tedin (Tu/:ıfetü'l-müsterşidin), el-Mesa'i­lü's-seb'un (el-Mesa'il ue'l-ecuibe), İşbd­tü'l-imame, ŞerJ:ıu'l-me'ad, el-Mebde' ve'l-me'ad, el-Mesa'il, Risaletü'ş-şece­re fi tekriri devri's-setr, el-Makamatü'l­işna'aşere li-yevmi 'arefe, Te'vilü'l-er­vaf:ı. Müeyyed- Fidöın. Kaöı Nu'man b. Mu­hammed'in Esô.sü't-te'vil adlı eserini Bü­veyhi Hükümdan Ebu Kalkar için Kitab-ı Bünyô.d-ı Te'vil adıyla Farsça'ya tercüme etmiştir (Poonawala, Biobibliography ofis­ma'i/i Literature, S. 106-109).

BİBLİYOGRAFYA :

Müeyyed- Fiddln, Siretü 'l-Mü'eyyed-Fiddin (nşr. M. Kamil Hüseyin), Kahire 1949, tür.yer.; a.mlf .. el-Mecalisü'l-Mü'eyyediyye (nşr. Musta­fa Galib). Beyrut 1404/ 1984, I, lll, tür.yer. ; Müs­tansır- Billah ei-Fatımi, es-Sicillatü 'l-Müstanşı­riyye (nşr. Abdülmün'im Macid), Kahire 1954, s. 180-181, 202; Yaküt, Mu'cemü'l-üdeba', III, 176-213; Makrizi, el-fjıtaı, I, 460; idris imadüddin, 'Uyünü'l-al].bar ve fününü'l-aşar (nş r. Mustafa Galib). Beyrut 1404/1984, VI, 329-359; ismiiii b. Abctürresul ei-Üceyni, Fehresetü'l-kütüb ve'r-re­sa'il (nşr. Ali Naki Münzevl), Tahran 1344 hş ./

1966, s. 40-41' 88, 173-175, 202-203, 204; w. lvanow. A Guide to lsmaili Literature, London 1933, s. 47 -49; a.mlf., /smaili Literature, Tahran 1963, s. 45-47; Brockelmann, GAL Suppl., ı , 326, 714; Jawad Muscati-A. M. Moulvi, Lifeand Lee­tures o{ the Grand Missionary al-Muayyad {i al­Din al-Shirazi, Kara çi 1950, s. 3-77, 78-183; Hü­seyin b. Feyzullah ei-Hemdanl. eş-ŞuleyJ:ıiyyün ve'l-I:ıareketü 'l-Fatımiyye fi'l-Yemen, Kahire 1955, s. 261-265; a.mlf .. "The History of1sma'ili Da'wat and it's Literature during the Last Phase of the Fatimid Ernpire" , JRAS ( ı932) , s. 129-135; a.mlf .. "Müeyyed-fı'd-Din", iA, VIII, 786; !smail K. Poonawala, Biobibliography of lsma'ili Lite­rature (ed. T. Joseph ), Malibu 1977, s. 103-109; a.mlf .. "al-Mu'ayyad fı'l-Din", EJ2 (ing.), VII, 270-271; Arif Tamir, Tarfl].u'l-isma'1liyye, London 1991 , III, 207-217; Farhad Daftary, The Isma'ilis: Their History and Doctrines, Cambridge 1992, s. 144, 205, 209-210, 213-218, 226, 227, 336, 337, 637-638; Pervin Peerwani, "Ismaili Exege­sis of the Qur'an in al-Majalis al-Mu'ayyadiyye of al-Mu'ayyad fi al-Din al-Shirazi", BRISMES (1988), s. 118-127; Erdoğan Merçil, "Besasiıi", DiA, V, 528-529. iA;:I

Wi"J MUSTAFA Öz

L

MÜEYYEDzAı>E ABDURRAHMAN EFENDi

(ö. 922/1516)

Osmanlı alimi. _j

Safer 860'ta (Ocak 1456) Amasya'da doğdu. Babası şehrin tanınmış ailelerin­den Divriklizadeler'e mensup, Kazeruniyye şeyhlerinden Şemseddin Müeyyed Çelebi'­nin oğlu Alaeddin Ali Çelebi'dir. Dedesin­den dolayı Müeyyedzade lakabı ile tanın­dı . Bazı kaynaklar onun nesebinin İran'da Kazeruniyye tarikatı kurucusu Ebu İshak

