Parckdesign 2012/ Brussels

28/06 14/10www.parckdesign2012.be

FRParckdesign, initié par Bruxelles Environnement, est un évène-ment qui interroge le rôle des espaces verts et espaces publics en Région de Bruxelles-Capitale. Sous le titre GARDEN, l’édition 2012 propose de trans-former une sélection de friches et terrains vagues en une nouvelle forme d’espace urbain où la végétation est plus ou moins présente. Des architectes, paysagistes, designers et artistes ont été invités à réaliser des interventions au cœur de la zone du Canal, faisant par la même occasion découvrir le potentiel de ces quartiers.

NLParckdesign, geïnitieerd door Leefmilieu Brussel, is een eve-nement dat de rol van groene zones en openbare ruimtes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest centraal plaatst. Onder de titel GARDEN worden in de editie 2012 een reeks braak-lig gende terreinen omgebouwd tot nieuwe vormen van stads-ruimtes, waarbij ook vegetatie min of meer aan wezig is. Architecten, tuin- en landschaps -architecten, designers en kun-stenaars werden uitgenodigd om in het hart van de Kanaal-zone hun creativiteit bot te vieren. Dankzij hun werk ont-dekken we ook de potenties van deze wijken.

ENParckdesign, initiated by Brussels Environment, is an event ques-tioning the role of green spaces and public spaces in the Brussels-Capital Region. Under the title GARDEN, the 2012 edition proposes transforming a selec-tion of wastelands and waste ground into a new form of urban space where vegetation is more or less present. Architects, landscapers, designers and artists were invited to make their contributions in the heart of the Canal area and, at the same time, provide the opportunity to discover the potential of these districts.

Urb

an

Inte

rve

ntio

ns

NLPraktische info Curo-Hall, Ropsy Chaudronstraat 7, 1070 Brussel, Metro ClemenceauElke dag open van 10:00 tot 18:00 van 29 juni tot 14 oktober 2012

Fietstochten georganiseerd door Pro Velo op 30/ 06 (FR), 07/ 07 (FR/ NL),11/ 08 (FR, Toegankelijk voor personen met verminderde mobiliteit), 09/ 09 (FR/ NL), 14:00. Reserveren via + 32 (0)2 502 73 55 of info@provelo.orgwww.provelo.org

Rondleidingen te voet en voor personen met verminderde mobiliteit op28/ 7 (FR), 18/ 8 (FR), 8/ 9 (FR/ NL), 14:00. Reserveren via: + 32 (0)2 563 61 51 of info@voiretdirebruxelles.be www.voiretdirebruxelles.be

ENPractical infoCuro-Hall, Rospy Chaudron street 7, 1070 Brussels, Metro ClemenceauOpen every day from June 29th till October 14th 2012 from 10:00 to 18:00

Bicycle tours organized by Pro Velo on 30/06 (FR), 07/ 07 (FR/ DU),11/ 08 (FR, Open for disabled people), 09/ 09 (FR/ DU), 14:00.Registration: + 32 (0)2 502 73 55 or info@provelo.org www.provelo.org

Guided walking tours, also accessible for disabled people on 28/ 7 (FR),18/ 8 (FR), 8/ 9 (FR/ NL), 14:00.Registration: + 32 (0)2 563 61 51 or info@voiretdirebruxelles.bewww.voiretdirebruxelles.be

FRInfo pratique Curo-Hall, rue Ropsy Chaudron 7, 1070 Bruxelles, Metro ClémenceauOuvert tous les jours de 10:00 à 18:00 du 29 juin au 14 octobre 2012

Balades à vélo organisées par Pro Velo les 30/ 06 (FR), 07/ 07 (FR/ NL),11/ 08 (FR, Accessible aux personnes à mobilité réduite), 09/ 09 (FR/ NL), 14:00.Réservations: + 32 (0)2 502 73 55 ou info@provelo.org www.provelo.org

Visites guidées à pied accessibles aux personnes à mobilité réduite les28/ 07 (FR), 18/ 8 (FR), 8/ 09 (FR/ NL), 14:00. Réservations: + 32 (0)2 563 61 51 ouinfo@voiretdirebruxelles.be www.voiretdirebruxelles.be

1 Raumlabor 2 Ost Collective & Studio

Public & Collectif Etc 3 Ralf Witthaus 4OOZE&MarjeticaPotrc 5 Lara Almarcegui 6 Studio Basta & Wagon

Landscaping 7 Stéphanie Buttier

& Sophie Larger 8 100Landschafts-

architektur Thilo Folkerts 9 Cascoland 10 Jeanne van Heeswijk

& Marcel van der Meijs

FRParckdesign est une biennale dédiée à l’amé nagement des espaces verts initiée par Bruxelles Environnement et par la Ministre bruxelloise de l’Environnement, de l’Énergie et de la Rénovation urbaine. Lors des éditions précédentes de Parckdesign, l’accent était mis avant tout sur le développement du mobilier urbain dans les parcs bruxellois existants. L’édition de 2012 vise cette fois la réinterprétation des terrains en friche, des espaces résiduels et interstitiels à Bruxelles.

Du terrain vague à la villePlus qu’un évènement culturel, la manifestation Parckdesign 2012, GARDEN est surtout une occasion de tester une autre méthode de fabri-cation urbaine. Il s’agit d’une première étape annonciatrice d’une réflexion sur le rôle des espaces délaissés qui mise sur la capacité de transformer la ville en agissant sur les plus petites cellules urbaines. Cette approche singulière se place ainsi dans une logique de durabilité: à la fois économique en redynamisant des sites à l’abandon, sociale en impliquant les habitants dès l’initiative de conception, environnementale par la protection de la biodiversité, et éducative par une pédagogie ‘in-situ’.

Autour du canalLe périmètre d’intervention est centré sur Cureghem (Anderlecht) et Molenbeek, quartiers où, à l’échelle de l’agglomération, les habitants sont les plus distants des espaces verts. Une dizaine de terrains ‘vagues’ font l’objet d’inter-ventions paysagères et artistiques, qui tiennent compte des spécificités de chacun des sites. Le but est d’élaborer au détour de ces inter-ventions urbaines un parcours à l’intention du public, mais aussi de valoriser le quartier et d’offrir d’avantage d’espaces de convivialité. En reliant ces espaces vacants, apparaît un maillage qui met en évidence le potentiel de ces sites et les inscrit dans celui, plus vaste, des espaces publics et espaces verts à l’échelle régionale.

Avec les habitantsEn optant pour une approche ‘participative’, en sélectionnant des équipes pluridisciplinaires d’artistes, designers, architectes et paysagistes qui disposent d’une expérience en la matière et en proposant des collaborations avec des associations locales, Parckdesign 2012 s’inscrit dans les dynamiques locales, et initie des projets dont certains sont voués à se pérenniser dans le temps grâce aux différents partenaires locaux sollicités. Toutes ces interventions viseront à induire un questionnement sur la valeur de ces nouveaux espaces publics et sur la manière de les ouvrir, de les transformer subtilement, de les gérer et de les accompagner dans le temps.

3

Ava

nt-p

rop

os

4 5

ENParckdesign is a biennial dedicated to green space planning initiated by Brussels Environment and the Brussels Ministry for Environment, Energy and Urban Renovation. During the previous editions of Parckdesign, emphasis was put, above all, on the development of urban furniture in the existing Brussels parks. This time, the 2012 edition aims to reinterpret industrial wastelands, leftover spaces and interstices in Brussels.

From the wasteland to the cityMore than a cultural event, the Parckdesign 2012, GARDEN event is primarily an opportunity to test another method of citymaking. It is a first stage setting the pattern for reflection into the role of deserted spaces which leverages on the capacity for transforming the city by working on the smallest urban units. This peculiar approach is therefore placed in a logic of sustainability: it is economic, inasmuch as it gives a fresh impetus to vast tracts of wasteland, social, by involving the inhabitants from the design initiative, en-vironmental, by bringing the issue of biodiversity into sharp focus, and educational, by providing ‘in situ’ teaching.

Around the canalThe scope of action is focused on Cureghem (Anderlecht) and Molenbeek, districts where, at urban area level, the local citizens are the most remote from green spaces. A dozen or so ‘wastelands’ were the subject of landscaping and artistic actions, factoring in the specific features of each of the sites. In the course of these urban actions, the aim is to develop a circuit intended for the public, but also to enhance the district and offer more areas where people can meet and spend time together. By linking up these vacant spaces, a network emerges that emphasises the potential of these sites and integrates into the vaster network of public spaces and green spaces at regional level.

With the inhabitantsBy opting for a ‘participatory’ approach, by selecting multidisciplinary teams of artists, designers, architects and landscapers who have experience in the area and by proposing co-operation with local associations, Parckdesign 2012 is an integral part of the mechanism of local dynamics. The event initiates projects, some of which are destined to achieve long-term viability thanks to the involvement of different local partners. All these actions will aim to arouse questioning about the value of these new public spaces and about the way to open them up, transform them subtly, manage them and accompany them in time.

NLParckdesign is een biënnale die in het teken staat van de inrichting van de groeme ruimte, geïnitieerd door Leefmilieu Brussel en de Brusselse minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing. In de vorige edities van Parckdesign lag het accent vooral op het ont-werp van stadsmeubilair in bestaande Brusselse parken. Voor 2012 ligt de focus op de herinter-pretatie van braakliggende terreinen, rest- en tussenruimtes in Brussel.

Van braakliggend terrein tot de stadParckdesign 2012, GARDEN is meer dan een cultureel evenement. In de eerste plaats is het een gelegenheid om een andere methode van ‘stad maken’ uit te testen. Deze vernieuw-de editie kondigt een denkoefening aan over de rol van restruimtes in het stedelijke weefsel, met als doel de stad te ontwikkelen vanuit de kleinste stedelijke cel. Deze benadering past dan ook in een logica van duurzaamheid: ze is economisch duurzaam omdat verlaten of ongebruikte sites nieuw leven wordt inge-blazen, sociaal omdat de bewoners er vanaf het ontwerpinitiatief bij worden betrokken, ecologisch doordat de biodiversiteit wordt beschermd, en educatief door een pedagogie ‘in situ’.

Rond het kanaalDe perimeter van het evenement ligt in Kuregem (Anderlecht) en Molenbeek, wijken waar de bewoners het verst van de traditionele groene ruimtes verwijderd zitten, als we de hele agglomeratie beschouwen. Landschappelijke en artistieke ingrepen op een tiental ‘braak-liggende’ terreinen houden rekening met de specifieke eigenschappen van elke locatie. Het doel is een publiek parcours aan te leggen langs deze locaties, maar ook om de wijk op te waarderen en aangenamer te maken. Door de onbebouwde gronden met elkaar te verbin-den, ontstaat een netwerk dat het potentieel van deze locaties belicht en ze inpast in het ruimere netwerk van openbare en groene ruimtes in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Met de bewonersParckdesign 2012 kiest voor een ‘participatieve’ benadering met multidisciplinaire teams van kunstenaars, ontwerpers en (landschaps-) architecten die ervaring hebben op dit vlak. Daarnaast zijn er samenwerkingsverbanden met lokale verenigingen. Het evenement past dus in een lokale dynamiek en zet projecten in de steigers waarvan sommige zeker zullen worden voortgezet door de verschillende lokale partners. Al deze interventies nodigen uit om stil te staan bij de waarde van deze nieuwe publieke ruimtes en bij de manier waarop ze worden opengesteld, subtiel getransformeerd, onderhouden en verder in de tijd beheerd.

Vo

orw

oo

rd

Fore

wo

rd

6 7

FRL’édition 2012 de Parckdesign ouvre ses portes. Nous l’avons conçue et programmée comme un test, une édition 0, puisque l’ambition de cet évènement, auparavant exclusivement consacré au design et à la création de mobilier urbain dans les parcs et jardins de Bruxelles, a changé et muté en Biennale consacrée au thème complexe et multiple des espaces verts.

La thématique retenue pour cette première édition est d’actualité: il s’agit de celle des friches. Mise en parallèle avec la pression démogra-phique et la demande élevée de logements, la diminution des surfaces non bâties à Bruxelles montre l’urgence d’une réflexion sur la capaci-té de ces espaces résiduels à être les garants d’une certaine urbanité de qualité et de la pré-servation de la biodiversité en ville.

