«ZiNCiRE \VURULMU~ ;PROMETHEUS» TRAGEDYASIVE ACIKOGRETiM ADINA DU~UNDURDUKLERi

D~. Dr. Murat BARKAN

GiRi~

EfsaneIer ve efsaneIere dayarnlarak iiretilen tragedyaIar, bu­gime kadar degisik yaklasim ve bakis acilarma gore cok farkh an­lamlara, tammIara kavusturulup: insana yonelik gereksinmelerikarsilamak icin degisik islevlere sahipkilmernslardrr. Bununla bir­likte tiirn bu tamrnlarda var olan ortak bir ozellikten de sozedile­biImektedir: efsaneler inanclardan yoIa cikan «insan zekasmm bi­limseI sorularma verdigi bilimdrsi karsihklar-dir (1). Bu tanimla­rna bir yoniiyle gercek yasamda karsilasilan olay, olgu ve sorunla­nn anlasilmasi veya coztimlenmeslnde. insanm bilgi dagarcigmmyetersiz kaldigi kosullarda, zihinsel yaratiya basvurabilecegi ilke­sini ammsatacak niteliktedir. Burada «zihinsel yarati» sozii iIe an­lanlmak istenen; gercekte varolmarnasma karsm, insanm biIgi da­garcigmda varolan bilgilerin diisiinme adi verilen zihinsel siirec-

(I) Bu saptama konusunda daha ayrmtrh bilgi rein bkz.: Orhan HANC;;ERLioG­LU: Felsefe Ansiklopedisi, Cilt. 4, Remzi Kltabevl, istanbul, 1978. s. 166-157.

223

Ierne islenerek varhkvolay ya da olgulann iiretilrnesi veya yaratil­masidir.

Deginilen zihinsel yarati yeteneginin ise [nsan dogasma ozgiibir ozellik oldugu varsayum da gozoniinde tutuldugunda, iiretilistarihlerinin 90k eski olmasuia karsm efsanelerin, hemen her <;aginsam icin [slevsel oldugu gibi <;agda~ insan icinde .simgesel diizeyde de olsa- belirli mesajlar tasidigi kabul edilebilmektedir. Soz.konusu islev tamrrn icinde cagdas insarun giinliik yasammda lear.silastigi sorunlara deginme ve hatta cozum onerileri getirme ye­terligi de siralanabilmektedir.

Bu yaklasim dogrultusunda efsaneler degerlendirilmeye cah­sildigmda, efsanelerin tarihin daha onceki degisik tarih kesitleriicinde yasarms olanlar ile bugiin yasayan insanlar arasmda ozgiinnitelikli baglantilar kuran birer «caglararasi iletisim araclari» 01­duklarim ileri siirmek hatah olrnayacaktir.

Diger yandan efsanelerin, somut ve kahci tarih verilerine ula­stlamadigi icin bilgi sahibi olunamayan donemlere isik tutabilecektarihsel verileri saglama olarak tammlanabilen diger bir islevle.rinden de soz edilebilmektedir.

I. BtLGtNtN ONEM VE t~LEVt:

Insamn evrimi surecinde diger canli tiirlerinin doga ve cevrekosullarmdaki degisirne kosut olarak bedensel degisimler gercek­lestirdikleri: ya da tam tersine olarak bu yapisal degisimi gostere.medikleri icin yasam olanagim yitirdikleri: buna karsm insan bey­ninin gelismislik diizeyine ve islevsel ozelliklerine bagh olarak dii­siinme yetenegi sayesinde -cevre kosullarina bedensel degisimleuyum saglamak zorunda kalmadan- yasarmrn siirdiirme olanaginasahip oldugu: bunun ise -insan adi verilen canh tiirii icin diger can­hlara gore- bir irstiinliik olarak kabul edildigi bir gercektir (2). Butammlamadan da kolayca crkarsanabilecegi gibi insanm sahip 01.dugu varsayilan iistilnliigiin temeli bilgi ve bilgi ile islerlik kaza­nan zihinsel siirecleridir. Bu nedenle bu asamada bilginin sahip 01­dugu onem ve islevler iizerinde daha ayrirmh durarak konuyu da­ha da aciklamak gerekmektedir.

(2) DESMOND MORRIS, Ciplak Meyrnun. Cev. Engin DARICA, Sander yayurevi ,ucuncu baski , istanbul, 1976, s. 26.

224

A. Bir Varolus Gereksinimi Olarak Bilgi:

Ashnda deginilen irstiinlugun kaynagim beyin adr verilen uzu­vun bicimsel farkhligmdan 90k islevlerindeki farkmda aramak da­ha dogru olacaknr. Bu ozellik, diger canh tirrlerinin bu islevi list­lenen uzuvlanndan farkh olarak insan beyninin cevreden gelen bil­gileri degerlendirme ve bu degerlendirmeler sonucunda da cevre,sine ya da cevresinde olagelen degismelere kolayca uyum saglama­sma yarayacak davramslari gcstermesine olanak saglamakla acik­lanabilir. Ozetle bilgi ve bilgiyi degerlendirme, davrams gelistirmeolanagnu yaratan beyin insani insan yapan iki onemli unsurdur­lar (3).

Bu saptamalardan da anlasilacagi gibi bilgi insan tiiru icinyasarnsal bir onern ve isleve sahiptir.

Bir takim nitel ya da nicel Farkhhklar gosterse de bilginin in­san adma sahip oldugu yasamsal onemin tarihin hemen her done­minde yiiksek oldugu ileri siiriilebilir. Buna bagh olarak bilgiyiedinme ya da edindirme yontemleri olan egitim, ogretim ve ogre­nim cabalarmm da aym derecede onerne sahip oldugu aciktir.

