aa1

123

Jan Wikarjak Gramatyka opisowa Jzyka aciskiego

Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1999

GRAMATYKA OPISOWA JZYKA ACISKIEGOJan Wikarjak

Okadk projektowaa Maryna Winiewska Redaktor Zdzisaw Garbowski Redaktor techniczny Teresa Skrzypkowska Korektorzy Barbara Gronek, Lidia Czerwiska

Copyright by Pastwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1978 Copyright by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o. Warszawa 1997 Copyright by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 1999

-

'

Cz pierwsza

WIADOMOCI WSTPNE I NAUKA O GOSCE ,'

WIADOMOCI WSTPNE

ROZWJ JZYKA ACISKIEGOPocztkowo jeden z dialektw italskich, ktrym posugiwali si Latynowie, tzn. mieszkacy rodkowoitalskiej krainy Lacjum, z czasem z rozwojem pastwa rzymskiego, sta si jzykiem wiatowym; po upadku imperium rzymskiego jeszcze przez szereg stuleci utrzyma si jako jzyk nauki, literatury, dyplomacji, liturgii Kocioa. Dzi acin literack stosuje si czynnie w niektrych publikacjach z zakresu filologii klasycznej, niekiedy take na kongresach naukowych latynistw. Natomiast z aciny ludowej na terenie Italii i europejskich prowincji rzymskich rozwiny si jzyki romaskie: woski, francuski, hiszpaski, portugalski, rumuski, sardyski, prowansalski, retoromaski. Jzyk aciski poznajemy dzi gwnie z zabytkw literatury. W jego rozwoju wyrniamy kilka okresw, z ktrych najwaniejsze to okres cyceroski, tak nazwany od Cycerona (106-43 p.n.e.), gwnego przedstawiciela prozy rzymskiej, oraz okres augustowski, zawdziczajcy sw nazw Augustowi (63 p.n.e. - 14 n.e.), w ktrym nastpi szczytowy rozkwit poezji. Czasy od wystpienia Cycerona w r. 81 p.n.e. do mierci Augusta w 14 r.n.e. nazywamy zotym albo klasycznym okresem literatury aciskiej. Gramatyka opisowa jzyka aciskiego opiera si na zabytkach tej wanie epoki, szczeglnie na pismach Cycerona i wspczesnego mu Cezara (100 - 44 p.n.e.) oraz poetw epoki augustowskiej: Wergilego (70-19p.n.e.), Horacego (65 - 8 p.n.e.), Owidiusza (43 p.n.e. -18 n.e.). Gramatyka historyczna, przedstawiajca jzyk aciski w historycznym rozwoju, uwzgldnia oprcz aciny klasycznej take czasy wczeniejsze, tzn. okres archaiczny, i pniejsze, a wic okres tzw. srebrnej aciny, przypadajcy mniej wicej na lata 14 117 n.e., a take zabytki stuleci nastpnych, w ktrych punkt cikoci przesuwa si poza Itali. Wany materia do bada nad jzykiem stanowi te napisy, szczeglnie pochodzce z czasw wczeniejszych od pomnikw literatury.

ALFABETAlfabet aciski liczy 24 litery:

ABC DEF GHI KLM NOP QRS TUV XYZabc def ghi kim nop qrs tuv xyz

m

Pismo przejli Rzymianie od Grekw, odpowiednio je adaptujc i modyfikujc. Za czasw Cycerona byo w uyciu 21 liter. Litery y, z, wprowadzono nieco pniej dla dokadniejszego oddania wyrazw pochodzenia greckiego, takich jak cycnus abd, zephyrus = = wiatr zachodni, dlatego owe litery znalazy si na kocu alfabetu; wypada te zaznaczy, i Rzymianie nie rozrniali w pimie u, v uywajc jednego znaku zarwno dla samogoski, jak i spgoski. Wczeniej, w epoce republiki, zachodziy zmiany co do zakresu uycia liter oznaczajcych spgoski tylnojzykowe. Pocztkowo uywano liter c k q zalenie od tego, jaki dwik po nich wystpowa. Litera C oznaczaa zarwno spgosk bezdwiczn [k], jaki dwiczn [g]; z czasem, ok. r. 300 p.n.e., na oznaczenie spgoski dwicznej wprowadzono now Iher G (ktra jest graficzn odmian C). Odtd zmniejszy si zakres stosowania litery Q, a litera K wysza niemal zupenie z uycia. lady dawnego stanu zachoway si w pewnych skrtach, ktre nie ulegy zmianie: C = Gaius, Cn = Gnaeus, Ka. = Kalendae. .

WYMOWA I ORTOGRAFIALitery aciskie s nam znane z alfabetu polskiego. Nasi przodkowie bowiem przejli alfabet aciski adaptujc go do potrzeb jzyka polskiego przez znaki diakrytyczne (kropki, kreski nad literami, haczyki u dou) lub poczenia literowe (np. cz, sz, rz, dz); chodzio o oddanie dwikw nie wystpujcych w jzyku aciskim. Warto dwikowa liter w acinie jest w zasadzie ta s ma, co w jzyku polskim. Rnice s stosunkowo nieliczne. W przeciwiestwie do Polakw staroytni Rzymianie odrniali w wymowie samogoski dugie i krtkie; rnicy tej jednak nie zaznaczali w pimie. Ta sama wic litera a oznacza moe zarwno samogosk dug, np. w wyrazie mater, jak i krtk np. w wyrazie pater; podobnie przedstawia si sprawa z innymi literami. Inaczej nieco jest w jzyku greckim, gdzie mamy odrbne litery na oznaczenie krtkiego e (e epsilon) i dugiego e (rj eta) oraz krtkiego o (o omikron) i dugiego o (a> omega). W naszych podrcznikach, zwaszcza za w sownikach, przyjto sposb zaznaczania iloczasu przez odpowiednie znaki diakrytyczne: kreseczka pozioma nad liter oznacza dugo samogoski, uk wygity ku grze jej krtko; piszemy wic mater, ale pater.

