Andrzej Szymański Lekarz domowy naturalny - dla reumatyków i artretyków PWZN Print 6 Llublin 1996 Do czytelnika Książka ta jest poradnikiem i przewodnikiem po medycynie naturalnej. Jej zadaniem jest służyć radą tym, którzy cierpią na dolegliwości i poważne schorzenia reumatyczne i artretyczne i którzy chcieliby spróbować łagodnych, nieinwazyjnych, co nie znaczy nieskutecznych metod leczenia. Autor przedstawia w niej sprawdzone niegdyś sposoby zapobiegania i leczenia tego typu schorzeń. Jednym z podstawowych założeń medycyny naturalnej jest idea człowieka jako pewnej psychofizycznej całości. W profilaktyce i leczeniu oznacza to taki rodzaj postępowania, który uwzględnia cały organizm człowieka. Tłumaczy to stosowanie w dolegliwościach i chorobach reumatycznych środków wewnętrznych i zewnętrznych, leków ziołowych, masaży, kompresów czy odpowiednich diet i lewatyw. Wszystkie opisane w poradniku metody leczenia były przedmiotem szczególnej troski autora i zostały przez niego zweryfikowane. Niemniej jednak w przypadku jakichkolwiek wątpliwości prosimy o zasięgnięcie porady doświadczonego specjalisty. Zwłaszcza w stanach mogących powodować zagrożenie życia nie należy nigdy wahać się z wezwaniem lekarza. Autor i wydawca nie mogą brać na siebie odpowiedzialności za skutki wynikające ze stosowania przedstawionych w tej książce metod i leków. Medycyna naturalna uzupełnia diagnozy i wspomaga terapie stosowane w medycynie tradycyjnej. Niejednokrotnie przynosi ratunek w stanach, w których medycyna akademicka jest bezradna i mało skuteczna. Bliska jest idei samoleczenia i samopomocy medycznej. Od autora W kolejnym tomie z serii "Lekarz domowy naturalny" omówione są dwa z największych chyba zdrowotnych utrapień ludzkości - gościec i dna. Tom ten, zgodnie z założeniem serii, zawiera przegląd

leczenia ziołowego, homeopatycznego i zabiegów naturalnych, których celem jest złagodzenie cierpień wywołanych tymi chorobami. I gościec i dnę przez wiele stuleci określano jako artretyzm, czyli bóle stawów. Określenia tego używali lekarze greccy i arabscy w odniesieniu do różnych chorób stawów, bez względu na ich naturę i pochodzenie. I chociaż już w Xvii wieku odkryto wpływ kwasu moczowego na powstanie gośćca i dny, po dziś dzień termin artretyzm pozostaje w użyciu. W chińskich traktatach medycznych informacje dotyczące artretyzmu pojawiają się 4000 lat p.n.e. W kręgu zaś kultury śródziemnomorskiej po raz pierwszy o artretyzmie jako chorobie stawów mówi w swoich pismach wielki lekarz starożytności Hipokrates (ok. 460-377 p.n.e.), twórca po dziś dzień obowiązującej lekarzy zasady: primum non nocere (przede wszystkim nie szkodzić) i gorący orędownik pomagania uzdrawiającym siłom natury. W swoich dziełach Hipokrates zawarł olbrzymią wiedzę o artretyzmie nazywanym tam podagrą i zbliżonych doń stanach chorobowych. Za najskuteczniejsze w leczeniu gośćca i podagry uważał najróżnorodniejsze metody pobudzania funkcji wydzielniczych pozwalające organizmowi oczyszczać się z toksyn. Zwracał uwagę na to, co dzisiaj nazywamy zaburzeniami przemiany materii. W słynnych "Aforyzmach" Hipokrates określił gościec i dnę jako choroby atakujące osoby już niemłode, a jako ich objawy wymieniał: "krótki oddech, nieżyty i kaszel, trudności w oddawaniu moczu, choroby nerek, udar, swędzenie skóry, kataraktę i głuchotę". Doskonale uzmysławiał sobie znaczenie wieku i płci jako przyczyn wywołujących artretyzm, gdy pisał: "kobieta nie ulega podagrze, dopóki jej menstruacja nie zostanie wstrzymana". Hipokrates zalicza gościec i podagrę do chorób wywołanych nadmiarem pożywienia i tłuszczów, co sprzyja nagromadzeniu odpadowych produktów przemiany materii w organizmie. W drugiej połowie Xix wieku, kiedy to nastąpił gwałtowny rozwój chirurgii, chemii, farmacji, praktykowane przez stulecia naturalne metody leczenia gośćca i dny (podagry) odłożone zostały przez medycynę do lamusa, choć nie przez wszystkich, o czym świadczy działalność ówczesnych zwolenników medycyny niekonwencjonalnej, których najwybitniejszym przedstawicielem był katolicki duchowny, ksiądz Sebastian Kneipp. Przeciwstawiając się świadomie nihilizmowi terapeutycznemu i radykalizmowi chirurgii, zalecał on jak wielu innych zwolenników lecznictwa naturalnego - proste jedzenie, wodolecznictwo i stosowanie ziół poprawiających przemianę materii. Jego zasługi zasługi w leczeniu chorób gośćcowych są nieocenione i dzisiejsza medycyna ze zdziwieniem odkrywa je na nowo. Naturalne metody leczenia chorób stawów opierają się na założeniu, iż mniej więcej od czwartego roku życia organizm ludzki zaczyna gromadzić trujące produkty przemiany materii, głównie kwas moczowy. Jeśli produkty te umiejscawiają się w stawach, mamy do czynienia z artretyzmem, który objawia się bólami, obrzmieniem i zesztywnieniem stawów, jeśli ich siedliskiem staną się nerwy, dochodzi do zapalenia tkanki nerwowej (neuralgie); gdy zaś zaczynają odkładać się w częściach miękkich (narządy wewnętrzne, naczynia) mówimy o gośćcu (reumatyzmie). Jedynym sposobem wyleczenia artretyzmu, gośćca i neuralgii jest

usunięcie z organizmu przez skórę, jelita i drogi moczowe wszelkich osadów i złogów. Pomogą w tym herbaty ziołowe, zabiegi wodolecznicze, zabiegi oczyszczające jelita i leki homeopatyczne omówione w poradniku. Ponieważ poradnik przeznaczony jest przede wszystkim dla chorych przewlekle na dnę i gościec, przedstawiono w nim kuracje kompleksowe. Toteż jeśli ktoś zastosuje konkretny wariant kuracji jedynie częściowo, musi być przygotowany, że i poprawa będzie częściowa. Trzeba bowiem wiedzieć, że leczeniu miejscowemu musi towarzyszyć kuracja całego organizmu. Osoby otyłe muszą koniecznie schudnąć, osoby zaś wychudzone doprowadzić wagę do normy. Zarówno bowiem wychudzeni jak i otyli cierpią bardzo często na przewlekłą niestrawność żołądka, z tym że u każdego przejawia się ono inaczej. Krótko mówiąc, jeśli wszystkie czynności wydalnicze organizmu (pocenie się, wydzielanie moczu, oddawanie stolca, a u kobiet - menstruacja) zostaną uregulowane, wówczas bóle stawów, neuralgie, stany zapalne stawów i narządów, choroba wieńcowa, żylaki czy podwyższone ciśnienie krwi, ustąpią na zawsze. Można w to nie wierzyć, lecz warto spróbować, by przekonać się, czy tak jest w istocie. Kiedy dolegliwości ustąpią, wystarczy nie wracać do poprzednich, złych nawyków żywieniowych, prowadzić rozsądny tryb życia, by utrzymać się w doskonałej formie. Leczenie kompleksowe dolegliwości gośćcowych Biegunka reumatyczna Objawy Osoby chore na gościec często skarżą się na dolegliwości przewodu pokarmowego, w którym dominują biegunki, czyli częste wydzielanie rzadkiego stolca, zawierającego niestrawiony pokarm, śluz, tłuszcz a czasami krew. Biegunki występują najczęściej po kuracjach antybiotykami lub są objawem zaburzeń w przyswajaniu składników pożywienia spowodowanych niewłaściwym odżywianiem (za dużo białka i węglowodanów, niedostatek owoców i warzyw w diecie). Ważne jest aby umieć rozróżnić rzadkie stolce od prawdziwej biegunki, którą cechuje gwałtowna potrzeba oddania stolca po spożyciu posiłku lub wypiciu jakiegokolwiek płynu. Chory skarży się na wzdęcia, kłucia w okolicach pępka, lekkie przelotne bóle; oddaje wodnisty cuchnący kwaśno lub zgniło stolec kilka lub kilkanaście razy na dobę, często w nocy. U niektórych chorych pojawia się gorączka. Ponieważ trwająca dłużej niż trzy dni biegunka prowadzi do odwodnienia organizmu pozbawiając go różnych związków mineralnych, wymaga ona skrupulatnego leczenia. Leczenie ziołami - Przez pierwsze dwa dni obowiązuje całkowity post, można jedynie pić przegotowaną wodę z cytryną i niewielką ilość miodu (łyżeczka na szklankę wody). Następnie wprowadzamy do diety kleik ryżowy lub kleik z płatków owsianych.

- Jeśli biegunka pojawia się nagle, lekarstwem, które zadziała natychmiastowo, będzie mały kieliszek nalewki orzechowej (na 500 mililitrów czystej wódki bierzemy 4 niedojrzałe orzechy włoskie wraz z zieloną skórką, kroimy drobno, wkładamy do wódki pozostawiając na 14 dni, a następnie przecedzamy). Osoby cierpiące na gościec powinny mieć w zapasie taką nalewkę i stosować ją we wszelkiego rodzaju zaburzeniach trawienia. - Jeśli biegunka przybrała charakter przewlekły, podajemy choremu raz dziennie na czczo filiżankę wywaru z ziela tysiącznika i ziela dziurawca: 0,5 łyżeczki tysiącznika i 0,5 łyżeczki dziurawca zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką, aż wywar ostygnie i przecedzamy przez gęste sitko. Na noc można podać choremu wywar z suszonych czarnych jagód: łyżeczkę czarnych jagód zalewamy szklanką wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 5 minut, odstawiamy pod pokrywką, aż wywar nieco ostygnie i przecedzamy przez gęste sitko. - Powrót do zdrowia nastąpi szybciej, jeśli codziennie zrobimy choremu lewatywę z 1 litra naparu z kwiatu rumianku - 3 łyżki stołowe kwiatu rumianku zalewamy 1 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut i przecedzamy przez gęste sitko. Po lewatywie kładziemy na brzuch dobrze ciepły termofor. Leczenie homeopatyczne - Jeśli kał jest bardzo rzadki, wodnisty i zielony, cuchnie zgniłymi jajami, chory zaś skarży się na ból w dołku podsercowym, brzuch ma twardy, w ustach gorzki smak, język obłożony szarożółtym nalotem, a przy tym dokucza mu pragnienie, podajemy Chamomilla D6 po 5 kropli po każdym wypróżnieniu. Jeśli przyczyną biegunki są błędy dietetyczne (kwaśne potrawy, wodniste owoce, smażeniny, gęste sosy) chory ma język obłożony szarym lub żółtawym nalotem i kolejne stolce różnią się od siebie barwą, podajemy Pustatilla D6 po 5 kropli po każdym wypróżnieniu. - Jeśli biegunkę wywołało niedokładne gryzienie pokarmu, chory ma nudności, jest blady, osłabiony i lepiej się czuje, gdy leży, podajemy Ipecacuanha D6 po 5 kropli po każdym wyróżnieniu. - Jeśli kał ma kwaśny zapach, a bóle nie są zbyt dokuczliwe, podajemy po każdym wypróżnieniu Rheum D3 na czubku noża. - Jeśli chory skarży się na gazy, wypróżnienia są skąpe, śluzowate, biegunka występuje na zmianę z zaparciem, podajemy co 3 godziny Nux vomica D po 5 kropli. - Jeśli język jest obłożony, chory nie ma apetytu, jest słaby, ma nudności i odbija mu się, podajemy co 2 godziny Antimonum crudum D(na czubku noża). - Jeśli biegunka wystąpiła po spożyciu owoców lub potraw wzdymających (groch, fasola, bób, biała kapusta), chory nie odczuwa silnego bólu, bóle pojawiają się zaraz po spożyciu posiłku lub w nocy, kał jest wodnisty, szary i zawiera niestrawione kawałki pokarmu, podajemy China D6 po 5 kropli po każdym wypróżnieniu. Jeśli przyczyną biegunki jest przeziębienie, wypróżnienia są obfite, wodniste, zielonkawe lub z pasemkami krwi, wywołują uczucie pieczenia w odbycie: chory czuje rżnięcie w jelitach, jest mu zimno i poci się, podajemy Mercurius solubilis D12 po 5 kropli po każdym wypróżnieniu. Jeśli chory skłonny jest przeziębień czuje rżnięcie w okolicy pępka i budzi go to ze snu, kał jest kleisty, zielonkawy lub żółtawy, podajemy Dulcamara D6 po 5 kropli po każdym

wypróżnieniu. Gdy biegunka przeszła w przewlekłą - na noc i rano na czczo. Jeśli biegunka jest gwałtowna, kał ma wygląd kłaczkowaty i mocno cuchnie, chory zwija się w kłębek, co przynosi mu ulgę: gdy objawom tym towarzyszy burczenie w jelitach, podajemy Iris D6 po 5 kropli co 2 godziny. Iris jest bardzo skuteczny w tak zwanych biegunkach letnich. - Jeśli biegunka wypędza chorego rano z łóżka albo też następuje zaraz po jedzeniu lub piciu, wypróżnienia są obfite, cuchnące, w kolorze brunatnym, ich konsystencja podobna do grochówki a chory czuje się najgorzej po defekacji, podajemy Podophyllum D6 po 5 kropli po każdym wypróżnieniu. - W przypadkach uporczywych,a także gdy chory ma hemoroidy i skłonny jest do przeziębień przy najmniejszych wahaniach temperatury, podajemy Sulfur D12 po 5 kropli co 5 godzin, aż ilość wypróżnień zmniejszy się. Następnie codziennie na czczo po 5 kropli przez 10 dni. Po tym okresie trzeba zrobić czterodniową przerwę i jeśli zajdzie potrzeba - wznowić leczenie. - Jeśli na uporczywe biegunki cierpi kobieta skłonna do histerii, nerwowa, skarżąca się na białe upławy, nagłe ataki potu i wary albo napady zimna lub dreszczy, które odczuwa podczas wypróżniania się, podajemy Sepia D6 (na czubku noża) tak samo jak Sulfur D6 (patrz wyżej). Dieta Po dwudniowej głodówce, kiedy to chory w razie pragnienia może pić jedynie przegotowaną wodę z cytryną i miodem (1 łyżeczka miody na szklankę napoju), podajemy kleik ryżowy lub kleik owsiany. Chory musi unikać potraw, które mu szkodzą. W przypadku biegunki reumatycznej szczególnie źle trawione są ziemniaki pod każdą postacią. Nawet po wyraźnym polepszeniu należy unikać warzyw (także gotowanych), można natomiast podawać choremu pieczone jabłka. Bóle gośćcowe Objawy Choroba gośćcowa objawia się między innymi bólami odczuwanymi w różnych częściach ciała. Towarzyszy im czasem niewielka gorączka i złe samopoczucie. Potocznie nazywa się je "darciem w kościach", choć w przypadku gośćca dotyczą one raczej mięśni. Jeżeli choroba gośćcowa ma charakter przewlekły, "darcie w kościach" mogą poprzedzać dolegliwości ze strony serca, zaburzenia pracy żołądka, nadwrażliwość wątroby, bezsenność, uczulenie na niektóre pokarmy i zapachy. Rodzaj i czas trwania tych dolegliwości zależą od konstytucji organizmu, wieku chorego, odżywiania, warunków pracy. Każdy większy wysiłek fizyczny może wywołać atak bólów, co ma związek z istniejącymi u chorych na gościec zaburzeniami przemiany materii. Leczenie ziołami - Bóle, które pojawiły się nagle lub zapowiedziały je znane z samoobserwacji zwiastuny, ustąpią bardzo szybko po kilkakrotnym zastosowaniu mieszanki ziołowej złożonej z następujących składników: strączyn fasoli i kory wierzbowej (po 30 gramów),

korzenia goryczki (10 gramów), ziele krwawnika (15 gramów). Zioła dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l zimnej wody, gotujemy przez 10 minut i przecedzamy. Wywar wypijamy łykami w ciągu dnia. - Osoby, które mają kłopoty z wydalaniem moczu, powinny stosować następującą mieszankę: owoców jałowca (30 gramów), korzenia wilżyny (20 gramów), ziela nawłoci (40 gramów. Zioła dokładnie mieszamy, przygotowujemy i pijemy tak samo jak wyżej. Mieszanka ma silne działanie moczopędne. - Jeśli bólom towarzyszy podwyższona temperatura i złe samopoczucie, stosujemy mieszankę złożoną z kory wierzby, pączków topoli, kwiatu więzówki błotnej, kwiatu bzu czarnego i ziela skrzypu w równych częściach. Zioła dokładnie mieszamy, łyżkę zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy 15 minut pod przykrywką i przecedzamy. Wywar można od razu przygotować na cały dzień (2-3 szklanki). Leczenie zewnętrzne W razie bardzo dokuczliwych bólów stosujemy na noc kataplazm z chrzanu, soli, mąki i octu. Ucieramy potrzebną ilość świeżego chrzanu, dodajemy doń tyle samo mąki i soli. Rozprowadzamy octem. Całość mieszamy tak długo, aż powstanie jednorodna masa, którą rozsmarowujemy na kawałku płótna, przykrywamy drugim kawałkiem, przykładamy na bolące miejsce i owijamy dobrze flanelą. Kataplazm usuwamy po upływie 2-5 godzin. Gdy okaże się wówczas, że skóra jest mocno podrażniona, smarujemy ją delikatnie wazeliną. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bóle są rwące, łagodnieją w ciągu dnia, przybierają zaś na sile w nocy, skóra na chorym miejscu jest lekko napięta i gorąca, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5 kropli. Kiedy nastąpi polepszenie - co 6 godzin. - Aby usunąć objawy i utrwalić leczenie, po Aconitum zawsze należy podać Sulfur D12. Sulfur D12 podajemy także wówczas, kiedy chorych nękają kłujące lub rwące bóle w kończynach i stawach, a ból zmniejsza się, gdy na chore miejsce przyłoży się ciepły kompres, wzmaga zaś od zimna. Sulfur D12 jest szczególnie wskazany, kiedy bóle mają przewlekły charakter, rosną podczas bezruchu, ustępują zaś, gdy się ruszamy. Chorym dokuczają dreszcze, kurczowe bóle w klatce piersiowej, bóle w szyi i plecach, a także uczucie rozbicia w części lędźwiowej kręgosłupa. Objawy nasilają się pod wieczór, chory nie może się rozgrzać, a w nocy poci się kwaśno cuchnącym potem. W takich przypadkach aplikujemy Sulfur D12 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli chory odczuwa drące bóle w szyi i kończynach, palą go stopy, skórę ma suchą lub przeciwnie, pokrytą cuchnącym potem, który nie daje ulgi, bóle zaś wzmagają się w nocy, podajemy co 4 godziny Dulcamara D6 po 5 kropli. - Gdy po ciężkiej pracy fizycznej chory czuje się rozbity i niezdolny do najmniejszego wysiłku, podajemy co 3 godziny Arnica D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle zlokalizowane są po lewej stronie ciała, mięśnie bolą i są wrażliwe na dotyk, pogorszenie następuje po wysiłku fizycznym, podajemy co 4 godziny Cimicifuga D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle zlokalizowane są w prawym barku i ramieniu(rwanie

połączone ze zdrętwieniem i sztywnością), pogorszenie zaś następuje w nocy, podajemy Sanguinaria D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Gdy wymienione uprzednio objawy dotyczą ramienia lewego, a chory ma skłonność do kolek, podajemy co 4 godziny Magnesium carbonicum D6 (na czubku noża). - Jeśli gościec zaatakował mięśnie twarzy, ból jest drący i wzmaga się podczas zimnego wiatru, chory nie może wydobyć z siebie głosu, zwłaszcza rano, podajemy Causticum D4 po 5 kropli co 4 godziny. - Gdy bóle zlokalizowane są w mięśniach piersi, brzucha lub w stawach, wzrastają przy ruchu, mocz jest ciemny lub czerwonawy, podajemy Bryonia D6 po 5 kropli co 4 godziny - Jeśli bóle zlokalizowane są głównie w mięśniach lub stawach dłoni, podajemy Viola odorata D6 po 5 kropli co 3 godziny. Dieta Na początku leczenia wskazana jest dwudniowa głodówka. Potem należy wykluczyć z jadłospisu mięso i jego przetwory. Ograniczyć tłuszcze zwierzęce, sól i cukier. Wprowadzić dużo warzyw i niekwaśnych owoców. Dbać o wypróżnienia. Bóle kręgosłupa Objawy Pominąwszy bóle kręgosłupa wywołane uszkodzeniem kręgów, pozostałe mają związek z pewnymi odmianami choroby gośćcowej. Chory skarży się na przeszywające bóle w dolnej części kręgosłupa o charakterze stałym lub przejściowym. Czasem towarzyszy im niewielka gorączka. Bóle dają o sobie najczęściej znać niespodziewanie, w trakcie zmiany pozycji z siedzącej na stojącą, podczas przewracania się z boku na bok, a także podczas gwałtownego ruchu połączonego z wysiłkiem fizycznym. Dość częste są również bóle części szyjnej i piersiowej kręgosłupa, a ponieważ wszystkie one mają to samo źródło, leczymy je tak samo. Leczenie naturalne bólów kręgosłupa polega przede wszystkim na skutecznym oczyszczeniu organizmu z zalegających resztek powstałych w wyniku zaburzeń przemiany materii. Niekiedy ulgę przynoszą różne radykalne zabiegi. Podstawową sprawą jest właściwe odżywianie się, a także dbałość o regularne wydalanie moczu i kału; dotyczy to szczególnie osób starszych, u których z wiekiem dochodzi do głębszych zaburzeń przemiany materii. Leczenie zewnętrzne (do wyboru) - Na bolące miejsce puszczamy tak silny strumień wody, aż poczujemy ból, następnie owijamy je flanelą i kładziemy się do łóżka. Przy ponownym ataku bólu zabieg powtarzamy. - Do płóciennego woreczka wsypujemy po 100 gramów nasion kozieradki i nasion gorczycy czarnej, woreczek zawiązujemy, wkładamy do głębokiego talerza i zalewamy gorącą wodą. Po chwili woreczek wyjmujemy i przykładamy na bolesne miejsce. Kataplazm można wykorzystać kilkakrotnie, po każdorazowym zalaniu gorącą wodą. - Dobre rezultaty daje nacieranie bolesnego miejsca, aż do zaczerwienienia skóry suchym, grubym ręcznikiem. Mogą je

wykonywać osoby o czystej, pozbawionej wyprysków skórze. Na bolesne miejsce kładziemy kataplazm z cebuli i soli: 2-3 cebule ucieramy na miazgę, dusimy w odrobinie wody, dodajemy łyżkę soli i dokładnie mieszamy. Miazgę cebulową rozsmarowujemy na kawałku płótna, kładziemy na bolące miejsce, pokrywamy drugim kawałkiem płótna lub flaneli i bandażujemy. Trzymamy kataplazm tak długo aż ból minie. Na bolesne miejsce stawiamy kilka baniek. Gdy je zdejmiemy, przykładamy na skórę okład z chłodnego, świeżego twarożku. - Bardzo skuteczne jest nacieranie bolesnych miejsc 2 razy dziennie nalewką spirytusową z korzenia dzięgla leśnego, octu i oliwy: 2 łyżki korzenia dzięgla leśnego zalewamy 0,5 l spirytusu, odstawiamy na 7 dni, przecedzamy, dodajemy taką samą ilość octu i dobrze wstrząsamy. Do jednego kieliszka nalewki dodajemy 0,5 łyżeczki oliwy. Leczenie ziołami (do wyboru) Równocześnie z leczeniem zewnętrznym prowadzić należy leczenie wewnętrzne mieszankami ziołowymi. - Przed udaniem się na spoczynek wypijamy szklankę naparu z kwiatu lipowego: łyżkę kwiatu lipowego zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, przecedzamy przez gęste sitko i dodajemy łyżeczkę miodu. Napar należy pić wolno, łykami. - Przez kolejnych 7 dni wypijamy 3 razy dziennie po filiżance wywaru z rzepiku pospolitego i lukrecji: 4 łyżki stołowe ziela rzepiku i łyżkę korzenia lukrecji dobrze mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy na małym ogniu przez 15 minut, a następnie przecedzamy przez gęste sitko. - Aby wywołać poty i wzmóc wydalanie moczu, należy pić 2 razy dziennie filiżankę naparu z liści brzozy (100 gramów), ziele skrzypu (60 gramów), ziele bratka trójbarwnego (40 gramów); składniki dobrze mieszamy, łyżkę ziół zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, a następnie przecedzamy. Mieszanka wskazana jest dla osób, które mało się pocą. - Większy efekt da picie 2 razy dziennie po filiżance wywaru z korzenia łopianu, korzenia bzu czarnego, korzenia wilżyny, kory wierzbowej i ziela jemioły; po 40 gramów każdego z pięciu pierwszych składników i 100 gramów ziela jemioły dobrze mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy na małym ogniu przez 15 minut, a następnie przecedzamy. Mieszanka przeznaczona jest dla osób mających kłopoty z wydalaniem moczu. - Kobietom, u których bóle kręgosłupa powstały w wyniku klimakterium, pomoże mieszanka złożona z morszczynu, ziela srebrnika i ziela krwawnika: po 40 gramów każdego ze składników dobrze mieszamy, łyżkę stołową mieszanki zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką na 30 minut, a następnie przecedzamy przez gęste sitko. Należy pić po 2 filiżanki naparu dziennie na przemian z wywarem opisanym powyżej. Mało znanym, starym, lecz niezwykle skutecznym środkiem ziołowym, likwidującym nie tylko bóle kręgosłupa, lecz również różnego rodzaju bóle gośćcowe, jest napar z kory wierzbowej, kwiatu więzówki błotnej, pączków brzozy, ziela bratka trójbarwnego, liści poziomki, owoców maliny i owoców jeżyny; po 40 gramów pierwszych składników i po 10 gramów trzech pozostałych dobrze mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku i

pozostawiamy na 24 godziny. Pijemy co godzinę po łyżce stołowej. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bólom kręgosłupa towarzyszy gorączka, podajemy Aconitum D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli chory czuje się zziębnięty i dokucza mu ból świdrujący wzrastający przy ruchach, zmuszający do poruszania się w pozycji pochylonej, przygarbionej, podajemy co 4 godziny Bryonia D6 po 5 kropli. _ Jeśli Bryonia pomogła tylko częściowo, chory nadal cierpi, każdy ruch dolnej części kręgosłupa pogłębia ból, a przy tym występuje zaparcie, podajemy co 4 godziny Nux vomica D12 po 5 kropli. - Gdy ból dokucza najbardziej w bezruchu, chory skarży się na skurcz mięśni i ma trudności w chodzeniu, a choroba ma charakter przewlekły, podajemy Rhus toxicodendron D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli ból obejmuje dolną część kręgosłupa i wzmaga się przy ruchach, chory odczuwa ponadto zdrętwienie w miejscach bolesnych, podajemy Pulsatilla D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli omówione poprzednio bóle wzmagają się w nocy nie pozwalając choremu na sen, podajemy Mercurius solubilis D12 po 5 kropli co 4 godziny. Dieta Bez mięsa i jego przetworów; należy ograniczyć tłuszcze zwierzęce i cukier. Bóle mięśniowe Pojawiają się niespodziewanie i atakują jeden lub grupę mięśni, zwłaszcza kończyn. Chory z trudem porusza kończynami, mięśnie sztywnieją mu i drętwieją. Przyczyną bólów mięśniowych są na ogół przeziębienia, ale stanowią one również jedną z odmian dolegliwości gośćcowych, ponieważ chorzy na gościec są nadzwyczaj wrażliwi na raptowne zmiany temperatury i ciśnienia atmosferycznego. Bóle mięśniowe ustępują po kilku dniach, wykazują jednak tendencję do nawrotów. Zaatakowane gośćcem mięśnie ramienia reagują bólem na dotyk, a każdy ruch ręką jest utrudniony. Bóle mięśni klatki piersiowej wzmagają się podczas kaszlu, kichania oraz przy oddychaniu. Umiejscowione w mięśniach szyi bóle ograniczają lub wręcz uniemożliwiają ruchy głową. Leczenie ziołami (do wyboru) - Wywar z korzenia selera: średniej wielkości seler szatkujemy na tarce, zalewamy dużą ilością wody, aby przykryła jarzynę i gotujemy tak długo, aż będzie miękki. Po odcedzeniu dodajemy do smaku trochę miodu. Wypijamy po filiżance do kawy rano i wieczorem. - Napar z liści pokrzywy i pączków topoli; po łyżce liści pokrzywy i pączków topoli zalewamy 0,5 l wrzącej wody i odstawiamy pod pokrywką na ciepłą płytkę na 20 minut. Przecedzamy

i dosładzamy miodem. Napar pijemy 3 razy dziennie po filiżance od kawy tak długo aż dolegliwości miną. Leczenie zewnętrzne - patrz: Bóle gośćcowe. Leczenie homeopatyczne - patrz: Bóle gośćcowe. Dieta - patrz: Bóle gośćcowe. Bóle mięśniowe przewlekłe Występują zwykle po wysiłku fizycznym lub przy zmianach pogody. Trwają dłużej niż 7 dni, z tendencjami do nawrotów w krótkich odstępach czasu. Są mniej dokuczliwe niż w przypadkach ostrych. Stan ogólny chorego jest na ogół dobry. Leczenie ziołami - patrz: Bóle gośćcowe. Leczenie zewnętrzne - patrz: Bóle gośćcowe. Przy nawrotach bólów skutecznie działają gorące kompresy, które usuwamy po upływie pół godziny, a bolesne miejsce nacieramy delikatnie mieszanką spirytusu kamforowego i soku z cytryny w równych częściach, a następnie owijamy flanelą. Oprócz nacierania kładziemy choremu na brzuch kompres z ciepłego wywaru siana: 2 garści siana zalewamy 1 l wody, gotujemy na małym ogniu przez 20 minut i przecedzamy. W wywarze moczymy odpowiednio duży kawałek płótna, przykładamy na brzuch, owijamy kawałkiem flaneli i wełnianym szalem. Kompres zdejmujemy po upływie pół godziny. Leczenie homeopatyczne - patrz: Bóle gośćcowe. Dieta - patrz: Bóle gośćcowe. Gościec mięśni łydek Występują u chorych na gościec, zwłaszcza kobiet po nadmiernym wysiłku fizycznym. Objawy Mięśnie łydek są boleśnie napięte w ciągu dnia, a nocą pojawiają się szarpiące, drące bóle, które budzą chorego ze snu. Gdy ból ustąpi, mięśnie łydek są zdrętwiałe i nabrzmiałe. Leczenie doraźne Gdy w ciągu dnia ból mięśni łydek nie pozwala normalnie funkcjonować, należy położyć się i masować dłońmi zwilżonymi spirytusem kamforowym (z dołu do góry) tak długo aż poczujemy ulgę. Leczenie ziołami - Napar z ziela melisy: łyżkę ziela zalewamy 0,5 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 30 minut i odcedzamy. Pijemy po

kieliszku do wina 3 razy dziennie przed posiłkami. - Wywar z kopru ogrodowego: łyżkę nasienia kopru zalewamy 0,5 l wrzącej wody, gotujemy 15 minut i przecedzamy. Pijemy przed każdym posiłkiem po filiżance do kawy. Leczenie homeopatyczne - Jeśli ból w łydkach objawia się głównie w nocy, chory nie może spać i dopiero ciągła zmiana pozycji ciała przynosi mu ulgę, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5 kropli. - Jeśli ból w łydkach ustępuje, gdy przyłożymy coś ciepłego a wzmaga się od zimna, podajemy Sulfur D12 po 5 kropli co 6 godzin. - Jeśli chory odczuwa palenie wzdłuż kręgosłupa oraz drżenie i słabość w nogach w ciągu dnia, podajemy Zincum D6 (na czubku noża) co 4 godziny. Leczenie zewnętrzne - Codziennie rano wskazany jest suchy masaż łydek, który wykonujemy miękką szczotką z dołu do góry. - Wieczorem bierzemy zmienną kąpiel nóg: do jednego wiadra wlewamy wodę bardzo gorącą, a do drugiego wodę zimną. Rozpoczynamy od kąpieli gorącej, a po 20-30 sekundach zanurzamy nogi na 5-15 sekund w wodzie zimnej. I tak na zmianę. Kąpiel powtarzamy pięciokrotnie i zawsze kończymy w wodzie zimnej. Po zabiegu przeprowadzonym prawidłowo nogi zaczerwienią się. Osuszamy je ręcznikiem, wciągamy grube skarpety (najlepiej z owczej wełny) i wkładamy ciepłe pantofle. - Raz w tygodniu robimy kąpiel parową nóg: wiadro napełniamy wodą o temperaturze 42-45 stopni Celsjusza tak, aby po zanurzeniu nóg sięgała do kolan. Do wody wrzucamy garść szarej soli kamiennej. Kiedy już nogi są w wodzie, owijamy się kocem od brzucha w dół tak, by naczynie w którym trzymamy nogi znalazło się pod kocem. Wkrótce zaczniemy się pocić; aby pot był obfitszy należy wypić podczas kąpieli 1 szklankę naparu z kwiatu lipy. Po kąpieli wycieramy nogi do sucha i kładziemy się do łóżka. Dieta - patrz: Bóle gośćcowe. Gościec mięśni szyi Objawy Głowa chorego jest pochylona w stronę prawego lub lewego barku. Ruchy szyi utrudnione z powodu dotkliwego bólu. Nie leczona choroba może doprowadzić do trwałych zmian w części szyjnej kręgosłupa, a także w mięśniach. Leczenie ziołami W 2 godziny po każdym posiłku chory powinien wypić filiżankę wywaru ziołowego z kłączy perzu, ziela krwawnika, ziela pierwiosnka, korzenia mniszka lekarskiego, korzenia łopianu i owoców jałowca: po 50 gramów każdego z ziół dobrze mieszamy, 2 stołowe łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, gotujemy w ciągu 15 minut na małym ogniu, a kiedy wywar ostygnie, przecedzamy. Zioła należy pić tak długo aż nastąpi wyraźna poprawa.