Ces interstices fascinent parce qu’ils sont la manifestation spatiale des failles et des oublis du système urbain. Ils catalysent la capacité perdue de réinventer le territoire vécu métropo-litain. Face aux enjeux et aux tensions urbaines, ces entre-deux restent figés, ou, au contraire, sont enrôlés dans le cycle de la productivité. Il est cependant possible de les ouvrir et de les mettre à la disposition des riverains, de les aménager sans pour autant les construire, d’y susciter des pratiques urbaines innovantes, autour desquelles une ‘intensification’ peut avoir lieu. Ces espaces interstitiels permettent de figurer le temps urbain qui ne se laisse jamais saisir aussi intensément dans sa complexité. Ils offrent la potentialité d’autres usages: des bifurcations, des surprises, d’autres chemins possibles. Nous verrons que dans ces zones en attente, ou Zones Urbaines Déçues, se fomen-tent de moins en moins les crimes, le commerce informel ou encore les émeutes, mais se fabri-quent de plus en plus l’alternative, la résistance, l’innovation: ce que le pouvoir oublie ou, plus exactement, ce à quoi il est devenu indifférent parce que soucieux d’homogénéisation symbolique.

La métropole est pleine d’interstices que des entreprises sociales ou culturelles commencent à investir et qui sont la scène du désir des habi-tants pour le jardinage et le lien social; ces derniers sont prêts à les cultiver pour leur plaisir, voire pour leur survie. Ils profitent de la présence des autres résidents pour innover, c’est-à-dire coopérer, afin de proposer de nouveaux usages, de nouveaux services. L’innovation réside dans un compromis entre le processus de domination et l’obligation de tenir compte des droits des occupants réels et de leur capacité d’invention. Construire la citoyenneté et la participation depuis ces interstices, emprunte des voies souvent oppositionnelles. Ces espaces sociaux liminaux mettent au point des tenta-tives qui se liguent pour retrouver ce qui nous

Edito

manque et ce que nous avons perdu: le droit à la ville et la force du collectif (David Harvey). Ce quelque chose de différent se trouve chez ce que les gens font, sentent, devinent et vien-nent à exprimer quand ils cherchent à donner du sens à leur vie quotidienne. Il s’agit avant tout de pratiques. Quel est le potentiel réel de ces interstices? Comment ces espaces en attente peuvent-ils être ouverts puis cultivés par l’initiative citoyenne? Que signifie cet attrait pour le jardin de friche? Pourquoi deviennent-ils aujourd’hui le champ d’expérience de la société et incarnent-ils cette définition contemporaine de l’espace public, en tant que lieu de la différence et non de l’unité, celui même d’une subjectivité oppositionnelle? Ces interrogations définissent le cadre dans lequel nous avons souhaité préfigurer ce labo-ratoire d’interventions urbaines.

Plutôt que d’intervenir sur différents sites remar-quables de l’agglomération bruxelloise nous avons recentré notre intervention sur un territoire choisi pour sa coïncidence avec nos intentions, à la lisière de trois communes, au sud-ouest du Pentagone: Anderlecht, Molenbeek, Bruxelles. Malgré la présence de grands axes de circula-tion et de dessertes des transports en communs, il s’agit d’un territoire enclavé, situé de part et d’autre du canal, faisant ainsi apparaitre des différences géographiques physiques et hu-maines. Après recoupement cartographique, nous avons remarqué que cette aire urbaine est la plus éloignée des espaces verts de la ville. Le développement des délaissés représente ici une carte des possibles dans la recherche de nouveaux espaces verts et publics. Ce territoire regroupe, après analyse, toutes les typologies de friches que l’on peut trouver dans l’agglo-mération. Cela nous garantit une proximité en temps de marche des différentes interventions: un parcours. Les différentes perspectives soulevées par les contrats de Quartier Durable attestent d’une richesse de la vie associative et de l’existence d’une ‘riveraineté’ soutenue. Il apparaît déterminant d’ouvrir et de rendre po-reux ces voisinages qui ont tendance à l’intro-version et d’y favoriser les envies de riverainetés métropolitaines.

Pour développer ce travail d’ouverture et concevoir le projet comme un tissage de com-posantes spatiales et temporelles, le commis-sariat a fait appel à une série d’intervenants potentiels. Nous avons choisi des artistes, des architectes, des paysagistes, des designers qui, offrent une large part à l’interaction et qui, pour certains, investissent le champ social en s’enga-geant dans des actions participatives ‘avec’ et ‘pour’ les habitants. Ces artistes expérimentent en situation et démarchent le processus à risque du pacte démocratique, en s’associant à la participation active des citoyens pour

8 9

te werken, en om zo nieuwe toepassingen, nieuwe diensten aan te bieden. Innovatie ligt in een compromis tussen een sturend proces en de verplichting om rekening te houden met de rechten van de gebruikers en hun vindingrijk-heid. Burgerzin en participatie opbouwen van-uit die tussenruimtes verloopt niet altijd recht-lijnig. Deze sociale grensruimtes zetten aan tot het bundelen van de krachten om net datgene te vinden dat we missen of dat we gaandeweg verloren zijn: het recht op de stad en de kracht van de gemeenschap (David Harvey). Dat ‘andere’ vinden we in wat mensen doen, voelen, denken en uitdrukken wanneer ze hun dagelijks leven een invulling geven. Het gaat bovenal om ‘praktijken’. Wat is het werkelijke potentieel van die tussen-ruimtes? Hoe kunnen die verlaten ruimtes zich openen en vervolgens onderhouden worden door het burgerinitiatief? Wat betekent die aan-trekkingskracht voor die wilde tuinen? Waarom zijn ze vandaag een proeftuin van de maat-schappij en belichamen ze de hedendaagse definitie van ‘openbare ruimte’ als een ruimte van verschil en niet van eenheid, of zelfs als een ruimte van tegengestelde betekenissen? Stuk voor stuk zijn dit vragen die het denkkader afbakenen waarbinnen we dit laboratorium van stadsingrepen lieten plaatsvinden.

Liever dan de klassieke parken en groene ruim-tes in de Brusselse agglomeratie onder handen te nemen, richtten we onze interventie op een territorium dat aansluit bij onze doelstellingen, een gebied op de grens van drie gemeentes, in het zuidwesten van de Vijfhoek: Anderlecht, Molenbeek en Brussel. Ondanks de aanwezig-heid van grote verkeersassen en van het open-baar vervoer, is dit een vrij ingesloten gebied aan weerszijden van het kanaal dat sterke fysische en sociale verschillen blootlegt. Na cartografisch onderzoek stellen we vast dat dit stadsgebied het verst van de traditione-le grote groengebieden van het gewest gele-gen is. De ontwikkeling van onbestemde terrei-nen vertegenwoordigt hier een staalkaart van mogelijkheden in de zoektocht naar nieuwe groene en openbare ruimtes. Uit een analyse blijkt dat dit gebied zowat alle types van verla-ten ter reinen omvat die we in de agglomeratie aantreffen. Dat garandeert ons meteen een zekere nabijheid: alle interventies liggen op wandelafstand van elkaar en vormen een par-cours. De verschillende invalshoeken aange-kaart in de wijkcontracten getuigen van de rijkdom van het verenigingsleven en van het bestaan van een zekere verbondenheid onder de buurt bewoners. Het is van doorslaggevend belang dat deze buurten zich openen naar de stad en afstappen van hun gebruikelijk intro-verte houding, om er de zin voor een grootste-delijk burgergevoel aan te wakkeren.

De editie 2012 van Parckdesign opent zijn deuren. Een editie die we hebben opgevat en uitgewerkt als een test, een editie nul. Daar waar dit evenement de voorbije jaren vooral in het teken stond van het ontwerpen van in-novatief stadsmeubilair in de Brusselse parken en tuinen, is Parckdesign vanaf heden een biënnale over het complexe en meervoudige onderwerp van de ‘groene ruimte’ in het algemeen.

Het thema van deze vernieuwde editie is brandend actueel: de onbestemde terreinen in de stad. Door de aanhoudende bevolkings-toename is de vraag naar nieuwe woningen hoog, waardoor de druk op de onbebouwde percelen en de nood aan kwalitatieve invulling van de restruimtes toeneemt. Kunnen die restruimtes getransformeerd worden tot aan-gename stedelijke groene ruimtes en zorgen zij tegelijk voor het behoud van de biodiversiteit in de stad?

Deze onbenutte stedelijke tussenruimtes zijn fas-cinerend omdat ze vaak de uitdrukking zijn van een onvermogen of nalatigheid in het stedelijk systeem. Ze zijn indicator voor de groeiende moeilijkheid om het grootstedelijk territorium te begrijpen en opnieuw te definiëren. Tegen de achtergrond van de grote maatschappelijke uitdagingen en spanningen die samenkomen in de stad, blijven die restruimtes voortbestaan of, anders gesteld, verborgen en onbenut in de stedelijke mechaniek. Toch bestaat ook de mogelijkheid om die ruimtes te ontsluiten en beschikbaar te stellen voor de buurtbewoners, om ze in te richten zonder ze daarom vol te bouwen, om er nieuwe stadsgewoontes te in-troduceren, waarrond een intensere ontwikke-ling kan groeien. Die tussenruimtes kunnen vorm geven aan een stedelijke dynamiek die zich elders nooit zo intens laat ervaren in al zijn com-plexiteit. Ze openen de deur naar nieuwe gebruiken: onbekende passages, verrassingen, nieuwe blikken op de stad. We zien dat in die braakliggende terreinen of “Zones Urbaines Déçues” steeds minder misdaden, informele handel of opstanden broeien, maar dat ze steeds vaker een voedingsbodem zijn voor verande-ring, kritische beschouwing en vernieuwing. Iets wat een overheid soms durft te vergeten, of waar men eerder onaandachtig voor gewor-den is, vanuit haar streven naar een goed geolied homogeen maatschappelijk systeem.

De grootstad barst van de tussenruimtes die stilaan door sociale of culturele ondernemingen worden ingenomen. Ze zijn het schouwtoneel voor het verlangen van de buurtbewoners naar meer ‘groen’ en sociale contacten. Ze zijn dan ook bereid om die zones te onderhouden voor hun plezier, of zelfs ronduit om te overleven. Ze profiteren van de aanwezigheid van andere bewoners om te vernieuwen, om samen

préfigurer les usages ‘civiques’ manquants et à venir sur ces zones en attente.

Les deux fortes contraintes que nous leurs avons imposées furent, d’une part, celle du fil ‘vert’ basé sur la métaphore du jardin: Oser le jardin vague; et dautre part, celle de délais de réalisa-tion très courts. En fait, la véritable temporalité de cet événement de quatre mois, sera celle qui résulte de son processus; et le temps du végétal le mettra plus ou moins en scène. C’est la raison pour laquelle son véritable ‘commen-cement’ n’aura lieu qu’au lendemain de son finissage d’octobre, car certaines installations, parce qu’elles auront été co-construites, parta-gées ou copiées, s’installeront dans la durée.

Nous voulons ici chaleureusement remercier les équipes d’artistes d’avoir accepté les règles du jeu et d’avoir participé à cette entreprise ambitieuse. La discrétion, la modestie, la subtilité et surtout les promesses de leurs interventions urbaines nous honorent. Nous espérons par ailleurs que cet ensemble de transformations témoigne de l’opportunité d’une autre forme de collaboration entre pouvoirs publics, citoyens, associations et commissaires, ainsi que d’un autre rôle pour un ‘événement urbain’. Nous voulons donc remercier Bruxelles Environnement, la Ministre de l’Environnement, de l’Energie et de la Rénovation urbaine et son cabinet, pour avoir redéfini la vocation de Parckdesign, pour nous avoir invité à les accompagner pour l’édition 2012, et pour l’étroite collaboration qui a permis d’ouvrir cet environnement urbain et ses friches antérieurement non-accessibles.

Et nous souhaitons, pour l’occasion, et pour qualifier l’événement GARDEN, remettre au goût du jour une vieille expression française: ‘à la bonne franquette’… Puisse tout un chacun en profiter !

Marc Pouzol, Marc Vatinen et Véronique Faucheur, atelier le baltoÉric TroussicotJoachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

Red

ac

tione

el

11

taking opposing paths. These budding social spaces are coalescing multiple attempts to rediscover what we lack and what we’ve lost: the right to the city and our collective strength (David Harvey). The difference lies in what people do, feel, become and come to express when they seek to give meaning to their every-day lives. It is first and foremost a question of ‘practices’. What’s the true potential of these scraps of wasteland? How can these forgotten spaces be opened up and then cultivated through the initiative of local residents? What does this new attraction to the wasteland garden actually mean? Why are they becoming urban society’s field of experimentation and coming to embody this modern-day definition of the public space, as a place characterised by difference and not by unity, even that of oppositional subjectivity? These questions define the framework within which we wished to prefigure this laboratory for urban intervention.