4

Poczenia ae, oe wymawiamy dzi jako pojedynczy dwik [e] np. saepe [sepe], poena 5 s [pena]. Niekiedy dla zaznaczenia, i poczenie to naley czyta jako dwie goski, stawiamy nad e dwie kropki (trema); piszemy wic aer, poeta. Litera i oznacza zarwno samogosk i, jak spgosk j, szczeglnie midzy samogoskami oraz na pocztku wyrazu przed samogosk, np. iam, maior. Niektrzy wprowadzaj w tych wypadkach liter./, ktra pojawia si w tekstach aciskich w epoce redniowiecza. Bardziej rozpowszechnione jest odrnianie litery u od v, ktre wprowadzono w teje epoce. Liter c w pozycji przed e, i, y, ae, oe przyjto czyta jak polskie [c], w innych pozycjach, a wic przed a, o, u, przed spgosk i na kocu wyrazu jak polskie [k]. F czytamy jak polskie [w]: vinum [winum], ovis [owis]. Qu czytamy jak polskie [kw], np.: agua [akwa], quis [kwisj. 7

Ngu przed samogosk jak [ngw]: lingua [lingwa], std polskie lingwista, sanguis [sangwis], std poi. sangwinik. Su przed samogosk w niektrych wyrazach czytamy jak [sw]: persuadeo [perswadeo] (por. poi. perswazja), suavis [swawis], suesco [swesko]. Ph (wystpuje jedynie w wyrazach pochodzenia greckiego) zwyklimy czyta [f], np.: philosophia, philologus, std poi. filozofia, filolog. Co do uycia duych liter stosujemy na og zasady ortografii polskiej; przyjto wszake zaczyna du liter nie tylko imiona wasne, lecz take od nich urobione przymiotniki i przyswki np.: Latium, lingua Latina, Latine loqui. Przyjta dzi (cho bynajmniej nie przez wszystkich) wymowa jest kompromisem midzy wymow Rzymian epoki klasycznej a wymow pniejsz, datujc si ze schyku staroytnoci, bd z czasw kiedy acina ludowa przeksztacaa si w jzyki romaskie. W epoce klasycznej litera c, niezalenie od pozycji, oznaczaa zawsze spgosk tylnojzykow [k]. Cicero wymawia swoje nazwisko jako [Kikero]; wspczeni mu Grecy pisali je KiKSpwv. Pod koniec staroytnoci c [k] przed samogoskami przednimi ulegao palatalizacji i przeszo nastpnie w gosk zwartoszczelinow lub szczelinow. Nazwisko wielkiego pisarza i mwcy wymawiaj Wosi jako [Cziczero]; Francuzi jako [Sisern]. Poczenia liter ae, oe oznaczay dwugoski, ktre wymawiano jako [a?], [o*], zblione do [a Isunt

PERFECTUM CONIUNCTTVI PASSIVI zostabym napomniany zostabym zamknity rsim clausus LIs a, um } sit rsimus |sitis ae> a

zostabym pochwalony rsim laudatus, K a, um | sit laudati, ae a >103

f sinmonltus, a, ummonlti

L is | sit rsimus Jsitis ae' a

rsimus l. tis Isint

'

dausi

Isint

' Isint

PLUSQUAMPERFECTUM INDICATIVI PASSIVI zostaem (przedtem) pochwalony reram laudatus, L r. s a um ' lerat reramus hratis ae ' a zostaem (przedtem) napomniany reram monltus, L ras a - ^ lerat reramus Jeratis ae ' a zostaem (przedtem) zamknity reram clausus, l . s a um ' lerat reramus gratis ae ' a

E n sl C

laudat1

' lerant S 101 zostabym (przedtem) pochwalony ressem laudatus, \ . s um *' lesset ressemus jessetis ae a

monlti

' lerant

claus

> lerant.

PLUSQUAMPERFECTUM CONIUNCTIVI PASSIVI zostabym (przedtem) napomniany ressem mon!tus > Jesses a ' um lessetmonlti

zostabym (przedtem) zamknity ressem clausus ^esses a - um lesset ressemus ' ^essetis ae ' a lessentclausl

laudatl

lessent105

> lessent

ressemus ^essetis ae> a

FUTURUM II (EXACTUM) INDICATIVI PASSIVI zostan (prttdtem) pochwalony rero laudatus, L ris a um ' lerit rerlmus jerltis ae ' a zostan (przedtem) napomnianymonltus

>

monlt1

rero Jeris a lerit rerimus Jerltis ae a

zostan (przedtem) zamknity rero clausus, L ris a um ' lerit rerimus clausi, < eritis ae, a lerunt

laudati

> lerunt

' lerunt

54

INFINinVUS FUTURI ACTIVIie bd chwali, e pochwal a.c.i. laudaturum,-) am. urn > esse os, as, a J laudaturus, -\ a, um > esse i, ae, a J e bd napomina, e napomn monitorom,") am, um > esse os, as, a J moniturus, -j a, um > esse i, ae, a J e bd zamyka, e zamkn clausurum,-) am, um > esse os, as, a J clausOrus, -j a, um > esse i, ae, a J

106

n.c.i.

INFIN1HVUS FUTURI PASSIVIe bd chwalony, e zostan pochwalony e bd napominany, e zostan napomniany e bd zamykany, e zostan zamknity clausum iri 1107

laudatum irl

monltum iri

Uwaga. Infmitivus futuri passivi skada si z supinum oraz iri (infin. praes. pass, do eo), tote niezalenie od rodzaju czy liczby nie ulega zmianie.

__ . ____ . ________

KONIUGACJA III na -io Koniugacja III jest koniugacj mieszan. Obok tematw spgoskowych, np. lego, scribo, mamy mniej liczne tematy samogoskowe na u, np. tribuo, statuo. Odmienn grup stanowi czasowniki na -io, np. caplo, capSre, cepi, captum = bior, chwytani. Cz form (zwaszcza przed er) wystpuje bez i: infinitivus praesentis activi brzmi capSre, passivi capi imperfectum coniunctivi activi capSrem, passivi cap&rer 2 os. sing. praes. indic. passivi capSris 2 os. sing. imperat. praes. activi cape. W innych formach urobionych od tematu praesentis i zachowuje si. Przypomina to nieco odmian koniugacji IV, rnica jednak wystpuje w iloczasie: w koniugacji III i jest krtkie.fcapio, capis, capit ac 1V1 lcaplmus, capltis, caplunt < . fcaplor, capSris, capitur passivi lcapinjm^ capimJni, capluntur activi caplam, caplas itd. passivi capiar, capiaris itd.l 106

Pracsens indicat.

Praesens coniunct.

Imperfect. indic. f activi capiebam, capiebas, itd. [_| \passivi capie bar, capie bar i s itd.

Futurum I indic. Jactivi caplam, caples, caplet itd. \passivi capifar, capieris, capietur itd. Imperativus I activi Imperativus II activi cape, capite capito, capito capitte, capiunto

55

ZESTAWIENIE FORMSIO

I!