B. Bir Denetim ve Bask. UnSUnI Olarak Bilgi: .

Bilginin insan icin bu denli onemli gereksinim olmasi onun biryandan da onemli bir «guc» unsuru olmasim kacimlmaz kilrmstrr.Bilgiye ya da bilgi kaynagma sahip olan kisi ya da kurumlar bilgitalebinde bulunan kitleler iizerinde onemli olciide yaptmm giicuve ycnlendirim olanagma da sahip olurlar. Diger bir yaklasimlabilgiye ya da bilgi kaynagma sahip olamayanlann da bilgiye sahipolanlar tarafmdan denetlenmeye ve yonlendirilmeye acik olduklanbir gercektir.

C. Bir Ekonomi Unsuru Olarak Bilgi:

Bununla birlikte bilgi talebinin: yogunluk, yaygmhk, alan vekonu olarak cesitlilik gostermesi bu talebin karsilanmasmda hiz,meti gotiirecek arzm smrrhhgi bilgiyi bir ekonomi konusu niteli­gine sahip kilar, Bu noktada ise yine bilgi kaynagim elinde tutan-

(3) MURAT BARKAN, Egitim Iletisimt ve Videonun Islevler'i. Anadolu Univer­sitesl Acrkogretim FakiiItesinde Orgutsel Uygulama Model Onerisi , AnadoluUniversttest Acrkogretim Fakultesi Yaymi, No: 27-12.9, Eskisehlr-, 18-88, s. 28.

225

lar yeni bir islevi tistlenirler. Bu yeni [slev eldeki bilgiyi, yukandabelirtilen ozellikleri gosteren talebi en tatrnin edici diizeyde dagtt.mak olarak tammlanabilir. Bu amacla kurulan ve «okul» adi veri­len kurumlar da sozkonusu bilgiyi, kitIenin bu konuda gosterdigitalebi en iist diizeyde karsilamak amaciyla: egitim-ogretim adi ve­rilen ozel yontemler kullanarak; esit ve dengeli olarak dagrtmaklayiikiimludiirler. Bu kurumlarm kurulmasma onayak olanlarm yi,ne bilgi kaynagim elinde tutanlar ya cia bilginin kaynagma ulasmaolanagmi elinde tutanlar olmasi da dikkate degerdir,

D. Bir Saygmhk Unsuru Olarak Bilgi:

Bilgi, diger taraftan, tammlanan onemine bagh olarak bir«toplumsal statu» ya da «saygmhk» unsurudur. insan icin bu denlioneme sahip bilgiye sahip olma diizeyi ile toplum icinde edinilensaygmhk diizeyi arasmda dogru orantili bir baglantr kurmak; in­sanlarm birey ya da kurum olarak daha cok bilgiye sahip olduk­Ian (veya bildikleri) oranda toplum icinde daha saygm bir konu­rna geldiklerini ileri siirmek miimkiindiir. Ozetlemek gerekirse in­sanlar bilgiye;

x insanca yasamak icin,

x Toplumsal yasamm siirekliligini saglamak icin,

x Toplurnsal diizeni kurmak icin,

x Toplum icindeki saygmlik diizeylerini yiikseltrnek icin,

gereksinirn duyarlar. Bu taleplerini ise, egitim, ogretim yontern­leri He hizmet veren okul adh kurumlar aracihgiyla karsilarlar.

II. <;A(;.DA~ iNSAN VE BiLGi TALEBi

Cagdas insan gereksinim ve yasam beklentilerinin gosterdigicesitlilik ve uzmanlasma yonelimlerindeki asm ayrmtilasmaya ko­sut olarak, daha onceki tarih donemlerinden farkh ve nitelik-nice­lik acismdan yeni bilgiye gerek duymaktadir. Ancak bu yeni gerek­sinmeler daha onceki bilgi talebi tamrnlarmm ortadan kalktigianlamma gelmemekte; aksine varolanlarm iizerine yeni talep ka­lemlerinin eklenmesi seklinde olusmaktadir. Bu yen] talep kalem­leri ve ortaya cikis nedenlerini soyle siralamak miimktindiir:

226

Refah diizeyini yiikseltrnek icin daha ayrmtih ve yetkin bil­giye gereksinim duyulmaktadir,

Daha iyi yasamak icin daha fazla bilgiye gereksinirn duyul­maktadir.

Bilgi gereksinimi daha yogun, yaygm ve cesitlidir,

Bilgiye ulasmak daha ucuza ve daha az kulfete katlanarakulasilabilecek niteliklere sahip olmalidir.

Bilgi dolasim hizi arttrrrlmahdir.

Bilgi edinrne siirecinde bireysel ogrenme hizma bagh olarakbagimsiz ogrenme olanaklan arttirrlmahdir.

Bilgi edinme kategorileri cesitlendirilmelidir.

Kolayca gorulebilecegi gibi cagdas insarun bilgi talebi temeldebilgiden yararlanmada esitlik esasma dayah bir demokratiklesrne­yi zorunlu krlmaktadir. Bu gelisme bir anlamda bilgi kaynaklari.nm giic, yonlendirme ve yaptmrn yetkilerinde onemli bir azalmayi:bu kaynaklann yapilarmda onemli bir nitel ve nicel degisimleri:acikcasi hizmet etme kaygusunun on plana cikip bu orgiitlenme­Jeri bicirnlendirrne boyutuna ulasmasiru kacimlmaz krlmaktadrr.Aksi takdirde bu kaynaklarm toplum icinde islevsiz kalmasi ve bu­nunda toplumsal hatta siyasal diizeyde onemli sorunlarm dogusu­nu kacimlmaz kilmasi sozkonusudur.

