Rreziqet Bankare

Dr. Elvin MEKA 7

Natyra e rreziqeve bankare

Rreziqet Bankare

Që nga vitet ’60 sistemi bankar botërorështë përballur me natyra të ndryshmerreziqesh:Vitet ‘60:- Interesi i bankave ishte përdorimi

efektiv i fondeve, me qëllim manaxhiminefektiv të detyrimeve.

2

7

Natyra e rreziqeve bankare

Rreziqet Bankare

Vitet ‘70:- Banking i thjeshtë, konkurrencë e ulët,

rreziqe të natyrës operacionale. Gjatëmesit të viteve ‘70 deri në fund të tyre,fokusi ishte manaxhimi i rrezikut të normëssë interesit dhe likuiditetit. Fillesat e ALM-së.

Vitet ’80:- Liberalizim dhe derregullim i tregut dhe

konkurrencë e shtuar. Vëmendje e shtuarndaj ALM-së dhe rreziqeve respektive.

3

7

Natyra e rreziqeve bankare

Rreziqet Bankare

Vitet ’90:- Liberalizim i mëtejshëm i tregut dhe rritje e

konkurrencës. Përfshirje e operacioneve tëzërave jashtë bilancit në modelet emanaxhimit të rreziqeve. Shtrirja emëtejshme e aktivitetit bankar në zëratjashtë bilancit dhe aktivitete jobankare,duke rritur kompleksitetin e manaxhimit tërreziqeve, përtej një ALM-jë të thjeshtë.

4

7

Natyra e rreziqeve bankare

Rreziqet Bankare

Vitet 2000:- Përdorimi i theksuar i inxhinierisë

financiare, për gjenerimin e produkteve tëstrukturuara e të sofistikuara dhetransferimi i rreziqeve drejt tregut tëletrave me vlerë (securitization). Përdorimimasiv i produkteve derivate përmanaxhimin e rreziqeve të ndryshme.

5

7

Natyra e rreziqeve bankare

Rreziqet Bankare

Për të gjithë bankat, pavarësisht ngakompleksiteti i organizimit të tyre (si banka tëthjeshta apo konglomerate kompleksefnanciare), qëllimi kryesor është maksimizimii fitimeve dhe krijimi i vlerës së shtuar përaksionerët.

Këto qëllime arrihen nëpërmjet manaxhimit tërreziqeve.

6

7

Përkufizimi i rrezikut

Rreziqet Bankare

Rreziku përkufizohet si luhatshmëriaapo devijimi standard (rrënja katroree variancës) i rrjedhës neto të parave(net cash flow) të shoqërisë.

7

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Llojet e rreziqeve bankare:

- Besueshmërisë (Credit),- Palëve të treta (Counterparty),- Likuiditetit/financimit (Liquidity/funding risk),- Shlyerjes ose pagesave (Settlements or

payments risk),- Tregut ose çmimit (Market or price risk,

including – currency risk – interest rate risk)- Kapitalit ose Levës (Capital or gearing risk),- Operacional (Operational),- Shtetëror dhe Politik (Sovereign and political

risk).8

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të TretaNënkupton rrezikun që një hua nuk mund tëkthehet (rekuperohet) ose paraqet vonesa nëripagim.Është një formë e rrezikut të palëve të treta(counterparty).Rreziku i palëve të treta lidhet më shumë metregtimin e instrumenteve financiare.Përbën mbi 80% të rreziqeve bankare, pasipjesa më e madhe e bilancit të bankavepërbëhet nga huatë.

9

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Likuiditetit ose FinancimitNënkupton rrezikun që banka nuk do tëpërmbushë detyrimet e saj në momentin ekërkimit të tyre, ose kur ato maturohen.

Ky rrezik mund të eliminohet duke realizuarnjë përputhje të plotë të maturimit të aktiveveme ato të pasiveve, por kjo do të jetë papërfitim për bankat, pasi bankat një ngafunksionet thelbësore kanë transformimin eaktiveve (detyrimet afatshkurtra në aktiveafatgjata).

10

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Shlyerjes ose pagesave (Herstatt)Nënkupton rrezikun që njëra palë nuk do të kryejëpagesën që detyrohet ose nuk do të dorëzojëmjetet financiare që detyrohet.

Ky rrezik mund të përfshijë rrezikun ebesueshmërisë ose atë të likuiditetit.

Përveç diferencave kohore midis tregjevefinanciare, ky rrezik është i pranishëm(shkaktohet) edhe brenda të njëjtit treg, dhepasqyrohet në pagesat ndërbankare (brendasistemit të pagesave të një vendi).