Kazeruni'ye (ö. 42611035) kadar dayandı­ğını bildirmektedir (Kınalızade, I, 3 ı 8; İA , VIII. 786). Müeyyedzade'nin anne tarafın­dan dedesi olduğunu söyleyen Aşık Çelebi de ailenin aslen iran'dan geldiğini belirt­mektedir (Meşairü'ş-şuara, vr. 260', 262' ). Hüseyin Hüsameddin Yasar, Müeyyedza­de'nin büyük dedesi Yar Ali Çelebi'nin, Ebu İshak Kazeruni diye meşhur olan Mev­lana Şeyh Şemseddin Müeyyed Çelebi'­ye damat olduğunu bildirmektedir (Amas­ya Tarihi, lll, 144). Abdurrahman Efendi Amasya'da babası sayesinde iyi bir tahsil gördü. Yakut Paşa Zaviyesi şeyhi olan ba­bası Amasya valiliğine gönderilen Şehza­de Bayezid'in (ll. Bayezid) nişancısı olunca (865/1 461) Müeyyedzade gençlikyıllarında Şehzade Bayezid ile tanışma fırsatı buldu ve yakınları arasına girdi. Bu sırada Amas­ya'da tanınmış bir şair olan Mihri Hatun ile gönül ilişkisi olduğu söylenmekteyse de kaynakların çoğunda bunun temiz bir sev­giye dayandığı ve Mihri Hatun'un daha çok Sinanpaşazade İskender Çelebi'ye ilgi duy­duğu belirtilmektedir (Aşık Çelebi, vr. ı 28'; Latifl, s. 320; İA, Vlll , 305; DİA, XXX. 37) Şehzade Bayezid'in içki ve eğlenceye alış­tınlmasında Müeyyedzade'nin önemli et­kisinin olduğu şeklinde kendisini çekerne­yenierin Fatih Sultan Mehmed'e yaptığı şi­kayet neticesinde padişah tarafından şeh­zadenin hasekisi Hızırpaşazade Hacı Mah­mud'la birlikte idamına ferman çıkarıldı. Ancak ferman henüz Amasya'ya ulaşma­dan bundan haberdar olan Şehzade Ba­yezid'in yardımı ile o sırada Memlükler'in elinde bulunan Halep'e kaçtı (884/!479). Ardından Şiraz'a giderek Celaleddin ed­Dewani'den icazet aldı. Orada Hafız-ı Acem ile tanıştı ve onunla dostluk kurdu (DİA , XV, 80). Dönüşünde Dewani'nin eser ve görüşlerinin Osmanlı sahasında yaygınlaş­

masında etkili oldu.

Fatih Sultan Mehmed'in vefatı üzerine Şehzade Bayezid tahta çıkınca önce Amas­ya'ya döndü (Ramazan 888 1 Ekim 1483), bir müddet sonra da istanbul'a geldi. Ha­fız-ı Acem de Osmanlı ülkesine geldiğinde Müeyyedzade'nin çevresine girmiş ve onun vasıtasıyla vazife almıştır (a.g.e., a.y.). Ab­durrahman Efendi Kalenderhane Medre­sesi'nde ders vermeye başladı. 17 Rebiü­lewel891'de (23 Mart 1486) Kesteli'nin kı­zı ile evlendiği gün Efdalzade Hamldüd­din Efendi'nin yerine Sahn-ı Sernan Med­resesi müderrisliğine tayin edildi. 899'da ( 1494) lsa Fakih'in vefatıyla boşalan Edir­ne kadılığına gönderildi. Rebiülewel 907'­de (Eylül ı 50 ı ı Anadolu ve dört yıl sonra Hacıhasanzade Efendi'nin vefatı üzerine de Rumeli kazaskeri oldu.

MÜEYYEDZADE ABDURRAHMAN EFENDi

Şehzade Selim taraftarı yeniçeriterin Sultan Ahmed yanlısı devlet adamlarına karşı başlattıkları hareket sırasında kona­ğı Tacizade Cafer Çelebi'nin konağıyla bir­likte yağma edildi. Yeniçeriterin baskısı ne­ticesinde Rumeli kazaskerliğinden azie­dildi ( 9 ı 71 ı 5 ı ı ) . ardından emekliye ayrıl­dı. Yavuz Sultan Selim'in tahta geçme­sinden sonra Karaferye kadılığına ve da­ha sonra tekrar Rumeli kazaskerliğine ta­yin edildi (9 ı 9/15 ı 3). Bir yıl sonra padişa­hın talebi üzerine Çaldıran seferine katıldı. Dönüş yolunda bir grup devlet erkanı ara­sında yapılan değişiklikler sırasında ikin­ci defa aziedildi (920115 ı 4) . Kısa bir süre sonra da vefat etti ( 15 Şaban 922 1 ı 3 Ey­tü 1 ı 5 ı 6) ve Eyüp Sultan Türbesi haziresi­ne defnedildi. Kaynaklar Müeyyedzade'­nin beş oğlu ve bir kızı olduğunu bildir­mektedir (İA, Vlll, 790).