VerbumActivum[ S1 Praesens 3 Indicativus laudo laudas laudat laudamus laudatis laudant laudarem laudabas laudares laudabat laudaret laudabamus laudabatis laudabant laudabo laudabis laudabit laudablmus laudabftis laudabunt laudaremus laudaret i s laudarent S 2 laudato 3 laudato P 2 laudatte 3 laudanto Coniunctivus laudem laudes laudet laudemus laudetis laudent Imperativus

f:

J

P1 23

P 2 laudate

Futurum primum

S HO

Verbumlaudavi laudavisti laudavit laudavlmus Jaudavistis laudaverunt (-ere) JaudavSram laudavSras laudavgrat laudaveramus laudaveratis laudavsrant laudavSro Iaudav8ris JaudavSrit laudaverfmus iaudaverlfis laudavSrim laudavSris laudavSrit laudaverlmus Jaudaveritis laudavSrint laudavissem iaudavisses laudavisset laudavissemus laudavissetis laudavissent

fini

Plusquamperfectum

Futurum exactum

laodavMm

M

KONIUGACJI I -a finitum infectumPassivum Indicativus laudorlaudaris

m

Coniunctivus lauder lauderis (-re) laudetur laudemurlaudemini

Imperativus S2 laudare

laudatur laudamur laudamini laudantur laudabar laudabaris (-re) laudabatur laudabamur laudabamlni laudabantur laudabor laudaberis (-re) laudabiturlaudabJmur laudabimini

P1

laudamini

laudentur laudarer laudareris (-re) laudaretur laudaremur laudaretnlni laudarentur S2 3 laudator laudator

laudabuntur

P3

laudantor

finitum perfectumIndicativus laudatus, a, um laudatus, laudatus laudati, laudati, laudati, laudatus, laudatus, laudatus, laudati, laudati, laudati, laudatus, laudatus, laudatus, laudati, laudati, laudati, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, um um a a a um um um a a a um um um a a a sum es est sumus estis sunt eram eras erat eramuseratis

{111Coniunctivus laudatus, a, um laudatus, laudatus, laudati, laudati, laudati, laudatus, laudatus, laudatus, laudati, laudati, laudati, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, um um a a a um um um a a a sim sis sit simus sitis sintessem esses esset essemus essetis essent

erant ero eris erit erlmus eritis erunt

57

ZESTAWIENIE FORJS 1U

Verbujn infinituiActivum Substantiva verbaliaAdiectiva verbalia j

Infinitivus praesentis laudare = chwali, e chwal Infinitivus perfecti laudavisse = pochwali, e (po)chwalilem Infinitivus futuri laudaturum, am, um) os, as, a J esse laudattirus, a, uml e s i, ae, a j = e bd chwali, e pochwal Gerundium (laudare) laudandi chwalenia laudando (laudare) ad laudandum laudando

Participium praesentis laudans, ntis = chwalcy, a, e, chwalc J

Participium futuri laudaturus, a, um = majcy chwali

Supinum (venio) laudatum = aby chwali (difficilis) laudatu = do chwalenia

58

KONIUGACJI I c.d.

- Nomina verbalia PassivumSubstantiva verbalia Infinitivus praesentis laudari = by chwalonym, e jestem chwalony Infinitivus perfecti laudatum, am, uml os, as, a J esse laudatus, a, um) i, ae, a ) es se = zosta pochwalonym, e zostaem pochwalony, e byem chwalony Participium perfecti laudatus, a, um = (po)chwalony Adiectiva verbalia

m

.

Infinitivus futuri laudatum iri = e zostan pochwalony.

Participium futuri (gerundivum) laudandus, a, um = majcy by chwalonym

.

. ..

.

59

ZESTAWIENIE!1113

Verbuml Activum S12 3Indicativus monSo Coniunctivus mongarn moneas moneat S2 Imperativus mone

monetmonet monemus monetis monent monebam monebas monebat monebamus monebatis monebant monebo monebis monebit moneblmus monebitis monebunt

Praesens

Pl 2 3 S1 2 32 3 S1 2 3

moneamus

Imperfectum

moneatis moneant monerem moneres moneret moneremus rnoneretis monerent

P2

monet

1

S2 3 P2 3

moneto moneto monetSte monento

Futurum primum

2 31114

VerburS1 Indicativus monui monuisM monuit monuimus monuistis monuerunt (-er) monuram monueras monurat monueramus monueratis monugrant monuro monuSris monuSrit monuerlmus monuerltis monuCrint Coniunctivus monuSnm monuSris monuSrit monuerimus monuerltis monufirint monuissem monuisses monuisset monuissemus monuissetis monuissent

23 Perfectum Pl 2 3 S1 2 3

Plusquamperfectum

2 3 S1 2 3Futurum exactum P1

2 3

60

FORM KONIUGACJI II

finitum infectumPassivum Indicativus monSor moneris monetur monemur monemini monentur monebar monebaris (-re) monebatur monebamur monebamlni || monebantur monebor moneberis (-re) monebltur monebtour monebimini monebuntur Coniunctivus monSar monearis (-re) moneatur moneamur moneammi moneantur monerer monereris (-re) moneretur moneremur moneremlni monerentur . S2 monetor P3 monetor 3 monentor Imperativus

S 2 monere P 2

monemini

finitum perfectumIndicativus monltus, a, um monltus, monltus, monlti, monlti, monlti, monltus, monltus, monltus, monlti, monlti, monlti, monltus, monltus, monltus, monlti, monlti, monlti, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, um um a a a um um um a a a um um um a a a sum es est sumus estis sunt eram eras erat eramus eratis erant ero eris erit erimus eritis erunt Coniunctivus monltus, a, um monltus, monltus, monlti, monlti, monlti, monltus, monltus, monltus, monlti, monlti, monlti, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, um um a a a um um um a a a sim sis sit sitnus sitis sint essem esses esset essem us essetis essent -

sus

1J

61

ZESTAWIENIE FORIS 116

Verbum infinitumActivumSubstantiva verbalia Infinitivus praesentis monere = upomina, e upominam Infinitivus perfecti monuisse = upomnie, e upomniaem, e upominaem Infinitivus futuri monitorum am, um) os, as, a/ monitarus esse a, um i, ae, a = e bd upomina e esse upomn Adiectiva verbalia Participium praesentis monens, ntis = upominajc, upominajcy, a, e

Participium futurimonitarus, a, um = majcy (zamiar) upomina

Gerundium (monere)monendi upominania

monendo (monSre) ad monendum monendo Supinum (venio) monitom = aby upominai (difficilis) monitu = do upomnienia

-

KONIUGACJI U c.d.

- Nornina verbaliaPassivum Substantiva verbaliaInfinitivus praesentis moneri = by napominanym, e jestem napominany

licAdiectiva verbalia

Infinitivus perfecti monitum, am, um) os, as, a) Participium perfecti monltus, a, um = esse monltus, a, um,) i, ae, a) "" = zosta upomniany, upominany napomnianym, ze zostaem napomniany, e byem . upominany

Infinitivus futuri monitum id = e zostan napomniany, e bd upominany

Participium futuri (gerundivum) monendus, a, um = majcy byt nym, upominaten, ktrego naley upomnie'

'

..