Rather than intervening on various stand-out sites within the Brussels conurbation, we have re-cen-tred our work on a district chosen due to its match-up with our aims: on the fringes of three municipalities, namely Anderlecht, Molenbeek and Brussels, around the south-western section of the inner ring road. Despite the presence of some major thoroughfares and an extensive public transport provision, this is a cut-off area spanning either side of the canal and thus displaying geographical, physical and human differences.

After cartographic cross-referencing, we no-ticed that this urban area is most distant the city’s green spaces, so the development of its neglected patches constitutes a menu of possibilities in the search for new public green spaces. Upon analysis, this district was found to contain examples of all the different types of wasteland found within the conurbation, guar-anteeing us proximity in terms of walking time between the different projects: a route, in other words. The various perspectives generated by the neighbourhood contracts attest to the diversity of association life and the existence of a sustained “sense of residency”. This appears to be decisive when it comes to opening up and making porous these neighbourhoods, which have a tendency towards introversion, and to encourage metropolitan residency desires.

In order to develop this initial work and to design the project as a patchwork of spatial and tem-poral components, the commission has made a call to potential designers. We selected artists, architects, landscapers and designers, who make a sizeable contribution to the interaction and who, in some cases, invest in the social milieu by committing themselves to participatory

ENThe 2012 edition of Parckdesign is opening its doors. We have designed and planned it as a trial, an edition zero, as the aim of this event previously devoted to the design and creation of urban furniture for Brussels’ parks and gardens has changed and mutated into a biennial focusing on the complex and multi-strand topic of green spaces.

The theme selected for this new incarnation is a highly topical one: namely wasteland. When viewed in conjunction with the current demo-graphic pressures and the high demand for hous-ing, the scarcity of non-built surfaces in Brussels underlines the urgent need for reflection on the capacity of these residual spaces to guarantee a degree of quality of urban life together with the preservation of the city’s biodiversity.

These patches of wasteland fascinate due to their being the spatial manifestation of the failings and omissions of the urban system. They catalyse the lost capacity for reinventing the lived-in metropolitan space. In the face of the current issues and urban tensions, these no-man’s-lands either remain stuck in a time warp or, conversely, are swallowed up by the cycle of productivity. It is possible, however, to open them up and make them available to local resi-dents, to convert them without actually building on them, to encourage innovative urban prac-tices there around which a process of ‘intensifi-cation’ can take place. These gaps in the urban fabric permit the configuration of urban time, the complex nature of which normally prevents it from being seized so intensely. They offer the potential for other uses: detours, surprises, different way to go. In these forgotten zones, or Zones Urbaines Déçues, we will subsequently see a drop in levels of crime, black market trade and even rioting, replaced increasingly by alternatives, resistance and innovation: in other words, what the authorities have forgotten, or to be more precise, what they have become indifferent to in their concern for symbolic uniformity.

The urban area is dotted with these derelict sites in which corporate or cultural organisations are beginning to invest and which are now the focal point for people’s passion for gardening and reinforcing the social fabric; they are shown themselves to be more than willing to grow pro-duce for their pleasure, or even for their survival. They are taking advantage of the other resi-dents’ presence to innovate, i.e. cooperate, in order to offer new usages and new services. This innovation is based upon a compromise between the process of domination and the obligation to take into account the rights of the actual occupants and their capacity for inven-tion. Building citizenship and participation from these ruptures in the urban fabric involves

Om die openheid te ontwikkelen en het project op te vatten als een verweving van ruimtelijke en tijdelijke componenten, deden de curatoren een oproep aan mogelijke ontwerpers. We opteerden voor kunstenaars, architecten, land-schapsarchitecten en designers die een groot belang hechten aan interactie. Sommigen slaan resoluut de sociale weg in en verbinden zich alleen met initiatieven ‘met’ en ‘voor’ de buurt-bewoners. Deze kunstenaars experimenteren binnen een bestaand gegeven en wagen zich aan het risicovolle proces van een ‘pact’ met de gebruikers wanneer ze de actieve medewerking van de burgers inroepen om de ontbrekende en de toekomstige ‘burgerlijke’ praktijken op deze vergeten terreinen uit te vinden.

Ze kregen twee sturende condities opgelegd: enerzijds de ‘groene’ leidraad, gebaseerd op de metafoor van de tuin. Anderzijds het strakke tijdskader. De echte tijdspanne van dit vier maanden durend evenement ligt namelijk in het volledige wordingsproces, en de evolutie van de vegetatie zal de resultaten steeds min of meer in scène zetten. Dat is de reden waarom de echte start pas na de afsluiting van het par-cours in oktober plaatsvindt, omdat sommige installaties een lange levensduur op het ritme van de omliggende wijken tegemoet gaan.

Graag willen we alle artistieke teams van harte bedanken omdat ze ermee instemden om de spelregels te aanvaarden en om samen met ons dit ambitieuze avontuur aan te gaan. De discretie, bescheidenheid, subtiliteit en vooral de veelbelovendheid van hun stedelijke interventies doen onze visie alle eer aan. Wij hopen dan ook dat het geheel van de trans-formaties getuigt van de kans die ons werd gegeven om een vernieuwende samenwerking op te zetten tussen publieke overheden, burgers, verenigingen, ontwerpers en curatoren, waardoor dit soort ‘stedelijk evenement’ een andere rol krijgt. Wij willen dan ook met klem Leefmilieu Brussel en de minister van Leefmilieu, Energie en Stadsvernieuwing en haar mede-werkers bedanken, voor de heroriëntering van Parckdesign, voor de uitnodiging om hen te begeleiden bij deze editie 2012, en voor de nauwe samenwerking die ons in staat stelde de voorheen verborgen en onbestemde plekken van dit stadsgebied voor het publiek te openen.

Voor de gelegenheid willen we het evenement GARDEN omschrijven als ‘à la bonne fran-quette’ (informeel), zodat iedereen er van kan genieten op zijn manier!

De curatorenMarc Pouzol, Marc Vatinen en Véronique Faucheur, atelier le baltoÉric TroussicotJoachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

Edito

rial

12 13

actions “with” and “for” the residents. These artists experiment in situ and sell the process at risk from the democratic pact, by joining forces with the active participation of the people to anticipate the missing and future “civic” uses of these areas in limbo.

The two chief constraints that we imposed on them were, on the one hand, to follow the “green” thread based on the metaphor of the garden: Oser le jardin vague ; and secondly, very short completion deadlines. In fact, the real time frame of this four-month event will be that which results from its process and the time taken by the plants to grow will more or less dictate its presentation. That’s why the real ‘start’ will only take place once the project ends in October, as certain installations, due to having been co-constructed, shared or copied, will be gradually installed.

We would like to take this opportunity to warmly thank the teams of artists for having agreed to abide by the rules and to take part in this ambitious enterprise. Their discretion, modesty, subtlety, and above all the promise offered by their urban interventions, have done us proud. We also hope that this ensemble of transfor-mations shows the opportunity of another form of collaboration between authorities, citizens, local organizations and the curators and gives another role to this urban event. We would like to thank Brussels Environment, the Minister of Environment and her Cabinet, for redefining the vocation of Parckdesign, for inviting us to lead this edition and for the close collaboration we had, allowing to open this urban environment and its wastelands previously non-accessible. And to mark the occasion and to describe the GARDEN event, we’d like to bring an old French expression back into vogue: “à la bonne fran-quette” (without standing on ceremony)… may everyone benefit from it!

The curators Marc Pouzol, Marc Vatinen and Véronique Faucheur, atelier le baltoÉric TroussicotJoachim Declerck, Architecture Workroom Brussels

Pro

jets

/ Pr

oje

cte

n/ P

roje

cts

1 CURO GARDEN/ Raumlabor DE

Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

16 17

ENRaumlabor chose to open the gates to the spacious and pleasant courtyard of Curo-Hall and to extend the public space by planning a whole series of concerted developments to comply with the uses of the lo-cal associations (whose activity is usually little known to the in-habitants of the neighbourhood). In actual fact, this magnificent building, formerly a municipal school, is run by the association Vie Associative and occupied by many associations from the local district. The construction and prep-aration process developed progressively through a series of workshops gradually involv-ing local partners. The first stage began at the end of February 2012 by defining the needs and aspirations of the associations and citizens likely to co-operate. In April, May and June, three workshops scanned the gradual comple-tion of the developments in the courtyard. A series of mobile wooden structures, tables, chairs, a pergola, a platform in the trees were designed so as to allow a modular layout.

Founded in 1999, Raumlabor is a group based in Berlin, composed of 8 architects. Raumlabor stands at the inter-section of architecture, planning, art and actions in urban envi-ronments. Attracted by sensi-tive urban areas, they take an interest in places that are aban-doned, left over or in transition and consider urban renewal as a process. The activation of public space plays a key role in their approach. They wish to involve urban stakeholders as early as possible in the trans-formation processes so as to invent new applications based on their users and their needs.www.raumlabor.net

FRRaumlabor a choisi d’ouvrir les grilles de la cour spacieuse et agréable du Curo-Hall et d’en prolonger l’espace public en programmant toute une série d’aménagements concertés pour répondre aux usages des associations locales (dont l’activité reste le plus souvent méconnue des habitants du quartier). En effet cette superbe bâtisse, ancienne école com-munale, est gérée par l’associa-tion Vie Associative et occupée par de nombreuses associa-tions du quartier. Le processus de construction et de préparation s’est déve-loppé progressivement par une série de workshops im pliquant petit à petit les acteurs locaux. La première étape a débuté fin février 2012 par la définition des besoins et des aspirations des associations et habitants susceptibles de collaborer. En avril, mai et juin, trois ateliers ont scandé la réalisation pro-gressive des aménagements de la cour. Une série de struc-tures mobiles en bois, des tables, des chaises, une pergo-la, une plateforme dans les arbres ont été conçues afin de permettre un aménagement modulable.

Fondé en 1999, Raumlabor est un collectif basé à Berlin, et composé de 8 architectes. Raumlabor se positionne à l’intersection entre architecture, urbanisme, art et interventions en milieux urbains. Attirés par les zones urbaines sensibles, les architectes s’intéressent aux lieux abandonnés, ou en transition, et considèrent la rénovation urbaine comme un processus. L’activation de l’espace public est un élément important de leur démarche. Ils souhaitent impliquer les ac-teurs urbains le plus tôt possible dans les processus de trans-formation afin d’inventer de nouvelles utilisations en lien avec les usagers et leurs besoins.www.raumlabor.net

NLRaumlabor gooit de poorten van het ruime en gezellige binnenplein van Curo-Hall open en betrekt het bij de openbare ruimte dankzij een reeks ingre-pen die inspelen op de noden van de lokale verenigingen (die tot nu toe vaak onzichtbaar zijn gebleven voor het grote publiek). Dit schitterende gebouw, een voormalige gemeente-school, wordt beheerd door de vereniging Vie Associative, en tal van verenigingen uit de wijk krijgen er onderdak voor hun activiteiten. Het hele voorbereidings- en opbouwproces kwam tot stand via een reeks workshops waar-bij de lokale bevolking geleide-lijk mee instapte. Eind februari 2012 werden de noden en de wensen opgelijst van verenigin-gen en inwoners die er wat voor voelden om mee te wer-ken. Drie workshops in april, mei en juni brachten de heraanleg van het binnenplein op gang. Er werden een aantal mobiele houten structuren ontworpen, tafels, stoelen, een pergola en een platform in de bomen, met als doel een inrichting te maken die kan worden aangepast aan uiteenlopende gebruiken.

Raumlabor, gevestigd in Berlijn, is een collectief van 8 architec-ten dat in 1999 werd opgericht. De activiteiten van Raumlabor staan op het snijpunt tussen architectuur, stedenbouw, kunst en interventies in een stedelijke omgeving. De architecten voelen zich aangetrokken tot stedelijke probleemlocaties en zijn geïnteresseerd in plekken die verlaten zijn of die zich in een overgangssituatie bevinden. Stadsvernieuwing is voor hen een proces. De activering van de openbare ruimte is een belangrijk aspect van hun werk. Ze willen alle stedelijke actoren zo vroeg mogelijk betrekken bij transformatieprocessen om nieuwe toepassingen te be-denken die in overeenstemming zijn met de gebruikers en hun noden.www.raumlabor.net

Partenaires/ Partners Vie associative, Curo-Hall, Mission locale d’Anderlecht La maison de la participation/ het Participatiehuis, Infor-femmes, Ulac-Huvak, Centre de Rénovation Urbaine/ Centrum voor Stadsvernieuwing, Ligue de l’enseignement Service Social de la Rosée, Convergences,Institut Marius Renard.

