Weervast stalen gevel verhult - Bouwen met Staal34 BOUWEN MET STAAL 197 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 bovenplaat, gezet weervast staal, d = 5mm HEA 160, verzinkt, gebogen aangelaste

30 BOUWEN MET STAAL 197

Een crematoriumgebouw vraagt om een zorgvuldige vormgeving en materiaalkeuze, die recht doen aan de vaak diepe emoties van de ge-bruikers. Tegelijk is het ‘gewoon’ een gebouw dat rationeel in elkaar moet zitten. Deze beide werelden zijn af te lezen aan dit crematorium in Zoetermeer. Achter de markante gevels en afwerkingen gaat een tamelijk alledaagse constructies schuil die in veel bedrijfsgebouwen is te vinden. Met een veel com-plexere maatvoering, dat wel.

Met het Voorlopig Ontwerp (VO) uit 2003 lag de verschijningsvorm van het cremato-rium min of meer vast, maar constructief was het gebouw niet uitgewerkt. De draag-constructie was in het VO nog gedacht als een combinatie van dragend metselwerk, houten balklagen en plaatselijk stalen hulp-constructies. Deze is in de constructieve uitwerking vervangen door een meer ratio-nele opzet. Omdat dit crematorium qua belastingen en overspanningen weinig verschilt van een gewoon bedrijfsgebouw, is ook het type constructie dat wordt toegepast in bedrijfs-gebouwen de meest economische oplossing. Dat betekent een dragend staalskelet, ingevuld met niet-dragende, lichte gevelelementen, waar mogelijk prefab met droge verbindingen. Voor de vloeren boven de kelder zijn kanaal-platen de meest geschikte keuze, gezien de grote overspanningen en vloerbelastingen.Een belangrijke vereenvoudiging in de uit-werking was dat de daken, die in het VO nog scheluw waren, werden vervangen door rechte vlakken. De combinatie van gekrom-de daken én gekromde wanden zou de maat-voering en uitvoering nog ingewikkelder hebben gemaakt. En de gekromde gevel, in het VO gedacht in metselwerk, is uiteindelijk gemaakt van weervast staal (ook wel CorTen staal genoemd).

Geschoorde staalconstructieDe draagconstructie van het opgaand werk bestaat uit een volledig afgeschoorde staal-constructie. Voor de dakliggers zijn waar mogelijk IPE-profi elen gebruikt, voor de lig-gers in de begane-grondvloer zijn SFB-liggers toegepast. Kolommen die uit het zicht blijven, zijn gemaakt van HEA- of HEB-profi elen, ko-lommen in het zicht van ronde buisprofi elen.In de gekromde noordgevel zijn de stabili-teitsverbanden met consoles buiten het vlak van de kolommen geplaatst. Zo kunnen de verbanden in de gevel worden weggewerkt terwijl de kolommen los van het gevelpakket blijven. Overigens moest het gekromde gevel-vlak een fl inke dikte krijgen om voldoende ruimte te bieden voor de verbanden die van-zelfsprekend vlak zijn.De kanaalplaten van de begane-grondvloer zijn voorzien van een gewapende druklaag, om scheurvorming in de dekvloer zoveel mogelijk te beperken. Het geeft de vloer ook voldoende massa om geluid uit de kelder, vooral afk omstig van de installaties, vol-doende te weren. Uiteraard moet in de be-zoekersruimten op de begane grond een serene rust heersen. Ook om bestand te zijn tegen een eventuele gasexplosie in de kelder heeft de vloer massa nodig. Bij de gevels liggen de kanaalplaten op de kelderwanden en funderingsbalken, bij de tussensteun-punten op SFB-liggers.De oven stelde meer bijzondere eisen aan de constructie: zo is de keldervloer plaatselijk 0,8 m verdiept vanwege de hoogte van de in-stallatie en zijn de vloer, wanden en plafond van de ovenruimte extra geïsoleerd om op-warming door de oven te voorkomen. De buitenmantel kan plaatselijk 70 °C worden; door warmtestraling zouden omringende betonconstructies kunnen scheuren door thermische spanningen. Bij de vloer zou dat lekkage tot gevolg hebben. Daarom staat de oven op een aparte staalvezel-versterkte betonvloer, die via een laag schuimglas op de betonnen keldervloer rust.

