deel van hun ZZP’ers gaan managen.’
‘Eén van onze producten is dat wij voor organisaties hun flexibele
schil opzetten, faciliteren en managen. En dat kan ver gaan: het
bieden van verzekeringen, kinderopvang, leasecontracten en HR.
Dat is belangrijk werk. Neem de flexibele schil van ABN AMRO –
die is zeker zo groot als een middelgrote organisatie. En tot 2008
was dat 8.500 man. Dat kun je het beste managen als een bedrijf.
Maar omdat het vaak voor ondernemingen geen core business is,
ligt de focus er niet op. De flexibele schil wordt meestal niet
doordacht gemanaged.’
Bedrijfscultuur? Een mytheSichtman: ‘Er is nog een wereld te winnen. Waarom? Bedrijven
maken vaak alleen beleid voor het eigen interne personeel.
Waarom niet ook voor het externe personeel? Er zijn prachtige
programma’s voor interne medewerkers – denk aan management
development, talent management, leeftijdsbewust personeels-
beleid, diversiteitbeleid. En waarom zou je die niet vertalen voor
de externe schil van werkers. Ik denk dat 50 tot 60% van de
inhuur bestaat uit mensen die al eerder voor een bedrijf hebben
gewerkt. Waarom zet je dan iedere keer opnieuw die vraag uit in
de markt? En betaal je dure marges omdat je het ineffectief hebt
geregeld? Met de werkwijze van Blue Carpet kun je die
problemen oplossen.’
Is het niet een risico van veel online netwerken dat je daarmee
maar heel moeilijk een bedrijfscultuur kunt neerzetten?
Sichtman: ‘Bedrijfscultuur? Dat is een mythe. Als je kijkt naar de
missie- en strategiestatements van bedrijven en je kijkt naar het
bedrijf zelf, dan zie ik maar weinig overeenstemming. Een bedrijf
zegt A maar doet B. En dan zeggen ze: ‘Dit is onze bedrijfscultuur’,
terwijl ze bedoelen: ‘Dit is onze geformuleerde visie.’ Weet je wat
de ultieme manier is om je missiestatement in te bedden? Juist,
social media.’
Steve Sichtman, oprichter en managing partner van Blue Carpet.
‘Dat topmensen niet weten welke ontwikkelingen er gaande zijn, is echt een teken aan de wand’
8
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 8 09-05-11 14:46
‘Daarmee kun je eenvoudig met iedereen communiceren, en aan
iedereen feedback vragen. Je kunt ze laten nadenken hoe ze hun
eigen werk kunnen relateren aan die statements. Wij doen aan
eerlijk verzekeren – dat is gemakkelijk gezegd, maar wat betekent
dat voor jouw job? Op die manier breng je de menselijke maat
terug in het bedrijf. Juist die menselijke maat is door allerlei
reorganisaties van de laatste tientallen jaren, vaak in de
verdrukking gekomen.’
Menselijke maatSichtman: ‘Ik heb jaren onderzoek gedaan naar verander-
management. Op een gegeven moment werd ik er droevig van. Ik
had het op het laatst niet meer over dynamiek en kracht, maar
vooral over vergif in organisaties. We kregen zóveel narrige en
vermoeide reacties op onze vragen. Les één die we uit het
onderzoek trokken was: gedistribueerd leiderschap is belangrijk.
De ceo zegt: ‘Die kant op.’ Maar alleen als de managementslagen
onder de ceo dezelfde kant op denken, en zich daar full hearted
voor inzetten, kan dergelijk leiderschap slagen. Anders niet.’
‘Mijn tweede belangrijke conclusie was: een bedrijf moet de
menselijke maat in het oog blijven houden. Iemand is een human
being, geen human resource. Daar is te weinig op gelet, en het is
één van de redenen dat velen voor zichzelf zijn begonnen.
Eigenlijk draaien ZZP’ers de verhoudingen om: bedrijven moeten
maar eens laten zien dat ze interessant genoeg zijn om voor te
werken. En vroeger was je dankbaar als je ergens een baan had.
Je bleef daar het liefst zo lang mogelijk. En alles wat een
werkgever deed, dat nam je voor lief. Dat is echt verleden tijd.’
Omarm social mediaMesters: ‘Ik beschrijf in mijn derde Human Capital rapport, ‘Van
interim manager naar interim professional. Een ‘wake up call’ voor
interim management’, dat bedrijven druk bezig zijn goede interim
managers te bereiken. Eerst werden ZZP’ers gerankt en uit die
lijst werd gekozen. Maar in de toekomst zal er weer schaarste
optreden. En dan wordt de selectie omgedraaid. ZZP’ers gaan
bedrijven ranken. Sterker; ondernemingen willen en moeten
gerankt worden. Om voldoende gekwalificeerd interim personeel
te kunnen aantrekken. Disloyale werkgevers worden afgestraft.
Dat vind ik een mooi voorbeeld van waar de wereld heen gaat.
Dat gebeurt nu al.’
Sichtman: ‘Het bedrijfsleven kende, totdat de crisis uitbrak in
2008, voornamelijk hiërarchische organisaties, met een raad van
bestuur, die de boel in de grip probeerde te houden. Ze wilden
brandjes zo veel mogelijk voorkomen, en deden veel aan issue-
management, aan reputatiemanagement. Dat werd door corporate
communicatie geregeld, vanuit de toren. Anno 2011 is dat steeds
minder succesvol. Er is een sturingskwestie ontstaan. Hoe krijg ik
als bedrijf grip op social media? Hoe zorg ik dat ik geen tsunami
aan reputatie-issues krijg? Denk aan Youp van ’t Hek. En die vraag
valt alleen op te lossen door erg veel van social media af te
weten. Zie ze niet als bedreiging, maar omarm ze en gebruik ze
als instrument.’
‘Social media brengen de menselijke maat terug in het bedrijf’
9Interview
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 9 09-05-11 14:46
Het aandeel ZZP’ers in de accountancy is groot en blijft groeien
Prijsdruk door transparantie en verdere automatisering in werkprocessen
Accountants moeten zich profileren op diensten met toegevoegde waarde
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
Openbare accountants voeren controles uit en stellen jaarrekeningen
op. Een openbaar accountant stelt vast of de jaarrekening een getrouw
beeld geeft van de werkelijkheid en geeft zijn oordeel daarover weer in
een accountantsverklaring. Daarnaast geven accountants advies op
onder andere administratief gebied en adviseren zij bij overname en
opvolging. Er zijn twee typen accountants, de academisch geschoolde
Registeraccountant (RA) en de niet-academisch geschoolde
Accountants-administratieconsulent (AA).
De omzet in de accountancy daalde licht met 1,3%, mede dankzij de te-
leurstellende resultaten op financiële controles en advies aan bedrijven.
De voornaamste oorzaak is de terugloop in het aantal opdrachten in
deze segmenten, waardoor de prijsconcurrentie toeneemt. De concur-
rentie op prijs wordt bovendien versterkt doordat het aantal kantoren de
laatste jaren sterk is gegroeid, met name het aantal ZZP’ers. Het aan-
deel ZZP’ers in de accountancy is groot. In de periode 2006 tot 2010 is
het aantal gegroeid met 40%, mede omdat door de krapte op de ar-
beidsmarkt de vraag naar de zzp-accountant een vlucht nam. Met de
sterke groei heeft dit segment in 2010 een aandeel van 67% bereikt in
het aantal kantoren. Ook de top van het MKB binnen de accountancy
heeft zich de laatste tijd versterkt door middel van fusies, overnames en
strategische samenwerking. De consolidatieslag viel in 2009 en 2010
nog enigszins tegen, mede doordat kantoren minder geneigd waren om
(in tijden van crisis) in risicovolle avonturen te stappen. MKB-opdracht-
gevers zijn kritischer geworden op de verhouding tussen prijs/kwaliteit
en vragen offertes aan bij meerdere partijen. Hierdoor werd de focus
van de branche meer intern gericht, waarbij de aandacht vooral uitging
naar bestaande klantrelaties en het optimaliseren van de eigen interne
operationele processen. Veel kantoren hebben een businessmodel,
gebaseerd op een breed dienstenpakket met daarin controlewerkzaam-
heden, belastingadvies en adviesdiensten.
Na een relatief rustig jaar hebben accountantskantoren fusies en over-
names in 2011 weer op de agenda staan. Vooral MKB-kantoren zoeken
langdurige samenwerkingsverbanden of willen fuseren. Deze strategie
past binnen hun ambitie om schaalvoordelen te realiseren. De aanslui-
ting met potentiële partners is een middel om het kostenniveau te ver-
lagen, in marktaandeel te groeien en daarmee de concurrentie aan te
gaan met de grotere kantoren. Voor een groot aantal MKB-kantoren
betekent een strategisch partnerschap dat de druk van de investerin-
gen in automatisering (zoals SBR/XBRL) en opleiding verminderd kan
worden. De prijsdruk duurt echter voort, mede door de transparantie
in tarieven en door verdere automatisering in werkprocessen, die de
efficiency van kantoren bevordert. Door automatisering vermindert op
termijn het accountantswerk aan bijvoorbeeld jaarverslagen sterk,
waardoor de prijs van deze dienstverlening sterk daalt. Het verschil
tussen de grote vier en de subtop van accountancykantoren wordt
steeds kleiner. Hierdoor wordt dit segment ook een interessante partij
voor grote opdrachtgevers die, vanwege economische motieven, op
zoek zijn naar alternatieven. De komende periode is meer regelgeving
van toepassing op de accountancy. Zo heeft de EU bedenkingen wat
betreft adviesdiensten door de controlerend accountant, aangezien de
onafhankelijkheid hierdoor in het bedrang komt.
Omzetgroei 2010: -1,4%
Bedrijven met 1-5 werkzame personen: 74,2%
Aantal vestigingen: 20.860
▶ waarvan boekhoudkantoren: 53,3%
▶ waarvan belastingadviesbureaus: 13,4%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 3%
www.nba.nlinnovatie.nivra.nlwww.accountancynieuws.nl www.accountant.nl
accountantskantoren
10
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 10 09-05-11 14:46
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-4
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
%-g
roei
(j.o
.j.)
88
92
96
100
104
108
112
116
inde
x (2
006=
100)
Omzetgroei BBP-groei (r.as) Prijsindex accountancy
95
100
105
110
115
120
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
inde
x (2
006=
100)
Totaal diensten accountancy Advisering (ex. belastingadvies)Belastingadvies AccountantscontroleFinanciële administratie
80.000
100.000
120.000
140.000
160.000
180.000
200.000
1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000werknemers (fte)
omze
t per
fte
(grootte bol = omzet 2009)
= omzet/fte > EUR 140.000 = omzet/fte EUR 100.000-140.000
Ernst & Young
KPMG
Deloitte
PWC
PKF Wallast
HLB Van Daal & Partners
Berk Grant Thornton
Accon AVMDe Jong & LaanKroeseWevers
BDOMazarsVan Oers
3.940
640
505
1.280
525
4.805 1.785
490
315
1.650
2.310
3.200
Omzetgroei en BBP-groei per kwartaal
Prijsontwikkelingen in de accountancybranche
Accountantskantoren naar omzet en fte 2009
Aantal vestigingen naar provincie
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: Trends in accountancy/Nivra
Bron: CBS
▶ In 2010 daalde de omzet in de accountancybranche met 1,3%.
De prijzen voor de accountancywerkzaamheden lieten een stijging
zien, terwijl het volume sterk daalde.
▶ De prijzen zijn in 2010 ten opzichte van 2006 met ongeveer 13%
gestegen, gemiddeld ruim 3% per jaar.
▶ De daling van het volume (vraag naar accountancydiensten) is
mede ingegeven door een toename van het aantal faillissementen
(minder opdrachten) en een afname van het aantal uren per
opdracht.
▶ De prijzen voor accountancydiensten nemen jaarlijks toe, waarbij
in het tweede kwartaal de sterkste stijging plaatsvindt. De prijzen
van algemene advisering en accountantscontrole staan onder druk,
in tegenstelling tot de prijzen voor financiële administratie en
belastingadvies.
▶ De concurrentie is heviger geworden. Het aantal bedrijven neemt
jaarlijks toe, terwijl de vraag naar accountancydiensten afneemt.
Dit zet de prijzen in bepaalde segmenten onder druk.
