wizerunek kobiet i m%EA%BFczyzn w mediach

RAPORT 17

Warszawa, sierpień 2005

Wzmocnienie polityk równego traktowania kobiet i mężczyzn

w ramach projektu Phare PL2002/000-580-01.04

Projekt realizowany przez konsorcjum LRDP Ltd., EFICOM, Pentor

WWIIZZEERRUUNNEEKK KKOOBBIIEETT

II MMĘĘŻŻCCZZYYZZNN WW MMEEDDIIAACCHH – AANNAALLIIZZAA

TTRREEŚŚCCII

– 2 –

Spis treści Nota metodologiczna 3 Główne wnioski 6 17.1 Obecność kobiet i mężczyzn w mediach 8 17.2 Role kobiet i mężczyzn w przekazach medialnych 9 17.3 Ranga ról kobiet i mężczyzn w strukturze narracyjnej przekazów medialnych 11 17.4 Obecne w mediach stereotypy płci 12

17.4.1 Role społeczne pełnione przez kobiety i mężczyzn w mediach 12 17.4.2 Status społeczno-ekonomiczny kobiet i mężczyzn w przekazach masowych 19 17.4.3 Relacje kobiet i mężczyzn w mediach z innymi ludźmi 21 17.4.4 Wygląd zewnętrzny kobiet i mężczyzn w mediach 22

17.5 Ocena kobiet i mężczyzn w mediach z perspektywy nadawcy 24 17.6 Obecność w mediach problematyki płci 25 Aneks 26 Spis rysunków i tablic 26 Klucz kategoryzacyjny 27

– 3 –

Nota metodologiczna

Instytut Badania Opinii i Rynku Pentor przeprowadził jako część projektu „Wzmocnienie polityk równego traktowania kobiet i mężczyzn” cykl badań, których celem było uzupełnienie danych dotyczących równego statusu kobiet i mężczyzn.

W cyklu badań realizowano następujące projekty: • badanie gospodarstw domowych na ogólnopolskiej próbie adresowej; • badanie karier młodych naukowców; • badanie właścicieli małych firm; • analiza treści – badanie wizerunku kobiet i mężczyzn w mediach.

Niniejszy raport przedstawia wyniki badania wizerunku kobiet i mężczyzn w me-diach, zrealizowanego za pomocą ilościowej analizy treści.

Podstawowym celem tego fragmentu badań było ustalenie, jak w świecie przed-stawionym głównych mediów w Polsce przestrzegane są zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn.

Badanie starało się odpowiedzieć na pytanie, czy kobiety i mężczyźni są równie często i podobnie prezentowani przez media, czy też, przeciwnie, można zauważyć idealizację lub dyskryminację którejś z płci.

Analiza treści jest metodą badania przekazów masowych poprzez zliczanie częs-tości występowania w przekazie różnego typu treści. Przedmiotem analizy treści są zazwyczaj wartości wyrażane w środkach komunikacji masowej oraz prezentowane w przekazach instytucje i stosunki społeczne. Głównym zadaniem socjologicznej ana-lizy treści jest ustalenie, czy treści środków masowych odzwierciedlają dominujące wartości i struktury społeczne.

Podstawowym celem przeprowadzonej analizy była charakterystyka wizerunków kobiet i mężczyzn w mediach ze szczególnym uwzględnieniem stereotypów płci dotyczących:

• ról społecznych pełnionych przez kobiety i mężczyzn / zachowań charak-terystycznych dla płci;

• wykonywanych zawodów; • cech osobowości; • wyglądu zewnętrznego.

Charakterystyki wizerunków płci w mediach dokonywano w następujących wymiarach:

• wymiarze istnienia – co się zamieszcza, jak często, w jakich proporcjach i w jakich kontekstach;

• wymiarze ważności – jaka jest gradacja zagadnień i problemów komu-nikowanych przez kobiety i mężczyzn;

• wymiarze wartościowania – jak oceniane są (w sposób mniej lub bardziej ukryty) przedstawiane zjawiska z udziałem kobiet i mężczyzn.

Analizą objęto następujące media: • prasę codzienną – strony tytułowe następujących dzienników:

- Gazeta Wyborcza;

– 4 –

- Rzeczpospolita; - Dziennik Zachodni (największy tytuł prasy regionalnej); - Nasz Dziennik; - Trybuna;

• telewizję – TVP1 (pasmo prime time: 17.30–22.00); • radio – Jedynkę (pasmo godzinowe 6.30–8.30).

