Warunki życia mieszkańców Warunki życia mieszkańców obszarów wiejskichobszarów wiejskich

Janusz WitkowskiJanusz Witkowski

Debata o polskiej wsi i rolnictwiePałac Prezydencki20 maja 2009 r.

Różne aspekty oceny Różne aspekty oceny warunków życiawarunków życia

• Poziom i struktura dochodówPoziom i struktura dochodów

• Poziom i struktura wydatkówPoziom i struktura wydatków

• SpożycieSpożycie

• Dobra trwałego użytkowaniaDobra trwałego użytkowania

• Zasięg niedostatku i ubóstwaZasięg niedostatku i ubóstwa

Źródła danych Źródła danych w świetle badań GUSw świetle badań GUS

• Badanie Budżetów Gospodarstw Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych w zakresie podstawowych Domowych w zakresie podstawowych aspektów warunków życia aspektów warunków życia

• Badanie Aktywności Ekonomicznej Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w zakresie oceny sytuacji Ludności w zakresie oceny sytuacji na rynku pracyna rynku pracy

Niejednorodność populacji Niejednorodność populacji mieszkańców wsimieszkańców wsi

• Pod względem społeczno-ekonomicznej Pod względem społeczno-ekonomicznej struktury gospodarstw domowych struktury gospodarstw domowych

(grupy społeczno-ekonomiczne)(grupy społeczno-ekonomiczne)

• Pod względem sytuacji na rynku pracyPod względem sytuacji na rynku pracy

Struktura gospodarstw domowych Struktura gospodarstw domowych ludności wsi według grup społeczno - ludności wsi według grup społeczno -

ekonomicznychekonomicznych

2000 2005 2008

Ogółem wieś 100,0 100,0 100,0

w tym:

Pracowników 21,7 37,2 44,6

Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne 19,4 - -

Rolników 12,5 13,5 12,0

Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym 4,3 4,2 5,5

Emerytów 22,0 25,6 26,1

Rencistów 16,1 13,9 9,0

Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł 4,0 5,5 2,8

Grupy społeczno-ekonomiczne

Sytuacja na wiejskim rynku pracy ludności Sytuacja na wiejskim rynku pracy ludności związanej z rolnictwem i bezrolnejzwiązanej z rolnictwem i bezrolnej

2003 2004 2005 2006 2007 2008

MIASTA

Współczynnik aktywności zawodowej 54,3 53,7 53,7 53,2 53,3 53,8Wskaźnik zatrudnienia 43,4 43,1 43,5 45,4 48,0 50,1Stopa bezrobocia 20,1 19,6 19,0 14,6 9,8 7,0

WIEŚ

Współczynnik aktywności zawodowej 55,2 55,6 55,7 54,4 53,8 54,0Wskaźnik zatrudnienia 45,2 45,5 46,6 47,2 48,9 50,1Stopa bezrobocia 18,2 18,2 16,4 13,2 9,1 7,2

Ludność wiejska związana z gospodarstwem rolnym

Współczynnik aktywności zawodowej 63,9 63,7 63,8 63,2 63,5 63,8Wskaźnik zatrudnienia 56,9 57,3 58,2 58,6 60,4 61,1Stopa bezrobocia 10,9 10,0 8,8 7,4 4,9 4,3

Ludność wiejska niezwiązana z gospodarstwem rolnym (bezrolna)

Współczynnik aktywności zawodowej 46,1 47,5 47,8 45,9 45,1 45,6Wskaźnik zatrudnienia 32,9 33,7 35,3 36,4 38,6 40,7Stopa bezrobocia 28,7 29,0 26,3 20,7 14,4 10,7

II kwartał

w %

w %

w %

w %

Dochody ludności na wsi są Dochody ludności na wsi są nadal niższe niż ludności w nadal niższe niż ludności w

miastachmiastach

Wyszczególnienie 2000 2004 2008

Miasto 695,00 847,58 1176,11

Wieś 483,03 555,70 835,85

miasto = 100 69,5 65,6 71,1

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym

Odmienna struktura dochodów Odmienna struktura dochodów ludności w miastach i na wsiludności w miastach i na wsi