Equipe/ Team Markus Bader, Jan Liesegang, Axel Timm, Muriel Claeys, Lise Larsen, Camille Lemeunier, Jordan Coquart, Pedro Cavaco Leitão.

2 PLAINE X70/ Ost Collective & Studio-public & Collectif Etc & Tiphaine Hameau BE/ FR

Rue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

20 21

Studio public and OST collec-tive are multidisciplinary image production and distribution structures that question the art and ways of living in our towns and cities. They give priority to the implementation of artistic projects in public space through actions in keeping with the local dimension: social, archi-tectural, urban. www.ostcollective.orgwww.studio-public.org

The Collectif Etc is a general interest association governed by local law registered since 2011. Today composed of twenty or so active members, architects or graphic designers, the asso-ciation works on the involvement of people in the improvement of their living environment by constructing urban devel-opments and by implementing participatory processes.www.collectifetc.com

Tiphaine Hameau is gardener and ethnobotanist.

ENLocated at the rear of the Curo-Hall building and visible from the Rue du Compas, Plaine X70 opens an area of meetings and exchanges. A permanent worksite for transforming an abandoned urban wasteland into a public space, where shared gardens, living areas and small-scale sports facilities intermingle. The process is the issue at stake in this project, encouraging meetings and ex-changes between local residents, local associations, schools and green space departments of the Brussels Regions. Ost Collective with Tiphaine Hameau, Studio-public and Collectif Etc propose a space where the layout and the uses vary according to the rhythm of the day, weeks and seasons. The upkeep of the various plant pots is proposed to volunteers living in the district. A graphical design is currently being devel-oped. The last major phase of worksite development will take place from 6 to 18 August.

Studio public en OST Collective zijn multidisciplinaire structuren die beelden produceren en verspreiden waaribij de manier waarop wij onze steden bewo-nen in vraag wordt gesteld. Ze zetten artistieke projecten op in de openbare ruimte aan de hand van interventies die sterk aansluiten bij de lokale context: sociaal, architecturaal en stedelijk.www.ostcollective.orgwww.studio-public.org

Collectif Etc, opgericht in 2011, is een lokale vereniging van openbaar nut. Vandaag telt de vereniging een twintigtal actieve leden, architecten of grafische vormgevers. Haar doel is mensen te betrekken bij het verbeteren van hun levens-omstandigheden door in te grijpen in de stedelijke ruimte en door het opzetten van partici-patieve processen.www.collectifetc.com

Tiphaine Hameau is tuinaanne-mer en ethnobotanicus.

NLGelegen aan de achterkant van Curo-Hall en zichtbaar vanaf de Passerstraat, opent Plaine X70 een ontmoetings- en con-tactruimte. Een permanente transformatie met het doel een stedelijke restruimte om te vormen tot een publieke ruimte waar volkstuintjes, verblijfsruim-tes en kleinschalige sportuit-rustingen elkaar afwisselen. Dit proces vormt nu net de uit-daging van het project dat een stimulans moet zijn voor ont-moetingen tussen buurtbewo-ners, lokale verenigingen, scholen en groendiensten van het Brussels Gewest. Ost Collective met Tiphaine Hameau, Studio-public en Collectif Etc stellen een ruimte voor waarvan de configuratie en de toepassingen mee-evo-lueren op het ritme van de da-gen, weken en seizoenen. Het onderhoud van de verschillen-de plantenbakken wordt aan-geboden aan vrijwilligers uit de buurt. Parrallel wordt er aan een grafische identiteit gewerkt. De laatste belangrijke fase van de inrichting vindt plaats van 6 tot 18 augustus 2012.

Studio public et OST collective sont des structures multidiscipli-naires de production et de dif-fusion d’images qui interrogent l’art et les manières d’habiter nos cités. Ils privilégient la mise en place de projets artistiques dans l’espace public au travers d’interventions qui s’inscrivent fortement dans une dimension locale: sociale, architecturale, urbaine. www.ostcollective.org www.studio-public.org

Le Collectif Etc est une associa-tion d’intérêt général de droit local déposée depuis 2011. Aujourd’hui composée d’une vingtaine de membres actifs, architectes ou graphistes, l’as-sociation travaille à l’implica-tion des gens dans l’améliora-tion de leur cadre de vie en construisant des aménagements urbains et en mettant en place des processus participatifs. www.collectifetc.com

Tiphaine Hameau est jardinier et ethnobotaniste.

FRSitué à l’arrière du bâtiment du Curo-Hall et visible depuis la Rue du Compas, Plaine X70 ouvre un espace de rencontres et d’échanges. Un chantier permanent de transformation d’un délaissé urbain en espace public, mélangeant jardins partagés, aires de vie et micro équipements sportifs. Le pro-cessus est l’enjeu de ce projet, favorisant les rencontres et les échanges entre riverains, associations locales, écoles et services des espaces verts de la Région de Bruxelles. Ost Collective avec Tiphaine Hameau, Studio-public et Collectif Etc proposent un espace dont la configuration et les usages varient en fonction du rythme de la journée, des semaines et des saisons. L’entre tien de différents bacs de plantations est proposé à des volontaires habitant le quartier. Un habillage graphique est en cours d’élaboration. La dernière phase importante d’aménagement du chantier aura lieu du 6 au 18 août.

Partenaires/ PartnersVie associative, Curo-Hall, Safa asbl, Infor-femmes, Convergences, Cosmos Vzw, Service Activités-temps-libre de la commune d’Anderlecht, Walalou-Walala,Raymonda, Rosaria & friends,Les habitants de la Rue du Compas/ Bewoners van de Passerstraat.

3 WHERE IS THE DOG OF ERASMUS?/ Ralf Witthaus DE

Quai de l’Industrie Nijverheidskaai 170, Anderlecht

24 25

ENWith Where is the dog of Erasmus? Ralf Witthaus propos-es an action full of irony on the meadow of the Erasmus hoge-school Brussel. This deserted lawn can only be reached from the Quai de l’industrie. It has football goals and yet it seems mainly frequented by the crows that come and relish on the pieces of meat they have pinched from the site of the nearby abattoirs, as shown by the leftover bones that spatter its surface. Through his ‘lawnmower drawing’ project, Ralf Witthaus questions the private status of this plot of land and its neigh-bourhood potential.

Ralf Witthaus studied art, design and art management in Hamburg, Bielefeld, Enschede, Berlin, Cologne and Düsseldorf. The artist is known for his draw-ings made with a lawnmower. His practice is multidisciplinary: drawing, sculpture, performing art, landscape architecture and social issues.www.ralfwitthaus.de

NLMet Where is the dog of Erasmus? neemt Ralf Witthaus het grasveld van de Erasmus-hoge school Brussel onder de loep. Op dit verlaten gazon, alleen toegankelijk vanaf de Nijverheidskaai, staan er welis-waar voetbaldoelen, maar de meest regelmatige bezoekers zijn de kraaien uit de buurt die hier vrolijk restjes vlees uit de slachthuizen komen oppeuzelen en de botjes laten slingeren. Met zijn project in de reeks ‘grasmaaiertekeningen’ zet Ralf Witthaus het statuut van dit terrein met een knipoog in de kijker, en belicht hij het potenti-eel van de plek voor de wijk. Ralf Witthaus studeerde kunst, design en cultuurmanagement in Hamburg, Bielefeld, Enschede, Berlijn, Keulen en Düsseldorf. De kunstenaar is vooral bekend om zijn tekeningen die hij met een grasmaaier maakt. Zijn aan-pak is multidisciplinair: hij maakt tekeningen en beeldhouw-werken, doet aan performance-kunst, geeft het landschap vorm en kaart maatschap pelijke vraagstukken aan.www.ralfwitthaus.de

FRAvec Where is the dog of Erasmus? Ralf Witthaus propose une intervention pleine d’ironie sur la prairie de la Erasmushoge-school Brussel. Cette pelouse déserte, uniquement accessible depuis le Quai de l’industrie, dispose pourtant de goals de football mais semble principa-lement fréquentée par les corbeaux qui viennent savou-reusement se repaître des morceaux de viande chipés sur le site des abattoirs, tout proche, comme l’indiquent les restes d’ossements qui constellent sa surface. Par son projet de ‘dessin à la tondeuse’, Ralf Witthaus interroge le statut privatif de ce terrain et son potentiel à l’échelle du quartier.

Ralf Witthaus a étudié l’art, le design et la gestion des arts à Hambourg, Bielefeld, Enschede, Berlin, Cologne et Düsseldorf. L’artiste est connu pour ses dessins réalisés à la tondeuse à gazon. Sa pratique est pluridis-ciplinaire: dessin, sculpture, art de la performance, architec-ture du paysage et questions sociales.www.ralfwitthaus.de

Partenaires/ PartnersErasmushogeschool Brussel, Abatan.

Equipe/ TeamHarald Neumann, Willem de Lange,Monika Muether, Josef Muether, Ralf Witthaus.

4 SOURCE DE FRICHE/ OOZE (Eva Pfannes, Sylvain Hartenberg) & Marjetica Potrc NL/ SI Avenue Raymond Vander Bruggen, Anderlecht

28 29

Potrc de armste wijken. Ze is gefascineerd door alternatieve oplossingen, geïmproviseerde stedenbouw, crisisbehuizing of noodwoningen, die dikwijls blijk geven van een grote originaliteit.www.potrc.org

aanwezig zijn op de betreffen-de locatie, zowel de relatione-le als vormelijke (esthetische), typologische, topografische of structurele processen. OOZE probeert een katalysator te zijn die processen in gang zet om te bedenken hoe we de duurzame stad kunnen beleven.www.ooze.eu.com

Marjetica Potrc is een kun-stenares gevestigd in Ljubljana. Deze architecte van opleiding plaatst haar artistieke activi-teiten in het teken van de ste-delijke leefomgeving. Ze heeft een passie voor hedendaagse steden waarvan de definitie en de begrenzing voortdurend in beweging zijn. Ze kiest er steevast voor om met burgers samen te werken en deze bij een participatief ontwerppro-ces te betrekken. Zo probeert ze het potentieel van de sociale werkelijkheid te benutten en een bijdrage te leveren in de ontwikkeling van een meer rechtvaardige maatschappij. Zonder al te veel te willen ro-mantiseren, verkent Marjetica

heeft een capaciteit van 150 liter per dag. ‘Source de friche’ (letterlijk ‘braaklandbron’) stelt de kwaliteit van het water in de stad in vraag – een grote uitda-ging – en nodigt de bezoekers uit op ontdekking te gaan door een stuk drassig stedelijk braak-land met een onverwachte vegetatie.

OOZE (Eva Pfannes, SylvainHartenberg) is een internationa-le structuur, actief in kunst, architectuur en stadsprojecten, binnen radicaal verschillende contexten. In hun aanpak geeft dit team de voorkeur aan de creatie van zogenaamde ‘sub-jectieve’ ruimtes en omgevin-gen die op vele, verschillende manieren geïnterpreteerd kun-nen worden. Ze proberen ver-schillende gebruikers de vrijheid te geven om zich een stuk, een gebouw of een stadsdeel eigen te maken, op hun eigen ma-nier te ontwikkelen en als een hulpmiddel te gebruiken om hun eigen levenscultuur te ver-anderen. OOZE integreert de processen die van nature

NLHet project Source de Friche produceert ‘gefilterd water dat enkel drinkbaar is voor niet-mensen’ en maakt daarvoor gebruik van een moeras verscholen op een groot, braak-liggend industrieterrein. Dat water wordt gedeeltelijk gezui-verd dankzij een biologisch systeem en het geheel kreeg de naam “kunstmatig heraan-gelegde verticale vijver”. De kwaliteit van dit water voldoet niet aan de regelgeving voor drinkbaar water zoals opge-legd door de Europese normen, maar het leunt daar wel sterk bij aan. In een eerste beweging wordt het water van het moe-ras met geregelde tussentijden overgepompt naar de kunst-matige vijver die is samenge-steld uit 4 m² moerasplanten, zand- en grindlagen. Het water wordt op een gelijkmatige manier verdeeld over de hele oppervlakte, vanaf de diepste wortels en de zandlaag onder het grindbed. Deze zandlaag wordt bevolkt door zogenaam-de saprofage bacteriën. Deze beestjes eten de verontreini-gende stoffen in het water om te overleven en zich voort te planten. Ze overleven in de waterbiotoop dankzij de zuur-stof die wordt vrijgegeven door de wortels van de planten. De moerasplanten en de bac-teriën leven in symbiose met elkaar en zuiveren het water. De wortels beschermen de bac-teriën tevens tegen felle neer-slag. Zo wordt het water een eerste keer gefilterd en onder de grond opgeslagen. In een tweede beweging wordt het water gezuiverd via een filtersysteem in vier stappen: 1 bezinkselvanger 5 micron; 2 actieve koolstof: verwijde-ring van de chloor en de organische samenstellingen; 3 fijnvanger 1 micron; 4 ultrafiltering: verwijdering van de chloor, de organische samenstellingen en het colloï-daal silicium.Vervolgens wordt het water naar boven gepompt via een kraantje dat door de bezoekers wordt bediend. Het systeem

questionne le défi majeur de la qualité de l’eau en ville et in-vite les visiteurs à découvrir les richesses insoupçonnées d’une friche urbaine à la végétation insolite.

