SEKSUELE GEZONDHEID

FO

TO

: N

CR

V

Ben jij je bewust van de consequenties? Presentatrice Evelien Bosch doorbrak het taboe en deed voor het oog van Nederland een soa-test.

DURF JIJ HET AAN?

JONGEREN-

EXPERTPANEL

INCLUSIEF:

Leven met hivDe stappen die je kunt nemen als je uitslag positief blijkt te zijn

AnticonceptieDe pil bestaat al 40 jaar, wat doet het eigenlijk? En wat zijn de alternatieven?

VruchtbaarheidAls zwanger worden niet vanzelf gaat: alle opties op een rij

Nr.2/juli 2010Voorlichting & bewustwording

DIT IS EEN BIJ LAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJ LAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJ KHEID.

2 · JULI 2010

CHALLENGESDE UITDAGING

‘Ongeloofl ij k hoe laconiek we met soa’s omgaan’

In maart was Evelien Bosch medepresentatrice van het NCRV-programma ‘Zeg ‘ns soa’. Het openhartige programma ging uitgebreid in op seksueel over-draagbare aandoeningen onder jongeren.

Samen met Harm Edens presenteerde ik in maart het pro-gramma ‘Zeg ‘ns soa’. In het programma werden honderd sek-sueel actieve jonge-

ren onderworpen aan een soa-test, plus Harm en ikzelf. Heel weinig mensen doen een soa-test, omdat ze denken dat het eng is of het niet no-dig vinden. Maar per jaar lopen meer dan 100.000 jongeren in Nederland een soa op. De cijfers liegen er der-halve niet om. Meer dan 60.000 chla-mydia-infecties, 17.500 gevallen van genitale wratten, 11.000 met herpes genitalis en zelfs 1000 nieuwe hiv-gevallen per jaar. Veel mensen vrijen onveilig, ze vinden het kennelijk een gedoe om een condoom te gebruiken. Dat verbaasde me enorm. In het pro-gramma hoorden we veel smoesjes, bijvoorbeeld: ‘huid op huid is lekker-der’ en ‘het is gênant om op te noe-men dat je een condoom wilt gebrui-ken’.

Geen condooms?Opvallend in het programma was een meisje met veel wisselende con-

tacten en onveilige seks. Ze zat ont-zettend in de stress over haar uitslag, die goed bleek te zijn. Maar ze wilde er niet van weten om wat condooms mee te nemen, om de stress in de toe-komst te voorkomen. Liever deed ze het onveilig om zich later nog eens te laten testen. Sowieso beschouwen veel jongeren het feit dat ze geen soa hebben als een vrijbrief om onveilige seks te hebben. Ongeloofl ijk hoe la-coniek daar mee om wordt gegaan. Er zijn natuurlijk ook soa’s waar je niet meer vanaf komt. Een chlamy-dia kan bij vrouwen ongemerkt zijn, maar uiteindelijk wel onvruchtbaar-heid veroorzaken. Ik begrijp wel dat het moeilijk is om ‘in the heat of the moment’ aan te geven dat je een con-doom wilt gebruiken, maar doe het toch maar. Zeg het gewoon. Of los het op met humor, stop een condoom in je bh of wat dan ook.

Goed voorgelichtDe voorlichting in Nederland is goed, al is het wel erg gericht op jongeren. Voor vijftigplussers is weinig voor-lichting en juist deze groep loopt re-gelmatig een soa op, ook omdat het niet hun gewoonte is om zich regel-

matig te laten testen. Maar op con-dooms rust gewoon een taboe. Een condoom is niet cool. Dat taboe moe-ten we wegnemen. Vrijen met een condoom kan net zo lekker zijn. In het programma liet ik zelf ook een soa-test doen. In het verleden heb ik wel een soa gehad. Eén keertje on-veilig gevreeën en dan blijk je dat zo-maar ineens te kunnen hebben. Toen ik een nieuw vriendje kreeg, lieten we allebei een soa-test doen, om te zien of we clean waren. Daar kwam uit dat ik chlamydia had, dat had ik nooit verwacht. Je staat er niet bij stil: je bent verliefd, het is een leuke jongen en het is gezellig. Dan gebeurt het gewoon, maar ik schaamde me achteraf dood. Ik nam me toen wel voor: dat was eens maar nooit meer. Het maakte me wel bewust van het feit dat je een soa niet aan iemands blauwe ogen kunt afl ezen. Chlamy-dia is goed met medicijnen te verhel-pen, maar andere soa’s en hiv niet. Die zijn door medicatie wel goed te controleren. Het is gewoon een risico dat je neemt en daar staat niet ieder-een bij stil. Of ik nu seksueel gezond ben? Zeker weten. En ik heb een test om het te bewijzen.

“Veel mensen vrij en onveilig, ze vinden het kennelij k een gedoe om een condoom te gebruiken.”

“Pas op dat soa- en condoomvoorlichting wordt aangezien voor seksuele opvoeding. Als je over lekker eten praat, vertel je toch ook niet alleen over voedselhygiëne?”

Janhuib BlansPublic health consultant

WIJ RADEN AAN

PAGINA 4

SEKSUELE GEZONDHEIDTWEEDE EDITIE, JULI 2010

Country Manager: Kristiina KansenEditorial Manager: Birte van Ouwerkerk

Business Development Manager:Marc Reineman

Sub-editor: Amber van DelftLayout: Triin Metusalet

Project Manager: Robin JahshanTelefoon: 020-7077021E-mail: robin.jahshan@mediaplanet.com

Gedistribueerd met :De Telegraaf, juli 2010Drukkerij: Wegener NieuwsDruk

Mediaplanet contact informatie: Telefoon: 020-7077000Fax: 020-7077099E-mail: redactie@mediaplanet.com

Dit is een bij lage bij dagblad De Telegraaf. De inhoud

van deze bij lage valt niet onder de hoofdredactionele

verantwoordelij kheid

We make our readers succeed!

Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bij lagen die zich richten op een specifi ek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar.

Evelien BoschPresentatriceFOTO: NCRV

Alles over l iefde, relaties & seks.

www.sense.info

4 · JULI 2010

DESKUNDIG ADVIES

‘Seksuele opvoeding is meer dan soa-voorlichting’

Voorlichting over seksuele gezondheid en het voorkomen van een soa slaagt pas echt als breder over seks wordt gepraat, stelt Janhuib Blans, consultant op het terrein van public health en gespecialiseerd in drugs, alcohol en seks.