▶ Ernst&Young heeft de hoogste omzet per fte (EUR 173.000), terwijl
Deloitte onder de EUR 140.000 per fte zit. Ondanks de geringe
schaalgrootte weet PKF Wallast een hoge omzet per fte te halen.
▶ Met de fusie tussen Flynth en GIBO Groep is het op vier na groot-
ste kantoor ontstaan. Ook Accon AVM, Grant Thornton en Baker
Tilly Berk (voorheen Berk) hebben aangekondigd te gaan groeien
door overnames. De zoektocht naar schaalgrootte (voor marktaan-
deel en efficiency) zal in 2011 doorzetten.
▶ In 2010 zijn er in totaal 20.860 vestigingen, verdeeld over circa
19.400 accountantskantoren. De groei van het aantal bedrijven
houdt gelijke tred met de groei van het aantal vestigingen in de
periode 2006 tot 2010.
▶ Ruim 40% van het totale aantal vestigingen bevindt zich in de
provincies Noord- en Zuid-Holland.
▶ De concurrentie in Flevoland is het hoogst, gezien het aantal
accountancyvestigingen en ondernemingen. In Zeeland hebben de
kantoren relatief minder concurrentie.
11accountantskantoren
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 11 09-05-11 14:46
advocatenkantoren Lucratieve fusie- en overnamemarkt trekt in 2011 verder aan
Door de groei van het aantal éénpitters, is de druk op de tarieven toegenomen
Verplichte procesvertegenwoordiging vervalt per 1 juli 2010 voor veel zaken
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
Een advocaat geeft juridisch advies en verleent juridische bijstand in
rechtsgedingen. De advocaat dient ingeschreven te zijn bij de
rechtbank van het arrondissement waar de activiteiten worden
ontplooid en zo ook bij De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA).
De NOvA is de publiekrechtelijke beroepsorganisatie van alle
advocaten in Nederland. Advocaten zijn werkzaam voor instellingen,
organisaties en particulieren. Specialismen zijn onder meer
arbeidsrecht, erfrecht, strafrecht, mediarecht en auteursrecht.
De groei van de advocatuur wordt in grote mate bepaald door
ontwikkelingen als de voortschrijdende juridisering en verzakelijking
van het ondernemen, het toenemende aantal claims, het aantal
faillissementen, het aantal arbeidsrechtszaken en meer regelgeving
vanuit de overheid. Het meest lucratieve segment voor de advocatuur
is echter de fusie- en overnamemarkt. Het aantal deals is in 2010 ten
opzichte van 2009 met 9,1% gegroeid tot 441. Daarmee ligt het aantal
echter nog ver beneden het niveau van het topjaar 2007, waarin 834
deals werden gesloten. De gemiddelde waarde per deal is in 2010
echter wel weer sterk toegenomen, ten opzichte van 2009 met
34,8%. In 2010 is de advocatuur in aantallen advocaten gegroeid met
2,1%, waarin de groei van het aantal éénpitters een groot aandeel
had. In navolging van het bedrijfsleven, wordt ook binnen de
advocatuur het nut ingezien van het hebben van een flexibele schil.
Het is voor kantoren een manier om piekmomenten op te vangen en
snel te reageren op veranderende (economische) omstandigheden.
Mede dankzij deze trend en de ontwikkeling dat jonge partners relatief
snel een eigen kantoor opstarten, is het aantal éénpitters sterk
gegroeid de laatste jaren. Hierdoor is de druk op de tarieven
toegenomen. Kleine advocatenkantoren hebben veelal een betere
propositie, aangezien zij weinig vaste kosten hebben en daardoor
relatief beter in staat zijn scherper te onderhandelen op prijsstelling.
De overheid wil de rechtspraak beter toegankelijk maken voor burgers
en is van mening dit kan worden bereikt door de zogenaamde compe-
tentiegrens van de kantonrechter te verhogen. Per 1 juli 2011 wordt de
grens verhoogd naar EUR 25.000. Concreet betekent dit dat voor kan-
tonzaken tot en met deze grens geen verplichte procesvertegenwoor-
diging meer geldt, waardoor de juridische kosten dalen. Voor de advo-
catuur heeft dit nadelige gevolgen, aangezien het aantal opdrachten zal
teruglopen en werk zal worden overgenomen door andere juridische
dienstverleners. Onder invloed van een afnemend groeitempo van de
markt, neemt de onderlinge concurrentie en daarmee de druk op de
tarieven in bepaalde segmenten verder toe. Ook is de overheid voor-
nemens om per 2013 de rechtspraak meer kostendekkend te maken
door de griffierechten te verhogen. De kosten van het aanspannen van
een rechtszaak nemen hierdoor toe voor zowel natuurlijke als rechts-
personen. In 2011 trekt de fusie- en overnamemarkt verder aan, mede
omdat de lage waardering van ondernemingen overnames aantrekke-
lijk maakt. Bij deze juridisch complexe trajecten is een externe advo-
caat veelal onmisbaar. Bovendien hebben de ingezette overnamedeals
tegenwoordig een relatief langere doorlooptijd, aangezien kopers vol-
doende (financieel en juridisch) advies willen inwinnen over de overna-
mekandidaat. Door de verzakelijking zal voor veel bedrijven de behoef-
te toenemen van het hebben van een interne juridische afdeling.
Aantal advocatenkantoren: 4.307
▶ groei (t.o.v. 2010): +4,0%
Aantal advocaten: 16.275
▶ groei (t.o.v. 2010): +2,1%
Aantal kantoren met 1 advocaat: 48,5%
Aantal kantoren met 1-5 advocaten: 85,6%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 5%
www.advocatenorde.nlwww.juridisch.comwww.bureauft.nlwww.rechtensite.nl
12
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 12 09-05-11 14:46
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
2005
-2
2005
-3
2005
-4
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-4
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
%-g
roei
(j.o
.j.)
94
96
98
100
102
104
106
108
110
112
inde
x (2
006=
100)
Omzetontwikkeling rechtskundige dienstverlening (l.as)BBP-groei (l.as)Prijsindex advocatuur (r.as)
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
aant
al
1 advocaat2-5 advocaten
6-10 advocaten11-60 advocaten> 60 advocaten
groei 2003-2010: +58%
0
50
100
150
200
250
300
100 200 300 400 500 600 700 800 900 1.000aantal deals
waa
rde
(EUR
mrd
)
grootte bol = gem. waarde deal
jaren met sterke economische vertraging
2008 2006
201020052004
2009
2007
2003
Business services
Industrials
Technology
Retail
Consumer products/Foods
Transport/Logistics
Energy & Utilities/Mining
Financials
Pharma/Biotech/Medical
Construction/Real estate
MediaTelecom
Leisure Agriculture
20%
16%
10%9%10%
6%
5%
5%4%
3%
4%4%
2%2%
Omzetontwikkeling rechtskundige diensten en prijsindex advocatuur
Omvang van advocatenkantoren
Aantal fusiedeals en waarde
Overnames en fusies in 2010: deals naar sector
Bron: CBS
Bron: KSU Uitgeverij
Bron: KSU Uitgeverij (OverFusies)
Bron: KSU Uitgeverij (OverFusies)
▶ Ondanks dat kantoren relatief weinig last hebben van conjuncturele
ontwikkelingen, zijn veel kantoren tijdens de crisis toch overgegaan
tot kostenbesparingen (zoals het bevriezen van salarissen) en
andere efficiencymaatregelen.
▶ De advocatentarieven zijn niet wettelijk vastgelegd en lopen sterk
uiteen per kantoor en advocaat, afhankelijk van reputatie.
▶ Vooral kleine bedrijven en particulieren klagen dat de tarieven hoog
zijn en niet transparant.
▶ Er zijn 4.307 kantoren in 2010. In de periode 2003 tot 2010 is dit
aantal met 58% toegenomen, waarbij de groei vanaf 2008 het
sterkst is.
▶ Van het totale aantal kantoren heeft de helft één werkzame advo-
caat. Sinds 2003 is dit segment met 88% gestegen. Hiermee is de
trend tot schaalverkleining goed zichtbaar.
▶ Voor 2011 verwachten wij groei van het aantal kleine kantoren.
Het voordeel van een klein kantoor is het persoonlijke contact met
klanten en relatief meer flexibiliteit.
▶ De fusie- en overnamemarkt is een lucratieve markt voor advoca-
tenkantoren. Gedurende periodes van economische neergang en
crisis verzwakt deze markt. Bedrijven zijn dan minder geneigd om
(risicovolle) investeringen te doen en het aantal deals neemt
hierdoor sterk af.
▶ Na twee turbulente jaren is het aantal fusies in 2010 weer ge-
groeid. Niet alleen nam het aantal deals toe ten opzichte van 2009
(+3%), maar ook kreeg de dealwaarde weer een sterke impuls.
▶ De meeste fusies vinden plaats in de zakelijke dienstverlening,
gevolgd door industrie. De sterkste groei in het aantal deals vond
plaats in de detailhandel.
▶ In vijf sectoren is het aantal deals gedaald in 2010: technologie,
transport & logistiek, energie & mijnbouw, financiën & verzeke-
ringen en media.
▶ In 2011 is de verwachting dat de markt voor fusies en overnames
verder herstelt. De overnameprijzen liggen nog relatief laag.
13advocatenkantoren
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 13 09-05-11 14:46
beveiliging en opsporing Beveiliging is verdringingsmarkt en zoektocht naar schaalgrootte versnelt
Het ‘multiserviceconcept’ krijgt binnen de branche steeds meer aandacht
Publiekprivate samenwerking heeft nog toekomst in beveiligingsland
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De branche bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste de technische
beveiliging (installaties/techniek) en ten tweede de manbeveiliging.
Manbeveiliging bestaat uit bedrijfsbeveiliging (bedrijven met eigen
beveiligingsorganisatie) en particuliere beveiliging. Een particuliere
beveiligingsdienst levert medewerkers en diensten voor bijvoorbeeld
evenementen-, informatie-, persoons- en objectbeveiliging, maar ook
voor beveiliging van waardetransport. De Vereniging van Particuliere
Beveiligingsorganisaties (VPB) is de brancheorganisatie.
In de facilitaire dienstverlening (waaronder beveiliging) zijn de
marktomstandigheden enigszins ongunstig. De markt voor
beveiligingsbedrijven is verzadigd en heeft te maken met krimpende
marges. Ondanks dat het onderscheidend vermogen van bedrijven
een ‘unique selling point’ oplevert, komt concurrentie op prijs steeds
vaker voor. De beveiligingsbranche krijgt daarmee de karakteristieken
van een verdringingsmarkt en dit heeft de zoektocht naar schaalgrootte
versneld. Aangezien autonome groei maar moeilijk realiseerbaar is,
gaan bedrijven over tot overnames van branchegenoten of nemen
bedrijven over in de facilitaire dienstverlening. Ook worden
buitenlandse bedrijven steeds meer een bedreiging, aangezien deze
partijen actiever worden op de Nederlandse beveiligingsmarkt. De
grote drie op de Nederlandse markt (Trigion, G4S en Securitas) nemen
frequenter branchegenoten over, waardoor de kloof tussen de grote
beveiligingsbedrijven en het MKB groeit. Momenteel is het
marktaandeel van de grote drie gezamenlijk circa 60%. De kleinere
beveiligingsbedrijven kiezen veelal voor een rol als regionale specialist
en kunnen schaalgrootte realiseren door verregaande strategische
samenwerking met partijen uit de private en/of publieke sector. Op
deze manier kan een klein bedrijf groei realiseren en continuïteit
waarborgen. De branche is sterk geprofessionaliseerd en er worden
steeds meer eisen gesteld aan de vakbekwaamheid van de beveiliger.