Miasto Wieś Miasto Wieś Miasto WieśDochód rozporządzalny 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: dochód do dyspozycji 96,5 96,3 96,1 96,0 96,2 96,3w tym:Dochody z pracy najemnej 52,3 37,6 49,1 36,8 57,0 46,0Dochody z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym w użytkowaniu indywidualnym 10,2 5,2 9,0 5,7 9,6 6,9Dochody z gospodarstwa rolnego 0,6 15,7 0,4 13,1 0,3 12,7 dopłaty związane z użytkowaniem gospodarstwa rolnego 0,0 0,3 0,1 2,2Świadczenia z ubezpieczeń społecznych 26,2 31,1 28,2 32,3 24,7 25,9 w tym emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy 23,2 27,7 24,6 28,3 22,3 23,1Świadczenia z pomocy społecznej 4,5 5,5 5,7 6,8 3,0 4,6Pozostałe dochody 5,8 4,8 7,2 5,1 4,9 3,7

WyszczególnienieLata

2000 2004 2008

Większa dynamika przyrostu Większa dynamika przyrostu dochodów ludności na wsi niż w dochodów ludności na wsi niż w

miastachmiastach

Miasto Wieś Miasto WieśDOCHODYDochód rozporządzalny 122,0 115,0 169,2 173,0 w tym: dochód do dyspozycji 121,4 114,7 168,8 173,1Dochody z pracy najemnej 114,5 112,6 184,6 211,4Dochody z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym w użytkowaniu 106,9 125,5 158,1 230,5Dochody z gospodarstwa rolnego 78,1 96,3 92,6 140,2 dopłaty związane z użytkowaniem Świadczenia z ubezpieczeń 131,7 119,5 160,0 144,2 w tym emerytury i renty 129,7 117,2 163,0 143,8Świadczenia z pomocy społecznej 155,2 142,5 112,3 144,9Pozostałe dochody 149,5 122,5 143,3 131,4

Wyszczególnienie

Dynamika nominalna

Dynamika2004/2000 2008/20002000=100 2000=100

Zwiększają się wydatki Zwiększają się wydatki gospodarstw domowych ludności gospodarstw domowych ludności na wsi i zmniejsza się dystans w na wsi i zmniejsza się dystans w porównaniu z gospodarstwami porównaniu z gospodarstwami domowymi ludności w miastachdomowymi ludności w miastach

Wyszczególnienie 2000 2004 2008Miasto 680,44 795,72 1009,56

Wieś 477,37 532,86 735,23miasto = 100 70,2 67 72,8

Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwie domowym

Zmienia się struktura Zmienia się struktura wydatków gospodarstw wydatków gospodarstw

domowych na wsidomowych na wsi• Mniejszy udział wydatków na:Mniejszy udział wydatków na:

– żywność i napoje bezalkoholowe (z 37,3 żywność i napoje bezalkoholowe (z 37,3 % w 2000 roku do 29,8 % w 2008 roku)% w 2000 roku do 29,8 % w 2008 roku)

• Większy odsetek wydatków na:Większy odsetek wydatków na:– Użytkowanie mieszkania lub domu i Użytkowanie mieszkania lub domu i

nośniki energii (15,4 % do 18,2 %)nośniki energii (15,4 % do 18,2 %)– Łączność (2,7 % do 4,6 %)Łączność (2,7 % do 4,6 %)– Rekreację i kulturę (4,6 % do 5,9 %)Rekreację i kulturę (4,6 % do 5,9 %)

W gospodarstwach domowych na wsi W gospodarstwach domowych na wsi nastąpiła duża poprawa w zakresie ich nastąpiła duża poprawa w zakresie ich

wyposażenia w dobra trwałego wyposażenia w dobra trwałego użytkowania. W szczególności dotyczy to:użytkowania. W szczególności dotyczy to:

komputerów osobistych (blisko 8 – krotny wzrost w latach komputerów osobistych (blisko 8 – krotny wzrost w latach 2000-2008)2000-2008)

dostępu do internetu (19 – krotny wzrost)dostępu do internetu (19 – krotny wzrost) Telefonów komórkowych (7,5 – krotny wzrostTelefonów komórkowych (7,5 – krotny wzrost))