Pas op dat soa- en con-doomvoorlichting wordt aangezien voor seksuele opvoeding. Als je over lekker eten praat, vertel je toch ook niet alleen over

voedselhygiëne? Het hangt van veel factoren af of je tot onveilig seksu-eel contact komt of niet. Gedachten over rollen van mannen en van vrou-wen, ontspannen met elkaar over ge-nieten van seks praten, het onzinni-ge idee dat je kan zien of iemand een infectie bij zich draagt, de gedachte dat iemand die altijd condooms op zak heeft een schuinsmarcheerder of een sloerie is, maar ook het taboe van erectieverlies bij het omdoen van zo’n ding bepalen het gebruik van condooms.

Seksuele verwilderingIn Nederland is prima materiaal voor seksuele opvoeding beschikbaar, bij-voorbeeld het lespakket ‘Lang leve de liefde’, gemaakt voor docenten VM-BO. Op sommige Christelijke en Is-lamitische scholen wordt het niet of niet volledig uitgevoerd. Reden is dat openlijk praten over seks de seksuele verwildering in de hand zou werken. Kijk je naar de achtergronden van normoverschrijdende seks die scha-delijk is voor anderen, zoals seksu-

eel geweld en minderjarigen dwin-gen tot seks, dan blijken daders juist vaak uit een milieu afkomstig waar over seks stiekem en beklemd werd gedaan. Dat staat haaks op wat er in kerk en moskee wordt beweerd, na-melijk dat de maatschappij is losge-slagen op seksueel gebied. De werke-lijkheid is dat streng gelovige mili-eus waar niet over seksualiteit wordt gesproken een kweekvijver zijn voor seksuele abnormaliteit.

SekssignalenDe fase van partnerwerving hebben we vandaag de dag langer opgerekt. Daarbij zeggen we wel: ‘Ik ga niet zo maar met iemand naar bed, ik ga al-leen maar met iemand naar bed die ook niet zomaar met iemand naar bed gaat’. We hebben meer seksuele part-ners voordat we ons settelen met een soulmate, iemand waarmee je het le-ven deelt en die je vertrouweling is. Je ziet dat de scheiding tussen soul-mates en seksmaatjes zich doorzet.

Seksuele opvoeding is broodnodig, al was het alleen maar omdat ieder-een dagelijks bakken sekssignalen over zich heen krijgt. De huidige mar-keting wordt steeds verder geseksu-aliseerd. Denk aan GPS-dating via de iPhone. Ik zag onlangs een prachti-ge commercial. Meisje werpt jongen voorover op bed en spankt hem met

een sneakergympje op zijn billen. De jongen noemt gelukzalig het merk van de sneaker. Leuke commercial, maar toch moeten we de seksuele op-voeding niet aan de commercie over laten. Of aan de praatjes op het school-plein. Er is een rol voor ouders en an-dere sleutelfiguren. Maar dan moeten ze wel hun best doen en het belang snappen van die opvoeding. Daar-naast hebben we in Nederland goede websites waarop collega’s in het bui-tenland hartstikke jaloers zijn.

CondoomgebruikEen kwart van de meisjes en 27 pro-cent van de jongens heeft op vijftien-jarige leeftijd seks gehad met een or-gasme. Als jongeren wordt gevraagd naar condoomgebruik, dan zegt 80 procent dat ze de laatste keer dat ze seks hebben gehad een condoom hebben gebruikt. Helaas houdt con-doomgebruik niet lang stand. Het is ook lastig, want je vindt iemand lek-ker en leuk en aan de andere kant moet je jezelf tegen diegene bescher-men. Dat past moeilijk bij elkaar. Bovendien is het echt een olympi-sche prestatie om elke keer een con-doom te gebruiken. Net als bij top-sport moet je oefenen en er vroeg mee starten. De boodschap dat je een condoom moet gebruiken, is inmid-dels wel ingesleten. Maar vertel er

dan ook bij hoe je zo’n condoom op een speelse manier kan omdoen. Een prostituee vertelde me laatst hoe ze dat oraal deed en tegelijk haar klant seksueel opwond. Erecties bleven al-tijd in stand.

SpeeltjesVoorlichting over veilig vrijen moet dus ingebed zijn in de bredere sek-suele opvoeding. Maar over veilig vrijen moet wel gedetailleerder wor-den voorgelicht. Veel mensen gebrui-ken seksuele speeltjes. Hoe je die medisch correct kan schoonmaken staat niet vermeld. Ook onveilig ge-bruik van tepelklemmetjes verhoogt het risico op hepatitis C. SM is tegen-woordig al lang geen taboe meer en wordt vaker in de slaapkamer toege-past, maar de voorlichting omtrent de extremere vormen van seks blijft daarin achter.

“Als je over lekker eten praat, vertel je toch ook niet alleen over voed-selhygiëne?”

OPVOEDEN

Janhuib BlansPublic Health consultant

Soa’s zijn seksueel overdraag-bare aandoeningen. Per jaar lo-pen in Nederland naar schatting ruim 100.000 mensen een soa op. Voorbeelden van soa’s zijn: infec-tie met hiv, dat aids kan veroorza-ken, chlamydia, genitale wratten, herpes genitalis, gonorroe, hepa-titis B en syfilis.

SOA’S

Over Gilead Sciences:Gilead Sciences is een biofarmaceutisch bedrijf dat innovatieve geneesmiddelen ontdekt, ontwikkelt en commercialiseert op terreinen waar medisch gesproken nog geen antwoord op is. De missie van het bedrijf is om wereldwijd de zorg van patiënten die lijden aan levensbedreigende aandoeningen te verbeteren. Gilead heeft zijn hoofdkwartier in Foster City in Californië (USA) en vestigingen in Noord Amerika, Europa en Australië. In Nederland is Gilead gevestigd in Amsterdam in het World Trade Centre. Gilead Sciences Netherlands B.V. is hoofdsponsor van het Aids Fonds.

Gilead Sciences Netherlands B.V.

WTC Tower D, Floor 7,

Strawinskylaan 779,

1077XX, Amsterdam

+31(0)20 7183670

www.gilead.com

JULI 2010 · 5

Veel mensen laten zich bij de huis-arts of bij een GGD-soa polikliniek testen op hiv. Voor sommige mensen is de uitslag positief. Een schrikbeeld wordt werkelijkheid: je krijgt te ho-ren dat je hiv+ bent. “Het heeft een ongelooflijke impact als de diagnose hiv wordt gesteld”, vertelt internist Kees Brinkman van het hiv-centrum in het OLVG in Amsterdam. Het OL-VG is het grootste hiv-centrum van Nederland. Een op de zes hiv-geregis-treerden wordt of is hier behandeld. “Om de term hiv hangt een enorme lading. Men denkt nog steeds onte-recht dat het een dodelijke ziekte is, maar hiv is goed te behandelen en heeft daarom tegenwoordig de status van chronische aandoening.”