Prefab gevelsIs de draagconstructie in opbouw net zo eenvoudig als die van een bedrijfsgebouw, voor de afb ouw geldt dat in mindere mate. Vooral in de gevels is de variëteit aan mate-

CREMATORIUM MEERBLOEMHOF, ZOETERMEER

Weervast stalen gevel verhult

ing. P. Jansen

Paul Jansen is constructeur bij

De Vries konstruktieburo in Gouda.

A.P.M. Roest

Ton Roest is bedrijfsleider bij Goudriaan

in Oudewater.

ir. M. de Gier

Martijn de Gier is projectarchitect bij de

MYJ architectuur stedebouw restauratie.

Meer informatie

www.myj.nl, www.goudriaanbv.nl

foto

: Pie

ter K

ers

Noordgevel.

197-BMS Magazine.indd 30197-BMS Magazine.indd 30 16-08-2007 17:21:3916-08-2007 17:21:39Proceskleur CyaanProceskleur CyaanProceskleur MagentaProceskleur MagentaProceskleur GeelProceskleur GeelProceskleur ZwartProceskleur Zwart

BOUWEN MET STAAL 197 31

alledaagse constructie

Gebouw vol symboliekIn 2000 won het Haagse architectenbureau ‘de MYJ’ de prijsvraag voor het ontwerp van het crematorium, aan de rand van begraaf-plaats Buytenpark in Zoetermeer. De begraaf-plaats ligt op een van de hoogste plaatsen van Zoetermeer, omdat wij onze doden ruim boven het grondwater begraven. Het gebouw vormt de scheiding tussen twee werelden: aan de noordzijde de ‘leisure’ wereld met de over-dekte skibaan Snow World en de kunstmatige klimrots Ayers Rock, aan de zuidzijde de inge-togen rust van de begraafplaats.Deze scheiding is vormgegeven in een robuuste, ongenaakbare wand van weervast staal. Deze houdt de vrolijke drukte op afstand en bege-leidt bezoeker en nabestaande op hun route de aula in. Het geroeste staal kan worden gezien

als verbeelding van de vergankelijkheid. De platen lijken eenvormig, maar door zetting en overlap verschilt het beeld met het gezichts-punt: vanuit het oosten oogt de gevel donker door de schaduwen, vanuit het westen glijdt de blik langs de gevel. De zetting versterkt de indruk van de kromming en versterkt de werking van het licht.Eerder was de gekromde wand nog gedacht in beton, maar dat stuitte op weerstand van de gemeente Zoetermeer: ‘We hebben hier al zo veel beton’. Een volgende variant in metsel-werk haalde het ook niet: met een hoogte van 11 m zou dit óf heel dik moeten worden, óf wor-den voorzien van een stalen hulpconstructie. De eerste oplossing was te duur, de tweede niet echt; als je steen ziet moet het ook steen zijn. Weervast staal, dat met zijn geroeste op-

pervlak ook de beoogde associaties oproept, bleek uiteindelijk de goede keuze.Langs de stalen wand loopt het terrein lang-zaam op naar de ontvangstruimte. Deze helling versterkt de symboliek: de weg naar het af-scheid voelt zwaar aan. De aula is het hoogste punt van het gebouw. Tijdens de ceremonie biedt een groot venster uitzicht over het water, naar de begraafplaats, het domein van de do-den. De ronde aula vormt een scharnierpunt: na de ceremonie verandert men van richting. Bij een crematie loopt men na de ceremonie terug in de richting van het leven, naar de koffie-kamer, bij een begrafenis gaat men in processie over de brug naar de begraafplaats, en daarna terug naar de koffiekamer. Na afloop voelt de weg naar de dagelijkse wereld licht aan, door-dat de zwaartekracht een handje helpt. •

