WARSZTAT Jak zadbać o siebie

WARSZTAT Jak zadbać o siebie

Edukacja Emocjonalna Jolanta Marchlewska www.marchlewska.pl

RECENZENCIBeata Bugajska, Joanna Berendt, Wanda Matras-Mastalerz

Jolanta Miśkiewicz, Paweł Piątkowski

REDAKTOR INICJUJĄCYIwona Gos

SKŁAD I ŁAMANIEAGENT PR

KOREKTAIwona Gos

KOREKTA TECHNICZNALeonora Gralka

PROJEKT OKŁADKIKatarzyna Turkowska

Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/photographee.eu

© Copyright by Jolanta Marchlewska, Łódź 2019© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2019

Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu ŁódzkiegoWydanie I. W.08831.18.0.M

Ark. wyd. 3,3; ark. druk. 8,375

ISBN 978-83-8142-339-7e-ISBN 978-83-8142-527-8

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

www.wydawnictwo.uni.lodz.ple-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl

tel. (42) 665 58 63

Jeśli nie przywiązujemy wagi do własnych potrzeb, może się okazać, że dla innych

też nie będą one ważne.

Marshall B. Rosenberg

7Spis treści

Spis treści

11 Wprowadzenie

15 Założeniakomunikacjiempatycznejwedług MarshallaB.Rosenberga

16 Wprowadzenie do metody 21 Rolaempatiiwdojrzałymżyciu 23 Odczegozacząć?

27 Zatrzymaćsięnachwilęizrozumiećsiebie 28 Czychceszzmienićrelacjezludźmi? 31 Twojewartościipotrzeby 31 Jakbyćempatycznymwobecsiebie

35 Uważnośćiobserwowanieświata 36 Uwagaskierowananawłasnemyśli 37 Obserwowanie świata,unikanieocen

iosądów

41 Uczuciaipotrzebydojrzałychludzi 42 Uczuciaiichrolawżyciu 44 Czywartowyrażaćuczucia?

8 Spis treści

46 Kto jest odpowiedzialny za nasze uczucia?

49 Potrzebywiekudojrzałego

55 Relacjewwiekudojrzałym 56 Cooznaczabyćempatycznymwobec

innych? 57 Sposobysłuchaniawzmacniające

kontakt 61 Równowagawdawaniuibraniu,

umiejętnośćdbaniaorelację 68 Stawianiegranic,umiejętnośćdbania

o siebie 70 Czyumiemyprosić? 73 Radzeniesobiewtrudnychsytuacjach

irozwiązywaniekonfliktów 84 Pożegnaniaistraty

87 Odnaleźćsiebiewnowymokresieżycia 88 Postawywobeczmian 95 Marzeniaidostępdoenergiiżyciowej

103 Wdzięcznośćiradośćwżyciucodziennym104 Budowaniepostawywdzięcznościkażdego

dnia 109 Uważnośćiradośćżycia–jakzacząć

ćwiczyć?

9Spis treści

113 Zatrzymaćsięnachwilęispojrzećinaczej –czterykrokipostawyempatycznej

114 Otwartośćnanowedziałania 116 Spojrzenienarelacjezempatią 118 Poszukiwaniewsparciaiproszenie

opomoc

121 Podsumowanie

125 Podziękowania

127 Bibliografia

129 Wykazźródełdofotografii

11Wprowadzenie

Wprowadzenie

Prowadzącwarsztatyrozwojowenatematdojrzałychemocjiipotrzeb,wielokrotniebyłamzainspirowanapostawąiotwartościąuczestników,którzygotowisądzielićsiędoświadczeniamiiwiedzą,wykorzystaćwolnyczasipoświęcićgobliskimisobie,którzychcąuporządkowaćiprzypomnieć,coważnedlanich,anacowcześniejnieznaleźliczasu.

Gotowisązatrzymaćsięisprawdzić,czytakieżycie,jakieprowadząobecnie–wdojrzałymwie-ku–dajeimpoczuciesatysfakcjiispełnienia.Wiekdojrzałytotakżezmaganiesięzchorobami,utratąsprawności,zdrowia,opiekąnadchorymirodzica-miczypożegnaniaosóbbliskich.Todostrzeganietrudnychuczuć,kontaktzniespełnionymipotrze-bamiimarzeniami.KsiążkatapowstałazmyśląoCzytelnikach,którzychcą„spotkaćsięzesobą”,swoimiuczuciamiipotrzebamiorazpogłębićrelacjezinnymi.Jesttakżeodpowiedziąnazadawaneprzezuczestnikówwarsztatówpytania.Mamnadzieję,żeznajdąoniodpowiedziiinspiracjędowłasnychpo-szukiwań.

12 Wprowadzenie

Jestemprzekonana,żedojrzałośćstanowiokazję dowprowadzaniazmian,budowanianowegospoj-rzenianasiebiesamego,poszukiwaniaharmoniiispokoju,dziękiczemukażdachwilamożestaćsiępełniejszaibardziejsatysfakcjonująca.