Do analizy wybrano przekazy pochodzące z siedmiu kolejnych tygodni, z kolej-nych dni tygodnia (w pierwszym tygodniu z poniedziałku, w drugim – z wtorku itd.) z pierwszej połowy roku 2005.

Jednostką analizy były wszelkie osoby, które pojawiały się w przekazach (czy ja-ko ich autorzy, goście, postacie fikcyjne, czy też osoby będące przedmiotem doniesień). Ponadto rejestrowano wszelkie działania instytucji i organizacji, których beneficjenta-mi są kobiety lub mężczyźni.

Każdego z bohaterów szczegółowo opisywano za pomocą cech uwzględnionych w kluczu kategoryzacyjnym. Jeżeli te same osoby pojawiały się w przekazie kilkakrot-nie w różnych miejscach, relacjach lub czasie, opisywane były kilkakrotnie. Zadaniem analizy była bowiem identyfikacja wszelkich ról społecznych i kontekstów, w jakich występowali w mediach bohaterowie obydwu płci.

Klucz kategoryzacyjny obejmował następujące zmienne: • formalne – rodzaj medium, typ programu; • opisujące typ bohatera (indywidualny – zbiorowy, rzeczywisty – fikcyj-

ny) i jego rolę w programie (prowadzący, gość w studiu, bohater pro-gramu itp.; główny – epizodyczny);

• społeczno-demograficzne opisujące bohatera (płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, status społeczno-ekonomiczny);

• opisujące role społeczne i zachowania (miejsce przebywania / otoczenie, wykonywane czynności, zawód, typ tematyki / informacji komuniko-wanej przez bohatera ze szczególnym uwzględnieniem przejawów rów-noprawnego lub nierównoprawnego statusu kobiet i mężczyzn);

• opisujące stereotypowe cechy osobowości kobiet i mężczyzn; • opisujące wybrane cechy wyglądu zewnętrznego; • opisujące relacje wzajemne kobiet i mężczyzn (sposób komunikacji,

obecność zachowań świadczących o nierównym traktowaniu płci). Niniejszy raport nie jest pełnym, wyczerpującym opracowaniem, lecz raczej

wstępem i zaproszeniem do samodzielnych poszukiwań. Został pomyślany jako wstęp-na prezentacja obszarów, które objęliśmy badaniem. Daje przegląd podstawowych wy-ników uzyskanych w badaniu.

Oprócz raportu użytkownik ma do dyspozycji zestaw tablic statystycznych, który do niemal każdego pytania kwestionariusza podaje rozkłady odpowiedzi w podziale na płeć. Tablice te można znaleźć w dziale „Tablice statystyczne”.

Dane z badania dostępne są również w interaktywnej przeglądarce, która umożli-wia samodzielną pracę z danymi. Przeglądarka pracuje w dwóch trybach – prostym „krok po kroku” i bardziej zaawansowanym.

– 5 –

Przeglądarka umożliwia samodzielne generowanie tabel i rysunków, samodzielne poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące czytelnika pytania.

Do dyspozycji użytkownika został przygotowany również zbiór danych w forma-cie SPSS.

Przy samodzielnej pracy z danymi należy jednak zachować dużą ostrożność i roz-wagę. Interpretacja i analiza uzyskanych wyników nie jest bowiem rzeczą łatwą, wy-maga dużej kompetencji.

Zarówno w raporcie i tablicach statystycznych, jak i w interaktywnej bazie da-nych można znaleźć zestawienia tabelaryczne, których przykład – wraz ze wskazów-kami do interpretacji – przedstawiamy poniżej.

Tabl. Rola społeczna pełniona przez kobiety i mężczyzn w przekazach masowych

Mężczyźni Kobiety N = 1558 N = 685

OSOBA PRACUJĄCA 60%* 38% OSOBA PRACUJĄCA/ WYSTĘPUJE W ROLI ZAWODOWEJ 45%* 36% WYSOKI URZĘDNIK 15%* 1% Wysoki urzędnik państwowy (prezydent / premier / minister) 13%* 1% CZŁONEK RODZINY 14% 37%* Żona / partnerka / mąż / partner 4% 11%* Matka / ojciec 3% 12%* Syn / córka 3% 5%* Chłopak / dziewczyna / narzeczony / narzeczona 2% 5%* KOLEGA / PRZYJACIEL 7% 13%* Przyjaciel / członek kręgu znajomych 6% 12%* CZŁONEK SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ 4% 7%* Członek lokalnej społeczności 4% 6%* CZŁONEK ORGANIZACJI 6%* 2% Członek partii politycznej 4%* 1% DUCHOWNY 3%* 0% PRZESTĘPCA 2%* 0% INNE 3% 3%