foto

: Pie

ter K

ers



1 koffiekamer 2 keuken 3 verkeersruimte 4 toiletten 5 centrale hal en uibreiding koffiekamer 6 brug naar begraafplaats/uitgang 7 kantoor 8 ontvangstruimte belangstellenden 9 inbreng kamer 10 urnen opslag 11 gang 12 toiletten 13 chauffeurs kamer 14 binnencolumbarium 15 wachtruimte kist 16 kantoor en regie 17 spreekkamer 18 technische ruimte 19 oven- en filterruimte 20 asbehandeling 21 ontvangstruimte familie 22 ondernemerskamer 23 aula 24 centrale hal en uitbreiding koffiekamer 25 brug naar begraafplaats / uitgang

1 2 5 6

6

4 7

3 4 4

7

8

910101113

12

1813 17

199

10

1020

14

15

16

8

2122

23

25

241

12

9

4

18

begane grond

langsdoorsnede

dwarsdoorsnede

verdieping

N

➤

Technische gegevens Hoofdafmetingen vloeroppervlak (bvo) 1650 m2 • Conservering staalconstructie verzinkt,

deels ook geverfd en deels ook gepoedercoat • Dak stalen dakplaat SAB 106R/750, isolatie steenwol, dak-

bedekking bitumen • Begane-grondvloer VBI kanaalplaten • Fundering keldervloer in het werk gestort 250 mm,

kelderwanden holle wanden VNL Prefab • Vloer onder oven (van onder naar boven) onderheide keldervloer

250 mm, foamglass 150 mm, dubbele folie, staalvezel-betonvloer 100 mm • Noordgevel weervast stalen platen,

sandwichpanelen SAB, gipskartonplaten, glasweefsel • Zuidgevel metselwerk, steenwol, gipskartonplaten,

glasweefsel • Staalverbruik draagconstructie 64.400 kg, gevelplaten 29.350 kg

Montage van de stalen sandwichpanelen bij de aula achter de weervast stalen platen.

Staalconstructie.



1

1

4000

1550 2092

8

5000

123456789

1011121314151617181920

HEA 120UNP 160 rond 80/80/3.6L 60/60/6IPE 450HEB 220IPE 220 HEA 100K80/80/4HEA 140IPE 270IPE 300IPE 200UNP 140HEA 180HEA 200IPE 330IPE 360UNP 120L 80/80/8

5000 5000 5000 5000 5000 5000

4987 x2

x3x4

x6 G

F

E

D

C

B

G

F

E

D

C

A

x1

4953

2539

24362131

5000 5000

2100

1400

6000

210

025

5025

5014

00

600

060

0060

00

x2

x1

x3x4

x5x6

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

strip 6x200

strip 6x200

4987

4953 24262131

25391

11

1

3

333

3

3

3

3

3

3

4

4

4

45

5

44

4

4

4

18

7

21319

1919

4

4174

1

1

1

11

1 1

111

1

7

1

1 11

11

1

1

1

1

1

1

18 19 20 21 22

x5

dakafschot

daka

fsch

ot

dakafschot

3

3

3315 15 15

38

860

3

14

14

14 14

14

14

1414

1

1

10

spuwer 400 x 80 spuwer 400x80

10

14

3

3

3

3

444

4 4

4

4

4

4

4 hw

a-d

oo

rvo

erb

= 1

50 m

m

4

44 4

4

16

4

4

4

4

10

12 12

13

13

13

1414 14

14

1414 14

14

1311

1111 11

10

4 4

4

4

4

4 4 8

8

3

3

6

31556

2259 1840

deze ligger momentvast koppelen aan randligger op as A

812

640

8

83

220 450

2218

75 5 5

3

18

1

1

o.k. 3350+

11

1313

9

3

1

o.k. 3350+1

Interieur aula met doorkijk op begraafplaats.