Yavuz Sultan Selim, Müeyyedzade'nin fa­zilet ve kemalini zikrettikten sonra, "Ne yazık ki son zamanına yetiştik" diyerek onun değerini ifade etmiştir (Aşık Çele­bi, vr. 261'; Uzunçarş ılı, ll , 277) Kemalpa­şazade, EbüssuQd Efendi, Hafız-ı Acem, Zati ve Necati Bey gibi birçok alim ve şa­iri himayesine alan Müeyyedzade onların yetişmesine vesile olmuştur. Nitekim Ke­malpaşazade, tarihini onun etkisi ve IL Bayezid'in emriyle yazmış, Necati Bey de kendisine bir kaside takdim ederek diva­nını onun adına tertip etmiş ve mukaddi­mesinde onu övmüştür (Necati Beg Diua­nı, s. I O, I I O; ayrıca b k. neşredenin girişi, s. XVII; İpekten , S. 52, ı 39). zatı ise Anadolu Kazaskeri Müeyyedzade ile Nişancı Cafer Çelebi'nin ihsanları sayesinde geçindiği için mansıb istemediğini belirtmiştir (a.g.e., s. 52). Çeşitli tezkirelerde birçok şiirine yer verilerek şiir ve inşada mahir olduğu, "Hatemi" mahlası ile üç dilde (Arapça, Fars­ça ve Türkçe) şiir yazdığı belirtilmekteyse de divanına rastlanamamıştır. Onun bazı önemli şahısların vefatma söylediği ta'mi­yeli tarihleri de değerlidir.

Müstakimzade, Müeyyedzade'nin Şeh­zade Bayezid'in Amasya valiliği sırasında nedimleri arasında bulunan Şeyh Hamdul­lah Efendi'den hüsn-i hat öğrendiğini bil­dirmektedir (Tuh{e, s. 249). Beyazıt Dev­let Kütüphanesi'nde mevcut (Veliyyüddin Efendi, nr. 2304) Nasirüddin-i TQsi'ye ait TaJ:ıriru Uşuli Öklidis adlı eserin Müey­yedzade tarafından Şiraz'da istinsah edil­diği başındaki kayıttan anlaşılmaktadır.

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunan (lll. Ahmed, nr. ı 584) İbn Sina'­nın el-Mebde' ve'l-me'ad'ı da yine onun tarafından istinsah edilmiştir. Ayrıca kay-

485

MÜEYYEDZADE ABDURRAHMAN EFENDi

naklarda Müeyyedzade'nin 7000 ciltlik bir kütüphanesi olduğu bildirilmektedir. Bu

rakam o günün şartlarına göre hayli müba­lağalı bulunsa da Müeyyedzade'nin önem­li miktarda kitabı olduğu anlaşılmaktadır. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde kayıtlı bir deftere göre (nr. D 9291/ 1-2) Yavuz Sultan Selim, Müeyyedzade'nin vefatından son­ra dağılan kitaplarının bir araya getirile­rek tesbit edilmesini istemiş, sayım sonu­

cunda Z11Z kitabı olduğu görülmüştür. Ayrıca defterin sonundaki ifadelerden Mü­

eyyedzade'nin kıymetli kitaplarının Yavuz Sultan Selim'in saraydaki özel kitaplığına

alınmış olabileceği anlaşılmaktadır (Erün­sal , Türk Kütüphaneleri Tarihi ll, s. 37-38).

Eserleri. Müeyyedzade'nin çoğu müs­

vedde ve risaleler halindeki eserleri şun­lardır: 1. Mecma'u'l-fetava (Mecmü'atü ibni'l-Mü'eyyed, Müeyyedzade Cöngü) . Eserin kütüphanelerde değişik adlarla çok

sayıda nüshasi bulunmaktadır (mesela bk.

Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 1240; HüsrevPaşa, nr. 100). el-Fetdva (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 376; ibrahim Efendi , nr. 519; Damad

ibrahim Paşa, nr. 718), Mecmu'atü'l-me­sa'il (Süleymaniye Ktp ., Damad ibrahim

Paşa, nr. 653), el-Mesa'ilü'l-münte{Jabe fi'l-fetava (bir kısmı , Süleymaniye Ktp ,

Yazma Bağışlar, nr. 1191). Mu'inü '1-]fu-

Q.at (bir parçası , Süleymaniye Ktp., Erzin­can, nr. 53) ve el-Mecmu'atü'l-fı]fhiyye

de (bir kısmı, Süleymaniye Ktp., Laleli, nr. ı I 51 ) eserin farklı tertipteki nüshala­rı olup bunlarda daha çok muamelat ko­nularına yer verilmiştir. 2. Risale ii ta''{:i­mi'n-nebi (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali

Paşa , nr. 1713). 3. Tergibü'l-lebib. Bur­haneddin ei-Merginan'l'nin el-Hidaye'si­nin şerhi niteliğinde hacimli bir eserdir.

Yazma nüshaları üzerinde (Süleymaniye Ktp., Damad ibrahim Paşa, nr. 624, Esad

Efendi, nr. 947; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2038; Köprülü Ktp., nr. 691 ; Beyazıt Devlet

Ktp., Umumi , nr. 2736, Veliyyüddin Efen­di, nr. I 521) müellifiyle alakah bilgi bulun­madığından eserin Müeyyedzade'ye aidi­

yeti şüpheli görülmektedir (iA, Vlll , 789)

4. Risale fi'l-cüz 'i 'lleg;i la yetecezze' (Süleymaniye Ktp ., Fatih , nr. 5414 ). S. Ri­sale fi'l-mevcudati'l-{Jariciyye. Eserde varlıklar ve mahiyetleri gibi kelam, felse­fe ve mantık konularına temas edilmek­

tedir (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1161 ). 6. Risale ii ]J.alli'ş-şübühdti'l-'am­me (Süleymaniye Ktp ., Çorlulu Ali Paşa ,

nr. 304) .

Müeyyedzade'nin diğer eserleri de şun­lardır: Risale ii na]fzi'l-vuzu' (Süleyma­

niye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi , nr. 2029/

1 ); Risale fi'l-]J.ac (Molla Lutfl'nin Risale

Müeyyedzade Abdurrahman Efendi'nin Mecma'u 'l-fetiivii (Müeyyedziide Cöngü) adlı eserinin unvan sayfası ile ilk sayfa­sı (Süleymaniye Ktp. , Hüsrev Paşa , nr. 100)

. ~ • .,>J~\--~ ':'ll..;.r.ı.:-\'iıı..;. i!.;.ı,;,...,~_,,.;.!;jj ;,y;ı~*'ıJ-u ı.~.;.!.l•j}~•ı;.._;,~ ..;..;..,;.ıv~.~ .,:.L.z.,a.~>ı-;"""'!. _,:...~"Ji"UI:.om.b_,.,,..,:ıo~,.~~";.....,ı.~,v~~ ..... V....;.#iıPJI.&o.ı...;.ı(.P.>C>~ı.;..;..;,_;,~ .

ı.>~~.?ih·~'.;..;..;,;J.1L..,:o~~,._;.:;ı~w· ~_.;~:Jı.,.:S~u--;.~~-~~ .... _...ı .. ~ı.:ii,.~...;.:ı;ı ·~~-~.,_,;.;ıı)~~~-'"1/)J/)#.J.I,Y:.,IlP•U.Jt.•(~. ~··ı!ı(.1-<ı~..;-!o~I......,_J-:,.:..?Jii,l.j•i~A ıllV,oiıl-ıv".>::~J~...>ııij'~lı~ioVoli~,:..,_,..c.ıı~"lı J:..._.~lıUiol(oÇ,rJo!ıı>W,ı~>\11'•1...(;-"''~yf:.V.-4> .tll>.ıi:'..·~•'--'1!"1lW:1 t,.:...i.~'"'"""U.:.ı?t!F-"...;-'"" ~~,~~olıi;k'-"':J.J.~~A"~~"Ji'#"-ıu.ıov

~;./.~lo\(oi\W>I:>:i-.!I'.J;.,ı;~,..)'I-:'~;.CC>.,-l~.i-'~ 1

~ıııı..:f\JJi~,V.Gı~i,ill~.._.l(oÇ,ıı.ı~G;iJI.,ı ~;ı.ı-,v.ı.v.i'. 't"..ı.'-'llı;;.c. ... ~..;."c;.'~·:.~

t1_,..;.ıl;>y;ıı;~.~JJ._\ı,ı..;.,v.ıai(O!ı~1#.'f..-:"i'~~ .:.-,t["~'-"'"'~_.._:..ı~l...o:.._,ıl.,.,;.~~~~ı.ıi>t,ı;.,.;.ıl)l,. ı;ı.lli,.L!.-- ...JJI:Aıl .... f'~l~l~ ~;;r."""'·~·)_.ı:. ı-",S.;.~ıV.I'1J'li""-Joi{Q'Ii;:.. ,'-.>:o\o\...:.ıl;bb~~o .>Jı...>ı,u.ı .... :.ı._.ı,;.~ eı-..:.tı~•ii;.P,_uıuı. ;ı ı~·