Więcej jest także:Więcej jest także: zmywarek do naczyń (7,5 – krotny wzrost)zmywarek do naczyń (7,5 – krotny wzrost) Kuchenek mikrofalowych (3,5 – krotny)Kuchenek mikrofalowych (3,5 – krotny) Urządzeń do odbioru TV satelitarnej (1,5 – krotny wzrost)Urządzeń do odbioru TV satelitarnej (1,5 – krotny wzrost) Pralek automatycznych (1,5 – krotny wzrost)Pralek automatycznych (1,5 – krotny wzrost)

Mimo tych zmian gospodarstwa domowe naMimo tych zmian gospodarstwa domowe nawsi są nadal trochę gorzej wyposażone wsi są nadal trochę gorzej wyposażone w większość dóbr trwałego użytkowaniaw większość dóbr trwałego użytkowania

Charakterystyka Charakterystyka warunków życia warunków życia

gospodarstw gospodarstw domowych rolnikówdomowych rolników

Najwyższe przeciętne Najwyższe przeciętne miesięczne dochody na wsi miesięczne dochody na wsi

osiągają:osiągają:• gospodarstwa domowe pracujących na gospodarstwa domowe pracujących na

własny rachunek (w 2008 roku 1044,5 własny rachunek (w 2008 roku 1044,5 zł)zł)

a w następnej kolejności są a w następnej kolejności są gospodarstwa domowe:gospodarstwa domowe:

• rolników (879,65 zł)rolników (879,65 zł)• emerytów (873,73 zł)emerytów (873,73 zł)• pracowników (822,20 zł)pracowników (822,20 zł)

Gospodarstwa domowe rolników charakteryzują się największą

różnorodnością źródeł dochodów. Ponad 69 % stanowią dochody z gospodarstwa

rolnego, w tym około 11 % z dopłat unijnych z tytułu użytkowania

gospodarstwa rolnego.

Poza tym blisko 13 % dochodów tych gospodarstw stanowią świadczenia

z ubezpieczeń społecznych, a ponad 10 % dochody z pracy najemnej.

Zmiana struktury wydatków w Zmiana struktury wydatków w gospodarstwach domowych gospodarstwach domowych

rolnikówrolników znacznie mniejszy odsetek wydatków na żywność i napoje znacznie mniejszy odsetek wydatków na żywność i napoje

bezalkoholowe (spadek z 36.7 % w 2005 roku do 32,8 % bezalkoholowe (spadek z 36.7 % w 2005 roku do 32,8 % w 2008 roku), ale nadal jest to stosunkowo duży udział w 2008 roku), ale nadal jest to stosunkowo duży udział (większy mają tylko gospodarstwa utrzymujące się z (większy mają tylko gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł oraz gospodarstwa rencistów)niezarobkowych źródeł oraz gospodarstwa rencistów)

Spadek udziału wydatków na użytkowanie mieszkania lub Spadek udziału wydatków na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii (z 16,4 % w 2005 roku do 15,8 % domu i nośniki energii (z 16,4 % w 2005 roku do 15,8 % w 2008 roku)w 2008 roku)

Dość duży udział wydatków na transport (11,1 % w 2008 Dość duży udział wydatków na transport (11,1 % w 2008 roku), ale z wahaniami w kolejnych latachroku), ale z wahaniami w kolejnych latach

Tendencja wzrostu udziału wydatków na rekreację i Tendencja wzrostu udziału wydatków na rekreację i kulturę (z 4,1% w 2005 roku do 5,3 % w 2008 roku)kulturę (z 4,1% w 2005 roku do 5,3 % w 2008 roku)

Wciąż bardzo małe wydatki na potrzeby Wciąż bardzo małe wydatki na potrzeby wyższego rzędu, niższe niż przeciętnie na wyższego rzędu, niższe niż przeciętnie na

wsi.wsi.