Kolumna „Mężczyźni” odnosi się do mężczyzn – bohaterów przekazów medial-

nych, kolumna „Kobiety” – do kobiet – bohaterek przekazów medialnych. Oznaczenia N = 1558 i N = 685 oznaczają liczbę bohaterów płci męskiej i żeń-

skiej opisanych za pomocą danego kryterium. „*” to oznaczenie różnic istotnych statystycznie pomiędzy odsetkami wskazań na

daną odpowiedź w grupie mężczyzn i kobiet. Różnica istotna statystycznie to różnica, której realne istnienie w badanej populacji można zakładać z wysokim prawdopodobieństwem (dopuszczane prawdopodobieństwo błędu wynosi 5%).

Określenia pisane wersalikami reprezentują kategorie zbiorcze, zagregowane z kategorii jednostkowych, pisanych minuskułą.

– 6 –

Główne wnioski

• Podstawowym przejawem braku równego statusu płci w przekazach masowych jest zdecydowana przewaga mężczyzn nad kobietami we wszystkich badanych mediach (71% do 29%), największa w prasie (87% do 13%), relatywnie naj-mniejsza w telewizji (66% do 34%).

• Obserwowane w populacji równe proporcje kobiet i mężczyzn są zaburzone na korzyść mężczyzn we wszystkich gatunkach programowych, najbardziej w pro-gramach informacyjnych (80% do 20%) i sportowych (84% do 16%), rela-tywnie w najmniejszym stopniu – w programach rozrywkowych (61% do 39%), filmach i serialach (64% do 36%) oraz reklamach (64% do 36%).

• W konsekwencji we wszystkich rolach, jakie można pełnić w programach / ar-tykułach prasowych, kobiety znajdują się zawsze w mniejszości. Najmniejszy odsetek kobiet odnotowano wśród bohaterów artykułów w prasie (12%), boha-terów programów w radiu (16%), autorów artykułów w prasie (19%) i gości programów (20%), największy – wśród wykonawców piosenek (41%) i bohate-rów programów telewizyjnych (39%).

• Efektem takiego „rozdania” ról jest fakt, że przedstawiani w mediach bohatero-wie płci męskiej to częściej niż kobiety osoby realnie istniejące i znane, pub-liczne (47% mężczyzn i 31% kobiet to osoby realnie istniejące; 57% mężczyzn i 29% kobiet to osoby znane, publiczne).

• Sam sposób przedstawiania płci, niezależnie od ich liczebnego udziału w prze-kazach, jest zróżnicowany.

• W wielu aspektach obraz kobiet i mężczyzn w mediach jest naznaczony ste-reotypowym ujęciem ról płciowych, przy czym podtrzymywane stereotypy zda-ją się w większym stopniu dotyczyć kobiet niż mężczyzn.

• O stereotypowym sposobie pojmowania ról męskich i kobiecych w mediach świadczą następujące fakty:

Zgodnie z tradycyjnym podziałem ról w rodzinie kobiety dwukrotnie częś-ciej niż mężczyźni pokazywane są w prywatnej przestrzeni własnych miesz-kań, najczęściej w pokoju lub kuchni (w miejscach tych widzimy w przeka-zach masowych 40% kobiet i 19% mężczyzn).

Kobiety dwukrotnie częściej przedstawia się w mediach w roli członków ro-dziny (37%; mężczyźni – 14%), zwłaszcza żon i matek. Rzadziej niż męż-czyźni przedstawiane są w rolach zawodowych (38%; mężczyźni – 60%).

W efekcie częściej obserwujemy je także podczas wykonywania prac domo-wych (19%, mężczyźni – 6%) i opieki nad dziećmi (6%, mężczyźni – 1%).

O częstszym „osadzaniu” kobiet w kontekstach „domowo-rodzinnych” świadczy również fakt, że ustalenie stanu cywilnego i posiadania potomstwa jest w ich przypadku znacznie łatwiejsze niż w przypadku mężczyzn.