OOZE (Eva Pfannes, SylvainHartenberg) est une structure internationale basée à Rotterdam opérant dans les domaines de l’art, de l’archi-tecture et du projet urbain selon des contextes radicale-ment différents. Sa démarche tend à favoriser la création d’espaces et d’environnements dits ‘subjectifs’ qui peuvent être perçus de multiples façons. Elle s’attache également à donner aux différents usagers la liberté de s’approprier une pièce, un bâtiment ou un mor-ceau de la ville, à le dévelop-per à leur manière et de l’utiliser comme un outil pour changer leur propre culture de vie. Ooze intègre les processus naturels présents sur les lieux d’interven-tion qu’ils soient relationnels, formels (esthétiques), typolo-giques, topographiques, ou structurels. Ooze s’efforce d’être un catalyseur pour déclencher des processus imaginant com-ment vivre la ville durable.www.ooze.eu.com

Marjetica Potrc est une artiste basée à Ljubljana. Architecte de formation, Marjetica Potrc consacre son activité artistique aux milieux urbains. Elle se pas-sionne pour les villes contem-poraines dont la définition et les frontières sont en perpé-tuelle évolution. Elle a choisi de travailler avec les citoyens et de les impliquer dans un pro-cessus de conception partici-pative comme un moyen de mettre en valeur le potentiel des réalités sociales, essayant ainsi d’apporter une contribu-tion pour l’avènement d’une société plus juste. Sans tomber dans le piège du romantisme, elle explore les lieux de la pau-vreté, elle s’intéresse à la fabri-cation de solutions alternatives, à l’urbanisme de fortune, de crise ou d’urgence en faisant souvent preuve d’originalité.www.potrc.org

FRLe projet Source de Friche pro-duit ‘une eau de source exclu-sivement buvable par les non-humains’ à partir d’une mare cachée au creux d’une vaste friche industrielle partiellement dépolluée par un système de phyto-épuration dit ‘marais artificiel vertical reconstruit’. Il faut entendre par là que cette eau ne correspond pas au critère de potabilité régis par les normes européennes, mais s’en approche. Dans un premier temps, les eaux de la mare sont pompées à intervalles réguliers dans le marais artificiel constitué par un bassin composé d’un champ de plantes hélophytes de 4m2, de couches de sable et de graviers. L’eau est répartie de façon homogène sur toute la surface à hauteur des premières racines et de la couche de sable sous le lit de gravier. Ce sable est peuplé par des bac-téries dites saprotrophes. Les bactéries se développent et se multiplient en mangeant les matières polluantes contenues dans les eaux. Ces bactéries décomposent les composés organiques en molécules plus petites qui sont prêtes à être absorbées par les plantes. Elles survivent en milieu aquatique grâce à l’oxygène libéré par les racines des plantes. Les plantes hélophytes et les bactéries vivent en symbiose et ensemble, elles purifient l’eau. Les racines pro-tègent les bactéries contre les fortes pluies. L’eau est ainsi filtrée une première fois pour être rendue propre. Cette eau est stockée sous terre. L’eau est purifiée une deuxième fois par un système de filtration en 4 étapes: 1 5 microns piège à sédiment; 2 Charbon actif: élimination du chlore et des composés organiques; 3 1 micron de piège à polir; 4 Ultrafiltration: élimination du chlore et des composés orga-niques et de silice colloïdale.Cette eau est pompée à la surface par un simple robinet activé par les visiteurs. La capa-cité du système est de 150 litres par jour. ‘Source de friche’

Copyright © 2011 Marjetica Potrc and Ooze (Eva Pfannes & Sylvain Hartenberg)

30 31

discover and explore the beauty and fragility of nature in urban voids.

OOZE (Eva Pfannes, SylvainHartenberg) is an international practice which operates at the intersection of art, architecture and urbanism. One of Ooze’s main tenets is that space is subjective. The occupants and users of any given space bring their own stories to bear upon it. They draw upon these nar- ratives – their backgrounds and perspectives – to continually recreate the environment in which they find themselves. Ooze’s interventions make an environment receptive to its occupants and users. Their projects allow them to appro-priate a room, a building or a district of a city and develop it further using their interventions as a tool to change their culture of living. Ooze strives to be the catalyst for such processes imagining how to live in a sus-tainable city.www.ooze.eu.com

Marjetica Potrrc is an artist based in Ljubljana. Architect by training, she dedicates her art to urban environments. She is passionate about contem-porary cities whose definition and boundaries are constantly in shifting motion. Marjetica chooses to engage citizens in the process of participatory design to emphasize the poten-tial of social realities. In doing so, her work is a constant con-tribution to bringing about a more just society. Her projects aim to rethink the relationship between infrastructures and architecture in the real life prac-tice of urban areas. She explores fringe conditions, and focuses on alternative solutions to precarious urban conditions in situations of crisis or emergency.www.potrc.org

ENSource de Friche produces spring water of drinkable qual-ity exclusively for non-humans from a partially purified pool of water which sits in the existing depression of a vast industrial wasteland. The water is cleansed and filtered through a helophyte plant-driven system, called a ‘vertical flow constructed wetland’. Although the water processed by the spring does not currently comply with European potability regulations, it sure does come close. First, the water of the pond is pumped at regular intervals into the constructed wetland. This system consists of a 4m2 field of helophyte plants con-tained within an isolating foil, a layer of gravel, a layer of sand, and another layer of gravel. The water is distributed uniformly over the surface of the first roots in the sand layer and the gravel bed. This sand is populated by bacteria known as saprotrophs. The bacteria grows and multi-plies by eating the pollutants contained in water. These bac-teria break down the organic compounds into smaller mole-cules which can then be ab-sorbed by plants. They survive in these aquatic environments through the oxygen released by plant roots, which also protect the bacteria from heavy rain. Helophyte plants and bacteria live in symbiosis and together they purify the water. This first filtering process provides clean water which is then stored un-derground.After this initial filtra-tion process, the water is further purified by moving through the following 4 processes: 1 5 microns sediment trap; 2 Activated carbon: removal of chlorine and organic com-pounds; 3 1 micron polishing trap; 4 Ultra-filtration: elimination of chlorine and organic com-pounds and colloidal silica.The water is distributed by a sim-ple pressure tap to the visitors, with a system capacity of 150 liters per day. Source de Friche challenges our understanding of the quality of water in urban areas, and invites visitors to

Equipe/ Team Gerrit Box from Kilian Water (NL), Jean Marcel Busson (FR), Johan Vandermaat (B), Moricette Xia (FR).

Partenaire/ PartnerProject 2

5 OPEN EMPTY LOT/ Lara Almarcegui SP/ NL

Avenue de Scheutlaan / Rue de Birminghamstraat, Anderlecht

34 35

ENLara Almarcegui proposes to open the wasteland located on the corner of the rue de Birmingham and the Avenue Scheut to the public and remove the fences that hide it from the public gaze so as to share its temporary conversion into public space. The land will not be assigned for a special purpose, but will remain open to those users’ imagination: a green space to be looked at from the neighbouring houses, a play area for children, a temporary garden, a place to walk the dog ...?

Lara Almarcegui is a Spanish artist, living in Rotterdam. In her artistic work, Lara Almarcegui has a very personal way of analysing architectural and town-planning contexts. On the scale of a city, she has, for example, drawn up a map of the wastelands of Amsterdam. In districts of Utrecht or Turin, she organised actions to raise awareness about the safeguard of workers’ gardens. In French, Belgian and Dutch towns and cities, she has devised actions that encourage thinking about the demolition of buildings.

NLLara Almarcegui stelt voor om de omheining rond het privé-terrein op de hoek van de Birminghamstraat en de Scheut-laan weg te halen en het ter-rein tijdelijk als openbare ruimte te gebruiken. De site heeft een bijzondere vegetatie. Het terrein zal geen specifieke bestem-ming krijgen, maar zich open-stellen voor uiteenlopende toepassingen: een groene blik-vanger voor de huizen in de buurt, een plek om de hond uit te laten, een speelruimte voor kinderen, een tijdelijke tuin ...?

Lara Almarcegui is een Spaanse kunstenares die momenteel in Rotterdam woont. Haar werk is niet in ateliers of kunstgalerijen te zien, maar wel op locatie, veelal in de stad, en vooral op plekken die over het hoofd gezien worden in het architec-tuur- en stedenbouwbeleid: vervallen gebouwen, braaklig-gende terreinen of arbeiders-tuinen. Ze knapt die locaties op of stelt ze gewoon tentoon. Zo wil ze de aandacht vestigen op de schoonheid van door de stad vergeten sites: terreinen die onopgemerkt blijven voor zowel architecten als gebruikers.

FRLara Almarcegui propose d’ouvrir au public le terrain en friche situé au coin de la rue de Birmingham et de l’Avenue Scheut, d’enlever les palissades qui le dissimulent au regard afin de partager sa transforma-tion temporaire en espace pu-blic. Le terrain ne recevra pas d’affectation particulière, mais restera ouvert à l’imagination de ses usagers: un espace vert à regarder depuis les maisons aux alentours, une aire de jeux pour les enfants, un jardin temporaire, un endroit pour promener le chien ...?

Lara Almarcegui est une artiste espagnole, vivant à Rotterdam. Dans son travail artistique, Lara Almarcegui analyse d’une manière très personnelle des contextes architecturaux et urbanistiques. A l’échelle d’une ville, elle a par exemple dressé une carte des terrains vagues d’Amsterdam. Dans des quar-tiers d’Utrecht ou de Turin, elle a organisé des actions de sen-sibilisation pour la sauvegarde de jardins ouvriers. Dans des villes françaises, belges et hollandaises, elle a réalisé des interventions qui incitent à réfléchir sur la démolition des bâtiments.

Partenaires/ partners Messieurs Gunay/ de heer Gunay en zijn zoon/ Mister Gunay and son

6 LE JARDIN DE L’ESKYLIER/ Studio Basta & Wagon Landscaping BE/ FR

Rue de Birminghamstraat 118, Anderlecht

38 39

een groot respect voor de ziel van een plaats en houden al-tijd rekening met de relatie tus-sen de toekomstige gebruikers en de plaats.www.studiobasta.be

Wagon Landscaping is een bu-reau voor landschapsarchitec-tuur dat in 2010 werd opgericht door François Vadepied en Mathieu Gontier. Eenvoud staat centraal in hun projecten om zo goed mogelijk tegemoet te komen aan de behoeften van de gebruikers. Hun methode is gericht op het productieproces en heeft oog voor de bestaan-de toestand. Ze maken zo veel mogelijk gebruik van natuurlijke elementen; verplaatsing van materialen en energieverbruik worden tot een minimum be-perkt. De voorkeur gaat uit naar hergebruik met respect voor de terreinen die ze onder han-den nemen. Ze werken zo vaak mogelijk samen met de lokale partners, om de betrokkenheid van de toekomstige gebruikers op gang te brengen.www.wagon-landscaping.fr

phere of nature in general and on the many possibilities of landscape architecture. Their projects attach quite special importance to respect for the souls of places and always take the relationship with the future users into account.www.studiobasta.be

The core concern of Wagon Landscaping, a landscape agency founded in 2010 by François Vadepied and Mathieu Gontier, is project simplicity to best meet users’ needs. Their approach focuses on the con-struction process and is atten-tive to the ‘already there’. In this way, they make good use of natural elements and make it an essential step to minimise movements of materials and energy consumption and en-courage recycling methods and respect for the lands on which their actions are being imple-mented. They work as regularly as possible with local stakehold-ers so as to facilitate the in-volvement of the future users.www.wagon-landscaping.fr

ENLe Jardin de l’eSKYlier makes it possible for each and every one of us to glimpse the Brussels skyline and to admire it beneath the immensity of the canopy of heaven. L’eSKYlier, installed in the vicinity of the STIB public transport building, located rue de Birmingham, takes a new look at the garden, offering a climb through the graduated plants and vegetation. This project stems from subtle work respectful of the wasteland plant species and ornamental plants existing on the embank-ment and from the securing of staged terraces, like so many steps of an eSKYlier. At the top, along the railings, tennis umpire chairs make it possible to gain further height and touch the sky.