EmotiesAls mensen horen dat ze hiv+ zijn, wordt er meestal niet acuut gestart met een behandeling. Brinkman: “We geven mensen eerst de ruimte om aan het idee te wennen. Er komen nogal wat emoties los als blijkt dat iemand hiv+ is. Na de diagnose wordt iemand

in de meeste gevallen doorverwezen naar een hiv-consulent van een hiv-behandelcentrum. De verpleegkun-dig hiv-consulent voert gesprekken met de patiënt en die bestaan vooral uit het wegnemen van achterhaalde beeldvorming. Veel mensen hebben de verschrikkelijke verhalen over aids van twintig jaar geleden nog in hun hoofd zitten. Vandaag de dag valt er goed te leven met hiv, maar de meeste

mensen zijn hier onbekend mee tot-dat ze er zelf mee te maken krijgen.”

WeerstandOf er met een behandeling moet worden gestart, hangt af van de ernst van de situatie en van de pati-ent. “Als iemand het virus al lang bij zich draagt, kan het zijn dat de weer-stand hard achteruit is gegaan. Dan is het belangrijk dat iemand snel met

een combinatietherapie start”, aldus Brinkman. “Blijkt de weerstand van de patiënt helemaal nog niet zo laag te zijn, dan kan er gewacht worden met het slikken van pillen. Start ie-mand met therapie dan zal hij of zij altijd onder behandeling komen bij een hiv-behandelcentrum, een huis-arts kan daarin niet begeleiden.” Op dit moment staat 80 procent van de hiv+ en op medicatie.

TherapietrouwAls er wordt gestart met een combina-tietherapie, die meestal bestaat uit drie verschillende medicijnen die het vi-rus afremmen, is er bij aanvang veel-vuldig contact met de hiv-consulent. Brinkman: “Dat is belangrijk, want er moet onderzocht worden of de medi-cijnen aanslaan en of er geen onnodi-ge bijwerkingen optreden. Bovendien zijn er veel situaties te bedenken waar-in de inname van de medicatie op de een of andere manier niet vlekkeloos verloopt. Wat doe je bijvoorbeeld als je hebt gebraakt vlak na inname? De pati-ent moet hier goed mee leren omgaan en vooral therapietrouw zijn. Bij een therapietrouwheid van minder dan 90 procent wordt het virus in veel geval-len resistent waardoor de medicatie niet meer werkt. De meeste patiënten slikken een tot twee pillen per dag. Zo’n 70 tot 80 procent van de hiv+ patiënten gaat met een pil per dag op medisch vlak probleemloos door het leven.”

INSPIRATIE

EXPERTISE

Het leven stopt niet bij diagnose hiv

ACTIEMet een positieve uitslag voor hiv krijgt de patiënt gelijk een intensieve behandeling. FOTO: DMBAKER/ISTOCKPHOTO

NIENKE HOEK

redactie@mediaplanet.com

Vraag: De testuitslag is binnen en je blijkt hiv+ te zijn, en dan?

Antwoord: “Bij vrijwel ieder-een kan het virus met medicatie zo sterk onderdrukt worden dat het ondetecteerbaar wordt in het lichaam, mits iemand therapie-trouw is.”

HIV IN NEDERLAND

Hiv is het virus dat aids kan veroorzaken. Het kan het lichaam op verschillende manieren bin-nendringen. In de dagelijkse om-gang is er nauwelijks of geen risico op hiv-infectie. Het virus (hiv) kan zich bevinden in bloed, speeksel, sperma en voorvocht, vaginaal vocht en moedermelk, maar voor-al door onveilige handelingen met bloed en sperma loopt iemand ri-sico om hiv op te lopen of over te dragen.

Op 31 december 2009 waren er 16.823 hiv-geïnfecteerde per-sonen geregistreerd door de be-handelcentra en de Stichting HIV Monitoring (13.231 mannen en 3.592 vrouwen), waarvan 16.555 met een bekende diagnosedatum. Ruim 13.500 patiënten hiervan waren op 31 december 2009 nog in leven. In 2009 zijn 1.252 nieuwe hiv-patiënten in zorg aangemeld. In 2008 en 2007 waren dit er res-pectievelijk 1.357 en 1.296.

VRAAG & ANTWOORD

Waar kan je terecht voor een soa-test?“In de meeste gevallen kun je voor een soa-test terecht bij de huis-arts. Bij de huisarts wordt nog al-tijd 70 procent van de soa gevon-den. We willen ook niet dat ieder-een voor een soa-test naar een soa-poli komt. We richten ons voorna-melijk op de hoogrisicogroepen, zoals mannen die seks hebben met mannen, prostituees, of mensen met veel wisselende sekspartners. Wil je niet naar je huisarts, om wat voor reden ook, dan ben je welkom op de soa-poli.”

Je bezoekt een soa-poli en dan?“Er zijn soa-poli’s met inloop-spreekuren, maar (nog) niet in Rotterdam. Bij ons kom je op af-spraak en dan krijg je eerst een ge-sprek met een soa-verpleegkundi-ge. Daarin moet je heel persoonlij-ke vragen beantwoorden. Met hoe-veel personen je seks hebt gehad, of je anale of orale seks hebt gehad en of je betaalt voor seks. Kortom, veel vragen waar je niet zo snel met een ander over praat. We heb-ben tijdens dit gesprek ook aan-dacht voor iemands algehele sek-suele gezondheid. We vragen naar de seksbeleving. Misschien heeft iemand pijn bij het vrijen of komt iemand te snel klaar. We kunnen doorverwijzen naar een eerstelijns seksuoloog. Bij vrouwen informe-ren we naar het gebruik van anti-conceptie en jongeren tot 25 jaar verwijzen we naar het Sense jon-gerenspreekuur, voor alle vragen over seks.”

Waar bestaat de test uit?“Mannen plassen in een potje, de urine wordt onderzocht op gonor-roe en chlamydia. En daarna wordt er bloed afgenomen zodat het ge-test kan worden op syfilis, hiv en hepatitis B. Mannen die seks heb-ben met mannen krijgen een aan-vullend onderzoek: met een wat-tenstokje wordt wat slijm uit de keel en anus afgenomen en we in-specteren de huid. Vrouwen met klachten zoals veranderde vagi-nale afscheiding krijgen lichame-lijk onderzoek. Hebben ze geen klachten, dan doen ze een vagina-le zelftest. Dat wil zeggen: ze bren-gen zelf een wattenstaafje in de va-gina en draaien het vijftien tellen rond. Makkelijk, want je hoeft je niet uit te kleden. Bij een soa-poli vindt altijd bloedonderzoek plaats. Als je dat niet wilt, dan kun je naar je huisarts voor een gonorroe en chlamydia test.”