Leczenie zewnętrzne Jeśli z powodu przeziębienia choroba zaostrzyła się, przed udaniem się na spoczynek robimy kąpiel parową głowy, a po niej nacieranie szyi i barków spirytusem kamforowym. Zabiegi należy powtarzać tak długo, aż nastąpi wyraźna poprawa. W ciągu dnia nacieramy szyję, barki i ramiona nalewką spirytusową na korzeniu dzięgla leśnego, z dodatkiem octu i oliwy. Po każdym nacieraniu owijamy szyję flanelą i miękkim wełnianym szalem. Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory czuje bolesną sztywność karku, ciągnące bóle w plecach i kręgosłupie podczas spoczynku i w ruchu, rwanie w mięśniach szyi i stawie lub stawach biodrowych, towarzyszy temu uczucie zimna, osłabienie, a w nocy palą go stopy, podajemy 3 razy dziennie Calcarea carbonica D6 (na czubku noża). - Jeśli w górnej części pleców i klatki piersiowej występują ciągnące bóle, a w ramionach rwanie i kurcz wzmagające się podczas spoczynku, podajemy Nux moschata D3 po 5 kropli 3 razy dziennie. - Jeśli do wyżej opisanych bólów dołącza się obrzmienie części miękkich, podajemy Nux vomica D6 po 5 kropli 3 razy dziennie. Jeśli bóle dotyczą lewej części ciała, podajemy 3 razy dziennie Ferrum metalicum D4 na czubku noża. Gdy zaatakowana została prawa część ciała, podajemy Sanguinaria D6 po 5 kropli 3 razy dziennie. Dieta Bez mięsa i jego przetworów, zwłaszcza wędzonek. Nie wolno też jadać na pusty żołądek słodyczy ani pić soków owocowych. Napoje należy słodzić jasnym miodem (rzepakowy, akacjowy, lipowy). Gościec mięśniowy wędrujący Objawy Cechą tej często spotykanej odmiany gośćca jest przemieszczanie się bólów w ciągu dnia do różnych mięśni lub ich grup. Bóle te nie są rozległe, lecz dość silne, czasami przeszywające. Mięśnie napięte, bardzo wrażliwe na ruch i dotyk. U osób skłonnych do tej choroby gościec mięśniowy wędrujący jest nieodłącznym towarzyszem grypy, ostrych nieżytów dróg oddechowych, nadwerężenie mięśni, a także wysiłków fizycznych. Leczenie ziołami - Strączyn fasoli i kory wierzbowej (po 30 gramów), korzenia goryczki (10 gramów), ziele krwawnika (15 gramów). Wszystkie składniki dobrze mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l zimnej wody, gotujemy na małym ogniu przez 30 minut i przecedzamy. Otrzymany wywar wypijamy łykami w ciągu dnia. - Jeśli bólom towarzyszy podwyższona temperatura i uczucie rozbicia, stosujemy mieszankę złożoną z kory wierzby, pączków topoli, kwiatu więzówki błotnej, kwiatu bzu czarnego i ziela skrzypu w równych częściach (na przykład po 20 gramów każdego składnika). Zioła dokładnie mieszamy, łyżkę ziół zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy 15 minut pod pokrywką i przecedzamy.

Wywar można przygotować na cały dzień (2-3 szklanki). - Osoby, które mają kłopoty z wydzielaniem moczu mogą zastosować następującą mieszankę: owoców jałowca (30 gramów), korzenia wilżyny (20 gramów), ziela nawłoci (40 gramów). Zioła dokładnie mieszamy, a przygotowujemy je i stosujemy jak wyżej. Mieszanka ma silne działanie moczopędne. Leczenie zewnętrzne W razie mocno dokuczliwych bólów przykładamy na noc kataplazm z chrzanu, soli, mąki i octu. Bierzemy Świeżo utartego chrzanu tyle ile potrzeba na pokrycie chorej powierzchni, dodajemy doń po tyle samo mąki, soli i rozprowadzamy octem. Całość mieszamy tak długo aż powstanie jednorodna masa, którą rozsmarowujemy na kawałku płótna, przykrywamy drugim kawałkiem płótna, kładziemy na bolące miejsce i owijamy dobrze flanelą. Kataplazm usuwamy po upływie 2-5 godzin. Gdy okaże się wówczas, że skóra jest mocno podrażniona, smarujemy ją delikatnie wazeliną lub oliwą z oliwek. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bóle są rwące, słabe w ciągu dnia, przybierają zaś na sile w nocy, skóra w chorym miejscu lekko napięta i gorąca, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5 kropli, a kiedy nastąpi polepszenie - co 6 godzin. - Po Aconitum zawsze aplikuje się Sulfur D12 podajemy także wówczas, kiedy chory skarży się na kłujące lub rwące bóle w kończynach i stawach, a ból słabnie, gdy przyłożymy ciepły okład, wzmaga zaś od zimna. Sulfur D12 jest szczególnie wskazany przy bólach o przewlekłym charakterze, wzmagających się w spoczynku, ustępujących zaś w czasie ruchu. Gdy natomiast chory skarży się na dreszcze, kurczowe bóle w klatce piersiowej, bóle w szyi i plecach, odczuwa rozbicie w częsci lędźwiowej kręgosłupa, objawy nasilają się pod wieczór, a w nocy nie może rozgrzać się i poci się kwaśno cuchnącym potem, Sulfur D12 podajemy po 5 kropli co 4 godziny. Więcej szczegółów czytelnik znajdzie pod hasłem "Bóle gośćcowe". Dieta - patrz: Bóle gośćcowe. Gościec stawowy ostry Objawem charakterystycznym dla tego typu gośćca jest to, że atakuje on najczęściej osoby skłonne do angin i ostrych nieżytów górnych dróg oddechowych. Wczesne leczenie tych dolegliwości pozwala uchronić organizm przed tą chorobą. Atakuje on głównie osoby między 10-4- rokiem życia i wykazuje skłonność do nawrotów. Objawy Choroba rozpoczyna się nagle, sygnałem jest wysoka gorączka, która występuje często po anginie, nieżycie dróg oddechowych. Gorączce mogą towarzyszyć zaburzenia przewodu pokarmowego. Silne bóle i obrzęki ograniczają ruchomość stawów. Po 2-3 tygodniach choroba mija, nie pozostawiając zmian chorobowych w stawach. Nie leczony gościec stawowy ostry może zaatakować na przykład zastawki sercowe, co prowadzi do powstania wady serca. Może też zaatakować układ nerwowy i powłoki skórne.

Szczególna złośliwość tej choroby polega na tym, że w wielu przypadkach wywoływane przezeń stany zapalne mają tendencje do przenoszenia się na różne stawy. Kiedy choroba wygasa w jednych stawach, spada temperatura ciała. Po zaatakowaniu następnych stawów ponownie ulega podwyższeniu. Kiedy gorączka opada, chory zaczyna obficie pocić się potem o kwaśnym zapachu. Jeśli po aspirynie dolegliwości zaczną szybko ustępować, można być pewnym, że ma się do czynienia z gośćcem stawowym ostrym. Kwas salicylowy (aspiryna) nie leczy jednak gośćca, łagodzi tylko objawy tej choroby. Leczenie ziołami W pierwszych dniach choroby leczenie ziołami sprowadza się do podawania dwóch mieszanek ziołowych, z których jedna działa wybitnie napotnie, druga zaś moczopędnie. - Mieszanka napotna: ziele skrzypu (30 gramów), kwiatu bzu czarnego, kwiatu lipy, kory wierzbowej (po 20 gramów), kory kasztanowca (10 gramów). Wszystkie składniki dobrze mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wody, gotujemy na małym ogniu 15 minut i przecedzamy. Mieszankę napotną należy pić na czczo po 1-2 szklanki, po czym okryć się ciepło i leżąc w łóżku czekać na wystąpienie potów. - Po południu podajemy choremu moczopędną mieszankę ziołową złożoną z liści brzozy (100 gramów), ziela skrzypu (60 gramów), ziele bratka trójbarwnego (40 gramów). Wszystkie składniki dobrze mieszamy, łyżkę ziół zalewamy szklanką wrzątku, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut i przecedzamy. Wypijamy 1-2 szklanki naparu. - Jeśli chory skarży się na zaparcia, robimy mu lewatywę z 1 l ciepłej wody. Taka lewatywa oczyszcza szybko jelita, co jest bardzo ważne w leczeniu choroby gośćcowej. Lewtywę, jeśli jest to konieczne, można stosować nawet codziennie. Leczenie zewnętrzne W trakcie leczenia gośćca stawowego ostrego stosujemy zabiegi zewnętrzne łagodzące stany zapalne i bóle w stawach. Są to: Kataplazm z duszonej cebuli, kataplazm z chrzanu, mąki i octu, okłady z nalewki na kwiatach kasztanowca. Leczenie zewnętrzne trwa tak długo aż zniknie zaczerwienienie i bolesność stawów. Każdego dnia można stosować jeden z wymienionych sposobów. Leczenie homeopatyczne - Na początku choroby podajemy Aconitum D6 na przemian z Bryonia D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Jeśli chory poci się potem o kwaśnej woni, stawy ma spuchnięte i zaczerwienione, zwłaszcza wieczorem i w nocy, podajemy Mercurius solubilis D6 co 2 godziny na przemian z Ferrum phosphoricum D6 (na czubku noża). - Jeśli chory skarży się na kłucie lub bóle w sercu, podajemy Spigelia D6 na przemian z Scilla D2 po 5 kropli co 2 godziny. - Gdy choroba ustąpi, dla utrwalenia leczenia podajemy Kalium jodatum D4 po 5 kropli przez 7 dni co 3 godziny. - Aby zapobiec nawrotom gośćca, podajemy choremu 2 razy w tygodniu przez dłuższy czas Sulfur D12 po 5 kropli. Dieta Bez mięsa i jego przetworów. Trzeba ograniczyć tłuszcze

zwierzęce, sól i cukier. Wprowadzić dużo warzyw oraz słodkich owoców (gruszki, winogrona). Dbać skrupulatnie o wypróżnienia. Na początku leczenia wskazana jest dwudniowa głodówka, w trakcie której trzeba pić dużo płynów. Gościec stawowy przewlekły Nie leczony gościec stawowy przekształca się zazwyczaj w gościec stawowy przewlekły. Można to zauważyć, gdy umiarkowanym bólu, do którego chory już się jak gdyby przyzwyczaił, następuje wysięk do stawu, który wówczas znacznie grubieje. W niektórych przypadkach dochodzi do rozrastania się kości. Zdolność poruszania chorym stawem w znacznym stopniu zmniejsza się. Bywa, że dochodzi do zrośnięcia stawu, choć na ogół choroba ogranicza się do nadwrażliwości i osłabienia stawu. Choroba atakuje głównie staw biodrowy lub barkowy, ale także stawy palców rąk i kręgosłup. Towarzyszą jej często stany podgorączkowe, anemia i spadek wagi. W przebiegu gośćca stawowego przewlekłego obserwuje się czasami zanik mięśni, zwłaszcza mięśni palców. Chorzy na gościec stawowy przewlekły są wyjątkowo wrażliwe na zmiany atmosferyczne. Leczenie ziołami - Rano, na 20 minut przed jedzeniem śniadania, należy wypić sok z 1 selera przyrządzony poprzedniego wieczoru. - 20 minut przed obiadem i kolacją spożywamy łyżkę mikstury złożonej z 500 gramów miodu, 7 listków geranium i 20 słodkich migdałów, utłuczonych dobrze w moździerzu, 2 soczystych cytryn, zmielonych razem ze skórką, lecz bez pestek, 5 mililitrów nalewki walerianowej i 5 mililitrów wyciągu z głogu. Tuż po miksturze wypijamy filiżankę wywaru z ziela rdestu ptasiego, ziela skrzypu, korzenia goryczki żółtej (po 100 gramów każdego ze składników), ziele krwawnika, ziele melisy, liść mięty pieprzowej, liści mącznicy lekarskiej ziela marzanki wonnej, szyszek chmielu i ziela przywrotnika pospolitego (po 50 gramów każdego ze składników). Wszystkie zioła dobrze mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,75 l wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 minut, a po wystygnięciu przecedzamy. Wywar można osłodzić łyżeczką miodu. Pijemy go przed obiadem i kolacją. Leczenie zewnętrzne - Przed udaniem się na spoczynek nacieramy chore stawy nalewką na kwiatach kasztanowca, owijamy je flanelą i bandażujemy. Gdy kuracja dotyczy dłoni, zakładamy na noc cienkie wełniane rękawiczki. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bóle łagodnieją w ciągu dnia, przybierają zaś na sile w nocy, skóra w chorym miejscu jest lekko napięta i gorąca, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5 kropli. Kiedy nastąpi poprawa, co 6 godzin. - Aby usunąć objawy chorobowe i utrwalić leczenie, po Aconitum należy zawsze podawać Sulfur D12. Sulfur D12 podajemy także wówczas, kiedy chory skarży się na kłujące lub rwące bóle w kończynach i stawach, którym towarzyszy obrzmienie i które

słabną, gdy przyłoży się ciepły okład, a wzmagają od zimna. Osoby chore na gościec przewlekły powinny Sulfur D12 zażywać stale. Dawkowanie: po 5 kropli 2 razy w tygodniu. - Jeśli bóle stawów wzmagają się w nocy i nie pozwalają choremu spać, podajemy co 4 godziny Mercurius solubilis D12 po 5 kropli. - Jeśli bóle wzmagają się podczas ruchu, mocz jest ciemny lub czerwonawy, podajemy Bryonia D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli bóle, którym towarzyszą obrzęki stawów, przenoszą się ze stawu na staw, a stan chorego pogarsza się w nocy podajemy Pulsatilla D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Jeśli bóle zlokalizowane są głównie w stawach dłoni, podajemy co 3 godziny Viola odorata D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle dotyczą głównie stawów palców, podajemy co 3 godziny Caulophyllum D6 po 5 kropli. Dieta Bez mięsa i jego przetworów. Ograniczyć tłuszcze zwierzęce, sól i cukier. Zamiast cukru można używać miodu. Dużo warzyw oraz niekwaśnych owoców (gruszki, winogrona). Dbać o wypróżnienia. Na początku leczenia wskazana dwudniowa głodówka, podczas której należy pić dużą ilość płynów. Gościec stawów szczękowych (skroniowo-żuchwowych) Dolegliwość tę rzadko klasyfikuje się jako cierpienie wywołane gośćcem. Praktyka dowodzi jednak, że osoby chorujące na jakąkolwiek odmianę gośćca skarżą się często na ból stawów szczękowych. Choroba powoduje okresowe ograniczenie ruchomości stawu lub obu stawów, a także różnego rodzaju bóle mylnie przypisywane zapaleniu nerwu trójdzielnego. Leczenie ziołami W trakcie nasilenia choroby należy wypijać 3 razy dziennie po filiżance mieszanki ziołowej złożonej z ziela rdestu ptasiego, skrzypu, ziela goryczki żółtej (po 100 gramów każdego ze składników), ziele krwawnika, ziele melisy, liście mięty pieprzowej, liści mącznicy lekarskiej, ziela marzanki wonnej, szyszek chmielu i ziela przywrotnika pospolitego (po 50 gramów każdego ze składników). Wszystkie zioła dobrze mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,75 l wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 minut, a po wystygnięciu przecedzamy. Wywar można osłodzić łyżeczką miodu. Leczenie zewnętrzne Okolice stawu lub stawów szczękowych nacieramy 2-3 razy dziennie nalewką spirytusową z korzenia dzięgla leśnego, octu i oliwy (patrz: Bóle kręgosłupa). Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory czuje się osłabiony, dokucza mu głęboko w szczęce zlokalizowany tępy ból, a każde napięcie nerwowe powoduje pogorszenie, podajemy co 4 godziny Gelsemium D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle dotyczą lewej strony szczęki, skóra jest wrażliwa, podajemy co 4 godziny Cimicifuga D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle umiejscowiły się po stronie prawej, a pogorszenie

następuje nocą, podajemy Sanguinaria D6 po 5 kropli co 4 godziny. - Jeśli ból jest drący i wzrasta podczas zimnego wiatru, podajemy co 4 godziny Causticum D4 po 5 kropli. Dieta Bez mięsa i jego przetworów. Ograniczyć tłuszcze zwierzęce, sól i cukier. Można używać jasnego miodu. Dużo warzyw, zwłaszcza w stanie surowym oraz niekwaśnych owoców (gruszki, winogrona). Należy dbać skrupulatnie o regularność wypróżnień. Gośćcowe bóle głowy Gośćcowe bóle głowy są dolegliwością częstą i dokuczliwą. Zdarza się, że osoby cierpiące na gościec przewlekły całymi latami nie odczuwają natężenia choroby, skarżą się natomiast na uporczywe bóle głowy, powstające zazwyczaj w wyniku gwałtownej reakcji naczyń i mięśni głowy na zmianę temperatury otoczenia lub zjawiska meteorologiczne. Objawy Charakterystyczne dla tej choroby są ataki bólów głowy o charakterze świdrującym, szarpiącym. Ból umiejscawia się albo w jednym miejscu, albo wędruje na przykład z lewej do prawej częsci głowy, od ciemienia do skroni i tak dalej. W zależności od pory dnia zmienia się również natężenie bólu: u jednych ból jest dokuczliwszy rano, u innych wieczorem. Leczenie ziołami - Jeśli gośćcowy ból głowy daje o sobie znać rano po wstaniu z łóżka, a zmniejsza się po południu, by zniknąć pod wieczór, stosujemy napar z korzenia waleriany (60 gramów), liści mięty pieprzowej (10 gramów) i bobrka trójlistnego (30 gramów). Wszystkie składniki dobrze mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, odstawiwmy pod pokrywką na 15 minut i przecedzamy. Wypijamy 2-3 filiżanki naparu dziennie dopóty aż ból nie ustąpi. - Jeśli ból atakuje tylko pod wieczór albo w nocy, stosujemy napar z nasion kopru włoskiego, owoców jałowca (po 30 gramów), ziela fiołka trójbarwnego, ziela pierwiosnka, kwiatu lawendy (po 20 gramów). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut i przecedzamy. Wypijamy 2-3 filiżanki naparu dziennie dopóki ból nie zniknie. Leczenie zewnętrzne - Jeśli chory lepiej czuje się w pozycji leżącej - powinien położyć się. Gdy ma zziębnięte nogi, musi je rozgrzać termoforem z gorącą wodą. - Jeśli choremu dokucza gniecenie w okolicach wątroby, wówczas najpierw należy rozgrzać nogi, po czym położyć gorący okład na okolicę wątroby, na kark zaś kompres z zimnej wody. Bardzo skuteczne jest nacieranie skroni i potylicy olejkiem miętowym. Równie pomocne jest nacieranie skroni, skóry nad brwiami i okolic uszu mieszanką olejku kamforowego, olejku jałowcowego i olejku lawendowego (w równych częściach).

- Jeśli chory cierpi na zaparcie, stosujemy ciepłe lewatywy z naparu kwiatu rumianku. Leczenie homeopatyczne - Jeśli ból wywołany został napływem krwi do głowy, podajemy co godzinę Belladonna D6 na przemian z Gelsemium D6, po 5 kropli. - Jeśli ból głowy dolega osobie cierpiącej na gościec przewlekły, podajemy Aconitum D6 na przemian z Belladonna D6 po 5 kropli co 1 godzinę. - Jeśli ból głowy jest szarpiący, podajemy Colocinthis D6 po 5 kropli co 1 godzinę. - Jeśli ból głowy zlokalizowany jest w lewej części głowy i powraca okresowo, podajemy Spigelia D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Jeśli bólowi głowy towarzyszy nieżyt nosa, podajemy Aconicum D6 na przemian z Belladonna D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Jeśli ból głowy umiejscawia się w prawej lub w lewej części głowy, ewentualnie w skroniach, a następnie przenosi się nad oczodoły, potylica jest zdrętwiała, a twarz zaczerwieniona, podajemy po 5 kropli co 30 minut Gelsemium D6 na przemian z Belladonna D6. - Jeśli ból głowy pojawia się rano, jest zlokalizowany nad oczodołami, chory skarży się na ból w gałkach ocznych podajemy Chionathus virginica D3 po 5 kropli 3 razy dziennie. - W przypadku jednostronnego, pulsującego bólu w jednej lub drugiej skroni, w czole lub oczach, który następnie przemieszcza się do potylicy i nęka chorego głównie rano i wieczorem, zaś słabnie gdy śpimy - podajemy Phosphorus D12 na przemian z Cimicifuga D6 po 5 kropli 3 razy dziennie. - Jeśli ból głowy rozprzestrzenia się od ciemienia do nasady nosa, podajemy Ignatia D6 po 5 kropli 4 razy dziennie. - Przy bólach zlokalizowanych w potylicy i czole (przeważnie po prawej stronie) lub też w razie świdrujących wzrastających przy każdym ruchu bólach rozpoczynających się od szyi i ramion i promieniujących do czoła lub potylicy, którym towarzyszą objawy takie jak: bladość twarzy, nudności lub wymioty - podajemy Glonoinum D3 po 5 kropli co pół godziny. - Jeśli ból głowy pojawia się gwałtownie i ma pulsujący, tętniący charakter, podajemy Valeriana D12 po 5 kropli co 30 minut. - Przy bólach głowy, którym towarzyszy nabrzmienie żył na głowie, podajemy 4 razy dziennie Sanguinaria D6 na przemian z Kalium jodatum D6 po 5 kropli. Dieta Należy unikać kawy, herbaty, alkoholu. Dbać o regularne wypróżnienia. Gośćcowe dolegliwości serca U osób cierpiących na gościec możliwe są powikłania ze strony serca. Dochodzi do nich, gdy leczenie gośćca ostrego nie było przeprowadzone prawidłowo. Takich właśnie przypadków dotyczy słynne powiedzenie: "gościec liże stawy i kąsa serce". Zaburzenia w pracy serca sygnalizują takie objawy jak niemożność spania na lewym boku, ostre, przeszywające bóle w sercu w ciągu dnia,

raptowne bicie serca z powodu najmniejszego wysiłku, uczucie duszności, drętwienie lewej ręki od barku do dłoni. Należy je skrupulatnie leczyć, w przeciwnym razie może dojść do trwałych i nieodwracalnych zmian w pracy tego narządu. Leczenie ziołami Podstawowym warunkiem wyleczenia gośćca przewlekłego jest poprawa przemiany materii. Pomocna w osiągnięciu tego celu jest mieszanka ziołowa złożona z kory wierzby, kory kasztanowca (po 20 gramów), korzenia pietruszki, korzenia lukrecji (po 30 gramów), ziela fiołka trójbarwnego, ziela skrzypu (po 40 gramów), kory kruszyny (70 gramów). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy pod pokrywką przez 15 minut, odstawiamy do ostygnięcia i przecedzamy. Wypijamy 2 filiżanki wywaru dziennie. - Jeśli chory ma wzdęcia, gazy, czemu towarzyszy uczucie pełności po każdym, kolejnym jedzeniu, stosujemy mieszankę złożoną z korzenia tataraku, ziela rdestu ptasiego, ziela melisy i korzenia goryczki (po 20 gramów), nasion kolendry (30 gramów), kory kruszyny (60 gramów). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką przez 15 minut, odstawiamy do ostygnięcia i przecedzamy. Wypijamy 2 filiżanki wywaru dziennie. - Czynność serca i narządu krążenia poprawia mieszanka ziołowa złożona z kwiatu arniki (12 gramów), kwiatu konwalii (14 gramów), kwiatu głogu (22 gramy), ziela rozmarynu (24 gramy), ziela skrzypu (30 gramów), korzenia waleriany, korzenia lubczyku (po 22 gramy), owocu dzikiej róży (30 gramów). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, łyżkę ziół zalewamy szklanką wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką przez 15 minut, odstawiamy do ostygnięcia i przecedzamy. Wypijamy 2 filiżanki wywaru dziennie. Leczenie zewnętrzne - Gdy serce zaczyna gorzej pracować, należy przykładać na nie zimne kompresy. Gdy źle znosi zimno, kompresy muszą być lekko ciepłe. - Bardzo skuteczne są ciepłe okłady na brzuch utrzymywane przez 2 godziny. Regulują one obieg krwi. - W przypadku nadmiernego napływu krwi do serca pożytecznie działa wieczorna zmienna kąpiel nóg. Technika wykonywania zabiegów wodoleczniczych przedstawiona została w części "Zabiegi wodolecznicze w leczeniu gośćca i dny". Leczenie homeopatyczne - Jeśli na początku zapalenia wielostawowego tętno chorego jest twarde, pełne i szybkie, skóra rozpalona, chory ma pragnienie, jest niespokojny i uskarża się na ostre, strzelające bóle w okolicy serca, podajemy Aconitum D6 po 5 kropli co godzinę. - Przy trudnościach z oddychaniem, kłujących bólach w sercu i suchym kaszlu, gdy leżenie na lewym boku sprawia mu ból, tętno jest szybkie i twarde, a prócz kłucia odczuwany jest głęboki ucisk w sercu, podajemy Cactus D6 po 5 kropli co godzinę. - Przy spazmatycznych bólach wywołujących nadmierne bicie serca, kiedy to podczas najmniejszego ruchu chory skarży się na duszność, nie kładzie się, gdyż boi się udusić i czuje się bardziej zmęczony po obudzeniu niż przed zaśnięciem, podajemy Lachesis D8 po 5 kropli co 30 minut.

- Jeśli serce bardzo łatwo wypada z rytmu, jego uderzenia są burzliwe i nie odpowiadają tętnu, a bóle są ostre, przeszywające, i towarzyszą im duszności, podajemy co godzinę Spigelia D6 po 5 kropli. - Jeśli tętno jest słabe, powolne, każde zdenerwowanie powoduje jego przyspieszenie, przy czym uderzenia serca są głośne i burzliwe, gdy tętno jest nierównomierne, przerywane, podajemy Digitalis D4 po 5 kropli co godzinę. - Jeśli uderzenia serca są głośne, przyspieszone, chory głośno kaszle, a podczas osłuchiwania serca słychać szumiący dźwięk, podajemy Spongia D6 po 5 kropli co godzinę. - Jeśli chory skarży się na ciężar w górnej części klatki piersiowej, nie może leżeć na plecach, podajemy Phosphorus D6 po 5 kropli co godzinę. - Jeśli chory czuje ciężar w sercu, ból umiejscowił się w lewym ramieniu i objął całą lewą rękę, która jest ciężka i drętwa, podajemy Cimicifuga D6 po 5 kropli co godzinę. - Jeśli chory jest bardzo osłabiony, skórę ma zimną i pokrytą zimnym, kleistym potem, jest niespokojny, skarży się na świdrujący ból w sercu, nie może leżeć na plecach i czuje się gorzej po północy, podajemy co 2 godziny Arsenicum D12. - Jeśli chory w okolicy serca odczuwa palenie, któremu towarzyszą kłujące bóle, serce chwilami przestaje bić, podajemy Verartrum viride po 5 kropli co godzinę. Dieta Należy wyłączyć z pożywienia pokarmy powodujące wzdęcia (kapusta, rośliny strączkowe, napoje alkoholowe i wody gazowane). Jeśli chory jest otyły, konieczne jest redukowanie wagi ciała. Osiąga się to najłatwiej zmniejszając w sposób umiarkowany ilości spożywanych pokarmów, przechodząc na dietę jarską lub białkową, wypijając duże ilości soków i wprowadzając do diety niekwaśne owoce i surówki. Trzeba też dbać o regularne wypróżnienia. Osoby palące muszą przestać palić, przynajmniej w okresie choroby. Gośćcowe nieżyty dróg oddechowych Nieżyt gardła przewlekły Objawy Suchość i bóle gardła, szczególnie przy przełykaniu, śluzówka gardła i migdałki są zaczerwienione, nieco później pojawiają się na nich ropne czopy. Gruczoły podszczękowe są powiększone. W większości przypadków występuje kaszel wywoływany przekrwieniem gardła (łaskotanie), prowadzący do wymiotów. U osób cierpiących na gościec przewlekły nieżyt gardła towarzyszy często tej chorobie i pojawia się przy lada zaziębieniu. Leczenie - Rozpoczynamy kurację od trwającej 10 minut kąpieli parowej głowy w naparze kwiatu rumianku. Następnie przez 10 minut bierzemy gorącą kąpiel nóg aż do kolan, a zaraz po niej kładziemy na brzuch kompres z zimnej wody, który zdejmujemy po upływie

godziny. Na gardło przykładamy kompres z zimnej wody, który zmieniamy również po upływie godziny. Taką kurację najlepiej rozpoczynać wieczorem. - W ciągu dnia co godzinę płuczemy gardło słoną, chłodną wodą: jedna czwarta łyżeczki soli na szklankę wody. - Bardzo skuteczne jest kilkakrotne w ciągu dnia pędzlowanie gardła. Robimy to watką nasyconą sokiem ze świeżej cytryny. Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory ma kłopoty z oddychaniem, zmienił mu się głos, pali go skóra twarzy i ma niewielką nawet gorączkę, podajemy co 30 minut Aconitum D6 po 5 kropli, a kiedy gorączka spadnie - co 3 godziny. - Kiedy oddech jest utrudniony, a ból w górnych drogach oddechowych wzmaga się i pojawia się chrypa, podajemy co godzinę Spongia D6 po 5 kropli. - Jeśli głównym objawem jest uczucie drapania i suchości w gardle, co zmusza chorego do ciągłego pochrząkiwania podajemy Ipecacuanha D6 po 5 kropli co 15 minut. - Kiedy chory może mówić tylko szeptem, oddech jest rzężący i towarzyszy temu silne zaczerwienienie twarzy, duszność i obfite poty, podajemy Gelsemium D6 po 6 kropli co 15 minut. - Na przykre łaskotanie w gardle wywołujące kaszel, ściskanie w klatce piersiowej i jej bolesność, a także wykrztuszanie gęstej, ciągnącej się plwociny szarego koloru, pomoże Kalium bichromicum D6 podawane po 5 kropli co 6 godzin. Nieżyt nosa przewlekły Objawy Początkowej fazie choroby towarzyszy drapanie i kłucie w nozdrzach, zaraz potem zaczyna wypływać z nich wodnista wydzielina nabierająca szybko żółtej barwy i przykrego często zapachu. Leczenie - W pierwszej fazie choroby można z łatwością nie dopuścić do jej rozwinięcia się, jeśli w porę zastosujemy zmienne kąpiele nóg. Bardzo wskazane jest również przepłukiwanie nosa zimną wodą z głębokim wciąganiem jej i wypluwaniem. - Jeśli przegapiliśmy początek choroby i wydzielina z nosa stała się już żółta, wówczas kilka razy dziennie należy płukać nos ciepłym wywarem z kory dębowej: łyżeczkę sproszkowanej kory zalewamy 2 l wrzącej wody, gotujemy przez 30 minut i przecedzamy przez gęste sitko. Wywar z kory dębowej można przygotować na zapas i przed każdym płukaniem nieco podgrzewać. - W trakcie leczenie nieżytu nosa pijemy 3 razy dziennie przed głównymi posiłkami po filiżance wywaru z ziela krwawnika, liści szałwii i ziela dziurawca: po 20 gramów każdego ze składników dobrze mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy przez 10 minut i przecedzamy przez gęste sitko. Dieta Pożywienie powinno być lekkie. Należy ograniczyć jaja i mięso, a wprowadzić do jadłospisu dużo warzyw i zsiadłego mleka.

