Wałbrzych jest drugim co do wielkości (po Wrocławiu) miastem DolnegoWałbrzych jest drugim co do wielkości (po Wrocławiu) miastem DolnegoŚląska. Liczba jego mieszkańców to ponad 120 000 . Miasto jest położone w Śląska. Liczba jego mieszkańców to ponad 120 000 . Miasto jest położone w Kotlinie Wałbrzyskiej i na zboczach otaczających je Gór Wałbrzyskich. Kotlinie Wałbrzyskiej i na zboczach otaczających je Gór Wałbrzyskich. Powierzchnia miasta wynosi około 85 km2, jest ono rozciągnięte w kierunku północ – Powierzchnia miasta wynosi około 85 km2, jest ono rozciągnięte w kierunku północ – południe na długości 16,5 km. Wałbrzych leży przeciętnie na wysokości 350 - 500 m południe na długości 16,5 km. Wałbrzych leży przeciętnie na wysokości 350 - 500 m n.p.m., najwyższym zaś jego punktem jest góra Borowa (853 m n.p.m.). n.p.m., najwyższym zaś jego punktem jest góra Borowa (853 m n.p.m.).

Lokalizacja WałbrzychaLokalizacja WałbrzychaWałbrzych położony jest w południowo-Wałbrzych położony jest w południowo-

zachodniej Polsce w centralnej części Sudetów zachodniej Polsce w centralnej części Sudetów Środkowych, w województwie dolnośląskim Środkowych, w województwie dolnośląskim w pobliżu granic z Czechami Niemcami. Miasto leży w pobliżu granic z Czechami Niemcami. Miasto leży na wysokości 450 – 500 m n.p.m. w malowniczej na wysokości 450 – 500 m n.p.m. w malowniczej kotlinie, nad którą rozciągają się lesiste pasma Gór kotlinie, nad którą rozciągają się lesiste pasma Gór Wałbrzyskich. Wałbrzyskich. Wałbrzych posiada bardzo korzystne Wałbrzych posiada bardzo korzystne położenie komunikacyjne. Usytuowane w pobliżu położenie komunikacyjne. Usytuowane w pobliżu skrzyżowania autostrad – A4 /40 km/ i planowanej skrzyżowania autostrad – A4 /40 km/ i planowanej A3 /29 km/. Przez Wałbrzych przebiega droga A3 /29 km/. Przez Wałbrzych przebiega droga krajowa nr 35 prowadząca z Wrocławia do przejścia krajowa nr 35 prowadząca z Wrocławia do przejścia granicznego z Czechami w Golińsku.granicznego z Czechami w Golińsku.Odległości od przejść granicznych:Odległości od przejść granicznych:Kudowa Słone – 90 km, Kudowa Słone – 90 km, Golińsk/Mezimesti – 17 km, Lubawka – 29Golińsk/Mezimesti – 17 km, Lubawka – 29km, Zgorzelec – 120 kmkm, Zgorzelec – 120 kmOdległości od stolic europejskich:Odległości od stolic europejskich:Warszawa – 420 km, Praga – 200 km, Warszawa – 420 km, Praga – 200 km, Wiedeń – 434, Berlin – 449 kmWiedeń – 434, Berlin – 449 kmOdległości od lotnisk:Odległości od lotnisk:Wrocław – Międzynarodowy port Lotniczy – Wrocław – Międzynarodowy port Lotniczy – 78 km,78 km,Świebodzice – lądowisko dla awionetek 10 km.Świebodzice – lądowisko dla awionetek 10 km.

NAJSTARSZE DZIEJE NAJSTARSZE DZIEJE WAŁBRZYCHAWAŁBRZYCHA

Wojny, bunty, dżuma i bezwzględni arystokraci, rozkwit górnictwa i Wojny, bunty, dżuma i bezwzględni arystokraci, rozkwit górnictwa i jego jego

upadek, zmiany granic. To tylko niektóre z wątków tej fascynującej upadek, zmiany granic. To tylko niektóre z wątków tej fascynującej opowieści.opowieści.

Najstarsze dzieje Wałbrzycha giną w mrokach historii. Ślady pobytu Najstarsze dzieje Wałbrzycha giną w mrokach historii. Ślady pobytu człowieka z różnych epok, od neolitu poczynając, odkrywano na terenie człowieka z różnych epok, od neolitu poczynając, odkrywano na terenie miasta, ale nie świadczą one o osadnictwie. Jest prawdopodobnym, że na miasta, ale nie świadczą one o osadnictwie. Jest prawdopodobnym, że na stałe homo sapiens osiedlił się tu w epoce brązu, w okresie kultury łużyckiej. stałe homo sapiens osiedlił się tu w epoce brązu, w okresie kultury łużyckiej. Nie ulega natomiast wątpliwości, że istniała tu osada w średniowieczu. Stare Nie ulega natomiast wątpliwości, że istniała tu osada w średniowieczu. Stare opracowania niemieckie opisywały pozostałości grodziska w rejonie opracowania niemieckie opisywały pozostałości grodziska w rejonie kościółka Matki Boskiej Bolesnej, gdzie biło wówczas źródełko mineralne kościółka Matki Boskiej Bolesnej, gdzie biło wówczas źródełko mineralne uważane za cudowne. To właśnie ta część wałbrzyskiego Śródmieścia uważane za cudowne. To właśnie ta część wałbrzyskiego Śródmieścia uważana jest za najstarszą część miasta. W najstarszych źródłach podawano, że uważana jest za najstarszą część miasta. W najstarszych źródłach podawano, że istniała tu osada słowiańska, a jej powstanie łączono raczej bezpodstawnie ze istniała tu osada słowiańska, a jej powstanie łączono raczej bezpodstawnie ze źródełkiem i kościołem, które uchodziły za miejsca pielgrzymkowe. Przytaczano też źródełkiem i kościołem, które uchodziły za miejsca pielgrzymkowe. Przytaczano też jakiś dokument książęcy z 1191 roku, który miał to potwierdzać.jakiś dokument książęcy z 1191 roku, który miał to potwierdzać.

HISTORIAHISTORIA

Z całą pewnością wieś istniała tu już w 1305 roku, ponieważ została ona Z całą pewnością wieś istniała tu już w 1305 roku, ponieważ została ona wówczas wymieniona jako Waldeberc w dokumencie biskupa wówczas wymieniona jako Waldeberc w dokumencie biskupa wrocławskiego. Od początku stanowiła ona część dóbr należących do wrocławskiego. Od początku stanowiła ona część dóbr należących do zamku Nowy Dwór. We wsi istniał kościół, a jego proboszczem był w zamku Nowy Dwór. We wsi istniał kościół, a jego proboszczem był w roku 1372 niejaki Ioannes. Do parafii należały wówczas także okoliczne roku 1372 niejaki Ioannes. Do parafii należały wówczas także okoliczne wsie, Biały Kamień, Podgórze i Sobięcin. W początku XV wieku dobra wsie, Biały Kamień, Podgórze i Sobięcin. W początku XV wieku dobra znajdowały się w rękach Ulricha von Schoffa, znanego z dworu Księstwa znajdowały się w rękach Ulricha von Schoffa, znanego z dworu Księstwa Świdnicko-Jaworskiego.W 1426 roku sprzedał osadę Hansovi von Świdnicko-Jaworskiego.W 1426 roku sprzedał osadę Hansovi von Liebenthalowi. W dokumentach Wałbrzych wymieniany był już wówczas Liebenthalowi. W dokumentach Wałbrzych wymieniany był już wówczas jako miasteczko, z czego można wysnuć przypuszczenie, że prawa miejskie, jako miasteczko, z czego można wysnuć przypuszczenie, że prawa miejskie, wieś otrzymała około 1400 roku. wieś otrzymała około 1400 roku.

Po 1450 roku Wałbrzych Górny odziedziczył Hermann von Po 1450 roku Wałbrzych Górny odziedziczył Hermann von Czettritz z zamku Grodno, a następnie jego synowie Christopch i Heinrich Czettritz z zamku Grodno, a następnie jego synowie Christopch i Heinrich z Podgórza. Rok 1462 miał być znamiennym dla Wałbrzycha. To właśnie z Podgórza. Rok 1462 miał być znamiennym dla Wałbrzycha. To właśnie wtedy Czettritzowie kupili Nowy Dwór i od tego momentu przez następne wtedy Czettritzowie kupili Nowy Dwór i od tego momentu przez następne stulecia Wałbrzych i Wałbrzych Górny stanowiły już własność tego stulecia Wałbrzych i Wałbrzych Górny stanowiły już własność tego znamienitego, śląskiego rodu. Przechodziły one z rąk do rąk różnych znamienitego, śląskiego rodu. Przechodziły one z rąk do rąk różnych gałęzi rodu, rezydujących w Nowym Dworze, Grodnie lub Poniatowie, a gałęzi rodu, rezydujących w Nowym Dworze, Grodnie lub Poniatowie, a nawet Strudze. nawet Strudze.