..

'

t

-

ZESTAWIENIE FORM$117

VerbumlActivumIndicativus S 1 vinco Coniunctivus vincam vincas vincat vincamus vincatis vincant vincSrem vinc6res vincfiret vinceremus vinceretis vincSrent Imperativus S 2 vince

2 vincis 3 vincitPraesens P 1 vincimus 2 vincltis 3 vincunt S 1 vincebam 2 vincebas 3 vincebat vincebamus

1P 2 vinclte

..J

Imperfectum

2 vincebatis 3 vincebantS 1 vincam 2 vinces vincet p j vincemus 2 vincetis 3 vincent

1 '

Futurum primum

S 2 vinclto 3 vinclto P 2 vincitOte 3 vincunto

1| S 1 vici Indicativus vicSrim vicSris vicSrit vicerlmus vicerltis vicSrint vicissem vicisses vicisset vicissemus vicissetis vicissent Coniunctivus

Verbun

Perfectum

2 vicisti 3 vicit

viclmus

2 vicistis 3 vicerunt (-ere)S 1 vicSram 2 vicSras 3 vicSrat viceramus

Plusquamperfectum

2 viceratis 3 vicrantFuturum exactum S 1 vic6ro 2 vicSris vicSrit p j vicerlmus 2 vicerltis 3 vfcSrint

64

KONIUGACJI minitum infectumIndicativus vincor vincSris vincltur vinclmur vincimlni vincuntur vincebar vincebaris (-re) vincebatur vincebamur vincebamlni vincebantur vincar vinceris (-re) vincetur vincemur vincemlni vincentur vincar vincaris (-re) vincatur vincamur vincamlni vincantur vincSrer vincer6ris (-re) vincergturvinceremur vinceremlni

Coniunctivus

Imperativus S 2 vincsrej

P 2 vincimlni

vincerentur S 2 vincltor 3 vincltor

P 3 vincuntor

finitum perfectumvictus, a, um victus, a, um victus, a, um victi, ae, a victi, ae, a victi, ae, a victus, a, um victus, a, um victus, a, um victi, ae, a victi, ae, a victi, ae, a victus, a, um victus, a, um victus, a, um victi, ae, a victi, ae, a victi, ae, a Indicativus sum es est sumus estis sunt eram eras erat eramus eratis erant ero eris erit erlmus erltis erunt victus, a, um Coniunctivus sira

iii

victus, a, um sis victus, a, um sit victi, ae, a simus victi, ae, a sitis victi, ae, a sint victus, a, um essem victus, a, um esses victus, a, um esset victi, ae, a essemus victi, ac, a essetis victi, ae, a essent

5 Wikarjak Gramatyka

ZESTAWIENIE FORMJ120

Verbum infinitum -I ActivumAdiectiva verbalia Participium praesentis vincens, ntis = zwyciajc, zwyciajcy, a, e

Substantiva verbalia Infinitivus praesentis vinc6re = zwycia, e zwyciam Infinitivus perfecti vicisse = zwyciy, e zwyciyem, e zwyciaem Infinitivus futuri victQrum am, um) os, as, a) esse victQrus a, urn) i,ae,a) e s s e Participium futuri victurus, a, um = majcy (zamiar) zwyciy;

Gerundium (vincSre) vinccndi zwyciania vincendo (vincSre) ad vincendum vincendo

1

Supinum (venio) victum = aby zwyciy (diflicilis) victu = do zwycienia

66

KONIUGACJI III c.d. - Nojnina verbalia S 120Passivum Substantiva verbalia Infinitivus praesentis vinci = by zwycianym, e Jestem zwyciany Adiectiva verbalia 1

Infinitivus perfecti victuni, am, urn) os, as, t] esse Participium perfecti victus, a, urn = zwyciony, victus, a, urn] i, ae, a) esse = zosta zwycionym, zwyciany e zostaem zwyciony, e byem zwyciany ,.

Infinitivus futuri victum iri = e zostan zwyciony, e bd zwyciany

Participium futuri (gerundivum) vincendus, a, um = majcy byt zwycianym, ten, ktrego naley zwyciy

-,

67

ZESTAWIENIE FORMI121

VerbunJActivumIndicativus S 1 capio 2 capis 3 capit } caplmus capltis caplunt capiebam capiebas capiebat Coniunctivus capiam capias capiat capiamus capiatis capiant capSrem capSres r capSret capSremus capfiretis capSrent S 2 caplto 3 caplto P 2 capitdte 3 capiunto S 2 cape Imperativus i

Praesens

p

2 3 S 1 2 3 Impcrfoctum 2 3 S 1 2 Futurum primum

P 2 caplte

capiebamus capiebatis capiebant capiam capies capiet p j capiemus 2 capietis 3 capient

1

VerbtIndicativus S 1 cpi cSpisti cepit 23 cepJmus cepistis P 1 ceperunt (-er) 23 cepSram cepSras cSprat cepfiramus cepfiratis cepSrant cepSro cepris cep6rit cepSrlmus cepSrltis cepSrint Coniunctivus cep8rim cgpfiris dpMt cepfirlmus cepSrltis cepfirint cepissem cepisses cepisset cepissemus cepissetis cepissent i t c c c c c cCl

Pcrfectum

Plusquamperfectum

S 1 23 P 1 23

Ci

Futurum exactum

S 12 3 P 1 23

ca ca a ca3]

68

KONIUGACJI III na -io

finitum infectumPassivum Indicativus caplor capSris capltur caplmur capimlni capiuntur capiebar capiebaris (-re)capiebatur

Coniunctivus caplar capiaris (-re) capiatur

Imperativus S 2 capre

capiebamur capiebamlni capiebantur caplar capieris (-re) capieturcapiemur

capitaur capiamlni capiantur capSrer capereris (-re) caperetur caperemurcaperemini

P 2 capimlni

caperentur S 2 capltor 3 capltor

capiemlni capientur

P 3 capiuntor

finitum perfectumcaptus, a, um captus, a, um captus, a, um capti, ae, a capti, ae, a capti, ae, a captus, a, um captus, a, um captus, a, um capti, ae, a capti, ae, a capti, ae, a captus, a, um captus, a, um captus, a, um capti, ae, a capti, ae, a capti, ae, a Indicativus sum es est sumus estis sunt eram eras erat eramus eratis erant ero eris erit erlmus erltis erunt captus, a, um Coniunctivus sim

im

captus, a, um sis captus, a, um sit capti, ae, a simus capti, ae, a sitis capti, ae, i sint captus, a, um essem captus, a, um esses captus, a, um esset capti, ae, a essemus capti, ae, a essetis capti, ae, i i essent