Leczenie homeopatyczne - W pierwszej fazie nieżytu nosa jego dalszemu rozwojowi zapobiega użycie 2 razy dziennie 2 kropel Camphora D1 na kostce cukru. - Kiedy katar już się rozpoczął, podajemy choremu na przemian Aconitum D6 i Nux vomica D6 co 2 godziny po 5 kropli. - Kiedy z nosa wypływa już wodnista wydzielina, podajemy co 2 godziny Mercurius solubilis D6 (na czubku noża). - Jeśli nos jest zaczerwieniony i tworzą się w nim ranki, podajemy 3 razy dziennie na przemian 5 kropli Gelsemium D6 i porcję Hepar sulfuris D6 (na czubku noża). - Gdy katarowi towarzyszy utrata powonienia i smaku, podajemy 3 razy dziennie Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Jeśli katar przerzucił się na krtań i drogi oddechowe, cztery razy dziennie podajemy po 5 kropli Spongia D6. - Jeśli zaatakowana została tylna część nosa aż do jamy nosowo-gardłowej, podajemy rano i wieczorem Sulfur D12 po 5 kropli. - Jeśli nieżytowi towarzyszą strupy w nosie i gęsta cuchnąca wydzielina, 2 razy dziennie podajemy na przemian Kalium bichromicum D6 i Aurum muriaticum D6 po 5 kropli. - Szczególnie skłonnym do nieżytów nosa kobietom w okresie klimakterium podajemy: a. kobietom tęgim z dolegliwościami macicy, skłonnościami do potów i przekrwień skóry, Sepia D6 po 5 kropli 3 razy dziennie; b. kobietom, które odczuwają uderzenia krwi do głowy i wary, Sanguinaria D6 po 5 kropli 3 razy dziennie; c. kobietom, które nie pocą się, lecz dokucza im uczucie gorąca w całym ciele i czują się gorzej po przebudzeniu, podajemy Lachesis D12 w proszku 3 razy dziennie na czubku noża. - Szczególnie skłonnym do katarów starszym mężczyznom podajemy: a. przy nadciśnieniu, dolegliwościach wątroby i nocnych potach Sulfur D12 po 5 kropli 3 razy dziennie; b. mężczyznom szczupłym, nerwowym, pracującym umysłowo, nieruchliwym i cierpiącym na żylaki odbytu, podajemy Hepar sulfuris D6 3 razy dziennie na czubku noża. Nieżyt oskrzeli przewlekły Przyczyną przewlekłego nieżytu oskrzeli jest prawie zawsze nieodpowiednio leczony albo nie leczony wcale ostry nieżyt oskrzeli, jak też skłonność do dolegliwości gośćcowych. Wyjątkowo ciężki nieżyt oskrzeli przechodzą palacze tytoniu. Do przewlekłego nieżytu oskrzeli dochodzi też często w następstwie chorób serca i zaburzeń w krwiobiegu płuc. Mimo iż przewlekły nieżyt oskrzeli dotyka osoby bez względu na wiek, najczęściej jednak chorują nań osoby starsze. Objawy Chory kaszle, wydala ropną flegmę. Ataki kaszlu ustępują czasem na dość długo (w tym okresie chory skarży się na płytki oddech, zwłaszcza podczas wysiłku), a kiedy kaszel powraca, samopoczucie chorego poprawia się, gdyż dzięki kaszlowi pozbywa się flegmy zalegającej oskrzela. Kaszel nęka najczęściej rano, tuż po

przebudzeniu. Połączony jest z odpluwaniem dużych ilości flegmy, raz przezroczystej, innym razem zielonkawej lub szarej - z domieszką ropy lub krwi. Niektórzy mają ponadto kłopoty z odpluwaniem flegmy z powodu \jej gęstości i lepkości. Temperatura ciała nie ulega zazwyczaj podwyższeniu i wyjąwszy wymienione dolegliwości chory czuje się dobrze. Przewlekły nieżyt oskrzeli może trwać latami i bardzo często nie traktuje się go poważnie. Lekceważenie jednak tej choroby prowadzi prawie zawsze do rozszerzenia oskrzeli, które przejawia się odpluwaniem rano sporych ilości ropnej flegmy, w której można znaleźć skrzepy ciemnej, zagęszczonej krwi. Najcięższą komplikacją jest rozedma płuc, która bardzo osłabia serce. Osoby chore na przewlekły nieżyt oskrzeli powinny skrupulatnie leczyć tę chorobę i unikać wilgoci. Leczenie - Trzy razy dziennie, 20 minut przed głównymi posiłkami, chory powinien przyjąć łyżeczkę mikstury z goździków, cynamonu i gałki muszkatołowej: po 50 gramów każdego ze składników mielemy na proszek w młynku do kawy, a następnie mieszamy dokładnie z 500 gramami miodu gotowanego uprzednio przez 10 minut na łaźni wodnej. - Po 10 minutach, a następnie po 2 godzinach po jedzeniu chory powinien wypić filiżankę naparu z ziela krwawnika, płucnika i liści podbiału: po 50 gramów każdego ze składników dobrze mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - W przypadku ropnej, cuchnącej flegmy zamiast proponowanego wcześniej naparu chory wypija kieliszek (do wina) wywaru z korzenia pokrzywy: czubatą łyżkę korzenia pokrzywy dodajemy do 0,5 l świeżego mleka, uzupełniamy 2 łyżkami miodu, gotujemy na małym ogniu przez 30 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - Przed udaniem się na spoczynek chory powinien zrobić lewatywę z 0,5 l ciepłej wody. Po lewatywie wskazana jest kąpiel parowa głowy z naparu kwiatu bzu czarnego i kwiatu rumianku: po 2 łyżki każdego ze składników zalewamy 1 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, a następnie przecedzamy. Po kąpieli parowej głowy nacieramy klatkę piersiową i plecy spirytusem kamforowym i kładziemy na noc dopasowaną wełnianą koszulę. - Po toalecie porannej chory powinien natrzeć sobie pachy, brzuch i narządy płciowe zimną wodą, a następnie wytrzeć się do sucha ostrym ręcznikiem. Kuracja musi trwać co najmniej 30 dni. Uwagi dla osób cierpiących na przewlekły nieżyt oskrzeli - Należy dbać, by stopy były zawsze ciepłe. Osoby, którym marzną stopy i nogi, powinny każdego wieczoru stosować kąpiel gorącą nóg po kolana w naparze z kwiatu bzu czarnego i kwiatów rumianku. Można do tego celu wykorzystać napar, który pozostał po kąpieli parowej głowy, podgrzać go do odpowiedniej temperatury i dolać doń gorącej wody. Kąpiel powinna trwać 10 minut. - Jeśli ilości flegmy nie są duże, chory kaszle rzadko, lecz

kiedy leży słychać wilgotne rzężenia w płucach, powinien uwzględnić w pożywieniu dużo ciepłych płynów i zup. - Jeśli chory odpluwa dużo flegmy i kaszle, powinien spożywać potrawy gęste i suche, unikać wodnistych owoców, pić jednak dużo zsiadłego mleka. - Bardzo ważne są regularne wypróżnienia. Nawet jednodniowe zaparcie wymaga zastosowania lewatywy. Należy unikać popularnych farmakologicznych preparatów przeczyszczających. Leczenie homeopatyczne - W przypadku suchego, męczącego kaszlu potęgującego się podczas dżdżystej pogody, który powoduje bolesne napinanie mięśni klatki piersiowej i wzmaga się w pozycji leżącej (czemu towarzyszy drapanie w piersiach i gardle), podajemy Sulfur D12 po 5 kropli co 6 godzin. - Jeśli chory jest przygnębiony, skarży się na brak sił, kłucie w klatce piersiowej i bokach, na łaskotanie w gardle wywołujące kaszel (zwłaszcza w nocy), jeśli oddech jest rzężący, a flegma ma przykry zapach i żółtawą barwę, podajemy co 6 godzin Calcarea carbonica D12 po 5 kropli. - Jeśli w dzień i wieczorem dokucza choremu spazmatyczny kaszel połączony z odpluwaniem obfitej flegmy o zielonkawej barwie i łaskotanie w gardle; gdy pojawia się długotrwała chrypa potęgująca się przy wilgotnej pogodzie lub podczas rozmowy i towarzyszą temu wszystkiemu bóle kończyn, podajemy co 6 godzin Carbo vegetabilis D6 (na czubku noża). - Jeśli chory po przebudzeniu ma wilgotny kaszel, a wypluwana flegma jest gęsta i żółta, jeśli dokucza mu chrypa, kłujące bóle w okolicy serca, a gdy leży, słychać rzężenie w klatce piersiowej, podajemy co 4 godziny Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Jeśli przewlekłemu nieżytowi oskrzeli towarzyszą dniem i nocą wilgotne rzężenia w klatce piersiowej, wzmagające się przy nieznacznym nawet ochłodzeniu, podajemy Cactus D4 po 5 kropli co 3-4 godziny. - Jeśli chory leżąc ma ataki kaszlu, co zmusza go do spania w pozycji półsiedzącej, gdy po każdym posiłku objawy te nasilają się; jeśli budzi się, bo brak mu powietrza i czuje w gardle zaschniętą flegmę, której nie może się pozbyć; gdy ataki kaszlu wywołują bóle głowy, oczu i uszu, a chory najgorzej czuje się po przebudzeniu, podajemy po każdym ataku kaszlu Lachesis D8 na czubku noża tak długo aż kaszel ustanie. - Jeśli chory ma wyjątkowo wrażliwe drogi oddechowe, kiedy go nęka chrypa, a czasami nawet utrata głosu, gdy nawet chwilowe ochłodzenie wywołuje ból w piersiach, męczący kaszel podajemy Phosphorus D6 co 4 godziny po 5 kropli. - Jeśli kaszel jest długotrwały, suchy, kończy się obfitym łzawieniem, a powoduje go nieznaczne nawet odkrycie ciała (na przykład podczas snu) lub też wchodzenie po schodach, podajemy Hepar sulfuris D6 (na czubku noża) rano i wieczorem. - Jeśli osoby po sześćdziesiątce mają głęboki, ochrypły kaszel połączony z odpluwaniem gęstej, obfitej, żółtawej flegmy, a wspomnianym objawom towarzyszy ogólne wycieńczenie, podajemy Hydrastis D6 po 5 kropli rano i na noc. - Jeśli chory nie może oczyścić oskrzeli ze zgromadzonego w nich śluzu, wywołującego ucisk w klatce piersiowej i zadyszkę, co 4 godziny podajemy Tartarus emeticus D4 po 5 kropli.

Dieta Bez mięsa i jego przetworów. Ograniczyć należy tłuszcze zwierzęce i cukier. Przy skąpej wydzielinie trzeba pić dużo ciepłych płynów, zup i jeść soczyste owoce. Przy wydzielinie obfitej pożywienie powinno być suche. W obu przypadkach wskazane jest zsiadłe mleko w dowolnych ilościach. Gośćcowe dolegliwości oczu Ponieważ gościec rozwija się na tle poważnych zaburzeń przemiany materii, powoduje on bezpośrednio dolegliwości oczu, występujące nagminnie w przebiegu tej choroby. Drganie powieki Ta przykra dolegliwość najczęściej atakuje górną powiekę jednego oka. Oko nie boli, ale często łzawi. Przyczyny tej dolegliwości nie są dokładnie wyjaśnione. Ostatnie badania sugerują, że drgania powieki może powodować brak magnezu w organizmie. Leczenie - Przed każdym głównym posiłkiem i w 2 godziny po nim chory powinien wypić filiżankę wywaru z ziela rzepiku pospolitego, ziela bazylii wonnej, ziela krwawnika, ziela dziurawca, liści babki szerokolistnej, ziela nostrzyka, kwiatu nagietka i ziela lebiodki pospolitej: po 50 gramów każdego ze składników dobrze mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, dodajemy łyżkę miodu pszczelego, gotujemy pod pokrywką na małym ogniu przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - Przed pójściem spać robimy choremu lewatywę z 0,5 l ciepłej wody, nawet jeśli nie ma zaparcia. Po lewatywie należy natrzeć choremu kręgosłup watą namoczoną w spirytusie kamforowym, zaczynając od kości ogonowej; nacieranie powtarzamy 5 razy. Na brzuch przykładamy kompres z ciepłego naparu kwiatu rumianku: 2 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 2 szklankami wrzącej wody, pozostawiamy pod pokrywką na 15 minut, a następnie przecedzamy przez gęste sitko. Kompres okrywamy szczelnie flanelą, owijamy wełnianym szalem i pozostawiamy na całą noc. - Rano robimy przez 2-3 minuty masaż całego ciała suchą miękką szczotką lub suchą rękawicą kąpielową. Po masażu należy natrzeć zimną wodą pachy, brzuch i narządy płciowe, a następnie wytrzeć się do sucha szorstkim ręcznikiem. Leczenie homeopatyczne - Aby opanować łzawienie oka, podajemy kilka razy dziennie po 5 kropli Euphrasia D3. Kilka razy dziennie kąpiemy oko w kieliszku napełnionym roztworem Euphrasia D1: 2-3 krople leku wlewamy do kieliszka napełnionego chłodną przegotowaną wodą. - Kiedy łzawienie oka zmniejszy się, rozpoczynamy podawanie Magnesium phosphoricum D12 po 5 kropli rano i wieczorem. - Jeśli chory cierpi na zapalenie gruczołu łzowego, powinien zakończyć leczenie biorąc przez trzy tygodnie Silicea D12 po 5

kropli raz dziennie. - Gdy chory jest wrażliwy na zmiany temperatury i często kicha, powinien przez 2-3 miesiące raz dziennie przyjmować Barium carbonicum D6 (na czubku noża). Dieta Należy wyeliminować z jadłospisu mięso i jego przetwory. Mleko można pić tylko zsiadłe. Zaleca się jeść dużo kiszonej kapusty. Unikać trzeba wodnistych owoców. Jaskra Jaskra należy do najniebezpieczniejszych chorób oczu. Rozpoczyna się od osłabienia wzroku, a nie leczona prowadzi do jego utraty. Jaskra może się rozwinąć jako choroba samodzielna (tak przynajmniej jest traktowana), ale bardzo często zapadają na nią osoby cierpiące na kompleksowe zaburzenia przemiany materii, w tym także na gościec. Jaskra to choroba niezwykle podstępna. Niekiedy rozwija się stopniowo, niekiedy zaś wybucha raptownie. W pierwszym przypadku chory odczuwa konieczność użycia silnych szkieł do czytania, a wokół źródła światła (żarówka, świeca) widzi tęczowe kręgi. Ból oka połączony z bólem głowy i upośledzeniem widzenia to sygnał do natychmiastowego zasięgnięcia porady lekarza. W przeciwnym razie może dojść do trwałego uszkodzenia oka. Leczenie homeopatyczne Leczenie homeopatyczne można stosować razem z leczeniem zaleconym przez lekarza okulistę. - Jeśli oko jest bardzo wrażliwe na światło, chory widzi iskry przed oczami i towarzyszy temu obfite łzawienie (chory ma wrażenie, że łzy silnie pieką), podajemy co 2 godziny Belladonna D6 po 5 kropli. - Gdy chory czuje piasek pod powiekami, widzi iskry przed oczami, oko łzawi, ale łzy nie są piekące, podajemy co 2 godziny Bryonia D6 po 5 kropli. - Jeśli gałka oczna jest zaczerwieniona, chory widzi przed oczami przebiegające kręgi świetlne, czuje w oczach palenie połączone z suchością, w nosie swędzenie i łaskotanie, a oko przy tym łzawi obficie, podajemy Spigelia D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Gdy chory odczuwa świdrujący ból w gałce ocznej, oko jest zaczerwienione i łzawi, podajemy co 2 godziny Cimicifuga D6 po 5 kropli. - Jeśli chory skarży się, że widzi jak przez mgłę, poci się na twarzy zimnym potem, ma zziębnięte kończyny i słaby puls, podajemy co 4 godziny Phosporus D12 po 5 kropli. Kiedy nastąpi poprawa podajemy Coccolus D6 i Sulfur D6 po 5 kropli rano i wieczorem (każdego dnia jeden środek). Leczenie dodatkowe - Przy zaparciach przed udaniem się na spoczynek stosujemy lewatywę z 1 l ciepłej wody. Po lewatywie należy wziąć kąpiel parową głowy w naparze z kwiatu rumianku: 3 łyżki kwiatu rumianku zalewamy 1 l wrzątku, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut i przecedzamy przez gęste sitko. Kąpiel parowa głowy powinna trwać

4-5 minut, a tuż po niej trzeba obmyć kilkakrotnie twarz, skronie i szyję w zimnej wodzie. Zaraz po kąpieli parowej głowy konieczna jest kąpiel zmienna nóg do kolan (30 sekund w wodzie gorącej, 3 sekundy w wodzie zimnej; temperaturę wody zmieniamy 5 razy). Kończymy kąpielą w zimnej wodzie. - W przypadku silnego bólu oka przykładamy na czoło okład z tartych ziemniaków: 2-3 surowe obrane ze skórki ziemniaki ucieramy na tarce, dodajemy łyżeczkę octu, pozostawiamy na 15-20 minut. Masę ziemniaczaną rozsmarowujemy obficie na kawałku płótna, przykładamy na czoło i obwiązujemy opaską z flaneli. Dieta W czasie ataku jaskry należy przez 1 dobę powstrzymać się od jedzenia. Można tylko pić niewielkie ilości płynów. Następnie obowiązuje dieta bezmięsna i bezmleczna, z ograniczeniem potraw mącznych. Przekrwienie gałki ocznej Przekrwienie może zostać wywołane uderzeniem, kaszlem, wymiotami lub krzykiem. Osoby chore na gościec mają często kruche naczynia krwionośne, co prowadzi do przekrwienia bądź wylewu krwi do gałki ocznej. Objawy ustępują na ogół same, lecz jeśli powtarzają się często i to z najmniejszego powodu, wymagają leczenia. Leczenie naturalne - W razie silnego przekrwienia gałki ocznej, w pierwszym rzędzie stosujemy kąpiel zmienną nóg. - Po kąpieli zmiennej nóg przykładamy na czoło i potylicę okłady z zimnej wody, zmieniając je co 5-10 minut. - Bardzo skuteczna jest kąpiel twarzy w zimnej wodzie; całą twarz zanurzamy w miednicy z zimną wodą, otwieramy powieki i poruszamy gałkami ocznymi. Taka kąpiel, z przerwami na zaczerpnięcie powietrza, powinna trwać 3-4 minuty. Leczenie homeopatyczne - Jeśli przekrwienie oka wywołane zostało uderzeniem i nie cofa się samoistnie po kilku godzinach, podajemy co 4 godziny Arnica D6 po 5 kropli. Dodatkowo kąpiemy oko lub oczy w roztworze nalewki z arniki: do 2 łyżek przegotowanej chłodnej wody dodajemy 5 kropli nalewki. Najlepiej kąpać oko w specjalnym kieliszku. - Gdy przekrwieniu gałek towarzyszy silne tętnienie w naczyniach szyi i ból głowy, podajemy co 2 godziny Belladonna D6 po 5 kropli. - Jeśli przekrwienie gałek ocznych spowodowane jest złą pracą żołądka lub nadużyciem napojów alkoholowych, podajemy Nux vomica D12 po 5 kropli 3 razy dziennie. Dieta W okresie leczenia trzeba unikać potraw tłustych, korzennych a także kwasów. Widzenie jak przez mgłę

Objawy Ni stąd, ni zowąd, chory zaczyna widzieć jak przez mgłę, która rzadsza lub gęstsza, przepływa przed jego oczami. Zaburzenia takie zdarzają się zwykle w upalne dni, gdy występują skoki ciśnienia. Szczególnie podatni na nie są nadciśnieniowcy, choć skarżą się na tę dolegliwość także niskociśnieniowcy. Leczenie naturalne - Przez pierwsze 2-3 dni chory powinien dużo odpoczywać, unikać zmęczenia i napięć psychicznych. Dobrze jest poleżeć w łóżku przynajmniej przez kilka godzin dziennie. - Bardzo ważne jest uregulowanie krwiobiegu. W tym celu należy 2-3 razy dziennie stosować zmienną kąpiel nóg. Po kąpieli zmiennej nóg kładziemy na brzuch kompres z zimnej wody na godzinę. -Co 4 godziny podajemy choremu 10 kropli wyciągu z kwiatu głogu. - Jeśli temperatura ciała jest podwyższona, a chory mówi, że jest mu gorąco, należy robić 3 razy dziennie lewatywę ze szklanki chłodnej przegotowanej wody. - Co 2 dni trzeba obmywać całe ciało w niezbyt chłodnej wodzie. Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory widzi czarne plamki albo iskry i towarzyszy temu ból w gałkach ocznych, podajemy na noc i rano na czczo Aurum D6 (na czubku noża). - Gdy istnieje duża wrażliwość na światło, chory widzi jak przez mgłę, a wieczorem przedmioty widoczne są tylko w połowie, kiedy czuje kłucie w gałkach ocznych i ma zaczerwienioną twarz, podajemy doraźnie, a następnie wieczorem i rano Belladonna D6 po 5 kropli. - Jeśli wzrok ulega zamgleniu podczas czytania lub po jedzeniu, a chory odczuwa w oczach chłód lub ucisk, podajemy doraźnie, a następnie wieczorem i rano 5 kropli Calcarea carbonica D12. - Przy częstych nawrotach zamglenia wzroku, gdy chory ma wrażenie, że wszystko widzi jak przez gęstą gazę, i latają mu czarne plamki przed oczami, podajemy Causticum D6 po 5 kropli na noc i rano na czczo. - Jeśli chory skarży się na rwanie w gałkach ocznych i powiekach, przedmioty widzi podwójnie lub w połowie i to w kolorze czerwonym, podajemy Hyoscymus D6 po 5 kropli 2 razy dziennie. - Jeśli chory cierpi na zaburzenia wzroku aż do jego utraty podczas ruchu, gdy łączy się z tym pieczenie w gałkach ocznych i zaburzenia słuchu, podajemy Cicuta D6 po 5 kropli 2 razy dziennie. - Jeśli zamglenie wzroku lub jego utrata mają miejsce wieczorem, chory skarży się na pulsujące bóle w gałkach ocznych i czole, a w dzień podczas pobytu na świeżym powietrzu oczy łzawią mu obficie, podajemy Phosphorus D12 po 5 kropli 2 razy dziennie. - Gdy zamglenie wzroku następuje w słoneczny dzień, często powraca, a towarzyszą mu iskry i błyski w oczach, podajemy Sulfur D12 po 5 kropli na noc. - Po ustąpieniu objawów, w celu utrwalenia leczenia, podajemy przez 14 dni na noc Carbo vegetabilis D6 (na czubku noża).

Dieta Bez mięsa i jego przetworów, a także bez mleka, jaj. Chleb tylko w postaci grzanek. Unikać należy potraw ostrych i słonych. Trzeba ograniczyć płyny. Zaćma (katarakta) Zaćmą zwykło się nazywać zmętnienie soczewki oka. Choroba ta dotyka często osoby starsze cierpiące na gościec, a zaczyna rozwijać się po ukończeniu pięćdziesiątego roku życia. Objawy Początek zaćmy objawia się stopniowym pogarszaniem się widzenia. Początkowo chory skarży się, że widzi jak przez mgłę, czasem pojawia się przed oczami ciemna plama poruszająca się zgodnie z ruchami oka. W końcowej fazie widzenie jest już bardzo złe, chory ma jednak poczucie światła i rozróżnia barwy. Leczenie naturalne Natychmiast rozpoczęte leczenie naturalne może powstrzymać rozwój zaćmy dzięki swemu wpływowi na zaburzenia przemiany materii. W przypadkach zaniedbanych skuteczne jest jedynie leczenie operacyjne. - 15 minut przed głównymi posiłkami chory powinien wypijać filiżankę wywaru z 5 orzechów włoskich utłuczonych w moździerzu razem ze skorupkami, 2 łyżek korzenia pokrzywy i 2 łyżek ziaren owsa. Składniki zalewamy 1,5 l wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 15 minut i dodajemy 4 łyżki mieszanki złożonej z pączków sosny, owoców głogu, ziela zanokcicy skalnej, liści maliny i ziela skrzypu (po 50 gramów każdego ze składników). Wywar gotujemy jeszcze przez 15 minut, a po ostygnięciu przecedzamy. - Dwie godziny po jedzeniu chory musi wypić filiżankę wywaru z ziela bławatka i ziela świetlika lekarskiego (po 100 gramów każdego ze składników), kwiatu mniszka lekarskiego, liści babki szerokolistnej, ziela podróżnika i szyszek chmielu (po 50 gramów każdego ze składników). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, 3 łyżki stołowe zalewamy 600 mililitrami wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy. - Codziennie przed udaniem się na spoczynek chory powinien zrobić lewatywę z 0,5 l ciepłej wody, a zaraz po niej wziąć kąpiel parową głowy w naparze z kwiatu rumianku. Nadciśnieniowcy po kąpieli parowej głowy powinni stosować kąpiel zmienną nóg. Jeśli z jakichś powodów kąpiel parowa głowy nie jest możliwa, można ją zastąpić ciepłym okładem na oczy z naparu rumianku. - Przed udaniem się na spoczynek, wkraplamy do każdego oka po kropli roztworu soku ze świeżej cytryny (łyżeczka soku na 3 łyżeczki przegotowanej lub destylowanej wody). Uwaga panie: nie należy brać zmiennej kąpieli nóg podczas menstruacji! Leczenie homeopatyczne pooperacyjne - Po operacji zaćmy najbardziej wskazane jest podawanie

Aconitum D6 po 5 kropli co 4 godziny. Lek ten powinny przyjmować przede wszystkim osoby nerwowe, pobudliwe. - Osobom o łagodnym usposobieniu podajemy co 4 godziny Ignatia D6 po 5 kropli. - Jeśli po operacji chory odczuwa kłujące bóle, ma torsje lub rozwolnienie, podajemy co 3 godziny Arsenicum D6 po 5 kropli. - Gdy kłujące bóle pooperacyjne ograniczają się jedynie do gałki ocznej, podajemy co 3 godziny Crocus D6 po 5 kropli. - Po dojściu do zdrowia powinno się przyjmować przez czas dłuższy (30 dni), Silicea D6 po 5 kropli rano i na noc. Dieta Bez mięsa i jego przetworów, a także bez mleka, śmietany i jaj. Wskazane jest wypijanie raz dziennie szklanki soku z marchwi i jabłek, w proporcjach pół na pół. Zapalenie gruczołu łzowego Gruczoł łzowy znajduje się w pobliżu wewnętrznego kąta oka, a jego rola sprowadza się do wytwarzania łez, które przez przewód łzowy spływają nieustannie między powieki i gałkę oczną, ich nadmiar zaś odprowadzany jest do jam nosowych. Przy przewlekłym nieżycie nosa lub ciągle nawracających przeziębieniach dojść może do zapalenia przewodu łzowego, który to stan przenosi się łatwo na gruczoł łzowy. Objawy Zaczerwienienie powiek, kłujący ból oka. W wewnętrznym kącie powieki, gdzie znajduje się gruczoł łzowy, powstaje sinawe lub czerwone zgrubienie. Po kilku dniach zmienia się ono w mały wrzodzik, który pęka. Wyciekająca z niego ropa skleja rzęsy. Przez powstałą przetokę płyną łzy i ropa. Oko boli i łzawi. Nie leczone zapalenie prowadzi do powstania obrzęków powiek, co sprawia ból przy każdym mrugnięciu. Leczenie - Bardzo skutecznie działa mieszanka ziołowa z mchu islandzkiego (40 gramów), ziela skrzypu (50 gramów), ziela poziewnika bladego (75 gramów), liści pokrzywy i ziela rdestu ptasiego (po 100 gramów). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy. Wywar pijemy 3 razy dziennie w 2 godziny po głównych posiłkach. - Codziennie przed snem należy wziąć zmienną kąpiel nóg, a zaraz po niej położyć na szyję kompres z zimnej wody. - Jeśli stan zapalny jest bardzo zaawansowany, a chory odczuwa ból i rżnięcie w oku, przykładamy na oko lub oczy połówki ciepłego ugotowanego na twardo jajka (bez żółtek). - Gdy oko silnie łzawi, przemywamy je kilka razy dziennie roztworem Euphrasia D1 (5 kropli na kieliszek chłodnej przegotowanej wody). Leczenie homeopatyczne - Kiedy chory zaobserwuje zaczerwienienie w kącie oka i zaczyna odczuwać kłujący ból, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5

kropli. Robimy to tak długo, aż zaczerwienienie wyraźnie zmniejszy się. - Jeśli kłujący ból w kącie oka powraca wieczorem, podajemy rano i wieczorem Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Na zakończenie leczenia należy przyjąć Calcarea carbonica D12 po 5 kropli rano i wieczorem przez 7 dni, a następnie Sulfur D12 po 5 kropli na noc także przez 7 dni. Dieta Bez mięsa, mleka i jaj. Przewlekłe zapalenie spojówek Występuje najczęściej u osób starszych. Rozwija się na tle reumatycznym lub dnawym (podagrycznym), a jego przebieg różni się w sposób istotny od ostrego zapalenia spojówek. Objawy Najpoważniejszym objawem przewlekłego zapalenia spojówek jest przykry ból w gałce ocznej, promieniujący często do głowy i górnej części twarzy. Ból ten potęguje się pod wpływem ciepła. Powieki nie są zaatakowane tak mocno jak w przypadku ostrego zapalenia spojówek. Stan zapalny przebiega łagodniej, mimo iż oko łzawi obficie, łzy zaś pieką. Przeziębienie, a także zaburzenia w trawieniu mogą wywołać pogorszenie stanu oka. Leczenie Zabiegi wodne, kompresy i mieszanki ziołowe (patrz: "Zapalenie gruczołu łzowego"). Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory odczuwa silne pieczenie pod powiekami, łzy zaś wzmagają pieczenie, podajemy rano i wieczorem przez 7 dni Arsenicum D12 po 5 kropli. Po siedmiodniowym okresie leczenia należy zrobić tydzień przerwy, a w razie potrzeby wznowić leczenie. - Gdy po przeprowadzonym leczeniu zasadnicze objawy ustąpiły, lecz choroba powraca przy zmianach aury (zimne wiatry, niskie temperatury, wilgoć), podajemy Sulfur D12 i Calcarea carbonica D 12 według następującego planu: pierwszego dnia - Sulfur D12 po 5 kropli rano na czczo i na noc, następnego dnia Calcarea carbonica D12, również po 5 kropli rano na czczo i na noc. Po czterodniowej przerwie rozpoczynamy znów od Sulfur D 12, przechodzimy do Calcarea carbonica D12 i tak dalej. Dieta Należy wykluczyć mięso, mleko i jaja. Pić dużo soku z marchwi i jabłek (pół na pół). W jadłospisie powinno się znajdować dużo czosnku i cebuli pod każdą postacią. Gośćcowe dolegliwości uszu