Consolidatie blijft ook in 2011 hoog op de agenda staan, waarbij vooral
grote en middelgrote bedrijven op zoek gaan naar (kleinere)
branchegenoten. Gewilde organisaties zijn vooral de kleine
hightechbedrijven. Ook het ‘multiservice concept’ krijgt binnen de
branche steeds meer aandacht. Naast de beveiligingsactiviteiten
worden (veelal door overnames) ook andere facilitaire diensten
aangeboden, zoals schoonmaak en catering. Dit is niet alleen om het
bedrijf richting klant te profileren (one-stop-shopping), maar bovendien
kan de klant hiermee een efficiencyslag maken door te snijden in
ondersteunende diensten. De kwaliteit van beveiligers is een
belangrijk verkooppunt voor bedrijven en dit vraagt om continue
opleiding en training. Ook innovatie is in dit kader van belang. Het
personeelsverloop binnen de branche is hoog en jaarlijks neemt het
aantal ZZP’ers toe. Steeds meer voormalig beveiligers in loondienst
kiezen voor een carrière als ZZP’er. De groei van het aantal ZZP’ers
heeft bovendien een impuls gekregen door de opkomst van social
media. Veel ZZP’ers gebruiken social media (zoals Hyves en Twitter)
om hun beveiligingsdiensten aan te bieden. Ondanks de relatief
minder gunstige marktomstandigheden voor beveiligingsbedrijven, kan
publiekprivate samenwerking een positieve impuls geven voor
toekomstige groei. Samenwerking met publieke instellingen krijgt
steeds meer vorm en biedt beveiligingsbedrijven een groeiende markt.
Omzet: EUR 1,8 mrd
▶ waarvan uit objectbeveiliging: 70%
Omzet per werknemer: EUR 45.600
Aantal bedrijven: 1.770
Marktaandeel top-10 bedrijven: 73%
Bedrijven met 1-5 werkzame personen: 75%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 2%
www.vpb.nlwww.vvbo.nlwww.securitymanagement.nlwww.veb.nl
14
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 14 09-05-11 14:46
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
2004
-320
04-4
2005
-120
05-2
2005
-3
2005
-420
06-1
2006
-220
06-3
2006
-420
07-1
2007
-220
07-3
2007
-420
08-1
2008
-220
08-3
2008
-420
09-1
2009
-220
09-3
2009
-420
10-1
2010
-220
10-3
2010
-4
%-g
roei
(j.o
.j.)
94
96
98
100
102
104
106
108
110
112
114
inde
x (2
006=
100)
Omzetgroei BBP-groei Prijsindex beveiliging en opsporing (r.as)
-2,5%
3,5%
8,5%
10,0%
0,5%0,0%
-0,7% 0,1%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
%-g
roei
(j.o
.j.)
Ontwikkeling werkgelegenheid
Ontwikkeling omzet per werknemer
2010 werkgelegenheid = raming ABN AMRO
�
-25%
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
-10% -5% 0% 5% 10% 15%omzetgroei 2008-2009
groe
i aan
tal f
te 2
008-
2009
grootte bol = omzet per fte
G4S e 55.452
Trigione 58.413
Securitas e 55.233
ISS Security Services e 44.661
NVD Beveiligingen e 68.171
Intergarde e 91.176
MPL Beveiligingsdienstene 47.407
Randstad Bewakinge 58.046
ANVD e 66.234
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000
aantal beveiligers
aant
al b
evei
ligin
gsbe
drijv
en
grootte bol = aantal inwoners
Belgie
Denemarken
Finland
Frankrijk
Duitsland
Italie
Luxemburg
Nederland
Noorwegen
Spanje
ZwedenZwitserland
Verenigd Koninkrijk
Bulgarije
Tsjechie
PolenSlowakije
Turkije
Omzetontwikkeling, prijsindex en BBP-groei per kwartaal
Ontwikkeling werkgelegenheid en omzet per werknemer per jaar
Grootste bedrijven beveiligingsbranche
Beveiligingsbedrijven in Europa
Bron: CBS
Bron: Heliview/VPB
Bron: Security Management
Bron: CoESS
▶ Ondanks de lastige marktomstandigheden waren beveiligings-
bedrijven in 2010 in staat om de prijzen van hun diensten te
verhogen. Maar tegelijkertijd daalde het volume: minder bedrijven
deden een beroep op beveiligingsdiensten ten opzichte van
voorgaande jaren, als direct gevolg van de economische crisis.
▶ Terwijl de branche in 2009 (hoogtepunt van de crisis) nog een
omzetgroei wist te realiseren van 2,3%, daalde de omzet in 2010
met 1,9%).
▶ In de periode 2002 tot 2010 is de omzet toegenomen met 32%,
terwijl de werkgelegenheid steeg met 20%. Hiermee is de omzet
per werknemer verbeterd.
▶ Het groeipad van de omzet per werknemer vertoont een dalende
trend. Jaarlijks groeit hiermee de omzet per werknemer minder
hard.
▶ Arbeid is de belangrijkste productiefactor. Ondanks de toename
van het gebruik van technologie, blijft beveiliging mensenwerk.
Personele kosten bedragen meer dan 70% van de omzet.
▶ In 2009 was qua omzet Trigion het grootste beveiligingsbedrijf in
Nederland, direct gevolgd door G4S en Securitas. Slechts twee van
de top negen bedrijven waren in staat om in 2008 en 2009 in
omzet te groeien: Trigion en MPL Beveiligingsdiensten.
▶ Intergarde had in 2009 de hoogste omzet per fte met ruim EUR
90.000, gevolgd door NVD Beveiligingen met ruim EUR 68.000.
De gemiddelde omzet per werknemer lag in 2009 op EUR 60.000.
▶ Een land met veel inwoners kent veel beveiligingsbedrijven en
beveiligers. Land- en cultuurspecifieke eigenschappen zorgen voor
de uitzonderingen.
▶ Italië en Spanje hebben in dit verband een relatief kleine beveili-
gingsbranche, terwijl Tsjechië een relatief grote bedrijvendichtheid
kent.
▶ Het Europese gemiddelde aantal bedrijven ligt op circa 1.600 en
het gemiddeld aantal beveiligers op 68.000. In dit opzicht ligt
Nederland onder het gemiddelde.
15beveiliging en opsporing
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 15 09-05-11 14:46
deurwaarders en incassobureaus Meer aandacht bij MKB-bedrijven voor creditmanagement
Hoge voorfinancieringrisico’s maken bureaus financieel kwetsbaar
Nieuwe wetgeving kan het aantal incassotrajecten verminderen
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
Gerechtsdeurwaarders hebben een wettelijke status om bij juridische
conflicten de gerechtelijke stukken (dagvaarding of vonnis) uit te reiken
en vonnissen (ontruiming of beslaglegging) uit te voeren. Incasso-
bureaus hebben deze status niet. Zij voeren alleen niet-ambtelijke
opdrachten uit en zijn aan minder strenge regelgeving gebonden.
Zowel de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders
(KBvG) als de Nederlandse Vereniging van Incasso-ondernemingen
(NVI) werkt met een gedragscode om debiteuren te beschermen.
Bij zowel consumenten als bedrijven zijn betalingsproblemen sinds de
crisis toegenomen. De factuur kon in een toenemend aantal gevallen
niet op tijd betaald worden, waarmee het aantal incasso-opdrachten is
gegroeid. In deze minder gunstige economische tijden is sturen op
werkkapitaal van groot belang voor een gezonde liquiditeitspositie en
zijn bedrijven in veel gevallen overgegaan tot uitbesteding van
debiteurenbeheer bij deurwaarders en incassobureaus. Ondanks de
toename van het aantal uitgesproken schuldsaneringen in 2010, is het
aantal incasso-opdrachten bij particulieren gestegen door meer
schulden (meer kredieten en kopen op afbetaling) onder andere door
de gestegen werkloosheid. Met de groei in opdrachten, namen echter
ook de risico’s voor bureaus toe met betrekking tot de voorfinanciering
van debiteuren. De incasso komt hierbij voor rekening van het bureau
en bij het niet slagen van de incasso, gaat dit ten koste van het
resultaat. In 2010 heeft, volgens de toezichthouder (BFT), de helft van
de kantoren te maken gehad met (te) hoge voorfinancieringsrisico’s.
De verwachting is nu dat het systeem van voorfinanciering onder druk
komt te staan. In tegenstelling tot deurwaarders, zijn incassobureaus
niet gebonden aan specifieke wetgeving, waardoor de toetredings-
drempels laag liggen en de concurrentie relatief hoog is. De
verschillen tussen deurwaarders en incassobureaus vervagen wel
steeds meer, door de onderlinge verwevenheid van activiteiten.
Met het aantrekken van de economie verbetert doorgaans het
betalingsmoraal. Het aantal oninbare facturen kan hierdoor afnemen en
daarmee daalt het voorfinancieringsrisico. ABN AMRO verwacht dat de
totale schuldenmarkt blijft groeien. De verkoop op krediet door bedrijven
stijgt jaarlijks, waarbij leverancierskrediet, online aankopen en koop-op-
afbetaling een groot aandeel hebben. Voor veel MKB-bedrijven is
liquiditeitstekort een groot bedrijfsrisico geworden en veel bedrijven
hebben daarom ook meer aandacht gekregen voor creditmanagement.
Hierbij worden de diensten van incassobureaus steeds vaker gebruikt,
aangezien veel MKB-bedrijven niet de kennis en kunde in huis hebben
voor een goed debiteurenbeleid. In het Wetsvoorstel Incassokosten
(behandeling tweede helft van 2011) zal vorm gegeven worden aan een
wettelijke regeling ten aanzien van tarieven voor incassotrajecten. Het is
een poging om de kosten van een incasso voor kleine vorderingen laag
te houden, zodat de debiteur niet onevenredig wordt doorbelast. Als
gevolg van dit wetsvoorstel kan het aantal opdrachten op de
middellange termijn voor bureaus dalen. De initiële kosten die een
bureau moet maken op een kleine vordering, liggen (volgens het NVI)
hoger dan het voorgestelde wettelijke tarief. MKB-bedrijven zullen
hierdoor eerder afzien van een incassotraject en overgaan tot afboeken.
Schaalgrootte, IT-investeringen en creatief ondernemerschap blijven in
2011 belangrijke thema’s voor de bureaus.
Totaal aantal bedrijven: circa 700
▶ waarvan deurwaarderskantoren: circa 40%
Aantal banen van werknemers: circa 41.000
Uitgesproken faillissementen: 9.621
▶ waarvan rechtspersonen: 75,5%
▶ waarvan eenmanszaken: 10,2%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 3%
www.kbvg.nl www.nvio.nlwww.vvcm.nlwww.nvvk.eu
16
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 16 09-05-11 14:46
-60%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
%-g
roei
(j.o
.j.)
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
%-g
roei
(j.o
.j.)
Totaal uitgesproken faillissementen (l.as) BBP-groei (r.as)
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
inde
x (2
003-
1=10
0)
5,2%
5,6%
6,0%
6,4%
6,8%
%-g
roei
(j.o
.j.)
Totaal spaargeld huishoudensUitstaand debiteurensaldo particulieren
Zakelijk kredietverleningAantal particuliere kredietnemers met betalingsproblemen (r.as)
val Lehman Brothers
deurwaarderskantoren incassobureaus
1-2 werkzame personen3-230 werkzame personen20-50 werkzame personen>50 werkzame personen
70%39%
18%41% 21%
4% 4%5%
52
20
20
7
10
7
91
30
24
15
11
14
0 20 40 60 80 100 120 140 160
GGN
Flanderijn
Groenewegen & Partners
LAVG
AGC
Janssen en Janssen c.s.
aantal
Aantal gerechtsdeurwaardersAantal kandidaat gerechtsdeurwaarders
Ontwikkeling aantal uitgesproken faillissementen en BBP-groei
Financiële huishouding zakelijk en particulier
Kantoren/bureaus naar aantal werkzame personen
Top-5 gerechtsdeurwaarderskantoren
Bron: CBS
Bron: BKR, DNB, CBS
Bron: CBS
Bron: KSU Uitgeverij
▶ Ondanks dat een crisis doorgaans meer werk oplevert, krijgen
bedrijven ook te maken met meer moeizaam te innen vorderingen
en dus meer te verrichten handelingen. Dit gaat ten koste van de
marge.
▶ Het aantal faillissementen is in 2010 t.o.v. 2009 met 9,1% gedaald.
Gedurende de economische crisis (2008-2009) nam het aantal
faillissementen sterk toe.
▶ Het aantal faillissementen zal in 2011 afvlakken, aangezien in 2011
de economie een lichte groei zal laten zien.
▶ In tijden van crisis hebben bedrijven en particulieren meer moeite
om aan hun financiële verplichtingen te voldoen. Een groei in
faillissementen en meer werkloosheid leiden tot betalings-
achterstanden.
▶ Het aantal particuliere kredietnemers met betalingsproblemen ligt
in de periode 2005 tot 2010 tussen 5 en 7% en de schuld neemt
structureel toe.