III. OZGUN NiTELiKLi BiR BiLGi EoiNME VEYA nntx.OiRME YONTEMi OLARAK EGiTiM VE OGRETiM

Egitim ve ogretim bilginin bu alanda uzman gozetmenlerinyonlendirimi altinda insarnn davrarnslari uzerinde etkili olabile.eek niteliklere sahip olarak edinilmesi ya da edindirilmesi cabala­rim iceren siireclerdir. insan siiphesiz ki kurumsallastmlrms vesistemli egitirn ve ogretim siireclerine girmeden de, farkh yontem.lerle bilgi edinebilir. Ancak bu bilgi edinme siirecleri egitim ve og­retim siireclerinde oldugu gibi, planh, sistemli, programh ve yon­lendirim ozelliginden yoksundur. Bu nedenle egitim ve ogrctimcagdas insan icin bilgi edinme gereksinimi He esanlarnh bir gerek­sinim ozelligi kazanrmstir.

227

A. Geleneksel Yontem

Deginilen bu gereksinimin karsilanrnasi icin 20. y.y.un son do­nemlerinde insanhgm oniinde tek yontem seceneginin oldugu bilin.mektedir. Bu secenek alanyazmda geleneksel metod ve teknikleriiceren «orgiin ogretim» olarak tammlanrnaktadir. Ancak cagdaslnsarnn deginilen ozelliklere sahip bilgi talebini karsilamada buyontemin yetersiz kaldigi da bilinmektedir. Bu yetersizliklerin so­nucta toplumsal, ekonomik ve siyasal diizeyde sorunlari dogurdu.gu aciktir., Daha ayrmtih bir yaklasimla bu sorunlar ve kaynaklansoyle siralamak miimkiindur.

Orgiin egitim-ogretirn uygulamalannda ogretmen adi veri­len gozetimci yonlendiriclerin -ki bilginin ikinci elden kay­nagi konumundadirlar- biIginin asil kaynagina ulasmalariuzun zaman almaktadir. Bu zaman cagdas bilgj talebiningereklerine tel'S dusmektedir.

Orgiin egitim-ogretiru siirecinde (jgl'ctmenlerin bilgi kayna,gma ulasrnalarmda karsrlastiklarr zorluklar da diger birfaktordiir.

Bilgiye ulasmada zarnan ve zorluk unsurlan, cagdas bilgitalebinin gereklerine tel'S olarak bilginin luzla yenilenmesive taze bilginin esitlikci ilkelere dayah dengeli dagmrrunaolanak tammamaktadir.

Yukanda sozu edilen sorunlar sistemde onemli verim ka­yiplarmm da bashca nedenini olusturrnaktadirlar.

Daha genis kitleye ulastmlarak yaygmlastirilabilecek egi­tim-ogretirn hizmeti gereksinimi olarak ifade edilen talebinkarsilanmasmda geleneksel egitim-ogretim uygulama veyontemlerinin yetersiz kaldigi bir diger noktadir. SImE adiverilen ortam aslmda sayisal olarak sinirh bir ogrenci (he­def kitle) kapasitesini ifade etmektedir. Oysa ki simrh ka.pasite cagdas yasam siirecleri icindeki hizla artan gereksi­nimi karsilamakta yetersiz kalmaktadir. Bu durumda egi.tim-ogretim veren kisi ve kurumlann oniinde iki secenekkalmaktadrr (4). Bu seceneklerden ilki geleneksel sistemle-

(4.) ina! Cern A:;>KUN; -Yuksok Ogrctirn ve Yayg in Egitim-, Ttirkiye'de YaygrnEgttlm Seminer Tobliglerf , Eskisehir, t.r.t. Akademisi Yayiru, No: 138/84,Eskiseh ir, 1975,S. 119.

228

rin, hizmeti talebi karsilayacak kadar cogaltmak ve smifsayisim arttirrnak ya da smif adi verilen geleneksel egitim­ogretim ortamma yeni bir bicim ve nitelik kazandirmaktir,Birinci secenek kabul edildiginde sistem ve birim basmadiisen maliyetin son dereee yiiksek boyutlara ulasmasi soz.konusudur. Bu boyutlar talep miktarmm yiiksekligi gozo,niine ahndigmda devlet biitcelerini sarsacak diizeye ulasa­eak bcyuttadir. Bu ozellik ise cagdas egitim ve ogretim sis­temlerinin isterlerine uygun diismemektedir (5).

Geleneksel egitirn-ogretim uygulama ve yontemlerinin tale­hi karsilamadaki yetersizligi yamnda bir diger ozelligi degerek hizmeti veren kururn, gerek ogrenci payma diisen ma­liyet yiiksekligidir. Maliyet yiiksekliginin ise gerek hizmetitalep eden ogrenci, gerek hizmeti veren kurum Icin egitim­ogretim gereksiniminin karsilanmasmda caydmci bir etmenoldugu aciktir. Daha acik bir anlatrmla geleneksel egitim,ogretimin maliyet sorunu iki yonlii bir sorunu giindeme ge­tirmektedir. Bu sorunlardan birincisi hizmeti veren kurumacismdan olusmaktadir. Egitirn-ogretian hizmetini verenkurum hizmeti vermek icin gereksindigi bina, arac-gerec veogretim kadrosu sayisma gerektigi duzeyde sahip olama­maktadir. Bu ise kurumsal hizmette yetersizligi kacmilmazkilmaktadir. Hizmeti talep eden ogrenci acismdan ise mali­yet yiiksekligi ayn bir sorun olusturmaktadir. Egitim hiz­metini sunan kurum karsiladigi maliyetin bir bolumimii og_reneiye yansrtmaktadrr. Yansinlan bu maliyet, gelenekseldizge veetkinlikleri icindeki ogreneinin karsilayabilecegiboyutlan da asmaktadir. Bu nedenle bu hizmeti talep edenogrenei iizerinde, heniiz siirecin basmda bir caydirrci etkiyaratabilmekte ve bunun sonueu olarak da egitirn-ogretimhizmetinden yararlanmak bir seckiri ziimre hakki ya daolanagi haline gelrnektedir.