Przedstawiane w mediach kobiety częściej niż mężczyźni koncentrują się na sprawach codziennych, postrzeganych z indywidualnej perspektywy: na uczuciach, rodzinie, obowiązkach domowych, relacjach z innymi ludźmi

– 7 –

(61%, mężczyźni – 30%). Mężczyźni natomiast podejmują częściej tematy o większym znaczeniu społecznym (prawo, przestępczość, polityka, wojna, wojsko, Kościół, historia).

Kobiety – bohaterki przekazów masowych reprezentują niższe pozycje w hierarchii statusu społeczno-ekonomicznego niż mężczyźni (rzadziej mają wyższe wykształcenie, reprezentują mniej prestiżowe zawody). Co więcej, samo ustalenie zmiennych opisujących ten status jest w przypadku kobiet trudniejsze do ustalenia niż w przypadku mężczyzn.

Zgodnie z tradycyjnym paradygmatem ról płciowych kobiety cechuje częś-ciej niż mężczyzn uczuciowość, emocjonalność, opiekuńczość i łagodność, mężczyzn natomiast wytrwałość, upór, pewność siebie, odpowiedzialność, ambicja i skłonność do rywalizacji. Dlatego też kobiety w relacjach z inny-mi najczęściej współpracują i zachowują się w sposób partnerski, mężczyźni zaś są częściej skłonni do konfliktów i dominacji (dlatego w scenach z męż-czyznami częściej obserwujemy agresję i konflikty z prawem).

Panujący w mediach kult młodości i atrakcyjności wizualnej w większym stopniu dotyczy kobiet niż mężczyzn. Kobiety, zwłaszcza bohaterki przeka-zów telewizyjnych, są bowiem młodsze niż mężczyźni, bardziej od nich za-dbane i szczuplejsze. Co dziesiąta przedstawiana jest jako obiekt estetyczny, seksualny, mający wzbudzać pożądanie.

• W niektórych aspektach pozycja kobiet w mediach wydaje się jednak uprzywi-lejowana w porównaniu z pozycją mężczyzn:

Przede wszystkim bohaterki płci żeńskiej i zdarzenia z ich udziałem są w me-diach wartościowane bardziej pozytywnie niż bohaterowie płci męskiej. Ko-biety bowiem częściej niż mężczyźni odgrywają role „dobrych” charakterów i skutki ich działań są częściej korzystne.

Jeżeli już znajdą się na łamach prasy, antenie radia lub telewizji, to są częś-ciej obsadzane w rolach głównych bohaterek programów lub artykułów prasowych.

• W scenach dominacji nad przedstawicielami przeciwnej płci częściej występują kobiety niż mężczyźni. Zjawisko to może jednak wynikać z tego, że bohaterki przekazów masowych znacznie częściej przedstawiane są w relacjach z męż-czyznami niż z kobietami.

• Problematyka równego traktowania kobiet i mężczyzn, artykułowana wprost, jest w dominującym dyskursie medialnym praktycznie nieobecna.

– 8 –

17.1 Obecność kobiet i mężczyzn w mediach

Wyniki analizy wskazują na zdecydowaną przewagę mężczyzn nad kobietami we wszystkich badanych mediach. Wśród bohaterów wszystkich przekazów masowych stanowią oni 71%, a kobiety – 29%. Najwyższy odsetek kobiet obserwujemy w tele-wizji (34%). Nawet jednak i tu proporcje mężczyzn i kobiet zdecydowanie odbiegają od struktury płci w populacji (mężczyźni – 48%, kobiety – 52%). Najmniejszy udział kobiet odnotowano w prasie, zwłaszcza w Trybunie, Rzeczpospolitej, Gazecie Wybor-czej i Naszym Dzienniku.

87%74% 66%

29%13%

26% 34%

71%

Wszystkie media(N=3341)

Prasa (N=638) Radio (N=468) Telewizja (N=2235)

Mężczyźni Kobiety

Rys. 17.1.1.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w mediach Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Liczebną przewagę mężczyzn nad kobietami zarejestrowano we wszystkich ga-

tunkach programowych, nie tylko powszechnie uważanych za zdominowane przez mężczyzn, jak np. programy informacyjne, ale także w reklamach, programach fabu-larnych (filmy i seriale, w tym także kierowane do kobiecej widowni telenowele), roz-rywkowych, sportowych oraz programach dla dzieci. Najbardziej zmaskulinizowany-mi gatunkami medialnymi są programy sportowe i informacyjne, w relatywnie naj-mniejszym stopniu – programy rozrywkowe, fabularne i reklamy.