Gospodarstwa domowe rolników są gorzejGospodarstwa domowe rolników są gorzejwyposażone w dobra trwałego użytkowaniawyposażone w dobra trwałego użytkowania

niż wiejskie gospodarstwa pracujące naniż wiejskie gospodarstwa pracujące nawłasny rachunek oraz gospodarstwa własny rachunek oraz gospodarstwa

pracowników,pracowników,ale znacząco poprawiły stan posiadania w ale znacząco poprawiły stan posiadania w

ostatnichostatnichkilku latach. Dotyczy to w szczególności:kilku latach. Dotyczy to w szczególności:

• Komputerów osobistych (z 34,1 % w 2005 roku Komputerów osobistych (z 34,1 % w 2005 roku do 62,2 % w 2008 roku)do 62,2 % w 2008 roku)

• Dostęp do internetu (z 9,7 % do 38,1 %)Dostęp do internetu (z 9,7 % do 38,1 %)

• Telefonów komórkowych (z 69,2 % do 92 %)Telefonów komórkowych (z 69,2 % do 92 %)

• Odtwarzaczy DVD (z 15,6 % do 51,4 %)Odtwarzaczy DVD (z 15,6 % do 51,4 %)

• Sprzętu AGD (kuchenki mikrofalowe, pralki Sprzętu AGD (kuchenki mikrofalowe, pralki automatyczne, zmywarki do naczyń)automatyczne, zmywarki do naczyń)

Obecnie prawie wszystkie Obecnie prawie wszystkie gospodarstwa domowe rolników gospodarstwa domowe rolników

posiadają telewizor, posiadają telewizor, 92 % telefon komórkowy, 92 % telefon komórkowy, ponad 87 % samochód, ponad 87 % samochód,

80 % pralkę automatyczną, 80 % pralkę automatyczną, ponad 62 % komputer osobisty. ponad 62 % komputer osobisty.

Są one lepiej wyposażone niż Są one lepiej wyposażone niż przeciętne gospodarstwo przeciętne gospodarstwo

domowe domowe na wsi.na wsi.

Większe zagrożenie Większe zagrożenie niedostatkiem i ubóstwem niedostatkiem i ubóstwem

osób osób w gospodarstwach domowych w gospodarstwach domowych

na wsi niż w miastachna wsi niż w miastach

• wg relatywnej granicy – 26,1% na wsiwg relatywnej granicy – 26,1% na wsi

wobec 12,3% w miastach,wobec 12,3% w miastach,

• wg ustawowej granicy – 16,9% na wsi, wg ustawowej granicy – 16,9% na wsi,

wobec 6,9% w miastach,wobec 6,9% w miastach,

• wg minimum egzystencji – 9,2% na wsiwg minimum egzystencji – 9,2% na wsi

wobec 3,3% w miastachwobec 3,3% w miastach

Wskaźniki zagrożenia ubóstwem Wskaźniki zagrożenia ubóstwem według miejsca zamieszkaniawedług miejsca zamieszkania

2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005Ogółem 10,9 11,8 12,3 20,4 20,3 18,1 18,1 19,2 18,1Miasta razem 6,8 7,7 8,2 13,7 14 12,5 11,9 12,9 12,3Wieś 17,5 18,5 18,7 31,2 30,4 27 28 29,3 27,3

2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008Ogółem 7,8 6,6 5,6 17,7 17,3 17,6 15,1 14,6 10,6Miasta razem 5,2 4,1 3,3 12,7 12,2 12,3 10,5 10 6,9Wieś 12 10,5 9,2 25,8 25,5 26,1 22,6 21,9 16,7

Miejsce zamieszkania

Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżejminimum egzystencji relatywnej granicy Ustawowej granicy

w %

Miejsce zamieszkania

Odsetek osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżejminimum egzystencji relatywnej granicy Ustawowej granicy

w %

Ograniczenie zasięgu Ograniczenie zasięgu ubóstwa na wsi po 2005 ubóstwa na wsi po 2005

rokuroku

• Ubóstwa ustawowego z 27,3% w 2005 Ubóstwa ustawowego z 27,3% w 2005 roku do 16,7% w 2008 roku,roku do 16,7% w 2008 roku,