Ból ucha Ból ucha wskazuje na stan chorobowy tego narządu, choć zdarza się, że wywołały go inne przyczyny, na przykład chore zęby. Osoby chore na reumatyzm skarżą się często na bóle ucha lub uszu, które odnawiają się przy każdej zmianie pogody, bądź przy przemarznięciu. Leczenie - Leczenie rozpoczynamy od lewatywy z 1 l ciepłej wody. - Codziennie bierzemy kąpiel parową głowy lub kąpiel gorącą nóg. Ponieważ kąpiele te powinny wywołać poty, po kąpieli głowę lub nogi zawijamy szczelnie w suche ręczniki. Zaraz potem kładziemy na brzuch kompres z zimnej wody. - Przed udaniem się na spoczynek w celu rozgrzania dobrze jest naświetlać chore ucho przez 20 minut żarówką elektryczną lub przyłożyć do ucha poduszkę elektryczną. Na ogół działania te przynoszą wyraźną poprawę, jeśli jednak poprawa okaże się niewystarczająca, należy przedsięwziąć dalsze zabiegi. - Jedną sporą cebulę dusimy w rondelku w odrobinie wody, następnie wyciskamy z niej sok i ciepły wkraplamy do ucha (2-3 krople). Po 15 minutach osuszamy ligniną lub watką. Jeśli bóle są silne, zabieg powtarzamy 2 razy dziennie. Nie należy go wykonywać, jeśli z ucha wypływa ropa! Z pozostałego miąższu cebuli robimy miazgę, wkładamy ją do torebki z grubszego płótna, przykładamy do chorego ucha, na to kładziemy flanelę i obwiązujemy bandażem. Kiedy kataplazm wystygnie zastępujemy go nowym, zawsze dobrze ciepłym. Gdy chory nie znosi zapachu cebuli, może zrobić kataplazm z pieczonego lub duszonego jabłka. - 3 razy dziennie wkraplamy do chorego ucha ciepłą oliwę z oliwek z dodatkiem soku z dziurawca: łyżkę oliwy ogrzewamy na łaźni wodnej, dodajemy 5 kropli soku z dziurawca, dobrze mieszamy, a kiedy mieszanina będzie już dobrze ciepła, wkraplamy 2-3 krople do chorego ucha. Przed każdym użyciem oliwę podgrzewamy. - Przed głównymi posiłkami chory wypija kieliszek do wina naparu z melisy lekarskiej : łyżkę melisy zalewamy szklanką wrzącej wody, pozostawiamy pod pokrywką na godzinę, a następnie przecedzamy. Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory ma gorączkę, dreszcze i przyspieszone tętno, podajemy co godzinę Aconitum D4 po 5 kropli. - Jeśli świdrujący ból przenika aż do gardła, temperatura ciała chorego jest podwyższona i przeszkadza mu każdy głośniejszy dźwięk, podajemy co godzinę Belladonna D6 po 5 kropli. - Jeśli ból ustał, lecz z ucha wycieka ropa, podajemy co 2 godziny Hepar sulfuris D6 (na czubku noża). - Gdy świdrujący ból rozprzestrzenia się na zęby i szczękę i wzmaga się, kiedy chory rozgrzeje się w łóżku, kiedy zewnętrzny otwór ucha jest bolesny i wycieka z niego ropna wydzielina, podajemy co 2 godziny Mercurius solubilis D6 (na czubku noża). Gdyby po czwartej porcji leku nie nastąpiło polepszenie, podajemy

co 2 godziny Sulfur D6 po 5 kropli. - Jeśli ból jest podobny do cięcia nożem i nie ustępuje mimo stosowania wymienionych środków, podajemy Chamomilla D6 po 5 kropli co 15 minut, a kiedy ból się zmniejszy - co 2 godziny. - Jeśli ból ucha wystąpił po przemoknięciu, albo wpłynęła nań wilgoć, gdy wzmaga się on nocą i towarzyszą mu mdłości, podajemy co 2 godziny Dulcamara D4 po 5 kropli. Dieta Trzeba unikać mięsa i jego przetworów. Mleko należy pić tylko zsiadłe. Zaleca się jeść częściej, lecz mniejsze porcje. Choroba Meniere'a Choroba Meniere'a jest niezapalną chorobą ucha wewnętrznego i choć jej objawy mogą być spowodowane miażdżycą naczyń, wylewem krwi do wnętrza ucha, a także zaburzeniami nerwów usznych, jest rzeczą stwierdzoną, iż występuje ona bardzo często u osób chorych na gościec. Objawy Napadowe zawroty głowy (wirowanie przedmiotów), upośledzenie słuchu i szum, ewentualnie trzaski w uszach. Atak trwa zwykle krótko, od kilkunastu minut do godziny, po czym mija. W niektórych przypadkach utrzymuje się tylko zachwianie równowagi. Nie leczona choroba Meniere'a prowadzi do głuchoty Leczenie - 3 razy dziennie na 20 minut przed głównymi posiłkami choremu podaje się na cukrze 20 kropel mikstury: do 100-gramowej buteleczki wlewamy kolejno 30 gramów nalewki walerianowej, 30 gramów wyciągu z kwiatu głogu, 25 kropli miętowych oraz dodajemy 1 gram sproszkowanej kamfory; całość dokładnie wstrząsamy przez 5 minut. - W 10 minut po wypiciu mikstury pijemy kieliszek do wina naparu z bazylii wonnej, ziela serdecznika, ziela nostrzyka, kwiatu lawendy, kwiatu lipowego, ziela melisy, ziela lebiodki pospolitej, korzenia goryczki żółtej i szyszek chmielu. Po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, dodajemy łyżeczkę sproszkowanej skórki pomarańczowej, pozostawiamy pod przykrywką na całą noc, a rano przecedzamy przez gęste sitko. Napar pijemy zimny. Gdy chory jest nadciśnieniowcem, powinien dodać do naparu 3 ziarenka kamfory i 1/2 łyżeczki sproszkowanego cynamonu. - 2 godziny po jedzeniu chory wypija filiżankę wywaru z ziela rzepiku pospolitego, liści brzozy, kwiatu nagietka lekarskiego, liści babki szerokolistnej, liści porzeczki czarnej, liści orzecha włoskiego i ziela krwawnika pospolitego. Po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, gotujemy pod przykrywką przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - Jeśli chory ma nawet jednodniowe zaparcie, przed udaniem się na spoczynek robimy mu lewatywę z 0,5 l ciepłej wody, a następnie zmienną kąpiel nóg do kolan. Po kąpieli zmiennej nóg kładziemy na brzuch kompres z czterokrotnie złożonego płótna namoczonego w

ciepłym naparze kwiatu rumianku, który owijamy flanelą i wełnianym szalem. Kompres pozostawiamy na całą noc. Szyję i potylicę nacieramy spirytusem kamforowym i owijamy wełnianym szalem. - Po przebudzeniu, jeszcze w łóżku, robimy przez minutę masaż splotu słonecznego. Dłoń przesuwamy zgodnie z ruchem wskazówek zegara. - Jeśli w ciągu dnia chory ma zawroty głowy, powinien położyć się do łóżka i przyłożyć na czoło okład z tartych ziemniaków. Okład trzyma się tak długo aż zawrót głowy minie. - W razie silnego bólu należy położyć na bolące ucho kataplazm z rozgotowanej cebuli. Zanim przyłożymy kataplazm, wpuszczamy do ucha 2-3 krople ciepłego soku z cebuli. Kataplazm pozostawiamy tak długo aż ból minie. Uwaga: po ataku choroby Meniere'a trzeba co najmniej przez kilka dni pozostać w łóżku. W żadnym wypadku nie należy wychodzić bez czapki na deszcz i wiatr. Leczenie homeopatyczne - Jeśli chory ma uderzenia krwi do głowy, skarży się na nierówną pracę serca, odczuwa tętnienie w głowie, podajemy mu rano i wieczorem Sulfur D6 na przemian z Jodum D6, po 5 kropli. Leki należy stosować tak długo aż ustąpią wszystkie objawy choroby. - Gdy chory ma skłonności do omdleń, podajemy co 2 godziny Chininum sulfuricum D3 po 5 kropli. - Jeśli dzwonienie i szum w uszach nie ustępują, podajemy co 3 godziny Sanguinaria D4 po 5 kropli. Dieta Bez mięsa i jego przetworów. Dużo jarzyn i mało soczystych owoców. Ograniczyć trzeba jaja do 1-2 tygodniowo. Należy jeść dużo czosnku i cebuli. Egzema i świąd uszu Egzema i świąd uszu występują najczęściej u osób cierpiących na nie wyleczone zapalenie ucha zewnętrznego, cukrzycę, gościec, dnę i zaburzenia trawienia. Świąd jest bardzo przykry i z reguły wywołuje egzemę. Objawy Skóra wokół otworu usznego, z którego wycieka ropa, jest zaczerwieniona i nabrzmiała. Po jakimś czasie nabrzmienia pękają, a spod uszkodzonego naskórka sączy się wydzielina. Często wokół otworu usznego, a czasem za uchem, pojawiają się krostki, pryszcze i wrzodzianki. Zmianom skórnym może towarzyszyć ból ucha, a także przytępienie słuchu. W niektórych przypadkach do opisanych objawów dołącza się gorączka i dreszcze. Czasem ulegają powiększeniu gruczoły limfatyczne wokół ucha i na szyi. Leczenie Jeśli egzema nie przybrała jeszcze postaci mokrej, 2 razy dziennie, najlepiej rano i wieczorem, bierzemy kąpiel parową

głowy w naparze z kwiatu rumianku: 4 łyżki stołowe kwiatu rumianku zalewamy 1 l wrzątku, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut i bez odcedzania wlewamy do małej miednicy. Po kąpieli parowej głowy kładziemy na brzuch i szyję okłady z chłodnego wywaru z siana: 2 garście siana zalewamy 1 l wrzącej wody, gotujemy 15 minut, a po ostygnięciu przecedzamy wywar przez gęste sitko. Okłady usuwamy po 2 godzinach. - W przypadku zaparcia przed udaniem się na spoczynek robimy lewatywę z 0,5 l ciepłego naparu z kwiatu rumianku (jak wyżej), bierzemy kąpiel zmienną nóg, a na zakończenie kładziemy na brzuch okład z chłodnego wywaru z siana (jak wyżej). Na zakończenie kładziemy na uszy kataplazm z otrąb żytnich: 2 łyżki stołowe otrąb spryskujemy dobrze gorącą wodą, mieszamy, rozprowadzamy masę na kawałku płótna odpowiedniej wielkości, przykrywamy takim samym kawałkiem płótna, przykładamy na uszy, owijamy podwójnie złożoną flanelą i mocujemy bandażem. Okład pozostawiamy na całą noc. - Kilka razy dziennie smarujemy otwór ucha i skórę wokół niego oliwą dziurawcową: łyżkę stołową oliwy z oliwek ogrzewamy na łaźni wodnej, dodajemy łyżeczkę soku z dziurawca i całość dokładnie mieszamy. Leczenie homeopatyczne - Na początku choroby, kiedy skóra wokół ucha pali, swędzi, jest zaczerwieniona i pojawiają się na niej drobne wypryski wypełnione przezroczystym płynem, podajemy co 4 godziny Aconitum D4 po 5 kropli. - Gdy wysypka przypomina ziarenka prosa, po pęknięciu sączy się przezroczysty płyn, a następnie skóra łuszczy się, świerzbi i boli, podajemy co 4 godziny Arsenicum D12 po 5 kropli. - Jeśli egzemie towarzyszy pieczenie skóry, wysięki z krost są ropne i cuchnące, strupy zaś twarde, podajemy Juglans D6, a gdy chory przechodził kiedyś świerzb - Graphites D12 po 5 kropli co 6 godzin. Kiedy egzemie towarzyszy gorączka i powiększone są gruczoły limfatyczne, podajemy co 4 godziny Sepia D6 (na czubku noża). Dieta Nie należy jeść mięsa i jego przetworów. Mleko można pić tylko zsiadłe. Trzeba ograniczyć pokarmy mączne. Bardzo wskazany jest tran. Nerwoból ucha Nerwoból ucha jest najczęściej następstwem takich chorób jak newralgia nerwu twarzowego, reumatyzm bądź dna. Objawy Objawia się silnym, świdrującym, trudnym do wytrzymania bólem w głębi ucha. Ból ten różni się od bólu wywołanego zapaleniem ucha zewnętrznego lub środkowego tym, że nie narasta powoli, lecz daje o sobie znać od razu z całą siłą. Potrafi on promieniować na policzek, zęby, oczodół, sięgać czasami ucha zdrowego. Chory bardzo cierpi, nie może sobie znaleźć miejsca.

Leczenie - patrz: Ból ucha. Nieżyt ucha Objawem świadczącym o nieżycie ucha jest wyciek ropy, która w razie utrudnionego odpływu nabiera cuchnącego zapachu. Chory na ogół nie odczuwa bólu, nie ma gorączki ani nie skarży się na bóle głowy. Leczenie - 3 razy dziennie, na 20 minut przed głównymi posiłkami, przyjmujemy łyżkę mikstury złożonej z miodu, świeżych listków geranium, migdałów, nalewki walerianowej i wyciągu z kwiatu głogu: 500 gramów miodu, 20 listków geranium, 20 migdałów ucieramy w drewnianym moździerzu na jednolitą masę, dodajemy 4 soczyste cytryny, przepuszczone przez maszynkę do mięsa razem ze skórką, lecz bez pestek, 10 kropli nalewki walerianowej, 10 kropli wyciągu z kwiatów głogu, 10 kropli olejku miętowego i dokładnie wstrząsamy. - 10 minut po wypiciu mikstury pijemy filiżankę wywaru z ziela rzepiku pospolitego, pączków sosny, ziela krwawnika, kwiatu lawendy, ziela przytulii ogrodowej, kwiatu nagietka lekarskiego, ziela rdestu ptasiego, ziela bukwicy lekarskiej, ziela prawoślazu, korzenia goryczki żółtej i ziela przywrotnika pospolitego: po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - W 2 godziny po jedzeniu wypijamy filiżankę wywaru z ziela dziurawca, liści pokrzywy, ziela nostrzyka lekarskiego, kwiatu rumianku, ziela melisy lekarskiej i szyszek chmielu: po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, dodajemy płaską łyżeczkę korzenia waleriany, gotujemy pod pokrywką na małym ogniu przez 10 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. - W razie nawet jednodniowego zaparcia przed udaniem się na spoczynek robimy lewatywę z 1 l ciepłej wody. Zaraz po lewatywie należy wziąć kąpiel zmienną nóg do kolan. Na brzuch kładziemy kompres z ciepłego naparu z ziela krwawnika: 3 łyżki stołowe ziela krwawnika zalewamy 0,5 l wrzącej wody, pozostawiamy pod pokrywką na 15 minut, a po ostygnięciu przecedzamy przez gęste sitko. Do chorego ucha wkraplamy 5 kropli wywaru z kwiatu rumianku, ziela dziurawca i ziela ruty ogrodowej: po łyżce każdego ze składników zalewamy szklanką wrzącej wody, gotujemy tak długo aż pozostanie połowa wywaru, przecedzamy przez gęste sitko i dodajemy 2 łyżki stołowe oliwy z oliwek. Ciepły wywar wkraplamy 2-3 razy dziennie do ucha przez 30 dni. - Kilka razy dziennie przemywamy delikatnie chore ucho watką namoczoną w ciepłym roztworze soku z dziurawca (łyżka stołowa soku z dziurawca na 0,5 szklanki wody). Leczenie homeopatyczne - Jeśli wypływowi ropy z ucha towarzyszy wysypka wokół otworu usznego lub na twarzy albo opuchnięcie gruczołów limfatycznych, podajemy co 4 godziny Hepar sulfuris D12 po 5 kropli.

- Gdy wydzielina z ucha nie zawiera ropy, lecz znajduje się w niej krew, podajemy rano i wieczorem Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Jeśli wydzielina ropna cuchnie, podajemy Aurum muriaticum D12 i Silicea D12 5 kropli 2 razy dziennie: jednego dnia jeden lek, drugiego dnia drugi. - Gdy wypływowi ropy z ucha towarzyszy mokra wysypka za uszami, podajemy co 4 godziny Graphites D12 po 5 kropli. - Jeśli ropienie ma charakter długotrwały i zaatakowane zostały kości ucha, leczenie rozpoczynamy od podania Calcarea jodata D12 po 5 kropli raz dziennie, a po 2-3 dniach przechodzimy na Calcarea fluorica D12, Sulfur D12 i Silicea D12 po 5 kropli rano i wieczorem. Po dwudniowym braniu jednego środka należy zrobić 2 dni przerwy, by przejść do kolejnego środka. Dieta Wykluczamy mięso i jego przetwory. Mleko należy pić tylko w postaci zsiadłej. Ograniczamy jajka do 1-2 sztuk tygodniowo. Skleroza ucha Przyczyny powstawania tej choroby nie są ostatecznie wyjaśnione. Przypuszcza się, że może być ona następstwem przewlekłego nieżytu ucha, a także zaburzeń hormonalnych, ponieważ atakuje częściej kobiety niż mężczyzn. Leczenie antybiotykami, zwłaszcza streptomycyną, również może wywołać zmiany sklerotyczne w uchu. Skleroza objawia się początkowo pogorszeniem słuchu, a następnie pełną jego utratą. Podstawowym symptomem choroby jest słyszenie różnych niezwykłych dźwięków (szumy, piszczenie, trzeszczenie itp.). Leczenie Na 20 minut przed głównymi posiłkami przyjmujemy łyżkę mikstury stosowanej w nieżycie ucha. - 1O minut po wypiciu mikstury pijemy filiżankę wywaru z owoców berberysu, ziela skrzypu, ziela kocanki piaskowej (po 100 gramów każdego z ziół), kwiatu bzu czarnego, ziela jemioły, kwiatu kasztana końskiego, kwiatu lipowego, ziela rdestu ptasiego, liści bzu czarnego, korzenia mydlnicy, liści orzecha włoskiego i szyszek chmielu (po 50 gramów każdego ze składników) - wszystkie zioła dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l wrzątku, gotujemy pod pokrywką na małym ogniu przez 20 minut, a po przestygnięciu przecedzamy przez gęste sitko - 2 godziny po jedzeniu łykamy 20 kropli nalewki czosnkowej: 50 gramów oczyszczonych ząbków czosnku obieramy i miażdżymy, a następnie zalewamy 100 gramami wódki czystej, odstawiamy w ciemne miejsce na 14 dni, a następnie filtrujemy przez gęste sitko. - Po upływie 10 minut wypijamy filiżankę wywaru opisanego powyżej. - W razie zaparcia przed snem należy zrobić lewatywę z 1 l ciepłej wody. Po lewatywie nacieramy kręgosłup chorego watą namoczoną w spirytusie kamforowym (od kości ogonowej do szyi). Po nacieraniu chory bierze kąpiel parową głowy w wywarze z liści orzecha włoskiego: 2 łyżki liści orzecha włoskiego zalewamy 1 l wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką 10 minut i przecedzamy.

Kąpiel nie może trwać dłużej niż 10 minut. Wywar może być wykorzystany ponadto do sporządzenia ciepłego kompresu na brzuch. Po kąpieli parowej głowy przygotowujemy kąpiel zmienną nóg. Na zakończenie zabiegów wkraplamy do każdego ucha po 2 krople nalewki czosnkowej zmieszanej z sokiem z porów: do 25 gramów nalewki dodajemy 25 gramów soku wyciśniętego z białej części pora. Wkraplany sok musi być ciepły! Leczenie homeopatyczne - Jeśli słuch jest przytępiony, chory skarży się na częste zatykanie uszu. buczenie lub dzwonienie, a także na pieczenie uszu i ból w czole, podajemy rano i wieczorem Calcarea carbonica D12 po 5 kropli. - Gdy chory czuje, że ma zatkane uszy, wszystkie dźwięki odbiera jako rozedrgane, a przy tym łatwo się przeziębia, podajemy rano i wieczorem Causticum D6 po 5 kropli. - Jeśli uczucie zatykania uszu ustępuje po przełknięciu śliny lub po wyczyszczeniu nosa, wieczorem zaś chory mocno się poci i skarży, że słyszy obce dźwięki, podajemy rano i wieczorem Mercurius solubilis D12 po 5 kropli. - Gdy chory jest głuchy na jedno ucho lub oba uszy, a równocześnie słyszy głośne obce dźwięki i odczuwa pulsację w uszach, podajemy rano i wieczorem Phosphorus D12 po 5 kropli. - Jeśli chory nie słyszy głosu ludzkiego, uszy zatykają mu się podczas jedzenia, przedmuchiwania nosa, lub gdy leci samolotem, podajemy rano i wieczorem Sulfur D12 po 5 kropli. - W przypadku okresowej głuchoty, która występuje tylko wówczas, kiedy chory ma przypływy krwi do głowy, zwłaszcza wieczorami, podajemy co 2 godziny Belladonna D6 po 5 kropli. - Jeśli głuchota powstaje w wyniku powiększenia migdałków, chory słyszy własny głos jak przez watę i nie może oddychać przez nos, podajemy na początku Mercurius solubilis D12 po 5 kropli rano i na noc, a po 5 dniach Aurum D6 (na czubku noża) także rano i wieczorem. - Gdy głuchota wraca po każdym zaziębieniu, podajemy 5 kropli Belladonna D12 na noc, rano zaś 5 kropli Mercurius solubilis D12. Dieta Unikać należy mięsa i jego przetworów, a także zup przygotowywanych na wywarach mięsnych. Mleko można pić tylko zsiadłe. Chleb spożywać w postaci grzanek. Unikać spożywania też mocnej kawy i herbaty. Gościec przewlekły postępujący Jest to przewlekłe, postępujące zapalenie stawów, które częściej atakuje kobiety między 20-50 rokiem życia niż mężczyzn. Objawy Choroba może mieć gwałtowny początek i rozwija się dość szybko. Procesom zapalnym obejmującym wiele stawów towarzyszy wysoka gorączka. Następuje zniekształcenie stawów, ich ruchomość stale się zmniejsza. Nie leczony gościec przewlekły postępujący prowadzi do kalectwa.

Leczenie Na 20 minut przed głównymi posiłkami chory bierze łyżkę syropu aloesowego: 20 świeżych liści aloesu bez kolców, mielemy w maszynce do mięsa, dodajemy 400 gramów miodu, 750 mililitrów czerwonego wina (jeśli chory ma skłonność do rozwolnień) lub taką samą ilość wina białego jeśli chory cierpi na zaparcia) i gotujemy na łaźni wodnej przez 30 minut. Kiedy wywar wystygnie, syrop przecedzamy przez gęste sitko, a resztki wyciskamy w wyciskarce, albo przez kilkakrotnie złożoną gazę. 10 minut po wypiciu syropu pijemy filiżankę wywaru z 7 orzechów włoskich utłuczonych drobno razem ze skorupkami, 3 łyżek korzenia pokrzywy, 3 łyżek korzenia podróżnika i 3 łyżek wypłukanych dokładnie ziaren owsa. Składniki zalewamy 2 l wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 20 minut, a następnie dodajemy do wywaru 4 łyżki mieszanki złożonej z pączków sosny, ziela krwawnika, mchu islandzkiego, korzenia goryczki żółtej, ziela więzówki błotnej i szyszek chmielowych: 50 gramów każdego ze składników dobrze mieszamy, dalej postępujemy jak wyżej i gotujemy jeszcze 15 minut, a kiedy wywar ostygnie, przecedzamy go przez gęste sitko. Do gorącego wywaru można dodać 2 łyżki miodu. Wywar można przygotować na 2 dni i przechowywać w lodówce. Jeśli chory gorączkuje, dodajemy do każdej porcji wywaru pół łyżeczki mieszanki złożonej ze sproszkowanego cynamonu, salmiaku i kwasku cytrynowego w równych częściach (na przykład po łyżeczce każdego ze składników). W zapalnych stanach gośćca istotne znaczenie mają zabiegi zewnętrzne, które zadziwiająco przyspieszają powrót do zdrowia. Codziennie wieczorem należy zrobić lewatywę z 1 l ciepłej wody. Z lewatywy można zrezygnować dopiero wówczas, kiedy minie stan zapalny. Przed udaniem się na spoczynek nakładamy na chore stawy okłady z gliny rozrobionej z wodą na gęste ciasto, do którego dodajemy 2 łyżki octu. Jeśli nie ma pod ręką gliny, robimy choremu chłodny okład z czterokrotnie złożonego płótna, namoczonego w zimnym wywarze z liści orzecha włoskiego: 4 łyżki liści zalewamy 1 l wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką 10 minut, odstawiamy wywar by przestygł i przecedzamy. W ostateczności może być to okład z zimnej wody wymieszanej pół na pół z octem. Okłady zawijamy szczelnie wełnianym szalem i pozostawiamy je na całą noc. Stosujemy je tak długo, aż ustąpi stan zapalny stawów i ból. Leczenie homeopatyczne - Jeśli rwące bóle łagodnieją w ciągu dnia, przybierają zaś na sile w nocy, skóra wokół stawu jest lekko napięta i gorąca, dajemy Aconitum D6 po 5 kropli co 3 godziny, a kiedy nastąpi poprawa - co 6 godzin. - Aby zlikwidować całkowicie objawy choroby i utrwalić leczenie po Aconitum zawsze podajemy Sulfur D12. Sulfur D 12 podajemy takie wówczas, gdy chory skarży się na kłujące lub rwące bóle w kończynach i stawach, którym towarzyszy lekkie obrzmienie; ból słabnie gdy przyłoży się ciepły okład, a wzmaga od zimna. Sulfur D12 jest szczególnie wskazany, kiedy bóle mają charakter przewlekły, wzmagają się podczas odpoczynku a ustępują w ruchu. Gdy chory ma dreszcze, nie może się rozgrzać, odczuwa kurczowe bóle w klatce piersiowej, w szyi i plecach i towarzyszy temu uczucie bolesnego rozbicia w części lędźwiowej kregosłupa. Objawy te nasilają się pod wieczór, po czym po 1-2 godzinach następuje

atak gorąca, nad ranem zaś chory mocno się poci, a pot jego ma kwaśny zapach. Równolegle z tym wszystkim występuje brak apetytu, bądź chętka na zjedzenie czegoś kwaśnego, pragnienie, suchość w ustach, kwaśne odbijania, wzdęcia, zaparcie. Sulfur D12 podajemy co 4 godziny po 5 kropli. - Jeśli chory skarży się na drące bóle w szyi i kończynach, palą go stopy, skóra jego jest sucha lub przeciwnie, pokryta cuchnącym potem, który nie daje ulgi, bóle nasilają się w nocy, podajemy co 2 godziny Dulcamara D6 po 5 kropli. - Gdy bóle umiejscowiły się po lewej stronie ciała, mięśnie są bolesne i wrażliwe na dotyk, a pogorszenie następuje po wysiłku fizycznym, podajemy Cimicifuga D6 po 5 kropli co 2 godziny. - Jeśli chory czuje się gorzej w pozycji siedzącej, dokuczają mu bóle w plecach, sztywność karku, bóle pogłębiają się przy próbie wstawania, podajemy co 2 godziny Rhus toxicodendron D4 po 5 kropli. - Gdy chory skarży się na palenie wzdłuż kręgosłupa, drżenie kończyn i słabość w nogach, podajemy co 4 godziny Zincum D6 (na czubku noża). - Jeśli gościec zaatakował mięśnie twarzy, ból jest drący i rośnie podczas zimnego wiatru, a chory nie może wydobyć z siebie głosu, podajemy co 4 godziny Causticum D4 po 5 kropli. - Jeśli bóle zlokalizowane są w mięśniach piersi, brzucha lub stawach i wzmagają się od ruchu, a mocz jest ciemny lub czerwonawy, podajemy co 4 godziny Bryonia D6 po 5 kropli. - Gdy chory jest blady, ziębnie, nie ma pragnienia, bóle lub obrzęki przemieszczają się szybko z miejsca na miejsce, a pogorszenie następuje w nocy, podajemy Pulsatilla D6 po 5 kropli co 2 godziny - Jeśli bóle umiejscowione są przede wszystkim w stawach lub mięśniach dłoni, podajemy co 3 godziny Viola odorata D6 po 5 kropli. - Jeśli bóle obejmują głównie stawy palców, podajemy co 3 godziny Caulophyllum D6 po 5 kropli. Dieta Na początku leczenia wskazana jest kilkudniowa głodówka, połączona z codzienną wieczorną lewatywą z 1 l ciepłej wody. Unikać mięsa i jego przetworów, ograniczyć tłuszcze zwierzęce i cukier. Do diety trzeba wprowadzić dużo jarzyn i warzyw oraz niekwaśnych owoców. Dbać o codzienne wypróżnienia. Gościec stawowy zwyrodniający (artretyzm) Gościec stawowy zwyrodniający to choroba nękająca osoby w wieku zaawansowanym. Przyczyny jej należy szukać w niewłaściwej przemianie materii. Choroba atakuje głównie kobiety, które cierpiały na zaburzenia hormonalne (rzadkie i skąpe krwawienia miesięczne, przekwitanie, stany po usunięciu macicy, nawet przy zachowaniu jajników). W okolicy stawów międzypaliczkowych powstają bolesne guzy i guzki, wokół których wytwarza się stan zapalny z obrzękami, zaczerwienieniem skóry. Chrząstki stawów ulegają zniszczeniu, a kość ma skłonność do wytwarzania tzw. ostróg. Bywa, że osoby u których stwierdza się gościec stawowy zwyrodniający cierpią równocześnie na zmiany zwyrodnieniowe

kręgosłupa. Często zajęte są też stawy stóp. Objawy Bóle odczuwane w czasie ruchu stawu, a zmniejszające się w spoczynku. Chorzy skarżą się często na ograniczenie ruchu stawów, choć do całkowitego zesztywnienia stawów na ogół nie dochodzi. Przeciążanie stawu pracą prowadzi do długotrwałych bólów, nasilających się nocą. Leczenie naturalne zewnętrzne - Codziennie wieczorem nacieramy kręgosłup (zawsze z dołu do góry) nalewką z liści agawy i owoców kasztanowca: 250 gramów świeżych kasztanów rozdrobnionych wraz ze skórką oraz 3 łyżki stołowe miazgi z liści agawy (bez kolców) wkładamy do słoja, dodajemy 0,5 l denaturatu, 2 łyżki stołowe kwiatu lawendy i stawiamy w ciepłym miejscu na 7 dni. Jeśli nie mamy świeżych kasztanów, możemy użyć wyciągu z kasztanowca (100 gramów). Po upływie 7 dni dodajemy łyżeczkę sproszkowanej kamfory, łyżeczkę sproszkowanego salmiaku, łyżeczkę siarki oszyszczonej i odstawiamy na dalsze 5 dni. Z tym, że po 3 dniach dodajemy 3 łyżki terpentyny. - Po nacieraniu kręgosłupa przystępujemy do delikatnego nacierania chorych stawów mazidłem z nasienia języcznika lekarskiego: 200 gramów nasion języcznika, łyżkę ziaren pieprzu czarnego zalewamy 1 l spirytusu i odstawiamy na 7 dni. Po upływie tego czasu dodajemy 50 gramów kamfory w proszku i 50 gramów sproszkowanego mydła. Potrząsamy naczyniem tak długo, aż kamfora i mydło rozpuszczą się dokładnie. Tak przygotowanym mazidłem nacieramy chore stawy, po czym owijamy je wełnianą tkaniną. Gdy dotyczy to stawów dłoni, mogą to być rękawiczki, a gdy stawów stóp - wełniane skarpety. Przed kolejnym nacieraniem przemywamy stawy ciepłą wodą z mydłem. Leczenie wewnętrzne - Przed głównymi posiłkami podajemy choremu filiżankę wywaru z ziela rdestu ptasiego, ziela skrzypu, korzenia goryczki żółtej (po 100 gramów każdego ze składników), ziela krwawnika, ziela melisy lekarskiej, liści mięty pieprzowej, liści mącznicy, ziela bratka polnego, szyszek chmielu i ziela przywrotnika pospolitego (po 50 gramów każdego ze składników): wszystkie zioła dokładnie mieszamy, 3 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 750 mililitrami wrzątku, dodajemy łyżeczkę korzenia wilżyny, łyżeczkę korzenia waleriany, łyżeczkę kopru ogrodowego, gotujemy pod pokrywką przez 10 minut, a po ostygnięciu wywar przecedzamy przez gęste sitko. - W godzinę po głównych posiłkach podajemy choremu sok z główki selera, wyciśnięty w sokowirówce. - Każdego wieczoru robimy lewatywę z 1 l ciepłej wody. Leczenie homeopatyczne - patrz: "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Dieta Wykluczamy mięso i jego przetwory. Nie używamy mleka pod żadną postacią ani przetworów mlecznych. Staramy się jeść dużo jarzyn, warzyw i niekwaśnych owoców. Chleb jadamy tylko razowy w postaci grzanek. Ograniczamy przetwory mączne.