64% 64%80%

68% 61%84%

72%

36% 36%20%

32%16%

28%39%

Reklama (N=1328) Fabuła (N=541) Informacja(N=351)

Publicystyka(N=181)

Rozrywka (N=110) Programysportowe (N=67)

Programy dladzieci (N=80)


Rys. 17.1.2.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w zależności od gatunku programu (radio i telewizja) Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

– 9 –

17.2 Role kobiet i mężczyzn w przekazach medialnych Role kobiet i mężczyzn w przekazach silnie różnicuje rodzaj medium. Najbardziej „egalitarnym” medium, w którym kobiety i mężczyźni występują w tych samych ro-lach z podobną częstotliwością, jest prasa. Pamiętać jednak należy, że kobiety trafiają na jej łamy siedmiokrotnie rzadziej niż mężczyźni, o czym wspominano wyżej. Ana-lizując częstość występowania płci w różnych rolach w prasie, niezależnie od ich udziału wśród ogółu bohaterów prasowych, można dostrzec, że kobiety są nieco częś-ciej niż mężczyźni autorkami artykułów prasowych, choć różnica ta nie jest istotna statystycznie1.

66%

11%

13%

6%

3%

62%

9%

21%

1%

6%

Bohater artykułu wprasie

Osoba wzmiankowana

Autor artykułu w prasie

Autor zdjęcia/ grafiki

Redaktor gazety

Mężczyźni(N=552)

Kobiety(N=81)

Rys. 17.2.1.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach prasowych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Większych różnic między rolami kobiet i mężczyzn nie obserwujemy także w radiu (por. rys. 17.2.2.R), choć zaznaczają się tu tendencje (nie są one jednak potwierdzone różnicami istotnymi statystycznie) do częstszego „obsadzania” mężczyzn w rolach gości oraz bohaterów programów radiowych. Kobiety natomiast częściej słyszymy w radiu w roli wykonawczyń piosenek (różnica istotna statystycznie).

Miejscem większych różnic pomiędzy rolami obydwu płci jest telewizja. Kobiety istotnie częściej niż mężczyźni pokazywane są w niej w roli bohaterów programów telewizyjnych, mężczyźni natomiast – w roli narratorów / głosów z offu.

W rezultacie mężczyźni obecni w mediach to częściej osoby realnie istniejące (47%), często znane, należące do grona osób publicznych (57%), kobiety natomiast częściej wcielają się w role aktorek odgrywających wykreowane, fikcyjne postacie anonimowych, „zwykłych” ludzi (51% kobiet obecnych w mediach odgrywa role fikcyjne, 31% realnie istnieje, a 29% należy do osób publicznych). 1 Różnica, której realne istnienie w badanej populacji można zakładać z wysokim prawdopodobieństwem (do-puszczane prawdopodobieństwo błędu wynosi 5%). Istotność statystyczna tej różnicy potwierdzana jest za po-mocą testu statystycznego opartego na rozkładzie Studenta.

– 1 0 –

19%

33%

19%

9%

22%

8%

10%

35%

11%

6%

26%

18%

Bohater programu w radiu

Prezenter/ prowadzący

Gość programu (pojawia się w studio osobiścielub telefonicznie)

Specjalista - komentator

Narrator zza kadru/ głos z offu

Wykonawca piosenki

Mężczyźni(N=347)

Kobiety(N=121)

Rys. 17.2.2.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach radiowych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

66%

3%

2%

2%

27%

81%

2%

1%

0%

14%

Bohater programu TV

Prezenter/ prowadzący

Gość programu (pojawia się w studioosobiście lub telefonicznie)

Specjalista - komentator

Narrator zza kadru/ głos z offu

Mężczyźni(N=1466)

Kobiety(N=760)

Rys. 17.2.3.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach telewizyjnych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Duże różnice pomiędzy płciami przebiegają także na poziomie gatunków medial-nych, zwłaszcza w reklamach, programach informacyjnych i publicystycznych. Kobie-ty bardzo często oglądamy jako bohaterki reklamy, mężczyzn zaś – w roli narratorów/ /głosów z offu w reklamach, nawet w tych skierowanych do kobiet. W programach informacyjnych i publicystycznych kobiety częściej niż mężczyźni pełnią rolę pro-wadzących / prezenterek, mężczyźni zaś dominują wśród zapraszanych gości oraz ekspertów.