Pałac zwany zamkiem powstał na początku XVII wieku dla von Czettritzów. Pałac zwany zamkiem powstał na początku XVII wieku dla von Czettritzów. Pierwotnie był to renesansowy dwór z folwarkiem. Pałac otacza założony na Pierwotnie był to renesansowy dwór z folwarkiem. Pałac otacza założony na zboczu park krajobrazowy.zboczu park krajobrazowy.

Mało znaczące miasteczko tkaczyMało znaczące miasteczko tkaczy

Wałbrzych rozwijał się bardzo słabo i należał do najmniejszych miast w Wałbrzych rozwijał się bardzo słabo i należał do najmniejszych miast w Sudetach. Nękały go liczne klęski: zarazy, głód. Był wówczas biednym, Sudetach. Nękały go liczne klęski: zarazy, głód. Był wówczas biednym, prywatnym miasteczkiem o ograniczonym samorządzie. Nigdy nie dorobił się prywatnym miasteczkiem o ograniczonym samorządzie. Nigdy nie dorobił się murów ani bram i przez to narażony był na zniszczenia wojenne. Pierwsza murów ani bram i przez to narażony był na zniszczenia wojenne. Pierwsza kopalnia węgla kamiennego powstała w okolicy w 1561 roku w Białym kopalnia węgla kamiennego powstała w okolicy w 1561 roku w Białym Kamieniu. Wałbrzych pozostawał wówczas małym miastem, w którym Kamieniu. Wałbrzych pozostawał wówczas małym miastem, w którym dominowało rzemiosło, głównie tkactwo. W 1545 roku Sigmund von Czettritz dominowało rzemiosło, głównie tkactwo. W 1545 roku Sigmund von Czettritz uzyskał dla miasta od cesarza Ferdynanda I , prawo warzenia piwa oraz ławy uzyskał dla miasta od cesarza Ferdynanda I , prawo warzenia piwa oraz ławy piekarnicze, szewskie, rzeźnicze i krawieckie. Powstał wtedy, pierwszy pełny piekarnicze, szewskie, rzeźnicze i krawieckie. Powstał wtedy, pierwszy pełny samorząd. Pierwszym wałbrzyskim burmistrzem, wzmiankowanym w 1549 roku samorząd. Pierwszym wałbrzyskim burmistrzem, wzmiankowanym w 1549 roku był Georg Kemmele, a jego następcą Balthasar Tielisch (od 1559 roku). Nadal był Georg Kemmele, a jego następcą Balthasar Tielisch (od 1559 roku). Nadal było to jednak małe miasteczko i szacuje się, że mieszkało tu ok. 500 osób. Do było to jednak małe miasteczko i szacuje się, że mieszkało tu ok. 500 osób. Do 1546 roku większość mieszkańców poddała się ruchowi Reformacji i przeszła 1546 roku większość mieszkańców poddała się ruchowi Reformacji i przeszła na protestantyzm. Luteranie przejęli kościół Św. Michała i szkołę parafialną na protestantyzm. Luteranie przejęli kościół Św. Michała i szkołę parafialną zbudowaną w 1534 roku. Istotne zmiany w dziejach miasta nastąpiły dopiero zbudowaną w 1534 roku. Istotne zmiany w dziejach miasta nastąpiły dopiero po 50 latach, gdy spłonął zamek Nowy Dwór. Jego właściciel Christoph von po 50 latach, gdy spłonął zamek Nowy Dwór. Jego właściciel Christoph von Czettritz przeniósł siedzibę do nowo zbudowanego zamku pod miastem, który Czettritz przeniósł siedzibę do nowo zbudowanego zamku pod miastem, który w latach 1604-28 ukończył jego syn Dipprand. W pięknym, renesansowym w latach 1604-28 ukończył jego syn Dipprand. W pięknym, renesansowym budynku mieści się dziś Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.budynku mieści się dziś Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.

WałbrzychWałbrzych

Miasteczko rozwijało się głównie jako ośrodek rzemieślniczy, głównie Miasteczko rozwijało się głównie jako ośrodek rzemieślniczy, głównie płócienniczy. Na tym tle dochodziło do ostrych zatargów między około 30 płócienniczy. Na tym tle dochodziło do ostrych zatargów między około 30 mistrzami z miasta, a tkaczami z okolicznych wsi. W 1615 roku tkacze mistrzami z miasta, a tkaczami z okolicznych wsi. W 1615 roku tkacze miejscy przeprowadzili najazd zbrojny na kolegów po fachu z okolicznych wsi przeprowadzili najazd zbrojny na kolegów po fachu z okolicznych wsi i zabrali im towar. Ogromne zniszczenia przyniosła Wałbrzychowi wojna i zabrali im towar. Ogromne zniszczenia przyniosła Wałbrzychowi wojna Trzydziestoletnia. Do miasta ciągnęli liczni uchodźcy z Czech, a jedna z ich Trzydziestoletnia. Do miasta ciągnęli liczni uchodźcy z Czech, a jedna z ich grup przywlokła w 1624 roku zarazę, która zdziesiątkowała mieszkańców. W grup przywlokła w 1624 roku zarazę, która zdziesiątkowała mieszkańców. W 1627 roku kolejna zaraza pochłonęła ok. 100 osób, a w 1633 roku, 126 ludzi 1627 roku kolejna zaraza pochłonęła ok. 100 osób, a w 1633 roku, 126 ludzi padło ofiarą dżumy. Do śmiercionośnych chorób dochodziły liczne padło ofiarą dżumy. Do śmiercionośnych chorób dochodziły liczne przemarsze wojsk połączone z rekwizycjami i rabunkami, nieobronnego przemarsze wojsk połączone z rekwizycjami i rabunkami, nieobronnego miasta. miasta.

WałbrzychWałbrzych

Nie przeszkodziło to jednak w odrodzeniu miasta, jako centrum produkcji Nie przeszkodziło to jednak w odrodzeniu miasta, jako centrum produkcji handlu płótnem lnianym w całej okolicy. Czettritzowie coraz częściej handlu płótnem lnianym w całej okolicy. Czettritzowie coraz częściej wdawali się w konflikty z samorządem, m.in. w latach 1669-72 w sprawie wdawali się w konflikty z samorządem, m.in. w latach 1669-72 w sprawie zasad warzenia piwa, które miasto jednak przegrało przed sądem cesarskim. zasad warzenia piwa, które miasto jednak przegrało przed sądem cesarskim. Pod koniec tego stulecia, Wałbrzych zyskał większą samodzielność. W 1684 Pod koniec tego stulecia, Wałbrzych zyskał większą samodzielność. W 1684 roku osiedlił się tu kupiec, niejaki Klose, który jako pierwszy zorganizował roku osiedlił się tu kupiec, niejaki Klose, który jako pierwszy zorganizował hurtowy handel płótnem. W kwietniu 1738 baron Abraham von Czettritzhurtowy handel płótnem. W kwietniu 1738 baron Abraham von Czettritzsprzedał Wałbrzych za 40 tys. talarów hrabiemu Rzeszy Konradowi Ernstowi sprzedał Wałbrzych za 40 tys. talarów hrabiemu Rzeszy Konradowi Ernstowi Maximilianowi von Hochbergowi z Książa i w ten sposób miasto i folwark Maximilianowi von Hochbergowi z Książa i w ten sposób miasto i folwark Wałbrzych Górny znalazły się w obrębie ogromnej posiadłości. Wałbrzych Górny znalazły się w obrębie ogromnej posiadłości.

Wałbrzyski Rynek z barokowym Ratuszem, Wałbrzyski Rynek z barokowym Ratuszem, wybudowanym w 1731, rozebranym w 1853 r.wybudowanym w 1731, rozebranym w 1853 r.