Gościec zwyrodniający stawów kręgosłupa Choroba dotyka głównie mężczyzn po czterdziestce i wywołuje objawy różniące się od innych dolegliwości gośćcowych. Zmiany obejmują części miękkie kręgosłupa i często nie można ich wykryć za pomocą badania rentgenowskiego. Powód tych zmian nie jest jasny. Objawy Choroba rozpoczyna się zwykle od silnych bólów w plecach i kręgosłupie. Bóle są najmocniejsze rano tuż po wstaniu. W nocy na ogół nie nękają chorego. Ruchy ciała, kaszel, napięcie mięśni nasilają ból. W miarę postępu choroby wszystkie części kręgosłupa sztywnieją, chory porusza się z trudnością. Choroba nie leczona prowadzi do unieruchomienia chorego. Często bóle promieniują do różnych narządów wewnętrznych. Leczenie wewnętrzne - Na 20 minut przed głównymi posiłkami podajemy choremu filiżankę wywaru z liści pokrzywy, ziela rdestu ptasiego, skrzypu polnego i ziela dziurawca (po 100 gramów każdego ze składników), krwawnika, korzenia wilżyny, liści mięty pieprzowej, liści mącznicy lekarskiej, ziela marzanki wonnej, korzenia mydlnicy i ziela przywrotnika pospolitego (po 50 gramów każdego ze składników). Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l wrzątku i gotujemy na małym ogniu przez 10 minut, a kiedy wywar ostygnie, przecedzamy go przez gęste sitko. Do porcji wywaru można dodać nieco miodu. - 2 godziny po jedzeniu podajemy choremu miksturę z miodu i siarki oczyszczonej: 0,5 kg miodu lipowego dodajemy 15 gramów siarki oczyszczonej i bardzo dokładnie mieszamy. Po wypiciu mikstury podajemy filiżankę naparu z kwiatu lipowego. Leczenie zewnętrzne Dopóki choroba nie ustąpi, każdego wieczoru robimy choremu lewatywę z 1 l ciepłej wody. - Co drugi dzień wieczorem wzdłuż kręgosłupa kładziemy dobrze ciepły okład z rozgotowanego jęczmienia gotujemy przez 10 minut, odcedzamy, doprowadzamy do odpowiedniej temperatury. Wzdłuż kręgosłupa kładziemy odpowiednio przycięty kawałek grubego płótna, nakładamy nań ciepły jęczmień, podwijamy brzegi płótna, aby ziarno nie rozsypywało się i przykrywamy takim samym kawałkiem flaneli. Okład zdejmujemy po 20 minutach. Zaraz potem nacieramy kręgosłup (z dołu do góry) watą namoczoną w 10-procentowym roztworze propolisu. - W pozostałe dni kładziemy na kręgosłup chorego okład z duszonej cebuli i siarki: kilka dużych cebul dusimy z dodatkiem odrobiny wody, dodajemy 3 łyżeczki cukru pudru, łyżeczkę siarki oczyszczonej, łyżeczkę salmiaku i taką ilość przypieczonych na patelni płatków owsianych, aby masa stała się odpowiednio gęsta. Okład usuwamy po upływie 20 minut. - Codziennie wieczorem kładziemy choremu na brzuch okład z ciepłego naparu ziela krwawnika i pozostawiamy go na całą noc. - Zawsze kiedy robimy okład na kręgosłup, robimy jednocześnie

okład na brzuch z ciepłego naparu ziela krwawnika. Codziennie rano nacieramy kręgosłup chorego (z dołu do góry) miksturą z jaj, terpentyny i benzyny: 3 świeże jaja kurze zalewamy w emaliowanym naczyniu octem winnym, tak aby je pokrył i odstawiamy na 4 dni. Kiedy skorupki się rozpuszczą usuwamy błony, rozbijamy wszystko dokładnie widelcem, dodajemy 100 gramów terpentyny i łyżkę benzyny oczyszczonej, po czym jeszcze raz całość dokładnie mieszamy. Leczenie homeopatyczne - patrz: "Gościec przewlekły postępujący". Dieta - patrz: "Gościec przewlekły postępujący". Narośla kostne (ostrogi) Choroba ta, powstająca w następstwie gośćca zwyrodniającego, atakuje stawy biodrowe, kolanowe, kręgosłup, kości rąk i stóp. Zmiany zwyrodnieniowe przybierają postać narośli kostnych, powodujących ostry ból, promieniujący do ramienia i palców (jak w przypadku narośli kręgosłupa), ból w stawie kolanowym (przy wstawaniu lub po dłuższym chodzeniu), bóle w stawach rąk i nóg. Ból bywa najsilniejszy rano i wieczorem, a ustępuje podczas spoczynku i w nocy. Narośla kostne mają tendencje do powiększania się i mogą doprowadzić do całkowitego unieruchomienia pojedynczych stawów. Leczenie - Ponieważ najważniejszą rzeczą jest oczyszczenie organizmu z toksycznych produktów przemiany materii, leczenie należy rozpocząć od ścisłej, siedmiodniowej głodówki, podczas której pijemy wyłącznie wodę. W trakcie głodówki robimy choremu każdego wieczoru lewatywę oczyszczającą z 1 l ciepłego naparu z kwiatu rumianku - 4 łyżki stołowe kwiatu rumianku zalewamy 1 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, a następnie przecedzamy przez gęste sitko. Ograniczamy też w tym okresie aktywność fizyczną, nie rezygnując jednak z codziennych spacerów. Po zakończeniu głodówki powracamy do normalnego odżywiania się według następującego planu: pierwszego dnia pijemy tylko soki owocowe, rozcieńczone wodą (pół szklanki soku i pół szklanki wody), drugiego dnia można już spożywać kompoty owocowe wraz z owocami, trzeciego - przetarte gotowane jarzyny; czwartego dnia oprócz jarzyn można wprowadzić do jadłospisu kaszę gryczaną z odrobiną masła; piątego dnia do przetartych jarzyn i kaszy dołączamy kefir; szóstego i siódmego dnia możemy już jeść masło, grzanki z chleba i owoce. Ósmego dnia przechodzimy na normalne odżywianie, ograniczając jednak mięso i jego przetwory (dozwolone są tylko drób, cielęcina, mięso królika). - Można też zastosować głodówkę częściową. Pierwszego dnia jemy tylko jarzyny i owoce, drugiego dnia nie jemy nic, pijemy tylko wodę; trzeciego dnia pijemy wyłącznie soki owocowe z wodą; czwartego dnia jemy już normalnie, każdego dnia robimy lewatywę z naparu kwiatu rumianku. - Bardzo skuteczne są kąpiele w wodzie o temperaturze 34-36

stopni C, do której dodaje się 100 gramów naturalnego spirytusu mrówkowego. Spirytus taki otrzymujemy w następujący sposób: do butelki o pojemności 0,5 l nalewamy na dno trochę gęstego syropu z cukru. Otwartą butelkę umieszczamy na kilka godzin w mrowisku zamieszkałym przez duże brunatne mrówki leśne. Kiedy mrówki wypełnią butelkę mniej więcej w jednej czwartej objętości, zalewamy mrówki wódką. Po 14 dniach otrzymaną nalewkę filtrujemy. Kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 10-15 minut. Po wyjściu z kąpieli zmywamy ciało chłodną wodą i wycieramy do sucha. Zaleca się 10 takich kąpieli. Należy je brać co drugi dzień, wieczorem. - W dni, w które stosuje się kąpiele, przed snem chory wypija szklankę gorącego naparu z kwiatu lipowego z dodatkiem cytryny i miodu: łyżkę stołową kwiatu lipowego zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 15 minut, a następnie przecedzamy przez gęste sitko. - W pozostałe dni podajemy 3 razy dziennie po filiżance wywaru z ziela połonicznika, ziela nawłoci, pączków sosny i kory wierzbowej: po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, łyżkę stołową mieszanki zalewamy 1,5 szklanki wrzącej wody, gotujemy na małym ogniu przez 15 minut, a następnie przecedzamy. Wywar należy pić ciepły. - Codziennie podczas porannej toalety naciera się chore miejsca zimną wodą zmieszaną z octem: do 1 litra wody wlewamy 0,5 szklanki octu. - Dobrze jest pić przynajmniej 2 razy dziennie sok z selera z dodatkiem soku ze świeżej cytryny. - W razie silnych bólów okładamy chore miejsca roztworem świeżych drożdży: drożdże rozcieramy z ciepłą wodą, odstawiamy na 4 godziny, po czym dodajemy łyżkę siarki oczyszczonej, na odpowiednim kawałku płótna rozsmarowujemy masę drożdżowo-siarkową i przykładamy na chore miejsca, okrywając okład dodatkowo ceratką i owijając flanelą. Zdejmujemy go po 3-4 godzinach. - Radykalnie na ostrogi działa specjalnie przygotowany plaster: do emaliowanego rondelka wkładamy 100 gramów białego wosku pszczelego, 50 gramów oliwy z oliwek i gotujemy na małym ogniu przez 10 minut pilnując, aby masa się nie przypaliła. Kawałek płótna odpowiedniej wielkości zanurzamy w ciepłym roztworze, odsączamy nadmiar płynu, płótno rozprostowujemy, posypujemy niewielką ilością sproszkowanej siarki oczyszczonej i kładziemy na chore miejsce, pozostawiając na całą noc. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bóle nasilają się z powodu zimna i ruchu, a ustępują w cieple i spokoju, podajemy co 2 godziny Spirea D1 po 5 kropli. - Gdy narośla kostne zlokalizowane są w stawie biodrowym, podajemy rano i wieczorem Calcarea fluorata D6 (na czubku noża). - Jeśli narośla kostne umiejscowiły się w części szyjnej i piersiowej kręgosłupa, podajemy Aurum muriaticum D6 (na czubku noża) rano i wieczorem, na przemian z Acidum benzoicum D3 po 5 kropli także rano i wieczorem. - Gdy narośla kostne opanowały kości stopy, zwłaszcza kość pięty, podajemy 3 razy dziennie Hekla lava D4 (na czubku noża), a kiedy stan się polepszy, co da się zauważyć po tym, że znikają bóle podczas chodzenia, Hekla lava D6 także 3 razy dziennie, aż do widocznej poprawy.

Dieta Wykluczyć należy mięso i jego przetwory, zwłaszcza wędzonki. Mleko można pić tylko zsiadłe. Nie wskazane jest jadanie słodyczy na pusty żołądek i picie soków owocowych na czczo. Należy zaprzestać używania cukru - słodzić miodem jasnym (rzepakowy, akacjowy, lipowy). Rwa kulszowa (ischias) Jest to zespół objawów występujący w wielu chorobach gośćcowych, lecz także w innych schorzeniach jak zatrucie nikotyną, zatrucie alkoholem, cukrzyca, zaburzenia w pracy wątroby, miażdżyca naczyń wieńcowych, wady postawy, schorzenia kręgosłupa i wiele innych. Ponieważ rzadko udaje się ustalić przyczynę rwy kulszowej, stosuje się leczenie objawowe. Objawy Rwa kulszowa objawia się dojmującym tępym bólem w okolicy stawu biodrowego, który rozprzestrzenia się wzdłuż tylnej części powierzchni biodra promieniując do kolana i niżej, wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego. Ból powoduje często zdrętwienie kończyny. Jeśli rwa nie jest leczona, może dojść do zaniku mięśni i trwałego kalectwa. Leczenie naturalne - patrz: "Bóle kręgosłupa (lumbago)", "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Leczenie homeopatyczne - Jeśli atakowi rwy kulszowej towarzyszy podwyższona temperatura, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 po 5 kropli. - Gdy chory skarży się na palący ból w stawie biodrowym, bezustannie porusza chorą kończyną, co przynosi mu ulgę, nie znosi nic ciepłego na chorym miejscu, woli leżeć, podajemy co 3 godziny Arsenicum album D12 po 5 kropli. - Jeśli ból natęża się w nocy, a chory skarży się na brak czucia w biodrze i wzdłuż nogi, podajemy co 3 godziny Chamomilla D6 po 5 kropli. - Gdy rwące bóle wzmagają się podczas poruszania chorą nogą, podajemy co 3 godziny Ignatia D6 po 5 kropli. - Jeśli ból wzmaga się nad ranem, noga jest tak zdrętwiała, że chory nie może nią poruszać, podajemy co 3 godziny Nux vomica D6 po 5 kropli. - Gdy bóle wzmagają się pod wieczór i nocą lub wtedy, kiedy chory znajduje się w pozycji siedzącej, a niewielkie polepszenie następuje pod wpływem świeżego powietrza, podajemy co 4 godziny Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Jeśli rwa kulszowa zaatakowała nogę prawą, ból nasila się przy zdenerwowaniu i towarzyszy mu mrowienie, podajemy co 3 godziny Colocynthis D6 po 5 kropli. - Jeśli ból wzmaga się w spokoju, zmniejsza zaś w ruchu lub od ciepła, podajemy co 4 godziny Rhus toxicodendron D6 po 5 kropli. - Gdy chory skarży się, że chora noga jest słaba, ból wzmaga się podczas ruchu, jeśli noga drętwieje, tętno jest przyspieszone, słabe, okresowo nierównomierne, chory nie może

spać, a ból pojawia się na jakiś czas i nagle ustępuje, podajemy 2-3 razy dziennie Cimicifuga D6 po 5 kropli. - Jeśli ból umiejscowił się głęboko, ma ostry charakter, a chory jest niespokojny i skarży się na zimno, podajemy Gelsemium D6 po 5 kropli 2 3 razy dziennie. - Gdy objawy ustąpią, w celu utrwalenia leczenia podajemy choremu przez 2-3 miesiące Sulfur D6 po 5 kropli raz dziennie. Dieta - patrz: "Bóle kręgosłupa (lumbago)", "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Zapalenie stawów zesztywniające Najczęściej jest to następstwo źle lub nie w porę leczonego zapalenia stawów. Przyczyny choroby nie są dokładnie wyjaśnione, a jej przebieg przypomina gościec przewlekły. Objawy Chore stawy stają się niesprawne i wreszcie dochodzi do całkowitego ich zesztywnienia. Leczenie naturalne zewnętrzne Skutecznie zapobiegają rozwojowi zesztywnienia stawów gorące kompresy przykładane na chory staw lub stawy, z ugotowanego lecz nie rozgotowanego jęczmienia. Odpowiednią ilość surowego jęczmienia gotujemy 5 minut w niewielkiej ilości wody, odcedzamy, napełniamy nim płócienną torebkę lub kilka torebek, zależnie od potrzeby, i przykładamy na chore stawy. Kompres zdejmujemy po 20-30 minutach. Następnego dnia chore stawy okładamy masą z drożdży i siarki oczyszczonej: łyżkę drożdży zalewamy niewielką ilością ciepłej wody, dodajemy łyżeczkę cukru, odstawiamy na 4 godziny, a kiedy drożdże wyrosną, dodajemy niewielką ilość płatków owsianych, aby masa miała odpowiednią gęstość i pół łyżeczki siarki oczyszczonej. Przez 7 dni robimy na zmianę - raz okład z jęczmienia, drugiego dnia z drożdży. Po kilkudniowej przerwie, jeśli zachodzi potrzeba, serię okładów można powtórzyć. Leczenie naturalne w przypadku zesztywnienia przewlekłego - Zesztywniały staw lub stawy zawijamy w gęstą gazę nasyconą maścią, którą sporządzamy z siarki oczyszczonej i wazeliny bornej: 50 gramów siarki oczyszczonej rozcieramy dokładnie z taką ilością wazeliny bornej, aby powstała masa nie była zbyt gęsta. Okłady robimy przez 7 dni pozostawiając je na całą noc. Uwaga: jeśli w trakcie tej kuracji skóra pokryje się wysypką lub pęcherzami, stosowanie okładów przerywamy, a skórę smarujemy czystą wazeliną tak długo, aż podrażnienie ustąpi, po czym powracamy do leczenia. - Kiedy nastąpi poprawa, można w razie potrzeby stosować ten z okładów, który chory uważa za najbardziej skuteczny. - Latem dobrze jest poddać chore części ciała kąpielom słonecznym. - W czasie choroby należy przestrzegać regularnych wypróżnień, w razie zaparcia stosować wieczorem lewatywy z 1 l naparu z

kwiatu rumianku. Leczenie naturalne wewnętrzne - Przed każdym głównym posiłkiem chory wypija filiżankę wywaru z poziewnika bladego i ziela skrzypu (po 50 gramów), korzenia i liści pokrzywy i ziela rdestu ptasiego (po 150 gramów): wszystkie te składniki dokładnie mieszamy, 3 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 750 mililitrami wrzącej wody, gotujemy przez 10 minut, pozostawiamy do ostygnięcia i przecedzamy przez gęste sitko. - W 2 godziny po każdym głównym posiłku chory wypija filiżankę wywaru z ziela wilżyny i ziela skrzypu (po 50 gramów), ziela jemioły i szyszek chmielu (po 40 gramów), kwiatu bzu czarnego, kwiatu lipy, owoców kasztanowca, korzeni bzu czarnego, korzenia mydlnicy (po 35 gramów każdego ze składników) - wszystkie składniki dokładnie mieszamy, 2 łyżki stołowe mieszanki zalewamy 0,5 l wrzącej wody, pozostawiamy pod pokrywką na całą noc, rano zaś przecedzamy przez gęste sitko. Leczenie homeopatyczne - patrz: "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec stawowy zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Dieta - patrz: "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec stawowy zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Zapalenie okołostawowe barku Początek choroby jest nagły, daje ona o sobie znać najczęściej w nocy, a cechuje ją ostry ból okolic stawu barkowego. Przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe w ścięgnach mięśni barku. Często, kiedy choroba się rozwinie, w ścięgnach odkładają się sole wapnia, co wywołuje stany zapalne w kaletkach maziowych. Nie leczony stan zapalny prowadzi do zrośnięcia przestrzeni międzystawowych i unieruchomienia stawu. Zapalenie barku dotyka często osoby chorujące już na inne postaci gośćca stawowego. Leczenie naturalne zewnętrzne - patrz: "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec stawowy zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Leczenie naturalne wewnętrzne: patrz jak wyżej. Dieta: patrz jak wyżej. Leczenie homeopatyczne - Jeśli bolesna sztywność karku, ciągnące bóle w plecach, bóle kręgosłupa występują w spoczynku i w ruchu, a dochodzi do tego rwanie w stawie barkowym, rwanie wzdłuż ręki aż po koniuszki palców, uczucie zimna i osłabienia, chory skarży się też, że w nocy palą go stopy, podajemy co 4 godziny Calcarea carbonica D6 (na czubku noża). Jeśli występują ciągnące bóle w klatce piersiowej, rwanie w mięśniach karku, pleców, rwanie i kurcz w ramionach, nasilające się podczas spoczynku, podajemy 3 razy dziennie Nux moschata D3 po 5 kropli.

- Gdy chory odczuwa drące bóle, ramiona drętwieją mu, a części miękkie stawów obrzmiewają, podajemy co 3 godziny Nux vomica D6 po 5 kropli. - Jeśli chory staje się wrażliwy na zimno, jest skłonny do przeziębień, czuje zwłaszcza nocą bóle lewego stawu barkowego i jego ramiona są ciężkie i zwiotczałe, podajemy 3 razy dziennie Phosphorus D6 po 5 kropli. - Jeśli ból lub zdrętwienie występują w lewym barku, podajemy 3 razy dziennie Ferrum metallicum D4 (na czubku noża). - Jeśli ból występuje w prawym barku, podajemy 3 razy dziennie Sanguinaria D6 po 5 kropli. Dieta - patrz: "Gościec mięśniowy", "Gościec stawowy przewlekły", "Gościec stawowy zwyrodniający", "Narośla kostne (ostrogi)". Zapalenie stawu kolanowego U osób chorujących na gościec dochodzi często do zapalenia stawu kolanowego, a powoduje je na ogół przeciążenie pracą fizyczną. Objawy Nadzwyczaj silne, przeszywające, tętniące bóle w stawie kolanowym. Kolano jest spuchnięte, skóra zaczerwieniona. Chory ma podwyższoną temperaturę ciała. Leczenie - Codziennie zaraz po przebudzeniu się chorego robimy mu okład na staw kolanowy z gorącego jęczmienia: odpowiednią ilość jęczmienia gotujemy w niewielkiej ilości wody przez 5-10 minut bacząc, aby się nie rozgotował. Okład zdejmujemy po 30 minutach i zaraz potem robimy następny okład z ciepłego wywaru z siana: garść siana zalewamy 0,5 l wody, gotujemy 15 minut, odstawiamy, a po ostygnięciu wywar przecedzamy. Zabieg powtarzamy w południe. - Wieczorem robimy choremu lewatywę z 0,5 l ciepłego naparu z kwiatu rumianku, a po lewatywie taki sam okład jak wyżej. Uwaga: nigdy nie należy robić zimnych okładów na staw kolanowy! Leczenie homeopatyczne - Jeśli przyczyną zapalenia stawu kolanowego jest przeziębienie, chory staw jest zaczerwieniony, obrzmiały, a chory skarży się na dreszcze i ma gorączkę, podajemy co 3 godziny Aconitum D6 na przemian z Bryonia D6 po 5 kropli. - Jeśli przyczyną choroby było uderzenie, upadek, zmiażdżenie stawu kolanowego lub gdy został on nadwerężony podczas wysiłku fizycznego, podajemy 2 razy dziennie Arnica D6 i Calcarea fluorica D12 po 5 kropli - każdego dnia jeden środek. - W przypadkach zaniedbanych podajemy rano i wieczorem Sulfur D6 i Silicea D6 po 5 kropli. - Jeśli obrzęk kolana powraca co jakiś czas, podajemy rano i wieczorem Mercurius solubilis D6 i Calcarea carbonica D6 (na czubku noża). Każdego dnia jeden środek.

Dieta W początkowym okresie zapalenia konieczna jest 2-3 dniowa głodówka, w czasie której należy wypijać duże ilości wody. Trzeba dbać o regularne wypróżnienia. Następnie obowiązuje dieta bezmleczna i bezmięsna. Chleb można jeść tylko razowy w postaci grzanek. Wskazane jest spożywanie dużych ilości warzyw i niekwaśnych owoców. Leczenie kompleksowe dny (podagry) Dna (podagra) Tak jak w przypadku gośćca, podstawową rolę w powstawaniu dny odgrywają zaburzenia przemiany materii. Konsekwencją tych zaburzeń jest podwyższenie poziomu kwasu moczowego we krwi i odkładanie się złogów moczanowych w tkankach okołostawowych, nerkach i innych narządach. Złogi moczanowe w postaci kryształków wnikają do tkanek i tworzą tak zwane węzły podagryczne. W układzie moczowym natomiast spore skupiska złogów odkładają się w kanalikach nerkowych, miedniczkach nerkowych, moczowodach i pęcherzu moczowym, prowadzi to do przewlekłych stanów zapalnych tych narządów. Rozróżnia się trzy stadia w przebiegu tej uciążliwej choroby: stadium bezobjawowe, kiedy tylko okazjonalnie stwierdzić można podwyższenie ilości kwasu moczowego we krwi, stadium pośrednie i stadium przewlekłe. Stadium bezobjawowe trwać może latami, przy czym nie obserwuje się odkładania złogów moczanowych w tkankach okołostawowych, ani zaburzeń w pracy nerek i pęcherza moczowego. Stadium pośrednie rozpoczyna się niespodziewanie, a głównym jego sygnałem jest bardzo silny ból skoncentrowany zwykle w jednym stawie - najczęściej zostaje zaatakowany staw wielkiego palca u nogi, chociaż może to być też staw kolanowy, staw skokowo-goleniowy, staw ramieniowy, staw łokciowy i dość rzadko stawy dłoni. Ból wzmaga się przy najmniejszym nawet ruchu. Tkanki otaczające staw są nabrzmiałe, skóra przekrwiona. Ból łagodnieje nad ranem, by powrócić następnej nocy. Z upływem czasu ból traci swą intensywność, a po 2-3 tygodniach ustępuje, a wraz z nim wszystkie towarzyszące objawy. Jednakże skóra na chorym stawie swędzi, łuszczy się i nigdy już właściwie nie wraca do normalnego stanu. Kolejny atak następuje zwykle po upływie około 2 lat, a potem coraz częściej. Stadium pośrednie trwa zwykle 8-9 lat. Jeśli leczenie nie zostanie podjęte we właściwym czasie, szanse na poprawę zdrowia wyraźnie maleją. Stadium przewlekłe charakteryzuje się tym, że napady bólu są wprawdzie o wiele słabsze, trwają jednak dłużej, a przerwy między nimi stają się coraz krótsze. Bóle nękają chorego także i w dzień, zwiększa się też liczba zajętych stawów. Po kolejnych atakach stawy nie wracają już do normalnego stanu, w ich okolicy powstają trwałe obrzęki, z początku miękkie, ciastowate, po pewnym czasie twardniejące i unieruchamiające staw. Są to tak zwane węzły albo guzy dnawe zawierające kwaśny moczan sodowy i

węglan wapniowy. Guzy te otwierają się często samoistnie i wówczas wydziela się z nich kaszkowata masa zawierająca złogi. Węzły mogą też występować w okolicy ścięgien lub na małżowinie usznej. W ostatnim stadium dny rozwijają się zwykle zmiany w narządach wewnętrznych, powodując uporczywe nieżyty żołądka, dolegliwości wątroby, pogorszenie wzroku, uporczywe stany zapalne spojówek, kamicę moczanową objawiającą się napadami kolki, chorobę wieńcową, zawały serca, a najczęściej poważne zmiany w nerkach i pęcherzu moczowym, gdzie osadzają się sole kwasu moczanowego wywołując trwałe stany zapalne tych narządów. Leczenie zewnętrzne podczas ostrego ataku dny Chorego budzi w nocy świdrujący, palący ból w chorym stawie. Najczęściej jest to ból zlokalizowany w śródstopiu, a ściślej mówiąc obejmuje on cały paluch jednej ze stóp. Znacznie rzadziej pierwszy atak dny dotyczy stawów rąk lub stawu kolanowego. Aby ulżyć choremu należy położyć na chory staw gorący kompres z kilkakrotnie złożonego płótna, który usuwamy po 15-20 minutach. Jeśli chory nie znosi ciepła, kładziemy mu kompres z zimnej wody, zmieniając go tak często, aby był ciągle zimny. Ciepłe lub zimne kompresy szybko przynoszą pewną ulgę, a kiedy to nastąpi, przykładamy na chory staw okład z miodu: kawałek płótna odpowiedniej wielkości smarujemy niezbyt grubo miodem i owijamy nim chory staw. Mniej więcej po upływie godziny miód zostanie wchłonięty przez skórę i wówczas okład miodowy należy powtórzyć. Jeśli chory nie znosi mokrych kompresów, okładamy chory staw płóciennym woreczkiem wypełnionym gorącym piaskiem i postępujemy jak wyżej, z tym, że na zakończenie robimy okład z płótna, które przedtem trzymamy przez pół godziny w zamrażalniku. - Natychmiastowy niemal skutek daje przystawienie na chore miejsce pijawek, a jeśli nie mamy ich akurat pod ręką - 2 baniek. Ponieważ używane zwykle bańki są za duże, można posłużyć się małymi kieliszkami z grubego szkła. Kiedy bańki naciągną, smarujemy obolałe miejsce oliwą dziurawcową. Gdyby ból stawu powrócił, stosujemy ponownie bańki. Ponieważ podczas ataku każdy ruch chorą kończyną wywołuje ból, najlepiej unieruchomić ją na 2-3 dni. - Podczas ostrego ataku dny chory musi bezwzględnie pozostawać w łóżku. - Następnego dnia leczenie rozpoczynamy od zrobienia choremu lewatywy. Powtarzamy ją codziennie do czasu, kiedy chory poczuje się lepiej. Przez pierwsze 2-3 dni nie podajemy choremu żadnego pożywienia, nie ograniczając płynów. Najbardziej wskazanym napojem w okresie głodówki jest napar z liści maliny: łyżkę stołową liści maliny zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką na 15 minut, przecedzamy i pijemy ciepły. Chory powinien wypić w okresie głodówki 5-6 filiżanek naparu dziennie, gdyż napar z liści malin obniża poziom kwasu moczowego w płynach ustrojowych, pobudza nerki do zwiększonego wydzielania tego kwasu i wywołuje poty. Leczenie homeopatyczne podczas ostrego ataku dny - Jeśli atak rozpoczął się od dreszczy, chory ma twarde przyspieszone tętno i podwyższoną temperaturę, podajemy co 2 godziny Aconitum D6 po 5 kropli. - Gdy bóle w chorym stawie są przeszywające, rwące i odczuwa

się je wieczorem lub nocą; jeśli bóle wzmagają się przy chodzeniu, a okolica stawu jest nabrzmiała, podajemy co 2 godziny Colchicum D4 po 5 kropli. - Jeśli bólowi stawu towarzyszy rozstrój żołądka i ból zmniejsza się, gdy przyłożony zostanie zimny kompres; jeśli żyły na chorej kończynie są nabrzmiałe, a ból nasila się, gdy zwieszamy kończyny w dół lub podczas chodzenia, podajemy co 3 godziny Pulsatilla D6 po 5 kropli. - Gdy ból przybiera na sile nad ranem, w kończynie brak jest czucia, drętwieje, w mięśniach pojawiają się przeszywające szarpnięcia; jeśli obok zaburzeń trawienia występuje zaparcie, a guzki krwawnicze (hemoroidy) nabrzmiewają, a także jeśli atak dny wywołany został błędami dietetycznymi lub spożyciem alkoholu, podajemy co 3 godziny Nux vomica D6 po 5 kropli. - Jeśli ból wzmaga się przy najmniejszym ruchu, przybiera na sile w nocy, chory ma dreszcze i gorączkę, boli go głowa i ma apetyt na kwaśne napoje, skarży się na słodkawy lub gorzki smak w ustach, ma wzdęcia, czkawkę, pali go w dołku podsercowym, zwłaszcza gdy się porusza, podajemy co 2 godziny Bryonia D6 po 5 kropli. Bryonia jest szczególnie wskazana dla osób wrażliwych na wilgoć i wietrzną pogodę. - Jeśli ból wzmaga się przy ochłodzeniu chorej kończyny, zmniejsza zaś od ciepła, podajemy Arsenicum album D12 po 5 kropli co 6 godzin. Leczenie w przerwach miedzy atakami dny - Po ustąpieniu ostrego ataku dny zdarza się często, zwłaszcza u osób, które doświadczyły już kilku ataków tej choroby, że chory staw jest zesztywniały i z trudnością można nim poruszać. W takich przypadkach okładamy przez kilka kolejnych dni chory staw ciepłą lub zimną papką z gliny; okład usuwamy po 2 godzinach, a skórę zmywamy wodą. Jeśli okład przykładany jest wieczorem, pozostawia się go na całą noc. - Równocześnie przygotowujemy wywar z piołunu, jagód jałowca i ziela rdestu ptasiego: po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, łyżkę stołową mieszanki zalewamy szklanką wrzącej wody, gotujemy pod pokrywką przez 10 minut, odstawiamy do ostygnięcia i przecedzamy. Wypijamy filiżankę Wywaru przed każdym głównym posiłkiem. Kuracja powinna trwać 7 dni. - Po 4-5 dniowej przerwie podajemy choremu przez następne 7 dni wywar z ziela podróżnika, ziela skrzypu i korzenia bzu czarnego: po 50 gramów każdego ze składników dokładnie mieszamy, łyżkę stołową mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy pod pokrywką przez 10 minut, odstawiamy do przestygnięcia i przecedzamy. Wypijamy filiżankę wywaru przed każdym głównym posiłkiem. Kuracja trwa także 7 dni. Obydwie kuracje przeprowadza się raz na 2 miesiące. - Szczególnie ważne są regularne wypróżnienia. Jeśli chory ma skłonność do zaparć, wskazane jest codziennie wieczorem zrobić sobie lewatywę z 1 l ciepłej wody. - 2-3 razy w tygodniu na godzinę przed udaniem się na spoczynek chory powinien wziąć chłodny natrysk kolan (zawsze od dołu do góry) i brodzić przez 3 minuty w zimnej wodzie. - W pozostałe dni przed udaniem się na spoczynek dobrze jest włożyć bawełniane skarpetki zamoczone w ciepłym wywarze z siana lub skrzypu i spać w nich" a na nie grube wełniane skarpety. - Raz w tygodniu, w dowolnie wybranym dniu, zamiast napojów

zaleca się pić wyłącznie napar z korzenia mydlnicy, korzenia łopianu, korzenia lukrecji (po 50 gramów każdego ze składników), ziela bratka trójbarwnego (100 gramów), liści poziomki pospolitej (90 gramów), liści orzecha włoskiego (50 gramów), kłączy turzycy (60 gramów) - wszystkie składniki dokładnie mieszamy, łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku, gotujemy pod pokrywką przez 15 minut, odstawiamy do ostygnięcia i przecedzamy. Można przygotować porcję na cały dzień odpowiednio zwiększając dawkę mieszanki ziołowej i objętość wody. Leczenie homeopatyczne pomiędzy atakami dny - Jeśli dna zaatakowała stawy rąk lub nóg, chory jest wrażliwy na wilgoć i źle znosi zmiany pogody, skórę ma zgrubiałą i suchą, nie zaczerwienioną, stawy opuchnięte, pocą mu się nogi i ręce, a w nocy poci mu się głowa; jeśli chory ma wstręt do mięsa, lubi słone potrawy; jeśli po każdym posiłku czuje się źle, cierpi na zaparcia przekształcające się w długotrwałe rozwolnienia, jeśli skarży się na dokuczliwą suchość w nosie i nagromadzenie w gardle gęstego śluzu, podajemy przez 10 dni rano na czczo Calcarea carbonica D6 (na czubku noża). Następnie robimy 4-dniową przerwę i podajemy rano na czczo Sulfur D6 przez 10 dni po 5 kropli. Taką kurację powinny stosować osoby tęgie, skłonne do przeziębień. Przeprowadzać je należy co 2-3 miesiące, rozpoczynając zaraz po ustąpieniu ataku ostrej dny. - Jeśli chory ulega ciągłym zmianom nastroju, raz jest pobudzony, a po krótkim czasie popada w przygnębienie; jeśli skarży się na przytępienie pamięci, cierpi na zawroty i bóle głowy, ma uderzenia krwi do głowy; jeśli łzawią mu oczy, a rano budzi się z oczami sklejonymi gęstą wydzieliną; jeśli w różnych okresach na stawach pojawia się wysypka w postaci bezbarwnych pęcherzyków; jeśli w nocy jest mu raz gorąco, to znów skarży się na zimno, a rano budzi się spocony; jeśli bóle w stawach rozpoczynają się gdy pozostaje w spoczynku, jeśli w nocy palą go stopy; jeśli często oddaje mocz i skarży się, że nie może go dłużej utrzymać, a mocz jest nasycony moczanami; jeśli chory cierpi na wątrobę, podajemy 2 razy dziennie przez 7 dni Sulfur D4 po 5 kropli. Po czterodniowej przerwie Sulfur D12 należy przyjmować już ciągle po 5 kropli 2 razy w tygodniu. - Jeśli chory czuje się ciągle zmęczony, każdy wysiłek przychodzi mu z trudem, dokuczają mu nocne lęki i zawroty głowy, także gdy pozostaje w bezruchu, jest drażliwy; jeśli dokucza mu częste mrowienie i swędzenie w nosie i ma nieczystą skórę; jeśli wypadają mu włosy, ma łamliwe paznokcie; jeśli ma ciągle spocone stopy, pot jest kwaśny, a skóra między palcami popękana i bolesna; jeśli często drżą mu ręce, nawet bez wysiłku, a napinanie mięśni rąk podczas pracy czy pisania powoduje ból i szybkie zmęczenie, jeśli chory skarży się, że "wszystko leci mu z rąk", że "trudno mu się utrzymać na nogach", że bolą go "wszystkie mięśnie"; jeśli ból obejmuje okolicę nerwu kulszowego i kości piszczelowe, jeśli bóle rozpoczynają się, kiedy chory trwa w bezruchu, a słabną dzięki ruchowi; jeśli szczególnie zaatakowane są stawy biodrowe, kolanowe, barkowe, łokciowe, stawy dłoni i stóp, podajemy 3 razy dziennie przez 7 dni Silicea D4 (na końcu noża), a następnie przez kilka miesięcy Silicea D12 po 5 kropli raz dziennie 2-3 razy w tygodniu. Lek działa najskuteczniej na osoby skłonne do pocenia się a także do ropnych procesów skóry, gruczołów i kości.