Studio Basta was founded in 2008 by Bert Busschaert and Kenny Windels, two Belgian landscapers, who have been friends since their studies at the University of Wageningen, in the Netherlands. Their outlook is based on the positive atmos-

NLDe Jardin de l’eSKYlier biedt iedereen de kans om de skyline van Brussel te bewonderen vanaf een uitgestrekt panora-misch plateau. Nabij het MIVB-gebouw in de Birminghamstraat leidt l’eSKYlier de bezoeker omhoog via een nieuw aange-legd tuinpad. De tuin is ontstaan door de subtiele en respectvolle snoei van de spontane be-groeiing en de bestaande sier-planten op de taluds langs de straat en door een aaneen-schakeling van terrassen die de trappen van de eSKYlier vormen. Op de bovenste trede, langs het hek, staan tennisscheidsrech-terstoelen waarop de bezoeker nog hoger kan reiken en de hemel kan aanraken.

Studio Basta werd in 2008 op-gericht door Bert Busschaert en Kenny Windels, twee Belgische landschapsarchitecten die met elkaar bevriend zijn sinds hun studies aan de Universiteit van Wageningen in Nederland. Hun visie is gebaseerd op de positieve sfeer die de natuur in het algemeen uitdraagt en op de vele mogelijkheden die de landschapsarchitectuur biedt. Hun projecten geven blijk van

tiennent toujours compte de la relation avec les futurs usagers. www.studiobasta.be

Wagon Landscaping, agence de paysage fondée en 2010 par François Vadepied et Mathieu Gontier, place au cœur de ses préoccupations la sim-plicité du projet pour répondre au mieux aux besoins des usagers. Leur démarche se concentre sur le processus de fabrication et est attentive au ‘déjà là’. Ils tirent ainsi parti des éléments naturels et s’imposent de minimiser les déplacements de matériaux, la consommation d’énergie, pour favoriser les méthodes de recyclage et le respect des terrains sur lesquels ils interviennent. Ils travaillent le plus régulièrement possible avec des acteurs locaux afin de faciliter l’implication des futurs utilisateurs.www.wagon-landscaping.fr

FRLe jardin de l’eSKYlier donne la possibilité à tout un chacun d’apercevoir le skyline de Bruxelles, de l’admirer sous l’im-mensité de la voûte céleste. L’eSKYlier, installé aux abords de la toiture du bâtiment STIB, situé rue de Birmingham, offre une ascension végétale graduée à travers un jardin reconsidéré. Celle-ci est née d’un travail de taille subtil et respectueux des végétaux de friche et des plantes ornementales existants sur le talus et de l’arrimage de terrasses-paliers, comme autant de marches d’un eSKYlier. En haut, le long de la grille, des chaises d’arbitres de tennis per-mettent de prendre encore de la hauteur et de toucher le ciel.

Studio Basta a été créé en 2008 par Bert Busschaert et Kenny Windels, deux paysagistes belges, amis depuis leurs études à l’Université de Wageningen, aux Pays-Bas. Leur vision se base sur l’atmosphère positive de la nature en général et sur les nombreuses possibilités de l’architecture paysagère. Leurs projets accordent une impor-tance toute particulière au respect de l’âme des lieux et

Partenaire/ PartnerSTIB/ MIVB/ STIB

7 BORDERLINE/ Stéphanie Buttier & Sophie Larger FR

Quai de Mariemontkaai/ Rue de Bonnestraat, Anderlecht

42 43

also does illustrations for various works together with perspec-tives for agency projects.www.buttier-bompard.com

Sophie Larger, artist and de-signer, creates convivial objects for the home or within artistic facilities where the spectator (user) is invited to interact phys-ically with the designed objects. Those interactions often aim at disrupting habits and offering the spectator an area of play and original experiences.www.sophielarger.com

ENBorderline proposes a work on boundaries by using the elastic cord as its main material. The project plays on the soft border by proposing fairly flexible fences through which to cross. The project stems from a finding: most wastelands are delimited by wire mesh fencing, so why not reconsider the status of these borderlines so as to change the way in which local residents look at these abandoned and often spoiled spaces. Instead of forbidding entry, this elastic boundary acts as an entrance chamber, preparing people to pass from the street area to the forgotten area of wastelands.

Stéphanie Buttier, landscape artist, updates craft practices by integrating them into public space projects. Her work involves using varied material such as plant life, metal and ceramic. Whether permanent or tem-porary, her actions are often connected with the use of pro-tection: plants, walls, partitions, or play with lighting effects. She

materialen, zoals planten, me-taal, keramiek. Haar perma-nente of tijdelijke projecten zijn vaak aan afschermende ele-menten gekoppeld: planten, muren of wanden, of spelen met het effect van verlichting. Daarnaast illustreerde ze tal van boeken en tekent ze ook visu-als voor architectenprojecten.www.buttier-bompard.com

Sophie Larger, ontwerpster-kun-stenares, creëert uitnodigende voorwerpen voor woningen of voor kunstinstallaties waarbij de toeschouwer (gebruiker) wordt uitgenodigd tot fysieke interactie met deze voorwerpen. Deze interacties zijn er vaak op gericht gewoonten te door-breken en de gebruiker tot nieuwe ontdekkingen en erva-ringen te bewegen.www.sophielarger.com

NL Borderline is een werk dat de grenzen bespeelt en dat elas-tiekdraad gebruikt als basisma-teriaal voor de interventie. Het project speelt met het idee van de ‘rekbare grens‘ die bestaat uit soepele afsluitingen die doorbroken kunnen worden. Het concept groeide uit de vaststelling dat de meeste braak-liggende terreinen afgebakend zijn met metalen hekken. Dit project wil het statuut van deze grenzen in vraag stellen om de kijk die de omwonenden hebben op deze verlaten en vaak toegetakelde plekken te veranderen. De rekbare grens ontzegt de bezoeker niet de toegang, maar vormt een soort van inkomsas, een overgang tussen de straat aan de buiten-kant en de vergeten terreinen aan de binnenkant.

Stéphanie Buttier, landschaps-kunstenares, maakt ambachte-lijke vaardigheden weer actu-eel door ze te verwerken in projecten in de openbare ruim-te. Ze werkt met uiteenlopende

ses interventions sont souvent liées à l’usage de la protection: des végétaux, des parois, des cloisons, ou jouent avec les éclairages. Elle réalise aussi des illustrations pour divers ouvrages, ainsi que des perspectives pour des projets d’agences.www.buttier-bompard.com

Sophie Larger, artiste designer, crée des objets conviviaux pour l’habitat ou au sein d’installations artistiques où le spectateur (utilisateur) est invité à interagir physiquement avec les objets conçus. Ces interac-tions visent souvent à perturber les habitudes et à offrir au spectateur un territoire de jeu et d’expériences inédites.www.sophielarger.com

FRBorderline propose un travail sur les limites en utilisant comme matériau principal la corde élastique. Le projet joue sur l’idée de frontière molle en proposant des clôtures assez souples pour être traversées. Le projet est né d’un constat: la plupart des terrains vagues sont délimités par des grilles métalliques ajourées, pourquoi ne pas reconsidérer le statut de ces limites pour modifier le regard que portent les riverains sur ces espaces délaissés et souvent abîmés. Au lieu d’en interdire l’accès, cette limite élastique joue le rôle d’un sas d’entrée, celui d’une mise en condition pour passer de l’espace de la rue à celui oublié des terrains vagues.

Stéphanie Buttier, artiste paysa-giste réactualise les pratiques artisanales en les intégrant dans des projets d’espace public. Elle travaille ainsi avec des ma-tériaux variés comme le végé-tal, le métal, la céramique. Permanentes ou temporaires

Partenaire/ Partners Administration Communale de Molenbeek-Saint-Jean/ Gemeentebestuur van Molenbeek-Sint-Jan/ Municipal Authorities of Molenbeek-Saint-Jean

8 GARDEN BRIDGES/ 100Landschaftsarchitektur Thilo Folkerts DE

Escaliers Delacroix trappen, Quai Fernand Demetskaai/ Quai de l’Industrie Nijverheidskaai, Anderlecht

46 47

(ETH in Zurich, University of Montreal, Technische Universität Berlin, and Stuttgart Academy of Art). Concurrently with his work as a landscape architect, Thilo Folkerts pursues his interest for gardens as an author, pub-lisher and translator.www.100land.de

ENThe Garden Bridges project aims to occupy the Delacroix stairway and its immediate sur-roundings. Designed for access, lingering and observation, a set of scaffoldings extend and divert the functionality of the stairway. The project involves actions of variable sizes adapt-ed to the situation and, in par-ticular, creating the possibility of a walk or a rest area above ground. The installation offers an individual (re-)discovery of the aesthetic and plant value of its vacant spaces. More particularly, it invites people to discover the endogenous (native) and non-indigenous (imported) plants that now min-gle on our urban flowerbeds.

100Landschaftsarchitektur founded in 2007 by Thilo Folkerts in Berlin, plans and implements projects in the area of land-scape architecture. Thilo Folkerts studied landscape architecture at the Technische Universität Berlin (TUB), and taught in vari-ous schools and universities

realiseert projecten landschaps-architectuur. Thilo Folkerts stu-deerde landschapsarchitectuur aan de Technische Universität Berlin (TUB) en doceerde aan verschillende scholen en univer-siteiten (EPF in Zurich, Université de Montréal, Technische Universität Berlin, Staatliche Akademie der Bildenden Künste Stuttgart). Naast zijn werk als landschapsarchitect, cultiveert Thilo Folkerts zijn liefde voor tui-nen ook als auteur, uitgever en vertaler.www.100land.de

NLHet project Garden Bridges pakt de trappen aan de Delacroix-brug over het kanaal en hun onmiddellijke omge-ving aan. Een aantal structuren in stellingbouw, opgevat als hulpmiddelen voor toegang, verpozing en uitkijk, breiden de functionaliteit van de trap uit en interpreteren ze op een andere manier. De ingrepen hebben variabele afmetingen en passen zich aan de situatie aan. Zo is er de mogelijkheid voor het betreden van een wandel- en uitkijkbrug in de hoogte. De installatie moet een individuele (her)ontdekking van de esthetische en natuur-lijke waarde van restruimtes mogelijk maken. Ze laat ons meer bepaald kennismaken met endogene (inheemse) en allogene (uitheemse) planten die tegenwoordig broederlijk naast en tussen elkaar staan in onze stadsbermen.

100Landschaftsarchitektur werd in 2007 in Berlijn opgericht door Thilo Folkerts en plant en

enseigné dans diverses écoles et universités (ETH de Zurich, Université de Montréal, Technische Universität Berlin, Académie des Arts de Stuttgart). Parallèlement à son travail en tant qu’architecte paysagiste, Thilo Folkerts poursuit son intérêt pour les jardins en tant qu’auteur, éditeur et traducteur.www.100land.de

FRLe projet Garden Bridges vise à occuper les escaliers Delacroix et leur environnement immé-diat. Conçu pour l’accès, le sé-jour et l’observation, une série d’échafaudages permettent d’étendre et de détourner la fonctionnalité de l’escalier. Les interventions sont de dimensions variables et s’adaptent à la situation, créant notamment la possibilité d’une promenade et d’une aire de repos en hauteur. L’installation vise à permettre une (re-)découverte individuelle de la valeur esthétique et vé-gétale de ses espaces vacants. Elle invite plus particulièrement à découvrir les plantes endo-gènes (natives) et allogènes (importées) qui se mêlent dé-sormais sur nos parterres urbains.