486

müte'alli~a bi-ayeti'l-/:ıac adlı eserine red­diyedir; bk. Keş{ü'?-?unün, I, 860; DiA, XXX,

255) ; Risale ii ]J.ikmeti't-ta]J.rir (Süleyma­niye I<tp., Kasidecizade Süleyman Sırrı,

nr. 71 O) ; Risale ii müşkilati me sa' ili 'il­mi'l-tera'iz (Köprülü Ktp., nr. I 596); lja­şiye 'ald ljaşiyeti Mir Ebi'l-Fet]J. 'ald Şer]J.i Adabi'l-'AQ.udi (Adudüddin el-k!'­

nin Adabü'l-ba/:ış adlı eserine Mlr Ebü'l­Feth Muhammed' in yaptığı haşi yenin ha­şiyesidir ; Süleymaniye Ktp ., Esad Efendi , nr 3027) .

BiBLiYOGRAFYA :

Necati Bey, Necati Beg Divanı (nş r. Ali Ni had Tarlan). istanbul 1963, s. 10, 110, ayrıca bk. neş­redenin girişi, s. XVII-XIX; Sehi, Tezkire (Kut), s. 125-127; Taşköprizade, eş-Şeka'ik, s. 290-294; Aşık Çelebi, Meşairü 'ş-şuara, vr. 127' -128b, 260' -262' ; Lafıfi, Tezkire, s. 238-239, 320; Kınalızacte, Tezkire, I, 318-325; Keşfü'z·zunün, I, 41, 857 , 860, 886; ll, 1606-1607; Müstakimzacte, Tuh{e, s. 249-250; Sicill-i Osmanf, lll, 310; Amasya Ta­rihi, lll , 144; Uzunçarşılı , Osmanlı Tarihi, ll, 243, 246, 248, 277, 591 , 600, 614, 662-664, 670; Şevket Rado, Türk Hattatları, istanbul, ts. (Yayın Matbaacılık). s. 57; Gökbilgin. Edirne ve Paşa Li­vilsı, s. 35-36, 64, 458, 466, 476; a . mıf. , "Dev­let Adamlan Vasıfları ve Tarihimizde Bilgin Dev­letAdamlan", İTED, IV/3-4 (197ı). s. 26; a.mlf .. "Müeyyed-zade", İA, VIII, 786-790; Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi ll, s. 37-40; a.mlf., "Mihri Hatun", DİA, XXX, 37; Haluk ipekten, Divan Edebiyatında Edebi Muhitler, istanbul 1996, s. 48-49, 52, 62-63, 65, 138-141, 172-173, 175; Abdülkadir Karahan, "Mihri Ha tu n", İA, Vlll, 305; Th. Menzeı. "Mu'ayyad-zade", El' (ing.), VII, 272; "Abdürrahman Hatemi", İst.A, ı, 160; "Müey­yedzade Abdurrahman Efendi", TDEA, VI, 464; ömer Faruk Akün, "Hafız-ı Acem", DİA, XV, 80-81; Orhan Şaik Gökyay-Şükrü özen, "Molla Lut-

li", a.e., XXX, 255. !il HASAN AKsoY

ı MÜEYYEDzADE ABDÜLKADiR l

(bk. ABDÜLKADiR ŞEYHI EFENDi). L

ı MÜEYYİDE

Dini hükümlerin c:e sosyal düzen kurallarının yaptırımı.:J

Sözlükte "kuwetli ve dayanıklı olmak;

güç, kudret" anlamlarındaki eyd kökün­den türetilmiş olup "güçlendiren, pekişti­ren" manasma gelen ve Türkçe'de yaptı­

rım kelimesiyle karşılanan müeyyide, ge­nel olarak "kişinin belli bir biçimde davran­ması veya davranmaması halinde karşıla­

şacağı sonuç ve bunu bilmenin sağladığı zorlayıcı yahut itici güç" demektir. Sosyal düzen kuralları bakımından müeyyide bir

norm un içerdiği talebin ihlali durumunda karşılaşılacak sonucu ifade eder. Hukuk terimi olarak müeyyide hukuk normuna