Cagdas egitim-ogretim talebinin bir baska ozelligfnm de,gerek talebin gerekse talep sahiplerini egitim-ogretim-ogre­nim taleplerinin yoneldigi diizey kategorilerindeki cesitlen.me oldugu belirtilmisti. Daha acik bir anlatrmla cagdas egi,

(3) YILMAZ BUYUKEH$EN; -Yuksek Ogretim ve Yaygrn Egitim-, Tiirkiye'deYaygm Egttim Seminer Tebllglerf , E.I.T.i. Akademisi Yay., No: 138/84, Eski­sehlr, 1975, s. 115.

229

230

tim-ogretim talebi mesleki teknik, kiil tiirel, sanatsal, bilirn.sel, vb. alanlarda toplanmaktadir. Bu talebi ortaya cikarangereksinim sahipleri ise bu alanlara yonelik olarak ilk ogre­tim, orta ogretim, yuksekogretim ve uzmanhk diizey kate­gorilerindeegitim-ogretim gereksinimi gosterrnektedirler.Geleneksel egitim-ogretim dizge1erinin olanaklan He bu ge,reksinrneyi karsilamaya cahsmak dusiinulebilir bir cikaryol olarak kabul edilmekle birlikte, bu durumda ortaya ikibash bir sorun cikmaktadrr. Bu sorunlardan ilki arz yeter­sizligi olmaktadrr. Sadece ilkogretim diizeyindeki egitim­ogretlm talebini deginilen arz yetersizligi nedeniyle karst­lamakta yetersiz kalan geleneksel dizge uygulamalarmm budiizeyde ortaya cikan alan cesitliligi talebiyle de karsilasrl­digmda bu talebi yetkin ve yeterli diizeyde karsilamasimbeklernek olanaksizlasmaktadir.

Sorunun ikinci bashgi ise yonetsel ve orgtitsel dagimkhktankaynaklanmaktadir. Geleneksel egitim-ogretim dizgeleriicindeki etkinliklerinozgiin bir niteligidir. Geleneksel dizgeicinde hangi diizey ya da kategori icinde ele almirsa almsmalan farkhhgi yeni kurumsal yapilasmalari gerektirmekte;her yeni yapilasma yeni bir harcama kalemini zorunlu kil.maktadir. Sozu edilen farkh duzeylerdeki alan cesitliligi ta­lebi yaninda bir de talebin yayginhgi ve yerlesim ozellikleriacismdan cografi dagirnkhgi da eklenince sozkonusu egi­tim-ogretirn hizmetinde ekonorni sorunu yanma bir de yo­netim ve esgiidum sorunu da eklenmektedir. Bu sorununcozumlemedigi durumda ise egitim-ogretim gereksinimininkarsilanmasmda bolgesel dengesizlikler ve esitsislik so run­Ian ortaya cikmaktadir.

Cagdas egitirn-ogretim gereksiniminin bir baska ozelligi detalep sahiplerinin toplumsal yasam ile iiretim iliskileri icin­de kendi paylarma diisen gorevler ve roller ile ilgilidir. C;:ag­das insamn giinluk yasarrn ic;inde toplurn genelinde yapilanisboliimii sonucu belirli alanlarda uzrnanlasngi bilinen vesikca yinelen bir gercektir. Bu uzmanhk alanlarmda iiretimiliskileri icinde bulunmak zorunda olan insan icin egitirn.ogretim talebini karsilamak icin baska kururnarm catisi al­tmda, belirli zamanlarda bulunmak zorunda kalmak ek biryiik getirmektedir. Bu yiik [se katlamlmasi, sozkonusu in-

san rein altmdan kalkilmasi cogunlukla olanaksiz alan cay­dmci bir etken niteligi kazanmaktadir. Bu durumda cagdasinsan, sozkonusu gereksinimin karsilanmasmda su ozellik­leri aramaktadir:

i) Egitim-ogretim talebinin karsilanmasi zaman ve mekanacismdan insarn, gimliik yasam etkinliklerinin getirdigizorunluklari dismda ek yuklere katlanmak zorunda bi­rakmamahdir.

Ii) Bu talep insamn giinliik yasam etkinliklerini siirdiirdiigiive dogal olarak icinde bulundugu mekanlarda uygun za­man dilimleri icinde kolayca karsilanabilmelidir.

Bu isleyis ve prensipleri dogrultusunda cagdas insan icinbu alandaki talebin karsilanmasi, geleneksel egitim-ogre­tim dizgeleri ve, etkinlikleri dogrultusunda olanaksiz 01­maktadir. Bu ozelligin ise, cagdas yasarmn isterlerinden bir]olan yaygm bir egitim-ogretim hizmeti olanaksiz kl1dl~l;egitim-ogretim geleneksel uygularnalar cercevesinde, birseckin ziirnre hakki ya da olanagi niteligini kazanacagiaciktir.

Cagdas insanm, giinliik yasam etkinliklerini surdirrebilmekicin ayrtntilara inen isboliimu ve uzrnanlasma egilimi gos­termek zorunda kaldigr: bunun ise daha smirh zaman vemekanlarda daha az konu ile derinlemesine [lgilenmek de­mek oldugu vurgulanmisti. Aynca sozkonusu zaman, me­kan ve ilgi alanr smirhligi yarnnda insanlann giderek top­lumsalhk niteliklerini yitirmekte olduklan da bu gelisme,lerin bir uzantisi, bir dogurgusu olmaktadir (6).

Bu gelismelere dayah olarak cagdas egitim-ogretim hiz­meti ve etkinliklerinin de cagdas insanm deginilen ozellik­lerine uyum saglamasi, gerekli nicel ve nitel degisimlerigosterrnesi kacirnlmaz bir gereklilik olarak ortaya crkmak­tadtr.