Wielurzeczymożnauczyćsięprzezcałeżycie,zdobywaćnoweumiejętności,kwalifikacje,wiedzę.Takteżjestzkompetencjamiżyciowymi,którezwięk-szająpoczucieszczęścia,wpływająnajakośćżycia,powodująistotnązmianęwcodziennymfunkcjono-waniu.Wśródtychkompetencjiznajdziemyumiejęt-nośćdbaniaosiebie,byciaempatycznym,budowa-niatrwałych,bliskichrelacjiczywyrażaniaswoichuczuć,potrzebioczekiwań.

Wieleosóbwwiekudojrzałymjestgotowychdowprowadzeniazmianwswoimżyciu.Wieleznichzadajesobiepytania,coważniejsze:dbanieoinnychczydbanieosiebie?Comogązmienić,jakpopra-wićkontaktyzludźmi,cozrobić,byżyciestałosiębardziejsatysfakcjonujące?Okazjądozatrzymaniaispojrzenianasiebiezuwagąiżyczliwościąsąwska-zówki,podpowiedziićwiczeniadoindywidualnegowykorzystania. 3

ZpomocąwtymniełatwymzadaniuprzychodziPorozumieniebezPrzemocy(ang.Nonviolent Commu-nication,NVC),nazywanekomunikacjąempatyczną.Jesttoopracowanyprzezamerykańskiegopsycho-logaMarshallaB.Rosenbergasposóbkontaktuzesobąorazporozumiewaniasięzinnymi.Komunika-cjataskupiauwagęnauczuciachipotrzebachludzi,umożliwiaszczerewyrażaniesiebiewrelacjachorazsłuchanieinnychzuważnością.

13 Wprowadzenie

Komunikacjaempatycznaniejestnarzędziem,zktóregomożnakorzystaćwniektórychsytu-acjach,awinnychjużnie.Toszansanazmianępatrzenianaświatiludzi(wtymnasiebiesamego)oraznazbudowanietrwałejpostawywobecinnych.Wiedzaozałożeniachmetodyorazpropozycjećwi-czeńpomagająpoznaćnowąpostawę.Jednocześniejesttopróbarozpoznania,wjakimmomencieznaj-dujemysię,rozpoczynająclekturęksiążki,czegooczekujemydziśodrelacjizinnymi,cochcieliby-śmyzmienić.

Wprowadzeniemdometodykomunikacjiempa-tycznejjestszczegółoweomówieniejejzałożeń,któremogąstaćsięprzełomowe,alepoznanieichizrozu-mienieokażąsięniezbędneprzybudowaniutrwałejempatycznejpostawy.

Kolejnykroktozatrzymaniesięprzytematyceuczuć,któresąwskazówkami,ważnymiinforma-cjamiotym,jakodbieramyświat,zdarzenia,re-lacje,innychludzi.Poszukiwaniepotrzeb,którekryjąsiępodpojawiającymisięuczuciami,tomoż-liwośćskontaktowaniasięznimiidostępdoenergiiżyciowej.

Budowanierelacjizinnymi–bliskimi,dorosłymidziećmi,wnukamiczyrodzicami–tospojrzenienauczuciaipotrzebyinnychorazokazywanieimem-patii.Tematykarelacjiobejmujetakżeposzukiwanierównowagimiędzydawaniemsiebieinnym,troszcze-niemsięoinnychabraniemodinnych,proszeniemopomoc.Dbanieosiebiejestrównieżumiejętnościąstawianiagranicwtakisposób,abyrelacjezinnymimogłydalejsięrozwijać.

14 Wprowadzenie

Budowanierelacjitotakżeumiejętnośćradzeniasobieztrudnymisytuacjami,rozwiązywaniakon-fliktóworazzmianypodejściadonich.Pożegnaniaipoczuciestratydostarczająchwilrefleksjiizatrzy-maniasię,apostawaempatycznapozwalanapełneiświadomeichprzeżywanie.

Ajakmożnazbudowaćpostawęotwartościnaświatizdarzeniażyciacodziennego?Komunika-cjaempatycznaproponujezałożenie,żeobserwacjaświatabezosądów,ocen,interpretacjistanowimeto-dęnażyciepełneotwartości.

Jakmożnaspojrzećnadojrzałegosiebienanowo?Jakposzukaćmotywacjidodziałańlubzmian?Po-znamysposobynakontaktzwłasnymipotrzebami,któresąźródłemchęciiżyciowejenergii.

Źródłemszczęściaidobregosamopoczuciajestwyrażaniekażdegodniawdzięcznościzawszystko,cowspieranaszeżycie.Zaproponowanećwiczeniaipodpowiedzipomogązrozumiećiprzyjąćtakąpo-stawę.

Praktycznećwiczeniaipytaniazawartewksiąż-ce,wykorzystywanepodczaswarsztatówdlaosóbdojrzałych,mogąstaćsięzachętądozdobywaniano-wychumiejętnościżyciowych.

Końcowaczęśćksiążkitookazjadosprawdzenia,czymożliwejestspojrzenienażycieorazrelacjez inny-miznowej,empatycznejperspektywy,czegożyczęCzy-telnikomwichwłasnejdrodzedopoznaniasiebie.

