Warszawa, grudzień 2012 - Entuzjaści Edukacjieduentuzjasci.pl/.../ibe-ee-raport-status-zawodowy-nauczyciela.pdf · Wynika z tego, że Karta Nauczyciela jest raczej szczególnego

1

Warszawa, grudzie 2012

r

.

2

Autor:

dr Stanisaw Sawiski

Recenzenci:

Andrzej Baraski, prof. dr hab. Stanisaw Dylak

Wydawca:

Instytut Bada Edukacyjnych

ul. Grczewska 8

01-180 Warszawa

tel. (22) 241 71 00; www.ibe.edu.pl

Copyright by: Instytut Bada Edukacyjnych, Warszawa, grudzie 2012

Publikacja opracowana w ramach projektu systemowego: Badanie jakoci i efektywnoci edukacji

oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego, wspfinansowanego przez Uni Europejsk ze

rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego, realizowanego przez Instytut Bada Edukacyjnych.

Egzemplarz bezpatny

http://www.ibe.edu.pl/

3

1. Streszczenie

W zwizku z planowanym przez rzd przygotowaniem nowych regulacji dotyczcych statusu

zawodowego nauczyciela potrzebna jest obiektywna analiza tej ustawy, w tym take moliwie

bezstronna ocena w jaki sposb uregulowania Karty Nauczyciela w ich obecnym ksztacie wpywaj

na funkcjonowanie owiaty. Przedstawiona analiza skada si z kilku elementw, ukazujcych rne

aspekty statusu zawodowego nauczyciela.

Rozdzia czwarty przedstawia porwnanie ujcia zawodu nauczyciela w polskim ustawodawstwie

owiatowym z istniejcymi w prawie uregulowaniami dotyczcymi zawodw: lekarza, pielgniarki,

psychologa, felczera, tumacza przysigego, pracownika socjalnego oraz urzdnika suby cywilnej.

Zestawienie wystpujcych w krajowym ustawodawstwie rozwiza w odniesieniu do rnych

zawodw, pozwala dostrzec pewne odmiennoci tych uregulowa i postawi pytanie o sposb

okrelenia zawodu nauczyciela w aktach prawnych dotyczcych owiaty. W ustawie Karcie

Nauczyciela wyraz nauczyciel nie oznacza stricte zawodu, ale przede wszystkim szczeglnego

rodzaju stanowisko pracy w instytucjach wchodzcych w skad systemu owiaty. Dlatego grupy osb

podlegajcych Karcie Nauczyciela wskazane s poprzez okrelenie w jakich instytucjach s te osoby

zatrudnione.

Wynika z tego, e Karta Nauczyciela jest raczej szczeglnego rodzaju kodeksem pracy dla

nauczycieli, wychowawcw i innych pracownikw pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach,

szkoach i placwkach ni ustaw o zawodzie nauczyciela. Porwnanie ujcia zawodu nauczyciela

w Karcie Nauczyciela z istniejcymi w polskim prawie uregulowaniami dotyczcymi kilku innych

zawodw jasno pokazao, e okrelenie zawodu nauczyciela w przepisach owiatowych w wielu

zasadniczych punktach wymaga istotnych korekt.

W rozdziale pitym przedstawiono polskie uregulowania dotyczce poszczeglnych kwestii

zwizanych z wykonywaniem zawodu nauczyciela takich jak czas pracy, urlop, wynagrodzenia itp. na

tle rozwiza obowizujcych w Bawarii, Czechach i Finlandii. Informacje na ten temat pochodz

z niepublikowanego materiau przygotowanego w 2010 r. przez Zesp Bada Nauczycieli IBE pt.

Porwnanie statusu zawodowego nauczyciela w wybranych krajach (red. Magdalena Krawczyk-

Radwan). Porwnanie sytuacji polskich nauczycieli jako pracownikw do sytuacji nauczycieli w innych

krajach, pozwala w nieco innej perspektywie prowadzi dyskusj o warunkach wykonywania zawodu

nauczyciela w Polsce. Okazao si, e poszczeglne kwestie dotyczce sytuacji nauczycieli mog by

rozwizywane w rny sposb. Status nauczyciela moe by ustalany w ramach specjalnych aktw

prawnych (Polska, Czechy), ale take by regulowany w wielu rnych aktach, w ktrych tematyka

nauczycielska stanowi tylko pewien fragment wikszej caoci (Bawaria, Finlandia). Ciekawe jest

porozumienie krajw skandynawskich dotyczce praw pracowniczych nauczycieli. W sprawie

kwalifikacji wymaganych od nauczycieli warto zwrci uwag na rozwizanie obowizujce w Bawarii,

gdzie na zakoczenie studiw obowizuje pastwowy egzamin nauczycielski I stopnia, a po dwuletniej

praktyce trzeba zda pastwowy egzamin II stopnia. W Polsce zaliczenie przedmiotw, na podstawie

ktrych absolwenci uczelni otrzymywali tzw. przygotowanie pedagogiczne, nie mona uzna za

odpowiednik pastwowego egzaminu I stopnia w Bawarii. Take nasz egzamin na stopie nauczyciela

mianowanego nie jest odpowiednikiem bawarskiego egzaminu II stopnia. Obowizujcy w Polsce

system awansu zawodowego istotnie rni si od rozwiza przyjtych w Bawarii i Finlandii, gdzie

wystpuje zrnicowanie oparte na stopniach w hierarchii urzdniczej lub rodzaju stanowiska.

Najbardziej zbliona do polskiego systemu awansu jest praktyka stosowana w Czechach, zwraca

4

jednak uwag, e tam stopie awansu wie si ze zoonoci i samodzielnoci wykonywanych

zada.

W dziedzinie zatrudniania, przenoszenia oraz zwalnianie z pracy przedstawione przykady

reprezentuj zasadniczo rne podejcia. Zaliczenie nauczycieli do kategorii urzdnikw

pastwowych albo samorzdowych funkcjonariuszy publicznych czy si z pen stabilizacj

zatrudnienia, ale rwnoczenie dyspozycyjnoci polegajc m.in. na tym, e nauczyciel moe by

przeniesiony przez wadze bez jego zgody (Bawaria, Finlandia). Na przeciwnym biegunie jest

rozwizanie przyjte w Czechach, gdzie nauczyciele s zatrudniani na zasadach oglnie

obowizujcych. Sposoby okrelania oraz wymiar czasu pracy nauczyciela, take s

w prezentowanych krajach wyranie zrnicowane i rnice te dotycz wszystkich aspektw

zagadnienia. W zakresie mechanizmw ksztatowania wynagrodze nauczycieli istnieje due

podobiestwo zasad obowizujcych w Polsce i w Finlandii. We wszystkich krajach wypaca si

wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. W Polsce i w Czechach do podobne s listy innych

dodatkw wypacanych nauczycielom. Normy dotyczce dugoci urlopw nauczycieli s w Polsce

znacznie korzystniejsze dla tej grupy zawodowej ni w pozostaych krajach. W przeliczeniu na

tygodnie dugo urlopu nauczyciela wynosi: w Bawarii 5-6 tygodni, w Finlandii ok. 5-8 tygodni,

w Czechach 8 tygodni, natomiast w Polsce ok. 11 tygodni.

Rozdzia szsty prezentuje uzyskane w badaniach terenowych opinie na temat wpywu awansu

zawodowego nauczycieli na jako pracy szkoy. Badania te przeprowadzono w drugiej poowie 2011 r.

w oparciu o specjalnie opracowane kwestionariusze. Z zebranego materiau wynika, e idea awansu

zawodowego nauczycieli jest akceptowana, chocia przedstawiciele wszystkich grup uczestniczcych

w badaniu dostrzegaj rne sabe strony obecnej praktyki w tej dziedzinie. Uderza zasadnicza

zbieno ocen i pogldw przedstawicieli wszystkich grup w kilku wanych kwestiach. Powszechnie

podzielane byo przekonanie, e awans zawodowy przynosi pewne pozytywy dla funkcjonowania

szk, ale nie s one tak znaczce, jak by mona byo tego oczekiwa w wielu wypowiedziach

powtarzao si bardzo charakterystyczne zastrzeenie jeeli awans jest dobrze realizowany.

Panowaa dua zgodno opinii, e awans zawodowy przynosi korzyci dla szkoy, w zalenoci od

sposobu dziaania dyrektora szkoy. W wielu wypowiedziach pojawiaa si nie zawsze wprost

wyraana myl, e system awansowania stopniowo ulega erozji nie udao si unikn pewnego

zbiurokratyzowania i jaowej rytualizacji. Najczciej i najmocniej podkrelano sabo obecnych

rozwiza polegajc na tym, e nauczyciele stosunkowo wczenie uzyskuj stopie nauczyciela

dyplomowanego i bardzo wielu z nich wykazuje potem znaczcy spadek zaangaowania w swoj

prac.

W rozdziale sidmym przedstawiono propozycje, ktre powstay midzy innymi w oparciu o wnioski

z przeprowadzonych bada i analiz. Treci tego rozdziau jest oglnie zarysowana koncepcja zmiany

systemu zarzdzania szko, ktrej kluczowym elementem jest przeksztacenie obecnego statusu

zawodowego nauczyciela. Przedstawiona koncepcja opiera si na zasadzie wspmiernoci, ktra

polega na systemowym powizaniu wysokoci zarobkw nauczyciela, z jego kompetencjami oraz

z zakresem jego odpowiedzialnoci za funkcjonowanie szkoy. Propozycja ta zostaa zainspirowana

efektami prac nad Polsk Ram Kwalifikacji, ktra ma by jednym z kluczowych instrumentw

w przygotowywanym obecnie krajowym systemie kwalifikacji. Istot zaproponowanych zmian jest

bardziej konsekwentne powizanie awansu nauczyciela z rozwojem jego kompetencji, co jak si

wydaje, miaoby korzystny wpyw na jako edukacji szkolnej. Realizacja zaproponowanej koncepcji

nauczycielskich awansw musiaaby by powizana z rwnoczesn modyfikacj zasad zarzdzania

szko oraz zasad ksztatowania nauczycielskich wynagrodze. Wynagrodzenia w istotnie wikszym

wymiarze powinny uwzgldnia charakter i stopie zaangaowania nauczyciela w sprawy szkoy.

5

2. Streszczenie angielskie

In relation to the governments plans to prepare new regulations regarding the professional status of

teachers, an objective analysis of such act is necessary, as well as a potentially unbiased evaluation

of the manner in which regulations of the Teachers Charter in their present content influence the

functioning of the educational system. The presented analysis consists of several elements showing

various aspects of the professional status of teachers.