Bilindigi gibi egitim-ogretim dizge ve etkinliklerinin ca­gin kosullanna ayak uydurmak olarak tarnmlanabilen biryukilmltiliigi; de bulunmaktadir.

(6) ULKER A. KOKSAL;' Kitle Iletisim Araclarimn Yaygm Egitim AcismdanKullamlmasi Konusunda Bazi Gorusler, Tiirkiye'de Yaygm Egitim SeminerTebltglert, Esklsehir, t.r.t. Akademisi Yaymlarr, No: 138/84, 1975, s. 151.

231

Bu yaklasim gozoniinde tutularak cagdas egitim-ogre.tim dizge ve etkinliklerinin bireysel ve bagunsiz ogrenmeozelliklerine sahip olmalannm bir zorunluluk olduguaciktir.

Ancak geleneksel egitim-ogretim dizge ve etkinliklerininozgiin nitelikleri gozonune almdigmda, boyle bir olanaginogrenciye tanmmasmm olanaksiz oldugu ortaya cikrnak.tadir.

Geleneksel egitim-ogretirn dizge ve etkinliklerinin deginilenozellikleri acismdan: cagdas insanm egitim-ogretim gerek­sinimlerine yarut vermede, ne denli yetersiz kaldigi ortayadaha acikhkla cikmaktadir. Bu yetersizlikleri genel hatla­rryla ekonomik, toplumsal, islevsel ve teknolojik olmakiizere dart ana .bashk altmda toparlamak miimkiindiir.

, "Cagdas insanm egitirn-ogretirn talebinde gozlenen ozel-

likler karsismda geleneksel dizgenin gosterdigi yetersizlik­ler, sonucta bu cagin ogrencisinin, egitim-ogretim gereksin­mesini olusturan ozelliklere uygun nitelik ve nicelige sahipyeni bir uygulama ve dizge anlayisim kacmilmaz kilmisnr.Bu uygulama en genel tammiyla uzaktan ve Yaygm Egitimolarak tammlanabilmektedir.

B. <;agda~ Yontem

Egitim uygulayimlari alanyazmda «acik ogretim». «duvarsizogretim», «yaygm ogretim» vb. tanimlamalarla da tanman uzak­tan ogretim, geleneksel egitim-ogretim dizge ve etkinliklerindekarsilasilan yetersizlerin karsismda <;agda;; ogrencinin degisen vegelisen gereksinimleri dcgrultusunda cok yonlu iletisim olanaklarmm ise kosulmasi sonucu bir cagdas egitim-ogretim dizgesi sece.negidir (7).

Bu secenegin ayrmnh tarnmlamasr yapilmak istendiginde su ozel­liklerine deginilebilir:

Uzaktan ogretim dizgeleri cok cesitli iletisim arac ve ola­naklarmm ise kosuldugu egitim-ogretim olanaklandir.

(7) Ayrrntrh bilgi icin bkz.: MURAT BARKAN, -Uzaktan Ogrctimde Video".Cagdas Bir' Egitlm ve Ilefisim Araci. Video IArR!]tlrma-Kuram-UygulamaJ,Editor: Cengiz TEKiN, Anadolu Dniversitesi, Egitrm Teknolojisi ve YaygmE.g'Him Vakf'i Yayrm , No: 004, Eskisehir, 1988, s. 148-169.

232

aracla­verisi

Uzaktan ogretirn dizgeleri ook genis bir ogrenci kitlesinehizmet gotiirebilen egitirn ve ogretim olanaklaridir.

Uzaktan ogretim dizgelerin devreye sokulan iletisimrimn olanaklarma bagh olarak cok hizh bilgi ahsolanagi tamyanegitim ve ogretim olanaklandir.

Uzaktan ogretim dizgeleri kisi veya birim basma diisen ma­liyeti diisuk ve bu nedenle de goreli olarak ucuz egitim-og.retim olanaklaridrr.

Uzaktan ogretim dizgeleri bireysel ve bagimsiz ogrenmeyeolanak tamyan egitim-ogretim olanaklarrdir.

Uzaktan ogretim dizgeleri cesitlilik gosteren egitim-ogretimtaleplerini Iarkh kategorilerde ancak bir orgutsel biitiinliikve diizen icinde doyurabilen egitim-ogretim olanaklarrdrr.

Uzaktan ogretim dizgeleri egitirn ve ogretim hizmetini og­rencinin ayagina goturme prensibini benimseyen egitim veogretim olanaklaridir.

Uzaktan ogretim dizgeleri basit yasam kosullarrnm islevle­rine uygun nitel ve nicel degisimleri gosterebilecek esnek­lige sahip egitirn ve ogretim olanaklaridir.

Uzaktan ogretim dizgeleri egitim ve ogretim etkinliklerinibelirli siire simrhhklarmdan kurtanp omiir boyu si..iren et.kinlikler haline getiren olanaklardir.

Ozetlemek gerekirse cagdas bilgi talebini karsilayabilecek nitelik­lere sahip sistemler olarak uzaktan ogretim sistemleri;

a) Kendi nitel ve nicel yetersizliklerini, cagdas egitim ve ogre­tim talebini gosteren kitlelerin online birer smirhhk ve so­run olarak cikaran geleneksel (orgiin) sistemlerin eksiklik­lerini ortadan kaldiran,

b) Boylece egitim-ogretim olanagmi seckin bir ziimrenin ula­sabildigi olanak olmaktan crkarip kitlelere mal eden,

c) Boylelikle de cagdas bilgi, egitim ve ogretim talebini hementiim maddeleri He karsilayan egitim ve ogretim olanakla­

rrdir.