- Jeśli chory jest apatyczny, zniechęcony do życia, reaguje ostro na każdy sprzeciw; jeśli skarży się na nocne uciskowe bóle głowy, a także na rwanie i kłucie w kościach czaszki i szum w uszach, zwłaszcza rano; jeśli dokuczają mu bóle mięśni międzyżebrowych, pleców i lędźwi, bolesność kończyn połączoną z brakiem czucia i zdrętwieniem; jeśli skarży się na okresowe łomotanie serca czemu towarzyszą kłucia i duszności; jeśli chory nie ma apetytu na potrawy mięsne, za to chętnie pije prawdziwą kawę; jeśli czuje nieświeży, zgniły lub gorzki smak w ustach; jeśli w nocy odczuwa palenie w okolicy odbytu, cierpi na wzdęcia, a warzywa strączkowe i warzywa w ogóle wyraźnie mu nie służą; jeśli od czasu do czasu nękają go wysypki w postaci pęcherzyków umiejscowionych na twarzy i kończynach; jeśli cierpi na zaburzenia wzroku (widzenie iskier, widzenie podwójne); gdy ma często podwyższone, choć nie zawsze wysokie ciśnienie; gdy miewa biegunki na zmianę z zaparciem; jeśli cierpi na dolegliwości gruczołu krokowego (prostaty), otłuszczenie serca i uderzenia krwi do głowy, a wszystkie te przypadłości dokuczają mu głównie zimą: podajemy rano na czczo raz dziennie przez 14 dni Aurum metallicum D15 po 5 kropli. Po 7-dniowej przerwie stosujemy lek 2 razy w tygodniu po 5 kropli. Lek przeznaczony jest dla osób w zaawansowanym wieku, skłonnych do otyłości, pełnokrwistych, krępej budowy, z podwyższonym ciśnieniem. Mogą go też stosować osoby pozornie "kwitnące", lecz drażliwe i skłonne do melancholii. - Jeśli dolegliwościom stawowym i mięśniowym towarzyszy palenie podeszew stóp przy chodzeniu; jeśli przykre kłucia w stawach dokuczają choremu i podczas spoczynku i w ruchu; jeśli czuje on rwanie i napięcia w różnych miejscach ciała (bóle wędrujące), a towarzyszy tym objawom uczucie gorąca i zaczerwienienie skóry; jeśli chory ma wrażenie, iż drętwieją mu nogi i ręce bądź jedne albo drugie; jeśli skarży się na łomotanie serca, a w dzień skłonny jest do omdleń; jeśli źle znosi każde pożywienie, szybko się nasyca, odczuwa kłucia w wątrobie, ma ataki kolki i guzy krwawnicze; jeśli od czasu do czasu czuje ból lub kłucia w cewce moczowej podczas oddawania moczu; jeśli ma skłonności do zapalenia gruczołu łzowego i zapalenia spojówek; jeśli zdarzają mu się krwawienia z nosa, ma katar sienny lub zapalenie zatok; jeśli wczesną wiosną i zimą choruje na przewlekłe zapalenie oskrzeli, jeśli poci się kwaśnym potem, jest rozpalony a marznie; jeśli ma skłonności do biegunki, chęć na ostre potrawy i alkohol, a nie znosi owoców i słodyczy; jeśli czuje częste parcie w kiszce stolcowej, które nie kończy się oddaniem stolca, podajemy Hepar sulfuris według następującego planu: przez pierwsze 4-5 dni Hepar sulfuris D4, rano i wieczorem (na końcu noża). Po dwudniowej przerwie Hepar sulfuris D12 raz dziennie rano na czczo po 5 kropli przez 7 dni. Po kolejnej dwudniowej przerwie rozpoczynamy podawanie raz dziennie przez 7 dni Silicea D12 po 5 kropli, po czym już tylko 2 razy w tygodniu przez 2-3 miesiące także po 5 kropli, raz dziennie. Lek przeznaczony jest dla osób szczupłych łatwo się pocących. - Jeśli chory bywa senny po obiedzie i nie może powstrzymać się od zaśnięcia, po przebudzeniu natomiast jest w fatalnym nastroju; jeśli skarży się na gniecenie i palenie w okolicach wątroby, nie znosi, gdy cokolwiek uciska go w okolicy brzucha (odpinanie paska po posiłku); jeśli odbija mu się kwaśno, ma gorzki lub słodki smak w ustach; jeśli ni stąd, ni zowąd odczuwa sztywność kolana,

zwłaszcza prawego, ma skurcze w łydkach i palcach nóg; jeśli dostaje raptownej chrypki, zwłaszcza w południe, a głębszy oddech prowokuje kaszel; jeśli cierpi na nadkwasotę, męczą go odbijania, czkawka i zgaga zaraz po jedzeniu i często zbiera mu się na wymioty; jeśli dokuczają mu napięte guzy krwawnicze, które nie krwawią bądź krwawią bardzo rzadko; jeśli nękają go przede wszystkim bóle w okolicy łokcia i rwania od ramion do nóg, a także skurcze łydek, obrzmienie stóp i silne poty; jeśli w moczu chorego występują obficie sole kwasu moczanowego i cierpi on na kamicę moczanową (nerki, woreczek źółciowy, pęcherz moczowy), podajemy Lycopodium według następującego planu: przez pierwsze 7 dni podajemy Lycopodium D4 po 5 kropli rano i wieczorem, a po siedmiodniowej przerwie Lycopodiunt D6 5 kropli raz dziennie, przynajmniej przez 3 miesiące. Lek przeznaczony jest dla osób o brudnożółtej barwie twarzy, pomarszczonej skórze, wyglądających starzej niż wskazywałby na to ich wiek, cierpiących na dolegliwości żołądka i wątroby. - Jeśli chory skarży się na rwanie w karku, piersiach, plecach i lędźwiach, rwanie w stawie barkowym, kłujące bóle w łokciu (zawsze w jednym) i bolesne skrzypienie, gdy rusza stawem łokciowym; jeśli ma ciągle spocone drżące dłonie i dokucza mu rwanie w plecach; jeśli często odczuwa ból i zdrętwienie w jednym stawie biodrowym; gdy osłabienie stawów nie pozwala mu poruszać się w sposób pewny; jeśli dolega mu rwanie w palcach stóp; jeśli podczas oddawania moczu czuje palenie w cewce moczowej, bolesność nasieniowodów i jąder, swędzenie i suchość sromu, słabnie jego popęd płciowy; jeśli leżąc na lewym boku skarży się na kłucie, ucisk i łomotanie w sercu, gdy uciska go i kłuje w klatce piersiowej, czuje przy tym niepokój i jest mu gorąco; jeśli często miewa katary, kicha, nos ma zatkany i traci węch; jeśli cierpi na zimowe długotrwałe zapalenie oskrzeli; jeśli organizm jego źle przyswaja pieczywo, tłuste potrawy, gdy spożycie mleka wywołuje biegunkę, gdy chory ma ciągle apetyt na przesolone, a także kwaśne potrawy; jeśli cierpi raz na zaparcia, to znów na rozwolnienia; jeśli wszystkie te objawy nasilają się tak pod wpływem zimna, jak i upałów; jeśli twarz (policzki i dolne powieki) chorego są nabrzmiałe, podajemy rano i wieczorem przez 2-3 miesiące Natrium chloratum D6 po 5 kropli. Co 7 dni należy robić kilkudniową przerwę. Lek działa skutecznie na osoby tęgie, o nabrzmiałej twarzy, a także na chorych wychudzonych, z głęboko zapadniętymi oczami, z niebieskimi sińcami pod oczami. Leczenie dny sokami ziołowymi Soki wyciśnięte ze świeżych ziół są w leczeniu chorób gośćcowych i dny bardzo skuteczne, choć ciągle nie docenia się ich oddziaływania. Działanie ich na organizm sprowadza się przede wszystkim do oczyszczenia płynów organicznych, a następnie do pobudzenia czynności żołądka i - co najistotniejsze -wątroby, której funkcjonowanie u chorych na dnę jest poważnie zakłócone, co upośledza pracę całego przewodu pokarmowego, a głównie na wchłanianie i przetwarzanie składników odżywczych z pożywienia. Dodatkową zaletą kuracji sokowej jest fakt, że soki ze świeżych ziół można sporządzać samemu. Nie jest to takie pracochłonne, jak

by się mogło wydawać. Soki z roślin leczniczych sporządzamy z surowca zebranego z dala od traktów komunikacyjnych. Nie ma w nich wówczas zanieczyszczeń, a zwłaszcza ołowiu obecnego w spalinach. Na jedną kurację trzeba zerwać 2-3 kilogramy świeżych ziół. Zioła myjemy szybko pod bieżącą wodą, osączamy i przepuszczamy przez maszynkę do mięsa, zaopatrzoną w przystawkę do otrzymywania soku. Można je też rozdrobnić w sokowirówce. Do roślin mniej soczystych jak krwawnik, liście brzozy, łopian, skrzyp, dziurawiec, dodajemy nieco wody, co pomaga wydobyć z nich więcej soku. Tak przygotowany sok można przechowywać w lodówce przez 2-3 dni. Sok z ziela krwawnika. Jest to znany od bardzo dawna i skuteczny lek przeciwkrwotoczny. Dzięki zawartości potasu reguluje on krwiobieg i wpływa na stan naczyń, głównie w guzach krwawniczych (hemoroidach). Sok z ziela krwawnika zalecany jest w obrzękach śledziony i wątroby oraz w nieżytach żołądka i dróg moczowych. Przyrządza się go z całej, świeżej, kwitnącej rośliny. Kurację należy przeprowadzać raz w roku, a powinna ona trwać przynajmniej 14 dni. Podczas kuracji pije się sok 3 razy dziennie po łyżce rozpuszczonej w pół szklanki wody. Sok z selera. Sok z selera jest wyśmienitym środkiem wzmacniającym w chorobach przewlekłych. Warzywo to jest dostępne przez cały rok, toteż sok z niego chorzy powinni pić przynajmniej raz w tygodniu. Można też stosować kuracje dłuższe, na przykład 14-dniowe. Sok z selera ma właściwości moczopędne, a równocześnie rozpuszczające złogi i kamienie. Jest także naturalnym środkiem regulującym i pobudzającym trawienie. Zapobiega zaparciom. Przy okazji warto dodać, że sok z selera jest niesłusznie zapomnianym środkiem likwidującym łupież, który, jak wiadomo, sygnalizuje złą pracę wątroby. Sok z selera należy pić 3 razy dziennie (łyżka stołowa soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Osoby, które mają łupież, niezależnie od picia soku, mogą nim nacierać raz dziennie skórę głowy. Sok z łopianu. Sok z łopianu polecany jest osobom chorym na dnę, które cierpią równocześnie na egzemę lub są skłonne do innego rodzaju ropnych wyprysków skóry. Ma on także właściwości moczopędne i napotne oraz oczyszczające krew. Sok z łopianu należy stosować 3 razy dziennie (po łyżce soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Można nim także nacierać zmienioną chorobowo skórę. Sok z liści brzozy. Sok wydobyty z młodych jasnozielonych liści brzozy powoduje zmniejszanie zawartości białka w moczu, ma łagodne działanie moczopędne i co najważniejsze rozpuszcza kwas moczanowy. Rozpuszczając złogi i piasek w miedniczkach nerkowych, zapobiega powstawaniu trwałych złogów i kamieni w pęcherzyku żółciowym i pęcherzu moczowym. Dzięki działaniu moczopędnemu i napotnemu, jest skutecznym lekiem naturalnym w puchlinach różnorakiego pochodzenia, dnie i innych chorobach gośćcowych. Sok z liści brzozy stosujemy 3 razy dziennie (łyżka soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Sok ze skrzypu polnego. Skrzyp polny jest niezwykle cenną rośliną leczniczą ze względu na dużą zawartość łatwo

przyswajalnego krzemu. Osoby starsze, chore na gościec i dnę, mają znacznie zmniejszoną zawartość tego pierwiastka w organizmie. Sok ze skrzypu ma właściwości moczopędne, reguluje poziom koloidów ochronnych moczu przy stanach zapalnych dróg moczowych i wszelkiego rodzaju kamicach, a co nie mniej ważne, wpływa korzystnie na przemianę materii u osób otyłych. Sok ze skrzypu polnego należy stosować 3 razy dziennie (łyżkę soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Sok ze szpinaku. Sok ze szpinaku jest źródłem łatwo przyswajalnego żelaza i miedzi, zawiera wszystkie ważne dla organizmu sole mineralne, wysokowartościowe białko, a ponadto sekretynę - hormon działający na czynności wydzielnicze śluzówek żołądka i trzustki. Jest to bardzo wartościowy lek wzmacniający. Uzupełnia brakujące witaminy w organizmie i poprawia czynności wątroby. Sok ze szpinaku należy stosować 3 razy dziennie (łyżkę soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Sok z mniszka lekarskiego. Mniszek lekarski to roślina lecznicza o wyjątkowo bogatej gamie składników. Są w nim sole wapnia, potasu, sód, mangan, siarka, krzem oraz zestaw podstawowych witamin. Ta mnogość składników zasadowych czyni z mniszka roślinę szczególnie skuteczną w odtruwaniu i przestrajaniu nadmiernie zakwaszonych organizmów osób chorych na gościec i dnę. Sok z mniszka działa korzystnie przede wszystkim w chorobach nerek, wątroby i woreczka żółciowego, a dzięki zdolności do usuwania zastojów żółci likwiduje też dolegliwości związane z guzami krwawniczymi (hemoroidami). Usuwa również zastoiny w dolnej części brzucha (żyła wrotna), które lecznictwo naturalne uważa za źródło większości chorób. Leczenie sokiem z mniszka musi trwać co najmniej 4-5 tygodni. Sok należy pić 3 razy dziennie (łyżka stołowa soku rozpuszczonego w pół szklanki wody). Sok z pokrzywy. Dzięki zawartości wielu czynnych składników takich jak jod pokrzywowy, będący w rzeczywistości silnym ciałem bodźcowym, kwas mrówkowy i sekretyna (hormon pobudzający wątrobę i śledzionę), a także sól potasu, wapń, żelazo, siarka, chlor i mangan, pokrzywa jest rośliną leczniczą, zajmującą pierwsze chyba miejsce wśród leków naturalnych. Uwaga: dozwolone jest przeprowadzenie kuracji różnymi sokami z tym, że należy czynić między nimi 10-12 dniową przerwę. Odżywianie się przy dolegliwościach gośćcowych i dnie Omówieniom różnych postaci gośćca towarzyszyły zalecenia dotyczące diety, wskazywano w nich głównie, czego w okresie zaostrzenia się choroby i podczas kuracji spożywać nie wolno. Ta część książki stanowi coś w rodzaju poradnika żywieniowego dla osób chorujących na gościec i dnę. Muszą one bowiem odżywiać się w sposób wspomagający leczenie, a także głodować, gdy jest to konieczne.

Jak przeprowadzać kurację głodową We wszystkich odmianach choroby gośćcowej, kiedy chory stawy ma obrzmiałe i bolesne oraz podwyższoną temperaturę ciała, leczenie należy rozpocząć od 2-3 dniowej głodówki. Oznacza to, że nie wolno wówczas przyjmować żadnego pożywienia, można natomiast pić w dowolnych ilościach niegazowaną wodę mineralną lub wodę filtrowaną. Należy ją pić małymi łykami. Jeśli chory odczuwa skurcze jelit, można mu podać ciepły napar z kwiatu rumianku. Osoby chore na wątrobę powinny w czasie kuracji zamiast wody pić soki owocowe, pół na pół z wodą. Kuracja głodowa przyspiesza radykalnie powrót do zdrowia. Rozpoczynamy ją od podania choremu mieszanki ziołowej normosan. Po wypróżnieniu nie można już spożywać żadnych pokarmów stałych. Należy też ograniczyć wysiłek fizyczny nie rezygnując jednak z ruchu, jeśli oczywiście nie jest się chorym obłożnie. Pokój, w którym przebywa chory, musi być dobrze ogrzany i często wietrzony. Chory bierze codziennie wieczorem piętnastominutową kąpiel całkowitą o temperaturze 36-38 stopni C, zakończoną suchym zawijaniem. Kilka razy dziennie płucze jamę ustną chłodnym naparem z kwiatu rumianku i czyści zęby suchą szczoteczką nie używając pasty. Niezbędne jest robienie podczas kuracji lewatywy, 1 l ciepłej wody. Głodowanie należy bezwzględnie przerwać w razie przyspieszenia tętna, nadmiernego pobudzenia lub gdy chory zacznie być niespokojny, odczuwać cierpnięcie palców rąk bądź duże osłabienie. Głodówkę kończy się zwykle wieczorem, zjadając utarte jabłko lub wypijając sok owocowy. Następnego dnia liczba i zawartość posiłków powinna być ograniczona, nie można jeść pieczywa. Dopiero w drugim dniu od zakończenia głodówki choremu wolno jeść ziemniaki, jarzyny i owoce. Nie należy sądzić, że organizm wycieńczony głodówką wymaga dodatkowego "wzmocnienia" - takie podejście zaprzepaściłoby natychmiast efekty głodówki. Okres rekonwalescencji musi trwać tyleż dni co głodówka. Po tym okresie chory może odżywiać się zgodnie z zaleceniami zamieszczonymi przy okazji poszczególnych kuracji. Jak nie należy się odżywiać Po pierwsze: jemy zbyt wiele. Wprowadzamy do organizmu nadmiar kalorii, zwłaszcza w posiłkach wieczornych i w dni świąteczne. Wysiłek fizyczny wykonywany przez większość z nas jest niewielki, a odżywiamy się tak, jak po ciężkiej pracy fizycznej. Po drugie: jemy zbyt tłusto. Średnio zużywamy 132 gramy tłuszczu dziennie, podczas gdy zupełnie wystarcza 80 gramów. Ten pozornie niewielki nadmiar tłuszczu stanowi poważne zagrożenie dla organizmu, zwłaszcza dla osób cierpiących na gościec. Po trzecie: jemy źle pod względem dietetycznym. Spożywamy zbyt małą ilość witamin, błonnika, białka - inaczej mówiąc: zbyt mało świeżych jarzyn, owoców, mleka, ryb - za dużo natomiast białego chleba, ciast i innych wyrobów mącznych. Zbyt mało jest w naszym

jadłospisie żywności naturalnej, a zbyt wiele przetworzonej - konserw, mrożonek, półfabrykatów. Po czwarte: pijemy zbyt wiele. Używamy za dużo alkoholu i słodkich napojów. Okazuje się, że średnio 8 procent kalorii uzyskujemy z napojów alkoholowych lub alkoholizowanych. Niemal każdy dorosły wypija dziennie 330 kalorii. Po piąte: jemy niewłaściwie - nieregularnie i za szybko. Po szóste: jemy zbyt słodko - za dużo cukru i słodyczy. Po siódme: gotujemy niewłaściwie. Używamy za dużo soli i zbyt dużo potraw smażymy. Po ósme: nie dostosowujemy diety do wieku. Zbyt wiele kalorii spożywają ludzie po pięćdziesiątym roku życia, nie liczą kalorii, a to właśnie oni stanowią największy procent chorych na gościec i dnę. Tymczasem powinni jeść znacznie mniej niż wówczas, gdy byli młodzi, bo zwykle zużywają już mniej energii. Po dziewiąte: zbyt mało wiemy o właściwym odżywianiu się. Dietetycy w takich czy innych publikacjach podają wiele danych na temat właściwego odżywiania. Dotyczy to białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin i mikroelementów, a także sposobów przyrządzania potraw. Niestety, na ogół konsumenci o tym nie wiedzą. Ile i co należy jeść Ilość spożywanych kalorii zależeć powinna od wieku, płci, budowy fizycznej oraz charakteru wykonywanej pracy. Zasada: "lepiej mniej niż więcej" powinna przyświecać wszystkim, szczególnie zaś chorym na różne postacie gośćca. Przede wszystkim powinniśmy wprowadzić do naszej codziennej diety jak najwięcej surowych jarzyn i owoców. Zawierają one mnóstwo składników nieodzownych dla normalnej działalności organizmu, to jest mikroelementów, węglowodanów, łatwo przyswajalnych soli mineralnych. Są głównymi dostawcami witamin C i P oraz witamin z grupy B. W owocach cytrusowych, cebuli, czosnku, a także w innych owocach i jarzynach zawarte są substancje lotne, niszczące bakterie chorobotwórcze. Z owoców cytrusowych szczególnie grejpfruty oddziałają bardzo korzystnie (ze względu na zawartość naturalnych goryczek) na przewód pokarmowy. Nic nie przygotuje lepiej organizmu do przyswajania pożywienia, jak grejpfrut lub jego połówka zjedzony na czczo rano, oczywiście bez cukru. Jeśli ktoś musi, może posmarować powierzchnię przekrojonego owocu odrobiną miodu. Wiele jarzyn i owoców eliminuje niekorzystny wpływ tłuszczów na funkcje wydzielnicze żołądka, a w połączeniu z tłuszczami działają żółciopędnie. Arbuz i dynia zalecane są w przypadku skłonności do powstawania kamieni żółciowych i nerkowych oraz w różnych przypadłościach układu sercowo-naczyniowego i nerek. Jeżyny świeże i herbata z suszonych owoców są niezastąpionym środkiem wzmacniającym i pobudzającym czynność trawienną żołądka. Kapusta biała zawiera składnik zapobiegający przekształcaniu węglowodanów w tłuszcze. Sok z białej kapusty pobudza wydzielanie soku żołądkowego i produkcję żółci i wskazany jest we wszelkich zaburzeniach pracy żołądka i jelit.

Maliny świeże, a jeszcze lepiej suszone - są pradawnym środkiem napotnym, zwłaszcza w połączeniu z naparem z kwiatu lipowego. Chorzy na gościec, którzy z trudem się pocą, powinni często pijać herbatę malinowo-lipową. Podobne działanie mają suszone liście maliny, z których również można parzyć herbatę. Marchew - ze względu na dużą zawartość karotenu jest bardzo wartościową jarzyną, pamiętać jednak należy, że karoten przyswajany jest tylko w połączeniu z tłuszczami. Marchew pomaga w leczeniu chorób nerek, wątroby, w nadciśnieniu (sok z marchwi pół na pół z sokiem z jabłek). Nie dopuszcza do odkładania się złogów w różnych narządach, przeciwdziała zaparciom. Nie należy jej używać w ostrych stanach choroby wrzodowej, kolkach i nieżytach okrężnicy. Suszone liście marchwi zaparza się jak herbatę i pije w przypadku guzów krwawniczych odbytu (hemoroidów). Pietruszka - zawiera 2 razy więcej witaminy C niż cytryna, toteż jej zielone listki powinny znajdować się w codziennej diecie osób chorych na gościec. Jej działanie wzmaga pracę nerek, poprawia czynności skóry i narządów trawiennych, pobudza krwawienia miesięczne, co ma szczególne znaczenie u kobiet skarżących się na skąpe menstruacje. Świeże listki pietruszki dodaje się do potraw tuż przed ich podaniem na stół, gotowane tracą wiele witaminy C. Porzeczka czarna - zawiera wiele witamin (C, P, B, karoten), a jej liście substancje lotne. Napój z liści, zalanych zimną przegotowaną wodą i odstawiony na 6 godzin, działa pobudzająco na wydalanie kwasu moczowego. Poziomki - mają właściwości lecznicze w chorobach układu sercowo-naczyniowego, w chorobie wrzodowej żołądka, dolegliwościach pęcherzyka żółciowego, nadciśnieniu, arteriosklerozie, dnie i zaburzeniach przemiany materii. Seler - działa moczopędnie, przeciwzapalnie. Jak należy jeść Jadać należy trzy razy dziennie, najlepiej o tej samej porze. Przerwy między posiłkami nie powinny być zbyt długie, gdyż po 7-8 godzinach apetyt osiąga granicę głodu i zjadamy więcej niż powinniśmy. Osoby chore przewlekle powinny jadać 5-6 razy dziennie, w małych porcjach. Potrawy i napoje mają być ciepłe, ale nie gorące, gdyż te ostatnie źle wpływają na układ trawienny (uszkadzają śluzówkę żołądka i przełyku). Wszystkie napoje należy pić drobnymi łykami, a nie jednym haustem, zimne zaś - bardzo wolno i nie na pusty żołądek. Po zjedzeniu owoców nie wolno pić wody, tak jak nie wolno łączyć tłustego pożywienia z ciepłym pieczywem lub słodyczami. Nie powinniśmy siadać do posiłku kiedy jesteśmy zmęczeni - najpierw trzeba odpocząć. Dobrze jest wtedy napić się soku owocowego, a jeśli ktoś woli wodę, niech doda do niej soku z cytryny. Podstawą zdrowia jest odpowiednie pożywienie, z przewagą - jak już pisaliśmy - owoców i jarzyn. Uzupełnione ciemnym pieczywem, roślinami strączkowymi, mlekiem (najlepiej zsiadłym lub kefirem) - dostarcza organizmowi odpowiedniej ilości węglowodanów, białka, soli mineralnych, tłuszczów i witamin, a tym samym jest w pełni

wystarczające. Aby organizm mógł dobrze przyswajać pożywienie należy przestrzegać następujących zasad: - Nie jedzmy, kiedy nie czujemy łaknienia, lub kiedy jesteśmy w złym humorze, a zwłaszcza rozgniewani. - Każdy kęs gryźmy dokładnie i przed połknięciem mieszajmy ze śliną, co uchroni nas od nieżytu żołądka. - Jeśli mamy kłopoty z trawieniem, unikajmy - zwłaszcza wieczorem - ostrych przypraw, grochu, fasoli, soczewicy, bobu, kapusty, cebuli, czosnku i jaj na twardo, gdyż powodują one powstawanie gazów i wzdęcia. Rośliny strączkowe, dobrze ugotowane, jedzmy najwyżej raz lub dwa razy w tygodniu, tylko na obiad. - Starajmy się nie jeść, zwłaszcza wieczorem, potraw nazbyt słodkich, słonych i tłustych, a także w ogóle nie pić napojów gazowanych. - Do potraw nie używajmy octu spirytusowego, najwyżej octu winnego lub owocowego, a najlepiej soku ze świeżej cytryny. - Gdy jesteśmy osłabieni, pijmy soki owocowe zamiast wody i używek. Jeśli jest to możliwe, najlepiej jest zaspokoić pragnienie świeżymi owocami. - Jajka spożywajmy tylko w jednej postaci: ugotowane na miękko. Osoby zdrowe mogą jeść 2-3 jajka dziennie, chore - tylko 2-3 na tydzień. - Jedzmy mięso tylko 2-3 razy w tygodniu. - Rano, na godzinę przed posiłkiem, wypijamy małymi łykami chłodną wodę (szklankę chłodnej przegotowanej wody), a jeśli cierpimy na zaparcia - pół szklanki przed każdym posiłkiem i szklankę przed snem. Nie wskazana jest woda gazowana. - Unikajmy szkodliwego dla żołądka połączenia potraw, a zwłaszcza: gotowanych ryb z mlekiem, potraw słonych i kwaśnych ze słodkimi, potraw roślinnych z potrawami pochodzenia zwierzęcego, na przykład fasoli, grochu, soczewicy lub soi z jajami, serem białym i serami twardymi; tłuszczów zwierzęcych z tłuszczami roślinnymi, jarzyn surowych z owocami (takie kombinacje jedzone od czasu do czasu i w umiarkowanych ilościach nie są szkodliwe). - Nie stosujmy raz już użytych tłuszczów. - Nie przejadajmy się. Odżywianie się chorych na dnę w czasie zaostrzenia choroby Jakich pokarmów i napojów trzeba rygorystycznie unikać: - Wszelkich napojów alkoholowych, szczególnie wina, ale także i piwa. - Wszelkich podrobów jak: wątroba, nerki, móżdżek, ozór. - Wszelkich drobnych ryb jak: śledzie, sardynki, szproty, a także ryb wędzonych. - Mięsa gęsi, kur, kaczek, gotowanej szynki, baraniny, cielęciny, wieprzowiny, wołowiny. - Soczewicy, zielonego groszku, grzybów, bobu, szparagów, fasoli. - Zup na wywarach mięsnych. - Ograniczyć należy w czasie kuracji mocną herbatę, kawę, kakao, czekoladę. - Jakich pokarmów i napojów wolno używać: - Jaj kurzych, najlepiej na miękko. - Wszelkiego rodzaju kasz. - Przetworów mącznych, ale niezbyt często. - Pieczywa białego, ale razowego rzadziej. - Winogron, pomidorów, gruszek, śliwek, borówek, grejpfrutów,

jabłek, migdałów, orzechów, brzoskwiń, moreli. - Zsiadłego mleka, jogurtu, kefiru, twarogu. - Ogórków, kapusty białej, cebuli, marchwi, szczypioru, ziemniaków, fasolki zielonej. Na odstępstwa od diety można sobie pozwolić, ale dopiero wówczas, kiedy choroba zostanie opanowana. W okresie zaostrzenia dny chory powinien tylko pić płyny, a jeśli przeszedł na pełną głodówkę, musi wypijać do 2 litrów płynów na dobę. Mogą to być alkaliczne wody mineralne, soki owocowe pół na pół z wodą mineralną, słaba herbata z cytryną itp. Bardzo wskazany jest wywar z owoców głogu. W okresie pomiędzy atakami można jeść 1-2 razy na tydzień 100-150 gramów gotowanego mięsa, lepiej jednak wykluczyć mięso z diety. Zabiegi wodolecznicze w leczeniu gośćca i dny Leczenie wodą praktykuje się w medycynie naturalnej od pradawnych czasów. Dziś nadal uznaje się powszechnie, że woda nie tylko wzmacnia i hartuje organizm, ale także pomaga w leczeniu wielu chorób, w tym także gośćca i dny. Pod warunkiem oczywiście, że zabiegi będą przeprowadzane prawidłowo, z uwzględnieniem stanu zdrowia, a także wieku i płci chorego oraz właściwości wody, przede wszystkim jej temperatury. Praktykuje się następujące zabiegi: - kąpiele; - kąpiele parowe; - zabiegi wywołujące poty (zawijania i wygrzewania); - kompresy; - zabiegi oczyszczające (lewatywy). Skuteczność zabiegów wodoleczniczych jest duża. Wzmacniają one funkcjonowanie wszystkich narządów. Przede wszystkim jednak powodują przypływ krwi do naczyń krwionośnych skóry i dobrze działają na system nerwowy. W czasie kąpieli krótkotrwałych, gorąca i zimna woda działa pobudzająco, dłuższe zaś - w ciepłej i chłodnej wodzie - przynoszą uspokojenie. Mają też korzystny wpływ na pracę serca, na przykład kąpiele zimne przyczyniają się do spowolnienia tętna i obniżenia ciśnienia krwi, gorące zaś przyspieszają tętno i podwyższają ciśnienie. I wreszcie, poprawiają przemianę materii, dzięki czemu jej ostatki opuszczają wraz z moczem nasz organizm. Przy dolegliwościach gośćcowych i dnawych wskazane jest przeprowadzanie zabiegów w cyklach od 6-7 dni do 2-3 tygodni. To samo dotyczy osób pragnących zahartować swój organizm, na przykład po zimie. Kąpiele Kąpiel całego ciała nazywamy całkowitą, jego części natomiast - częściową. Do przeprowadzeniu obu zabiegów najlepiej nadaje się wanna, w razie jej braku można użyć każdego innego naczynia odpowiednich rozmiarów. W zależności od ciepłoty wody rozróżniamy kąpiele: gorące -