“We geven mensen eerst de ruimte om aan het idee te wennen.”

Kees BrinkmanInternist

Liesbeth VasenSociaal-verpleegkundige op de soa-poli van de GGD Rotterdam-Rijnmond

6 · JULI 2010

Wil je een defi nitieve, onomkeerbare anticonceptiemethode?

Wil je een zeer betrouwbare anticonceptiemethode?

De verschillen

Welke anticonceptiem

JA

NEE

NEE

JA

Wekelijks

Diverse combinatiepillen

De anticonceptie-pleister

Maan

De anticon

Oestrogeenvrije pil

Geef je borstvoeding of mag je geen

oestrogenen gebruiken?

NEEJA

Dagelijks

In 1960 verscheen de eerste anticon-ceptiepil op de markt. Melanie van Heijst, zelf 25 jaar arts en sinds tien jaar onder meer werkzaam in de abortushulpverlening, kijkt terug. “Het was een combinatiepil met een hogere dosering van twee hormonen. Een doorbraak, want het betekende dat je als vrouw zelf je eigen vrucht-baarheid kon managen. Dat leverde een heel ander soort seksualiteit op. Voor die tijd was seks buiten het hu-welijk not done en binnen het huwe-lijk vooral gericht op voortplanting. Intimiteit was ondergeschikt.” Hoe-wel het voor een jong meisje niet ge-makkelijk was om in de beginjaren aan de pil te komen, was de seksuele revolutie onomkeerbaar. De NVSH en de Rutgershuizen maakten het mo-gelijk om op anonieme wijze en zon-der tussenkomst van een huisarts aan de pil te komen.

Hoe werkt het?De pil is in zo’n mate gemeengoed geworden, dat de werking ervan als vanzelfsprekend wordt ervaren. Maar wat de pil eigenlijk doet, weten maar weinigen. “De hypofyse in de

hersenen stuurt de eierstokken aan om eens per maand een eitje te la-ten rijpen en op pad te sturen naar de baarmoeder. De baarmoeder bereidt zich voor op de komst van het eitje en het baarmoederslijmvlies zwelt op. Als het eitje geen spermacel ont-moet, wordt het baarmoederslijm-vlies afgestoten en treedt de men-struatie in”, legt Van Heijst uit. De pil houdt het regelsysteem voor de gek. “De hypofyse krijgt van de pil het sig-naal dat al een eitje gerijpt is. Daar-door treedt geen eisprong op en het baarmoederslijmvlies bouwt zich niet op. De menstruatie is daardoor lang zo hevig niet.” Behalve gezond-heidsrisico’s voor vrouwen met een verhoogde kans op de meest erfelij-ke ziekten heeft de pil gevaren bij het gebruik zelf. “Je slikt drie weken en één week niet. Dat werkt vergissin-gen in de hand.”

Recente ontwikkelingen“De meest recente ontwikkeling is dat de dosering hormonen is ver-laagd en de samenstelling van de werkzame stoffen is veranderd. Dat is gedaan om bijwerkingen als hoofd-pijn, gewichtstoename, tussentijds

bloedverlies en stemmingswisse-lingen tegen te gaan. Daarnaast be-staan pillen zonder pauzeweek om de kans op een slikfout te verklei-nen en klachten over sommige bij-werkingen te verminderen. Die bij-werkingen kunnen worden veroor-zaakt doordat de hoeveelheid werk-zame stoffen in het bloed daalt tij-dens de stopweek.” Andere midde-len die dezelfde hormonen afgeven als de pil zijn de anticonceptiering en de -pleister. De pleister plak je een keer per week op je schouder, boven-arm of bil en de ring breng je een keer per maand in je vagina in. Methoden met een langere werkingsduur zijn de prikpil (drie maanden), het hor-moonimplantaat (drie jaar) en het hormoonspiraaltje (zolang je wilt, maar maximaal vijf jaar). Voor deze methoden geldt dat er slechts één hormoon wordt afgegeven, waarbij het hormoonspiraaltje de enige me-thode is die plaatselijk werkt. Men-struaties worden hierdoor korter en lichter en concentraties van het hor-moon in het lichaam zijn veel lager dan bij de pil. Een koperspiraal heeft het voordeel dat het helemaal geen hormonen bevat, maar nadeel is wel dat het bloedverlies toeneemt. Al met al is er zowel binnen het arsenaal aan pillen als in de alternatieven voor de pil voor elke vrouw een geschikte an-ticonceptiemethode te vinden.

DE REVOLUTIE VAN DE ANTI-CONCEPTIEPIL

COR DOL

redactie@mediaplanet.com

Vraag: Wat brengt en bracht de pil teweeg? Sociaal en indivi-dueel?

Antwoord: Zonder twijfel heeft de pil voor een seksuele re-volutie gezorgd. Anno 2010 is de pil het meest gebruikte anticon-ceptiemiddel in Nederland.

NIEUWS

Melanie van HeijstArts

JULI 2010 · 7

2010

-NL-2

57

Een permanente methode(sterilisatie man/vrouw of Ovabloc®)

Methoden zonder anticonceptiemiddel(periodieke onthouding, lactatie amenorroe, coïtus interruptus)

of barrièremiddelen

nde methoden

methode past bij jou?

delijks

nceptie-ring

Per kwartaal

Onderhuids in arm

Het anticonceptiestaafje

De prikpil

Per 3-5 jaar

In de baarmoeder

Het koperspiraaltjeHet hormoonspiraaltje

Op welke plek in je lichaam wil je het anti-

conceptiemiddel dragen?

“Veel huisartsen zijn weliswaar ge-brand op het geven van voldoende en goede informatie, maar dragen het stokje al snel over omdat ze te weinig tijd of kennis hebben”, constateert Louis Bongenaar. De Limburgse huis-arts vindt het belangrijk om de pati-enten in zijn praktijk uitgebreid te informeren over allerlei zaken in het leven, dus ook over anticonceptie. “Je kunt beter rekening houden met de patiënt zelf, de sociale context, zaken als ziektes en ander medicijngebruik. Een huisarts heeft een volledig beeld en is daarom de aangewezen persoon om dit te bespreken.”