WałbrzychWałbrzych

Sytuacja tkaczy poprawiła się, gdy od 1752 roku radca handlowy Treutler Sytuacja tkaczy poprawiła się, gdy od 1752 roku radca handlowy Treutler zaczął na dużą skalę prowadzić handel płótnem z zagranicą. Mimo tego zaczął na dużą skalę prowadzić handel płótnem z zagranicą. Mimo tego miasto było wówczas bardzo zadłużone. Wartość Wałbrzycha Górnego miasto było wówczas bardzo zadłużone. Wartość Wałbrzycha Górnego szacowano jedynie na 23.898 talarów. Mieszkało w nim 3 kmieci, 5 szacowano jedynie na 23.898 talarów. Mieszkało w nim 3 kmieci, 5 zagrodników, 24 chałupników i 14 rzemieślników. Dopiero po trwającej 7 lat zagrodników, 24 chałupników i 14 rzemieślników. Dopiero po trwającej 7 lat III wojnie śląskiej, Wałbrzych znów doświadczył pewnego ożywienia, głównie III wojnie śląskiej, Wałbrzych znów doświadczył pewnego ożywienia, głównie dzięki tkactwu. W najbliższej okolicy zaczęto także wydobywać węgiel. Już w dzięki tkactwu. W najbliższej okolicy zaczęto także wydobywać węgiel. Już w połowie XVIII wieku, baron von Czettritz-Neuhaus założył kopalnię połowie XVIII wieku, baron von Czettritz-Neuhaus założył kopalnię „„Ernestine”, która wkrótce upadła, natomiast w latach 1761 i 1778 powstały Ernestine”, która wkrótce upadła, natomiast w latach 1761 i 1778 powstały kolejne „Graf Hochberg” i „Johannes”, obie nazwane na cześć właściciela kolejne „Graf Hochberg” i „Johannes”, obie nazwane na cześć właściciela czyli hrabiego Hochberga z Książa. W 1776 roku powstał w Wałbrzychu czyli hrabiego Hochberga z Książa. W 1776 roku powstał w Wałbrzychu inspektorat górniczy, ruszyła też pierwsza koksownia. Mniej więcej w tym inspektorat górniczy, ruszyła też pierwsza koksownia. Mniej więcej w tym samym czasie powstał specjalny sąd tkacki. samym czasie powstał specjalny sąd tkacki.

Tkacze rosną w siłęTkacze rosną w siłę W 1784 roku w domu burmistrza G. Tofera mieszkał książę Stanisław W 1784 roku w domu burmistrza G. Tofera mieszkał książę Stanisław

Poniatowski, który bardzo interesował się organizacją tkactwa i produkcją Poniatowski, który bardzo interesował się organizacją tkactwa i produkcją płótna. Jego roczny wywóz osiągał wartość ok. 800 tys. talarów. Rok później płótna. Jego roczny wywóz osiągał wartość ok. 800 tys. talarów. Rok później miasto liczyło 111 domów mieszkalnych, 9 budynków użyteczności miasto liczyło 111 domów mieszkalnych, 9 budynków użyteczności publicznej i 16 szop. Wałbrzych nadal był mały, ale już dość bogaty. Ulice publicznej i 16 szop. Wałbrzych nadal był mały, ale już dość bogaty. Ulice były brukowane i oświetlane lampami. Kwitło także browarnictwo. Pod koniec były brukowane i oświetlane lampami. Kwitło także browarnictwo. Pod koniec XVIII stulecia piwo ważyło 45 mieszczan. W mieście funkcjonowały krajowy XVIII stulecia piwo ważyło 45 mieszczan. W mieście funkcjonowały krajowy urząd akcyzowy i celny, urzędy górnicze i podatkowy, a także poczta urząd akcyzowy i celny, urzędy górnicze i podatkowy, a także poczta królewska. Większość mieszkańców stanowili rzemieślnicy, głównie tkacze, królewska. Większość mieszkańców stanowili rzemieślnicy, głównie tkacze, ale również stolarze meblowi, krawcy, szewcy, piekarze, rzeźnicy, bednarze, ale również stolarze meblowi, krawcy, szewcy, piekarze, rzeźnicy, bednarze, szklarze i murarze. Eleganckie wałbrzyszanki mogły skorzystać z usług szklarze i murarze. Eleganckie wałbrzyszanki mogły skorzystać z usług kuśnierza, kapelusznika, perukarza czy pończosznika. Swoje interesy kuśnierza, kapelusznika, perukarza czy pończosznika. Swoje interesy prowadzili także aptekarz, zegarmistrz, drukarz, a nawet introligator. O prowadzili także aptekarz, zegarmistrz, drukarz, a nawet introligator. O ekwipunek dla koni i wozów, które były wówczas głównym środkiem ekwipunek dla koni i wozów, które były wówczas głównym środkiem transportu dbali kołodziej, siodlarz, kowal i rymarz. W 1788 w mieście transportu dbali kołodziej, siodlarz, kowal i rymarz. W 1788 w mieście działało 38 hurtowników płótna. Dwa lata później w zajeździe na Rynku działało 38 hurtowników płótna. Dwa lata później w zajeździe na Rynku (dzisiejsza kamienica pod Atlantami) zatrzymał się najwybitniejszy niemiecki (dzisiejsza kamienica pod Atlantami) zatrzymał się najwybitniejszy niemiecki poeta, Johann Wolfgang von Goethe. Dopiero niedawno zawieszono tablicę, poeta, Johann Wolfgang von Goethe. Dopiero niedawno zawieszono tablicę, upamiętniającą to wydarzenie. upamiętniającą to wydarzenie.

W kwietniu 1793 roku doszło do buntu tkaczy wywołanego złą sytuacją na W kwietniu 1793 roku doszło do buntu tkaczy wywołanego złą sytuacją na rynku, wysokimi cenami przędzy i tragiczną sytuacja ludności. Interweniowało rynku, wysokimi cenami przędzy i tragiczną sytuacja ludności. Interweniowało wojsko sprowadzone ze Świdnicy. W następnych latach sytuacja nieco się wojsko sprowadzone ze Świdnicy. W następnych latach sytuacja nieco się poprawiła w wyniku ożywienia górnictwa. Część tkaczy zaczęła pracować w poprawiła w wyniku ożywienia górnictwa. Część tkaczy zaczęła pracować w okolicznych kopalniach i koksowniach. W mieście powstały manufaktury, okolicznych kopalniach i koksowniach. W mieście powstały manufaktury, konkurujące z produkcją mistrzów cechowych. Zresztą cechy w Wałbrzychu nie konkurujące z produkcją mistrzów cechowych. Zresztą cechy w Wałbrzychu nie odgrywały znaczącej roli, było ich mało, liczyły niewielu mistrzów i powstały dość odgrywały znaczącej roli, było ich mało, liczyły niewielu mistrzów i powstały dość późno. W końcu XVIII wieku większość domów w mieście, w tym wszystkie wokół późno. W końcu XVIII wieku większość domów w mieście, w tym wszystkie wokół rynku, były już murowane. To właśnie wtedy powstały jedne z najpiękniejszych rynku, były już murowane. To właśnie wtedy powstały jedne z najpiękniejszych wałbrzyskich kamienic czyli Pod Kotwicą i Pod Trzema Różami. W początku XIX wałbrzyskich kamienic czyli Pod Kotwicą i Pod Trzema Różami. W początku XIX wieku, Wałbrzych nieco zubożał. W okresie wojen napoleońskich miasto poniosło wieku, Wałbrzych nieco zubożał. W okresie wojen napoleońskich miasto poniosło ciężary kontrybucji i kwaterunków wojskowych. Szczególnie dotkliwy był rabunek ciężary kontrybucji i kwaterunków wojskowych. Szczególnie dotkliwy był rabunek oddziałów Vandamme'a po potyczce na Czerwonym Wzgórzu w maju 1807 roku. oddziałów Vandamme'a po potyczce na Czerwonym Wzgórzu w maju 1807 roku. Po zakończeniu wojny nastąpił rozkwit miasta. Przyczyniła się do tego m.in. Po zakończeniu wojny nastąpił rozkwit miasta. Przyczyniła się do tego m.in. reforma administracyjna z 1808 roku, która zniosła prywatną własność miast i reforma administracyjna z 1808 roku, która zniosła prywatną własność miast i wprowadziła pełny samorząd. Wałbrzych zaliczał się do małych miast, a za wprowadziła pełny samorząd. Wałbrzych zaliczał się do małych miast, a za miejscowość powiatową został uznany dopiero 10 lat później. 20 kwietnia 1817 miejscowość powiatową został uznany dopiero 10 lat później. 20 kwietnia 1817 roku w rejonie obecnej ul. Gdańskiej wybuchł duży pożar, który zagroził nawet roku w rejonie obecnej ul. Gdańskiej wybuchł duży pożar, który zagroził nawet zabudowaniom w Rynku. Spłonęło wówczas 20 domów. zabudowaniom w Rynku. Spłonęło wówczas 20 domów.