69

ZESTAWIENIE FORM Verbum infinitujn -I 124

Activum Subslantiva verbalia Infinitivus praesentis capre = brat, e bior Infinitivus perfecti cepisse = wzi, e wziem, e bratem Infinitivus futuri captdrum, am, urn)} pccp

Adiectiva verbalia Participium praesentis capiens, ntis = biorc, biorcy, a, e ]

1

Participium futuri captflrus, a, urn = majcy (zamiar) brat 1

os, as, a/ e capturus a, uml i, ae, a) esse = e bd bra, e -wezm Gerundium (capfire) capiendi brania capiendo (capSre) ad capiendum capiendo

H

Supinum (venio) captum = aby bra (difficilis) captu => do brania

1

70

[KONIUGACJI Ul na -io c. d.- Nojnina verbalia Passivum Substantiva verbalia Infinitivus praesentis capi = by branym, e jestem brany Infinitivus perfecti captum am. urn] J esse os, as, a/ captus, a, um)~~ i, ae, a) = zosta wzitym, e zostaem wzity, e byem brany Adiectiva verbaliaS 124

Participium perfecti captus, a, um = brany, wzity

Infinitivus futuri captum iri = e zostan wzity,Participium futuri (gerundivum) capiendus, a, um = e bd brany majcy by branym, ten, ktrego naley wzi

71

ZESTAWIENIE FORMI125

VerbumlActivumIndicativus S 1 psuto 2 punis 3 punit

Coniimctivuspunlam punlas punlat puniamus puniatis

Imperativus S 2 puni

Praesens

P 1 2 3 S 1 2 3

Imperfectum

pununus punitis punlunt puniebam puniebas puniebat puniebamus

P 2 punite

punlantpunirem punires puniret

puniremuspuniretis punirent S 2 punlto 3 punito P 2 punitOte 3 puniunto

2 puniebatis 3 puniebant S 1 punlam 2 punles

Futurum primutn

punlet p ] puniemus 2 punietis 3 punient

S 126

VerbujiS12 3 Perfectum 23 Indicativus punivi punivisti punivit punivimus punivistis puniverunt punivSram punivSras punivSrat puniveramus puniveratis punivSrant punivgro punivSris puniv8rit punivertmus puniverltis punivcrint Coniunctivus punivSrim punivSris punivdrit puniverlmus puniverltis punivSrint punivissem punivisses punivisset punivissemus punivissetis punivi ssent

S12 3 Plusquamperfectum 23

S12 3 Futurum exactum 23

72

KONIUGACJI IV finitum infectumPassivumIndicativus Coniunctivus puniar puniaris (-re) puniatur puniamur puniamlni puniantur punirer punireris (-re) puniretur puniremur . punirentur Imperativus

punlor puniris puaitur puaimur punimtni puniuntur puniebar puniebaris (re) puniebatur puniebamur puniebantur puniar punieris (-re) punietur puniomur puniemini punientur

S2

punire P 2

punimini

S2 punitor P3

punitor 3 puniuntor

finitum perfectumIndicativus punitus, a, urn punitus, - punitus, puniti, puniti, puniti, punitus, punitus, punitus, puniti, puniti, puniti, punitus, punitus, punitus, puniti, puniti, puniti, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae,um um a

127sum es est sumus estis sunteram eras Coniunctivus punitus, a, um sim punitus, punitus, puniti, puniti, puniti, punitus, punitus, punitus, puniti, puniti, puniti, a, a, ae, ae, ae, a, a, a, ae, ae, ae, um um a a a um um um a a a sis sit simus sitis sint essem esses esset essemus essetis essent

a a um um um a a a um um um a a a

erat eramuseratis erant ero eris erit erlmus erltis erunt

73

$127

ZESTAWIENIE FORM Verbum infinitum ActivumSubstantiva verbalia Infinitivus praesentis punire = kara, e karz Infinitivus perfecti punivisse = ukara, e ukaraem, e koralem Infinitivus futuri puniturum am, um } os,as,a) e s s e punitOrus a, um ) i.ae.a) 6886 = e bd koral, e ukarz Participium futuri punitOrus, a, um = majcy (zamiar) karat Adiectiva verbalia Participium praesentis puniens, ntis = karzc, karzcy, a, e II

Gerundium (punire) puniendi karania puniendo (punire) ad puniendum puniendo

Supinum (venio) punitum = aby karat (difficilis) punitu = do ukarania

74

KONIUGACJI IV c.d. - Nomina verbaliaPassivum Substantiva verbalia Infinitivus praesentis puniri = by karanym, e Jestem karany Adiectiva verbalia 12

Infinitivus perfecti punitum, am, um] Participium perfecti punitus, a, um = karany, o s,a s ) a j e s s e punitus, a, um) L a . * ) " " = ukarany zosta ukaranym, e zostaem ukarany, e bylem karany

Infinitivus futuri punitum iri = e zostan, ukarany, e bd karany

Participium futuri (gerundivum) puniendus, a, um = majcy byt nym, karaten, ktrego naley ukara

1129

VERBA DEPONENTIA S to czasowniki majce formy strony biernej, a znaczenie czynne np. I hortor, hortari, hortatus sum = napominam, zachcam II verSor, vereri, veritus sum = boj si TU loquor, loqui, locutus sum = mwi patlor, pati, passus sum = cierpi IV mentior, mentiri, mentitus sum = kami. Nazwa deponens (plur. deponentia) pochodzi od czasownika deponere = od pozby si; tak gramatycy rzymscy nazwali czasowniki, ktre niejako pozbyy si for strony czynnej. Jednake deponentia zachoway ze strony czynnej: 1. participium praesentis activi, np. hortans 2. participium futuri activi, np. hortaturus 3. infinitivus futuri activi, np. hortaturum esse 4. gerundium, np. hortandi, hortando itd. 5. supinum, np. hortdtum, hortatu. Natomiast participium futuri passivi (gerundivum) ma znaczenie bierne: horta = majcy by napominanym, ten, ktrego naley napomina. Niektre deponentia maj participium perfecti passivi ze znaczeniem biernym (ot czynnego), np. dimensus = odmierzony, partitus = podzielony, comitatus = otc towarzyszami. Warto wspomnie, i participium perfecti passivi niektrych czasownikw czynny ma znaczenie czynne, np. cenatus = zjadszy obiad, pransus = zjadszy niadanie, potta = napiwszy si, praeteritus = ten, ktry min (przeszed), przeszy, adultus = doro Deponens orior, orlri, ortus sum = powstaj, tworzy niektre formy wedug koniug trzeciej: indic. praes. orior, or&ris, oritur, orimur, orimini, oritmtur; imperativus praes. orl orimini; coniunctivus imperfecti orirer wedug koniugacji III albo orirer wedug IV. Podob nie odmieniaj si composita z wyjtkiem adorior, ktre ma formy regularne we koniugacji IV.