W pewnych rolach kobiety występują więc, jeżeli już znajdą się na łamach prasy czy antenie radia lub telewizji, relatywnie częściej niż mężczyźni (autor artykułu w prasie, bohater programu telewizyjnego, zwłaszcza zaś aktor odgrywający postać wykreowaną, fikcyjną, prowadzący / prezenter w programie informacyjnym i publicy-stycznym). Z powodu mniejszego udziału kobiet wśród ogółu osób pokazywanych w mediach, w żadnej z tych ról nie osiągają one jednak bezwzględnej przewagi

– 1 1 –

liczebnej nad mężczyznami. Największy udział mają wśród wykonawców piosenek, bo-haterów programów telewizyjnych i prezenterów w telewizji. W zdecydowanej mniej-szości są natomiast wśród bohaterów innych przekazów medialnych (artykułów w pra-sie i programów radiowych), autorów artykułów w prasie, gości, specjalistów / komen-tatorów oraz narratorów.

61%88% 84% 81% 73% 68%

80% 86% 78%59%

39%12% 16% 19% 27% 32%

20% 14% 22%41%

Bohaterprogramu TV

(N=1581)

Bohaterartykułu w

prasie (N=416)

Bohaterprogramu wradiu (N=77)

Autor artykułuw prasie(N=89)

Prezenter/prowadzący wradiu (N=158)

Prezenter/prowadzący w

TV (N=55)

Gośćprogramu(N=114)

Specjalista/komentator

(N=69)

Narrator zzakadru/ głos zoffu (N=607)

Wykonawcapiosenki(N=59)


Rys. 17.2.4.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w różnych rolach w przekazach medialnych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

17.3 Ranga ról kobiet i mężczyzn w strukturze narracyjnej prze-

kazów medialnych

W badaniu poświęcono także uwagę randze ról, w jakich występują w mediach kobiety i mężczyźni. Ranga ta mierzona była „wielkością” roli bohatera w programie lub artykule (ocenie pod względem tego aspektu nie podlegali prowadzący, prezen-terzy ani autorzy artykułów prasowych). W przypadku prasy uwzględniono ponadto takie zmienne, jak ranga artykułu oraz ranga miejsca, w którym bohater jest wzmian-kowany po raz pierwszy (tytuł, nadtytuł, „lead”, treść artykułu).

Jeśli chodzi o prasę, to kobiety relatywnie częściej niż mężczyźni są bohaterkami bądź autorkami głównych artykułów na stronie. Równie często jak mężczyźni poja-wiają się natomiast na różnych poziomach tekstu według jego ważności. Nieco częś-ciej niż w przypadku mężczyzn występują jednak na zdjęciach (20%; mężczyźni – 12%).

Ocena rangi ról kobiet i mężczyzn w strukturze narracyjnej przekazów (główny bohater, jeden z głównych bohaterów, bohater epizodyczny) pokazuje, że kobiety częściej niż mężczyźni występują w mediach w roli głównych bohaterek, mężczyźni natomiast częściej w roli bohaterów epizodycznych (należy jednak pamiętać, że wsku-tek liczebnej przewagi mężczyzn i tak dominują oni nad kobietami w każdej z tych ról, niezależnie od jej „wielkości”). Tendencja do powierzania kobietom głównych ról (bądź jednych z głównych) jest szczególnie widoczna w przekazach fabularnych

– 1 2 –

(filmy, seriale). Być może skoncentrowanie fabuły programu na losach bohatera ko-biecego odpowiada zapotrzebowaniu odbiorców.

33%

24%

25%

12%

3%

1%

1%

26%

36%

17%

12%

6%

1%

1%

Zapowiedź

Artykuł główny

Notka (kontynuacja nanastępnej stronie)

Artykuł krótki (zamkniętacałość na stronie)

Podstawowe informacje odzienniku

Reklama prasowa

Zdjęcie

Mężczyźni(N=557)

Kobiety(N=81)

Rys. 17.3.1.R. Hierarchia artykułów prasowych z udziałem kobiet i mężczyzn Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

26% 31%

41%43%

26%33%


Kobiety(N=877)

BohaterepizodycznyJeden z głównychbohaterówGłówny bohater

Rys. 17.3.2.R. Ranga ról kobiet i mężczyzn w strukturze narracyjnej przekazów medialnych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

17.4 Obecne w mediach stereotypy płci 17.4.1 Role społeczne pełnione przez kobiety i mężczyzn w mediach

Charakterystyczną kategorię różnicowania płci stanowią role społeczne. Dlatego też w kluczu kodowym uwzględniono kilka zmiennych pozwalających bliżej opisać role społeczne pełnione przez kobiety i mężczyzn w przekazach masowych: miejsce prze-bywania / otoczenie, wykonywana czynność i jej beneficjent, pełniona rola społeczna, stan cywilny, posiadanie dzieci, problem bohatera, podejmowany przezeń temat.