233

IV. ZiNCiRE VURULMU~ PROMETHEUS VE DU~UNDUR.

DtiKLERi

Efsanelerin insamn niteliklerini simgeleme yoluyla irdeledik­leri bu nedenle de iletilerinin iiretildikleri donemin simrlarmi asa­cak her donemin insam icin gecerli olabilen bir takim duygu, dii­siince ve yapma olanagma sahip olduklan belirtilmisti, Bununlabirlikte, davrarnslara iliskin degerlendirme ya da etkiler -iletimyonteminin simgeleme olmasmdan da kaynaklanarak. ancak efsa­neye dayamlarak yaratilan eserleri okuyanlar ya da efsaneyi dinle­yenler yorumlayabildigi takdirde gecerlik kazanabilmektedir. Buyaklasim dogrultusunda Aiskhylos'un yazdigr Prometheus efsane­sine dayanarak olusturdugu «zincire vurulmus Prometheus» adhtragedyamn bu makalenin konusu olan egitim ve ogretim uygula.malan hakkmda onemli [letileri oldugu cikarsanabilir. Ancak bunoktada ozne olan Prometheus'un nitelikleriyle tamnmasmda ya­rar vardir.

A. Prometheus ve Ozellikleri

Ozellikle Yunan mitolojisi irdelendiginde Eski Yunan'da in­sanlarin somut verilerle tarnyip algilayamadiklari bir takim dogaolaylanna us uriinii olan bir rakim insaniistii yaratiklarm yasamve davramslari seklinde degerlendirme egilimlerinden sozedilebi­lir. Bu varliklar tanrr, yan tanrr-yari insan yaratiklar, devler vb.kimliklere biiriindiiriilerek bir WI' somutluk kazanmrslardir. Pro­metheus'da insan usunun yarattigi bu varliklardan biridir. Digertannlar gibi kutsal Olimpos daginda yasamakla birlikte -diger tan­nlarm aksine- insanlarm yararma davranislar gelistiren bir yantanridir. Bu yaratigi Hancerlioglu bir «dev» olarak nitelendirrnek­tedir (8). Bu yaratik diger tannsal yaratiklar gibi yeryiiziinde veyasamm gercekleri icinde olagelen bir takim olaylann ya da insa­rnn bir takim niteliklerinin tanrr katmda temsilcisidir. Bu nitelik­Ier sunlardir: « ... Bir Dev'dir ama Yunan mitolojisinin diger dev­leri gibi doga disi, korkunc, acayip bir yaratik degildir, Tersine cokakrlh, duygulu, iyicil bir yaratiktir. Bencilliklerinden ve despotluk­larmdan otiirii tannlara, ozellikle de Zeus'a kizmaktadir. Insanlarida evrende kendine benzer varliklari cogaltmak icin yaratir..» (9).

(2) ORHAN HANl;ERLiOCLU, Felsefe Ansiklopedisi, cilt 5, Remzi Kitabevi,istanbul, 1978, s. 266.

(9) A.g.k., s. 226.

234

Bu nitelikleri geregi Prometheus'u yan insan-yart tann olarak yo­rumlamak da miimkiin hale gelmektedir.

Bu tanimlamadan, kolayca cikarsanabilecegi gibi us iirtiniialan tannlar evi Olimpos; insan iistu olmakla birlikte genelde in­san aleyhine ve kendi cikarlari dogrultusunda cahsan, tannsal var­hklarm barmdigi, kendi cikarlarnu insanlarm cikarlari iistunde tu­tan; gereginde kendi cikarlari ya da arzulan dogrultusunda insan­Ian -doga olaylan iizerindeki hakimiyetlerini kullanarak. cezalan­dirrna yoluna gidebilen; zaman zaman cirkin entrikalann dondugiibir despotlar sarayi niteligindedir. Gercek yasamda varolan ku,rumlarla bir benzetme yapmak gerektiginde Olimpos tapinagi vesakinlerini derebey konaklari ve derebeyler, totaliter rejimlerdekibaskanhk sarayi ve carpik burokrasi ile ozdeslestirmek miimkiin­diir. Bu diizen icinde Prometheus ise radikal bir devrirnci olaraktammlanabilir. Bu kisilik, sozkonusu kurumsal yapi icinde mey­dana gelen entrikalar siirecinde yonetilen ve ezilen zurnrelerin vecikarlarmm savunucusu niteligindedir. insamn yaratilmasi efsane.sindeki etkin rolii ve sonrasmdaki davraruslari bu izlenimi destek­ler niteliktedir (10). Bununla birlikte Olimpos diizenine kafa tutanradikal davramslari gostermekle de kalmaz. Aklmi kullanarak gi­rlstig! miicadeleyi kazanma becerisini de gosterir (11).

Bu noktaya kadar sozii edilen efsane tiiru verilerin yo rumadayah bir cozumlemesi yapildigmda asagrdaki sonuclara ulasmakmiimkiindiir:

a) Prometheus insanhk degerlerini temsil eden ve bunIan ya­ratan unsurdur. Bu davrams bicirniyle Prornetheus'un egi­tim-ogretim kavrarmrn kisilestirrnek arnaciyla iiretilmis birefsane tiiru kisilik oldugu dusuniilebillr.

b) Halkm ya da kitlelerin kendi aleyhlerine olacak belirli birseckinci ziimrenin -azmligm- lehine kurulmus diizene bas-

(10) BEDRETTIN cbMERT, Mitoloji ve ikonografi, Hacettepe Unlversitesi YaymiAnkara, 198G, -Insarun Prometheus tarafrndan, maddeden yaratrldrgr, dahadogru bir deyimle -yapildrgr- esanesi, ge<; bir dbnemde Lb. IV. yuzyi ld aortaya cikar. Belki de yalmzca tufandan sonraki insanhk icin gecerltdlr. Buof'saneye gore Prometheus, suya ya da gozyaslarrna kil karrstrrarak, olurnlubir varhgrn bedenine, bicim verir. Sorrra, carnurdan yapilmis bu bedeneyasam solugunu uf'ler ... » (s. 7).