Pil en anticonceptiestaafje“Er zijn veel verschillende soorten van de pil. Het nadeel van de pil is dat je moet rekenen en in sommige gevallen dagelijks op een vast tijd-stip moet nemen. Het zorgt voor hor-moonbelasting, wat kan leiden tot tussentijds bloedverlies.” Het hor-moonstaafje is een klein staafje met hormonen dat door de huisarts in de bovenarm vlak onder de huid in-gebracht wordt. Het geeft zo’n drie jaar voor bijna honderd procent an-ticonceptieve bescherming. “Het hormoon wordt geleidelijk afgege-

ven. Goed geschikt voor vrouwen die nu en de komende jaren nog niet toe zijn aan kinderen.”

Spiralen en pleistersHet hormoonspiraal is volgens Bon-genaar een prima anticonceptiemid-del voor vrouwen met een voltooid gezin of jongere vrouwen die weten voor langere tijd geen kinderen te wil-len. “Vijf jaar lang doet ‘ie zijn werk als anticonceptiemethode met als bijko-mend effect dat het bloedverlies tij-dens de menstruatie veel korter en minder wordt. Het spiraaltje kan ook door de huisarts ingebracht worden. De ‘ouderwetse’ koperspiraal is een goed middel als de pil of andere hor-moongerelateerde middelen niet mo-gelijk zijn door ander medicijnge-bruik of bijvoorbeeld een ziekte als epilepsie.” De anticonceptiepleister is een middel dat in Nederland weinig wordt gebruikt. Hormonen worden door de huid aan het lichaam afgege-ven. “Niet heel betrouwbaar”, vindt Bongenaar. “Hij laat nog wel eens los.”

Ringen en condoomsEen ander alternatief is de ring, die vooral door volwassen vrouwen wordt gebruikt. De flexibele kunststof ring kan door de vrouw zelf in de vagina in-gebracht worden en geeft een lage hor-moondosering af dat anticonceptief werkt. “Je draagt hem drie weken, ge-volgd door een ringvrije week. Als vrou-wen de ring goed weten in te brengen, is het een prima middel.” Alleen een condoom geeft behalve anticoncep-tie ook bescherming tegen soa’s. Zeker voor jonge vrouwen of vrouwen met veel wisselende contacten, eventueel in combinatie met een ander anticon-ceptiemiddel, zeker aan te raden.

Louis BongenaarHuisarts

Als huisarts met dertig jaar ervaring voert Louis Bonge-naar ‘goed informeren’ hoog in het vaandel. “Dat geldt op elk gebied en zeker als het gaat om anticonceptie.”

CASUS

Advies van de huisarts

COR DOL

redactie@mediaplanet.com

Is een ongewenste zwan-gerschap altijd ongewenst?“Vrouwen kunnen onbedoeld of on-gepland zwanger raken, maar uitein-delijk toch kiezen voor een kind. On-bedoeld wil zeggen dat er (nog) geen kinderwens is, bij ongepland wil je misschien wel een kind maar nog nu niet. Als het om een ongewenste zwangerschap gaat, wil je beslist niet zwanger worden en hoogstwaar-schijnlijk ook geen kind krijgen. De meeste vrouwen kiezen in dat geval voor zwangerschapsonderbreking of adoptie als het kind geboren is.”

Hoe overkomt het je?“Soms zijn vrouwen niet voldoende voorgelicht om te weten hoe je een zwangerschap kunt voorkomen. Of het risico op een zwangerschap na onveilige seks wordt onderschat. Soms zijn vrouwen niet in staat om anticonceptiemiddelen goed te ge-bruiken, de pil eist discipline. Het komt ook voor dat stellen niet weten hoe te handelen als ze onveilige seks hebben gehad. De morning-afterpil wordt nog wel eens verward met een abortuspil. Een ongewenste zwan-gerschap kan ook optreden na seksu-eel geweld.”

Hoe te voorkomen?“Het is slim om al op jonge leeftijd te weten welke methoden er zijn om niet zwanger te raken en na te den-ken over ouderschap. Jongeren die opgroeien in een warm opvoedings-klimaat zullen eerder seksueel ge-zond gedrag ontwikkelen. Ga met je partner in gesprek over anticoncep-tie en maak er een gedeelde verant-woordelijkheid van.”

VRAAG & ANTWOORD

Ineke van der VlugtProgramma- coördinator bij de Rutgers Nisso Groep, kennis- centrum seksualiteit

Zomer in het land, nu nog een partner aan de hand!

www.40plusrelatie.nl | 079 - 3600651

40PlusRelatie

Relatiebemiddeling voor singles van 40 tot 85 jaar!

-

Waarom 40PlusRelatie?

Uw geluk begint bij ons!

‘Help, ik ben zwanger. Wat nu?’

www.fiom.nl

‘Jammer, ik had graag een kindje gewild.’

‘Ik kan mijn miskraam

niet vergeten’

Hulp (ook online) bij:ongewenste zwangerschap, kinderloosheid en bij een miskraam en doodgeboren kindje.

D I A B E T E SVOORDEELD I A B E T E SVOORDEELD I A B E T E SVOORDEELD I A B E T E SVOORDEEL

LifeScan OneTouch UltraLifeScan OneTouch GlucoTouch

LifeScan OneTouch VitaAccu-Chek Sensor Comfort

Accu-Chek CompactAccu-Chek Aviva

FreeStyleFreestyle Lite

Precision Xtra PlusBayer Ascensia Autodisc

Bayer Ascensia EliteBayer Ascensia Contour

Menarini Glucocard MemoryMenarini X-sensor

ALTIJD EXTRA VOORDELIG!Alle teststrips €29,95

...en natuurlijk ook lancetten, pennaalden, infuussets, etc met de hoogste kortingen!

Cinnulin PF kaneelcapsules 120 stuks €22,50Rechtstreekse verrekening mogelijk met meerdere zorgverzekeraars!

www.diabetesvoordeel.nlTel. 070 - 325 77 15

JULI 2010 · 9

DESKUNDIG ADVIES

De lange weg naar een zwangerschap

Sommige stellen doen er van alles aan om te voorkomen dat een zwangerschap ontstaat. Andere stellen gaan juist tot het uiterste om het tegendeel te bereiken. En daarin gaan ze ver. “Soms te ver”, vindt gynaecoloog en voortplantingsgeneeskundige Arie Verhoeff . Verhoeff is als gynaecoloog met subspecialiteit fertiliteit verbonden aan het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis.