Wyniki analizy wskazują na obecność w mediach stereotypowego sposobu poj-mowania ról kobiecych i męskich. Choć najczęstszym miejscem przebywania bohaterów

– 1 3 –

obojga płci jest przestrzeń publiczna, to zgodnie z tradycyjnym podziałem ról w ro-dzinie, kobiety są blisko dwukrotnie częściej niż mężczyźni pokazywane w prywatnej przestrzeni własnych mieszkań i domów (najczęściej w pokoju lub kuchni).

Mężczyzn natomiast częściej obserwujemy w różnych miejscach przestrzeni pozadomowej:

• w otwartej przestrzeni (przyroda, tereny niezamieszkane, pustynia, góry itp.); • na ulicy; • w środkach komunikacji i miejscach związanych z komunikacją; • w biurach, urzędach, instytucjach; • w studiu telewizyjnym lub radiowym. O stereotypowym definiowaniu ról kobiecych i męskich świadczą także dane

o roli społecznej pełnionej przez bohatera w scenie / epizodzie. Mężczyzn najczęściej obserwujemy w rolach zawodowych – występuje w nich 60% mężczyzn pojawiają-cych się w przekazach medialnych, w tym blisko 15% pełni rolę wysokiego urzędnika państwowego. Drugą pod względem częstotliwości rolą społeczną mężczyzn – bohate-rów przekazów masowych jest rola członka rodziny (14%), najczęściej męża / partne-ra, ojca lub syna. Co ciekawe, gatunkiem medialnym najbardziej otwartym na prezen-towanie mężczyzn w rolach mężów i ojców jest oskarżana o podtrzymywanie trady-cyjnej wizji męskości i kobiecości reklama (zasadne jest jednak pytanie, jaką koncep-cję partnerstwa i ojcostwa proponuje).

Kobiety prezentowane w mediach znacznie rzadziej niż mężczyźni funkcjonują w rolach zawodowych (są przy tym prawie w ogóle nieobecne w rolach wysokich urzędników). Ponad dwukrotnie częściej przedstawiane są natomiast w rolach człon-ków rodziny, głównie żon / partnerek i matek. W rezultacie sceny z akcją zlokalizowa-ną w domu i z bohaterem „obsadzonym” w rolach rodzinnych (partnera lub rodzica) to jedyne sceny, w których kobiety dominują liczebnie nad mężczyznami. W sytuacji ogólnej przewagi mężczyzn w mediach wydaje się to zjawiskiem znamiennym.

Kobiety częściej ponadto występują w przekazach masowych w rolach przyjació-łek / koleżanek oraz członkiń społeczności lokalnej, rzadziej – w rolach członkiń partii politycznych.

Rezultatem częstszego umieszczania bohaterek płci żeńskiej w scenerii domo-wej, w rolach żon i matek jest fakt, że częściej niż mężczyzn obserwujemy je w czyn-nościach tradycyjnie zarezerwowanych dla kobiet: podczas wykonywania obowiąz-ków domowych (przygotowywanie i podawanie posiłków, karmienie innych, prace domowe) oraz w trakcie opieki nad dzieckiem. Zaangażowanie w obowiązki domowe i opiekę rodzicielską to kolejny przykład czynności, w których kobiety występujące w mediach przeważają liczebnie nad mężczyznami.