DEPONENTIA KONIUGACJI I130

Zestawienie formIndicativuszachcam

Coniunctivuszachcabym

Imperativus I S 2 hortare = zachca) P 2 hortamlni Imperativus II S 2 hortator 3 hortator P 3 hortantor

hortor hortaris hortatur Praesens hortamur hortamlni hortantur

horter horteris (re) hortetur hortemurhortemlni

hortentur

76

Indicativuszachca/cm

Coniunctivuszachcabym

Infinitivus p raesen ti shortari = zachca, e zachca

hortabar hortabaris (re)

fmperfectum

hortabatur hortabamur hortabamlni hortabanturbd zachca

hortarer hortareris (re) hortaretur hortaremur hortaremlni hortarentur

perfecti hortatum esse

(am, umitd.) = zachci, e zachci

fiitnri tl\- l 1 V 1 flptivi lULUXl

Futurumprimum

hortabor hortaberis (re) hortabftur hortablmur hortabimini hortabunturzachciemzachcibym

hortatQrQm esse (am, um itd.)= e bd zachca

Participium praesentis activi hortans, ntis = zachecajajc(y)

rsum hortatus 1\ 6Sa

- ""Us t

Perfectum rsumus hortati lestis ae Hsunt zachciem (by) (etan. hortatus .l a um lerat reramus hortat 'jer a tis " a lerantzachc

rsim hortatuslis a, um[sit rsimus ho r Hsitis a lsinthortatus

perfecti hortatus, a, um = zachciwszy, ten, ktry zachciae

'

zachcibym (by)

Plusquam-p erfecturn

ressem esses aum leSSet ressemus hortati Jessetis ae ' a lessent

futuri activi hortaturus, a, um = majcy zachca futuri passivi (gerundivum) hortandus, a, um

= majcy by zachconym, ten, ktrego trzeba zachci

Gerundium hortandi = zachcania hortando itd. Supinum I hortatum = aby zachci Supinum II hortatu = do zachcania

reroFuturumum

horta

exactum

Heris a ' lerit rerlmus hortati lerltisap nl ae a

' lerunt DEPONENTIA KONIUGACJI H Zestawienie form

IM

Indicativus verfior ver8ris Praesens vergtur veremur veremlni verentur

Coniunctivus verSar verearis (re) vereatur vereamurvereamlni

Imperativus S 2 verere P 2 veremlni Imperativus II S 2 veretor 3 veretor P 3 verentor

vereantur

77

Indicativus

Coniunctivus vererer verereris (re) vereretor verergmur vereremlni vererentur

Infinitivus

Imperfectum

verfibar verSbaris (re) verebaturverebamur

vereri perfecti

praesentis

verebamlniverebantur verebor

veritum esse (am, um itd.) futuri activi veriturum esse (am, um itd.) Participium praesentis activi verens, ntis perfecti

Futurum primum

verebfiris (re) verebltur vereblmurverebimini

verebuntur (-sum verttus 1 a um Ust Perfectum (sumus verlti lestis ae a ' Isunt feram verltus Jeras a ' u m lerat reramus gratis **>* Urant Cero ius Jeris a um ' lerit rerlmus veriti Jeritis ae ' a leruntveritl

rsim Jsis a, um ^ventus

verltus, a, um futuri activi veriturus, a, um futuri passivi (gerundivum) verendus, a, umGerundium

rsimus ventl Jsitis ae a ' Isint ressem ventus ]esses a ' u m Uset ressemus veriti Jessetis ae a ' Usent

1

Plusquam-

verendiverendo

perfectum

itd.Supinum I ,_ veritum Supinum II J

|

Futurumexactum

verltu

JDEPONENTIA KONIUGACJI IH

132

Zestawienie formIndicativus ConiunctivusImperativus I S 2 loqufire P 2 loquimTni

Praesens

loquor loqudris loqultur loqulmur loquimlniloquuntur

loquar loquaris (re) loquatur loquamur loquamlni

Imperativus n S 2 loquitcr 3 loquTtor P 3 loquuntor

loquantur

78

Indicativus

Coniunctivus loqufirer loquereris (re) loqueretur loqueremur loqueremini loquerentur

Infinitivus praesentis loqui perfecti locutum esse (am, um itd.) futuri activi

Imperfec-tu loquebar loquebaris (re) m loquebatur loquebamur loquebamlni loquebantur loquar loqueris (re) Futurum primumloquetur

(am, um itd.) Participium praesentis activi loquens, ntis

loquemur loquemlni loquentur rsum locutus 1 a um ' lest . fsumus locfltl Ltis ae- a Isunt reram locfltus 1a

Perfectum

rsim locatusl ls a, um |sitrsimus Isitis ae 'a Isintlocfltl

perfecti locfltus, a, um futuri activi locuturus, a, um futuri passivi(gerundivum) loquendus, a, um

ressem

Plusquam-pe rfectum

lerat reramus locfltl gratis ae- a lerantIocatu

>

w

locatus lesset "n 1a

. ressemus locfltl Jessetis " a lessent

Gerundium loquendi loquendo itd.

rero 0eris a 'um

Futurum exactum

lerit rerlmus lerltis ae ' a leruntlocflti

Supinum I locutum Supinum IIlocQtu

DEPONENTIA KONIUGACJI Ul na -tor Zestawienie form

S 133

Indicativus patlor patoris patltur Praesenspatlmur patimlni

Coniunctivus patlar patiaris (re)patiatur patiamur patiamlni

Imperativus I S 2 patSre P 2 patimlni Imperativus II S 2 patltor 3 patltor P 3 patiuntor

patiuntur

patiantur

79

Indicativus patiebar patiebaris (re) patiebatur patiebamur patiebammi patiebantur patiar patieris (re) patietur patiemur patiemlni patientur passus 1rsum a, ura [esi rsumus passi 1 estj ae a ' Isunt reram Pflssus Jeras a ' u m leratpassi ae a

Coniunctivus patgrer patereris (re) pateretur pateremur pateremTni paterentur

Infinitivus praes enti s pati perfecti passum esse (am, um itd.) futuri activi (am, um itd.) Participium praes. activi patiens, ntis , perfecti

Imperfectum

Futurum primum

Perfectum

passus lrsim ls a, um ( sit rsimus s sitis Isint ressem passus jesses ' Lesset "a

passus, a, um futuri activi passurQs, a, um futuri passivi (gerundivum) patiendus, a, um Gerundium patiendi patiendo itd. Supinum I passum Supinum n passu