Chapter 4 presents a comparison of presentation of the teaching profession in the Polish legislation

with legal regulations regarding other professions: doctors, nurses, psychologists, paramedics,

certified translators, social workers and civil servants. A comparison of solutions existing in Polish

legislation applied to various professions allows for noticing certain differences of such regulations and

raises a question about the manner of determining the teaching profession in legal acts regarding

education. In the Teachers Charter, the term teacher does not denote a profession, but primarily a

special type of a work position in institutions forming a part of the educational system. Therefore,

groups of persons subject to the Teachers Charter are indicated by determination of institutions in

which such persons are employed.

This results from the fact that the Teachers Charter is a special type of a labour code for teachers,

educators and other pedagogical employees working in kindergartens, schools and other institutions

rather than an act on the teaching profession. A comparison of determination of the teaching

profession in the Teachers Charter with the regulations existing in the Polish law regarding several

other professions has shown clearly that determination of the teaching profession in educational

provisions requires significant improvement in several important aspects.

Chapter 5 presents Polish regulations regarding individual issues related to performance of the

teaching profession, such as work time, holiday leave, wages in comparison to solutions applied in

Bavaria, Czech Republic and Finland. This information comes form unpublished paper prepared by

Teacher Researcher Unit in the Institute of Educational Research The comparison of the teachers

professional status in selected countries (ed. Magdalena Krawczyk-Radwan). A comparison of the

situation of Polish teachers as employees with the situation of teachers in other countries allows for

discussing the conditions of teachers in Poland from a slightly different perspective. It turned out that

individual issues regarding the situation of teachers may be dealt with differently. The status of

teachers may be determined in special legal acts (Poland, Czech Republic), as well as be regulated in

many various acts, where the issue of teaching is only a fragment of a greater whole (Bavaria,

Finland). The agreement of Scandinavian countries regarding employee rights of teachers is very

interesting. With respect to qualifications required from teachers, it is worth drawing attention to the

Bavarian solution studies are ended with a 1st degree state examination; after a two-year internship,

it is necessary to take 2nd degree state examination. In Poland, crediting of classes on the basis of

which graduates of universities received the so-called pedagogical preparation cannot be considered

an equivalent of the 1st degree examination in Bavaria. What is more, Polish examination for

nominated teachers is not an equivalent of the Bavarian 2nd degree examination. The system of

professional solutions adopted in Bavaria and Finland, where there is diversity relying on the grades of

clerk hierarchy or type of position, differs significantly from the Polish system of professional

promotion. Most similar to the Polish system is the Czech practice; however, it is necessary to draw

attention to the fact that the degree of promotion in Czech Republic is related to the complexity and

independence of performed tasks.

6

With respect to employment, transfer and dismissal from work, the presented examples show

fundamentally different approaches. Inclusion of teachers in the category of state or local government

clerks is related to complete stabilization of employment, but at the same time requires full flexibility

consisting in the fact that a teacher may be transferred by the authorities without his/ her approval

(Bavaria, Finland). The solution adopted in the Czech Republic is completely different; teachers there

are employed upon generally binding principles. The manner of determination and the work time of

teachers are also different in the presented countries; these differences refer to all aspects of the

issue. With respect to the mechanisms shaping the teachers wages, there is a significant similarity

between Polish and Finnish principles. In all countries, overtime work is paid for. In Poland and in

Czech Republic, lists of other bonuses paid to teachers are similar. Standards regarding length of

teachers holidays are much more favourable in Poland than in other countries. In conversion into

weeks, the length of a teachers holiday amounts to: in Bavaria: 5 6 weeks, in Finland approx. 5 8

weeks, in Czech Republic: 8 weeks, whereas in Poland to approx. 11 weeks.

Chapter 6 presents opinions obtained from field studies about the impact of professional promotion of

teachers on the quality of school operation. The studies were conducted in the 2nd half of 2011 on the

basis of specially prepared questionnaires. According to the collected material, the idea of

professional promotion of teachers is accepted, yet representatives of all groups participating in the

study perceive various weak sides of the current practice in this area. Fundamental concurrence of

opinions and ideas of representatives of all groups with respect to several important issues is quite

striking. A commonly shared conviction was that professional promotions brings certain positive

aspects for the functioning of schools, yet they are not as significant as it could have been expected

many answers featured a very characteristic statement that the promotion should be performed

correctly. The respondents agreed that professional promotion brings benefits for the school, yet

these benefits depend on the manner of operation of the schoolmaster. Many respondents alluded to

the fact that the promotion system is subject to gradual erosion it was not possible to avoid certain

bureaucratization and idle ritualization. Weakness of current solutions consisting in the fact that

teachers relatively early gain certification and many of them experience significant decrease of

involvement in their work was emphasized most frequently and strongly.

Chapter 7 presents proposals which were created on the basis of conclusions from the conducted

studies and analyses. The content of this chapter is the general concept for changing the school

management system, whose key element is transformation of the current professional status of

teachers. The presented concept relies on the matching principle, which consists in a systemic link

between the amount of teachers wages, his/ her competences and the scope of his/ her responsibility

with respect to the operation of a school. The proposal was inspired by effects of work on the Polish

Qualification Framework, which is going to be one of the key instruments in the currently prepared

national qualification system. The core of the proposed changes is more consistent linking of teachers

promotions with development of their competences, which it seems could have a beneficial impact

on the quality of school education. Implementation of the proposed concept of teachers promotions

would have to be connected with simultaneous modification of the school management principles and

principles of determining teachers wages. Wages should take into account the character and the

degree of involvement of teaches in school issues in a significantly greater degree.

7

Spis Treci

1. Streszczenie ................................................................................................................3

2. Streszczenie angielskie ..............................................................................................5

3. Wprowadzenie ........................................................................................................... 10

4. Zawd nauczyciela a niektre inne zawody w aktach prawnych ........................... 12 4.1. Definicje zawodu ................................................................................................................... 12 4.2. Wybrane zawody w wietle ustaw ......................................................................................... 13

4.2.1. Zawd lekarz ................................................................................................................... 14 4.2.2. Zawd pielgniarka ......................................................................................................... 17 4.2.3. Zawd psycholog ............................................................................................................ 19 4.2.4. Zawd felczer .................................................................................................................. 21 4.2.5. Zawd tumacz przysigy ............................................................................................... 23 4.2.6. Zawd pracownik socjalny .............................................................................................. 25 4.2.7. Status urzdnik suby cywilnej ....................................................................................... 28 4.2.8. Podsumowanie .................................................................................................................. 30

4.3. Nauczyciel jako zawd w wietle zapisw Karty Nauczyciela .............................................. 32 4.3.1. Na czym polega wykonywanie zawodu nauczyciela ......................................................... 32 4.3.2. Obowizki nauczyciela ...................................................................................................... 33 4.3.3. Ochrona prawna zawodu nauczyciela ............................................................................... 34 4.3.4. Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu nauczyciela ........................................ 34 4.3.5. Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu ................................... 36 4.3.6. Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu nauczyciela ....................................... 36 4.3.7. lubowanie ........................................................................................................................ 36 4.3.8. Hierarchia w zawodzie nauczyciela ................................................................................... 37 4.3.9. Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy ........................................ 37 4.3.10. Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu nauczyciela .......................... 37 4.3.11. Odpowiedzialno dyscyplinarna nauczyciela .............................................................. 38

5. Polski nauczyciel jako pracownik na tle uregulowa w wybranych krajach europejskich .............................................................................................................. 39

5.1. Uwagi wstpne ...................................................................................................................... 39 5.2. Akty prawne ustalajce status zawodu nauczyciela.............................................................. 40 5.3. Kwalifikacje niezbdne do wykonywania zawodu nauczyciela ............................................. 41 5.4. Stopnie zawodowe nauczycieli (kategorie stanowisk) .......................................................... 41 5.5. Zatrudnianie, przenoszenie, zwalnianie z pracy .................................................................... 42 5.6. Czas pracy nauczycieli .......................................................................................................... 43 5.7. Wynagrodzenie nauczycieli ................................................................................................... 45 5.8. Ocena pracy nauczyciela ...................................................................................................... 46 5.9. Doskonalenie zawodowe nauczycieli .................................................................................... 46 5.10. Urlopy nauczycieli .................................................................................................................. 47 5.11. Uprawnienia emerytalne nauczycieli ..................................................................................... 48 5.12. Podsumowanie ...................................................................................................................... 49

6. System awansu zawodowego w wietle wynikw przeprowadzonego badania ... 52 6.1. Podstawowe informacje o badaniu ........................................................................................ 52 6.2. Podstawowe informacje na temat awansu zawodowego nauczycieli (art. 9a-9d KN) .......... 53 6.3. Opinie na temat awansu zawodowego nauczycieli zebrane w czasie badania .................... 57

6.3.1. Opinie dyrektorw na temat wpywu awansu zawodowego nauczycieli na jako pracy szkoy 57 6.3.2. Opinie przedstawicieli organw prowadzcych na temat wpywu awansu zawodowego nauczycieli na jako pracy szkoy ................................................................................................. 58 6.3.3. Opinie przedstawicieli kuratoriw owiaty na temat wpywu awansu zawodowego nauczycieli na jako pracy szkoy. ................................................................................................ 59 6.3.4. Opinie przedstawicieli zwizkw zawodowych .................................................................. 63

8

6.3.5. Podsumowanie .................................................................................................................. 65

7. Propozycja modyfikacji statusu zawodowego nauczyciela w Polsce ................... 66 7.1. Zasada wspmiernoci zarobkw, kompetencji i odpowiedzialnoci ................................... 66

7.1.1. Zarobki nauczyciela ........................................................................................................... 66 7.1.2. Kompetencje nauczyciela .................................................................................................. 67 7.1.3. Odpowiedzialno nauczyciela .......................................................................................... 67 7.1.4. Zasada wspmiernoci ..................................................................................................... 68 7.1.5. Zasada wspmiernoci a praktyka szkolna ...................................................................... 69

7.2. Propozycja nowego modelu zarzdzania szko ................................................................... 70 7.2.1. Zarzdzanie szko a jako pracy szkoy ........................................................................ 70 7.2.2. Nowy organ szkoy............................................................................................................. 71 7.2.3. Kompetencje dyrektora szkoy ........................................................................................... 72 7.2.4. Rada pedagogiczna ........................................................................................................... 72