Rewolucja przemysłowa po wałbrzyskuRewolucja przemysłowa po wałbrzysku

W 1815 roku w rejonie Wałbrzycha pracowało już około tysiąca górników, W 1815 roku w rejonie Wałbrzycha pracowało już około tysiąca górników, wydobycie węgla sięgało ok.155 tys. ton rocznie. Liczba mieszkańców wydobycie węgla sięgało ok.155 tys. ton rocznie. Liczba mieszkańców podwoiła się w okresie niecałych 20 lat, a Wałbrzych mimo małych podwoiła się w okresie niecałych 20 lat, a Wałbrzych mimo małych rozmiarów stał się czołowym ośrodkiem przemysłu ciężkiego na Dolnym rozmiarów stał się czołowym ośrodkiem przemysłu ciężkiego na Dolnym Śląsku. Obecne w mieście kopalnie należały do Hochbergów z Książa, którzy Śląsku. Obecne w mieście kopalnie należały do Hochbergów z Książa, którzy byli już najmożniejszą rodziną w regionie. W 1815 uruchomiono kopalnię byli już najmożniejszą rodziną w regionie. W 1815 uruchomiono kopalnię „„Christian Friedrich”, którą potem powiększono, a w 1828 roku połączono z Christian Friedrich”, którą potem powiększono, a w 1828 roku połączono z kopalnią „Julius Gluck”. Działały również kopalnie „Anhalt Segen”, „Friedrich kopalnią „Julius Gluck”. Działały również kopalnie „Anhalt Segen”, „Friedrich Ferdinand”, „Johannes” i „Louis Augustin”. Wałbrzych pozostawał też Ferdinand”, „Johannes” i „Louis Augustin”. Wałbrzych pozostawał też ośrodkiem tkactwa. W 1818 roku Johann Gustav Alberti założył wraz z ośrodkiem tkactwa. W 1818 roku Johann Gustav Alberti założył wraz z bratem dużą tkalnię mechaniczną (tysiąc wrzecion). Działała w niej pierwsza bratem dużą tkalnię mechaniczną (tysiąc wrzecion). Działała w niej pierwsza na Śląsku maszyna parowa W okazałym pałacu fabrykanta mieści się dziś na Śląsku maszyna parowa W okazałym pałacu fabrykanta mieści się dziś miejskie muzeum. Rangę ośrodka produkcji płótna podkreślał urząd ds. miejskie muzeum. Rangę ośrodka produkcji płótna podkreślał urząd ds. płótna i inspekcja przędzy oraz sąd do spraw bielników. W soboty odbywały płótna i inspekcja przędzy oraz sąd do spraw bielników. W soboty odbywały się targi na płótno i przędze, ponadto były jeszcze targi zbożowe i trzy targi się targi na płótno i przędze, ponadto były jeszcze targi zbożowe i trzy targi kramarskie w roku. Rewolucja przemysłowa na zawsze zmieniła oblicze kramarskie w roku. Rewolucja przemysłowa na zawsze zmieniła oblicze Waldenburga. W mieście powstały fabryka wyrobów kamionkowych Waldenburga. W mieście powstały fabryka wyrobów kamionkowych Rauscha, fabryki porcelany Hayna i Kristera. Ten ostatni specjalizował się w Rauscha, fabryki porcelany Hayna i Kristera. Ten ostatni specjalizował się w wyrobie główek do fajek (100 tys. rocznie).wyrobie główek do fajek (100 tys. rocznie).

Dzisiejsze muzeum miejskie powstało w wyniku Dzisiejsze muzeum miejskie powstało w wyniku rewolucji przemysłowej. Niegdysiejszy pałac rewolucji przemysłowej. Niegdysiejszy pałac

fabrykancki.fabrykancki.

Nowe budynki i protesty górniczeNowe budynki i protesty górnicze

W końcu XIX wieku Wałbrzych nie mieścił się już w swoich granicach i zaczęto W końcu XIX wieku Wałbrzych nie mieścił się już w swoich granicach i zaczęto wykupywać okoliczne tereny, a potem przejmować i włączać całe sąsiednie gminy, wykupywać okoliczne tereny, a potem przejmować i włączać całe sąsiednie gminy, które wcześniej łączyły się już zabudowaniami. Pojawiła się typowo wielkomiejska które wcześniej łączyły się już zabudowaniami. Pojawiła się typowo wielkomiejska zabudowa z okazałymi kamienicami czynszowymi. W 1896 roku zbudowano przy ul. zabudowa z okazałymi kamienicami czynszowymi. W 1896 roku zbudowano przy ul. Wysockiego dużą elektrownię miejską, która umożliwiła założenie dwa lata później Wysockiego dużą elektrownię miejską, która umożliwiła założenie dwa lata później sieci linii tramwajowych. Pierwsza linia połączyła Plac Grunwaldzki z Podgórzem (z sieci linii tramwajowych. Pierwsza linia połączyła Plac Grunwaldzki z Podgórzem (z dworcem Wałbrzych Główny), w 1907 z nowym Szczawnem, a dwa lata później z dworcem Wałbrzych Główny), w 1907 z nowym Szczawnem, a dwa lata później z Sobięcinem. Wszystkie one wychodziły z Placu Grunwaldzkiego, który ukształtował się Sobięcinem. Wszystkie one wychodziły z Placu Grunwaldzkiego, który ukształtował się w początku XX wieku wraz z Aleją Wyzwolenia, tworząc nowe centrum miasta, w początku XX wieku wraz z Aleją Wyzwolenia, tworząc nowe centrum miasta, połączone obecną ulicą Słowackiego z Placem Magistrackim i Rynkiem. Zresztą przez połączone obecną ulicą Słowackiego z Placem Magistrackim i Rynkiem. Zresztą przez rynek tez kursowały tramwaje. Były to linie jednotorowe, z mijankami, a wagony rynek tez kursowały tramwaje. Były to linie jednotorowe, z mijankami, a wagony produkowano w hucie „Karl” na Starym Zdroju. Wzdłuż linii tramwajowych, produkowano w hucie „Karl” na Starym Zdroju. Wzdłuż linii tramwajowych, prowadzonych dolinami wałbrzyskich potoków rozwijała się zabudowa miejska, przede prowadzonych dolinami wałbrzyskich potoków rozwijała się zabudowa miejska, przede wszystkim w stronę Starego Zdroju i Podgórza. wszystkim w stronę Starego Zdroju i Podgórza.

Miasto wchłonęło też Parkową Górę (dawniej Szubieniczną), na której Miasto wchłonęło też Parkową Górę (dawniej Szubieniczną), na której założono nowy park miejski, dziś znany jako Park Sobieskiego. Na terenach, założono nowy park miejski, dziś znany jako Park Sobieskiego. Na terenach, wchodzących niegdyś w skład Starego Zdroju, w 1903 roku powstało potem wchodzących niegdyś w skład Starego Zdroju, w 1903 roku powstało potem Nowe Miasto. W 1904 roku na miejscu pamiętającego czasy średniowieczne, Nowe Miasto. W 1904 roku na miejscu pamiętającego czasy średniowieczne, kościoła św. Michała wzniesiono okazały kościół katolicki p.w. św. Aniołów kościoła św. Michała wzniesiono okazały kościół katolicki p.w. św. Aniołów Stróżów w stylu neogotyckim. Rok później oddano do użytku wodociągi. Jak Stróżów w stylu neogotyckim. Rok później oddano do użytku wodociągi. Jak grzyby po deszczu powstawały nowe budynki użyteczności publicznej. W grzyby po deszczu powstawały nowe budynki użyteczności publicznej. W 1907 roku wzniesiono doskonale dziś wszystkim znany gmach poczty 1907 roku wzniesiono doskonale dziś wszystkim znany gmach poczty głównej, rok później szpital, a w 1912 ogromną szkołę (obecnie Gimnazjum głównej, rok później szpital, a w 1912 ogromną szkołę (obecnie Gimnazjum nr 1). Pod koniec XIX wieku Wałbrzych liczył już około 600 budynków nr 1). Pod koniec XIX wieku Wałbrzych liczył już około 600 budynków mieszkalnych. mieszkalnych.

Pomnik cesarza Fryderyka III na środku Rynku około 1910 roku. Pomnik cesarza Fryderyka III na środku Rynku około 1910 roku. Odsłonięty w 1903 roku stanowił ozdobę placu i chlubę miasta. Odsłonięty w 1903 roku stanowił ozdobę placu i chlubę miasta.

Usunięty podczas rewolucji i narodzin republiki weimarskiej Usunięty podczas rewolucji i narodzin republiki weimarskiej w 1920r. w 1920r.