▶ Ook de schuldpositie van bedrijven is gegroeid. Sinds het uitbreken
van de crisis is de kredietverlening aan bedrijven met 4,3% toe-
genomen.
▶ De branche is kleinschalig van aard. Er zijn veel kleine bedrijven
actief met 1 tot 2 werkzame personen. Bij incassobureaus ligt dit
aandeel aanzienlijk hoger dan bij deurwaarderskantoren. De toe-
tredingsdrempels voor het opstarten van een incassobureau liggen
dan ook een stuk lager.
▶ In de periode 2006 tot 2009 is het aantal deurwaarderskantoren
gedaald met4%, terwijl het aantal incassobureaus groeide met
8%.
▶ In 2010 is de top-5 fors gewijzigd door de oprichting van het fusie-
kantoor GGN. Naar het aantal gerechtsdeurwaarders en kandidaat-
gerechtsdeurwaarders is GGN in 2010 veruit het grootste kantoor
in Nederland, gevolgd door Flanderijn.
▶ Door de fusie is in 2010 het aantal (kandidaats-)gerechtsdeur-
waarders in de top-5 ook toegenomen. Ten opzichte van 2009 is
het aantal gegroeid met 62%. Het aantal kandidaten groeide
sterker dan het aantal gerechtsdeurwaarders.
17deurwaarders en incassobureaus
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 17 09-05-11 14:46
economische adviesbureaus De barrières zijn laag en het aantal ZZP’ers groeit hierdoor hard
In 2011 trekt de markt voor advies aan, ook in de lucratieve segmenten
In de publieke sector zijn nieuwe opdrachten nog dun gezaaid
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De hoofdactiviteiten van adviesbureaus liggen op het terrein van on-
dernemingsstrategie, organisatieontwikkeling en projectmanagement.
Vaak verstrekken zij ook adviezen op andere gebieden, zoals financieel
beleid. Met bijna 75% aan bedrijven zonder personeel is de branche
zeer kleinschalig. De branche kent een grote bedrijfsdynamiek, met
jaarlijks vele starters. Vaak betreft het een professional die kiest voor
een eigen bureau. De branche is conjunctuurgevoelig: minder gunstige
economische tijden gaan gepaard met vraaguitval.
De verhouding tussen prijs en kwaliteit is een belangrijk thema. Focus
op de klant is van groot belang. Sinds de crisis zijn opdrachtgevers
kieskeuriger en kritischer geworden en eisen zij van hun externe
adviseurs meer transparantie in tarieven en gewerkte uren. De toege-
voegde waarde van de externe adviseur moet weer op de voorgrond
komen te staan en het is de taak van het adviesbureau om dit kracht
bij te zetten. Hierdoor worden aan de individuele adviseurs hogere
eisen gesteld wat betreft hun competenties, zoals (branche-) kennis,
kunde en inhoud. Een bijkomend probleem is de toegenomen concur-
rentie in de branche. De barrières tot kennis, adviesmethoden en
-technieken zijn laag en het is relatief eenvoudig om als onafhankelijk
adviseur ofwel ZZP’er te beginnen. De branche is een kweekvijver
voor starters en de groei van het aantal ZZP’ers is jaarlijks groot. Voor
deze groep vormen social media (zoals Twitter, LinkedIn) een belangrijk
marketing- en communicatiekanaal binnen hun netwerkstrategie,
gezien de reikwijdte en de impact hiervan. Hierdoor is het voor veel
partijen niet eenvoudiger geworden om het aantal opdrachten, de
uurtarieven en dus de opbrengsten op peil te houden. Het aanbod van
adviesdiensten in Nederland is de afgelopen jaren harder gegroeid dan
de vraag naar deze diensten. Met name in de publieke sector zijn
nieuwe opdrachten nog dun gezaaid. Overheden moeten stevig
saneren en bezuinigen als gevolg daarvan fors op externe inhuur.
ABN AMRO verwacht echter dat de markt weer aantrekt. Relatief
meer bedrijven in de private sector zijn komend jaar geneigd tot exter-
ne inhuur en daarmee zal het aantal opdrachten voor adviesbureaus
aantrekken, ook in de meer lucratieve segmenten uit deze sector. Het
type opdrachten is nog divers en het aantal bereikt in 2011 nog zeker
niet het niveau van voor de crisis. Niet alleen wat betreft onder-
nemingsstrategie, maar ook op het gebied van fusies en overnames
verwachten wij meer activiteit. Voor veel bedrijven in de private sector
blijft de autonome groeiverwachting nog achter bij de doelstellingen
en het bereiken van schaalgrootte (door overnames) staat daarmee
hoog op de agenda. De ingezette overnametrajecten hebben tegen-
woordig een relatief langere doorlooptijd, aangezien kopers voldoende
advies willen inwinnen over de overnamekandidaat. Bovendien ligt in
veel sectoren de overnameprijs nu relatief laag. Bedrijven die de crisis
nog niet helemaal te boven zijn, hebben nog opdrachten uitstaan in de
sfeer van liquiditeitenbeheer, kostenreductie, herstructurering en
vooral risicomanagement. Dit segment is echter minder lucratief en
relatief klein qua volume. Daarnaast zijn HR, marketing en financieel
beheer onderdeel van het dienstenpakket, maar dit blijven ook relatief
kleine marktsegmenten. Op de langere termijn verwachten wij dat de
vraag naar externe adviseurs binnen de het publieke domein weer zal
aantrekken.
Omzet 2010: circa EUR 10 mrd
▶ omzetgroei 2010: -10,9%
Aantal werknemers: circa 65.000
Aantal managementadviesbureaus: 49.555
▶ groei aantal bureaus (t.o.v. 2009): 7%
▶ aandeel aantal eenmansbedrijven: 76%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 2%
www.roa-advies.nlwww.ooa.nlwww.consultancy.nlwww.theconsultancygroup.nl
18
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 18 09-05-11 14:46
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-4
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
%-g
roei
(j.o
.j.)
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
BBP-
groe
i (j.o
.j.)
Omzetontwikkeling (l.as) BBP-groei (r.as)
Personele kosten
Inkoopwaarde grond en hulpstoffen
Totale inkoopwaarde
Overige kosten
Bedrijfsresultaat
21%
15%
28%
14%
22%
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
2006 2007 2008 2009 2010
aant
al
Overige managementadviesbureausOrganisatieadviesbureausPublic relationsbureaus
groei aantal bedrijven 2006-2010: +53%
2 werkzame personen
5-10 werkzame personen 10-20 werkzame personen 1,5%
20-50 werkzame personen 1% 50-100 werkzame personen 0,5%
1 werkzaam persoon
3-5werkzame personen
75%12,5%
6%2,5%
Omzetindex en -ontwikkeling managementadviesbureaus
Gemiddeld exploitatiebeeld
Aantal economische adviesbureaus
Bedrijven naar werkzame personen
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
▶ De brancheomzet komt in 2010 uit op circa EUR 10 miljard. In 2008
bedroeg deze nog bijna EUR 13 miljard, maar de branche heeft
sinds de crisis flink aan terrein ingeleverd.
▶ De omzet in de branche daalt inmiddels alweer zeven kwartalen op
rij, wat vooral veroorzaakt wordt door stevige bezuinigingen bij
zowel bedrijfsleven als overheid.
▶ De omstandigheden zien er voor 2011 relatief gunstig uit, met een
toename in opdrachten uit private sector.
▶ Het exploitatiebeeld geeft de situatie weer van voor de crisis,
waarin het bedrijfsresultaat nog op gemiddeld 22% lag. Maar dank-
zij de scherpe daling in 2009 in de vraag naar advies van circa 15%
(jaar-op-jaar) en een daling in de tarieven (van 10 tot 15%), is de
marge aanzienlijk verslechterd.
▶ In de periode 2008 tot 2010 hebben bovendien veel bureaus
adviseurs moeten ontslaan, om de financiën op orde te krijgen. Bij
het aantrekken van de markt zullen de bureaus weer gaan werven.
▶ Het aantal bedrijven ligt op 49.555, waarvan circa 80% organisatie-
advieswerk verricht. Het totaal aantal bedrijven groeide in de
periode 2006 tot 2010 met 54%.
▶ Vanwege de laagdrempeligheid is de branche een kweekvijver voor
starters en ZZP’ers. De dienstensector is al jaren de grootste ZZP-
sector en de adviesbranche heeft hierin een groot aandeel.
▶ De adviesbureaus krijgen steeds meer te maken met branche-
vreemde concurrentie, bijvoorbeeld van marktonderzoekbureaus.
▶ De branche is sterk versnipperd, met een groot aandeel eenmans-
bedrijven. Bij driekwart van de bedrijven is één werkzame persoon
werkzaam.
▶ In 2010 is het aandeel ZZP’ers weer gaan stijgen, na een krimp in
de afgelopen drie jaar. De crisis heeft de positie van ZZP’ers
verzwakt. Bij bezuinigings- en saneringsrondes wordt de flexibele
buitenste schil van een bedrijf als eerste gesaneerd.
19economische adviesbureaus
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 19 09-05-11 14:46
Veel bedrijven actief: barrières voor het doen van onderzoek liggen laag
Onderzoek via social media wint aan populariteit
Marktaandeel en strategische samenwerking staan in 2011 hoog op de agenda
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De hoofdactiviteit van marktonderzoekbureaus betreft kwalitatief en/of
kwantitatief onderzoek. Bedrijven houden zich bezig met het
systematisch en objectief zoeken naar (en analyseren van) gegevens
die van belang zijn voor het vaststellen en oplossen van problemen
voor bedrijven. De branche is kleinschalig van aard, aangezien er
relatief veel bedrijven zonder personeel actief zijn. De MOA is de
belangenbehartiger en heeft als voornaamste doel om de kwaliteit van
markt-, opinie- en beleidsonderzoek te bevorderen.
De totale omzet is in 2010 met 2,2% gegroeid ten opzichte van 2009
tot circa EUR 1,9 miljard. Het aantal bedrijven nam, met 5,5% groei, in
dezelfde periode echter harder toe en daarmee is de gemiddelde
omzet per bedrijf verder afgenomen. De branche voor marktonder-
zoeksbureaus krijgt hiermee de karakteristieken van een verdringings-
markt en de concurrentie is momenteel erg hoog. Dit zet weliswaar
druk op uurtarieven en marges, maar veel onderzoeksbureaus hebben
goed geanticipeerd op de economische neergang en konden een effi-
ciencyslag maken door tijdig te snijden in de kosten. De bureaus zijn
hierdoor redelijk ongeschonden door de economische crisis gekomen.
Deels heeft dit ook te maken met het type onderzoekscontracten. Bu-
reaus gaan veelal een langdurige relatie aan met hun opdrachtgevers.
Een aandachtspunt in deze branche is echter dat de barrières voor het
vergaren van kennis en onderzoeksmethodieken relatief laag liggen.
Hierdoor is het voor starters eenvoudig om als onafhankelijk markt-
onderzoeker ofwel ZZP’er te beginnen. Het aantal bureaus met één
werkzame persoon is in de periode 2006 tot 2010 toegenomen met
maar liefst 91%. De branche is hiermee een kweekvijver voor starters,
waarin vooral ZZP’ers erg actief zijn. Het jaarlijkse aantal fusies en
overnames ligt ook relatief hoog. Vooral de grote en middelgrote
spelers zijn actief op de overnamemarkt, waardoor de laatste jaren
een steeds kleiner aantal grote spelers de markt is gaan beheersen.
De vraag van bedrijven naar harde gegevens over marktontwikkelingen
blijft solide. Om trends en ontwikkelingen tijdig te signaleren en hierop
strategische beslissingen te baseren, hebben bedrijven een minimale
basis aan marktonderzoek nodig. Dit geldt ook voor bedrijven in
sectoren die hard zijn geraakt door de crisis. Marktonderzoek is nodig
voor het zoeken naar nieuwe marktmogelijkheden. Binnen het
marktonderzoek winnen nieuwe onderzoekstechnieken steeds meer
terrein. Traditionele onderzoeksmethoden zullen altijd blijven bestaan,
maar de populariteit van onderzoek via social media is niet te stoppen.