7.3. Propozycja statusu zawodowego nauczyciela ...................................................................... 73 7.3.1. Typ szkoy jako wyznacznik statusu nauczyciela .............................................................. 74 7.3.2. Nauczany przedmiot jako wyznacznik statusu nauczyciela .............................................. 74 7.3.3. Kategoria stanowiska nauczyciela jako wyznacznik jego statusu ..................................... 74 7.3.4. Modszy nauczyciel ............................................................................................................ 76 7.3.5. Starszy nauczyciel ............................................................................................................. 76 7.3.6. Nauczyciel funkcyjny ......................................................................................................... 76 7.3.7. Zmodernizowany awans zawodowy jako wyznacznik statusu nauczyciela ...................... 77

8. Podsumowanie i uwagi kocowe ............................................................................. 81

9. Literatura cytowana .................................................................................................. 83

10. Nota o autorze ........................................................................................................... 83

ZACZNIK 1 ...................................................................................................................... 84

Spis Treci .......................................................................................................................... 86

1. Status zawodu nauczyciela w II Rzeczypospolitej Polskiej .................................... 89 1.1. Uwarunkowania historyczne .................................................................................................. 89

1.1.1. Odzyskanie niepodlegoci i pocztki organizacji II Rzeczypospolitej Polskiej ................. 89 1.1.2. Ksztatowanie si granic i ustroju II Rzeczypospolitej ....................................................... 91 1.1.3. Sytuacja gospodarcza i polityczna Polski w latach 1918-1939 ......................................... 93 1.1.4. Ksztatowanie si ustroju szkolnictwa polskiego ............................................................... 95 1.1.5. Podstawy prawne .............................................................................................................. 98

1.2. Ksztatowanie si statusu zawodowego nauczycieli w II Rzeczypospolitej .......................... 99 1.2.1. Nawizanie, zmiana i rozwizanie stosunku pracy ......................................................... 108 1.2.2. Wykaz subowy, ocena pracy, obowizki nauczyciela .................................................. 111 1.2.3. Uprawnienia nauczycieli .................................................................................................. 112 1.2.4. Wymiar godzin nauczania ............................................................................................... 113 1.2.5. Odpowiedzialno subowa ........................................................................................... 115 1.2.6. Podstawy prawne ............................................................................................................ 117

2. Status zawodu nauczyciela w okresie od zakoczenia II wojny wiatowej do 1980 r. ............................................................................................................................... 118

2.1. Uwarunkowania historyczne ................................................................................................ 118 2.1.1. Podstawy prawne ............................................................................................................ 122

2.2. Ustrj szkolnictwa po 1945 r. ............................................................................................... 123 2.2.1. Podstawy prawne ............................................................................................................ 128

2.3. Ksztatowanie si statusu zawodowego nauczycieli po II wojnie wiatowej. ...................... 128 2.3.1. Zakres podmiotowy ustawy z 1956 r. .............................................................................. 129 2.3.2. Zasady nawizywania, zmian i rozwizywania stosunku subowego ............................ 129 2.3.3. Wymiar godzin pracy, wynagrodzenie ............................................................................. 130 2.3.4. Urlopy i inne uprawnienia ................................................................................................ 130 2.3.5. Odpowiedzialno subowa ........................................................................................... 131 2.3.6. Uprawnienia ZNP............................................................................................................. 132 2.3.7. Zmiany w latach 60-tych i 70-tych ................................................................................... 132 2.3.8. Zakres podmiotowy ustawy ............................................................................................. 133

9

2.3.9. Obowizki nauczycieli ..................................................................................................... 133 2.3.10. Wymagania kwalifikacyjne ........................................................................................... 135 2.3.11. Wymiar godzin i wynagrodzenie .................................................................................. 135 2.3.12. Nawizanie, zmiana i rozwizanie stosunku pracy ..................................................... 139 2.3.13. Urlopy .......................................................................................................................... 140 2.3.14. Inne uprawnienia nauczycieli ....................................................................................... 141 2.3.15. Odpowiedzialno subowa ....................................................................................... 142 2.3.16. Wsppraca ze Zwizkiem Nauczycielstwa Polskiego ................................................ 143 2.3.17. Podstawy prawne ........................................................................................................ 143

3. Status zawodu nauczyciela wedug Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. ............................................................................................................. 144

3.1. Uwarunkowania spoeczno-polityczne ................................................................................ 144 3.2. Rozwizania przyjte w ustawie Karta Nauczyciela ........................................................ 146

3.2.1. Zakres obowizywania Karty Nauczyciela ...................................................................... 146 3.2.2. Obowizki nauczycieli. Zasady nawizywania i rozwizywania stosunku pracy. ........... 149 3.2.3. Awans zawodowy nauczycieli ......................................................................................... 156 3.2.4. Ocena pracy i nadzr nad prac nauczycieli ................................................................... 159 3.2.5. Czas pracy. Wynagrodzenie ............................................................................................ 160 3.2.6. wiadczenia socjalne. Urlopy. Uprawnienia emerytalne ................................................. 168 3.2.7. Odpowiedzialno subowa nauczycieli. ........................................................................ 174 3.2.8. Zakres stosowania do nauczycieli przepisw kodeksu pracy. ........................................ 175 3.2.9. Status nauczycieli szk i placwek niepublicznych. ....................................................... 176

3.3. Zmiany statusu zawodowego nauczycieli w okresie od 1982 r. do 2010 r. ........................ 178 3.3.1. Zmiany Karty Nauczyciela. .............................................................................................. 178 3.3.2. Zwizek midzy zmianami w Karcie Nauczyciela i reformami systemu owiaty. ........... 182 3.3.3. Zmiany wynikajce ze zmian ustrojowych pastwa, w szczeglnoci reformy samorzdowej. .............................................................................................................................. 182

3.3.3.1. Wprowadzenie samorzdu gminnego w 1990 r. Przejmowanie przez gminy prowadzenia przedszkoli i szk ............................................................................................... 184 3.3.3.2. Drugi etap reformy samorzdowej. Wprowadzenie samorzdu powiatowego i samorzdu wojewdztwa w 1999 r. Decentralizacja zada owiatowych.............................. 185

3.4. Ocena aktualnie obowizujcych regulacji w zakresie statusu zawodowego nauczycieli .. 185 3.4.1. Funkcjonalno regulacji pragmatycznych oraz ich wpyw na jako edukacji ............... 185 3.4.2. Mocne i sabe strony obecnych regulacji. ........................................................................ 188 3.4.3. Karta Nauczyciela w ocenie jej zwolennikw i przeciwnikw. Zasadnicze argumenty za utrzymaniem Karty Nauczyciela w obecnym lub nieznacznie zmodyfikowanym stanie oraz za jej zniesieniem............................................................................................................................... 191

3.5. Kierunki ewolucji statusu zawodowego nauczycieli w Polsce ............................................. 193 3.5.1. Projekty modernizacji statusu zawodowego nauczycieli. ................................................ 194 3.5.2. Tendencje w ksztatowaniu statusu zawodowego nauczycieli w pastwach Unii Europejskiej ................................................................................................................................... 195

4. Literatura cytowana ................................................................................................ 198

5. Nota o autorze ......................................................................................................... 199

ZACZNIK 2 .................................................................................................................... 200

10

3. Wprowadzenie

Aktualnie obowizujca Karta Nauczyciela zostaa uchwalona w 1982 r. w zupenie innych warunkach

ustrojowych, w kontekcie zasadniczo innych ni obecnie rozwiza systemowych w dziedzinie

owiaty. Uregulowania dotyczce wykonywania zawodu nauczyciela przyjte w 1982 r. byy

wielokrotnie nowelizowane w zwizku z rozpoczt w 1990 r. transformacj ustrojow kraju

obejmujc take system owiaty1. Jednake kolejne nowelizacje, wymuszane przez zachodzce w

kraju zmiany systemowe oraz nacisk spoeczny, nie doprowadziy do wyonienia si nowej,

caociowej regulacji statusu nauczyciela, ktra byaby czynnikiem sprzyjajcym pro-jakociowej

modernizacji owiaty, przy rwnoczesnym zagwarantowaniu nauczycielom odpowiedniego do

specyfiki tego zawodu statusu.

Obecnie Karta Nauczyciela jest przedmiotem krytyki przede wszystkim ze strony kadry kierowniczej

szk oraz dziaaczy samorzdu terytorialnego, jako regulacja przestarzaa, ktra utrudnia

prowadzenie racjonalnej polityki kadrowej w owiacie. Z drugiej strony Karta Nauczyciela ma

zagorzaych obrocw przede wszystkim s nimi nauczycielskie zwizki zawodowe. W zwizku

z planowanym przez rzd przygotowaniem nowych regulacji dotyczcych statusu zawodowego

nauczyciela potrzebna jest obiektywna analiza tej ustawy, w tym take moliwie bezstronna ocena

w jaki sposb uregulowania Karty Nauczyciela w obecnym ksztacie wpywaj na funkcjonowanie

owiaty.

Przedstawiona analiza skada si z kilku elementw, ukazujcych rne aspekty statusu zawodowego

nauczyciela. Rozdzia czwarty przedstawia porwnanie ujcia zawodu nauczyciela w polskim

ustawodawstwie owiatowym z istniejcymi w prawie uregulowaniami dotyczcymi kilku innych

zawodw. Zestawienie wystpujcych w krajowym ustawodawstwie rozwiza w odniesieniu do

rnych zawodw pozwala dostrzec pewne odmiennoci tych uregulowa i postawi pytanie o sposb

okrelenia zawodu nauczyciela w aktach prawnych dotyczcych owiaty.

W rozdziale pitym przedstawiono najwaniejsze uregulowania dotyczce poszczeglnych kwestii

zwizanych z wykonywaniem zawodu nauczyciela w Polsce. Najbardziej podstawowe informacje

dotyczce zagadnie takich jak czas pracy, urlop, wynagrodzenia itp., odniesiono do danych

o nauczycielach w kilku wybranych krajach europejskich. Porwnanie sytuacji polskich nauczycieli

jako pracownikw, do sytuacji nauczycieli w innych krajach, pozwala w nieco innej perspektywie

prowadzi dyskusj o warunkach wykonywania zawodu nauczyciela w Polsce.

Rozdzia szsty prezentuje uzyskane w badaniach terenowych opinie na temat wpywu awansu

zawodowego nauczycieli na jako pracy szkoy. Badania te przeprowadzono w drugiej poowie 2011 r.

w oparciu o specjalnie opracowane kwestionariusze, ktre jako narzdzie ktre mona bdzie

wykorzystywa w nastpnych badaniach tych zagadnie, same w sobie stanow rwnoczenie

pewien efekt projektu.