W okresie I wojny światowej, w kopalniach i zakładach przemysłowych W okresie I wojny światowej, w kopalniach i zakładach przemysłowych zatrudniano robotników sprowadzanych z najodleglejszych rejonów zatrudniano robotników sprowadzanych z najodleglejszych rejonów Cesarstwa Niemieckiego oraz znaczną liczbę jeńców wojennych, m.in. Cesarstwa Niemieckiego oraz znaczną liczbę jeńców wojennych, m.in. Serbów i Rosjan. Było to spowodowane odpływem siły roboczej w wyniku Serbów i Rosjan. Było to spowodowane odpływem siły roboczej w wyniku fatalnych warunków pracy i życia w tutejszym zagłębiu. Jeszcze przed fatalnych warunków pracy i życia w tutejszym zagłębiu. Jeszcze przed wybuchem „wielkiej wojny” dochodziło do gwałtownych protestów związków wybuchem „wielkiej wojny” dochodziło do gwałtownych protestów związków zawodowych górników. Kierowane były one głównie pod adresem Jana zawodowych górników. Kierowane były one głównie pod adresem Jana Henryka XV von Hochberga z Książa, właściciela większości wałbrzyskich Henryka XV von Hochberga z Książa, właściciela większości wałbrzyskich kopalń. W jego koncernie górnicy mieli skrajnie niekorzystne warunki kopalń. W jego koncernie górnicy mieli skrajnie niekorzystne warunki płacowe. Nie pomagały nawet działania żony potentata, słynnej księżnej płacowe. Nie pomagały nawet działania żony potentata, słynnej księżnej Daisy, która w przerwach między berlińskim balami i wakacjami na Daisy, która w przerwach między berlińskim balami i wakacjami na francuskiej Riwierze, starała się poprawić tragiczne warunki bytowe rodzin francuskiej Riwierze, starała się poprawić tragiczne warunki bytowe rodzin górniczych. Protesty wybuchały również po wojnie, ze szczególną siłą wgórniczych. Protesty wybuchały również po wojnie, ze szczególną siłą wlatach 1919-23. latach 1919-23.

Kopalnia "Bahn Schacht" to protoplastka późniejszej KWK "Bolesław Kopalnia "Bahn Schacht" to protoplastka późniejszej KWK "Bolesław Chrobry" (po 1964 roku KWK "Wałbrzych"). Z widocznych na zdjęciu Chrobry" (po 1964 roku KWK "Wałbrzych"). Z widocznych na zdjęciu szybów oryginalny wygląd zachował jedynie ten z lewej strony. Szyb szybów oryginalny wygląd zachował jedynie ten z lewej strony. Szyb drugi został po wojnie zmodernizowany (podwyższony) w taki sposób, że drugi został po wojnie zmodernizowany (podwyższony) w taki sposób, że nad znajdującą sie starą budowlę dostawiono wyższą konstrukcję nad znajdującą sie starą budowlę dostawiono wyższą konstrukcję wykonaną w wałbrzyskiej Hucie "Karol".wykonaną w wałbrzyskiej Hucie "Karol".Po wielkiej wonie…Po wielkiej wonie…

Po wielkiej wojnie…Po wielkiej wojnie…

Pierwsze lata po wojnie były dla miasta bardzo trudne pod względem gospodarczym. Pierwsze lata po wojnie były dla miasta bardzo trudne pod względem gospodarczym. Nie miało to jednak wpływy na rozwój przestrzenny miasta. W 1919 roku włączono w Nie miało to jednak wpływy na rozwój przestrzenny miasta. W 1919 roku włączono w obręb Wałbrzycha dawne uzdrowisko Stary Zdrój z przynależącymi do niego Kolonią obręb Wałbrzycha dawne uzdrowisko Stary Zdrój z przynależącymi do niego Kolonią Trzech Róż i Nowym Poniatowem. W 1921 roku przyłączono resztę Wałbrzycha Górnego, Trzech Róż i Nowym Poniatowem. W 1921 roku przyłączono resztę Wałbrzycha Górnego, Podgórze, Poniatów i część Szczawna Zdroju, a dwa lata później część Sobięcina i Podgórze, Poniatów i część Szczawna Zdroju, a dwa lata później część Sobięcina i Białego Kamienia. W celu poprawy warunków życia wałbrzyskich gwarków i ich rodzin Białego Kamienia. W celu poprawy warunków życia wałbrzyskich gwarków i ich rodzin zaczęły z myślą o nich powstawać nowe osiedla z przestronnymi i wygodnymi domkami. W zaczęły z myślą o nich powstawać nowe osiedla z przestronnymi i wygodnymi domkami. W 1923 zaczęto budować osiedle Gaj, potem domki górnicze w Podgórzu. Rozbudowano też 1923 zaczęto budować osiedle Gaj, potem domki górnicze w Podgórzu. Rozbudowano też Nowe Miasto, gdzie powstał m.in. spektakularny kompleks sportowy ze stadionem i Nowe Miasto, gdzie powstał m.in. spektakularny kompleks sportowy ze stadionem i basenem. Na przyłączonych terenach powstały także nowe zakłady przemysłowe, nie tylko basenem. Na przyłączonych terenach powstały także nowe zakłady przemysłowe, nie tylko koksownie. W 1930 roku powstała na bazie „Furstensteiner Gruber” S.A., „Waldenburger koksownie. W 1930 roku powstała na bazie „Furstensteiner Gruber” S.A., „Waldenburger Begwerk”, grupujący kopalnie i koksownie należące do Hochbergów. Na bazie koncernu C. Begwerk”, grupujący kopalnie i koksownie należące do Hochbergów. Na bazie koncernu C. Kulmiza uruchomiono także „Kokswerke und Chemische Fabriken”.W zagłębiu Kulmiza uruchomiono także „Kokswerke und Chemische Fabriken”.W zagłębiu wydobywano ponad 1.0 mln ton węgla i produkowano ponad 200 tys. ton koksu. Dużą wydobywano ponad 1.0 mln ton węgla i produkowano ponad 200 tys. ton koksu. Dużą renoma cieszyły się także fabryka porcelanyTielscha na Starym Zdroju, huta szkła renoma cieszyły się także fabryka porcelanyTielscha na Starym Zdroju, huta szkła lustrzanego, huta „Karl” czy fabryka kalkomanii. Wałbrzych był też ośrodkiem produkcji lustrzanego, huta „Karl” czy fabryka kalkomanii. Wałbrzych był też ośrodkiem produkcji włókienniczej i ceramiki technologicznej. włókienniczej i ceramiki technologicznej.

Okres miedzywojenny…Okres miedzywojenny…

W okresie międzywojennym zaczęto wznosić nowe osiedla mieszkaniowe na W okresie międzywojennym zaczęto wznosić nowe osiedla mieszkaniowe na Białym Kamieniu, Starym Zdroju, Rusinowej i Sobięcinie. Na Starym Zdroju powstał Białym Kamieniu, Starym Zdroju, Rusinowej i Sobięcinie. Na Starym Zdroju powstał działający do dziś (jako kino „Apollo) kino-teatr oraz uchodzący za jeden z działający do dziś (jako kino „Apollo) kino-teatr oraz uchodzący za jeden z najnowocześniejszych na Dolnym Śląsku, kino-teatr „Capitol” przy Alei Wyzwolenia, najnowocześniejszych na Dolnym Śląsku, kino-teatr „Capitol” przy Alei Wyzwolenia, czyli szykowany dziś do generalnego remontu GDK. Wizytówkami Wałbrzycha stały czyli szykowany dziś do generalnego remontu GDK. Wizytówkami Wałbrzycha stały się m.in. elegancki hotel przy Placu Grunwaldzkim (dzisiejsza siedziba ZUS-u), się m.in. elegancki hotel przy Placu Grunwaldzkim (dzisiejsza siedziba ZUS-u), modernistyczny dom towarowy przy ul. Słowackiego (późniejsze PDT) oraz powstała w modernistyczny dom towarowy przy ul. Słowackiego (późniejsze PDT) oraz powstała w 1920 roku nowoczesna siedziba starzy pożarnej przy ul. Przemysłowej. W mieście 1920 roku nowoczesna siedziba starzy pożarnej przy ul. Przemysłowej. W mieście ukazywało się siedem gazet i tygodników, działało ponad 20 szkół podstawowych i trzy ukazywało się siedem gazet i tygodników, działało ponad 20 szkół podstawowych i trzy licea oraz siedem szkół zawodowych. Spragnieni rozrywki mieszkańcy Waldenburga licea oraz siedem szkół zawodowych. Spragnieni rozrywki mieszkańcy Waldenburga mogli oglądać najnowsze niemieckie i hollywodzkie produkcje w 6 kinach. Niestety nie mogli oglądać najnowsze niemieckie i hollywodzkie produkcje w 6 kinach. Niestety nie było stałego teatru. Już od 1900 roku funkcjonowało za to muzeum miejskie, które było stałego teatru. Już od 1900 roku funkcjonowało za to muzeum miejskie, które wraz biblioteką ulokowano w 1926 roku w pałacu Albertich. wraz biblioteką ulokowano w 1926 roku w pałacu Albertich.