100Landschaftsarchitektur fondé en 2007 par Thilo Folkerts à Berlin, planifie et réalise des projets dans le domaine de l’architecture du paysage. Thilo Folkerts a étudié l’architecture du paysage à la Technische Universität Berlin (TUB), et a

Bringing the staircase into transformation at Quai Fernand Demets

Equipe/ Team Christine Guerard & Almuth Bennett

Partenaires/ Partners Bruxelles Mobilité/ Brussel Mobiliteit & Administration Communale d’Anderlecht/Gemeentediensten Anderlecht

9 CASCOLAND TRIANGLE PARCKING/ Cascoland NL

Quai de l’Industriekaai / Rue Heyvaertstraat, Molenbeek

50 51

involvement and the mobilisa-tion of citizens through artistic exchanges. The projects are initiated by Fiona de Bell and Roel Schoenmakers and imple-mented in co-operation with teams of artists. They identify the possible places of action, preferably in connection with already existing activities and structures. Observation subse-quently leads to the develop-ment of actions and tools that meet local needs.www.cascoland.com

ENCascoland proposes the instal-lation of two structures, Mobile Gardens on the Parc du Triangle, between the rue Heyvaert and the Quai de l’Industrie, entrust-ed to the care of the inhabitants and local associations. Festivities and a whole series of events are scheduled so as to taste the fruit of the produce gathered from the gardens and to cook together. Another structure re-sembling a ‘mobile restaurant’, the Hot Pots Mobile, allows people to cook pizzas or bread in earthenware ovens. An excellent way to share recipes and cooking techniques.

Concept: Fiona de Bell Design and construction: Jair Straschnow and Wouter NieuwendijkActivation: Cascoland and Pink Pony Express

Cascoland is a network of international artists, architects and designers fascinated by multidisciplinary actions in pub-lic space, which call on the

een fascinatie voor multidisci-plinaire interventies in de pu-blieke ruimte. Via artistieke uit-wisselingen en medewerkingen zetten zij de bewoners aan om mee te werken en de han-den uit de mouwen te steken. De projecten worden opge-start door Fiona de Bell en Roel Schoenmakersen en uitge-voerd in samenwerking met teams van kunstenaars. Zij ont-wikkelen de interventies ter plekke, op basis van een ob-servatie van de context, aan de hand van ontmoetingen met het publiek en de bewo-ners. Zij gaan op zoek naar mo-gelijke plekken voor interven-ties, en kiezen bij voorkeur plekken die verband houden met bestaande activiteiten en structuren. Naar aanleiding van de observaties worden vervolgens interventies en instrumenten ontwikkeld die tegemoetkomen aan lokale behoeften.

www.cascoland.com

NLCascoland installeerde twee structuren ‘Mobiele Tuintjes’ in het Driehoekspark, tussen de Heyvaertstraat en de Nijverheidskaai. Het onderhoud ervan wordt toevertrouwd aan buurtbewoners en lokale ver-enigingen. Een hele reeks fees-telijke activiteiten en evenemen-ten staan op het programma om de oogst van de tuintjes te proeven en om samen te ko-ken. Een andere structuur van het type ‘mobiel restaurant’, de Hot Pots Mobile kan worden gebruikt om pizza’s en brood te bakken in terracotta-ovens. Een uitstekende manier om recepten en culinaire technie-ken uit te wisselen.

Concept: Fiona de Bell Ontwerp en constructie: Jair Straschnow et Wouter NieuwendijkProces: Cascoland en Pink Pony Express

Cascoland is een internatio-naal netwerk van kunstenaars, architecten en designers met

FRCascoland propose l’implanta-tion de deux structures, Jardins Mobiles sur le parc du Triangle, entre la rue Heyvaert et le Quai de l’Industrie, confiés aux soins des habitants et des associa-tions locales. Des activités fes-tives et toute une série d’évè-nements sont programmées afin de goûter le fruit de la récolte des jardins et cuisiner ensemble. Une autre structure de type ‘restaurant mobile’, les Hot Pots Mobile permet la cuisson de pizzas, de pains, dans des fours en terre cuite. Une excellente manière pour partager des re-cettes et des techniques culinaires.

Concept: Fiona de Bell Design et construction: Jair Straschnow et Wouter NieuwendijkActivation: Cascoland et Pink Pony Express

Cascoland est un réseau d’ar-tistes, d’architectes et de desi-gners internationaux fascinés par les interventions pluridisci-

plinaires dans l’espace public, qui font appel à la participa-tion et la mobilisation des habi-tants à travers des échanges artistiques. Les projets sont initiés par Fiona de Bell et Roel Schoenmakers et exécutés en collaboration avec des équipes d’artistes. Ils identifient les lieux d’intervention possibles, de préférence en lien avec des activités et des structures déjà existantes. L’observation conduit ensuite à l’élaboration d’interventions et d’outils qui répondent aux besoins locaux.www.cascoland.com

Partenaires/ Partners OKNO, Kaaitheater, Festival Kanal, Maison de quartier/Buurthuis Heyvaert, Hall des Sports/ Sporthal/ Sports Complex Heyvaert, CPAS de/ OCMW van/ public welfare centre of Molenbeek, Contrat de quartier Ecluse Saint-Lazare/Wijkcontract Sluis Sin-Lazarus, Administration Communale de/ Gemeentebestuur van/ Municipal Authorities of Molenbeek, Habitants/ Bewoners/ Citizens ‘Terrasses de l’Ecluse’.

Jardiniers Mobiles/ Mobiele Tuiniers Rashid Hassene, Maurice Kalibiona, Nathalie Verstrynge, Jan Douteur, Therese Hanquet, Stephanie de Brabander, David Leyssens.

10 WASTELANDERS, OCCUPATION OF TRANSFORMATION/ Jeanne van Heeswijk & Marcel van der Meijs NL

Projet mobile/ Mobiel project/ Mobile projectrue Ropsy Chaudronstraat 7, Anderlecht

Départ du Trash Taxi vendredi, samedi, dimanche/Vertrek van de Trash Taxi vrijdag, zaterdag, zondag/Departure of the Trash Taxi Friday, Saturday, Sunday13:00 – 18:00

54 55

developers, governmental organisations and inhabitants.

Marcel van der Meijs studied Industrial Design in Eindhoven and Town Planning in The Hague. He worked for several years as freelance designer and led various urban develop-ment and landscape projects. For various bureaus he was responsible for / involved in the design of parks and districts in The Netherlands and abroad. Since 2007 he regularly works with Jeanne van Heeswijk on international projects.

Other contributors to Wastelanders, occupation of transformation: Paul Sixta and Mariska Vogel.

www.jeanneworks.net

ENWith this project Jeanne van Heeswijk and Marcel van der Meijs question the perception of inhabitants on wastelands, green and public spaces. They collected various points of view on the use of public space. The project focuses on the issue of ‘waste’ and the upkeep of wastelands and leftover spac-es. Jeanne van Heeswijk and Marcel van der Meijs try to involve the district’s inhabitants so that they become fully-fledged actors as ‘stewards of the public space’. During filmed interviews inhabitants explain their relationship with public space. These interviews are broadcast in the Trash Taxi that conveys Parckdesign visi-tors from site to site. As a means of exchange during the trip the passenger are invited to help to collect waste in the baskets on the roof of the taxi.

Jeanne van Heeswijk is a visual artist who works from Rotterdam. She creates situations in public places to provoke exchange among inhabitants. With her projects she creates new public places or else reshape existing spaces, to stimulate collective cultural production and new public (meeting) spaces. She often works closely with artists, designers, architects, software

stand brengen. Met haar werk stimuleert en ontwikkelt ze culturele productie en creëert nieuwe publieke (ontmoetings)ruimtes of vervormt daartoe bestaande ruimten. Om dit te bereiken werkt ze vaak inten-sief samen met kunstenaars, vormgevers, architecten, soft-ware ontwikkelaars, overhe-den en buurtbewoners.

Marcel van der Meijs studeer-de industriële vormgeving in Eindhoven en stedenbouw/omgevingsvormgeving in Den Haag. Hij werkte enkele jaren als Freelance vormgever en gaf leiding aan verschillende stedenbouw- en landschaps-projecten. Voor diverse bu-reaus was hij verantwoordelijk voor / werkte hij mee aan het ontwerp van parken en wijken in Nederland en in het buiten-land. Sinds 2007 werk hij regel-matig samen met Jeanne van Heeswijk aan internationale projecten. Overige betrokkenen bij de realisatie van Wastelanders, occupation of transformation: Paul Sixta, Mariska Vogel.

www.jeanneworks.net

NLMet het project willen Jeanne van Heeswijk en Marcel van der Meijs de perceptie van be-woners op braakliggende ter-reinen, groene- en openbare ruimtes onderzoeken. Ze verza-melden verschillende stand-punten over het gebruik van openbare ruimte. Het project richt zich op de kwestie ‘afval’ en het onderhoud van ver-waarloosde en onderbenutte ruimtes. Jeanne van Heeswijk en Marcel van der Meijs willen de buurtbewoners hierbij be-trekken opdat ze een volwaar-dige rol kunnen spelen in de transformatie van hun omge-ving als ‘rentmeesters van de openbare ruimte’. Tijdens ge-filmde gesprekken lichten de buurtbewoners hun relatie met de openbare ruimte toe. Deze interviews worden uitgezonden in de Trash Taxi die de bezoe-kers van Parckdesign van loca-tie naar locatie voert. In ruil voor een rit worden de passa-giers gevraagd mee te helpen om het afval langs het traject in de manden op het dak van de taxi te verzamelen.

Jeanne van Heeswijk is een beeldend kunstenaar die werkt vanuit Rotterdam. Ze creëert situaties in de openbare ruimte die een wisselwerkingen tussen de bewoners tot

projets pour l’espace public et a contribué notamment à la Biennale de Shangaï en 2008. Il collabore sur plusieurs projets avec Jeanne van Heeswijk depuis 2007. Paul Sixta et Mariska Vogel ont également contribué à la réalisation Wastelanders, occupation of transformation.

www.jeanneworks.net

FRÀ travers leur intervention, Jeanne van Heeswijk et Marcel van der Meijs ont souhaité interroger la perception de la population du quartier vis-à-vis des friches, des espaces verts et publics. Ils ont collecté diffé-rents points de vue sur l’utilisa-tion, la fréquentation, voire l’existence, de l’espace public. Le projet aborde également la question des ‘déchets’ et de l’entretien des espaces vacants. L’interrogation se déplace des terrains vagues vers des terrains abandonnés ou mal utilisés/sous-exploités. Jeanne van Heeswijk et Marcel van der Meijs ont souhaité impliquer les habitants du quartier afin qu’ils deviennent des acteurs à part entière, des ‘agents de l’espace public’ de la transformation de cette zone. Lors d’entretiens filmés, ces derniers ont expliqué leur rapport à l’espace public. Ces enregistrements vidéo sont diffusés dans le Trash taxi qui véhicule les visiteurs de Parck-design de site en site. Au cours du trajet, en guise de troc, les passagers sont à leur tour invités à récolter les déchets dans les paniers prévus à cet effet et disposés sur le toit du véhicule.

Basée à Rotterdam, Jeanne van Heeswijk est une artiste visuelle qui crée des situations dans l’espace public pour générer des interactions entre les citoyens. Ses projets créent de nouveaux espaces publics ou remodèlent les espaces existants, pour stimuler une production culturelle collective. Elle travaille en collaboration avec des artistes, des designers, des architectes ainsi que des membres d’organisations non-gouvernementales. Marcel van der Meijs a étudié le Design Industriel à Eindhoven (NL) et l’Urbanisme à Den Haag (NL). Après avoir travaillé plusieurs années en freelance, il a été responsable de nombreux projets d’urbanisme et de pay-sage et a participé à la concep-tion de plusieurs parcs et quar-tiers aux Pays-Bas et ailleurs. Il a travaillé sur de nombreux

Partenaires/ PartnersInfor-femmes (Elise, Aziza, Nadia, Najia, Fatima, Fatima Zora, Fatma, Rabia, Rachida) Safa (Halima, Meryam, Ismael, Youssef, Sirine, Imane, Safia, Dikra, Soraya, Ines, Abderrahmane, Hamza) Yota (Caroline, Moustafa aka Ramsses, Illies aka Coyote, Amadou) L’atelier à partager (Zabeth, Miss Vertigo and more) Le p’tit Atelier (Corine, Ali, Artak, Therese, Raphael, Akif, Sibel, Naima) Bouldenaige (Simon a.o) Eco Innovation (Louise) ID Cars (Ibrahim, Stéphane) Automarkt (Rosa)Cimatics (Muriel, Marouan, Rachiddh, Abderahim) Atrium (Marylise, Jeroen) Contrat de quartier (Guy, Hassan, Chakib, Christian) Charles Dutilleul &Bakhta Benzaza (Fofana, Hassan, Abdellaoui, Omar, Aly, Hassan)

Merci à/ Dank aan/ Thanks toRitse Mol Casper Thomson Marie-Thérèse Manu Aerden Aram Voermans & Gamber arts.