1 Patrz zacznik 1.

11

Natomiast w rozdziale sidmym przedstawiono propozycje, ktre powstay midzy innymi w oparciu o

wnioski z przeprowadzonych bada i analiz. Treci tego rozdziau jest oglnie zarysowana koncepcja

zmiany systemu zarzdzania szko, ktrej kluczowym elementem jest przeksztacenie obecnego

statusu zawodowego nauczyciela. Przedstawiona koncepcja opiera si na zasadzie wspmiernoci,

ktra polega na systemowym powizaniu wysokoci zarobkw nauczyciela, z jego kompetencjami

oraz z zakresem jego odpowiedzialnoci za funkcjonowanie szkoy.

Ksztatowanie si wspczesnego statusu zawodowego nauczyciela w Polsce rozpoczo si wraz

z procesem odbudowy naszej pastwowoci w 1918 r. W miar upywu lat status polskiego

nauczyciela ulega zmianom, ktre przedstawione zostay w opracowaniu pt. Analiza regulacji

prawnych dotyczcych wykonywania zawodu nauczyciela w Polsce. Opracowanie to stanowi

zacznik numer jeden. Informacje zawarte w opracowaniu stanowi istotne to dla omawianych

zagadnie. Zacznik numer dwa zawiera niektre materiay dotyczce bada terenowych

przeprowadzonych w drugiej poowie 2011 r. Przedstawione w zaczniku scenariusze wywiadw

bd mogy by wykorzystywane w nastpnych badaniach powiconych tym zagadnieniom.

12

4. Zawd nauczyciela a niektre inne zawody

w aktach prawnych

4.1. Definicje zawodu

W Klasyfikacji zawodw i specjalnoci na potrzeby rynku pracy w objanieniu do struktury

klasyfikacji napisano:

Zawd zdefiniowany zosta jako zbir zada (zesp czynnoci) wyodrbnionych w wyniku

spoecznego podziau pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczeglne

osoby i wymagajcych odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejtnoci) zdobytych w wyniku

ksztacenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi rdo dochodw (Rozporzdzenie Ministra

Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r.).

W publikacji na temat standardw kwalifikacji zawodowych w sowniku stanowicym zacznik nr 1

zawd zdefiniowano jako:

Zbir zada zawodowych wyodrbnionych w wyniku spoecznego podziau pracy, wymagajcych od

pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych; w zawodzie mona wyodrbni zakresy pracy

(Bednarczyk, Woniak, Kwiatkowski [red.], 2007, s. 177).

Wincenty Oko w sowniku pedagogicznym haso zawd objania (Nowacki, 2004; za: Oko, 2011,

s. 463) nastpujco:

Wedug T. W. Nowackiego to wykonywanie zespou czynnoci spoecznie uytecznych,

wyodrbnionych na skutek podziau pracy, wymagajcych od pracownika odpowiedniej wiedzy

i umiejtnoci, powtarzanych systematycznie i bdcych rdem utrzymania dla pracownika i jego

rodziny.

Przytoczone wyej definicje maj wiele wsplnego. Wszystkie w pierwszej kolejnoci odnosz pojcie

zawodu do wykonywania pewnej klasy dziaa zbir zada (zesp czynnoci) wykonywanych; zbir

zada [w domyle do wykonywania]; wykonywanie zespou czynnoci. Wszystkie trzy wskazuj na

spoeczny podzia pracy, jako czynnik determinujcy powstawanie zawodw, we wszystkich

podkrelona jest te kwestia zwizanych z zawodem kompetencji.

Naley podkreli, e tego typu ujmowanie zawodu nie w peni pokrywa si z rozumieniem, jaki nadaje

si sowu zawd w rnych typowych dla jzyka polskiego kontekstach. Na przykad

w sformuowaniu zdobywa zawd nie ma wtpliwoci, e sowo zawd nie odnosi si do

wykonywania zbioru zada, ale dotyczy nabywania jakiego okrelonego zestawu kompetencji,

zwieczonego zwykle uzyskaniem formalnego potwierdzenia. Rwnie w okreleniu status zawodu

lekarza sowo zawd oznacza raczej osob, ktra jest lekarzem, czyli wykonuje zadania zawodowe

wymagajce odpowiednich kwalifikacji, a nie samo wykonywanie zespou czynnoci spoecznie

uytecznych. Analiza treci ustaw dotyczcych zawodw, m.in. ustawy o zawodzie lekarza oraz

13

ustawy o zawodzie pielgniarki, take nie pozostawia wtpliwoci, e s to ustawy o lekarzach

i o pielgniarkach, a nie o zbiorach ich zada zawodowych. Na przykad w art. 4 ustawy o zawodzie

lekarza zapisano: Lekarz ma obowizek wykonywa zawd, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy

medycznej(). Oczywiste jest, e nie da si wykonywa wykonywania () .

W zwizku z powyszym celowe wydaje si uywanie w tym opracowaniu terminu zawd

w znaczeniu kwalifikacja zawodowa. Uyty w tym sformuowaniu wyraz kwalifikacja rozumiany jest

tu jako okrelony zestaw kompetencji (efektw uczenia si) zgodnych z ustalonymi standardami,

ktrych osignicie zostao formalnie potwierdzone przez upowanion instytucj2. Upowanion

instytucj jest na przykad kada okrgowa komisja egzaminacyjna, ktra zgodnie z obowizujcym

prawem przeprowadza egzaminy potwierdzajce kwalifikacje zawodowe zdobywane w szkoach

prowadzcych ksztacenie zawodowe (Art. 9c Ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty,

Dz.U. 2004 Nr 256 poz. 2572).

4.2. Wybrane zawody w wietle ustaw

W dyskusji o statusie zawodowym nauczyciela, w szczeglnoci o przepisach prawa, ktre ustalaj

obowizujc wykadni istoty tego zawodu oraz warunkw i standardw pracy, wanym punktem

odniesienia powinny by midzy innymi uregulowania prawne odnoszce si do innych zawodw.

Dlatego poniej przedstawiono wybr cytatw z 5 ustaw o zawodzie, 2 ustaw o samorzdzie

zawodowym oraz ustawy o pomocy spoecznej i ustawy o subie cywilnej. Cytaty te odnosz si do

zawodw: lekarza, pielgniarki, psychologa, felczera, tumacza przysigego, pracownika socjalnego

oraz urzdnika suby cywilnej. Poszczeglne zdania, fragmenty zda, niekiedy take pojedyncze

wyrazy, zostay wybrane i przedstawione w ten sposb, aby w moliwie zwizy i czytelny sposb

ukaza oglny zarys nastpujcych kwestii:

na czym polega wykonywanie zawodu,

ubowizki zawodu,

ochrona prawna zawodu,

warunki przyznania prawa wykonywania zawodu,

warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu,

podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu,

lubowanie,

hierarchia w zawodzie,

zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy,

ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu,

odpowiedzialno dyscyplinarna w zawodzie.

2 Por. opis hasa kwalifikacja w Sowniku kluczowych poj zwizanych z krajowym systemem kwalifikacji (2011).

14

4.2.1. Zawd lekarz

Zasady i warunki wykonywania zawodu okrela Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza

i lekarza dentysty (Dz.U. z 2011 r. Nr 277 poz. 1634).

Na czym polega wykonywanie zawodu lekarza (art. 2):

- na udzielaniu przez osob posiadajc wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi

dokumentami, wiadcze zdrowotnych, w szczeglnoci: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu

chorb i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a take

wydawaniu opinii i orzecze lekarskich.(),

- za wykonywanie zawodu lekarza uwaa si take prowadzenie przez lekarza prac badawczych

w dziedzinie nauk medycznych lub promocji zdrowia, nauczanie zawodu lekarza, kierowanie

podmiotem leczniczym ().

Obowizki lekarza (art. 4):

- wykonywa zawd, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostpnymi mu

metodami i rodkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorb, zgodnie z zasadami etyki

zawodowej oraz z naleyt starannoci,

i w tej samej ustawie (art. 30)

- udziela pomocy lekarskiej w kadym przypadku, gdy zwoka w jej udzieleniu mogaby

spowodowa niebezpieczestwo utraty ycia, cikiego uszkodzenia ciaa (),


- udziela pacjentowi lub jego () przedstawicielowi przystpnej informacji o jego stanie zdrowia,

rozpoznaniu (),


- poszanowania intymnoci i godnoci osobistej pacjenta (). Dba, aby inny personel medyczny

przestrzega w postpowaniu [tej] zasady ()


- zachowania w tajemnicy informacji zwizanych z pacjentem a uzyskanych w zwizku

z wykonywaniem zawodu,


- prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta.

15

Ochrona prawna zawodu lekarza (art. 44):

- lekarzowi, ktry wykonuje czynnoci w ramach wiadcze pomocy doranej (), przysuguje

ochrona prawna nalena funkcjonariuszowi publicznemu.

Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu lekarza (art. 5):

- jest obywatelem polskim lub () innego () pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej,

- posiada dyplom lekarza,

- pen zdolno do czynnoci prawnych,

- stan zdrowia pozwalajcy na wykonywanie zawodu,

- wykazuje nienagann postaw etyczn,

- odbycie stau podyplomowego,

- pozytywny wynik Lekarskiego Egzaminu Kocowego () lub Lekarskiego Egzaminu

Pastwowego.

Dodatkowe warunki przyznania prawa wykonywania zawodu cudzoziemcowi (art. 7):

- jeeli ukoczy studia medyczne w jzyku polskim albo jeeli wykaza znajomo jzyka polskiego

niezbdn do wykonywania zawodu lekarza.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza (art. 5 ust. 7):

dotyczy osb rozpoczynajcych drog zawodow, ktre speniaj wyej wskazane warunki

przyznania prawa wykonywania zawodu lekarza z wyjtkiem 2 ostatnich pozycji, w celu odbycia

stau podyplomowego

- na okres nie duszy ni 5 lat.

Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu lekarza (art. 5):

- okrgowa rada lekarska.

lubowanie

W ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty ta kategoria nie wystpuje. Lekarzy obowizuje

kodeks etyki lekarskiej, uchwalony przez Krajowy Zjazd Lekarzy na podstawie art. 5 i 37 Ustawy

z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz. 1708), ktry zawiera tekst

przyrzeczenia lekarskiego nastpujcej treci:

16

- Przyjmuj z szacunkiem i wdzicznoci dla moich Mistrzw nadany mi tytu lekarza i w peni

wiadomy zwizanych z nim obowizkw przyrzekam:

o obowizki te sumiennie spenia;

o suy yciu i zdrowiu ludzkiemu;

o wedug najlepszej mej wiedzy przeciwdziaa cierpieniu i zapobiega chorobom, a chorym

nie pomoc bez adnych rnic, takich jak: rasa, religia, narodowo, pogldy polityczne,

stan majtkowy i inne, majc na celu wycznie ich dobro i okazujc im naleny szacunek,

o nie naduywa ich zaufania i dochowa tajemnicy lekarskiej nawet po mierci chorego,

o strzec godnoci stanu lekarskiego i niczym jej nie splami, a do kolegw lekarzy odnosi si

z nalen im yczliwoci, nie podwaajc zaufania do nich, jednak postpujc bezstronnie

i majc na wzgldzie dobro chorych,

o stale poszerza sw wiedz lekarsk i podawa do wiadomoci wiata lekarskiego wszystko

to, co uda mi si wynale i udoskonali.

Hierarchia w zawodzie lekarza (art. 18):

- lekarz moe uzyska tytu specjalisty w okrelonej dziedzinie medycyny:

1) po odbyciu szkolenia specjalizacyjnego oraz

2) po zoeniu Pastwowego Egzaminu Specjalizacyjnego.

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy (art. 10):

- lekarz posiadajcy prawo wykonywania zawodu, ktry nie wykonuje go przez okres duszy ni 5

lat () ma obowizek () odbycia przeszkolenia.

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu lekarza (art. 8):

- lekarz () podlega wpisowi do rejestru prowadzonego przez waciw okrgow rad lekarsk.

Odpowiedzialno dyscyplinarna lekarza:

W ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty ta kategoria nie wystpuje, zagadnienia te

reguluj przepisy Ustawy (art. 53) z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz.

1708).

- Czonkowie izb lekarskich3 podlegaj odpowiedzialnoci zawodowej za naruszenie zasad etyki

lekarskiej oraz przepisw zwizanych z wykonywaniem zawodu lekarza

3 Oznacza to, e przepis dotyczy wszystkich lekarzy.

17

i w tej samej ustawie (art. 83).

- Sd lekarski moe orzeka nastpujce kary: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pienina;

4) zakaz penienia funkcji kierowniczych () na okres od roku do 5 lat; 5) ograniczenie zakresu

czynnoci w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od 6 miesicy do 2 lat; 6) zawieszenie prawa

wykonywania zawodu na okres od roku do 5 lat; 7) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

4.2.2. Zawd pielgniarka

Zasady wykonywania oraz uzyskiwania prawa wykonywania zawodw okrela Ustawa z dnia 15 lipca

2011 r. o zawodach pielgniarki i poonej (Dz.U. Nr 174, poz. 1039).

Na czym polega wykonywanie zawodu pielgniarki (art. 4 ):

- Na udzielaniu wiadcze zdrowotnych, w szczeglnoci: 1) rozpoznawanie warunkw i potrzeb

zdrowotnych pacjenta; 2) rozpoznawaniu problemw pielgnacyjnych pacjenta; 3) planowaniu

i sprawowaniu opieki pielgnacyjnej nad pacjentem; 4) samodzielnym udzielaniu w okrelonym

zakresie wiadcze zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz

medycznych czynnoci ratunkowych; 5) realizacji zlece lekarskich w procesie diagnostyki,

leczenia i rehabilitacji; 6) orzekaniu o rodzaju i zakresie wiadcze opiekuczo- pielgnacyjnych;

7) edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.

- Za wykonywanie zawodu pielgniarki uwaa si rwnie nauczanie zawodu (), prowadzenie

prac naukowo-badawczych w zakresie pielgniarstwa, kierowanie i zarzdzanie zespoami

pielgniarek lub poonych.

Obowizki pielgniarki (art. 11):

- Pielgniarka i poona wykonuj zawd z naleyt starannoci, zgodnie z zasadami etyki

zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta, dbaoci o jego bezpieczestwo, wykorzystujc

wskazania aktualnej wiedzy medycznej;


- Pielgniarka i poona s zobowizane zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do

udzielenia pomocy w kadym przypadku, gdy zwoka w jej udzieleniu mogaby spowodowa stan

nagego zagroenia zdrowotnego;


- Informowa pacjenta o jego prawach ();

- Udzieli pacjentowi lub jego przedstawicielowi () informacji o stanie zdrowia pacjenta ();


- Zachowanie w tajemnicy informacji () uzyskanych w zwizku z wykonywaniem zawodu;


18

- Prowadzenie i udostpnianie dokumentacji medycznej ().

Ochrona prawna zawodu pielgniarki (art. 11 ust. 2):

- Pielgniarka i poona podczas i w zwizku z wykonywaniem czynnoci polegajcych na

wykonywaniu wiadcze zdrowotnych () korzystaj z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy

publicznych ().

Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu pielgniarki (art. 28):

- wiadectwo lub dyplom ukoczenia () szkoy pielgniarskiej,

- pena zdolno do czynnoci prawnych,

- stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu pielgniarki,

- wykazuje nienagann postaw etyczn.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu pielegniarki (art. 36):

- ograniczone prawo wykonywania zawodu dotyczy tylko cudzoziemcw w okresie rocznego stau

adaptacyjnego.

Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu pielgniarki (art. 41):

- okrgowa rada pielgniarek i poonych.

lubowanie:

- kategoria w ustawie nie wystpuje.

Hierarchia w zawodzie pielgniarki (art. 67):

- Pielgniarka i poona po odbyciu specjalizacji i zdaniu egzaminu pastwowego uzyskuj tytu

specjalisty w dziedzinie pielgniarstwa lub dziedzinie majcej zastosowanie w ochronie zdrowia.

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy (art. 26 ust. 1):

- Pielgniarka lub poona, ktre nie wykonuj zawodu cznie przez okres duszy ni 5 lat ()

a zamierzaj podj jego wykonywanie maj obowizek () odby trwajce nie duej ni 6

miesicy przeszkolenie pod nadzorem innej osoby uprawnionej do wykonywania () zawodu ().

19

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu pielgniarki (art. 48):

- Rejestr pielgniarek i rejestr poonych prowadzi okrgowa rada pielgniarek i poonych;


- Centralny Rejestr Pielgniarek i Poonych prowadzi Naczelna Rada Pielgniarek i Poonych.

Odpowiedzialno dyscyplinarna pielgniarek:

W ustawie o zawodach pielgniarki i poonej kategoria nie wystpuje, zagadnienia te reguluj

przepisy Ustawy (art. 37) z dnia 1 lipca 2011 r. o samorzdzie pielgniarek i poonych (Dz.U. Nr

174, poz. 1038).

- Czonkowie samorzdu4 podlegaj odpowiedzialnoci zawodowej za naruszenie zasad etyki

zawodowej lub przepisw dotyczcych wykonywania zawodu;


- Sd pielgniarek i poonych moe orzeka nastpujce kary: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara

pienina; 4) zakaz penienia funkcji kierowniczych () na okres od roku do 5 lat; 5) zakaz

penienia funkcji z wyboru na okres 1-5 lat; 6) ograniczenie zakresu czynnoci w wykonywaniu

zawodu na okres od 6 miesicy do 2 lat; 7) zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od

roku do 5 lat; 8) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

4.2.3. Zawd psycholog

Zasady i warunki wykonywania zawodu okrela Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie

psychologa i samorzdzie zawodowym psychologw (Dz.U. Nr 73, poz. 763, z pn. zm.).

Na czym polega wykonywanie zawodu psychologa (art. 4):

- wiadczeniu usug psychologicznych, a w szczeglnoci na: 1) diagnozie psychologicznej,

2) opiniowaniu, 3) orzekaniu, o ile przepisy odrbne tak stanowi, 4) psychoterapii, 5) udzielaniu

pomocy psychologicznej,

- Za wykonywanie zawodu psychologa uwaa si take prowadzenie przez psychologa bada

naukowych w dziedzinie psychologii lub dziaalno dydaktyczn w tym zakresie.

4 Oznacza to, e przepis dotyczy wszystkich pielgniarek i poonych.

20

Obowizki psychologa (art. 14 ust. 1):

- Psycholog ma obowizek zachowania w tajemnicy informacji zwizanych z klientem, uzyskanych

w zwizku z wykonywaniem zawodu;

i w tej samej ustawie (art. 17 ust. 1)

- Psycholog ma prawo i obowizek doskonalenia zawodowego w rnych formach ksztacenia

podyplomowego.

Ochrona prawna zawodu psychologa:


Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu psychologa (art. 8):

- dyplom magistra psychologii,


- wada jzykiem polskim w mowie i w pimie w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu

psychologa,

- podyplomowy sta zawodowy pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadajcego prawo

wykonywania zawodu.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu psychologa (art. 8 ust. 4):

- Wpis na list psychologw staystw nastpuje na wniosek zainteresowanego, po spenieniu

warunkw () 1-3 i podjciu podyplomowego stau zawodowego;


- W trakcie podyplomowego stau zawodowego psycholog uzyskuje ograniczone prawo

wykonywania zawodu.

Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu psychologa (art. 7):

- Prawo wykonywania zawodu psychologa powstaje z chwil dokonania wpisu na list psychologw

Regionalnej Izby Psychologw;


- Podstaw wpisu jest uchwaa Rady Regionalnej Izby Psychologw.

21

lubowanie:


Hierarchia w zawodzie psychologa (art. 15):

- Psycholog moe uzyska tytu specjalisty w okrelonej dziedzinie psychologii, po odbyciu

szkolenia () i zoeniu egzaminu pastwowego.

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy (art. 8 ust. 7):

- psycholog, ktry nie wykonuje zawodu przez okres duszy ni 5 lat odbywa na wasny koszt

przeszkolenie.

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu psychologa (art. 7):

- lista psychologw Regionalnej Izby Psychologw.

Odpowiedzialno dyscyplinarna psychologa (art. 20):

- Czonkowie samorzdu psychologw5 podlegaj odpowiedzialnoci dyscyplinarnej za:

1) zawinione naruszenie obowizkw zawodowych, 2) czyny sprzeczne z zasadami etyki

okrelonymi w Kodeksie Etyki Zawodowej, o ktrym mowa w art. 40 pkt. 3;


- Karami dyscyplinarnymi s: 1) upomnienie, 2) nagana z ostrzeeniem, 3) zawieszenie w prawie

do wykonywania zawodu na czas od 3 do 12 miesicy, 4) skrelenie z listy psychologw

z pozbawieniem prawa wykonywania zawodu.

4.2.4. Zawd felczer

Zasady i warunki wykonywania zawodu okrela Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera

(Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 531, z pn. zm.).