Opdrachtgevers hechten kennelijk veel waarde aan ‘realtime-informatie’
en willen graag monitoren op welke manier in online communities
wordt gesproken over hun producten en diensten. Het is een manier
van opdrachtgevers om vorm te geven aan klantgerichtheid en om
inzicht te krijgen in de profielen van mensen. Opdrachtgevers
verwachten toegevoegde waarde van hun onderzoeksbureau. De
marktonderzoekers van nu moeten strategisch kunnen meedenken en
een visie kunnen vormen naar aanleiding van de onderzoeksresultaten.
De marktonderzoeker krijgt hiermee een meer adviserende rol,
waarmee de grenzen met adviesbureaus vervagen. ABN AMRO
verwacht dat autonome groei in deze branche nog steeds mogelijk is,
maar het creëren van marktaandeel en het aangaan van strategische
samenwerking komt steeds hoger op de agenda te staan.
Totale omzet 2010: circa EUR 1,9 mrd
Omzetgroei 2010 2,2%
Aantal bedrijven: 4.315
▶ waarvan met 1 werkzame persoon: 71%
▶ groei aantal bedrijven sinds 2006: 68%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 3%
http://moaweb.nlwww.esomar.orgwww.onderzoekpaleis.nlwww.adformatie.nl
marktonderzoekbureaus
20
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 20 09-05-11 14:46
-5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-4
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
Omzetontwikkeling (l.as) BBP-groei (r.as)
102,9102,5 102,7 102,7
104,9 105,1104,6 104,8
106,7 106,6 106,8 106,9
108,0 107,8107,5 107,4
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
inde
x (2
006=
100)
Prijsindex markt -en opinieonderzoek
Personele kosten
Kosten vervoermiddelen
Huisvestingskosten
Verkoopkosten
Afschrijvingen op vaste activa
Overige kostenInkoopwaarde omzet
Bedrijfsresultaat
29%
33%
17%
11%
3%2%
3%2%
290
220
170
150
85
81
70
70
60
52
0 50 100 150 200 250 300 350
1) TNS Nipo
2) GfK Panel Services
3) Intomart GfK
4) Synovate
5) GfK Retail and Technology Benelux
6) Motivation International
7) Market Response
8) Blauw Research
9) IRI Nederland
10) Millward Brown
naar fte
Aantal FTE 2009 Aantal FTE 2010
Omzetontwikkeling en BBP-groei per kwartaal
Prijsindex markt- en opinieonderzoek
Gemiddeld exploitatiebeeld
Grootste bureaus naar fte
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: Marketing Tribune, MOA, ABN AMRO Sector Research
▶ De omzet van marktonderzoekbureaus is in 2010 met 2,2%
gegroeid . Het niveau van de omzetgroei in 2010 ligt echter
aanzienlijk lager dan in de jaren daarvoor.
▶ Sinds het eerste kwartaal van 2009 liep de omzetgroei terug, met
uiteindelijk een omzetdaling in de eerste twee kwartalen van 2010.
In de tweede helft van 2010 is de omzet weer toegenomen.
▶ Hiermee zijn marktonderzoekbureaus laatcyclisch. De pijn voor
bureaus begon pas in 2009.
▶ De tarieven die bureaus hanteren, zijn sinds 2006 met gemiddeld
7,7% gestegen, wat neerkomt op bijna 2% per jaar. Dit is nage-
noeg gelijk aan de jaarlijkse inflatie.
▶ Prijsbepalende factoren zijn ondermeer: grootte van de steekproef,
methode van onderzoek, manier van rapporteren en doorlooptijd.
▶ Prijzen per type onderzoeksproject en per bureau variëren sterk,
doordat verschillende prijscalculatiemethoden worden gehanteerd.
Een bureau met een hoge reputatie berekent relatief hogere prij-
zen.
▶ Doordat de initiële investeringskosten relatief laag liggen (lage
vaste lasten), is het eenvoudig om een bedrijf te starten in deze
branche.
▶ De totale omzet van de branche ligt in 2010 op circa EUR 1,9 mil-
jard. Het gemiddelde bedrijfsresultaat in de branche ligt op 17%
van de omzet.
▶ De loonkosten en de inkopen zijn de belangrijkste kostenposten
met een gezamenlijk belang van meer dan 60% van de omzet. Bij
overige kosten gaat het om energie, communicatie, apparatuur en
inventaris.
▶ Naar fte gerekend is TNS Nipo al enige jaren het grootste bureau in
Nederland. Het verschil in fte met de nummer twee (GfK Panel
Services) is ten opzichte van 2009 aanzienlijk kleiner.
▶ GfK Panel Services en Motivation International zijn de enige
bureaus binnen de top-10 die een groei in fte realiseerden.
▶ De branche is gefragmenteerd: bijna 70% van het aantal bedrijven
heeft één werkzame persoon en bijna 95% heeft niet meer dan 50
personen in dienst. De markt heeft nog volop consolidatiemogelijk-
heden.
21marktonderzoekbureaus
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 21 09-05-11 14:46
notariskantoren Felle prijsconcurrentie heeft voor lagere omzet en winstmarges gezorgd
Mogelijkheden IT worden door veel kantoren nog onvoldoende benut
Een stabilisatie in woningtransacties geeft in 2011 weinig omzetgroei
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De notaris wordt benoemd bij koninklijk besluit. Hij of zij is een
openbare ambtenaar met een onafhankelijke vertrouwensfunctie en is
bevoegd om authentieke akten te verlijden. De notaris legt
rechtsverhoudingen vast in akten. De notarispraktijk wordt in drie
segmenten verdeeld: de familiepraktijk, de onroerendgoedpraktijk en
de ondernemingspraktijk. Voor alle drie segmenten geldt een
fullserviceconcept. Op deze segmenten heeft de notaris een
domeinmonopolie. Notarissen zijn verplicht aangesloten bij de
Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB).
Naast de demografische ontwikkelingen, beïnvloedt ook de conjunc-
tuur de omzet van notariskantoren (vooral de onroerendgoed- en on-
dernemingspraktijk). De gevolgen van de economische crisis zijn voor
veel notariskantoren nog steeds voelbaar en de marktomstandigheden
zijn nog niet gunstig te noemen. De omzet van een gemiddeld kantoor
is voor een groot deel afhankelijk van transacties in de woningmarkt
en dit segment is de laatste jaren sterk teruggelopen. In 2010 nam het
aantal transacties nog af met 1,1%, terwijl in het crisisjaar 2009 het
volume zelfs daalde met ruim 30%. Om het volume nog enigszins op
niveau te houden, werden veel kantoren de laatste jaren gedwongen
om de tarieven in de onroerendgoedpraktijk verder te verlagen. Dit
bracht een fellere prijsconcurrentie op gang, met als neveneffecten dat
er relatief meer notarissen en/of kantoren zijn gestopt of samen-
gegaan en er bovendien een daling plaatsvond in het aantal kandidaat-
notarissen. Met de relatief lagere tarieven is ook 2010 geen eenvoudig
jaar geworden, ondanks dat de prijsdaling is afgevlakt. De omzet stond
onder druk en de winstmarges bleven relatief laag. Met de verdere
groei van het aantal prijsvechters (die scherpe tarieven bieden voor
standaardwerkzaamheden) aan de onderkant van de markt, is de
situatie verhard. Om zich te wapenen tegen de omzetdaling en de
prijsconcurrentie, heeft het notariskantoor daar waar mogelijk een
efficiencyslag moeten maken in de dagelijkse bedrijfsvoering.
Van de woningmarkt hoeven we nog niet veel te verwachten.
ABN AMRO gaat uit van een stabilisering van het aantal transacties in
2011. De markt is kleiner geworden, aangezien het aantal potentiële
kopers structureel lager ligt door de strengere regels die van kracht zijn
geworden rondom (top-) hypotheken. De mogelijkheden van IT worden
door veel kantoren nog onvoldoende benut en de budgetten van kanto-
ren ten behoeve van IT-investeringen zijn nog beperkt. Nieuwe technie-
ken en verdere digitalisering vinden echter steeds meer hun weg en
zullen op den duur ook binnen het notariaat meer gemeengoed gaan
worden. Momenteel kent de branche al vooruitstrevende en kostenver-
lagende initiatieven via internet, waar samenwerkende notariskantoren
hun digitale dossierafwikkeling aanbieden tegen relatief lage tarieven.
Innovatie en vernieuwing in bedrijfsprocessen krijgen hierdoor steeds
meer een prominente plaats op de notarisagenda. Binnenkort wordt in
de Tweede Kamer de Wet Koop Onroerende Zaken behandeld, waarin
ondermeer de positie van de notaris wordt besproken bij het opstellen
van koopcontracten. Zodra in deze wet de borging van de verplichte
notarisrol plaatsvindt, zal dit een gunstige uitwerking hebben voor
kantoren met een onroerendgoedpraktijk. Ook in 2011 zal het draaien
om creativiteit, ondernemerschap en ‘huis-op-orde’. Kantoren moeten
een commerciële attitude creëren en hebben behoefte aan office
management om beter inzicht te krijgen in de financiële huishouding.
Aantal notarissen KNB (op 1 januari 2011): 1.439
▶ groei ten opzichte van 2010: -1,7%
Aantal vrouwelijke notarissen: circa 18%
Aantal banen van werknemers: 9.400
▶ waarvan vrouw: 75%
Aantal notariskantoren (vestigingen): 1.485
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 1%
www.notaris.nlwww.notarielestichting.nlwww.bureauft.nlwww.njb.nl
22
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 22 09-05-11 14:46
-8%
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
2005
-1
2005
-2
2005
-3
2005
-4
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-420
07-1
2007
-2
2007
-3
2007
-420
08-1
2008
-220
08-3
2008
-4
2009
-1
2009
-220
09-3
2009
-4
2010
-120
10-2
2010
-3
2010
-4
%-g
roei
(j.o
.j.)
93949596979899100101102103104105106107108109110111
inde
x (2
006=
100)
Omzetontwikkeling rechtskundige dienstverlening (l.as)BBP-groei (l.as) Prijsindex notariaat (r.as)
85
90
95
100
105
110
115
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
inde
x (2
006=
100)
Totaal notariaat Notariaat familiepraktijkNotariaat onroerendgoedpraktijk Notariaat ondernemingspraktijk
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
%-g
roei
(j.o
.j.)
Gemiddelde verkoopprijs Aantal verkochte woningen
1 werkzaam persoon
2 werkzame personen
3-5 werkzame personen
5-10 werkzame personen
10-20 werkzame personen
20-50 werkzame personen
50-100 werkzame personen 1% > 100 werkzame personen 0,5%
35%
7%11%
18%
18%
9%
Omzetontwikkeling, prijsindex en BBP-groei
Prijsindex notariaat naar segmenten
Groei aantal verkochte woningen en gemiddelde verkoopprijzen
Aantal bedrijven in notariaat naar aantal werknemers
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
▶ De omzet is deels afhankelijk van de ontwikkeling van de econo-
mie.
▶ Onder invloed van dalende prijzen en een dalend volume (met
name door de afname van het aantal woningtransacties), is de
omzet binnen het notariaat onder druk komen te staan.
▶ De hevige concurrentie vormt een gevaar voor de branche.
Notariskantoren die zich niet kunnen aanpassen, hebben het in
deze marktomstandigheden moeilijk.
▶ De onroerendgoedpraktijk heeft een groot aandeel in de totale
omzet van een gemiddeld notariskantoor: 65 tot 75% van de
omzet komt uit dit segment.
▶ De tarieven in de onroerendgoedpraktijk zijn al sinds eind 2003 aan
het dalen, maar lijken zich eind 2010 te stabiliseren. De tarieven in
de segmenten familie- en ondernemingspraktijk nemen jaarlijks
toe.
▶ De productie van familie- en vennootschapsrechtelijke akten lijden
nauwelijks onder de economische omstandigheden.
▶ In 2010 daalde het aantal verkopen met 1,1% en de gemiddelde
verkoopprijs lag ongeveer op hetzelfde niveau als in 2009, mede
dankzij de onrust onder kopers.
▶ ABN AMRO verwacht geen herstel van de woningmarkt in 2011.
Dit heeft ondermeer te maken met twee maatregelen die
negatieve gevolgen hebben voor de woningmarkt: aanscherping
van de inkomenstoets voor NHG-hypotheken en lastenverzwaring
als gevolg van de strengere hypotheeknormen.