38-42 stopni C; ciepłe - 30-38 stopni C; chłodne - 20-30 stopni C i zimne - do 20 stopni C. Temperaturę wody mierzy się zawsze specjalnym termometrem wodnym, nigdy ręką. Kąpiele gorące trzeba brać w pomieszczeniu o temperaturze 25 stopni C. Kąpieli chłodnych i zimnych nie wolno stosować, kiedy jest nam zimno. Najpierw trzeba się rozgrzać. Jeśli chcemy wziąć kąpiel całkowitą, temperatura całego ciała musi być wyrównana; osiągniemy to nacierając czoło, piersi i kark ręcznikiem zamoczonym w zimnej wodzie. Osobom ciężko chorym zaleca się zamiast nacierań wykonanie kilku nie męczących ćwiczeń gimnastycznych. Wskazane jest, by lżej chorzy poruszali podczas kąpieli kończynami lub masowali je, wzmocni to efekty zabiegu. Osobom chorym i niesprawnym trzeba w kąpieli pomagać. Kąpiel gorąca lub ciepła powinna kończyć się polewaniem natryskiem (niezbyt ostrym) lub nacieraniem zimną wodą o temperaturze 5-1O stopni C, a w przypadku dorosłych osłabionych chorobą i dzieci - nie mniej niż 1O stopni C. Kąpiel chłodną, całkowitą lub częściową kończymy polaniem nóg i bioder zimną wodą, zaczynając zawsze z dołu do góry. Po każdej kąpieli trzeba się dokładnie wysuszyć, energicznie wycierając szorstkim ręcznikiem całe ciało. Jeśli chory ma podwyższoną temperaturę ciała, kładziemy go do łóżka i tam dopiero wycieramy ręcznikiem, aż się rozgrzeje. Kąpiele całkowite Kąpiel całkowitą bierzemy zawsze na pusty żołądek. Od razu, ale powoli zanurzamy się w wodzie aż po szyję. Początkowo może to być niemiłe, ale przykre uczucie mija szybko i zabieg sprawia przyjemność. Ciepła kąpiel całkowita (30-38 stopni C) pomaga zwalczyć bezsenność, pobudliwość nerwową, leczy nerwicę serca. W wymienionych dolegliwościach kąpiel winna trwać 10-25 minut. W razie potrzeby po 8 godzinach można ją powtórzyć. Długie, ciepłe kąpiele są pomocne także w leczeniu kamicy nerkowej, przyspieszają bowiem wydalanie zatrzymanego moczu i piasku nerkowego. Z gorących kąpieli całkowitych (38-42 stopni C) mogą korzystać wyłącznie dorośli o zdrowym sercu i nerwach. Nie powinny ich zażywać osoby, które mają uderzenia krwi do głowy i wysokie ciśnienie. Kąpiel może trwać najwyżej 10 minut. Przed wejściem do wanny nacieramy twarz i głowę ciepłą wodą, a podczas kąpieli trzymamy na głowie zimny kompres. Na zakończenie kąpieli polewamy całe ciało chłodną wodą - chorzy i osłabieni o 5 stopni C zimniejszą od tej, w której się kąpali, zdrowi zaś zimniejszą o 1O stopni C. Po wyjściu z wanny należy się dobrze osuszyć, ubrać się i pójść na spacer, odetchnąć świeżym powietrzem, albo też nie wycierać się, włożyć płaszcz kąpielowy, położyć się do łóżka, ciepło okryć i wypocić. Gorące kąpiele dobrze rozgrzewają organizm, wywołują poty, wzmagają krążenie krwi - są więc szczególnie skuteczne w dolegliwościach gośćcowych i dnie. Kąpiele częściowe

Napełniamy wannę do połowy (temperatura zależy od rodzaju kąpieli), chory siada z podciągniętymi nogami, woda sięga mu mniej więcej do pępka. Plecy i piersi chorego polewamy wodą i nacieramy go energicznie szorstkim ręcznikiem lub takąż myjką. Jednocześnie chory sam rozciera sobie nogi, brzuch i biodra. Pod koniec kąpieli należy dolać do wanny trochę zimnej wody, by obniżyć jej temperaturę do około 1O stopni C, po czym natychmiast polewać chorego. Taka kąpiel trwa 3-5 minut. Działa przeciwbólowo i odpręża. Kąpiel ze szczotkowaniem ciała. Napełniamy wannę do połowy (temperatura wody 32-36 stopni C), siadamy w wannie z wyprostowanymi nogami. Wydezynfekowaną wcześniej miękką szczotką najpierw nacieramy nogi, następnie biodra, brzuch, tułów, ręce i szyję. W braku wanny można wykonać zabieg tylko za pomocą mokrej szczotki. Po zakończeniu kąpieli, która trwa zwykle około 10 minut, wkładamy na mokre ciało płaszcz kąpielowy i kładziemy się do łóżka, dobrze okrywając. Przy pierwszym zabiegu nie przyzwyczajona skóra może okazać się zbyt wrażliwa, należy więc delikatnie operować szczotką; podczas następnych zabiegów nacisk szczotki może być silniejszy. Kąpiel z użyciem szczotki hartuje organizm, pod jej wpływem ciało rozgrzewa się i jędrnieje. Kąpiel taka usuwa przemęczenie fizyczne, pobudza krążenie krwi, przyspiesza przemianę materii. Kąpiel brzucha. Do takiej kąpieli najlepiej służy specjalna wanna do nasiadówek, ale może to być także zwyczajna wanna lub głęboka, dość szeroka miednica, w której zmieści się 20-30 litrów wody. Siadamy w wannie w rozkroku, tak aby uda opierały się o jej brzegi, a zanurzona była tylko dolna część ciała do pępka. Następnie prawą dłonią wykonujemy okrężne ruchy (zawsze z lewa na prawo) po powierzchni brzucha, leciutko uciskając palcami okolicę splotu słonecznego. Masaż doskonale wpływa na unerwienie brzucha, obieg krwi oraz pracę narządów jamy brzusznej, w tym układu trawiennego. Czas trwania kąpieli: latem 10-20 minut, zimą 10-15 minut, a dla osób osłabionych 5 minut. Pomieszczenie, w którym bierzemy kąpiel brzucha, musi być dobrze ogrzane. Kąpiele brzucha, szczególnie chłodniejsze, są bardzo pomocne w leczeniu takich stanów chorobowych, jak zastój krwi w narządach jamy brzusznej, zaparcia, guzy krwawnicze, dolegliwości jelita grubego. Kąpiel bierzemy na pół godziny przed jedzeniem lub 2-3 godziny po jedzeniu. Przed zabiegiem należy koniecznie rozgrzać ciało: osoby zdrowe wykonują w tym celu kilka ćwiczeń gimnastycznych na świeżym powietrzu lub przy otwartym oknie, niesprawne zaś, osłabione lub chore mogą gimnastykować się w łóżku. Zaleca się, by kąpiel poprzedziło nacieranie całego ciała suchą miękką szczotką, a jeśli to niemożliwe - należy zastosować delikatny masaż lub rozgrzać chorego gorącym termoforem. Po kąpieli, jeśli ma się na to ochotę, można odpocząć w łóżku. Osoby chore wymagają po takiej kąpieli szczególnej troski, jeśli jest im zimno, należy je ciepło okryć, gdy to konieczne, włożyć pod okrycie termofor lub butelki z gorącą wodą. Zabiegi rozgrzewające są niezbędne przed i po kąpieli przyjmowanej wieczorem, zapewniają one choremu spokojny sen. Co się tyczy temperatury kąpieli brzucha, trzymamy się następujących zasad: w przypadku osób chorych, wycieńczonych lub

anemicznych kąpiel zaczynamy od temperatury 36 stopni C, a po upływie 2-3 dni obniżamy ją codziennie o 0,5 stopnia C, aż do 25 stopni C. Pierwsza kąpiel osób zahartowanych powinna mieć temperaturę 27 stopni C, następnie zaś coraz niższą - codziennie obniżamy ją o 1 stopień, aż do 20 stopni C dla mężczyzn i 26 stopni C dla kobiet. Kiedy stosujemy kąpiele brzucha przez dłuższy czas, musimy zrobić przerwę raz w tygodniu. Zdarza się dość często, że po kilku dniach kuracji osoby palące zaczynają odczuwać wstręt do tytoniu. Istnieją przesłanki, by sądzić, że kontynuowanie tego zabiegu może pomóc w zerwaniu z nałogiem. Kąpieli brzucha muszą się wystrzegać kobiety w trakcie menstruacji. Kąpiel nóg do kolan. Stosujemy trzy rodzaje takich kąpieli: gorącą, ciepłą i zimną. Kąpiel gorąca (38-45 stopni C) powinna trwać 10-20 minut. Zastosowana wieczorem, przed położeniem się spać, zapewnia spokojny sen. Kąpiel działa leczniczo w takich przypadkach, jak podwyższone ciśnienie, bóle głowy spowodowane miażdżycą, nieżyt oskrzeli, ból uszu. Dobrze jest dodać do kąpieli garść soli, dwie garście popiołu drzewnego i łyżkę utłuczonej na proszek czarnej gorczycy. Kąpiel ciepła (30-38 stopni C) może trwać do 30 minut. Działa orzeźwiająco, zwłaszcza przy wyczerpaniu nerwowym. Kąpiel zimna (15-20 stopni C) trwa od pół minuty do 3 minut. Podczas kąpieli należy energicznie rozcierać dłońmi obie nogi. Pobudzone rozcieraniem zakończenia nerwowe aktywizują ruchy robaczkowe jelit, co sprzyja usunięciu zaparć. Ponieważ kąpiel pobudza obieg krwi, jest wyśmienitym środkiem przeciw tak zwanym zimnym stopom. Kąpiel nóg zajmuje ważne miejsce w leczeniu wodą, gdyż zakończenia nerwowe kończyn dolnych oddziałują na cały organizm. Kąpiel rąk. Kąpiel gorąca (38-45 stopni C), trwająca 10-20 minut jest wybornym środkiem uspokajającym w przypadku bólów w okolicy serca, odciąga krew z płuc i mózgu, a tym samym ułatwia pracę tych narządów. Będzie bardziej skuteczna, gdy dodamy do wody garść soli, garść popiołu drzewnego i łyżkę potłuczonej drobno gorczycy. Kąpiel zimna rąk nie powinna trwać dłużej niż dwie minuty. Kąpiel oczu. Praktykowane są dwa rodzaje takiej kąpieli: chłodna i ciepła. Kąpiel chłodna (27-30 stopni C) działa bardzo dobrze tak na oczy zdrowe, jak i chore. Wzmacnia i odświeża narząd wzroku, jest wręcz niezastąpiona w dolegliwościach chronicznych, zwłaszcza bólach i stanach zapalnych oczu. Po zanurzeniu twarzy w wodzie, 10-15 razy otwieramy i zamykamy oczy. W razie potrzeby kąpiel można stosować kilka razy dziennie. Kąpiel ciepła (33-36 stopni C) polega na tym, że po zanurzeniu twarzy w wodzie otwieramy oczy na 15 sekund, po czym podnosimy głowę, a po chwili czynność tę powtarzamy. Na zakończenie bierzemy kąpiel chłodną oczu, albo przemywamy je chłodną wodą. Do kąpieli ciepłej można dodać ćwierć łyżeczki potłuczonych jak najdrobniej nasion kopru włoskiego lub napar ze świetlika lekarskiego (łyżeczkę ziela świetlika zalewamy 0,75 szklanki wrzącej wody i odstawiamy pod przykryciem na 20 minut). Taką kąpiel można stosować kilka razy dziennie. Wpływa ona korzystnie na wszelkie stany zapalne oczu.

Kąpiele ciepłe oczu nie są wskazane dla osób odczuwających silne uderzenia krwi do głowy. Kąpiele o zmiennej temperaturze Mogą to być zarówno kąpiele całkowite, jak i częściowe. Całkowite stosuje się o wiele rzadziej. Zabieg polega na przemiennym zanurzaniu ciała lub jego części w wodzie o zmiennej temperaturze. Rozpoczynamy zawsze od kąpieli gorącej, a kończymy na zimnej. Ważne jest, aby woda była maksymalnie gorąca i maksymalnie zimna. Trzeba przygotować dwa naczynia o odpowiedniej wielkości, postawić je obok siebie i używać ich na przemian. Po zakończeniu kąpieli wycieramy się do sucha i ubieramy. Jeśli jest nam chłodno, wykonujemy kilka ćwiczeń gimnastycznych. Kąpiel o zmiennej temperaturze doskonale wpływa na obieg krwi -jest rodzajem intensywnej gimnastyki dla naczyń krwionośnych, a także wzmacnia wydatnie ośrodkowy układ nerwowy. Powinny jej jednak unikać kobiety na 3-4 dni przed menstruacją i osoby osłabione. Kąpiel zmienna nóg. Jest to najczęściej praktykowana kąpiel zmienna. Do jej przeprowadzenia potrzebne są dwa dostatecznie głębokie naczynia (najlepiej wiadra). Jedno napełniamy wodą bardzo gorącą (42-45 stopni C), drugie wodą bardzo zimną (5-1O stopni C).Rozpoczynamy od kąpieli gorącej, a po 20-30 sekundach zanurzamy na 5-15 sekund nogi w wodzie zimnej i tak na zmianę. Należy pamiętać o tym, aby nogi mogły się zanurzyć niemal do kolan. Kąpiel zmienną powtarzamy pięciokrotnie i zawsze kończymy na wodzie zimnej. Jeśli zabieg przeprowadzimy prawidłowo, nogi zaczerwienią się mocno. Osuszamy je ręcznikiem, wkładamy grube skarpety (najlepiej z owczej wełny) oraz ciepłe pantofle. Taka kąpiel zalecana jest przy "zimnych stopach", migrenach, bezsenności, szumie w uszach. Należy ją stosować przez dłuższy czas - do kilku miesięcy, a wówczas skuteczność jej będzie trwała. Kąpiel zmienna rąk. Przeprowadzamy ją tak, jak kąpiel zmienną nóg, a stosujemy w przypadku "zimnych rąk", tak zwanej martwej kostki na stawach palców rąk, migreny, szumu w uszach oraz w celu uregulowania krążenia krwi. Kąpiel zmienna twarzy. Twarz (oczy zamknięte) zanurzamy w naczyniu z gorącą (40 stopni C) wodą, a po 10 sekundach - w naczyniu z zimną wodą (10-15 stopni C) na 1-2 sekundy. Zabieg powtarzamy 2-3 razy. Kąpiel pomaga w przypadku przemęczenia umysłowego, pobudza obieg krwi, odświeża i dodaje rześkości, usuwa zastoiny krwi w głowie. Kąpiele z dodatkiem ziół i innych składników Kąpiel z dodatkiem naparu z siana. Płócienną torebkę, zawierającą 2 garście utartego na proszek siana, zanurzamy w naczyniu z gorącą wodą i zostawiamy do naciągnięcia na pół godziny (nie na ogniu!). Napar dodajemy do kąpieli o temperaturze 35-37 stopni C. Czas kąpieli: 5-20 minut.

Kąpiel jest szczególnie zalecana w zaostrzeniu choroby gośćcowej i dnie, w okresach pomiędzy atakami. Kąpiel z dodatkiem wywaru ze słomy owsianej. 200-250 gramów słomy owsianej zalewamy wrzącą wodą tak, aby woda dobrze pokryła surowiec i gotujemy przez 30 minut. Odcedzony wywar wlewamy do kąpieli o temperaturze 35-37 stopni C. Czas kąpieli: 5-20 minut. Kąpiel ta jest bardzo skuteczna w przypadku chorób nerek i pęcherza moczowego. Zaleca się ją też przy bólach i obrzmieniach stawów. Kąpiel z dodatkiem wywaru z szyszek i igieł sosnowych. Igły i szyszki sosnowe (zielone!) kroimy drobno, 3 duże garście tak przygotowanego surowca zalewamy wrzącą wodą i gotujemy przez 30 minut, a następnie odstawiamy pod pokrywką na kolejne 30 minut. Przecedzony wywar dodajemy do kąpieli o temperaturze 35-37 stopni C. Kąpiel ta jest szczególnie zalecana dla tych osób cierpiących na gościec i dnę, które mają kłopoty z wydalaniem moczu. Kąpiel z dodatkiem gorczycy czarnej. Do ciepłej wody (38 stopni C) wkładamy płócienny woreczek napełniony 100-150 gramami dobrze utłuczonych nasion gorczycy czarnej. Wyjmujemy go dopiero wówczas, gdy woda nabierze brązowego koloru i zapachu musztardy. Kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 10-15 minut. Jest skuteczna w różnego rodzaju przeziębieniach, przewlekłym bronchicie, a zwłaszcza w pierwszej fazie zaostrzania się choroby gośćcowej. Polewanie (natrysk) i nacieranie Polewanie (natrysk) ciała zimną (do 20 stopni C) lub chłodną (20-30 stopni C) wodą to znakomity sposób na hartowanie, szczególnie ważny dla chorych na gościec i dnę. Polewanie (natrysk) jest również niezastąpionym środkiem wzmacniającym układ nerwowy pobudzającym krążenie krwi w drobnych naczyniach (kapilarach). Polewania dokonujemy niezbyt silnym strumieniem wody. W domach, gdzie nie ma bieżącej wody i łazienki można użyć do tego celu konewki. Ważne, aby polewanie (natrysk) stosować rozsądnie, a więc nie za często (najwyżej co drugi dzień, lub jeszcze lepiej, 2 razy w tygodniu) i nie za długo (maksimum 2-3 minuty). Nie należy też przesadzać z temperaturą wody - nie obniżać jej ani podwyższać. Wody zimnej mogą używać tylko osoby dorosłe i zahartowane. Osoby w gorszej kondycji fizycznej albo wycieńczone chorobą - powinny korzystać z wody chłodnej, nigdy jednak z ciepłej (o temperaturze powyżej 30 stopni C). Nacieranie przeprowadzamy w następujący sposób: dwa razy dziennie, rano i wieczorem, nacieramy całe ciało lub jego części szorstkim ręcznikiem albo specjalną ostrą myjką z trawy morskiej - zamoczonymi w zimnej (20 stopni C) albo chłodnej (25-30 stopni C) wodzie. Na początku może pojawić się uczucie chłodu. Aby tego uniknąć, dobrze jest natrzeć wcześniej ciało suchym szorstkim ręcznikiem lub suchą miękką szczotką. Trzeba to również zrobić po przeprowadzeniu zasadniczego zabiegu. Nacieranie całego ciała należy rozpocząć od pleców. Ręcznik lub myjkę przekładamy najpierw przez jedno, potem przez drugie ramię i trzemy plecy od karku w dół. Następnie nacieramy piersi, brzuch

i okolice narządów płciowych, na zakończenie zaś ręce i nogi - każdą z kończyn oddzielnie. Cały zabieg nacierania nie powinien trwać dłużej niż 8-10 minut. Chodzenie boso i brodzenie w zimnej wodzie. Chodzenie boso, zwłaszcza po rosistej trawie, jest pradawnym, sprawdzonym środkiem leczniczym pomocnym w leczeniu złego krążenia, "zimnych stóp", zaparcia, bezsenności oraz bólów głowy różnego pochodzenia. Ponieważ nie wszyscy, i nieczęsto, mogą sobie na to pozwolić, proponuje się jako zabieg zastępczy brodzenie w zimnej wodzie. Do wanny nalewamy tyle zimnej wody, aby stopy zanurzone były najwyżej do kostek. Zabieg nie może trwać dłużej niż 2-3 minuty. Kąpiele parowe Kąpiele parowe odświeżają, usuwają zmęczenie, wzmacniają organizm, przeciwdziałają przeziębieniom i powstawaniu procesów zapalnych. Przed kąpielą parową całego ciała trzeba się dokładnie umyć. Czas kąpieli waha się od 5 do 10 minut, a temperatura pary powinna wynosić około 40 stopni C. Odradza się branie kąpieli parowych osobom starszym i osłabionym, kobietom w ciąży lub w czasie menstruacji, osobom chorym na serce lub mającym skłonności do uderzeń krwi do głowy. Nie wolno też stosować kąpieli parowych w przypadku wysokiej (powyżej 39 stopni C) temperatury ciała. Niewskazane jest przeprowadzanie zabiegu tuż przed jedzeniem i zaraz po nim. Najlepiej wziąć kąpiel na godzinę przed posiłkiem lub w dwie godziny po posiłku. Osoby źle znoszące upały powinny przed kąpielą parową umyć w zimnej wodzie twarz, szyję, ramiona, klatkę piersiową i ręce, a na głowę położyć zimny kompres, który należy kilkakrotnie zmieniać podczas zabiegu. Podczas kąpieli parowej dobrze jest popijać napar z kwiatu lipy. Kąpiel parowa głowy, szyi i klatki piersiowej. Chory obnaża się do pasa i siada na krześle lub, co bardziej wskazane na niskim stołeczku. Nakrywamy go wraz z głową dwoma kocami lub grubymi ręcznikami odpowiedniej wielkości tak, aby opadały one swobodnie na podłogę. Wsuwamy pod koce naczynie z wrzącą wodą (4-5 litrów). Chory zamyka oczy lub zasłania je wilgotną przepaską, pochyla się nad naczyniem w taki sposób, by para spowijała mu głowę i szyję, i trwa w tej pozycji dopóty, dopóki się dobrze nie wypoci, to jest 5-15 minut. Po zabiegu należy polać błyskawicznie całe ciało chłodną wodą, ubrać się ciepło i położyć. Tego dnia nie wolno już wychodzić na powietrze. Kąpieli parowej głowy nie mogą stosować osoby zakatarzone. Jest jednak niezastąpiona w bólu uszu i zaburzeniach słuchu, a zwłaszcza w dolegliwościach podagrycznych i gośćcowych, bólach neuralgicznych i bólach mięśni. Po zakończeniu kąpieli parowej głowy, szyi i klatki piersiowej trzeba natychmiast polać chłodną wodą głowę i klatkę piersiową, gdyż w przeciwnym razie chory nabawi się kataru. Jeśli po kąpieli chory poczuje przypływ krwi do głowy, powinien zrobić kąpiel zmienną nóg.

Nie zaleca się brania kąpieli parowej głowy, szyi i klatki piersiowej częściej niż 2-3 razy w tygodniu. Do naczynia z wodą przygotowaną do kąpieli parowej głowy dobrze jest dodać 2 łyżki zmielonych nasion kopru włoskiego. Można użyć także liści pokrzywy, ziela krwawnika i kwiatu rumianku. Kąpiel parowa nóg. Wodą o temperaturze 42-45 stopni C napełniamy wiadro lub inne, dość wysokie naczynie. Do wody można dodać garść szarej soli albo woreczek ze zmieloną czarną gorczycą. Kiedy chory włoży nogi do wody, która powinna sięgać mu do kolan zawijamy go w koc od brzucha w dół tak, aby naczynie znalazło się pod kocem. Wkrótce chory zaczyna się pocić. Aby pot był jeszcze obfitszy, przygotowujemy filiżankę gorącego naparu z kwiatu lipowego. Po kąpieli wycieramy chorego do sucha, kładziemy do łóżka i ciepło okrywamy, by znowu się pocił. Na koniec nacieramy ręcznikiem zamoczonym w chłodnej wodzie. Zabieg ten stosujemy we wszelkich postaciach gośćca, dnie, niedomaganiach pęcherza moczowego i bólach głowy. Skuteczność kąpieli parowej nóg będzie większa, jeśli do gorącej wody dodamy 1-2 garście sproszkowanego siana. Zabiegi napotne Zawijania Zawijania to jedne z najbardziej skutecznych zabiegów wodoleczniczych. Pozwalają szybko obniżyć temperaturę, pobudzają obieg krwi, uspokajają układ nerwowy, oczyszczają organizm z resztek przemiany materii. Polegają na kilkakrotnym (cztery-pięć razy po 5 minut) zawijaniu całego ciała lub jego części w namoczone w chłodnej wodzie lniane lub bawełniane prześcieradło, a potem w dwa wełniane koce lub wełniany szal (może być również ręcznik kąpielowy). Po zawijaniu należy chorego umyć, natrzeć chłodną (20-28 stopni C) wodą lub poddać ciepłej (32-34 stopni C) kąpieli całkowitej, trwającej 5-10 minut, a następnie wytrzeć go do sucha ręcznikiem i dobrze okryć. Bardzo ważne jest utrzymanie odpowiedniej ciepłoty nóg: jeśli są zimne, należy je ogrzać termoforem lub butelkami z gorącą wodą. Zabieg należy przeprowadzać spokojnie i bez pośpiechu. Jeśli chory zasnął w trakcie zabiegu, co nieraz się zdarza, nie wolno go budzić - trzeba poczekać aż uczyni to sam i dopiero wtedy kontynuować zawijanie. Po 3-4 zawijaniach chory wraca do zdrowia. Zawijanie mokre całego ciała. Mokrym prześcieradłem namoczonym w chłodnej (20-25 stopni C) wodzie, w przypadku zaś chorych i osłabionych (26-30 stopni C) szczelnie owijamy ciało chorego. Jeśli ma wysoką gorączkę - ponad 38 stopni C, dobrze jest zmieszać wodę pół na pół z octem, a przy temperaturze ponad 40 stopni C można dodać 2 łyżki stołowe dwuwęglanu sodu. Im zimniejszej wody użyjemy, tym efekt będzie lepszy. Zawijanie powinno odbywać się w następujący sposób: na łóżku rozpościeramy wełniany koc, na nim kładziemy duże prześcieradło lniane lub bawełniane, namoczone w wodzie i dobrze wyżęte. Chory sam, lub z naszą pomocą, kładzie się na prześcieradle. Owijamy go

w nie całego z wyjątkiem rąk, a następnie opatulamy w koc aż po szyję tak, aby ten ostatni ściśle do niej przylegał (dla większej pewności można koc spiąć pod szyją agrafką). Na koniec okrywamy chorego jeszcze jednym lub dwoma kocami. Do kolejnego zawijania, jeśli chory w tym czasie nie usnął, przystępujemy po 5 minutach. Zawijanie w mokrą koszulę. Długą aż do ziemi luźną płócienną lub bawełnianą koszulę moczymy w chłodnej (20-25 stopni C) wodzie i wyżymamy. Na łóżku rozkładamy wełniany koc. Chory sam, lub z naszą pomocą, wkłada koszulę, po czym owijamy go dokładnie kocem. Chory powinien leżeć od 30 minut do 2 godzin, aż na jego twarzy pojawi się pot. Wtedy odkrywamy go, zdejmujemy koszulę, wycieramy suchym ręcznikiem i ubieramy (oczywiście jeśli jest sprawny, sam może to zrobić). Jeśli chory po zabiegu nie czuje się dobrze, powinien jeszcze odpocząć leżąc przez 15-30 minut. Zabieg stosuje się w podobnym przypadku jak zawijanie całkowite. Zawijanie suche. Zawijania dokonujemy również w łóżku, nie używając przy tym prześcieradła. Owijamy chorego w gruby suchy koc tak, aby ściśle przylegał do szyi, a następnie okrywamy go jeszcze dwoma lub trzema kocami. Pod głowę kładziemy mu poduszkę, na głowę zaś - by zapobiec ewentualnemu przypływowi krwi do mózgu - chłodny kompres. Gdy chory jest już szczelnie okryty, otwieramy okno, a gdy zaczyna się pocić, poimy go gorącym naparem kwiatu lipy (co 10 minut po łyku). Jeśli chce się wywołać silniejsze poty, przed zawinięciem należy położyć choremu na brzuch kompres z chłodnej wody i wtedy nie okrywać go już dodatkowymi kocami. Zabieg może trwać od 30 do 60 minut, gdyż jedni pocą się szybciej, inni zaś wolniej. Przed rozwinięciem koców zamykamy okno. Chorego (wciąż w łóżku) obmywamy gąbką, nacieramy wilgotnym ręcznikiem, a następnie wycieramy go do sucha i ciepło ubieramy. Po zabiegu chory powinien dobrze odpocząć, a nawet przespać się. Zawijanie suche stosuje się w przypadku wysokiej gorączki, wywołanej np. silnym przeziębieniem i chorobami dróg oddechowych, a także przy nadmiernej otyłości. Nie powinny stosować go bez porozumienia się z lekarzem osoby cierpiące na jakiekolwiek niedomogi układu sercowo-naczyniowego. Wygrzewania Działają podobnie jak kąpiele i zawijania - rozgrzewają ciało, wywołują obfite wydzielanie potu; koją też różnego rodzaju bóle. Wygrzewanie w gorącej soli. 2-3 kilogramy soli prażymy na patelni. Kiedy jest już gorąca, ale nie parzy (sprawdzamy to ręką), rozkładamy koc na łóżku i rozsypujemy na nim sól, aby największa jej ilość znalazła się pod plecami chorego. Tak przygotowany koc przykrywamy ręcznikiem. Na kocu układamy chorego, okrywamy go trzema kocami podwijając je pod ciało. Po godzinie, kiedy chory dobrze się już wypoci, przenosimy go okrytego na drugie, dobrze wygrzane łóżko, gdzie będzie się pocił dalej. Na zakończenie obmywamy go chłodną (20-30 stopni C) wodą, za pomocą gąbki lub ręcznika i wycieramy do sucha. Wygrzewanie suche jest szczególnie wskazane dla chorych na gościec lub dnę, którzy nie lubią wilgotnego ciepła. Wygrzewanie w gotowanym jęczmieniu. 3-4 kilogramy jęczmienia gotujemy w odpowiedniej ilości wody przez 15 minut pilnując, by