Na czym polega wykonywanie zawodu felczera (art. 2):

- na udzielaniu wiadcze zdrowotnych a w szczeglnoci: 1) badaniu stanu zdrowia;

2) rozpoznawaniu chorb i zapobieganiu im; 3) udzielaniu pomocy w stanach zagroenia ycia

i zdrowia; 4) wykonywaniu czynnoci z zakresu medycyny pracy, zapobieganiu i zwalczaniu

chorb zakanych; 5) sprawowaniu nadzoru nad artykuami ywnociowymi i produktami

5 Oznacza to, e przepis dotyczy wszystkich psychologw.

22

uytkowymi; 6) stwierdzaniu zgonw; 7) udziale w procesie leczenia pod nadzorem lub przy

wsppracy z lekarzem.

Obowizki felczera (art. 6):

- W nagych wypadkach nie wolno felczerowi () odmwi udzielenia pomocy choremu do czasu

przybycia lekarza;


- Felczer () zobowizany jest do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powemie

wiadomo w zwizku z wykonywaniem zawodu.

Ochrona prawna zawodu felczera:


Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu felczera (art.1 ust. 2):

- ukoczy liceum felczerskie lub szko felczersk,


- stan zdrowia pozwalajcy na wykonywanie zawodu,

- wada jzykiem polskim w mowie i w pimie, w stopniu niezbdnym do wykonywania zawodu

felczera.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu felczera:


Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu felczera (art.1 ust. 2):

- Naczelna Rada Lekarska przyznaje prawo wykonywania zawodu i uywania tytuu felczera.

lubowanie:


Hierarchia w zawodzie felczera (art. 3):

- Felczerowi wykonujcemu zawd ponad 3 lata, przysuguje tytu starszego felczera.

23

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy (art. 2a):

- felczer posiadajcy prawo wykonywania zawodu, ktry nie wykonuje go przez okres duszy ni 5

lat, ma obowizek () odbycia przeszkolenia.

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu felczera (art. 1c):

- Felczer, ktry uzyska prawo wykonywania zawodu, podlega wpisowi do rejestru prowadzonego

przez Naczeln Rad Lekarsk.

Odpowiedzialno dyscyplinarna felczera:


4.2.5. Zawd tumacz przysigy

Zasady i warunki wykonywania zawodu okrela Ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie

tumacza przysigego (Dz.U. Nr 273, poz. 2702).

Na czym polega wykonywanie zawodu tumacza przysigego (art. 13):

- [na] sporzdzaniu i powiadczaniu tumacze z jzyka obcego na jzyk polski, z jzyka polskiego

na jzyk obcy, a take sprawdzaniu i powiadczaniu tumacze w tym zakresie, sporzdzonych

przez inne osoby,

- sporzdzaniu powiadczonych odpisw pism w jzyku obcym, sprawdzaniu i powiadczaniu

odpisw pism, sporzdzonych w danym jzyku przez inne osoby,

- dokonywaniu tumaczenia ustnego.

Obowizki tumacza przysigego (art. 14):

- wykonywanie powierzonych mu zada ze szczegln starannoci i bezstronnoci, zgodnie

z zasadami wynikajcymi z przepisw prawa,

- zachowanie w tajemnicy faktw i okolicznoci, z ktrymi zapozna si w zwizku z tumaczeniem

- doskonalenie kwalifikacji zawodowych;


- Tumacz przysigy prowadzi repertorium, w ktrym odnotowuje czynnoci ().

Ochrona prawna zawodu tumacza przysigego:


24

Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu tumacza przysigego (art. 2):

- ma obywatelstwo polskie albo obywatelstwo jednego z pastw () [UE, EFTA, ],

- zna jzyk polski,


- [osoba] nie bya karana za przestpstwo umylne, przestpstwo skarbowe (),

- uzyskaa tytu magistra lub rwnorzdny (),

- zoya z wynikiem pozytywnym egzamin z umiejtnoci tumaczenia z jzyka polskiego na jzyk

obcy oraz z jzyka obcego na jzyk polski ().

Uprawnienie do wykonywania zawodu (art. 5)

- nabywa osoba, ktra zdaa egzamin ().

Prawo do wykonywania zawodu (art. 6):

- Osoba, ktra nabya uprawnienia () uzyskuje prawo do wykonywania tego zawodu po zoeniu

lubowania i wpisaniu na list tumaczy przysigych.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu:


Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu tumacza przysigego (art. 6 ust. 2):

- Osoba, ktra zoya lubowanie () podlega z urzdu wpisowi na list tumaczy przysigych

prowadzon przez Ministra Sprawiedliwoci.

lubowanie:

Tre lubowania (art. 7 ):

- Majc wiadomo znaczenia moich sw i odpowiedzialnoci przed prawem, przyrzekam

uroczycie, e powierzone mi zadanie tumacza przysigego bd wykonywa sumiennie

i bezstronnie, dochowujc tajemnicy prawnie chronionej oraz kierujc si w swoim postpowaniu

uczciwoci i etyka zawodow.

Hierarchia w zawodzie tumacza przysigego:


25

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy (art. 11):

- Minister Sprawiedliwoci moe zawiesi tumacza przysigego () na okres 5 lat, () z powodu

niewykonywania () czynnoci przez okres duszy ni 3 lata ().

- W okresie zawieszenia Minister Sprawiedliwoci moe, na uzasadniony wniosek tumacza

przysigego, uchyli decyzj [o zawieszeniu].

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu tumacza przysigego (art. 6 ust. 2):

- tumacz po zaprzysieniu podlega z urzdu wpisowi na list tumaczy przysigych prowadzon

przez Ministra Sprawiedliwoci.

Odpowiedzialno zawodowa tumacza przysigego (art. 21):

- Tumacz przysigy niewypeniajcy zada () oraz obowizkw () albo wypeniajcy te

zadania i obowizki nienaleycie lub nierzetelnie podlega odpowiedzialnoci zawodowej.

- Z tytuu odpowiedzialnoci zawodowej wobec tumacza przysigego mog by orzeczone

nastpujce kary: 1) upomnienie 2) nagana 3) zawieszenie prawa wykonywania zawodu tumacza

przysigego na okres 3 miesicy do 1 roku 4) pozbawienie prawa wykonywania zawodu tumacza

przysigego, z moliwoci ubiegania si o jego ponowne nadanie nie wczeniej ni po upywie 2

lat ().

4.2.6. Zawd pracownik socjalny

Zasady i warunki wykonywania zawodu okrela Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej

(Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z pn. zm.).

Na czym polega wykonywanie zawodu pracownika socjalnego (art. 119 ust. 1):

[zadania pracownika socjalnego] Praca socjalna

- Dokonywanie analizy i oceny zjawisk, ktre powoduj zapotrzebowanie na wiadczenia z pomocy

socjalnej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych wiadcze.

- Udzielanie informacji, wskazwek i pomocy w zakresie rozwizywania spraw yciowych osobom,

ktre dziki tej pomocy bd zdolne samodzielnie rozwizywa problemy bdce przyczyn

trudnej sytuacji yciowej; skuteczne posugiwanie si przepisami prawa w realizacji tych zada.

- Pomoc w uzyskaniu dla osb bdcych w trudnej sytuacji yciowej poradnictwa dotyczcego

moliwoci rozwizywania problemw i udzielania pomocy przez waciwe instytucje pastwowe,

samorzdowe i organizacje pozarzdowe oraz wspieranie w uzyskiwaniu pomocy.

- Udzielanie pomocy zgodnie z zasadami etyki zawodowej.

- Pobudzanie spoecznej aktywnoci i inspirowanie dziaa samopomocowych w zaspokajaniu

niezbdnych potrzeb yciowych osb, rodzin, grup i rodowisk spoecznych.

26

- Wsppraca i wspdziaanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziaania i ograniczania

patologii i skutkw negatywnych zjawisk spoecznych, agodzenie skutkw ubstwa.

- Inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom majcym trudn sytuacj yciow oraz

inspirowanie powoania instytucji wiadczcych usugi suce poprawie sytuacji takich osb

i rodzin.

- Wspuczestniczenie w inspirowaniu, opracowaniu, wdroeniu oraz rozwijaniu regionalnych

i lokalnych programw pomocy spoecznej ukierunkowanych na podniesienie jakoci ycia.

Obowizki pracownika socjalnego (art. 119 ust. 2):

- Kierowa si zasadami etyki zawodowej.

- Kierowa si zasad dobra osb i rodzin, ktrym suy.

- Przeciwdziaa praktykom niehumanitarnym i dyskryminujcym osob, rodzin lub grup.

- Udziela osobom zgaszajcym si penej informacji o przysugujcych im wiadczeniach

i dostpnych formach pomocy.

- Zachowa w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynnoci zawodowych take po ustaniu

zatrudnienia, chyba e dziaa to przeciwko dobru osoby lub rodziny.

- Podnosi swoje kwalifikacje zawodowe poprzez udzia w szkoleniach i samoksztacenie.

Ochrona prawna zawodu pracownika socjalnego (art. 121 ust. 2):

- Pracownikowi socjalnemu przysuguje ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariuszy

publicznych.

Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu pracownika socjalnego (art. 116 ust. 1):

- Pracownikiem socjalnym moe by osoba, ktra spenia co najmniej jeden z niej wymienionych

warunkw:

- Posiada dyplom ukoczenia kolegium pracownikw sub spoecznych.

- Ukoczya studia na kierunku praca socjalna.

- Do dnia 31 grudnia 2013 roku ukoczya studia wysze o specjalnoci przygotowujcej do zawodu

pracownika socjalnego na jednym z kierunkw: pedagogika, pedagogika specjalna, politologia,

polityka spoeczna, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie.

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu:


Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu pracownika socjalnego:


27

- nadawanie specjalizacji I stopnia (art. 118 ust. 1 i 2) Przy urzdach marszakowskich dziaaj

regionalne komisje egzaminacyjne do spraw stopni specjalizacji zawodowej pracownikw

socjalnych (). Do zada regionalnych komisji egzaminacyjnych naley () nadawanie I stopnia

specjalizacji zawodowej,

- nadawanie specjalizacji II stopnia (art. 117 ust. 1 i 3) Przy ministrze waciwym do spraw

zabezpieczenia spoecznego dziaa Centralna Komisja Egzaminacyjna do spraw stopni

specjalizacji zawodowej pracownikw socjalnych (). Do zada Komisji naley w szczeglnoci:

() nadawanie II stopnia specjalizacji zawodowej.

lubowanie:


Hierarchia w zawodzie pracownika socjalnego (art. 116 ust. 2):

- Ustala si nastpujce stopnie specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego:

- I stopie specjalizacji zawodowej z zakresu pracy socjalnej, majcy na celu uzupenienie wiedzy

i doskonalenie umiejtnoci zawodowych pracownikw socjalnych,

- II stopie specjalizacji zawodowej z zakresu pracy socjalnej, majcy na celu pogbienie wiedzy

i doskonalenie umiejtnoci pracy z wybranymi grupami osb korzystajcych z pomocy

spoecznej.