Budynek szkoły dla dziewcząt u zbiegu ulic B. Budynek szkoły dla dziewcząt u zbiegu ulic B. Limanowskiego i 1 Maja ok. 1913 (od 1945 roku Szkoła Limanowskiego i 1 Maja ok. 1913 (od 1945 roku Szkoła Podstawowa nr 1). Podstawowa nr 1).

II wojna światowa…II wojna światowa…

W okresie II wojny światowej na obecnym terenie miasta istniały filie W okresie II wojny światowej na obecnym terenie miasta istniały filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen: w Książu i na Gaju. Już od 1940 roku obozu koncentracyjnego Gross-Rosen: w Książu i na Gaju. Już od 1940 roku w kopalniach i koksowniach oraz innych zakładach, przystosowanych do w kopalniach i koksowniach oraz innych zakładach, przystosowanych do produkcji wojennej, zatrudniano jeńców ze Stalagu VIII A w Zgorzelcu. Na produkcji wojennej, zatrudniano jeńców ze Stalagu VIII A w Zgorzelcu. Na terenie Wałbrzycha pracowali także robotnicy przymusowi z Polski i innych terenie Wałbrzycha pracowali także robotnicy przymusowi z Polski i innych krajów, m.in. Białorusini i Rosjanie. Ich obozy znajdowały się m.in. w Białym krajów, m.in. Białorusini i Rosjanie. Ich obozy znajdowały się m.in. w Białym Kamieniu i Sobięcinie. Szacuje się, że tylko w kopalni „Biały Kamień” Kamieniu i Sobięcinie. Szacuje się, że tylko w kopalni „Biały Kamień” (późniejsza Thorez), do niewolniczej pracy zmuszanych było 600 więźniów. (późniejsza Thorez), do niewolniczej pracy zmuszanych było 600 więźniów. Na rok przed zakończeniem wojny liczba jeńców-niewolników sięgnęła 5 Na rok przed zakończeniem wojny liczba jeńców-niewolników sięgnęła 5 tysięcy. Miasto bez walk i zniszczeń zostało zajęte 8 maja 1945 przez 21 tysięcy. Miasto bez walk i zniszczeń zostało zajęte 8 maja 1945 przez 21 oddział Armii Radzieckiej. Szesnaście dni później do Wałbrzycha przybyła oddział Armii Radzieckiej. Szesnaście dni później do Wałbrzycha przybyła polska grupa operacyjna. Ponieważ kopalnie i większość zakładów nie polska grupa operacyjna. Ponieważ kopalnie i większość zakładów nie ucierpiały produkcja toczyła się prawie bez przerwy. Armia Radziecka ucierpiały produkcja toczyła się prawie bez przerwy. Armia Radziecka częściowo rozszabrowała koksownie i niektóre zakłady przemysłowe. częściowo rozszabrowała koksownie i niektóre zakłady przemysłowe.

Początkowo pracowali w nich prawie wyłącznie Niemcy. W końcu 1945 roku Początkowo pracowali w nich prawie wyłącznie Niemcy. W końcu 1945 roku powstało Dolnośląskie Zjednoczenie Przemysłowo-Węglowe, w którym zgrupowane powstało Dolnośląskie Zjednoczenie Przemysłowo-Węglowe, w którym zgrupowane zostały wszystkie kopalnie, koksownie, zakłady mechaniczne i energetyczne. W roku zostały wszystkie kopalnie, koksownie, zakłady mechaniczne i energetyczne. W roku zakończenia wojny, Biały Kamień, Sobięcin i Szczawno-Zdrój otrzymały status zakończenia wojny, Biały Kamień, Sobięcin i Szczawno-Zdrój otrzymały status samodzielnych miast, co przerwało proces ich scalania z Wałbrzychem. Do miasta samodzielnych miast, co przerwało proces ich scalania z Wałbrzychem. Do miasta przybywali tymczasem osadnicy z różnych stron kraju, a jedną z liczniejszych grup byli przybywali tymczasem osadnicy z różnych stron kraju, a jedną z liczniejszych grup byli górnicy naftowi z Borysławia i Drohobycza, którzy znaleźli pracę w wałbrzyskich górnicy naftowi z Borysławia i Drohobycza, którzy znaleźli pracę w wałbrzyskich kopalniach. Od 1946 roku do Wałbrzycha przyjeżdżały zwarte grupy polskich górników kopalniach. Od 1946 roku do Wałbrzycha przyjeżdżały zwarte grupy polskich górników z Francji i Belgii, które długo zaznaczały swoją odrębność wśród mieszkańców. W z Francji i Belgii, które długo zaznaczały swoją odrębność wśród mieszkańców. W mieście osiadła także liczna kolonia Żydów, którzy zamieszkiwali większość mieście osiadła także liczna kolonia Żydów, którzy zamieszkiwali większość wałbrzyskich dzielnic. Jednym z największych skupisk była dolna część Sobięcina w wałbrzyskich dzielnic. Jednym z największych skupisk była dolna część Sobięcina w której do dziś funkcjonuje nazwa potoczna „Palestyna”. W 1949 przybyły także liczne której do dziś funkcjonuje nazwa potoczna „Palestyna”. W 1949 przybyły także liczne grupy uchodźców z Grecji, których potomkowie do dziś tu mieszkają. Równocześnie grupy uchodźców z Grecji, których potomkowie do dziś tu mieszkają. Równocześnie stacjonowało tu kilka tysięcy żołnierzy Armii Radzieckiej.stacjonowało tu kilka tysięcy żołnierzy Armii Radzieckiej.

Wałbrzych dzisiaj…Wałbrzych dzisiaj…

Bez przesady można Bez przesady można powiedzieć, że Wałbrzych to powiedzieć, że Wałbrzych to „„Zielone Miasto”Zielone Miasto”. Ponad . Ponad połowę miejskiej powierzchni połowę miejskiej powierzchni zajmują tereny zielone – zajmują tereny zielone – w mieście jest aż 7 parków w mieście jest aż 7 parków w tymnajpiękniejszy Książański w tymnajpiękniejszy Książański Park Krajobrazowy  Park Krajobrazowy  z malowniczym przełomem rzeki z malowniczym przełomem rzeki Pełcznicy, pomnikowym Pełcznicy, pomnikowym starodrzewem oraz skupiskami starodrzewem oraz skupiskami rododendronów. rododendronów.

PRZYRODAPRZYRODA

Zielona sceneria stworzona przez przyrodę Zielona sceneria stworzona przez przyrodę to płuca miasta, służy mieszkańcom i turystom, to płuca miasta, służy mieszkańcom i turystom, stanowi naturalną bazą wypoczynkową, sprzyja stanowi naturalną bazą wypoczynkową, sprzyja uprawianiu sportu, różnych form turystyki uprawianiu sportu, różnych form turystyki i rekreacji przez cały rok. W Wałbrzychu są i rekreacji przez cały rok. W Wałbrzychu są wymarzone tereny dla amatorów kolarstwa wymarzone tereny dla amatorów kolarstwa górskiego, dla których wytyczono kilka tras górskiego, dla których wytyczono kilka tras rowerowych o różnym stopniu rowerowych o różnym stopniu trudności.  Piechurzy będą również trudności.  Piechurzy będą również usatysfakcjonowani, w Wałbrzychu bowiem, usatysfakcjonowani, w Wałbrzychu bowiem, jako jedynym tej wielkości mieście w Polsce, jako jedynym tej wielkości mieście w Polsce, występuje największe zagęszczenie występuje największe zagęszczenie znakowanych szlaków turystycznych, które znakowanych szlaków turystycznych, które wiodą na szczyty górskie i do wielu wiodą na szczyty górskie i do wielu zabytkowych miejsc. Pasjonatów koni zabytkowych miejsc. Pasjonatów koni i jeździectwa zaprasza renomowane Stado i jeździectwa zaprasza renomowane Stado Ogierów Książ, natomiast Aeroklub Ziemi Ogierów Książ, natomiast Aeroklub Ziemi Wałbrzyskiej szkoli zdobywców podniebnych Wałbrzyskiej szkoli zdobywców podniebnych przestworzy. przestworzy.