In Nederland zijn vrouwen steeds ouder voordat ze besluiten aan kin-deren te beginnen, zeker als ze ho-ger opgeleid zijn en carrière ma-ken. En dat is een probleem, want de vruchtbaarheid loopt snel terug met het stijgen van de leeftijd. Dat

betekent weer dat we ze sneller moe-ten helpen. De eerste stap is om te kij-ken of de vrouw een eisprong heeft. De volgende stap is om de eileiders te testen en checken of het zaad van de man goed is. Als dat allemaal klopt en het lukt niet om zwanger te worden, kiezen we eerst voor IUI. IUI staat voor Intra Uteriene Inseminatie: zaad van de man wordt geconcentreerd in de baarmoeder geïnsemineerd. Het zaad wordt als het ware wat opgepept en dichter bij het doel gebracht op het juiste moment in de cyclus.

IVF en ICSIIVF (in-vitro-fertilisatie) is tegen-woordig een populaire tweede stap in het streven naar een zwangerschap. Het kan zijn dat de eileider door een ontsteking, bijvoorbeeld chlamydia, dicht is gaan zitten. Bij IVF heb je de eileider niet nodig, want je haalt een eicel rechtstreeks uit de eierstok. In het laboratorium wordt het eitje be-vrucht en daarna geplaatst in de baarmoeder. Bij het ontbreken van een eisprong beschikt de gynaeco-loog over hormonale middelen, zoals tabletten of injecties, om de eisprong

op te wekken. Het probleem kan ook bij de man zitten, maar deze gevallen zijn nauwelijks medicamenteus te behandelen. Daar zijn helaas weinig mogelijkheden voor. Sommige man-nen ontkennen dat het probleem bij hen zou kunnen liggen. Redelijk zaad kun je nog concentreren en geschikt maken voor IUI. Anders wordt het een ICSI. Bij deze methode worden de beste zaadcellen ‘gevangen’ en met een pipet in een eicel geïnjecteerd. ICSI staat dan ook voor Intra Cyto-plasmatische Sperma Injectie. IVF-ICSI is dus eigenlijk een uitbreiding van de IVF in het laboratorium.

Enorme belastingDe medaille kent wel degelijk een andere kant, al wordt die door de be-trokkenen vaak angstvallig verbor-gen gehouden. Het is een stresssitu-atie. We proberen een IVF zo weinig mogelijk belastend te laten zijn door bijvoorbeeld niet iedere dag bloed te prikken. Het is waar dat stellen die een dergelijke procedure ingaan er enorm op zijn gebrand om een kind te krijgen. Maar IVF is ook niet zalig-makend, je hebt maximaal 30 pro-cent kans op succes per poging. Het verwachtingspatroon is echter to-renhoog. Soms te hoog. Nu ben ik van nature positief en zo benader ik mijn patiënten ook. Maar ik wijs ze wel op de percentages. Een vrouw van 36 heeft nog een kans van 30 procent,

zes jaar later is dat percentage al ge-halveerd. Ik merk dat sommige pati-enten hun wens en pogingen abso-luut niet willen delen met de buiten-wereld. Maar de meeste doen het wel. Een ding is zeker: het komt altijd uit, want je verspreekt je of je vertelt het aan enkele mensen. IVF is inmiddels gelukkig redelijk geaccepteerd en er is meer openheid, dat was vroeger wel anders.

Recente ontwikkelingenEmbryo’s kunnen al langer worden ingevroren, maar de techniek is on-langs sterk verbeterd. In een volgen-de cyclus, zonder dat de vrouw gesti-muleerd wordt, kan een embryo wor-den ontdooid en in de baarmoeder worden geplaatst. Als het ware extra plaatsing in een stimulatiecyclus. Voorheen konden eicellen niet of heel lastig worden ingevroren, maar dat gaat tegenwoordig ook beter. De-ze techniek heet vitrifi catie. Vrou-wen zonder partner doen dat soms op jongere leeftijd om later een ge-zonde zwangerschap door te kunnen maken. Ook medicamenteus zijn er ontwikkelingen. Het toedienen is makkelijker en de werking is langer. Voorheen werden eitjes gepakt met de laparoscoop, nu echoscopisch via de vagina. Er zijn verbeteringen en nieuwe ontwikkelingen, maar het blijft een belastend proces. Dat zal voorlopig nog wel zo blijven.

“Nu ben ik van nature positief en zo benader ik mij n patiënten ook. Maar ik wij s ze wel op de percentages.”

KANS

Je hebt endometriose. Wat gebeurt er dan precies met je lichaam?“Slijmvlies uit de baarmoeder komt om onduidelijke redenen in je buik terecht en vormt cystes of haarden. Deze haarden reageren net als het slijmvlies in je baar-moeder op hormonen van de men-struatiecyclus. Het gaat ook bloe-den en in de buikholte geeft dat ir-ritaties en ontstekingen.”

Wat is er aan te doen?“Tot je in de overgang komt, zit je aan de ziekte vast. Daarom slik ik nu de pil. Niet als anticonceptie-middel, maar om te zorgen dat ik niet menstrueer. Op die manier kun je de klachten enigszins onder controle houden.”

Je kunt de overgang toch vervroegd laten komen?“Er zijn middelen waarmee je che-misch in de overgang komt. Ik kan vertellen dat het niet prettig is. Het gaf me naast de gebruikelijke over-gangsklachten ook hevige nacht-merries. De zin in seks kelderde naar min tien. Het geeft ook een fl inke botontkalking als bijwerking.”

Andere oplossingen? ”Je kunt je baarmoeder en eier-stokken laten verwijderen, maar dan kom je ook versneld in de over-gang.”

Je slikt nu de pil. Dat bete-kent wel dat je niet zwanger zal worden. Hoe zit het met de seksuele gezondheid?“Op bepaalde momenten is het minder fi jn, maar over het alge-meen gaat het best goed. Ondanks het feit dat het wonder ons niet meer zal overkomen, is het plezier in ieder geval terug.”

VRAAG & ANTWOORD

Arie VerhoeffGynaecoloog

Esther (39, Amersfoort)Heeft endometriose

vóór inschakeling 3 minuten ná activering

van de Bemer3000 therapie

Tot 4 miljard haarvaten worden extra doorbloed.

8 Minuten liggen of zitten op de Bemer-mat kan de doorbloeding tot in 4 miljard haarvaten verbeteren en dat met zuurstofrijker bloed, in het lichaam en de organen. Vaak een goede extra hulp op dat wat uw arts voorschrijft.

Bemer 3000 helpt niet alléén de doorbloeding te verbeteren!Is het niet fi jn van uw arts te horen: U bent een medisch wonder?!

Informatie:

Bel svp. 0314-66 85 92 of mail: bemer@bemer3000.nl

Een korte fi lm van de werking in het lichaam ziet u op

www.bemer3000.nl

Bemer Nederland bv.