(11) HANC;;ERLIOGLU, s. 7'den: «Prometheus, bteki kardesleri gibi, tanrisal du­zene kafa tutrnus, karst cikrms, ne val' ki oteki kardeslerinden farklI olaraksonunda insanlar yaratmak ve onlara atesi (yaraticihgr, bilimi uygarhgr)vermekJe bu duzani degtstirmeyi basarrrustrr...»

235

kaldirismda: halklarm ve kitlelerin yanmda olmakla birlik­te Olimpos tannlannm karsismda yer alan bir davranisbicimi gostermesi de Prometheus'un egitirn-ogretimin 01­gunlasurdigi kisilik kavrarmmn somutlastmlrms bir kisi.lestirrnesi oldugu savim destekler nlteliktedir.

c) Prometheus'un bilgi atesini despot Zeus'un tapmagmdan,ozelliklerinden olan kurnazhk ve bilgeligi kullanarak cahpinsanlara vermesi de, kisiliginin egitim kavrarmrn simgele,diginin bir diger gostergesi olmaktadir.

d) Prometheus ayrica bilgi atesini bir karrnsm icme saklaya­rak insanlara ulastirrnaktadir. Bu karmsin, c;agda~ egitimuygulamalari ile iliskilendirilerek diWintildiigiinde, «ileti­sim»i slmgeledigi kabul edilebilir. Diger bir anlatimla Pro­metheus insanlar egitirn destegini [Ietisim kanalmm des­tegi ile iletmektedir. Bu nokta aynca onernlidir.

Kisaca ozetlenen bu kisilik tammlamalan dikkate almarakPrometheus efsanesi ve bu efsaneyi temel alarak yaratilan «ZincireVurulmus Prometheus» tragedyasmm makale ile ilgili oIarak de­gerlendirilmesi yapildigmda elde edilebilecek ilk sonuclar sunlar­dir: Temel gerekceleri cagm kosullarma gore degisse de bilgininesitlikci esaslara dayah dagihrm konusunda insanhk tarihinin builk donemlerlnden bu yana sorunlann gecerligini korudugu: bilgi­nin dagmm ve dolasrmmdaki bu soruna bagh olarak egitim olana.gmm esit ve dengeli dagihmmda da sorunlarla karsilasrldigr: busorunlarm olusmasmda ise yonetici ve karar verici organlarm po.litik ve stratejik tutumlarmm temel belirleyici olma ozelligine sa­hip olduklari dogrultusundadir.

Bu genelgecer sorun Eski Yunan'da boyle oldugu gibi egitimtarihinin daha sonraki kesimlerinde de (orta cag, yeni cag, yakmc;ag ve bugiin) gecerligini korudugu gozlenebilmektedir.

Ortak diger bir ozellik de egitim tarihinin hemen her evresindekarsilasilan bu sorunun iistesinden gelmede kurumsal nitelikli biryenilesme hareketinin bu sorunu <;:ozdiigiidiir. Bu kurumsal yeni­lesme hareketinin Iizerine yapilandigi etkinligin degisik nitelik vebicimlerde de olsa «Iletisim» olmasi diger bir ilginc ortak ozellikolrnaktadir.

236

V. A~IKOGRETiM FAKULTESi'NiN ONEM VE i~LEVi

Anadolu Universitesi Apkogretim Fakiiltesi, kisaca tammla­mak gerekirse, Turkiye'de varolan ve cagm gereksinmelerine kosutolarak giderek artmakla birlikte geleneksel (orgun) yiiksekogretimkurum ve kuruluslarmm karsilamakta yetersiz kaldigi yiiksekogre.tim talebini smirh bir alanda da olsa, karsilama islevini uzaktanogretim yontern ve ilkelerine dayah olarak irstlenen bir yiiksekog­retim kurumudur.

A<;lkogretim Fakultesi'nin islevleri kisaca irdelendiginde isesu degerlendirmelere ulasmak miimkiindiir.

a) Turk toplumu gerek toplumsal gerek kultiirel acidan hizhbir gelisme gostermektedir. Bu hizh gelisme beraberindetoplumda cagdas diizeyde bilgi gereksinim] yaratrmstir.

b) Bu bilgi gereksinimi giderek daha yogunlasmakta ve yay­gmlasmakta, aynca konu ve alan olarak da cesitlilik gos.termektedir.

c) Yiiksekogretim duzeyinde artan talep karsisinda geleneksel(orgiin) yiiksekogretim kurumlari nicel (bina/smif, ogre­tim iiyesi, bilgi kaynagi, bilgi aktanm araci vb.) ve bunabagh olarak da nitel yetersizlik sorunu ile karst karsiya ka­lmmistrr.

d) Deginilen yetersizlik «elemeci. bir sistem olan «iiniversitesecme S1l1aVl» uygulamalan ve bu smav oncesindeki ilk veorta ogrenlm diizeyinde karsilasilan nitel ve nicel yetersiz­likler birlikte degerlendirildiginde yiiksekogretim hakki birtill' seckin ziimre hakki niteligi kazanrmstrr (12).

e) ilk ve orta diizeydeki orgun ogretim uygulamalan alamndavarolan standart farkhhklan ve bu farkh standartlardanyararlanabilmek [cin farkh gelir diizeylerine sahip alma ge­regi, yiiksekogretim olanagmdan yararlanmada «seckinziimre ayncahklanm pekistiren bir gercek olmakta­dir (13).