ziaren nie rozgotować. Wodę odcedzamy, ziarna schładzamy, aby nie poparzyły chorego, i wsypujemy do starej poszewki na poduszkę. Na połowie łóżka rozpościeramy grubą tkaninę (może to być koc), układamy na niej poszewkę z ziarnem, wygładzamy ręką i przykrywamy cienkim kocem. Chory ma być tak położony aby poszewka z jęczmieniem znajdowała się pod jego szyją i plecami. Okrywamy go dwoma albo trzema kocami. Mniej więcej po godzinie, gdy chory mocno się już spoci, przenosimy go na drugie łóżko, na które nie kładziemy już poszewki z jęczmieniem. Zawijamy chorego znowu w koce, żeby dalej się pocił. Na zakończenie obmywamy go chłodną (20-30 stopni C) wodą. Kompresy Kompresy pomagają nie tylko w leczeniu stanów zapalnych skóry, oparzeń, stłuczeń, zwichnięć, lecz także we wszelkich dolegliwościach gośćcowych i dnie. W zależności od rodzaju zastosowania różna powinna być temperatura kompresu. Kompresy robimy z kawałków starego, wypranego materiału - najlepiej płótna lub bawełny - bo dobrze przepuszczają powietrze i dobrze przylegają do ciała, a tym samym dłużej utrzymują właściwą ciepłotę. Wyjąwszy niektóre kompresy rozgrzewające nie zaleca się używać ceratki lub innych materiałów nieprzepuszczalnych. Każdy kompres powinien składać się z kilku warstw: latem trzech lub czterech, zimą - z dwóch albo trzech. Pierwsza, którą kładziemy bezpośrednio na ciało, to kawałek cienkiego materiału namoczony w wodzie i mniej lub bardziej wyżęty. Druga warstwa to taki sam materiał, szerszy od pierwszego o 3-4 cm i suchy. Trzecia - równie szeroki co poprzedni, ale z grubszej tkaniny: wełnianej lub flaneli. Warstwę czwartą stanowi suchy ręcznik lub wełniany szal. (Kolejność warstw, z wyjątkiem pierwszej, może być inna - w zimie często poprzestajemy na dwóch pierwszych albo na pierwszej i trzeciej, bywa też, że dodajemy jeszcze jedną - watę). Najlepiej przykładać kompresy rano, na godzinę przed jedzeniem, lub wieczorem, przed snem. Ciało chorego musi być rozgrzane, dotyczy to zwłaszcza stóp, jeśli są zimne, trzeba je przed zabiegiem rozgrzać. Kompresy przeznaczone do leczenia stanów zapalnych muszą być moczone w wodzie chłodnej (20-25 stopni C lub 25-30 stopni C dla chorych osłabionych). W przypadku zaognionych, jątrzących się ran, czyraków i stłuczeń, kompres powinien pokrywać nie tylko chore miejsce, lecz także tkanki w promieniu 3-4 cm. Przed położeniem kompresu na ranę trzeba przemyć ją watą namoczoną w ciepłej, przegotowanej wodzie. W chłodnej wodzie moczy się kompres, zakładany na zwichnięty staw. Kompres taki opatrujemy dodatkowo grubą warstwą waty i owijamy flanelą lub wełnianym szalem. Rozgrzany kompres nie przynosi ulgi, często więc trzeba go wymieniać. Bardzo często, bo co 5 minut, wymieniamy kompres, który przykładamy na skórę poparzoną ogniem lub wrzątkiem. Kompres ten różni się od pozostałych, ponieważ składa się z sześciu bądź ośmiu warstw płótna namoczonych w zimnej, a najlepiej w lodowatej wodzie. Zimne kompresy stosuje się także w przypadku zaburzeń pracy

serca i krwotoków. Aby zahamować krwotok z nosa, kładziemy - często je zmieniając - zimne kompresy na tylną część czaszki chorego. Inaczej natomiast postępujemy z kompresami rozgrzewającymi, napotnymi, działającymi tak, jak kąpiele parowe. Moczymy je w wodzie chłodnej (20-30 stopni C), ciepłej lub bardzo ciepłej (30-38 stopni C) i wymieniamy po dłuższym czasie: na ogół po dwóch godzinach. Temperatura każdego następującego po sobie kompresu powinna być wyższa, a jego działanie krótsze: usuwamy go już po dziesięciu - piętnastu minutach. Jeśli chory ma wysoką gorączkę (ponad 38 stopni C), bardziej skutecznie pozwoli ją obniżyć kompres z wody zmieszanej pół na pół z octem. Tyle uwag ogólnych o działaniu i sposobie przygotowywania kompresów. A teraz kilka szczegółów. Kompres na brzuch z wody chłodnej. Ponieważ owijamy nim chorego, wszystkie warstwy kompresu muszą mieć odpowiednią długość (dla dorosłych - minimum 1,5 m, dla dzieci-proporcjonalnie mniej) i szerokość (około 50 centymetrów dla dorosłych). Przykładamy go wieczorem, a zdejmujemy rano. Dla większego efektu dobrze jest po usunięciu kompresu natrzeć brzuch najpierw ręcznikiem zmoczonym w chłodnej wodzie, po czym ręcznikiem suchym. Zabieg przeprowadzamy codziennie, bez żadnych przerw, dopóki nie znikną objawy chorobowe, profilaktycznie natomiast stosujemy go raz w tygodniu. Kompres wpływa na wyregulowanie czynności narządów jamy brzusznej, wzmaga ruchy robaczkowe jelit. Ma też dodatni wpływ na pracę całego organizmu, ponieważ podrażnia zakończenia nerwowe brzucha. Stosuje się go w przypadku rozmaitych zaburzeń trawiennych (rozwolnienie, kolki, burczenie w brzuchu, brak apetytu itp.). Kompres na brzuch z chłodnej wody można także stosować z powodzeniem w zaziębieniach. Kompres na klatkę piersiową z wody chłodnej. Z kawałka materiału lnianego lub bawełnianego trzeba wykroić coś w rodzaju kamizelki, uwzględniając wymiary chorego. Zmoczoną w wodzie lub wywarze z siana o temperaturze 20-30 stopni C oraz wyżętą kamizelkę nakłada się na gołe ciało tak, aby dobrze przylegała do piersi. Na to kładzie się flanelową kurtkę od piżamy. Ostatnia warstwa kompresu to szeroki, gruby bandaż, którym owija się tułów chorego, niezbyt ściśle by nie utrudniało to oddychania. Kompres pozostawia się na noc. Jest on bardzo skuteczny w przewlekłym bronchicie, kaszlu i różnych zaziębieniach, odbijających się w pierwszym rzędzie na narządach oddechowych. Kompres na łydki z wody chłodnej. Może to być kompres dwojaki: zwykły, owijany wokół łydki od kostki do kolan i tak zwane mokre podkolanówki, na które wkładamy suche, najlepiej wełniane, pończochy lub podkolanówki. Kompresu nie wolno przykładać na zimne nogi, najpierw trzeba je rozgrzać, okryć. Jest to wypróbowany sposób w przypadkach bezsenności, bólu głowy i wszelkich bólów w górnej części ciała (od głowy do pasa). Kompres na głowę,szyję i gardło.Kompres na głowę, stosowany w przypadku ograniczonych procesów zapalnych (uszy, oczy, choroby dziąseł i zębów ulokowane w górnej szczęce) powinien być chłodny (20-25 stopni C) i dobrze wyżęty. Przy bólach głowy i przewlekłych katarach lepiej pomaga kompres z wody chłodnej wymieszanej pół na pół z octem.

Kompres na szyję (gardło) działa rozgrzewająco, a więc leczniczo w takich przypadkach, jak zapalenie migdałków, angina, stany zapalne górnych dróg oddechowych, powiększenie węzłów limfatycznych, a także zapalenie uszu; w tym ostatnim przypadku kompres musi ściśle przylegać także do uszu. Wskazane jest, aby kompresom na głowę i uszy towarzyszył zawsze kompres na brzuch lub na łydki. Kompres rozgrzewający. Kompres rozgrzewający jest zabiegiem bardzo zalecanym przez zwolenników wodolecznictwa. Stosujemy go głównie w ostrych lub ropnych zapaleniach różnego typu, w tym: w ropniach dziąseł, poza tym w złamaniach, zwichnięciach, w naciągnięciu stawów. Kompres taki jest pomocny osobom chorym na gościec i dnę po wysiłkach fizycznych. Kompres rozgrzewający wykonujemy w następujący sposób: chorą część ciała okrywamy (lub owijamy) ręcznikiem zamoczonym w zimnej (do 20 stopni C) wodzie, wyżętym, ale dobrze mokrym. Na ręcznik kładziemy cienką ceratkę lub cienką folię, szerszą od niego o 2-3 cm, a na nią - dość grubą warstwę waty. Tak przygotowany kompres jeszcze bandażujemy lub zawijamy w wełniany szal i umacniamy agrafką. Kompres należy nakładać możliwie szybko, ale starannie, tak by warstwy szczelnie przylegały do siebie, tamując dostęp powietrza. Po usunięciu kompresu miejsce, na którym leżał, nacieramy energicznie suchym ręcznikiem. Kompres zmieniamy co 8-12 godzin. Zabieg można powtarzać wielokrotnie, zależnie od potrzeb. Kompres z dodatkiem gorczycy czarnej. Rozróżniamy dwa rodzaje takich kompresów: zwyczajny i tak zwaną kamizelkę. Kompres zwyczajny przygotowujemy w następujący sposób: do 600 mililitrów ciepłej wody (30-38 stopni C) wkładamy płócienny woreczek, do którego wsypaliśmy przedtem łyżkę stołową zmielonych nasion gorczycy czarnej. Kiedy woda nabierze zielonkawobrązowego koloru, torebkę wyjmujemy. W naparze moczymy pas materiału (bawełnianego lub lnianego) o długości minimum 1,5 metra dla dorosłych i odpowiednio mniejszej dla dzieci oraz szerokości 10-20 cm. Kompres przykładamy na chore miejsce, kładziemy nań flanelę i szczelnie bandażujemy. Po 2 godzinach kompres zdejmujemy i w to miejsce kładziemy następny z chłodnej wody lub wywaru z siana. Zabieg przeprowadzamy dwa razy dziennie, rano i wieczorem. Kompres jest skuteczny w sztywności, bolesności stawów lub mięśni. Kompres z gliny. Kompres z gliny pomocny jest w leczeniu takich dolegliwości jak: zaparcia, biegunki, przewlekły nieżyt żołądka, zwichnięcia i bóle stawów, odmrożenia, bóle głowy, ukąszenia owadów. Stosuje się go także w celu szybkiego obniżenia gorączki. Wówczas kładzie się dwa kompresy - na brzuch i na głowę. Do sporządzenia takiego kompresu najlepsza jest glina niezbyt tłusta, z dodatkiem piasku, wydobywana z miejsc suchych. Na drugim miejscu stawiamy glinę białą, na trzecim zaś żółtą. Glinę na kompres (bez zanieczyszczeń) przesiewamy przez gęste sito i rozrabiamy z małą ilością wody, aż nabierze konsystencji rzadkiego ciasta lub gęstej śmietany. Maczamy w tej masie odpowiedniej wielkości kawałek tkaniny lnianej lub bawełnianej, przykładamy go do ciała i owijamy kolejnymi warstwami kompresu. Kompres usuwamy po 2-3 godzinach, a jeśli to konieczne nakładamy nowy. Do kompresów z gliny, które mają leczyć naciągnięcia lub zapalenia stawów, zamiast wody można użyć ciepłego octu lub

mieszanki wody z octem w równych częściach. Przy wszelkich podrażnieniach skóry najlepiej skutkuje kompres ciepły. Aby nie wystygł, glinę mieszamy z ciepłą wodą i octem tuż przed nałożeniem na chore miejsce. Kompresy gorące. Kompresy gorące z powodzeniem zastępują kąpiele parowe częściowe i mają tak jak one duże właściwości lecznicze. Działają skutecznie przy zaparciach, zapaleniu oskrzeli, przeziębieniach i chorobach stawów, zapobiegają także wylewom krwi do mózgu, dolegliwościom żołądkowym i jelitowym. Woda, w której moczymy kompres musi być gorąca, trzeba więc uważać, aby nie poparzyć chorego. Zwykły kompres gorący. 8-10ręczników wkładamy do bardzo gorącej wody. Bierzemy je kolejno w miarę usuwania kompresów poprzednich. Do tego celu najlepiej służą drewniane szczypce do wyjmowania bielizny. Ręcznik wkładamy między dwie deseczki (mogą to być deski do krojenia chleba) i dobrze wyciskamy zeń wodę. Wyżęty ręcznik zawijamy w kawałek wełnianego materiału odpowiedniej wielkości, formując z niego coś w rodzaju poduszki. Sprawdzamy temperaturę kompresu przykładając go do policzka, jeśli jest za gorący, ochładzamy go wymachując nim w powietrzu. Gdy uznamy, że temperatura jest właściwa, przykładamy poduszkę na moment do ciała chorego, podnosimy, znów przykładamy czyniąc tak kilkakrotnie. Gdy skóra przywyknie do temperatury kompresu (ma on być bardzo ciepły, ale nie może parzyć!), pozostawiamy go na 15-20 minut na chorym miejscu, sami zaś przygotowujemy kolejny ręcznik. Zabieg ponawiamy dopóty, dopóki skóra mocno się nie zaczerwieni. Po usunięciu ostatniego kompresu obmywamy chorego ciepłą wodą i wycieramy do sucha ciepłym ręcznikiem. Zabieg przeprowadza się 2-3 razy dziennie. Kompres gorący z gotowanego jęczmienia lub pszenicy. W zależności od tego, jak duża powierzchnia ciała ma być poddana zabiegowi, gotujemy 250-500 gramów jęczmienia lub pszenicy w niewielkiej ilości wody. Gdy ziarna są miękkie (powinny pękać pod naciskiem palca), odcedzamy je i wsypujemy do płóciennej torebki. Torebkę schładzamy, by nie oparzyła chorego i przykładamy do ciała. Kompres zdejmujemy dopiero wtedy, gdy jęczmień wystygnie. Kompres stosujemy w obrzmieniach stawów. Kompres gorący przy użyciu koca. Na łóżku rozkładamy dwa koce, jeden na drugim. Trzeci koc zanurzamy w gorącej (do 60 stopni C) wodzie, wyżymamy i rozpościeramy na kocach suchych. Chory kładzie się na nim. Zawijamy go, najpierw w koc mokry, później w koce suche. Po upływie 15-20 minut, gdy chory rozgrzeje się mocno, koce usuwamy. Chorego trzeba obmyć w ciepłej wodzie, wytrzeć do sucha i ciepło ubrać. Jest to znakomity środek napotny, działający silnie na układ sercowo-naczyniowy. Nie należy go aplikować dzieciom i osobom osłabionym. Uwagi szczegółowe dotyczące kompresów na brzuch Ponieważ kompres na brzuch pełni szczególną rolę pośród wszystkich kompresów, trzeba powiedzieć więcej o tym zabiegu. - Najlepiej nakładać kompres na brzuch wieczorem, przed udaniem się na spoczynek. - Pod żadnym pozorem nie należy kłaść kompresu na zziębnięte

ciało. Osoby delikatne winny się przed kompresem rozgrzać w ciepłym łóżku, a jeśli trzeba, skorzystać z termoforu lub butelek z gorącą wodą. - Osobom, które boją się zimnej wody, przed nałożeniem kompresu należy rozetrzeć energicznie brzuch rękawicą kąpielową, zmoczoną w chłodnej wodzie. - Rozcieranie chłodną wodą musi odbywać się bardzo szybko. - Jeśli kompres ma silnie podziałać na żołądek, musi składać się z kilku warstw (4-8) i trzeba kłaść go bezpośrednio na żołądek i jego najbliższą okolicę. - Gdy po zdjęciu kompresu nie zamierzamy położyć kolejnego kompresu, należy przeprowadzić nacieranie ciała chłodną wodą lub wziąć ciepłą kąpiel. Po kąpieli trzeba wytrzeć chorego do sucha, rozetrzeć go suchym ręcznikiem i pozostawić w łóżku ciepło okrytego. - Kompres na brzuch zdejmuje się, gdy chory jest przykryty. - W przypadku chorób ostrych, którym towarzyszy podwyższona temperatura ciała, kompresu nie należy wyżymać zbyt dokładnie. Nie należy też osłaniać go zbyt grubą warstwą wełnianego materiału. Kompres usuwamy natychmiast, kiedy tylko zacznie sprawiać przykrość choremu. Zwykle następuje to po upływie 3-5 minut. Jeśli chory nie ma gorączki, pozostawiamy kompres na trzy godziny. Kompres położony wieczorem pozostawiamy na całą noc. - Jeśli kompresy zmieniamy jeden po drugim, nie nacierając przy tym ciała chorego chłodną wodą, to poprzedniego kompresu nie usuwamy tak długo, póki nowy kompres nie jest gotowy do nałożenia. - Zdarza się dość często, że osoby korzystające z kompresu na brzuch pocą się bardzo łatwo i obficie, co je osłabia. W takich przypadkach należy zadbać o to, by chory nie był zbyt ciepło okryty. Prócz tego należy niezbyt mocno wyżymać kompres przed nałożeniem i częściej go zmieniać. - Kompres położony na brzuch przed zaśnięciem zapewnia głęboki, spokojny sen. - Ponieważ zimny kompres powoduje przypływ krwi do naczyń krwionośnych skóry brzucha, przez co nasila się wydzielanie przez skórę różnych szkodliwych produktów przemiany materii, to po pewnym czasie kompres zaczyna cuchnąć. Dlatego też płótno używane do kompresów należy codziennie prać w ciepłej wodzie z dodatkiem płatków mydlanych. Jeśli kompres na brzuch stosujemy przez czas dłuższy, płótno należy raz w tygodniu wygotować. Rozcierania i masaże Rozcieranie całego ciała lub jego poszczególnych części wzmaga obieg krwi powodując przypływ ciepła. Rozcierania dokonujemy gołą dłonią, flanelą, aksamitem lub suchą szczotką z włosia. Jak uczy doświadczenie, najskuteczniejsze jest rozcieranie dłonią, a zaraz po nim flanelą. Do rozcierań używa się spirytusu, spirytusu bursztynowego, spirytusu mrówkowego, terpentyny, różnych olejków, oliwy. Rozcierać należy równomiernie, zdecydowanie lecz niezbyt mocno. Jeśli osoba wykonująca rozcieranie ma zimne dłonie, musi je rozgrzać. Masaż uważa się od najdawniejszych czasów za środek leczniczy, między innymi w przypadku dolegliwości narządów ruchu; masaż

wpływa także dodatnio na pracę przepony, ta zaś pośredniczy w "masażu" narządów jamy brzusznej: żołądka, jelit, wątroby, śledziony, nerek. Masaż, poprzez pobudzenie obiegu krwi, wzmacnia także mięśnie, dzięki czemu przyspiesza powrót do zdrowia. Zastosowany po długotrwałym chodzeniu lub męczącej pracy fizycznej usuwa zmęczenie i zapewnia spokojny sen. Większość omówionych w książce zabiegów, polegających na rozcieraniu i masażu, można wykonać samemu, co znacznie upraszcza leczenie. Dobrze wykonany masaż składa się z kilku elementów: gładzenie, poklepywanie, postukiwanie opuszkami palców i delikatne poszczypywanie. Połączony z gimnastyką i wodoleczeniem, przynosi świetne rezultaty. Najskuteczniej działa wtedy, kiedy przed zabiegiem chory weźmie kąpiel parową, która wywoła obfite poty. Po kąpieli należy położyć na brzuch chłodny kompres. Uwaga: nie wolno masować skóry pokrytej wypryskami, ani też nabrzmiałych, rozszerzonych żył. Masaż brzucha. Wymaga od wykonującego pewnej biegłości, a stosowany jest w przypadku obstrukcji, otyłości (zwłaszcza brzucha) i zapalenia jelit. Masaż brzucha wykonujemy w pozycji siedzącej lub leżącej, choć najbardziej skuteczny jest w tej ostatniej. Aby maksymalnie rozluźnić mięśnie brzucha, należy ugiąć nogi w kolanach. Najpierw wykonujemy gładzenie. Początkowo ruchy palców muszą być delikatne a palce ledwie dotykają skóry. Takie gładzenie rozluźnia mięśnie brzucha i pobudza ruchy robaczkowe jelit. Dłoń prawej ręki kładziemy na prawej stronie brzucha, tam gdzie umiejscowiony jest wyrostek robaczkowy i wykonujemy półkoliste delikatne ruchy w górę ku prawemu podżebrzu i w dół, ku pachwinie. Po gładzeniu przystępujemy do rozcierania. Grzbietem palców lekko zaciśniętej dłoni wykonujemy spiralne ruchy od podżebrza w dół i w górę, a także w poprzek. Jeśli masaż wykonuje sobie osoba posiadająca grubą podściółkę tłuszczową, powinna poświęcić temu nieco więcej czasu. Masaż w przypadku częstych wzdęć. Obejmujemy brzuch, możliwie jak najszerzej, rozpostartymi dłońmi i naciskamy go łagodnie, lecz zdecydowanie, przez dwie minuty, a przez kolejne dwie minuty pozostawiamy dłonie w bezruchu. Zabieg wykonujemy 5-6 razy. Masaż klatki piersiowej. Kładziemy się na plecach, nogi uginamy lekko w kolanach. Luźno zaciśniętą pięścią prawej dłoni masujemy klatkę piersiową w kierunku od żeber do mostka, naciskając niezbyt mocno, ale zdecydowanie. Po 10 ruchach lewą dłonią zaciśniętą w pięść masujemy lewą stronę klatki piersiowej. Masaż można też wykonywać obiema dłońmi, masując równocześnie prawą i lewą stronę klatki piersiowej. Zabieg powinien trwać tak długo, aż skóra klatki piersiowej zaczerwieni się i wystąpią poty. Masaż w przypadku naciągnięcia, zwichnięcia, sztywności stawów. Masaż wykonywany własnoręcznie we wszystkich przypadkach uszkodzenia stawów prowadzi do szybkiego przekrwienia skóry, do obniżenia wrażliwości bólowej chorej kończyny, pobudza przemianę materii, zapobiega atrofii mięśni, likwiduje już istniejącą, przyspiesza usuwanie ze stawów złogów i krwawych wylewów. Ważne, aby do masażu stawów u chorych na gościec i dnę przystępować natychmiast, gdy ustąpił stan zapalny, a więc najpóźniej na

drugi-trzeci dzień. Tylko szybka interwencja pozwoli przywrócić ruchomość stawu. Na początku masujemy okolice położone w niewielkiej odległości od stawu, choć czasem, co zaraz wyjaśnimy, miejsca bardziej oddalone. Na przykład, w przypadku uszkodzenia tkanki łącznej i maziówek okołostawowych stawu skokowo-goleniowego, masujemy goleń, przy uszkodzeniu stawu kolanowego - biodro, przy urazach stawu promieniowo-nadgarstkowego masujemy przedramię, przy uszkodzeniu stawu łokciowego - bark itd. Masaże robimy dwa razy dziennie po 5 minut, a po kilku dniach przedłużamy czas masażu do 10 minut. Stosujemy gładzenie, masaż uciskowy i rozcieranie. Po 4-6 dniach przystępujemy do masażu samego stawu. Rozpoczynamy od gładzenia, delikatnego rozcierania i stopniowo przechodzimy do rozcierania silniejszego pionowego i spiralnego. Bardzo wskazane jest, by przed masażem wykonać kąpiel parową uszkodzonego stawu. Jeżeli korzystamy z sauny, pożyteczne będzie szczególnie zwrócenie uwagi na chory staw (rozcieranie, gładzenie). Masaż stawów w dnie. Stosuje się takie same rodzaje masażu jak w gośćcu, z tym że głównie posługujemy się gładzeniem i rozcieraniem. Masaż za pomocą suchej szczotki. Masaż suchą szczotką polega na delikatnym postukiwaniu włosiem o skórę. Jest to bardzo łatwe, toteż chory może wykonywać go sam (z wyjątkiem masażu pleców, ale i wtedy można się przecież posłużyć szczotką na kiju). Aby skórę zahartować, najpierw używa się szczotki o miękkim włosiu, kiedy zaś skóra przywyknie o twardym. Włosie musi być naturalne. Masaż całego ciała najlepiej rozpoczynać od twarzy, a skończyć na stopach. Ruchy dłoni powinny być koliste, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara. Osoby osłabione i wątłe nie powinny być masowane dłużej niż 10 minut, a w ciągu pierwszych dni nie dłużej niż 5 minut. Zanim rozpoczniemy masowanie szczotką, należy ciało dobrze natrzeć suchym, szorstkim ręcznikiem lub flanelą. Masaż suchą szczotką wzmacnia i odświeża organizm, pobudza czynność naczyń krwionośnych skóry, hartuje. Działa bardzo korzystnie na osoby otyłe, skłonne do nadciśnienia, chorych na gościec i dnę. Przeciwwskazania do stosowania masażu - Nie należy stosować masażu przy podniesionej temperaturze ciała. - Masaż stosowany w ostrych stanach zapalnych będzie zawsze szkodliwy. - Nie stosujemy masażu przy skłonności do krwotoków. - Masaż zaszkodzi, jeśli skóra nie jest zdrowa. - Nie wolno wykonywać masażu w przypadkach silnego pobudzenia nerwowego bądź po dużym wysiłku fizycznym. Najpierw należy się uspokoić lub odpocząć. - Nie wolno stosować masażu w zapaleniu żył, lub gdy ma się duże żylaki. - Przy słabym sercu, chorobach układu naczyniowego, potrzebę masażu należy skonsultować z lekarzem. - Przepuklina, ciąża, menstruacja, kamienie w pęcherzyku żółciowym lub w pęcherzu moczowym są przeciwwskazaniem do

stosowania masażu. - Przy nabrzmiałych węzłach limfatycznych (pod kolanami, w pachwinie, pod pachami) nie wolno stosować masażu tak długo, aż obrzmienie ustąpi. - Nie wykonuje się masażu bezpośrednio po jedzeniu. Zabiegi oczyszczające Lewatywy Lewatywa jest zabiegiem oczyszczającym i leczniczym, zalecanym jako radykalny środek leczniczy przy skłonnościach do zaparcia. Można, co prawda, uregulować trawienie stosując odpowiednią dietę, ale osoby skłonne do zaparć muszą raz na jakiś czas oczyszczać jelita ze stwardniałego kału i osadów. Najczęściej robi się lewatywę z czystej (ciepłej lub zimnej) wody, można też dodawać do niej różne składniki. Wykonuje się ją za pomocą irygatora lub specjalnej, gumowej gruszki. Lewatywa zwykła oczyszczająca. Litr wody o temperaturze 37 stopni C wlewamy do irygatora, zawieszonego 1-1,5 metra nad łóżkiem i usuwamy powietrze z przewodu gumowego. Chory kładzie się na brzuchu z uniesionymi pośladkami. On sam albo osoba wykonująca zabieg wsuwa delikatnie kaniulę nasmarowaną uprzednio wazeliną do otworu stolcowego na głębokość 8-10 centymetrów i otwiera kurek; jeśli woda nie wypływa, należy kaniulę nieco cofnąć. Zdarza się, że chory nie może utrzymać wody w odbycie, wówczas podkładamy ręcznik i przyciskamy odbyt z dwóch stron do momentu, aż woda wpłynie do jelita grubego. Podczas zabiegu naciskamy od czasu do czasu przewód gumowy, co zwiększa przepływ wody. Kiedy cała woda wypłynie z irygatora, zamykamy kurek i wyciągamy kaniulę. Zaraz po zabiegu należy poleżeć jeszcze przez 5 minut na prawym boku, co spowoduje, że woda wpłynie głębiej do jelit. Powinno się zatrzymać w sobie wodę przez kilka minut. Po upływie tego czasu jelita opróżnią się same w sposób naturalny; możemy też w tym pomóc lekko naciskając brzuch z obu stron. Lewatywy mieszane Oto kilka przepisów na lewatywy z dodatkiem skutecznych środków na różne dolegliwości: - Lewatywa z naparu kwiatu rumianku 4 łyżki stołowe kwiatu rumianku zalewamy litrem wrzącej wody i odstawiamy pod pokrywką na 30 minut. Po wystygnięciu naparu do 37 stopni C przeprowadzamy zabieg. Lewatywa taka działa kojąco w przypadku skurczów i bólu brzucha. - Lewatywa z naparu kwiatu rumianku, soli i mydła 4 łyżki stołowe kwiatu rumianku zalewamy litrem wrzącej wody i odstawiamy pod pokrywką na 30 minut. Napar przecedzamy, dodajemy pół łyżeczki soli kuchennej (najlepiej tej szarej, bogatej w

mikroelementy), łyżkę stołową delikatnego mydła w płynie oraz tyle dobrze ciepłej wody, aby płynu do lewatywy było nie mniej niż 2 litry. Taka lewatywa usuwa kamienie kałowe, oczyszcza jelito grube z osadów i złogów, doprowadza stolec do normy. - Lewatywa z mydła i oliwy z oliwek. Łyżkę stołową delikatnego mydła w płynie rozprowadzamy w ciepłej wodzie, aż powstanie piana. Dodajemy 1-2 łyżeczki świeżej oliwy z oliwek albo mieszankę oliwy z gliceryną w równych częściach. Lewatywa jest bardzo skuteczna w przewlekłych zaparciach i skłonności do suchego kału. - Lewatywa z naparu kwiatu rumianku i siemienia lnianego. Łyżkę stołową siemienia lnianego gotujemy przez 10 minut w litrze wody. Po zdjęciu naczynia z ognia dodajemy 2 łyżki stołowe kwiatu rumianku i zaparzamy pod pokrywką przez 15 minut. Lewatywa jest bardzo skuteczna w stanach zapalnych jelita grubego. - Lewatywa z naparu ziela krwawnika. 250 gramów ziela krwawnika zaparzamy w litrze wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 30 minut, a następnie przecedzamy. Lewatywa z ziela krwawnika jest niezwykle skuteczna w przewlekłych nieżytach przewodu pokarmowego, pobudza czynności ruchowe i wydzielnicze jelit, reguluje fermentację w jelitach, działa ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwskurczowo. Pomaga też w leczeniu guzów krwawniczych. - Lewatywa z naparu tataraku. 3 łyżki zmielonego kłącza tataraku zalewamy litrem wrzącej wody i odstawiamy pod pokrywką na 30 minut, dbając jednak o to, aby napar miał temperaturę 35-37 stopni C. Lewatywa z naparu tataraku jest bardzo wskazana w zaburzeniach trawienia, nieżytach żołądka, stanach zapalnych i zaburzeniach fermentacyjnych przewodu pokarmowego. - Lewatywa z naparu rzepiku pospolitego. 3 łyżki stołowe ziela rzepiku zalewamy litrem wrzącej wody, odstawiamy pod przykrywką na 30 minut i przecedzamy. Lewatywa jest bardzo wskazana dla osób cierpiących na zaburzenia wątroby, mających kłopoty z przemianą materii (chorzy na gościec i dnę). Naturalne środki przeczyszczające Korzystne efekty lewatyw, a zwłaszcza lewatyw ziołowych, można utrzymać pijąc systematycznie ziółka, napary i napoje o właściwościach przeczyszczających. Ciepła woda jako środek przeczyszczający Jest to środek najbardziej niewinny i wypróbowany, prosty w użyciu, działający szybko i skutecznie. Rano, na pusty żołądek, wypijamy wolno szklankę gorącej, przegotowanej wody. Wypróżnienie często następuje zaraz po wypiciu wody. - Napój przeczyszczający z cebuli. 2-3 główki obranej z łupin cebuli rozgotowujemy w 300 mililitrach wody, odcedzamy, a płyn

wypijamy. - Napój przeczyszczający z tarniny. 3 łyżki stołowe kwiatu tarniny zalewamy 0,5 l wrzącej wody, odstawiamy pod pokrywką na 30 minut i następnie przecedzamy. Codziennie rano i wieczorem wypijamy kieliszek naparu. - Napój przeczyszczający ze słodkich migdałów. Kilka słodkich migdałów tłuczemy w moździerzu (razem ze skórką), zalewamy szklanką zimnej, przegotowanej wody. Po 15 minutach napój przecedzamy. Pijemy rano i wieczorem po filiżance do kawy. - Napój przeczyszczający z liści senesu. Liście senesu przyrządzamy jak herbatę ziołową. 8-9 listków senesu zalewamy filiżanką wrzącej wody, odstawiamy na 20 minut i przecedzamy. Napar słodzimy miodem i pijemy raz dziennie rano na czczo. Po 4-6 godzinach poczujemy słabe kolki, a zaraz potem nastąpi wypróżnienie. - Napój przeczyszczający z aloesem. Jest to bardzo stary przepis, podany przez Awicennę w trzech wariantach. Oto one: 1. Szklankę ciepłej wody z dodatkiem łyżeczki miodu i proszku aloesowego (na czubku noża) wlewamy do emaliowanego naczynia i zagotowujemy. Po ostudzeniu pijemy na czczo, najlepiej rano. 2. Łyżeczkę siemienia lnianego zalewamy szklanką wrzącej wody i gotujemy przez 5 minut na małym ogniu. Wywar studzimy, odcedzamy, dodajemy proszek aloesowy (na czubku noża) i miód do smaku. Pijemy rano na czczo. 3. Łyżkę stołową kwiatu bzu czarnego, łyżkę stołową nasienia kozieradki, proszek aloesowy (na czubku noża), łyżeczkę rozgniecionych nasion kopru, łyżeczkę miodu zalewamy 2 szklankami wody i w emaliowanym garnku gotujemy na małym ogniu aż mieszanka zacznie wrzeć. Odcedzony i przestudzony płyn pijemy przez 2 dni po 2 filiżanki dziennie - jedną rano na czczo, drugą zaś wieczorem, po jedzeniu. Jeśli ktoś nie znosi goryczki zawartej w aloesie, może nie wsypywać proszku do wywaru, ale połknąć go oddzielnie, popijając tą właśnie herbatą ziołową. - Napój przeczyszczający z różnych ziół. Po łyżeczce siemienia lnianego, rdestu ptasiego, kolendry, lukrecji i ziela paprotki zwyczajnej zalewamy 300 mililitrami zimnej wody, stawiamy na ogniu i gotujemy 5 minut. Przecedzony i przestudzony napój pijemy 3 razy dziennie po małej filiżance, na 2 godziny przed głównymi posiłkami.