Postbus 136

7040 AC ´s Heerenberg

Bemer helpt niet alleen de doorbloeding te verbeteren en de bloedstroom te versnellen (belangrijk voor het afvoeren van de afvalstoffen), maar kan ook de werking van de witte bloedcellen activeren. Het is niet alléén het hart dat het bloed transporteert... ook het vasomotie-gebeuren. Dat is de pompbeweging van de vaten. Bemer is óók toepasbaar bij de meeste implantaten, vraag ons voor extra info svp.

In de Duits sprekende landen is de Bemer reeds lang bekend en wordt ook ingezet door ca. 6.000 artsen/therapeuten en 300 ziekenhuizen. Ook veel bekende sporters en sport-clubs willen niet meer zonder de Bemer. Vóór u besluit tot koop kunt u de Bemer 3 maanden uitproberen. De voorwaarden sturen wij u graag.

Enkele van de méér dan 1000 Bemer-gebruikers meldden ons spontaan:S.K. Mijn dochter heeft al MS vanaf 1997, ze is nu 34 jaar. Ik had haar al eens eerder de Bemer gegeven om te gebruiken, maar toen zag ze daar niets in. Nu heeft ze er zelf om gevraagd en ze is er goed van opgeknapt. Ze is actiever en meer uitgerust, ze kan niet meer zonder, ze neemt hem ook mee op vakantie. Op dit moment heeft ze ook geen medicijnen, ze spuit interferon. Ik hoop, dat het lang goed zal gaan.M.van E. Graag wil ik U of jullie mijn dank overbrengen t.o.v. mijn Bemer 3000. Vorig jaar kon ik geen 500 m lopen, boodschappen was een GROOT probleem, maar op 3 maanden na een jaar gebruik van de Bemer kan ik weer winkelen, wandelen en nog veel meer. De laatste jaren heel veel pijn, nu niets meer. Voor geen goud wil ik het nog missen.Drs Louis Wetzels (arts), Praktijken in Delden - Rosmalen - Bussum: Tot mijn stomme verbazing zag ik dat de mat bij meerdere hopeless cases verbazingwekkend goed aansloeg. Dit betrof met name patienten met rug-klachten, verkrampingen in de spieren, rheumatische klachten, fi bromyalgie, migraine, koude voeten, slecht genezende ulcera, hypertensie, spanningshoofdpijn, hyperventilatie, slaapstoornissen, gewrichtsklachten, claudicatieklachten. Het meest spectaculaire voorbeeld vond ik een patiente uit Den Bosch met fi bromyalgie, kortom spier en gewrichtsklachten, chronische vermoeidheid, depressie, slaapstoornissen, totaal geen energie. Deze vrouw zag ik in ongeveer 4 weken veranderen van een wrak in een vitale vrouw barstens vol energie en zonder lichamelijke klachten.Fam. Ten H. Tot mijn verrassing heeft een driemaandelijks bloedonderzoek (Diabetes Centrum Overvecht Utrecht) bij mij vandaag het beste resultaat opgeleverd (insuline enz.) van mijn toestand sinds enkele jaren.

Laatste onderzoek MS: Harvard-publicatie

Op uw verzoek zenden/mailen wij u

graag recente gebruikers ervaringen.

JULI 2010 · 11

EXPERTPANEL

“Het plezier van seks zit voor mij in de verbintenis met liefde. Ik denk dat ik in die zin wel van de oude stempel ben. Het is fi jn als je elkaar genegenheid kan geven en een beetje je best doet voor elkaar. Ik koop soms iets leuks voor mijn vriendin. Daar zit voor mij het plezier in. Ja, een beetje de ro-mantische stijl. Ik heb een open houding te-genover seks en ben zeker geen heilig boon-tje. Maar sinds ik een vaste relatie heb, ge-niet ik meer van seks dan in de tijd ervoor. Dat heeft zeker ook met de leeftijd te ma-ken.”

“Behalve het belangrijke deel fysiek is het tegenwoordig voor mij ook belangrijk om seks te heb-ben met een geestverwant. Je hebt toch je specifi eke wensen en dingen die je lekker vindt en die zij lekker vindt. Als je dat voor een langere periode met elkaar deelt, gaat dat automatisch en geniet ik meer dan van een one night stand na een avondje stappen. Ik vind het wel belangrijk dat de ander ook van de seks geniet. Als je het intiemste niet met elkaar kan delen, dan valt er iets weg.”

“Ik heb sinds twee jaar een monoga-me relatie en we gebruiken een voorbe-hoedsmiddel ter voorkoming van een zwan-gerschap. Het is prettig dat je er niet bij elke vrijpartij op hoeft te letten. M’n vriendin moest enige tijd aan de antibiotica en dat schijnt eff ect te kunnen hebben op de hor-moonhuishouding, dus toen hebben we wel condooms gebruikt. Super veilig dus. Ik heb me nog nooit laten testen, maar daar maak ik me ook geen zorgen over. In een vaste re-latie ben je daar ook niet zo mee bezig.”

“Hoe ik voorstelde om op het moment suprême een condoom te gaan ge-bruiken? Nou, eerlijk gezegd niet. Meestal stelden de meisjes in kwestie het zelf voor. Ik heb, denk ik, het geluk gehad dat ik een aantal heel verantwoordelijke meisjes heb getroff en. Als je de pil niet slikt, wil je het wel veilig doen met het oog op een zwanger-schap. Ik heb in het verleden geen trucs uit de kast hoeven halen om een condoom te-voorschijn te toveren.”

“Hoe hou je het leuk? Ik ben af en toe wel romantisch. Of probeer eens wat va-riatie. Dan bedoel ik niet variatie in vrou-wen, maar in de manieren om seks te heb-ben. Op andere plekken. En op een gegeven moment is seks ook maar gewoon seks. De spetters hoeven er niet altijd maar vanaf te vliegen. De ene keer is het beter dan de ande-re keer en als je wat gedronken hebt, ben je ook meer opgewonden. Maar sleur, daar zit je natuurlijk niet op te wachten.”

“Ik vind intimiteit het belang-rijkste van seksualiteit. Ja, dat

is nu wel anders dan voorheen. Toen was het meer gericht op de seks. Als ik

een kind had die ik zou moeten adviseren, dan zou ik toch echt wel adviseren om een condoom te gebruiken en veilig te vrijen. Geniet, maar gebruik wel je verstand. Ja, on-danks dat ik het zelf anders heb gedaan.”