▶ De branche bestaat uit vooral kleine kantoren: ruim 70% heeft 1 tot
10 werknemers in dienst. Hiermee is het notariaat kleinschalig van
aard.
▶ In de periode 2006 tot 2010 is het aantal kantoren gegroeid met
6% tot 1.255 kantoren. Deze kantoren hebben gezamenlijk 1.485
vestigingen.
▶ Het aantal kantoren met 2 tot 10 werknemers daalde, terwijl het
aantal kantoren met 1 werknemer sterk toenam. Bij de grotere
kantoren (meer dan 10 werknemers) stabiliseerde het aantal.
23notariskantoren
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 23 09-05-11 14:46
reisbranche Consument in controle: social media winnen aan populariteit
De adoptie van ICT en internet creëert een ‘level playing field’
In 2011 verdere groei in aantal particuliere en zakelijke reizen
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De branche reisorganisatie en –bemiddeling kan grofweg worden
onderverdeeld in touroperators en reisbemiddelingsbureaus.
Reisbureaus vormen traditioneel een schakel tussen consument en
touroperator. Touroperators stellen reispakketten samen uit de
componenten accommodatie, transport en reisonderdelen als
huurauto’s en excursies. Reisbureaus verkopen deze reispakketten en/
of losse reisonderdelen. De ANVR vertegenwoordigt, als belangen-
behartiger van de aangesloten reisondernemingen, ongeveer 80% van
de georganiseerde reismarkt.
Het aantal kleine bedrijven is sinds 2006 sterk gegroeid. De opkomst
van boeken via internet is hier mede debet aan, aangezien internet de
toetredingsdrempels heeft verlaagd. De branche kent hiermee vele
aanbieders die tegen lage marges opereren en kan daarom worden
getypeerd als een markt met hevige concurrentie. De snelle adoptie van
technologische ontwikkelingen heeft een ‘level playing field’ gecreëerd,
waarin kleine bedrijven eenvoudiger kunnen concurreren met de grotere
spelers. Het internet is niet meer weg te denken uit de reisbranche. Het
boeken van een reis via internet en het zoeken naar en oriënteren op
een vakantie via social media winnen aan populariteit. De consument
heeft hiermee meer controle en ook macht gekregen: hij kan invloed
uitoefenen (via sociale netwerken, weblogs en beoordelingssites) en
aanbieders op transparante wijze met elkaar vergelijken. Niet alleen
heeft de consument zijn voordeel gedaan met de snelle ICT-
ontwikkelingen, ook de bedrijven hebben verbeteringen kunnen
aanbrengen in de bedrijfsvoering op operationeel en ondersteunend
niveau, maar vooral aan de verkoopzijde. Door de opkomst en verdere
ontwikkeling van ‘mobile travel technology’ en Customer Relationship
Management (CRM) kunnen bedrijven hun consumenten steeds beter
bedienen en bovendien efficiënter werken, door hun operationele
bedrijfsprocessen te verbeteren. Daarmee wordt de afhankelijkheid van
technologie groter en dus ook het belang van investeringen in ICT.
Ondanks enkele tegenvallers in de vraag naar reizen in 2010 (door WK,
vulkaanas, onrust in (vakantie)gebieden) blijven Nederlanders een
reislustig volk. Het aantal vakanties neemt jaarlijks toe en bovendien
wordt per jaar gemiddeld meer besteed per vakantie. De economische
omstandigheden zijn weer wat gunstiger te noemen en ABN AMRO
gaat uit van verdere groei in het aantal vakanties (zowel particulier als
zakelijk) en de gemiddelde uitgaven per vakantie. De particuliere
consumptie trekt naar verwachting aan, maar door loonmatiging en
banenkrimp zal het effect hiervan in 2011 nog beperkt zijn. De
reisbudgetten van bedrijven krijgen in 2011 weer wat meer lucht en
ook dit segment krijgt te maken met groei, alhoewel het niveau van
voor crisis hier nog niet wordt bereikt. Internet en technische
ontwikkelingen (zoals mobiele technologie en interactief boeken)
evolueren ook komend jaar verder, wat ten goede komt aan verdere
innovatie. In dit proces vervaagt de grens tussen reisbureau en
touroperator steeds meer, waardoor zij met elkaar verweven raken.
Social media en online boeken krijgen een steeds prominentere rol.
Ook in het retailkanaal gaat dit zijn effect hebben, waardoor het aantal
vestigingen verder afneemt. De bedrijfsvoering wordt steeds meer
ingericht rondom internet, waarbij de drijfveer niet alleen efficiency is,
maar ook het neerzetten van een klant- en servicegerichte organisatie.
Aantal bedrijven reisbranche: 2.650
▶ waarvan reisbemiddelingsbureaus: 55%
▶ waarvan touroperators: 30%
Aantal bedrijven tot 5 werknemers: 81%
Aantal vestigingen reisbemiddeling: 2.425
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 5%
www.anvr.nlwww.sgr.nlwww.nrit.nlwww.nbtcniporesearch.nl
24
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 24 09-05-11 14:46
2005
-1
2005
-2
2005
-3
2005
-4
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-420
07-1
2007
-2
2007
-3
2007
-420
08-1
2008
-220
08-3
2008
-4
2009
-1
2009
-220
09-3
2009
-4
2010
-120
10-2
2010
-3
2010
-4
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
%-g
roei
(j.o
.j.)
-6
-4
-2
0
2
4
6
BBP-
groe
i (j.o
.j.)
Reisbureaus TouroperatorsTotale reisbranche BBP-groei (r.as)
1%Loon, salaris en sociale premies
Afschrijvingen
Kosten van de omzet
Bedrijfsresultaat
10%
87%
2%
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
cons
umen
tenv
ertro
uwen
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
%-g
roei
(j.o
.j.)
Totaal aantal vakanties Consumentenvertrouwen (l.as)
Totale uitgaven vakanties
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1991
1990
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
95
105
115
125
135
145
155
165
175
Inde
x(19
90 =
100
)
Index gem. uitgaven per vakantieganger (Nederland)Index gem. uitgaven per vakantieganger (buitenland)Index vakanties in NederlandIndex vakanties in buitenland
Omzetontwikkeling reisbranche en BBP-groei
Gemiddeld exploitatieoverzicht
Ontwikkeling aantal vakanties en gemiddelde uitgaven
Aantal vakanties en uitgaven per vakantie
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
▶ De reisbranche is cyclisch van aard. In tijden van economische
voorspoed neemt de vraag naar reizen toe en vice versa. De omzet
is gevoelig voor geopolitieke ontwikkelingen, zoals de onrust in het
Midden-Oosten, ‘9-11’ en SARS.
▶ In 2010 steeg de omzet met 7,6%, waarmee de branche sterk is
hersteld na het crisisjaar 2009. Reisbureaus boekten een omzet-
groei van 13,5% in 2010, terwijl touroperators genoegen moesten
nemen met een groei van 5,3%.
▶ De marges in de reisbranche zijn relatief laag. Voor ruim 95%
bestaan de kosten uit inkoop- en arbeidskosten. Overige kosten
(energie, huisvesting, inventaris) zijn verwaarloosbaar.
Afschrijvingen op ICT zullen aan belang toenemen.
▶ Door de relatief lage vaste lasten zijn bedrijven erg flexibel. De
verwachting is echter dat investeringen in ICT (internet en automa-
tisering) de komende jaren aan belang zullen winnen.
▶ Het aantal vakanties is in de periode 2000 tot 2009 toegenomen
met 20%, terwijl de totale uitgaven in dezelfde periode groeiden
met 45%. Dit houdt verband met de jaarlijkse toename van de
gemiddelde vakantie-uitgaven per persoon per vakantie.
▶ In het crisisjaar 2009 nam het aantal vakanties toe met 1,3%,
terwijl de totale uitgaven juist daalden met 1,3%. In 2009 nam
het aantal vakanties in Nederland toe ten koste van buitenlandse
vakanties.
▶ In 2001 neemt het aantal vliegvakanties naar het buitenland af
als direct gevolg van ‘9-11’. Ook na 2001 blijft het aantal verre
buitenlandse vliegvakanties relatief laag, onder meer door SARS.
Hierdoor nam het aantal vakanties in Nederland toe.
▶ De gemiddelde uitgaven per vakantie in Nederland namen vanaf
2002 toe met 21% (j-o-j) en bleven daarna op een structureel hoog
niveau.
▶ Reizen naar de opkomende landen in Azië nemen in populariteit
toe.
25reisbranche
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 25 09-05-11 14:46
schoonmaakbedrijven Concurrentie op prijs zorgt voor margedruk
Problemen op de kantorenmarkt zorgen voor een verdere afname van de vraag
Autonome groeimogelijkheden in Nederland beperkt
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
De schoonmaakbranche kan worden opgesplitst in twee verschillende
segmenten: reiniging van gebouwen (zoals kantoorpanden en
onderwijsgebouwen, inclusief glazenwassen, gevelreiniging en
schoorsteenvegen) en overige reiniging (waaronder schoonmaak van
transportmiddelen en industriële installaties). Overkoepelende
organisaties zijn de OSB (werkgevers) en de RAS (arbeids-
verhoudingen), de Vereniging Schoonmaak Research (VSR) en het
opleidingsinstituut SVS.
In de facilitaire dienstverlening (waaronder schoonmaak) zijn de markt-
omstandigheden ronduit ongunstig. De markt voor schoonmaak is
verzadigd en bedrijven hebben te maken met krimpende marges. De
prijs voor schoonmaakwerkzaamheden bij grote aanbestedingstrajecten
wordt tegenwoordig bepaald door de markt (vraag en aanbod). De
concurrentie op prijs bij deze trajecten is groot, waarbij sommige
bedrijven zelfs een contract aanbieden onder kostprijs. Dit zorgt voor
verdere margedruk en kan op den duur ten koste gaan van de geboden
kwaliteit. Ook de nieuwe cao-afspraken dragen hun steentje bij aan
verdere druk op de marges. Aan de vraagkant is het eveneens niet
gunstig gesteld. Bedrijven bezuinigen op schoonmaakkosten en
verlangen van schoonmaakbedrijven dat zij efficiënter werken om het
service-pakket op een kwalitatief hoog niveau te houden. Dit vraagt van
ondernemers om innovatief te werk te gaan. Daarbij zorgen de huidige
problemen op de kantorenmarkt voor een verdere afname van de vraag
naar schoonmaakdiensten. Er is een enorme leegstand in de kantoren-
markt, waarvan een groot deel structureel van aard is. In 2010 is de
leegstand opgelopen tot circa 15% van de voorraad. In deze situatie is
schaalgrootte van bedrijven belangrijk, zoals bij veel grote en middel-
grote bedrijven. Kleine bedrijven realiseren dit door verregaande
strategische samenwerking. Op deze manier kan het bedrijf groei
realiseren en continuïteit waarborgen.
De uitbestedingsgraad ligt op circa 65% en neemt jaarlijks toe.
Bedrijven beschouwen facilitaire werkzaamheden steeds minder als hun
kernactiviteit, wat de trend tot uitbesteden bevordert. Maar ondanks
dat, krimpt de markt voor schoonmaakbedrijven. Dit wordt vooral
veroorzaakt doordat de behoefte aan kantoorruimte verder afneemt met
de invoering van Het Nieuwe Werken, waarbij minder vaste werk-
plekken worden ingericht. Op de lange termijn zal bovendien de afname
van de beroepsbevolking dit proces verder versterken. Een markt waar
mogelijk nog autonome groei te realiseren valt in Nederland, is voorals-
nog de zorgmarkt, waar steeds meer schoonmaaktaken worden
uitbesteed. Ook de groei in opdrachten bij gemeenten (scholen en
sociale werkplaatsen) verloopt nog gunstig. Doordat de autonome
groeimogelijkheden voor schoonmaakdiensten in Nederland relatief
beperkt blijven, zullen bedrijven op overnamepad gaan om het
marktaandeel uit te breiden. In dit proces wordt ook gekeken buiten de
eigen landsgrenzen naar geschikte overnamekandidaten (België,
Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk). Daarnaast worden branche-
vreemde partijen gezocht die binnen het ‘multiserviceconcept’ passen,
waarbij schoonmaak, beveiliging, gebouwenbeheer en kantine-
werkzaamheden onder één noemer worden aangeboden. Schaalgrootte
en efficiency blijven belangrijk. Elke kostenbesparing die wordt
gecreëerd, brengt verlichting voor de structurele margedruk.