11

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Shlyerjes ose pagesave (Herstatt)Ky rrezik mund të reduktohet në disa mënyra:

- Aplikimi i parimit të “NETTING”: Banka bën njëpagesë neto ndaj një pale me të cilën hyn nëtransaksion. Teknikisht shkëmbehen shumë mëpak fonde fizike. Gjithsesi nuk redukton shumërrezikun, pasi nëse një bankë ka vështirësilikuiditeti ky problem transmetohet në sistem(rreziku sistemik).

12

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Shlyerjes ose pagesave (Herstatt)Ky rrezik mund të reduktohet me disa mënyra:

- Aplikimi i sistemit RTGS (Real Time GrossSettlement). Sipas këtij sistemi, detyrimet epalëve (bankave) shlyhen në llogarinë që bankaka me bankën qendrore (që funksionon siCLEARING HOUSE), për madhësinë bruto tëdetyrimit, në momentin e krijimit të detyrimitdhe jo në fund të ditës (sipas sistemit “netting”).

13

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Tregut ose ÇmimitKy rrezik lidhet me instrumentet që tregtohen nëtregjet financiare dhe lidhet me luhatjet eçmimeve të këtyre instrumenteve në treg.- Rreziku sistematik (ose i përgjithshëm) lidhet

me ndryshimet e çmimeve të të gjithëinstrumenteve, si pasojë e ndryshimeve nëpolitikat ekonomike.

- Rreziku josistematik (specifik) lidhet meluhatjen e çmimit të instrumentit, që lidhet mendonjë ngjarje që i ndodh emetuesit të këtijinstrumenti.

14

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Tregut ose ÇmimitLlojet kryesore:- Rreziku i normës së interesit. Krijohet nga

mospërputhja e normave të interesit.Reduktohet nëpërmjet zbatimit të ALM-së.

- Rreziku i kursit të këmbimit. Krijohet nga luhatjae kurseve të këmbimit të monedhave në të cilatushtron aktivitetin banka. Ky rrezik reduktohetnga përdorimi i një monedhe të vetme (psh:EURO).

15

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Kapitalit ose Levës FinanciarePërdorimi i lartë i levës financiare nga bankanënkupton një tolerancë më të vogël, lidhur merreziqet që banka merr përsipër.

Sipas parimeve të Bazelit, bankat që marrin mëshumë rrezik përsipër duhet të paguajnë mëshumë kapital. Bankat priren të rrisin përdorimin elevës, me qëllim rritjen e përfitueshmërisë përaksionerët e tyre.

16

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Kapitalit ose Levës Financiare

ROE = ROA x (gearing multiplier)ku:

ROE – të ardhura neto/kapitali i vetROA - të ardhura neto/aktiveGearing Multiplier: aktive/kapitali i vet

Meqë ROA përgjithësisht është e vogël, ROE mundtë rritet duke rritur levën financiare.

17

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Kapitalit ose Levës FinanciareRreziku i kapitalit rrjedh dhe nga rreziqet e tjerasi: rreziku i besueshmërisë, i tregut ose ilikuiditetit.Financuesit aktualë ose të mundshëm të bankësshqyrtojnë dy raporte:- Raportin e mjaftueshmërisë së kapitalit:

Kapital/Aktive të ponderuara me rrezik (RWA)

- Raportin e levës financiare:Borxh/Kapital i Vet

18

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku OperacionalRreziku operacional përkufizohet nga BIS si:

‘‘The risk of direct or indirect loss resultingfrom inadequate or failed internalprocesses, people, and systems, or fromexternal events.’’ (BIS, 2001, p. 27).

Matja e këtij rreziku është tepër e vështirë.

19

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku OperacionalLlojet kryesore:

- Kapitali fizik: dëmtimet e ndryshme të kapitalitfizik, problemet me sistemin kompjuterik,manaxhimin e të dhënave, ekzekutimin etransaksioneve (dështimet teknologjike).

- Kapitali njerëzor: gabimet njerëzore, problemetshëndetsore dhe të sigurisë fizike, praktikat epapërshatshme të punësimit, mashtrimet ngastafi.

20

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku OperacionalLlojet kryesore:

- Problemet ligjore: Problemet e procedimit ligjortë bankës nga klientët, punonjësit, apo personate lidhur me bankën.

- Mashtrimi: Mund të jetë i brendshëm ose ijashtëm.