1

234

5678

9101112131415

bovenplaat, gezet weervast staal, d = 5mmHEA 160, verzinkt, gebogenaangelaste plaatonderplaat, gezet weervast staal, d = 5 mmkolom, rond 168, half in de wandsandwichpaneel, d = 120 mmprefab betonwand, d = 350 mmkanaalplaatvloer, d = 260 mm, met verzwaarde onderzijdedruklaag, d = 60 mmafwerkvloer, d = 50 mmIPE 450, deels in zichtgeprofileerde dakplaatisolatie en bitumineuze dakbedekkingdaklichtin het werk gestorte keldervloer, bovenzijde geïsoleerd

Projectgegevens Locatie Buytenparklaan 1, Zoetermeer • Opdracht Monuta Bouw en Tech-

niek, Apeldoorn • Architectuur de MYJ architectuur stedebouw restauratie, Den Haag •

Contractarchitect Braaksma & Roos, Den Haag • Constructief ontwerp De Vries Konstruktie-

buro, Gouda • Uitvoering Variant Bouwonderneming, Alphen aan den Rijn • Staalconstructie

en weervast stalen gevel Goudriaan, Oudewater • Data start ontwerp 2000, VO en start

constructief ontwerp 2003, start bouw 2005, opleve ring 2007 • Bouwkosten € 3,3 miljoen

• Fotografi e Pieter Kers, MYJ



rialen en vormen groot, wat vanzelfsprekend leidt tot meer aansluitingen en dus details.Het staalskelet is ingevuld met prefab gevel-elementen. Achter de schil van baksteen en van prefab betonplaten staan houtskelet-bouw-binnenspouwbladen. Voor de gekrom-de noordgevel waren ook houtskeletbouw-binnenspouwbladen voorzien; op voorstel van de aannemer zijn deze vervangen door stalen sandwich-elementen. Deze staan ver-ticaal en zorgen volledig voor de water- en winddichting en warmte-isolatie van de ge-vel. De weervast stalen gevel dient alleen een esthetisch doel en is bevestigd aan een eigen verzinkt stalen opvangconstructie. Aan de binnenkant zijn alle gevels afgewerkt met gipskartonplaten.Warmtetechnisch zou een zwaar dak het mooist zijn, in de vorm van een betonnen dakplaat of tuindak. Daarom voorzag het VO in een sedumdak. De meerkosten hier-voor, met name in de draagconstructie wa-ren onevenredig groot. Daarom is gekozen voor een licht dak zoals gebruikelijk in be-drijfshallen: een geprofi leerd stalen dakplaat die overspant tussen de hoofdliggers, met daarop warmte-isolatie en dakbedekking. Deze oplossing maakte de eisen aan de luchtbehandelingsinstallatie wel zwaarder, maar koeling was sowieso al gewenst.

Complexe maatvoeringZo eenvoudig als het gebouw constructief in elkaar zit, zo complex is de vorm en de maatvoering van de betonnen kelder en van het opgaand werk. Cruciaal in de commu-nicatie tussen alle betrokkenen is het kolom-menplan. Daaruit halen de staalbouwer, gevelbouwer de prefab-betonleverancier en alle anderen de maten van te prefabriceren onderdelen, en de aannemer baseert er zijn ankerplan op. Als het goed is, schuift bij de bouw alles passend in elkaar...In theorie zijn ook complexe vormen eenvou-dig vast te leggen met digitale modellen, maar in de praktijk ontstaan vaak complicaties. Zo is bij dit gebouw het ontwerp nog gewijzigd, toen het stramienplan al vast lag. Voor ‘om-bouwen’ van het digitale model was het te laat, waardoor het stramien uiteindelijk niet optimaal is wat de maatvoering bemoeilijkt. Het is dus zeker te verkiezen, het kolommen-