Omzet 2010: circa EUR 5,0 mrd
Aantal schoonmaakbedrijven: 7.595
▶ waarvan reiniging van gebouwen: 66%
Aandeel bedrijven tot 5 werknemers: 76,4%
Aantal werknemers (december 2009): 141.700
▶ waarvan 65,9% vrouw
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 2%
www.osb.nlwww.servicemanagement.nlwww.vsr-org.nlwww.facility-network.nl
26
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 26 09-05-11 14:46
2005
-120
05-2
2005
-320
05-4
2006
-1
2004
-120
04-2
2004
-320
04-4
2006
-220
06-3
2006
-420
07-1
2007
-220
07-3
2007
-420
08-1
2008
-220
08-3
2008
-420
09-1
2009
-220
09-3
2009
-420
10-1
2010
-220
10-3
2010
-4
-6%
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
%-g
roei
(j.o
.j.)
Omzet schoonmaakbedrijvenOmzet interieurreiniging van gebouwenBBP-groei (r.as)
2006
-1
2006
-2
2006
-3
2006
-4
2007
-1
2007
-2
2007
-3
2007
-4
2008
-1
2008
-2
2008
-3
2008
-4
2009
-1
2009
-2
2009
-3
2009
-4
2010
-1
2010
-2
2010
-3
2010
-4
96
98
100
102
104
106
108
110
112
114in
dex
(200
6=10
0)
Totale dienstensector Totaal reinigingSchoonmaakdiensten Industriële reiniging
1 werkzaam persoon
2 werkzame personen
3-5 werkzame personen
5-10 werkzame personen
10-20 werkzame personen
20-50 werkzame personen50-100 werkzame personen 2% > 100 werkzame personen 1%
50%
17%
9%
10%
5%6%
0
50
100
150
200
250
300
350
400
0 50 100 150 200 250 300 350 400
omzet 2009 (x 1 mln EUR)
omze
t 201
0 (x
1 m
ln E
UR)
grootte van bol = omzet per werknemer
ISS Cleaning Services
AsitoCSU Cleaning Services
Hago Nederland
Gom Schoonhouden
Dolmans Groep
Hectas Bedrijfsdiensten
EW
Succes
VLS Groep
Omzetontwikkeling schoonmaakbranche en BBP per kwartaal
Prijsontwikkelingen schoonmaakdiensten en industriële reiniging
Bedrijven naar aantal werkzame personen
Top-10 schoonmaakbedrijven Nederland
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: CBS
Bron: Service Management
▶ Ondanks dat de kredietcrisis in het vierde kwartaal van 2009 en
het eerste kwartaal van 2010 voor de schoonmaakbranche geleid
heeft tot een omzetdaling, heeft de branche zowel 2009 als 2010
per saldo positief afgesloten.
▶ Interieurreiniging van bedrijfsgebouwen is het grootste segment
binnen de schoonmaakbranche en zag de omzet met 0,4% groeien
in 2010.
▶ De stijging van de omzet komt vooral door een toename van de
tarieven. Het volume is gedaald, mede dankzij de toename van het
aantal faillissementen.
▶ Van 2006 tot heden zijn de prijzen voor schoonmaakdiensten met
10% gestegen, terwijl de inflatie op gemiddeld 1,7% per jaar lag.
De extra prijsopslag was hiermee minder dan 1% per jaar.
▶ De prijzen voor specialistische schoonmaak (zoals reinigen installa-
ties, tanks en containers) zijn sneller gestegen dan de prijzen voor
de meer standaard schoonmaakwerkzaamheden bij kantoren.
▶ De verwachtingen ten aanzien van de tarieven voor de tweede
helft van 2011 zijn positief. Per saldo gaan meer ondernemers uit
van een verdere toename.
▶ De branche is versnipperd: meer dan 75% van het aantal bedrijven
heeft maximaal 5 werknemers.
▶ In de periode 2006 tot 2009 is het aantal bedrijven toegenomen
met 17%, waarbij het segment ‘reiniging van gebouwen’ het
sterkst toenam.
▶ De sterke groei van het aantal bedrijven heeft de branche geen
goed gedaan. Het volume (de vraag naar schoonmaakdiensten) is
gedaald, waardoor de druk op de omzet per bedrijf is toegenomen.
▶ De 10 grote schoonmaakbedrijven op de omzetranglijst, hebben
een gezamenlijke omzet van EUR 2,0 mrd. Ten opzichte van de
gehele branche is dit een marktaandeel van 40%.
▶ Lijstaanvoerder is ISS Cleaning Services, gevolgd door Asito.
▶ De 10 bedrijven waren in staat om omzetgroei te realiseren in 2010
van 3,9%, terwijl de omzet van de branche als geheel met slechts
0,5% toenam. De kleine en middelgrote bedrijven hebben dan ook
flink aan omzet moeten inleveren.
27schoonmaakbedrijven
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 27 09-05-11 14:46
uitvaartbranche Steeds meer advies en verkoop van uitvaartpolissen onder eigen naam
Respectvolle zorg en transparantie richting de klant zijn belangrijke aspecten
Vooruitzichten 2011 zijn voor de branche relatief gunstig
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
Tot de uitvaartbranche behoren bedrijven die zich bezighouden met het
verzorgen van begrafenissen en/of crematies. Veel bedrijven zijn aan-
gesloten bij één of meer brancheorganisaties (LSUW en NVU (samen
Nardus), NUVU en VOU (samen BGNU)). Deze brancheorganisaties zijn
het aanspreekpunt voor de overheid en andere partijen, zorgen voor
de informatievoorziening, verzorgen de collectieve reclame-uitingen en
de CAO. Demografische ontwikkelingen vormen een belangrijke basis
voor de omzetprognoses in de uitvaartbranche.
Na een daling sinds 2003, is het aantal sterfgevallen de laatste twee jaar
weer toegenomen. Het totale aantal sterfgevallen ligt hiermee echter
nog steeds ruim 4% onder het niveau van 2003. Wat opvalt is dat sinds
2006 het aantal bedrijven toegenomen is met 12%, terwijl het aantal
sterfgevallen in dezelfde periode slechts met 0,4% per jaar groeide.
Onder deze omstandigheden is echter de omzet per bedrijf gegroeid,
wat deels verklaard kan worden uit een prijsstijging en additionele in-
komsten uit nieuwe dienstverlening. Onder druk van een relatief lager
aantal sterfgevallen per bedrijf en daarmee een toenemende druk op de
omzet uit de kernactiviteiten, gaan bedrijven op zoek naar alternatieve
omzetbronnen, zoals op het gebied van uitvaartverzekeringen. Steeds
vaker adviseert en verkoopt de uitvaartonderneming onder eigen naam
polissen en krijgt vervolgens hiervoor een bemiddelingsbeloning. De
verkoop van uitvaartpolissen staat echter de laatste jaren ook onder
druk, sinds het fiscale voordeel voor particulieren ten aanzien van de
premies, is komen te vervallen. De grotere bedrijven zijn al langer actief
op verzekeringsgebied en proberen juist groei te realiseren buiten de
eigen landsgrenzen. Grote franchiseorganisaties (Monuta en Yarden)
streven naar een groter (internationaal) netwerk en zoeken hierbij onder
meer naar nieuwe activiteiten in Europa (Duitsland en België).
Het aantal crematies stijgt met circa 1% per jaar. Het aandeel van
crematies ligt in het derde kwartaal van 2010 op 57% en de branche
gaat ervan uit dat dit aandeel kan uitgroeien tot 65 tot 70% in de
komende jaren. Onder invloed van deze groei vindt vooral in de
stedelijke gebieden de komende jaren nieuwbouw van crematoria
plaats. Door middel van nieuwe samenwerkingsverbanden aan te
gaan, kan het groeipotentieel voor bedrijven verder toenemen. Het
blijft voor ondernemers van belang om de transparantie richting de
klant te verhogen. Nabestaanden hebben moeite de opbouw van de
kosten van een uitvaart te begrijpen en krijgen soms geen eenduidig
verhaal bij de prijsopgaaf. Voor succesvol ondernemerschap blijft de
persoonlijke benadering, in combinatie met respectvolle zorg en
transparantie richting de klant, een belangrijk aspect. ABN AMRO gaat
uit van een omzetstijging in 2011 van 6%, uitgaande van een toename
van het aantal sterfgevallen. De concurrentie- en margedruk zullen
echter relatief hoog blijven. Om de marges op peil te houden, worden
ondernemers gedwongen tot creativiteit in hun dienst-verlening, om
zodoende ook de inrichting van bedrijfsprocessen efficiënt te houden.
Persoonlijk contact blijft belangrijk. Kleine bedrijven zijn beter in staat
om de persoonlijke dienstverlening vorm te geven dan de grote
bedrijven.
Aantal uitvaartverzorgingsbedrijven: 715
Aantal crematoria: 95
Groei aantal bedrijven 2006-2010: 12%
Groei aantal bedrijven 2009-2010: 1%
Sterftecijfer 2010: 136.111
▶ groei t.o.v. 2009: +0,6%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 6%
www.nardus.nlwww.bgnu.nlwww.lvc-online.nlwww.uitvaart.nl
28
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 28 09-05-11 14:46
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
%-g
roei
(j.o
.j.)
-4%
-2%
0%
2%
4%
6%
8%
10%
%-g
roei
ste
rfte
(j.o.
j.)
omzetgroei rendement ontwikkeling sterfgevallen (r.as)
(omzetgroei 2009 en 2010 = raming ABN AMRO)
70.000
80.000
90.000
100.000
110.000
120.000
130.000
140.000
150.000
1950
1954
1958
1962
1966
1970
1974
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2006
2010
ster
fte
10.000.000
11.000.000
12.000.000
13.000.000
14.000.000
15.000.000
16.000.000
17.000.000
bevo
lkin
g N
L
aantal sterfgevallen per jaar bevolking (r.as)
Afschrijvingen op vaste activa
Overige bedrijfslasten
Kosten van dienstverlening door derden
Inkoopwaarde omzet
Personele kosten
Huisvestingskosten 49%
26%
13%
3%4%
5%
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
0 50 100 150 200 250aantal bedrijven
aant
al s
terfg
eval
len
gemiddelde
grootte bol = sterfgevallen per bedrijfGroningen
Friesland
Drenthe OverijsselFlevoland
Gelderland
Utrecht
Noord-Holland
Zuid-Holland
Zeeland
Noord-Brabant
Limburg
Ontwikkeling omzet en rendement
Bevolkingsontwikkeling: sterftecijfer tot en met 2025
Gemiddelde kostenstructuur
Aantal bedrijven uitvaartbranche en sterfgevallen naar provincie
Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research
Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research
Bron: CBS
Bron: CBS
▶ Er is een sterke relatie tussen het aantal sterfgevallen per jaar en
de omzetgroei. Op het moment dat het aantal sterfgevallen daalt,
zal de omzetgroei eveneens afnemen.
▶ De gemiddelde omzet per uitvaart is circa EUR 5.500. Na aftrek
van alle kosten blijft een rendement per uitvaart over van circa 5%.
▶ Onder invloed van een groei in het aantal uitvaartverzorgers en een
lichte daling van het aantal sterfgevallen, zal de omzet per uitvaart
en het rendement onder druk komen te staan.
▶ In de periode 2002 tot 2007 is het aantal sterfgevallen met 6,3%
gedaald. Door deze daling is de omzetgroei eveneens afgenomen.
▶ In 2010 zijn 135.895 personen overleden, een toename van 0,5%
ten opzichte van 2009.
▶ Voor 2011 gaan wij uit van een lichte toename van het aantal sterf-
gevallen. Op langere termijn zullen demografische effecten zorgen
voor een versnelling.
▶ De arbeidskosten vormen een grote kostenpost en de loonkosten
stijgen jaarlijks. Sinds 2009 heeft de branche drie cao-loon-
stijgingen doorgevoerd: op 1 januari 2009 +1,5%, op 1 juli 2009
+2,3% en op 1 juli 2010 +1,0%. Per 1 april 2011 is hier 0,3%
bijgekomen.
▶ Van de overige kosten vormen de huisvestingskosten en de
energiekosten een relatief zware last. Het bedrijfsresultaat is, door
de daling van het aantal sterfgevallen bij gelijkblijvende kosten,
verslechterd tot gemiddeld 5% van de omzet.