• Ubóstwa skrajnego z 18,7% w 2005 roku Ubóstwa skrajnego z 18,7% w 2005 roku do 9,2% w 2008 rokudo 9,2% w 2008 roku

Zdecydowana poprawa sytuacji w Zdecydowana poprawa sytuacji w gospodarstwach domowych gospodarstwach domowych

rolnikówrolników

Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg grup społeczno-ekonomicznych wg grup społeczno-ekonomicznych

gospodarstw domowych w 2008 rokugospodarstw domowych w 2008 roku

ogółem miasto wieś

Ogółem 5,6 3,3 9,2

Pracowników 5,2 3,3 8,8

Rolników 9,4 0,0 9,8

Pracujących na własny rachunek 2,0 1,3 3,5

Emerytów 3,8 1,9 7,3

Rencistów 9,8 5,7 15,3

Utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł 16,3 12,0 26,6

w tym ze świadczeń społecznych 21,9 15,9 31,5

Wyszczególnienie

Odsetek osób w gospodarstwach domowych

znajdujących się poniżejMinimum egzystencji

Największy odsetek skrajnie Największy odsetek skrajnie ubogich osób na wsi ubogich osób na wsi (poniżej(poniżej

minimum egzystencji)minimum egzystencji) występuje występuje w gospodarstwach domowych :w gospodarstwach domowych :

• Nie mających własnego gospodarstwa Nie mających własnego gospodarstwa rolnego i utrzymujących się głównie rolnego i utrzymujących się głównie ze świadczeń społecznych innych niż ze świadczeń społecznych innych niż emerytury i renty – 31,5%emerytury i renty – 31,5%

• Rencistów – 15,3%Rencistów – 15,3%

Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg Ubóstwo skrajne w miastach i na wsi wg typu gospodarstwa domowego w 2008 typu gospodarstwa domowego w 2008

rokuroku

ogółem miasto wieś

Typy gospodarstwa domowego1 osobowe 2,3 1,3 5,4Małżeństwa:bez dzieci na utrzymaniu 1,5 0,9 3,0z 1 dzieckiem 1,8 1,0 4,2z 2 dzieci 3,8 2,4 6,9z 3 dzieci 8,8 5,3 12,7

z 4 dzieci i więcej na utrzymaniu 17,9 16,1 19,1matka lub ojciec z dziećmi na utrzymaniu 7,7 6,1 14,3

Wyszczególnienie

Odsetek ubóstwa w gospodarstwach domowych

znajdujących się poniżej minimum egzystencji

Najbardziej zagrożone Najbardziej zagrożone ubóstwem skrajnym na wsi ubóstwem skrajnym na wsi

są:są:

• małżeństwa wielodzietne:małżeństwa wielodzietne:

- z czwórką dzieci i więcej na - z czwórką dzieci i więcej na

utrzymaniu - 19,1%,utrzymaniu - 19,1%,

- z trójką dzieci na utrzymaniu – - z trójką dzieci na utrzymaniu – 12,7% 12,7%

• oraz jedno z rodziców z dziećmi na oraz jedno z rodziców z dziećmi na utrzymaniu – 14,3%utrzymaniu – 14,3%

Następuje poprawa warunków życia Następuje poprawa warunków życia ludności na wsi, w tym rolników, we ludności na wsi, w tym rolników, we

wszystkich aspektach tych warunków wszystkich aspektach tych warunków uwzględnionych w analizie (zwłaszcza uwzględnionych w analizie (zwłaszcza

po 2004 roku).po 2004 roku).

Warunki życia ludności na wsi są nadal Warunki życia ludności na wsi są nadal gorsze (trudniejsze) niż w miastach.gorsze (trudniejsze) niż w miastach.

Występuje zróżnicowanie warunków życia Występuje zróżnicowanie warunków życia różnych grup społeczno-ekonomicznych różnych grup społeczno-ekonomicznych

ludności mieszkającej na wsi.ludności mieszkającej na wsi.

Dziękuję Państwu Dziękuję Państwu

za uwagę!za uwagę!