“Ik heb een vaste relatie, dus ik vrij veilig inderdaad. We gebruiken geen condoom. Wel de pil om een zwangerschap te voorkomen. Of die gebruikt zij, ik niet. In de tijd voor deze relatie was het misschien soms wel onverantwoord. Maar ja, het ging altijd goed en ik heb er geen spijt van. Ik heb wel eens een soa-test gedaan en alles was goed. Ik wilde gewoon wel eens weten hoe de zaak ervoor stond, zal ik maar zeg-gen. Sommige mensen doen dat aan het be-gin van een vaste relatie, om letterlijk en fi -guurlijk met een schone lei te beginnen.”

“Meestal kwam het gebruik van een condoom helemaal niet ter sprake. Van mij hoeft het niet. Het gebruik van een condoom ging absoluut niet van harte. Het initiatief om een condoom te gebruiken kwam ook niet van mij af. Als het gebeurde, lag het initiatief daarvoor aan de andere kant. In het heetst van de strijd een condoom te moeten pak-ken, dat is gewoon niks.”

“Ja, gezondheid zit ook in het plezier hebben in seks. Ik probeer nieuwe din-gen en we dagen elkaar uit. Af en toe kopen we iets leuks en we proberen genoeg aan-dacht aan elkaar te geven. Ik geef toe dat ik niet een heel romantisch type ben, maar ik probeer het wel en dat waardeert ze erg. Op mijn zeventiende was ik bijna uitsluitend met sport bezig, tot mijn vader overleed toen ik achttien was. Dat heeft mijn kijk op het leven wel veranderd. Ik ging veel stappen en heb veel uitgeprobeerd.”

“Met een vaste relatie is intimiteit wel het belangrijkste onderdeel van sek-suele gezondheid. Vroeger was het de uitdaging om iemand te versieren en mee naar huis te krijgen. Dat was het hoofddoel van de seksualiteit. Nu ben ik er veel meer op gericht om het samen fi jn te hebben. Ja, dat is zeker verandert naarmate ik ouder word. Na mijn achttiende heb ik de jaren ervoor, waarin ik bijna alleen met hardlo-pen bezig was, ingehaald. Sinds ik een vaste relatie heb, ben ik zeker weer rustiger ge-worden.”

“In het verleden heb ik wel onveilig gevreeën. Het was de tijd van lekker wild doen en plezier maken. Ik heb nog nooit een soa-test gedaan, maar ook nooit een indica-tie gekregen dat ik een geslachtsziekte zou hebben. Aan het begin van onze relatie heb ik er wel over nagedacht om een test te doen, zeker omdat ze mij wel kende en wist dat ik een aantal wisselende contacten had gehad. Uiteindelijk is het nooit gebeurd.”

“Nee, ik ben geen fan van con-dooms. Het initiatief om een con-

doom te gebruiken kwam eerlijk ge-zegd niet van mijn kant. Het is voorge-

komen dat het meisje dat ik meenam naar huis erop stond dat ik een condoom zou gebruiken. Dat was wel een statement, zo van ‘voordat we verder gaan wil ik wel dat je een condoom omdoet’. Ik vind het een onderbreking van het leuke moment. Mo-menteel gebruik ik niets, mijn vriendin ge-bruikt een anticonceptiemiddel.”

“Veilig vrijen? In het verleden heb ik wel one night stands gehad. Ik gebruik-te wel condooms, hoewel ik er geen grote liefh ebber van ben. Maar met het oog op ge-slachtsziekten en ter voorkoming van een zwangerschap wel heel handig, zeker als je niet precies weet met wat voor persoon je te doen hebt. Ik denk wel dat meisjes die de pil slikken, er minder over nadenken of de seks met het oog op soa’s wel veilig is. Ze weten zich beschermd tegen een zwangerschap.”

“Voordat ik een vaste relatie aanging, heb ik wel condooms gebruikt om veilig te vrijen. Maar ik moet eerlijk toe-geven dat ik er nooit een groot voorstander van was. Ja, ik heb er wel eens bij stilgestaan dat ik een risico liep op een geslachtsziekte. Meestal gebeurde dat bij one night stands. Dan boeit het wat minder om een condoom te gebruiken. Het zou wel moeten, maar je hebt wat gedronken en dan scheelt het je wat minder.”

“Ik heb nu enige tijd een vaste relatie, maar voorheen had ik wel one night stands. Dan was het af en toe wel veilig en af en toe niet. Dat was afh ankelijk van of we iets bij ons hadden en of we er op dat mo-ment aan dachten. Eerlijk gezegd was het vaker onveilig dan veilig. Sommige dames hadden zelf condooms, anderen gingen er-van uit dat ik iets bij me zou hebben. Als ik niets bij me had was er even twijfel, maar gebeurde het bijna altijd alsnog. Achteraf ge-zien zou ik niet anders gehandeld hebben.”

Vraag 1:Plezier in seks is uiteraard een niet te onderschatten onderdeel van seksuele gezondheid. Hoe hou je het leuk? Zijn er speciale dingen die je doet en ben je niet gespeend van enige romantiek?

Vraag 2:Heb je in het verleden altijd veilige seks gehad? Kun je iets vertellen over het hoe en waarom? Waarom wel een condoom en wanneer niet?

Vraag 3:Seksualiteit is een veelom-vattend begrip. Waar ligt voor jou de kern van seksualiteit? Wat is belangrijk en wat maakt het speciaal?

Vraag 4:Hoe ziet het gebruik van anti-conceptiemiddelen er nu uit in je relatie en hoe kijk je terug op de tijd met wisselende contacten?

Vraag 5:Heb je leuke tips om op het moment suprême het gebruik van een condoom ter sprake te brengen? Hoe ga je daar goed mee om en hoe bewaar je het speciale moment?

Lucas Wijntjes (25) Vaste relatie, woont in Bratislava, Slowakij e

Hein de Beer (30)*

Vaste relatie

* GEEN FOTO WEGENS PRIVACYREDENEN

Jacco Koot (23)Vaste relatie

Vaker onveilig

dan veilig

“Ik geniet nu meer”

Beginnen met een

schone lei

Profiteer van de volgende voordelen:Loes van Breugel-Gerritsen, student HBO Toegepaste Psychologie

Slechts 135,- p.m.

HBO Toegepaste Psychologie Intensief Haal binnen 3 jaar je HBO-diploma!

Avondvariant Dagvariant

www.nti.nl 071 - 561 00 77

Slechts 246,- p.m.

TE03

0

NTI’s HBO TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE DE BESTE VAN NEDERLAND!*

Wil je graag meer leren over jezelf? Wil je mensen en hun gedrag beter kunnen begrijpen? Wil jij je emotionele intelligentie verder ontwikkelen? Wil je mensen en/of organisaties helpen?

4x JA?