(12) Ayrrn.trh bilgi icin bkz.. YAHYA KEMAL KAYA. Insan Yettstfrme Duzeni­miz IPolitikaiEgitim/KalkmmaJ. Hacettepe Unlversitesi Yayim , Oelisttrtl­rnis 4. Basim, Ankara, 1984.

(13) A.g.k

237

Tiirk yiiksekogretirn sisteminde yukanda sozu edilen sorun­lardan oturti olusan Iirsat esitsizligi yiiksekogretim olanagindanyararlanmada dengesizlik ve smirhhklar giderek toplumsal diizeyde ortaya yeni sorunlarm crkmasmda da bir etken olmustur.

Bu sorunun cozumiinde ise en pratik vc ekonomik coziim sc­cenegi cagdas ve gelismis iletisim araclarmin bu alanda varolantalebi karsilamak arnaciyla ise kosulmasi He olusturuln «uzaktanogretim modeli» olmaktadrr. Bu secenek ise, sorunun cozumiiniibu modelin Turk Yiiksekogretim sistemine uyarlanarak uygulan.masmda goren E.i.T.i.A. yonetirninin 1972 yilmda hazrrlik cahs­malanm baslatip 1982'de Anadolu Universitesi Acikogretim Fakiil­tesi aracihgiyla uygulamaya baslanrrustir.

A<;lkogretim Fakiiltesi'nin uyguladigr uzaktan ogrctim modcliile yukanda sozii edilen sorunlardan cozumledrkleri sunlardir:

a) Uyguladigi uzaktan ogretim modelinin geregi olarak egitimarnaciyla i~e kostugu iletisim araclarmdan televizyon, rad­yo, gazete ile cagdas bilgi talebi daha kisa siirelerde, dahataze bilgilerle karsilanabilmektedir. Gerek bilgiye ulasrna.da, gerek bilgiyi egitim amaciyla islernlemede ve gereksehedef ogrenci kitlesine ulastirrnada bu araclarm siireci ih­tiyac duyuldugu olcude Iuzlandirdigi aciktir.

b) Elde edilen bilginin islernlendikten soma cok genis ve cog­rafi actdan dagmik kitleye ulastmlmasmda da iletisimaraclarrrun katkrsi onemli diizeyde olmaktadir. Bu ozellikbir yoniiyle de ogretim iiyesi sayisi, bina vb. unsurlardakiarzin yetersizligi nedeniyle olusan arz-talep uyusmazhgi so­rununu da onernli olciide coziirnlenmistir.

c) Bu sorunun cozumlenmesi beraberinde deginilen arz-talepuyusmazhgmdan kaynaklanan yiiksekogretimde Iirsat esit­sizligi, yuksekogretim olanagmdan yararlanmada denge­sizlik sorunlanna cia belirli olciide coziim getirmistir.

d) Universite Secrne ve Yerlestirrne Smavlarmm «elerneci» ni­teligini de, bu fakiiIteye giriste sadece Birinci Basamak Si­navirn basarmak kosulunu aradigindan bir olciide etkisizbrrakrms; hizmet gotiirdtigii kitle kapasitesinin iletisimaraclanrnn katkisi ile genis tutabildiginden boyle bir ele­meye gerek duyrnarmstrr.

238

e) Hizmet gotiirebildigi kitlenin cok genis olmasi ve eleme ge­regi duymamasmdan otiir ilk ve orta ogretim duzeyindekistandart farklaruun yiiksekogretirn olanagma ulasmadakiolumsuz etkisi zayrflatrmsnr.

Boylece Anadolu Universitesi Acikogretirn Fakiiltesi uyguladIgI uzaktan ogretim modeli ile;

x Iletisim teknolojisinin sagladigi olanaklardan en iist diizey­de yararlanan,

x Ogrencilerinin en yeni blgiye en kisa siirede ulasmalarmisaglayan,

x En yetkin elemanlanrn ogrencinin ayagma goturen,

x Orgiin yiiksekogretimin smirhhk ve yetersizliklerini gideren,

x Ytiksekogretim olanagirn genis kitlelerin yararlanmasmaesitlikci bir anlayisla dengeli dagitan,

x Yiiksekogretimi seckin bir ziimre ayricahgi olmaktan cikar­tan herkesin yararlanmasma acari,

x Deginilen olanaklan cesitli egitim alanlanna da yayabilencagdas ve geliskin bir model

olarak tantmlanabilir.

Ancak sis tern ve mode1in temel ilkesinin iletisirnin sagladrgiolanaklardan en list diizeyde fayda ve verim saglamaya dayanrna­smdan otiirii siirekli gelismek zorunda oldugu da bir gercektir, Bu­nun icin iletisirn teknolojisindekl gelismelerin yakmdan izlenmesive iletisim yasamindaki koklii hareketlenmelere karst duyarh olun­mast zorunlulugu aciktir. Benimsenecek bu tutumun diinyarun di­gel' kesimlerinde uygulanmakta olan uzaktan ogretim uygulamala­rmm gerceklestirdigi degisme ve gelisrnelere de duyarh olmayi ge­rektirmesi kacimlmazdrr.

Bu nitelikleri ile cahsma hakkmda bir sonuc genelleme yap­mak gerektiginde: Anadolu Universitesi A<;Ikogretim Fakiiltesi'niniletisimin sagladig, olanaklardan yararlanarak uyguladigi «uzaktanogretim modeli» aracihgiyla: yiiksekogretim icin gereksinilen bil­gi atesini seckin bir azmhgm hegemonyasindan kurtanp genis in­san topluluklarma teslim eden cagdas bir ({ kurumsal Prometheus»oldugunu kabul etmek ileri siirmek miimkiindiir. Ancak bu kurum­sal Prometheus'un etki alarum genisleterek ilk ve orta ogretim dii­zeyinde saglayacagi katkrlarla giiciinii arttirrp pekistirmesi geregide dikkate almrnahdir.

239