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy:


Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu pracownika socjalnego:

- kategoria w ustawie nie wystpuje,

- rejestr wydanych dyplomw I stopnia specjalizacji naley do zada regionalnej komisji

egzaminacyjnej (art. 118 ust. 2),

- rejestr wydanych dyplomw II stopnia specjalizacji naley do zada Centralnej Komisji

Egzaminacyjnej (art. 117 ust. 3).

Odpowiedzialno dyscyplinarna pracownika socjalnego:


28

4.2.7. Status urzdnik suby cywilnej

Zasady funkcjonowania oraz dostpu do suby cywilnej okrela Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r.

o subie cywilnej (Dz.U. 2008 Nr 227 poz. 1505, z pn. zm.).

Na czym polega wykonywanie obowizkw w subie cywilnej (art. 1 ):

- W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego

wykonywania zada pastwa ustanawia si sub cywiln ();


- Praca na stanowiskach urzdniczych w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, w urzdach

ministrw () oraz centralnych organw administracji rzdowej, w urzdach wojewdzkich oraz

innych urzdach stanowicych aparat pomocniczy terenowych organw administracji rzdowej

(), w komendach, inspektoratach () stanowicych aparat pomocniczy kierownikw

powiatowych sub (), w jednostkach budetowych obsugujcych pastwowe fundusze celowe

(), take na stanowiskach takich jak powiatowi i graniczni lekarze weterynarii oraz ich

zastpcy.

Obowizki pracownika suby cywilnej (art. 76):

- Przestrzega Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisw prawa.

- Chroni interesy pastwa oraz prawa czowieka i obywatela.

- Racjonalnie gospodarowa rodkami publicznymi.

- Rzetelnie i bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywa powierzone zadania.

- Dochowywa tajemnicy ustawowo chronionej.

- Rozwija wiedz zawodow.

- Godnie zachowywa si w subie oraz poza ni.

Ochrona prawna urzdnika suby cywilnej (art. 104):

- Na zasadach okrelonych w odrbnych przepisach czonkowie korpusu suby cywilnej korzystaj

z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

Warunki nadania statusu urzdnika suby cywilnej (art. 4):

- Jest obywatelem polskim6.

- Korzysta z peni praw publicznych;


6 S stanowiska na ktrych w subie cywilnej mog by pod pewnymi warunkami zatrudnione take osoby nieposiadajce

obywatelstwa polskiego.

29

- Jest pracownikiem suby cywilnej.

- Co najmniej trzyletni sta pracy w subie cywilnej.

- Tytu magistra lub rwnorzdny.

- Zna co najmniej jeden jzyk obcy spord jzykw roboczych Unii Europejskiej lub jeden

z nastpujcych jzykw obcych: arabski, biaoruski, chiski, islandzki, japoski norweski,

rosyjski, ukraiski.

- Jest onierzem rezerwy lub nie podlega powszechnemu obowizkowi obrony

- i w tej samej ustawie (art. 48 ust. 2).

- Ukoczy w danym roku postpowanie kwalifikacyjne z wynikiem pozytywnym i z miejscem

uprawniajcym do mianowania lub ukoczy Krajow Szko Administracji Publicznej.

Warunki przyznania ograniczonego statusu urzdnika suby cywilnej:


Podmiot nadajcy status urzdnika suby cywilnej (art. 48):

- Szef Suby Cywilnej dokonuje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej mianowania pracownika

suby cywilnej.

lubowanie:

- Tre lubowania urzdnika suby cywilnej (art. 50): lubuj suy Pastwu Polskiemu,

przestrzega Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, sumiennie i bezstronnie wykonywa obowizki

urzdnika suby cywilnej zgodnie z najlepsz wiedz i wol.

Hierarchia urzdnikw suby cywilnej:

- Ustawa wyrnia statusy pracownika oraz urzdnika suby cywilnej, w ustawie s te

przepisy, ktre mwi wyszych stanowiskach w subie cywilnej (art. 52 61 ustawy o subie

cywilnej). Jednake osoby na wyszych stanowiskach w subie cywilnej take s urzdnikami

suby cywilnej (art. 86 ust. 1)

- - Ustanawia si dziewi stopni subowych urzdnikw suby cywilnej.

Zasady wznawiania suby po okresie przerwy:


Ewidencja osb majcych status urzdnika suby cywilnej:

30


Odpowiedzialno dyscyplinarna czonka korpusu suby cywilnej (art. 113):

- Czonek korpusu suby cywilnej odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie obowizkw czonka

korpusu suby cywilnej;


- Karami dyscyplinarnymi stosowanymi wobec urzdnikw suby cywilnej s: 1) upomnienie,

2) nagana, 3) pozbawienie moliwoci awansowania przez okres dwch lat na wyszy stopie

subowy, 4) obnienie wynagrodzenia zasadniczego, nie wicej ni o 25 % przez okres nie

duszy ni sze miesicy, 5) obnienie stopnia subowego suby cywilnej, 6) wydalenie ze

suby cywilnej.

4.2.8. Podsumowanie

Zakres tematyczny, ukad treci oraz stopie szczegowoci poszczeglnych ustaw o zawodzie jest

zrnicowany. Z przedstawionych powyej cytatw wynika, e w badanych ustawach jest wiele

podobiestw, ale nie ma jednolitego standardu opisu zawodu. Dotyczy to zarwno poruszanych

kwestii, jak i uywanych sformuowa. W stosunku do wszystkich zawodw w ustawach s jakie

zapisy okrelajce, na czym polega jego wykonywanie. Obowizki zawodu s mniej lub bardziej

szczegowo okrelone w ustawach dotyczcych wszystkich badanych zawodw z wyjtkiem ustawy

o zawodzie psychologa. Rnego rodzaju formy hierarchii w zawodzie wystpuj we wszystkich

ustawach z wyjtkiem ustawy o zawodzie tumacza przysigego. Natomiast prawo do wykonywania

zawodu (lub analogiczna kategoria), nie wystpuje tylko w ustawie o pomocy spoecznej, w ktrej

uregulowano zawd pracownika socjalnego. Okrelenie zasad wznawiania wykonywania zawodu,

ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu i odpowiedzialno dyscyplinarna w zawodzie

wystpuj w 5 badanych zawodach. Korzystanie z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy

publicznych ustawy gwarantuj 4 badanym zawodom. W odniesieniu do 2 zawodw w ustawach s

przepisy ustanawiajce ograniczone prawo wykonywania zawodu, w przypadku 2 innych zawodw

ustawy wprowadzaj lubowanie, (wan rol odgrywa te wyrastajce z tradycji przysigi

Hipokratesa przyrzeczenie lekarskie, ktre nie jest ustanowione przepisem ustawy).

Ponisza tabela zestawia informacje o tym, ktre kwestie s uwzgldnione w ustawach dotyczcych

7porwnywanych zawodw.

31

Tabela 1. Zestawienie informacji o tym, ktre kwestie s uwzgldnione w ustawach dotyczcych

porwnywanych zawodw

Lekarz Piel-niarka

Psy-cholog

Felczer Tum. przys.

Prac. socjal.

Urzd-nik s. cyw.

Na czym polega wykonywanie zawodu

tak tak tak tak tak7 tak8 tak

Obowizki zawodu tak tak 9 tak tak tak tak

Ochrona prawna tak tak = = = tak tak

Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu

tak tak tak tak tak = tak

Warunki przyznania ograniczonego prawa wykonywania zawodu

tak 10 tak = = = =

Podmiot przyznajcy prawo wykonywania zawodu

tak tak tak tak tak 11 tak

lubowanie tak = = = tak = tak

Hierarchia w zawodzie tak tak tak tak = tak tak

Zasady wznawiania wykonywania zawodu po okresie przerwy

tak tak tak tak tak = =

Ewidencja osb majcych prawo wykonywania zawodu

tak tak tak tak tak 12 =

Odpowiedzialno dyscyplinarna w zawodzie

tak tak tak = tak = tak

rdo: Opracowanie wasne.

7 W ustawie ujte jako uprawnienia tumacza przysigego. 8 W ustawie ujte jako zadania pracownika socjalnego. 9 W ustawie wyrazy obowizek psychologa nie odnosz si w aden sposb do jego zada zawodowych. 10 Dotyczy wycznie cudzoziemcw. 11 Nadawane s tylko specjalizacje I i II stopnia. 12 Prowadzone s tylko rejestry dyplomw specjalizacji I i II stopnia.

32

4.3. Nauczyciel jako zawd w wietle zapisw Karty Nauczyciela

W stosunku do zawodu nauczyciela ustaw podstawow jest Karta Nauczyciela (Ustawa z dnia 26

stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z pn. zm.), ktra ustala zasady,

warunki i standardy dotyczce zawodu nauczyciela. Te same kwestie, ktre brano pod uwag przy

analizie ustaw dotyczcych 7 wybranych zawodw, w Karcie Nauczyciela przedstawione s

w nastpujcy sposb.

4.3.1. Na czym polega wykonywanie zawodu nauczyciela

W Karcie Nauczyciela nie ma przepisu, ktry wprost mwi o tym, na czym polega wykonywanie

zawodu nauczyciela. Skoro w odniesieniu do kadego z analizowanych zawodw, w ustawach

okrelono podstawowe, mniej lub bardziej uszczegowione, waciwe dla danego zawodu czynnoci,

to warto postawi pytanie czy analogiczne zapisy nie powinny znale si rwnie w ustawie

dotyczcej zawodu nauczyciela? Po bliszym zapoznaniu si z konkretnymi zapisami ustawowymi

dotyczcymi innych zawodw, w tym zwaszcza zawodw lekarza, pielgniarki oraz pracownika

socjalnego, nasuwa si wniosek, e w ustawie, ktra mwi o zawodzie nauczyciela, take powinno si

znale krtkie i jasne okrelenie na czym polega wykonywanie tego zawodu. Nawizujc do

zacytowanych wyej zapisw, odpowiedni przepis w ustawie odnoszcej si do zawodu nauczyciela

mgby by nastpujcy:

Wykonywanie zawodu nauczyciela polega na wspieraniu kadego ucznia w jego rozwoju poprzez:

- Prowadzenie z uczniami dialogu dydaktycznego zwizanego z tematyk nauczanego

przedmiotu, oraz dialogu wychowawczego dotyczcego problematyki ksztatowania przez

uczniw postawy wobec siebie i innych osb, a take wobec spoeczestwa.