plan van het gebouw vast te leggen alvorens de overzichtstekeningen van de staalcon-structie met het 3D-staalpakket op te zetten.Verder zou het ideaal zijn als de tekensys-temen van de architect, constructief ontwerper en staalbouwer goed op elkaar aansluiten. Maar zover is het nog niet: ook bij dit project ontstonden onvolkomenheden waardoor uiteindelijk elke partij zijn eigen digitale model moest opbouwen. Juist bij een wat ingewikkelder ontwerp is een goede rolverdeling en coöperatieve op-stelling van alle betrokkenen onontbeerlijk. Werken in bouwteam is dan de aangewezen contractvorm, maar ook aanbesteding zoals hier kan tot uitstekende resultaten leiden. De aannemer speelde zijn coördinerende rol voorbeeldig, zowel in de werkvoorbereiding als de uitvoering.De staalbouwer, prefab-betonleveranciers en andere toeleveranciers werkten elk hun eigen detaillering uit, waarbij de aannemer ervoor moet zorgen dat alles uiteindelijk goed op elkaar aansluit. Een mogelijke bron van communicatiestoringen is uitgesloten doordat de stalen draagconstructie en de weervast stalen gevel met hulpconstructie zijn gedetailleerd en gemaakt door hetzelfde staalconstructiebedrijf.

Weervast stalen gevelDe roestige platen van de gekromde noord-gevel hebben uitsluitend een esthetische functie. Erachter staan stalen sandwich-elementen die zorgen voor de water- en winddichting en warmte-isolatie van de

gevel. De platen zijn van weervast staal (ook wel CorTen-staal genoemd) dat zonder conservering kan worden toegepast. Dat is te danken aan de speciale legering van het staal: de oxidehuid schermt het dieper lig-gende materiaal af, waardoor dit (bijna) niet meer verder kan roesten.De platen zijn 5 mm dik en 2 m breed, een standaard handelsmaat. De lengten zijn ver-schillend, om de hoogte van de gevel lang-zaam te laten oplopen van de ingang naar de aula. Elke plaat is rechthoekig en staat in zijn vlak tien graden uit het lood, waardoor de schuine vouw weer precies waterpas komt te staan. Aan de andere lange zijde zijn de platen 80 mm haaks omgezet, wat samen met een aan de achterkant gelast hoekstaal (ook weervast) zorgt voor de stijfh eid.Opvallend is dat de bovenste plaat achter de onderste valt, waardoor regenwater aan de achterkant van de onderste plaat afstroomt. De ontmoeting tussen vier platen is met zorg vormgegeven. Daarvoor is een proefopstel-ling op schaal 1 : 2 in de werkplaats gemaakt. Waar ramen in de gevel zitten, is in de staal-platen een patroon van openingen gesneden.Voor de bevestiging lopen horizontaal voor de sandwichpanelen langs vier regels van HEA-profi elen, zodat iedere staalplaat aan de boven- en onderkant een steunpunt heeft . De platen zijn met bouten aan deze regels verbonden, via kunststof ringen om contact-corrosie van de regels te voorkomen. Om diezelfde reden zijn de regels verzinkt. De lippen voor de ophanging van de staalplaten zijn aan de achterkant van de staalplaten gelast, zodat er van buiten niets van te zien is. De vier regels zijn met consoles aan de achterliggende constructie bevestigd. Bij de staal constructie betekent dat dat deze con-soles door de gevel van sandwichpanelen heen moeten. Dat vraagt om een zeer nauw-keurige maatvoering omdat de consoles niet meer zijn te stellen als de panelen eenmaal zijn gemonteerd.Om de staalplaten voor het interieur hetzelfde uiterlijk te geven als die van de gevel, zijn deze onderworpen aan versnelde corrosie. Daartoe zijn ze eerst bewerkt met zuur en vervolgens enige tijd buiten opgesteld. Een blanke poedercoating voorkomt dat de roest afgeeft op kleding. •


Documents

Weervast stalen gevel verhult - Bouwen met Staal34 BOUWEN MET STAAL 197 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 bovenplaat, gezet weervast staal, d = 5mm HEA 160, verzinkt, gebogen aangelaste