21

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku Shtetëror dhe PolitikRreziku Shtetëror i referohet rrezikut që një qeverinuk përmbush detyrimin e shlyerjes së borxhitkundrejt një banke apo agjencie qeveritare.Është një formë e veçantë e rrezikut tëbesueshmërisë, por ky rrezik nuk mund tëaktivizojë instrumente rekuperuese osekompensuese për ripagesën e fondeve të huajtura.Ky rrezik është problematik në drejtim tëzbatueshmërisë së kontratës së huasë.Ky rrezik lidhet me riskedulimin apo mosnjohjen eborxhit (huasë së pashlyer).

22

7

Llojet e rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku Shtetëror dhe PolitikRreziku Politik përkufizohet si ndërhyrja e shtetitnë aktivitetin e një shoqërie vendase apo të huaj.Bankat mund të jenë subjekt i taksave të lartavendosjes së regjimeve të kontrollit të kurseve tëkëmbimit apo normave të interesit, oseshtetëzimeve.Të gjithë bizneset janë të ekspozuara kundrejtkëtij rreziku, por bankat janë shumë të prekshmendaj këtij rreziku, për shkak të pozicionit dhe rolitkritik që ato kanë dhe luajnë brenda sistemitfinanciar.

23

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

Analiza e GAP-eve është teknika më e njohur eALM-së, që normalisht përdoret për manaxhimin errezikut të normës së interesit dhe të likuiditietit.

GAP-i është diferenca midis aktiveve dhedetyrimeve të ndjeshme ndaj interesave – RSA dheRSL (me interesa variabël) për një interval tëcaktuar kohe. Në analizën e GAP-eve, çdo kategoriaktivi apo detyrim i bankës klasifikohet sipasdatës në të cilën aktivi rivlerësohet dhe në“shporta kohore”: overnight – 3 muaj, >3–6 muaj,>6–12 muaj e në vijim.

24

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

Analistët përllogarisin GAP-e shtesë (incremental)dhe kumulative (cumulative).Një aktiv apo detyrim është i ndjeshëm ndajnormës së interesit kur rrjedha e tij e parasëndryshon në të njëjtin drejtim me ndryshiminnënormën e interesit.GAP-i është pozitiv nëse RSA > RSL dhe eanasjellta.Raporti i GAP-it llogaritet: RSA/RSL. Nëse kyraport është 1 kemi përputhje të plotë tëndjeshmërisë së aktiveve dhe detyrimeve dheGAP-i është zero.

25

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

Bankat përgjithësisht kanë një GAP pozitiv, dmthRSA tejkalojnë RSL, pasi bankat marrih hua fondeme afat të shkurtër dhe japin hua me afate tëgjata; aktivet e tyre maturohen më vonë sedetyrimet.

Nëse GAP-i është pozitiv atëherë një rritje enormave të interesit rrit kthimet nga aktivet mëshumë sesa kosto e detyrimeve dhe anasjelltas.

26

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

GAP-et e likuiditetitObjektivi i manaxhimit të rrezikut të likuiditetitështë shmangia e situatave kur aktivet likuideneto janë negative.(Net Liquid Assets = Liquid Financial Assets – Current Liabilities).

Për këtë qëllim përdoret analiza e GAP-eve tëlikuiditetit:GAP-i i likuiditetit = Aktive likuide neto – detyrimetvariabël.

27

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

GAP-et e likuiditetitZërat e bilancit vendosen në një shkallë kohore,sipas momentit të rrjedhave hyrëse apo dalëse tëparasë nga këto zëra.Pozicionet e pabalancuara akumulohen gjatëgjithë horizontit kohor dhe japin pozicionin e plotëtë disbalancës së likuiditetit për bankën.Banka mund të monitorojë në çdo moment sasinëe fondeve likuide që ajo do të ketë në dispozicionnë të ardhmen, pa likuiduar apo shitur aktive, paramomenteve të nevojshme.

28

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

29

7

Analizat e GAP-eve

Rreziqet Bankare

30

7

Procesi i manaxhimit të rreziqeve

Procesi i manaxhimit të rreziqeve kalon në4 faza:

- Identifikimi,- Matja,- Trajtimi (adresimi),- Zbatimi,- Vlerësimi.

Rreziqet Bankare

31

7

Rreziqet Bankare

32

7Procesi i manaxhimit të rreziqeve

Procesi i manaxhimit të rreziqeveIDENTIFIKIMI: Kërkon njohuri të thella

mbi produktet financiaredhe kompetencë nëidentifikimin e rreziqeve.

MATJA: Synon përkthimin nëterma sasiorë tërreziqeve tëidentifikuara. Kërkonaftësi dhe kryerjen eanalizave të thelluarastatistikore.