▶ In totaal heeft Nederland 1.115 uitvaartverzorgende bedrijven,
crematoria en mortuaria. In Zuid-Holland bevinden zich de meeste
bedrijven. Van de bevolking per provincie overlijdt gemiddeld circa
1% per jaar.
▶ Bedrijven in de provincies die onder de gemiddelde-lijn liggen
(groen) hebben gemiddeld minder sterfgevallen per jaar te
verwerken, dan bedrijven die boven de lijn liggen (oranje).
▶ In Zeeland is het gemiddelde aantal sterfgevallen per bedrijf met
150 het hoogst van alle provincies. Noord-Holland volgt met 149.
29uitvaartbranche
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 29 09-05-11 14:46
uitzendbureaus Payrollingactiviteiten de afgelopen jaren sterk gegroeid
Opdrachtgevers zullen hun flexibele schil steeds meer willen uitbreiden
Acquisitie staat in 2011 hoog op de agenda
Branchebeschrijving
Trends en ontwikkelingen
Onze visie
Kerngegevens Websites
Uitzendbureaus zijn dienstverleners die op commerciële basis arbeids-
krachten verhuren en detacheren aan bedrijven en instellingen, maar
die ook aan arbeidsbemiddeling doen. Er zijn twee koepelorganisaties
in de uitzendbranche: de NBBU, gericht op het MKB en de ABU, die
meer algemeen georiënteerd is. In de uitzendmarkt opereren naast
veel kleine organisaties met één of enkele vestigingen, ook grote
partijen zoals Randstad en USG People, die internationaal actief zijn.
Door de economische onzekerheid in 2010 waar veel opdrachtgevers
mee te maken kregen, is de vraag naar flexwerkers toegenomen. Na de
nodige saneringen hadden opdrachtgevers, bij het aantrekken van de
markt, sterke behoefte aan flexwerkers. Dit was vooral te merken in de
industrie, waar dankzij een krachtige opleving van de uitvoer van
industriële producten, de vraag naar flexwerkers flink toenam. Doordat
industriële bedrijven sterk hadden ingeteerd op hun voorraden tijdens
de crisis, moesten alle zeilen worden bijgezet om aan de stroom van
orderontvangsten (vooral uit Duitsland) te voldoen. De voorraden
eindproduct raakten uitgeput en de industrie deed een beroep op de
uitzendbranche. Bij opdrachtgevers heeft de crisis bijgedragen aan het
besef dat een flexibele schil grote voordelen kan hebben. Veel bedrijven
hebben inmiddels als beleid geformuleerd om minder werknemers in
vaste dienst aan te nemen en meer in te zetten op flexwerkers. Dit is
een manier van bedrijven om de vaste kosten te reduceren en
bovendien flexibel te blijven, zodat in de toekomst relatief snel op
veranderende (economische) omstandigheden kan worden gereageerd.
Een bedreiging voor de uitzendbranche is dat ondernemers in sectoren
en regio’s zelf flexpools aan het opstarten zijn. Binnen de branche zijn
de payrollingactiviteiten de afgelopen jaren sterk gegroeid, ten koste
van de omzet van uitzendbureaus. Inmiddels hebben veel bureaus hun
eigen payrollinglabel en raakt dit segment langzaam verzadigd.
De marktomstandigheden zijn in 2011 gunstig. De economie groeit in
2011 naar verwachting met 1,7% en de vooruitzichten voor de industrie
(een belangrijke sector voor uitzenders) zijn eveneens positief. In 2011
wordt verwacht dat het aantal vacatures in Nederland licht toeneemt.
Het aannamebeleid van bedrijven is ook aan verandering onderhevig.
Wij verwachten dat steeds meer bedrijven overgaan tot de uitbreiding
van hun flexibele schil, waarbij vaker een beroep wordt gedaan op
arbeidsbemiddelaars. Gezien de snelle opkomst van payrolling is het van
groot belang dat uitzendbureaus hun toegevoegde waarde richting de
markt helder maken. Een merkstrategie blijft hierbij onontbeerlijk, niet
alleen voor het aantrekken en binden van werkzoekenden, maar ook
voor de beeldvorming richting opdrachtgevers. We zien dat het aantal
bedrijven blijft toenemen, waarbij vooral het aandeel van de kleinere
bedrijven sterk groeit. Voor bureaus in de branche is het hierdoor
dringen, waarbij het realiseren van autonome groei moeilijker wordt en
verhoging van het marktaandeel mogelijk is, door fusies en overnames.
Profileren op specialistisch uitzenden heeft goede groeipotenties, met
name in de segmenten techniek en zorg. De inzet van social media
krijgt daarnaast steeds meer vorm. Het is een middel voor bureaus om
zich te profileren richting zowel opdrachtgevers als uitzendkrachten, om
daarmee de binding te versterken en het wervingsproces te
vereenvoudigen.
Aantal bedrijven 2010: 9.975
- groei (ten opzichte van 2009): +2,7%
Aantal faillissementen 2010: 247
▶ groei (ten opzichte van 2009): -14,2%
Bedrijven tot 10 werknemers: 6.790
▶ aandeel: 69,3%
ABN AMRO omzetverwachting 2011: + 8%
www.abu.nlwww.nbbu.nlwww.flexmarkt.nlwww.rwi.nl
30
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 30 09-05-11 14:46
2005
-120
05-2
2005
-320
05-4
2006
-1
2004
-120
04-2
2004
-320
04-4
2006
-220
06-3
2006
-420
07-1
2007
-220
07-3
2007
-420
08-1
2008
-220
08-3
2008
-420
09-1
2009
-220
09-3
2009
-420
10-1
2010
-220
10-3
2010
-4
-30
-20
-10
0
10
20
30
%-g
roei
(j.o
.j.)
-6
-4
-2
0
2
4
6
BBP-
groe
i (j.o
.j.)
CBS omzetontwikkelingABU omzetontwikkelingGemiddelde omzetontwikkeling uitzendbranche (ABU/CBS)BBP-groei (r.as)
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
2008 2009 2010 2011
%-g
roei
(j.o
.j.)
Groei omzet administratieve sector Groei omzet medische sectorGroei omzet industriele sector Groei omzet technische sector
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
2007 2008 2009 2010 2011
%-g
roei
(j.o
.j.)
35
40
45
50
55
60
65
inde
x
Omzetontwikkeling industrie (l.as)Groei uitzendomzet industrie (l.as)PMI (index >50 = meer activiteit), (r.as)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
aant
al v
acat
ures
op
aant
al w
erkz
oeke
nde
arbeidsmarkt zeer ruim
ruim
gemiddeld
krap
arbeidsmarkt zeer krap
Groei uitzendomzet en BBP
Omzetontwikkeling uitzendbranche naar sector
Omzetontwikkeling industrie, PMI en uitzendomzet industrie
Arbeidsmarktdynamiek
Bron: ABU, CBS
Bron: ABU
Bron: ABU, NEVI, CBS
Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research
▶ De omzet in de uitzendbranche is in 2010 per saldo licht gedaald
met 0,6%, als we uitgaan van de gecombineerde cijferreeksen van
CBS en ABU. Het eerste kwartaal van 2011 geeft verder herstel
aan.
▶ Ook in 2011 zal de branche verder profiteren van de onzekerheid bij
bedrijven. Bedrijven geven nog steeds de voorkeur aan flexibele
arbeidskrachten boven werknemers in vaste dienst, om snel te
kunnen reageren op eventueel nieuwe economische tegenvallers.
▶ In 2010 heeft de uitzendomzet uit de administratieve en medische
sectoren een scherpe daling meegemaakt. De industriële en
technische sectoren maakten het jaar echter goed.
▶ De zorgsector heeft te maken met kostenbesparingen, waardoor
het aantal vacatures daalt. De vraag naar zorg zal op termijn toe-
nemen door de vergrijzing.
▶ De vraag naar technisch en industrieel personeel blijft groeien. De
vooruitzichten voor deze segmenten blijven in 2011 relatief gunstig.
▶ In de tweede helft van 2010 vertraagde de omzetgroei in de
industrie vanwege het wegvallen van voorraadeffecten en
stimulansen vanuit de overheid. Daarmee vertraagde de
uitzendomzet uit de industrie.
▶ De omzet van de industrie zal zich verder herstellen in 2011, dankzij
de aantrekkende export. De PMI liet met 60,7 in februari 2011 een
sterke verbetering zien. Met deze waarde zit de PMI ver boven zijn
pre-crisisniveau.
▶ In 2011 wordt een lichte daling van het aantal werkzoekenden
verwacht, terwijl het aantal vacatures zal toenemen. Hiermee
neemt de krapte op de arbeidsmarkt verder toe.
▶ Sinds maart 2010 verkrapt de arbeidsmarkt steeds meer. Het aantal
banen van werknemers en het aantal openstaande vacatures
neemt licht toe. De werkloosheid is sinds maart 2010 continu aan
het dalen.
▶ De groei in het aantal vacatures zal in 2011 het sterkst zijn in de
private sector en de zorg.
31uitzendbureaus
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 31 09-05-11 14:46
leeswijzer
Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de branche-
analyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel
gebruikte termen.
De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de
eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:
De eerste pagina van de brancheanalyse
▶ Drie bullets
De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse
weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting
van de brancheanalyse weergegeven.
▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’
Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving
en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van
de branche worden hierin beschreven.
▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’
Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige
ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in
veel gevallen tussen maart 2010 en maart 2011. In dit blok wordt in
sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de huidige
ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.
▶ Het blok ‘Onze visie’
Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de
sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse
heeft betrekking op het huidige jaar (2011) en in sommige gevallen
het komende jaar (2012).
▶ Het blok ‘Kerngegevens’
Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest
relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de
branche. De gegevens hebben betrekking op 2010, tenzij anders
vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik
gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik
gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere
bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en
adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheids-
instanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).
De tweede pagina van de brancheanalyseOp de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier
verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van
de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In
veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen
bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens
van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke
bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.
De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische
ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen
worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,
exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven,
werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.
Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het
jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis
van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2010 is een
inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor
voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector
econoom van ABN AMRO Sector Research.
32
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 32 09-05-11 14:46
Veel gebruikte termen, inclusief definitiesTot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel
gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens
ABN AMRO.
▶ Definitie ZZP
ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers
die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar
de term ‘freelancer’.
▶ Definitie MKB
MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie
hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte
tabel:
Categorie onderneming Werknemers Jaaromzet of jaarlijks
balanstotaal
middelgroot < 250 ≤ € 50 mln. ≤ € 43 mln.
klein < 50 ≤ € 10 mln. ≤ € 10 mln.
micro < 10 ≤ € 2 mln. ≤ € 2 mln.
▶ Definitie FTE
FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een
volledige werkweek van 38 uur.
▶ Definitie BBP
Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land
geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.
33leeswijzer
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 33 09-05-11 14:46
colofon
De Visie Op Zakelijke Dienstverlening is een uitgave van ABN
AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector
Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.
Sectoranalyse Casper Burgering ([email protected])
Senior Sector Econoom
ABN AMRO Sector Research
Macro economische analyseNico Klene ([email protected])
Senior Econoom
ABN AMRO Economisch Bureau
InterviewJoep Auwerda
Journalist/tekstschrijver
Fotografie interviewFrank Berger
Commercieel contactHan Mesters (020-3433219)
Sector Banker Zakelijke Dienstverlening
ABN AMRO Sector Advisory
DistributieWebsite: www.abnamro.nl/zakelijkedienstverlening
Telefoon: 0900-0024 (€ 0,10 per minuut)
Disclaimer
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door
ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorg-
vuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch
ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk
worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuist-
heden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in
dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden
gewijzigd.
© ABN AMRO, mei 2011
Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van
tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt ver-
meld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet
toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen
van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 14 april 2011.
34
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 34 09-05-11 14:46
35Visie op zakelijke dienstverlening
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 35 09-05-11 14:46
36
ABN3022_zakelijke dienst binnen.indd 36 09-05-11 14:46
0900 - 0024 (€ 0,10 per minuut)abnamro.nl/sectoren
Sectorupdate 2011 ▶ Interview ▶ Trends & ontwikkelingen ▶ Sectorvisie
visie opzakelijke dienstverlening
VOS2011 zakelijke dienst omslag.indd 1-2 06-05-11 16:36