56 57

59

ENThis summer, 4 very busy Brussels locations play host to a mo-numental exhibition of photo-graphs taken by young people from the central districts of the Brussels-Capital Region. Coached by Kurt Deruyter, they went in search of their icons ranging from pop idol to Mr and Mrs Everybody. This exhibi-tion constitutes a showcase for their creativity and an in-vitation to (re)discover a fast-changing city centre. Enjoy your visit!

NLDeze zomer is op 4 drukke plekken een monumentale fototentoonstelling te zien, ge-maakt door jonge bewoners uit de centrale wijken van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Onder begeleiding van Kurt Deruyter zijn ze op zoek ge-gaan naar hun icoon, gaande van popidool tot mijnheer en mevrouw Iedereen. Deze ten-toonstelling vormt een uitstal-raam van hun creativiteit en een uitnodiging om dit bruisen-de stadscentrum te (her)ont-dekken. Prettig bezoek !

FRCet été, 4 sites bruxellois ac-cueillent une exposition monu-mentale de photographies réalisées par de jeunes habi-tants des quartiers centraux de la Région de Bruxelles-Capitale. Sous la direction de Kurt Deruyter, ils sont allés à la re-cherche de leurs icônes allant de l’idol pop à Mr et Mme tout-le-monde. Cette exposition constitue une vitrine de leur créativité et une invitation à (re)découvrir un centre-ville en pleine évolution. Bonne visite!

ICONS – Foto Kanal 2012

Sainctelette + Porte de Ninove/ Ninoofsepoort + Abattoirs/ Slachthuizen 1 juli/ 16 sept 2012

Coaching: Kurt DeruyterArchitecture/ Architectuur: Brussels Cooperation Installation/ Installatie: Kontrimo & Urban Media & ART2WORK Initiative & production/ Initiatief & productie: ADT-ATO & Platform Kanal. Avec le soutien de la Région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement régional (FEDER)/ Met steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).

ic ns

FOTO

KANA

L20

12

Expo MonuMEntalE Expo - Gratis 01 /07 > 16 /09 2012

bruplus.eu

+

01

02

03

BRUXELLEs LEs BAins

BRUssEL BAD06.07 > 12.08 2012SainctElEttE

ninooFSE pooRt poRtE DE ninoVE

aBattoiRS / SlachthuizEnrue ropsy Chaudronstraat

SIG

NE

LAZ

ER

.CO

M -

E.R.

/ V.

U. :

ADT

-ATO

, LU

C M

AUfR

Oy

: 2-4

RU

E RO

yALE

/ KO

nin

gss

TRAA

T –

1000

BRU

ssEL

s

01HiLDE

aNNELiEs

GaëLLE

NataLiE

FOOtBaLL CLUB JEUNEssE MOLENBEEK

saraH

HéLèNE

MOHaMED

02aBDELKariM

FEDEriCa

JErOEN

sHarON

03saFYa

MOHaMED

Cette initiative de l’agence de Développement territorial (aDt) et de Platform Kanal, avec le soutien

de la région de Bruxelles-Capitale et du Fonds européen de développement régional (FEDEr), vise à

promouvoir l’énergie, la créativité, la diversité et la jeunesse du territoire du canal.

Dit initiatief van het agentschap voor territoriale Ontwikkeling (atO) en Platform Kanal, met steun van

het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Europees Fonds voor regionale Ontwikkeling (EFrO), wil de

energie, de creativiteit, de diversiteit en de jeugd in de kanaalzone stimuleren.

accompagnement photographique / Fotografische begeleiding : Kurt Deruyter.

scénographie / Ontwerp: Brussels cooperation (Wesley Degreef).

Montage / Opbouw: Kontrimo, Urban Media & Art2work.

festivalkanal.be/icons

ic nsFOTO KANAL

2012

Expo MonuMEntalE Expo - Gratis

04 /07 > 16 /09 2012

60 61

NLDe creaties van de kunstenaars van Parckdesign zijn een inspi-ratie gebleken voor Kuregem. Tussen de braakliggende ter-reinen door zullen een honderd-tal kunstwerken, gerealiseerd door kinderen uit de wijk en om-geving, de Bergensesteenweg kleur geven. Door middel van het werk van de deelnemende kunstenaars in combinatie met de eenvoudige, pretentieloze inbreng van kinderen uit de buurt, zet de tentoonstelling de dynamiek en kleur van de Brusselse bewoners in de kijker en opent zo de mogelijkheid tot het ontdekken van een minder gekende wijk van onze hoofdstad.

Een project van Atrium in sa-menwerking met Beeldenstorm.

ENThe creations of the artists of Parckdesign have proven to be an inspiration for Kuregem. Encircling the wastelands, a hundred artworks made by the children from the neigh-borhood will give color to the Bergensesteenweg. The work of the artists in combination with the pure, unpretentious art of the children, makes the exhi-bition shine a light on the dy-namic and colorful inhabitants of Brussel while also offering the possibility to discover this unrecognized neighborhood in our capital city.

A project from Atrium in collab-oration with Beeldenstorm.

FRLes créations des artistes de Parckdesign ont inspiré Cureghem. En marge des friches, la chaussée de Mons va se fleurir d’une centaine d’oeuvres d’art réalisées par les enfants du quartier et des en-virons. Entre des artistes confir-més et l’expression simple et sans prétention de bambins du terroir, l’exposition met en lumière les couleurs et les mou-vements qui animent l’esprit des Bruxellois de demain et of-frent l’opportunité de découvrir un quartier encore méconnu de la capitale.

Un projet de Atrium en collabo-ration avec Beeldenstorm.

FRFestival Kanal fait chanter la ville, danser l’eau et rêver les gens. Naviguez sur le canal. Baladez-vous le long des rives. Découvrez la ville. Goûtez et laissez-vous surprendre. Pour l’édition 2012 nous plon-geons au cœur des quartiers vivants autour du canal. 4 jours intensifs avec des projets multi-disciplinaires sur l’eau, sur les places, dans la rue, là où vous ne l’attendez pas,... Un pro-gramme qui crée des ponts! Tenez-vous donc prêts pour ce festival urbain unique en son genre. Faites le saut! Le pro-gramme complet est dispo-nible à partir de fin août sur www.festivalkanal.be.

BRUXELLES | BRUSSEL

FESTIVALKANALFESTIVALKANAL.BE

13 - 16 SEPT

SIG

NE

LAZ

ER

.CO

M -

PHO

TO: ©

AN

TI F

ESTI

VAL

- E.R

. / V

.U. :

ASB

L-VZ

W P

LATF

ORM

KAN

AL –

HO

PSTR

AAT

71 R

UE

DU H

OU

BLO

N –

100

0 BR

USS

ELS

FESTIVALKANAL.BE

SAINCTELETTE

NINOOFSE POORT PORTE DE NINOVE

ABATTOIRS / SLACHTHUIZENRue Ropsy Chaudronstraat

BRUXELLES | BRUSSEL

Birdwatching 4x4The Rocket Boat Day

Buratinas Taxi ServiceOn a voyagé

De / Les HabituésDroomtijd / Rêveries

ReporterSproken

Decoding Kanal GraphicsSculpt Me Point

Kanal Scratch OrchestraKinshasa, ville en mouvement

Barrière de corailWhat’s the Prediction?

Above Under InbetweenJardins Secrets / Geheime Tuinen

Support / SurfaceShahrazad

Reel Molenbeek Futures Urban Defi brilator

Social SwingErgens Hier

Les Quais / De KaaienUrban Farm Unit - UFU

La Légende du KanalIcons

Tresse à 6 VoiesDelicious Kanal

Randonnée QuartierCamera Kanal

Lomo WallIntérieur / Extérieur

Yes We Can !

Festival Kanal fait chanter la ville, danser l’eau et rêver les gens. Naviguez sur le canal.

Baladez-vous le long des rives. Découvrez la ville. Goûtez et laissez-vous surprendre.

Festival Kanal laat de stad zingen, het water dansen en mensen dromen. Vaar op het kanaal.

Wandel langs de oevers. Ontdek de omliggende wijken. Proef en laat u verrassen.

Festival Kanal est une organisation de / is een organisatie van : Platform Kanal, Kaaitheater, Charleroi Danses, Wiels, Architecture Workroom Brussels, iMAL en collaboratioin avec de nombreux autres partenaires / in samenwerking met vele andere partners.

FESTIVALKANAL 13 - 16 SEPT

GRATIS

Festival Kanal/ 13/ 16 sept 2012

NLFestival Kanal laat de stad zin-gen, het water dansen en mensen dromen. Vaar op het kanaal. Wandel langs de oe-vers. Ontdek de omliggende wijken. Proef en laat u verras-sen. Voor de editie 2012 duiken we volop in de levendige wij-ken rondom het kanaal. 4 da-gen met een intensief pro-gramma op het water, in de straten, op pleinen, op onver-wachte plekken,... Een pro-gramma dat bruggen maakt! Hou je dus klaar voor dit unieke stadsfestival. Klaar om te sprin-gen? Het volledige program-ma is beschikbaar vanaf eind augustus op www.festivalkanal.be.

ENFestival Kanal sets the city sing-ing, the water dancing and people dreaming. Go for a trip on the canal. Stroll the banks. Discover the surrounding dis-tricts. Give it a try and be sur-prised. For the 2012 festival, the vibrant canal districts will be the stage. A stunning selection of performances on the water, in the streets, in the public open spaces and in places where you would not expect it, is programmed for 4 intensive days. A festival programme that builds bridges! Get pre-pared for this unique urban fes-tival experience! Are you ready to jump? The complete pro-gramme will be available from the end of August at www.festivalkanal.be.

Le début d’une histoire.../ Het begin van een geschiedenis.../ The beginning of a story...

Un projet de Atrium en collaboration avec Beeldenstorm

63

Graphisme/ Grafisch ontwerp/ Graphic designAagje & Karel Martens.

Traduction/ Vertalingen/ TranslationsDynamic Translations (FR>NL, EN), Griffin Translations (FR>EN), Annemie De Four (FR>NL).

Relecture/ Eindredactie/ Copy editingIso translation (FR).

Photographie/ Fotografie/ PhotographyStefanie De Clercq.

Impression/ Drukwerk/ PrintingDrukkerij De Cuyper.

Parckdesign 2012GARDEN28/ 06 – 14/ 10

Initiative/ Initiatief/ InitiativeBruxelles Environnement/ Leefmilieu Brussel.

Commissaires/ Curators/ Curatorsatelier le balto (Marc Pouzol, Marc Vatinel & Véronique Faucheur), Eric Troussicot, Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels).

Production/ Productie/ ProductionArchitecture Workroom BrusselsThomas Cattrysse, Roeland Dudal, Elise François, Julie Mabilde, Antoinette Servais.Bruxelles Environnement/ Leefmilieu BrusselMartine Cantillon.

Co

lop

hon/

Co

lofo

n

Merci à/ Dank aan/ Thanks toAbatan, Administration communale de Molenbeek-Saint-Jean/Gemeente Molenbeek-Sint-JanAdministration communale d’Anderlecht/ Gemeente Anderlecht, Romuald Arbe, Art2Work, Atrium, Boeremet, Bois WatteauBruxelles Mobilité, Olivier Bastin, Odile Bury, Cactus asbl, Cosmos Vzw, Annemarie De Gussem, Pascal Devos, Wim Embrechts, Hayat El Aroud, Erasmushogeschool Brussel, Catherine Fierens, Paul Geerts, Infor-femmes, Institut de la Vie, Guerly Javor, JCDecaux, Serge Kempeneers, Marie-Laure Koeckx, Max Pels Beton, Fabienne Lontie, Narcissa, OTM, Port de Bruxelles/ Haven van Brussel, Pro Velo, Project2, Renilda Van Loo, Laurence Stevelinck, STIB/ MIVB, Valérie Watillon.

Le personnel de la division Espaces Verts de Bruxelles Environnement et les gardiens des parcs du centre de Bruxelles/ Het personeel van de afdeling Groene Ruimten van Leefmilieu Brussel en de parkwachters van Brussel centrum.