WAŁBRZYCHWAŁBRZYCH

Nieczęsto zdarza się, by w jednym mieście były aż cztery zamki i dwa rynki Nieczęsto zdarza się, by w jednym mieście były aż cztery zamki i dwa rynki z fontannami. Mało jest miast takich jak Wałbrzych, w których dobitnie widać bogactwoz fontannami. Mało jest miast takich jak Wałbrzych, w których dobitnie widać bogactwodziedzictwa kulturalnego i cywilizacyjnego trzech narodów – polskiego, czeskiego dziedzictwa kulturalnego i cywilizacyjnego trzech narodów – polskiego, czeskiego i niemieckiego. Do niewielu miast w Polsce, po zakończeniu II wojny światowej, i niemieckiego. Do niewielu miast w Polsce, po zakończeniu II wojny światowej, napłynęło tak wielu polskich osadników z różnych stron naszego kraju i reemigrantównapłynęło tak wielu polskich osadników z różnych stron naszego kraju i reemigrantówpolskich z Francji, Belgii i Westfalii jak do Wałbrzycha, co owocuje dużym polskich z Francji, Belgii i Westfalii jak do Wałbrzycha, co owocuje dużym zróżnicowaniem jego tkanki społecznej. zróżnicowaniem jego tkanki społecznej.

Współczesny Wałbrzych to miasto uczącej się młodzieży szkolnej Współczesny Wałbrzych to miasto uczącej się młodzieży szkolnej i studentów, rozbudowanej sfery usług i handlu, dużej liczby banków i instytucji i studentów, rozbudowanej sfery usług i handlu, dużej liczby banków i instytucji biznesowych. Po zamknięciu kopalni węgla kamiennego – dominującej do biznesowych. Po zamknięciu kopalni węgla kamiennego – dominującej do niedawna  gałęzi przemysłu – rozwijają się zakłady różnych branż. Wałbrzyska niedawna  gałęzi przemysłu – rozwijają się zakłady różnych branż. Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Invset-Park” należy do jednej z najlepiej Specjalna Strefa Ekonomiczna „Invset-Park” należy do jednej z najlepiej ocenianych przez inwestorów i znalazły się w niej tak znane firmy jak: Toyota, ocenianych przez inwestorów i znalazły się w niej tak znane firmy jak: Toyota, Quin czy Faurecia . Quin czy Faurecia .

CIEKAWE MIEJSCA CIEKAWE MIEJSCA W WAŁBRZYCHU W WAŁBRZYCHU

Wałbrzyski RynekWałbrzyski Rynek

Był niegdyś placem targowym. Tutaj odbywały się targi tygodniowe, roczne a także Był niegdyś placem targowym. Tutaj odbywały się targi tygodniowe, roczne a także świąteczne. świąteczne.

Od 1731 r. w centrum obecnego rynku znajdował się drewniany ratusz. Został rozebrany w 1857 Od 1731 r. w centrum obecnego rynku znajdował się drewniany ratusz. Został rozebrany w 1857 r., r.,

gdyż był zbyt mały dla rajców miejskich i zarządu miasta. Wówczas centrum rynku zajął zbiornik gdyż był zbyt mały dla rajców miejskich i zarządu miasta. Wówczas centrum rynku zajął zbiornik wodny przerobiony później na dwie fontanny i klomby towarzyszące pomnikowi Fryderyka III (1908 wodny przerobiony później na dwie fontanny i klomby towarzyszące pomnikowi Fryderyka III (1908 r.). Pomnik został rozebrany w 1920 r. Obok kamienicy „Pod Kotwicą" do połowy XIX w. znajdował r.). Pomnik został rozebrany w 1920 r. Obok kamienicy „Pod Kotwicą" do połowy XIX w. znajdował się pręgierz.W latach 90. XX wieku Rynek zrewaloryzowano. Zostały odnowione elewacje się pręgierz.W latach 90. XX wieku Rynek zrewaloryzowano. Zostały odnowione elewacje kamienic, położono nową nawierzchnię. W środku Rynku powstała fontanna. kamienic, położono nową nawierzchnię. W środku Rynku powstała fontanna.

ZAMEK KSIĄŻ ZAMEK KSIĄŻ

Największy zamek na Dolnym Śląsku, trzeci co wielkości w Największy zamek na Dolnym Śląsku, trzeci co wielkości w Polsce. Majestatyczny kolos zbudowany na skale, bajecznie wtopiony w Polsce. Majestatyczny kolos zbudowany na skale, bajecznie wtopiony w Książański Park Krajobrazowy. Leży w północnej części miasta nad Książański Park Krajobrazowy. Leży w północnej części miasta nad doliną Pełcznicy na wysokości około 395 m n.p.m. Zbudowany w XIII w. doliną Pełcznicy na wysokości około 395 m n.p.m. Zbudowany w XIII w. przez księcia świdnickiego Bolka I, w ciągu stuleci wielokrotnie przez księcia świdnickiego Bolka I, w ciągu stuleci wielokrotnie rozbudowywany stanowi obecnie urzekający konglomerat wielu stylów rozbudowywany stanowi obecnie urzekający konglomerat wielu stylów architektonicznych. Imponująca bryła zamku mieści ponad 400 architektonicznych. Imponująca bryła zamku mieści ponad 400 pomieszczeń w tym reprezentacyjne sale, salony wystawowe, sale pomieszczeń w tym reprezentacyjne sale, salony wystawowe, sale konferencyjne oraz komfortowe wnętrza hotelowo -gastronomiczne. konferencyjne oraz komfortowe wnętrza hotelowo -gastronomiczne. Wspaniałe plenery przyciągają filmowców i artystów. Można tu odpocząć Wspaniałe plenery przyciągają filmowców i artystów. Można tu odpocząć obcując z historią, w otoczeniu zieleni i ciekawie spędzić czas, bowiem obcując z historią, w otoczeniu zieleni i ciekawie spędzić czas, bowiem Zamek to centrum kulturalno - wystawiennicze regionu, siedziba cenionej Zamek to centrum kulturalno - wystawiennicze regionu, siedziba cenionej w kraju Wałbrzyskiej Galerii Sztuki BWA „Zamek Książ" oraz miejsce w kraju Wałbrzyskiej Galerii Sztuki BWA „Zamek Książ" oraz miejsce wielu prestiżowych imprez, z których największą popularnością cieszy się wielu prestiżowych imprez, z których największą popularnością cieszy się Festiwal Kwiatów i Sztuki i Międzynarodowy Festiwal Kameralistyki Festiwal Kwiatów i Sztuki i Międzynarodowy Festiwal Kameralistyki Ensemble im. Księżnej Daisy. Ensemble im. Księżnej Daisy.

Zamek KsiążZamek Książ

Pałac CzettritzówPałac Czettritzów

Pierwotnie był to renesansowy dwór Pierwotnie był to renesansowy dwór wraz z folwarkiem. W latach 1882 – wraz z folwarkiem. W latach 1882 – 1883 zbudowano budynek główny 1883 zbudowano budynek główny pałacu w stylu baroku flamandzkiego. W pałacu w stylu baroku flamandzkiego. W późniejszych latach obiekt był późniejszych latach obiekt był wielokrotnie przebudowywany. Dzisiejszy wielokrotnie przebudowywany. Dzisiejszy pałac ma około 100 m długości. Fasada pałac ma około 100 m długości. Fasada posiada dwa portale - renesansowy i posiada dwa portale - renesansowy i neobarokowy. Pałac otacza park neobarokowy. Pałac otacza park krajobrazowy. W zespole zamkowym krajobrazowy. W zespole zamkowym kilka innych zabytkowych budowli. kilka innych zabytkowych budowli. Obecnie w pałacu mieści się Państwowa Obecnie w pałacu mieści się Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa.Silesiusa.  

Kościół Świętych Aniołów StróżówKościół Świętych Aniołów Stróżów

W miejscu tym w 1444 r. zbudowano kościół św. Michała. W miejscu tym w 1444 r. zbudowano kościół św. Michała.

Obecny kościół został wzniesiony w latach 1898 - 1904, w stylu Obecny kościół został wzniesiony w latach 1898 - 1904, w stylu neogotyckim według projektu wrocławskiego architekta Alexisa Langera. neogotyckim według projektu wrocławskiego architekta Alexisa Langera. Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego i ma wymiary 60,0 Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego i ma wymiary 60,0 m długości i 30,0 m szerokości. Jest budowlą halową z trzema nawami. m długości i 30,0 m szerokości. Jest budowlą halową z trzema nawami. Wielkość budowli podkreślają monumentalne schody oraz smukła wieża z Wielkość budowli podkreślają monumentalne schody oraz smukła wieża z iglicowym hełmem o wysokości 81,0 m. We wnętrzu kamienna iglicowym hełmem o wysokości 81,0 m. We wnętrzu kamienna chrzcielnica z 1593 r., w elewacji południowej renesansowe i barokowe chrzcielnica z 1593 r., w elewacji południowej renesansowe i barokowe płyty nagrobne (XVI - XVIII w.) przeniesione z innych kościołów. Okna płyty nagrobne (XVI - XVIII w.) przeniesione z innych kościołów. Okna witrażowe mają do 12 m wysokości. Witraże w prezbiterium z warsztatu witrażowe mają do 12 m wysokości. Witraże w prezbiterium z warsztatu Meyera w Monachium, wykonane w 1904 r., przedstawiają Św. Rodzinę Meyera w Monachium, wykonane w 1904 r., przedstawiają Św. Rodzinę przy pracy.przy pracy.