Założenia komunikacji empatycznej według Marshalla B. Rosenberga

16 Emocje – relacje – empatia w wieku dojrzałym

Wprowadzenie do metody

Umiejętnośćkomunikowaniasięjestniezbędnadobudowaniarelacjimiędzyludzkich.Człowiek,jakoistotaspołeczna,rozwijaidoskonalitęumiejętność,abyprzekazywaćinformacje,opinie,poglądyorazsłuchaćinnych.Tawzajemnośćpozwalanawymia-nęmiędzyludźmiorazzaspokajanieważnychdlanichpotrzeb.

Metodakomunikacjiempatycznejzwracauwagęnapogłębienierelacji,podkreślaważnośćtego,conadawcaiodbiorcaczująiczegopotrzebują.Wpo-dejściutym,obokprzekazywaniakomunikatuczytreści,istotnejesttakieużywaniejęzyka,którezbli-żarozmówcówdosiebie.Toprocesbudowaniawięzimiędzyludźmi,którypomagarozwiązywaćprob-lemyiradzićsobieztrudnymisytuacjami.Opisy-wanametodakomunikacjijestprocesemporozu-miewaniasię,polegającymnabliskimkontakciezinnymi.Jakośćwzajemnychrelacjiwzrastapo-przezświadomeużywaniezwrotówjęzykowych,na-stawienienapotrzebyobustronorazuważnośćnato,coczujemy.

„Niemawtejmetodzieniczegonowego;wszy-stkiejejskładnikiznanesąodstuleci”–zdaniemMarshallaB.Rosenberga,twórcymetodyPorozumie- niebezPrzemocy(ang.Nonviolent Communication,wskrócie:NVC),określanejmetaforycznie„języki-emserca”lubkomunikacjąempatyczną1. Rodzimy sięznastawionąnainnych,współczującąnaturą

1 ZofiaAleksandraŻuczkowska,Dialog zamiast kar,PodkowaLeśna2013,s.15.

17Założenia komunikacji empatycznej według Marshalla Rosenberga

ludzką,odktórejoddalamysięwtrakciedorasta-niaizdobywaniadoświadczeniażyciowego.IchoćPorozumieniebezPrzemocynazywasięmetodą,toniejestonokolejnymnarzędziemporozumiewa-niasię,ponieważproponujebudowanienowejPO-STAWYwobecsiebieiinnych,poprzezuważnośćnauczuciaipotrzebyoraznasłowa:jakmówimyidlaczegowtakisposób(jakaintencjakryjesięza słowami).

Komunikacjaempatyczna,skupiającuwagęnauczuciachipotrzebachludzi,umożliwiaszczerewyrażaniesiebiewrelacjachorazsłuchanieinnychzuważnością.

MarshallB.Rosenberg(1934–2015)byłamery-kańskimpsychologiem,światowejsławymediatoremizałożycielemmiędzynarodowegoCenterforNonvio-lentCommunicationwStanachZjednoczonych,glo-balnejorganizacji,którawspieranaukęidzieleniesiękomunikacjąempatycznązinnymi.Celemstworzo-nejprzezniegometodyjestświadomykontakt,wktó-rymuznajemyiszanujemyuczuciaipotrzebywłasneorazinnychludzi.

Poznanieiprzyjęcieponiższychzałożeńdotyczą-cychkomunikowaniasięzludźmiumożliwibudo-waniepostawyempatycznej,zmianęsposobu,wjakiwyrażamysiebieorazsłyszymyinnych(tabela1).

18 Emocje – relacje – empatia w wieku dojrzałym

TABELA 1. ZAŁOŻENIAKOMUNIKACJIEMPATYCZNEJ

Założenia Postawa

ŚWIADOMOŚĆPOTRZEB

Wkażdymmomencieswojegożyciapróbujemyzaspokoićjakąśpotrzebę.Każdenaszedziałaniemaswojąprzyczynę,jestpróbązaspokojenia potrzeb

POSIADANIEWSPÓLNYCHPOTRZEB

Niezależnieodkoloruskóry,narodowości,miejsca,wktórymżyjemy,wszyscymamytesamepotrzeby,różnimysiętylkosposobami(podejmowanymistrategiami)ichzaspokajania

WAŻNOŚĆMOICHITWOICHPOTRZEB

Niezależnieodwieku,płci,posiadanychracji,konfliktów,naszepotrzebysątaksamoważnejakpotrzebyinnych

ŚWIADOMOŚĆUCZUĆ

To,coczujemy,jestwskazówką,informacjąonaszychzaspokojonychiniezaspokojonychpotrzebach

WAŻNOŚĆKONTAKTUWRELACJI

Kontaktoznaczamożliwośćzbudowaniaporozumienia,naprawieniarelacji,jestwięcnajistotniejszywkomunikacjiempatycznej

ODPOWIEDZIAL-NOŚĆ

Bierzemyodpowiedzialnośćzaswojedziałania,uczucia,potrzebyinaszeintencjewsto-sunkudoinnych

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:LivLarsson,Porozumienie bez przemocy w związkach,Warszawa2011,s.26.