Rreziqet Bankare

33

7

Procesi i manaxhimit të rreziqeve

TRAJTIMI: Rreziqet mund të trajtohennë këto mënyra:1. SHMANGIA (mosangazhimi

në investime dhe produkteme shumë rrezik, ose për tëcilët rreziku nuk kuptohetmirë).

2. REDUKTIMI (merret përsipërvetëm një pjesë e rrezikut –përdorimi i kolateralit).

Rreziqet Bankare

34

7

Procesi i manaxhimit të rreziqeve

3.PRANIMI (pjesë e strategjisësë biznesit; tipike përinvestimet në aktive merrezik të ulët ose duke idiversifikuar investimet eproduktet).

4.TRANSFERIMI(rrezikutransferohet në njëbankë tjetër ose në njëshoqëri sigurimi).

Rreziqet Bankare

35

7

Procesi i manaxhimit të rreziqeve

ZBATIMI: Pas hartimit të strategjisë sëmanaxhimit të rrezikut,kalohet në zbatim, dukeangazhuar:

- Specialistë,- Infrastrukturë IT dhe

modele manaxhimi emonitorimi të rreziqeve.

Rreziqet Bankare

36

7

Procesi i manaxhimit të rreziqeve

VLERËSIMI: Verifikohet nëse rreziqetaktuale me të cilat përballetbanka janë brendaparametrave të përcaktuaranë strategji ose jo.

Rreziqet Bankare

37

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të TretaManaxhimi i këtij rreziku lidhet ngushtësishtme manaxhimin e portofolit të huave tëbankës, në aspektet e mëposhtme:1. Manaxhimi i portofolit të huave,2. Funksionet dhe operacionet e huadhënies,3. Cilësia e portofolit të huave,4. Portofoli i huave me probleme,5. Politikat e manaxhimit të rrezikut të

besueshmërisë:i. Reduktimi i rrezikut të besueshmërisë,ii. Klasifikimi i aktiveve,iii. Politika e provigjonimit të huave.

38

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta1. Manaxhimi i portofolit të huaveKy aspekt diktohet nga rregullatorët dheformësohet në politikat dhe praktikat ebrendshme të çdo banke, që përcaktojnë:- Kufizimet mbi totalin e huave të disbursuara

(në raport me totalin e depozitave, kapitalit,aktiveve, etj).

- Kufizimet gjeografike në huadhënie.- Përqendrimin e huave (ekspozimet) ndaj

klientëve, pesonave të lidhur, sektorit tëekonomisë, etj. 39

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta2. Funksionet dhe operacionet e huadhëniesHuaja bankare duhet të plotësojë treobjektiva:- Huadhënia duhet të jetë e përgjegjshme dhe

huatë të jenë të ripagueshme,- Fondet duhet të investohen me fitim, për të

rritur vlerën e aksionerëve dhe mbrojturdepozituesit,

- Të përmbushen nevojat për hua tëagjentëve ekonomikë dhe individëve.

40

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta3. Cilësia e portofolit të huaveBankat normalisht angazhohen në një procestë vazhdueshëm rishikimi të cilësisë së:- Huave për bizneset dhe individët,- Huave ndërbankare,- Zërave jashtë bilancit,pasi nga ky proces banka përfton njëpanoramë të plotë të profilit dhe prioritetevetë saj të biznesit, sikundër dhe informacionembi natyrën e rrezikut të besueshmërisë qëajo pret apo po merr përsipër në vijim. 41

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta3. Cilësia e portofolit të huaveZakonisht ky proces përpiqet t’i japë përgjigjepyetjeve të mëposhtme:- Kujt?- Çfarë?- Sa gjatë?

42

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta4. Portofoli i huave me problemeInkuadrohet në kuadër të procesit tëklasifikimit të aktiveve.Huatë me probleme janë ato hua që nukgjenerojnë të ardhura (zakonisht ato hua qënuk paguajnë prej 90 ditësh ose më shumë).Portofoli i huave me probleme pasqyroncilësinë e portofolit të huave në përgjithësi.

43

7

Manaxhimi i rreziqeve

Rreziqet Bankare

Rreziku i Besueshmërisë dhe Palëve të Treta5. Politikat e manaxhimit të rrezikut tëbesueshmërisë

Tre politika:1. Reduktimi i rrezikut të besueshmërisë

(ekspozimet e mëdha, huadhënia ndajpersonave të lidhur, ekspozimi i tepërt),

2. Klasifikimi i aktiveve (standarde, në ndjekje,nënstandarde, të dyshimta, të humbura),

3. Provigjonimi i humbjeve (lidhet meklasifikimin e aktiveve).

44

7