Plusquampcrfectum

'

reramus gratis lerant

ressemus Passl Jessetis ae a lessent

Futurum exactum

rero passus 1 .g a um > (.erit rerlmus Passl jerltisae a

'

(eiunt DEPONENTIA KONIUGACJI IV

S IM

Zestawienie formIndicativus mentlor mentiris mentitur mentimur mentimini mentiuntur Coniunctivus mentiar mentiaris (re) mentiatur mentiamur mentiamini mentianlur Imperativus 1 S 2 mentire P 2 mentimlni Imperativus n S 2 mentitor 3 mentitor P 3 mentiuntor M

Praesens

80

Imperfec-t urn

Indicativus mentiebar mentiebaris (re) mentiebatur mentiebamur mentiebamlni mentiebantur mentiar mentieris (re) mentietur mentiemur mentiemlni mentientur rsum menlltus J M

Coniunctivus mentlrer mentireris (re) mentiretur mentiremur mntiremlnimentirentur '

Infinitivus praesentis mentiri perfecti mentitum esse (am, um itd.) futuri activi mentitOrum esse (am, um itd.)

Futurum primum

Perfectum

-.- fcmentiti

rsumus Jestis ae ' a Isunt reram mentitus 1 a m ' lerat T . reramus mentltl Jeratis ae ' a lerantfeto mentitus l a > ^ lerit rerlmus mentttl Jerftis ae ' a lerunt

rsim mentitus 1 ^ a, um [sit . rsimus mentttl Jsitis ae 'a Isint ressem Jesses a' um

Participium praes. activi mentlens, ntis perfecti mentitus, a, um futuri activi mentitflrus, a, um futuri passivi (gerundivum) mentiendus, a, um

mentitus

Plusquam-p erfectum

lesset . ressemus lessetis ae 'a lessentmentitl

Gerundium

mentiendi mentiendo itd.

Futurum exactum

Supinurn I mentitum Supinum II mentitu

VERBA SEMIDEPONENTIA Kilka czasownikw tworzy cz form wedug strony czynnej, a cz wedug biernej; s to tzw. semideponentia, czyli pdeponentia. Wyrniamy tu dwie grupy: a) czasowniki, ktre zachowuj si jak deponentia (czyli maj formy strony biernej a znaczenie czynne) w formach urobionych od tematu perfecti, b) czasowniki, ktre zachowuj si jak deponentia w formach urobionych od tematu praesentis. S to: a. audeo, audere, ausus sum = odwaam si, miem gaudeo, gaudere, gavisus sum = ciesz si fido, fidere, fisus sum = ufam confido, confidere, confisus sum = ufam difFIdo, diffidere, diffisus sum = nie ufam soleo, solere, solitus sum = mam zwyczaj, zwyklem b. revertor, reverti, reverti = wracam8 Wiltarjak Gramatyka

1195

S136.

OSOBLIWOCI KONIUGACJI 1. Czasowniki dico mwi, duco prowadz, facio = robi, fero = nios (bard czsto uywane w mowie codziennej) maj w 2. os. sing. imperativi praes. activi for skrcon, apokopowan (zob. 10): dic, du, fac, fer. W pluralis synkopowana jest for ferte = niecie, regularne s dicite, ducite, facite. Skrcone formy maj te composilj do duco, fero; np. adduc, confer. Natomiast composita do facio maj regularne for confice, effice. 2. Od scio = wiem w prozie klasycznej uywa si tylko imperatiwu II: scito = wie scitte = wiedzcie.Niekiedy spotka mona formy archaiczne: (a) coniunct. praes. duim = dem, dutnt = dent; (b) coniu perfecti dixim = dixerim, faxim = fecerim, ausim = ausus sim s to lady dawnego trybu y czceg (optatiwu por. 145 i 149); (c) futurum exactum/oxo = fecero, capso = cepem.

FORMY PODSTAWOWE CZCIEJ UYWANYCH CZASOWNIKW

8137

KONIUGACJA I Perfectum na -ri laudo orno laudare ornarelaudavi

laudatum = chwal ornatum = ozdabia

orna vi

W ten sam sposb urabia formy podstawowe przewana cz czasownikw niugacji IPerfectum na -ui cubo veto cubare cubui cubltum = = le vetltum = = zakazuj1

1

vetare vetui Perfectum ze wzdueniem samogoski rdzennej iuvare lavare i Q vi la vi Perfectum z reduplikacj

iuvo lavo

iutum = wspieram myj lautum = j

do sto

d&re stare

dSdi steti

dtum = daj

j

statum = stoj

82

KONIUGACJA n Perfectum na -ni monSo habeo 09000 placeo taceo doceo misceo teneo censeo doleo egeo floreo lateo iaceo pareo studeo timeo monerehabere nocere placere

S 138

monui habuinocui placui tacui

tacere docere misceretenere

censere dolereegere

florere latere iacereparere

studere tjmere

docui miscui tenui censui dolui egui florui latui iacui parui studui timui Perfectum na -vi

monltum = napominam habltum = mam nocltum = szkodz placltum = podobam si tacltum = milcz doctum = ucz mixtum = mieszam tentum = trzymam censum = oceniam, sdz = bolej = potrzebuj = kwitn = ukrywam si = le = jestem posluszny = usiuj = boj si

deleo fleo

delere flere

delevi flevi Perfectum na -si

deletum = niszcz fletum = plcz

ardeo haereo iubeo maneo rideo suadeo augeo torqueo luceo urgeo

arsi haesi iubere iussi manere rnansi ridere risi suadere suasi augere auxi torquSre torsi lucere luxi urgere ursi Perfectum z reduplikacj haereremordere

ardere

arsum = plonehaesum = tkwi iussum = rozkazuj

mansum= zostaj risum = miej si suasum = radz auctum = powikszamtortum = krc = wiec = cisn

mordeo pendeo

momordi

morsum = gryz= wisz

pendere pependt Perfectum ze wzdueniem samogoski rdzennej

caveo faveo foveo moveo sedeo video

cavere favere fovere movere sedere videre

cavi favi fovi mfivi sedi vidi

cautum = strzeg si fautum = sprzyjam ftum = grzej, pielgnuj mtum = poruszamsessum = siedz visum = widz