Kościół Świętych Aniołów StróżówKościół Świętych Aniołów Stróżów

Wnętrze KościołaWnętrze Kościoła

RUINY ZAMKU NOWY DWÓRRUINY ZAMKU NOWY DWÓR

Prawdopodobnie zamek był wzniesiony przez księcia świdnicko - Prawdopodobnie zamek był wzniesiony przez księcia świdnicko - jaworskiego Bolka II Małego w połowie XIV w. Pierwsza wzmianka o jaworskiego Bolka II Małego w połowie XIV w. Pierwsza wzmianka o budowli pochodzi z 1364 r. Po śmierci Bolka II przeszedł w ręce czeskie. budowli pochodzi z 1364 r. Po śmierci Bolka II przeszedł w ręce czeskie. W latach 1402 - 1417 został rozbudowany. Od 1434 r. stanowił własność W latach 1402 - 1417 został rozbudowany. Od 1434 r. stanowił własność rodu Czettritzów. Na początku XVI w. ponownie został przebudowany w rodu Czettritzów. Na początku XVI w. ponownie został przebudowany w stylu renesansowym. Po 1581 r. kiedy spłonął po uderzeniu pioruna, stylu renesansowym. Po 1581 r. kiedy spłonął po uderzeniu pioruna, Czettritzowie zbudowali dla siebie nową rezydencję w dzisiejszym Czettritzowie zbudowali dla siebie nową rezydencję w dzisiejszym centrum Wałbrzycha.centrum Wałbrzycha.Zamek miał kształt wrzecionowaty. Składał się z zamku górnego oraz Zamek miał kształt wrzecionowaty. Składał się z zamku górnego oraz podzamcza oddzielonego suchą fosą, wykutą w skale. Podzamcze podzamcza oddzielonego suchą fosą, wykutą w skale. Podzamcze rozpoczynało się od północy gotycką bramą wjazdową. Do dzisiaj rozpoczynało się od północy gotycką bramą wjazdową. Do dzisiaj zachował się gotycki portal bramny, mury podzamcza oraz fragmenty zachował się gotycki portal bramny, mury podzamcza oraz fragmenty murów i budynków zamku górnego.murów i budynków zamku górnego.

Przez zamek przechodzi żółty szlak turystycznyPrzez zamek przechodzi żółty szlak turystyczny ze stacji kolejowej ze stacji kolejowej Wałbrzych Główny.Wałbrzych Główny.

RUINY ZAMKU NOWY DWÓRRUINY ZAMKU NOWY DWÓR

Muzeum Przemysłu i TechnikiMuzeum Przemysłu i Techniki

Skansen budownictwa górniczego XIX wieku, oddział Muzeum w Skansen budownictwa górniczego XIX wieku, oddział Muzeum w Wałbrzychu.Pierwsza historyczna informacja o wydobyciu węgla na terenie Wałbrzychu.Pierwsza historyczna informacja o wydobyciu węgla na terenie Wałbrzycha pochodzi z 1561 r idotyczy Białego Kamienia - dzielnicy Wałbrzycha pochodzi z 1561 r idotyczy Białego Kamienia - dzielnicy Wałbrzycha. Górnictwo rozwijało się tu przez 500 lat, a czasy największej Wałbrzycha. Górnictwo rozwijało się tu przez 500 lat, a czasy największej prosperity przypadają na wiek XIX i XX. Polikwidacji wałbrzyskich kopalń pod prosperity przypadają na wiek XIX i XX. Polikwidacji wałbrzyskich kopalń pod koniec XX w., pozostało wiele wciąż czynnych urządzeń górniczych, które w koniec XX w., pozostało wiele wciąż czynnych urządzeń górniczych, które w 2000 r. częściowo udostępniono do zwiedzania, tworząc Muzeum Przemysłu 2000 r. częściowo udostępniono do zwiedzania, tworząc Muzeum Przemysłu i Techniki. Mieści się ono w zabytkowymkompleksie architektoniczno – i Techniki. Mieści się ono w zabytkowymkompleksie architektoniczno – przemysłowym nieczynnej kopalni „Julia". Najciekawsze elementy przemysłowym nieczynnej kopalni „Julia". Najciekawsze elementy Muzeum Przemysłu i Techniki to: Muzeum Przemysłu i Techniki to: wieże wyciągowe szybu Julia z 1893 r. i szybu Sobótka z 1902 r., wieże wyciągowe szybu Julia z 1893 r. i szybu Sobótka z 1902 r., wielkogabarytowe elektryczne maszyny wyciągowe z 1911r.,wielkogabarytowe elektryczne maszyny wyciągowe z 1911r., Sztolnia „Julia" wyposażona w górnicze maszyny i urządzenia,Sztolnia „Julia" wyposażona w górnicze maszyny i urządzenia, łańcuszkowa łaźnia górnicza z 1915 r.,łańcuszkowa łaźnia górnicza z 1915 r., ekspozycja kamieni górniczych - najstarszy z 1739r.,ekspozycja kamieni górniczych - najstarszy z 1739r., budynek kotłowni z 1882 r.,budynek kotłowni z 1882 r., sortownia węgla z 1888 r. oraz łaźnia górnicza z 1915 r.,sortownia węgla z 1888 r. oraz łaźnia górnicza z 1915 r.,  

Muzeum obecnie w Muzeum obecnie w remoncieremoncie

Muzeum w WałbrzychuMuzeum w Wałbrzychu

Muzeum mieści się w Muzeum mieści się w zabytkowych wnętrzach XVIII - zabytkowych wnętrzach XVIII - wiecznego pałacu, należącego wiecznego pałacu, należącego niegdyś do kupieckiej rodziny niegdyś do kupieckiej rodziny Albertich i prowadzi swoją Albertich i prowadzi swoją działalność nieprzerwanie od działalność nieprzerwanie od 1926r. Na stałych wystawach 1926r. Na stałych wystawach prezentuje geologię - minerały, prezentuje geologię - minerały, skały i skamieniałości Dolnego skały i skamieniałości Dolnego Śląska, a także ceramikę Śląska, a także ceramikę wałbrzyską i innych znanych wałbrzyską i innych znanych wytwórni europejskich. wytwórni europejskich.

PalmiarniaPalmiarnia

„„Ogród Zimowy" najstarszy w Polsce, zbudowany w latach 1911 Ogród Zimowy" najstarszy w Polsce, zbudowany w latach 1911

- 1914 z polecenia Jana Henryka XV Hochberga, w hołdzie dla pięknej - 1914 z polecenia Jana Henryka XV Hochberga, w hołdzie dla pięknej żony księżnej Marii Theresie von Pless zwanej Daisy. Jak na owe czasy, żony księżnej Marii Theresie von Pless zwanej Daisy. Jak na owe czasy, Palmiarnia była obiektem imponującym, niesłychanie wysokim (wysokość Palmiarnia była obiektem imponującym, niesłychanie wysokim (wysokość kopuły 15 m.), a co ciekawe, wnętrze obiektu zostało wyłożone tufem kopuły 15 m.), a co ciekawe, wnętrze obiektu zostało wyłożone tufem wulkanicznym pochodzącym z Etny na Sycylii, tworząc groty, skały i wulkanicznym pochodzącym z Etny na Sycylii, tworząc groty, skały i kaskady. Obok palmiarni istniał ogród japoński, rosarium, ogród owocowo kaskady. Obok palmiarni istniał ogród japoński, rosarium, ogród owocowo - warzywny i obszar przeznaczony pod uprawę krzewów. Po ukończeniu - warzywny i obszar przeznaczony pod uprawę krzewów. Po ukończeniu budowy sprowadzono do Palmiarni ok. 80 gatunków roślin, a wśród nich budowy sprowadzono do Palmiarni ok. 80 gatunków roślin, a wśród nich wyrośnięte już palmy daktylowe, które można podziwiać do dziś. wyrośnięte już palmy daktylowe, które można podziwiać do dziś.

PalmiarniaPalmiarnia