- Kierowanie prac uczniw w toku zaj szkolnych oraz ukierunkowywanie ich samodzielnego

uczenia si poza szko.

- Ocenianie osiganych przez ucznia efektw uczenia si.

- Czuwanie nad przestrzeganiem przez uczniw norm wspycia spoecznego w szkolnej

spoecznoci.

- Czuwanie nad bezpieczestwem uczniw w czasie gdy przebywaj w szkole lub s pod

opiek szkoy.

- Za wykonywanie zawodu nauczyciela uwaa si take: penienie przez nauczyciela funkcji

doradcy metodycznego, sprawowanie opieki nad osobami stawiajcymi pierwsze kroki

w zawodzie, uczestnictwo w sprawowaniu nadzoru pedagogicznego, penienie funkcji

kierowniczej w szkole13.

13 Propozycja zapisu ma charakter bardzo wstpny jest przede wszystkim ilustracj pewnej idei.

33

4.3.2. Obowizki nauczyciela

- (art. 6 Karty Nauczyciela) Rzetelnie realizowa zadania zwizane z powierzonym mu

stanowiskiem, oraz podstawowymi funkcjami szkoy, dydaktyczn, wychowawcz

i opiekucz, w tym zadania zwizane z zapewnieniem bezpieczestwa uczniom w czasie

zaj organizowanych przez szko.

- Wspiera kadego ucznia w jego rozwoju.

- Dy do peni wasnego rozwoju osobowego.

- Ksztaci i wychowywa modzie w umiowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolnoci sumienia i szacunku dla kadego czowieka.

- Dba o ksztatowanie u uczniw postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ide demokracji,

pokoju i przyjani midzy ludmi rnych narodw, ras i wiatopogldw.

Na tle wyej przytoczonych cytatw z ustaw dotyczcych innych zawodw, w stosunku do zapisw

art. 6 Karty Nauczyciela nasuwa si wiele uwag. Okrelenie obowizkw nauczyciela przy uyciu

sformuowania rzetelnie realizowa zadania zwizane z powierzonym mu stanowiskiem nie mwi

niczego, co charakteryzowaoby zawd nauczyciela taki zapis w rwnej mierze odnosi si do

kadego zawodu i do kadego stanowiska pracy. Mona by wic z niego zrezygnowa bez

uszczerbku dla istotnej treci pojcia obowizki nauczyciela (jako zawodu).

Bardzo wane jest podkrelenie, e szkoa peni wobec ucznia podstawowe funkcje dydaktyczn,

wychowawcz i opiekucz. Jednake ujmujc t kwesti od strony obowizkw nauczyciela, do

ustawy naleaoby raczej wpisa, e nauczyciel pracujc z uczniami w kadej sytuacji zobowizany

jest do uwzgldniania dydaktycznego, wychowawczego i opiekuczego wymiaru swojej roli

zawodowej.

Zapis o wspieraniu rozwoju kadego ucznia mwi raczej o istocie zawodu nauczyciela, ni o jego

obowizkach, dlatego powinien si znale w innym miejscu (patrz wyej podana propozycja

zapisania na czym polega wykonywanie zawodu nauczyciela).

W art. 6 Karty Nauczyciela brakuje zapisu o obowizku traktowania kadego ucznia z szacunkiem.

Brakuje rwnie wskazania obowizku wsppracy nauczyciela z rodzicami ucznia. Tymczasem

relacja: nauczyciel ucze oraz relacja: nauczyciel rodzice ucznia, obie maj specjalny charakter,

s niezwykle wane i dlatego w tym zawodzie waciwe ich ksztatowanie jest szczeglnego rodzaju

obowizkiem14

. Pominicie tych zagadnie staje si jeszcze bardziej uderzajce, jeeli porwna si

sformuowania dotyczce obowizkw nauczyciela w omawianym artykule 6 Karty Nauczyciela

z zapisami w ustawach dotyczcych innych zawodw. Zwaszcza jeeli spojrzy si na odpowiednie

zapisy w ustawach o lekarzach i o pielgniarkach, ktre mwi o obowizku stosownego traktowania

pacjentw oraz o obowizku informowania chorego i jego bliskich.

Tak samo brakuje zapisu zobowizujcego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczcych ucznia

i jego rodziny, ktre nauczyciel uzyska w zwizku z wykonywaniem zawodu.

W dwch ostatnich punktach art. 6 wymienione s w do przypadkowy sposb zestawione i nie

najlepiej zredagowane wskazania o charakterze aksjologicznym. Wydaje si, e w odniesieniu do tej

14 Szczeglnie wany jest tu przepis art.1 pkt. 2 Ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty, ktry mwi, e system

owiaty zapewnia wspomaganie przez szko wychowawczej funkcji rodziny (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pn. zm.).

34

sfery bardziej uzasadnione byoby stwierdzenie, e nauczyciel ma obowizek nauczania (ew.

ksztacenia) i wychowania w oparciu o fundament aksjologiczny okrelony w preambule o systemie

owiaty. Przemawia za tym zarwno to, e preambua ustawy o systemie owiaty zawiera znacznie

bardziej kompletne i dobrze zredagowane zapisy na ten temat, ktre trudno by w caoci powtrzy

w tekcie jak i to, e takie ujcie zapewnioby pen spjno obu ustaw.

Zaproponowane wyej rozwinicie zapisw w Karcie Nauczyciela (lub w innej ustawie, ktra

ewentualnie miaaby j zastpi) pozwolioby nie tylko w bardziej przejrzysty sposb ukaza na czym

polega praca nauczyciela oraz jakie szczeglne obowizki wi si z wykonywaniem tego zawodu.

Wprowadzenie tego rodzaju uzupenie i korekt obecnych zapisw mogoby spowodowa, e ustawa

dotyczca zawodu nauczyciela staaby si wanym punktem odniesienia dla wielu dziaa w zakresie

przygotowania studentw do wykonywania zawodu nauczyciela oraz w zakresie doskonalenia

zawodowego nauczycieli.

4.3.3. Ochrona prawna zawodu nauczyciela

- (art. 63 ust. 1 Karty Nauczyciela) Nauczyciel, podczas lub w zwizku z penieniem

obowizkw subowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych

na zasadach okrelonych w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88,

poz. 553, z pn. zm.).

- (art. 63 ust. 2 Karty Nauczyciela) Organ prowadzcy szko i dyrektor szkoy s zobowizani

z urzdu wystpowa w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia

zostan naruszone.

4.3.4. Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu nauczyciela

W Karcie Nauczyciela nie wystpuje kategoria prawo wykonywania zawodu. W tej ustawie wyraz

nauczyciel nie oznacza zawodu, ale przede wszystkim szczeglnego rodzaju stanowisko pracy

w instytucjach wchodzcych w skad systemu owiaty. Dlatego grupy osb podlegajcych Karcie

Nauczyciela wskazane s poprzez okrelenie w jakich instytucjach s te osoby zatrudnione.

- (art. 1) Ustawie podlegaj nauczyciele, wychowawcy, i inni pracownicy pedagogiczni

zatrudnieni w ().

Podejcie to jeszcze bardziej akcentuje zapis w sowniczku ustawy:

- (art. 3) Ilekro w ustawie jest mowa o: 1) nauczycielach bez bliszego okrelenia rozumie

si przez to nauczycieli, wychowawcw i innych pracownikw pedagogicznych zatrudnionych

w przedszkolach, szkoach i placwkach wymienionych w art. 1 ().

Wynika z tego, e Karta Nauczyciela jest raczej szczeglnego rodzaju kodeksem pracy dla

nauczycieli, wychowawcw i innych pracownikw pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach,

szkoach i placwkach ni ustaw o zawodzie nauczyciela.

W takiej sytuacji w kontekcie Karty Nauczyciela prawo wykonywania zawodu mona zinterpretowa

jako spenianie warunkw umoliwiajcych zatrudnienie na stanowisku nauczyciela. W art. 9 ust. 1

Karty Nauczyciela s na ten temat nastpujce zapisy:

35

- Stanowisko nauczyciela () moe zajmowa osoba, ktra: 1) posiada wysze wyksztacenie

z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukoczya zakad ksztacenia nauczycieli

i podejmuje prac na stanowisku, do ktrego s to wystarczajce kwalifikacje 2) przestrzega

podstawowych zasad moralnych 3) spenia warunki zdrowotne niezbdne do wykonywania

zawodu.

W konsekwencji na gruncie Karty Nauczyciela nie mona mwi o prawie wykonywania zawodu

nauczyciela jako takiego, poniewa uprawnienie to dotyczy zajmowania tylko niektrych stanowisk

nauczycielskich (pedagogicznych) odpowiednio do posiadanych przez dan osob kwalifikacji. Jest to

zbiene ze sposobem, w jaki nauczyciele s ujci w Klasyfikacji zawodw i specjalnoci na potrzeby

rynku pracy (Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r.).

Klasyfikacja ta wymienia 70 rnych zawodw15

, w ktrych nazwie wystpuje wyraz nauczyciel,

takich jak: nauczyciel matematyki w szkole podstawowej, nauczyciel jzyka polskiego w szkole

podstawowej a obok tego nauczyciel matematyki, nauczyciel jzyka polskiego (w grupie

nauczycieli gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych). Takie ujcie rozmija si jednak z powszechnym

rozumieniem okrelenia zawd nauczyciela.

Na potrzeb caociowego przemylenia kwestii zawodu nauczyciela, jako kategorii wystpujcej

w przepisach prawa, wskazuj niektre zapisy w Karcie Nauczyciela. Najbardziej wyranie wida to

na przykadzie art. 76 ust. 1 pkt. 4 Karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli s: 4) wydalenie z zawodu

nauczycielskiego. Jeeli uyty w tym artykule termin zawd nauczycielski rozumie jako synonim

zawodu nauczyciela, wwczas powstaj pewne sprzecznoci. Po pierwsze nie mona sensie

prawnym wydali z zawodu, jeeli zawd naucz

Documents

Warszawa, grudzień 2012 - Entuzjaści Edukacjieduentuzjasci.pl/.../ibe-ee-raport-status-zawodowy-nauczyciela.pdf · Wynika z tego, że Karta Nauczyciela jest raczej szczególnego