83

8139

KONIUGACJA III Perfectum ze wzdueniem samogoski rdzennej 16go ISgSre emSre vincSre relinqugre fugSre lgi lectum = zbieram, czytam 1

emovinco relinquo fuglo

emivlci reliqui fOgi

emptum = kupuj victum = zwyciam relictum = pozostawiam fugitum = uciekam

Perfectum ze wzdueniem i wymian samogoski rdzennej

&gocaplo facio frango

figSre

egi

actum

= pdz, dziaam \

capSre cepi captum = bior facre feci factum = czyni frangSre fregi fractum = lamie Perfectum bez zmiany samogoski rdzennej exuSre minuSre stature tribuSre solvSre meture accendSre vertSre exui minui exQtum = zdejmuj minfltum= zmniejszam statutum = stawiam tribatum = udzielam solutum = rozwizuj = boj si accensum = zapalam versum = obracam

ocOominuo statuo tribuo solvo metuo accendo verto

statuitribui solvi metui accendi verti Perfectum na -si

carpo nubo scribo sumo dico conspicio iungo tgo tr&ho v8ho struoV1VO

carp&e nubdre scribSre sumCre dicSre ducSre conspioSre iungdre teggre trahre veh6re strudre vivSre gerSre claudSre dividSre ludSre cedSre mittSre fluSre

carpsi nupsi scripsi sumpsi

carptum nuptum

= zrywam

dudduxi conspexi iunxi texi traxi vexi struxi vixi gessi ussi clausi divisi lasi cessi misi fluxi

dfleo

gSro flro claudo divldo lado cedo mitto fluo

urSre

= wychodz za m scriptum = pisz sumptum = bior dictum = mwi ductum =prowadz conspectum = ogldam iunctum = cz tectum = pokrywam tractum = cign vectum = wioz structum = buduj victum = yj gestum = prowadz ustum = pal clausum = zamykani divisum = dziel Idsum = bawi si cessum = ustpuj missum = posyam fluxum = pyn

84

Perfectum na -vi

pftoquaero cuplo s8ro sino

pet&re quaergre cupore serSre sinSre

petlvi quaesivi cupivi sevi sivi Perfectum na -ui colui rapui serui g6nui posui VERBA INCHOATIVA

petitum

= dam

quaesitum = szukam cupitum = pragn s&tum = siej sltum = pozwalam

colo r&plo s6ro gigno pono

colfire rapSre serfire gign^re ponSre

cultum raptum sertum gSnltum posltum

= uprawiam = 'porywam = cz = rodz = kad

'

Verba inchoativa s to czasowniki oznaczajce pocztek czynnoci lub wchodzenie w jaki stan:exardesco cresco cognosco quiesco maturesco exardescgre crescSre cognoscSre uiescre maturescdre exarsi crevi cognoviquievi

exarsum cretum cognltum quietum

= zaczynam ploni rosn = poznaj = spoczywam = dojrzewami 140

maturui KONIUGACJA IV Perfectum na -?i

audio punio

audire punire

audivi punivi

auditum = sysz punitum = karz

W ten sposb urabia formy wiksza cz czasownikw IV koniugacji.Perfectum na -ui apSrio aperire aperui Perfectum na -si sentio haurio vincio sentire haurire vincire sensi hausi vinxi sensum = czuj = haustum czerpi = vinctum wi apertum = otwieram

Perfectum ze wzdueniem samogoski rdzennej v6nlo vfinire veni ventum = przybywam

85

S Ul hortor

DEPONENTIA KONIUGACJI I hortarihortatus sum

= zachcam

Tak urabiaj formy wszystkie deponentia koniugacji I.g 142

UtLrUNUN 1 1A KUN

1UUAUF1 11

verSor rfior pollicSor fatfior

vcreri rgri polliceri fatgri

verltus sutnr&tus sum pollicltus sum fassus sum

= bj f si sadz

= obiecuj = wyznaj

S 143

DEPONENTIA KONIUGACJI III Idquor s$quor qufiror labor mrlor aggrgdlor pfttlor Qtor amplector adipiscor proficiscor ulciscor obliviscor nascor reminiscor irascor Idqui sSqui locfltus sum secdtus sum questus sum lapsus sum mortuus sum ale moritOrus aggressus sum passus sum flsus sum amplexus sum adeptus sum profectus sum ultus sum oblitus sum natus sum

= mwi = id za kim = skar si = lizgam si = umieram = uderzam = cierpi B uywam = obejmuj = osigam = wyruszam = mszcz si = zapominam = rodz si= przypominam sobie

quMlabi mori aggrSdi p&tiamplecti

mi

adipisci proficisci ulcisci oblivisci naci reminisci irasci

iratus sum

= gniewam si

S 144

DEPONENTIA KONIUGACJI IV partlor larglor mentJor mollor potlor orfor ordlor metlor

partirilargiri mentiri mollri potlri oriri ordiri metlri

partitus sum largltus sum mentitus sum molitus sum potitus dum ortus sum orsus sum mensus sum

= dziel = obdarzam = kami = usiuj = opanowuj = powstaj = zaczynam = mierz

VERBA ANOMALA - CZASOWNIKI NIEREGULARNE ODMIANA CZASOWNIKA POSIKOWEGO sam, esse, fui = jestem Verbum finitum infectum Indicativus S1 2 3 PraesenspJ

1 1

Coniunctivus

Imperativus= bd

sum = jestem

sim = bybym

es est sumus estis sunt Sram = byem im 8rat Sramus gratis frantSro = bd

sis sit simus sitis sint essem = bybym esses esset essemusessetis essent

S2

es

2 3 S1 2 3 Imperfectum 2 3 S1 2 3 Futurum I

P 2 este = bdcie

Ml Ml^

S 2 esto = bd 3 esto = niech bdzie f 2 estte = bdcie Verbum infinitum Coniunctivus fuSrim = bybym fudris fu6rit fufiilmus fu6rltis fuSrintfuissem = bybym (by)fuisses fOisset fuissemus fuissetis

Pl 8rlmus 2 Srltis 3 Srunt Verbum finitum peifectum Indicativus S1 2 3 fui = fty/em fuisti fuit fuimus fuistis fuerunt (fuere) fuSram = fryfem (by) ( H m fudrat fuSramus fudratis fflSrant furis furit furlraus fuentis fuerint

3 sunto = niech bd

Partie! pium pr es.tylko od zoe zob. 146

Perfectum 2 3 S1 2 Plusquamperfectum pi 2 3 S1 2 p\2 3

Participium fu tur i futflrus, a, um = majcy by, przyszy

fuissent

Alra

Futurum exactum

Infinitivus praes. esse = by, e jestem Infinitivus perfecti fuisse e byem Infinitivus futuri futdrum (am, um) esse albo fore = e bd

87

Uwagi. Coniunctivus imperfecti brzmi essem, esses... albo forem, fores... Infinitivus futuri: turum esse albo fore. W odmianie czasownika sum wystpuj dwa rne tematy: (1) es||s w wyniku rotacyzmu es przechodzi w er (por. poi. jestem, staropol. jesm obok s); (2) fu-