– 1 4 –

Tabl. 17.4.1. Miejsce przebywania kobiet i mężczyzn w przekazach masowych

Mężczyźni Kobiety 1173 672

PRZESTRZEŃ PUBLICZNA 84% 63% ROZRYWKA, REKREACJA 18% 17% Otwarta przestrzeń – przyroda, tereny niezamieszkane, pustynie,

dżungla, góry

9%

6% Tereny rekreacyjne (park, camping, ogród, działka) 4% 5% Obiekt sportowy 3% 3% Miejsca zabawy grupowej – bar, kawiarnia, restauracja, sala balowa,

dyskoteka

2%

3% STUDIO 17% 13% Studio radiowe 10% 6% Studio telewizyjne bez publiczności 4% 4% Studio telewizyjne z publicznością 3% 2% NA ULICY 15% 12% BIURA / URZĘDY / INSTYTUCJE 13% 8% PLACÓWKI ZWIĄZANE Z USŁUGAMI I HANDLEM 7% 7% Szpital, przychodnia 3% 3% Sklep, hipermarket, dom towarowy 2% 3% Bank 2% 2% ŚRODKI KOMUNIKACJI 8% 3% Hangar, okolice pasa startowego, lotnisko 3% 1% Statek, jacht, prom 2% 0% Samochód 2% 1% PLACÓWKI EDUKACYJNE I WYCHOWAWCZE 2% 1% Szkoła, uczelnia 2% 1% MIEJSCA PRACY FIZYCZNEJ / NISKO KWALIFIKOWANEJ 2% 1% Fabryka, budowa, stocznia 2% 1% KOŚCIÓŁ I INSTYTUCJE KOŚCIELNE 2% 1% Kościół, klasztor 1% 0% WIĘZIENIE 2% 0% INNE 4% 3% PRZESTRZEŃ PRYWATNA 19% 40% MIESZKANIE, DOM I PRZESTRZEŃ OKOŁO DOMU 19% 40% Mieszkanie, dom – pokój 11% 22% Mieszkanie, dom – kuchnia 5% 9% Mieszkanie, dom – różne pomieszczenia 3% 5% Mieszkanie, dom – inne 1% 5% Mieszkanie, dom – łazienka 1% 2%

W tabeli przedstawiono te wskazania, które choć w jednej analizowanej grupie przekroczyły 1%. Określenia wersalikami reprezentują kategorie zbiorcze, zagregowane z kategorii jednostkowych (podanych minuskułą).

Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Częstszą koncentrację kobiet na innych członkach rodziny (choć nie można jej także odmówić mężczyznom) potwierdzają również dane o tym, kto jest beneficjentem wykonywanej przez bohatera czynności. Z czynności wykonywanej przez mężczyzn w 56% przypadków korzystają oni sami, a w pozostałych przypadkach ich działanie

– 1 5 –

skierowane jest na przyjaciół, znajomych (14%), nieco rzadziej na żonę / partnerkę (9%) i dzieci (7%). Natomiast działania kobiet rzadziej zorientowane są na nie same (43%), a częściej niż w przypadku mężczyzn korzystają z nich dzieci (14%). Co cie-kawe, kobiety są ponadto bardziej samodzielne w wykonywaniu czynności, przy któ-rych są przedstawiane, mężczyźni zaś częściej wykonują je przy pomocy innych osób (53% kobiet i 41% mężczyzn wykonuje czynności samodzielnie).

Tabl. 17.4.2. Rola społeczna pełniona przez kobiety i mężczyzn w przekazach masowych


OSOBA PRACUJĄCA 60% 38% OSOBA PRACUJĄCA / WYSTĘPUJE W ROLI ZAWODOWEJ 45% 36% WYSOKI URZĘDNIK 15% 1% Wysoki urzędnik państwowy (prezydent / premier / minister) 13% 1% CZŁONEK RODZINY 14% 37% Żona / partnerka / mąż / partner 4% 11% Matka / ojciec 3% 12% Syn / córka 3% 5% Chłopak / dziewczyna / narzeczony / narzeczona 2% 5% KOLEGA / PRZYJACIEL 7% 13% Przyjaciel / członek kręgu znajomych 6% 12% CZŁONEK SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ 4% 7% Członek lokalnej społeczności 4% 6% CZŁONEK ORGANIZACJI 6% 2% Członek partii politycznej 4% 1% DUCHOWNY 3% 0% PRZESTĘPCA 2% 0%

INNE 3% 3%



Drugim polem aktywności, na którym mężczyźni są znacznie rzadziej obecni niż kobiety, jest troska o własny wygląd i różne zabiegi z tym związane. Znacznie częściej obserwujemy ich natomiast w aktach agresji, przemocy oraz sytuacjach zmierzających do konfliktu z prawem.

Reklama, częściej niż inne gatunki medialne wykorzystująca wizerunki męż-czyzn jako ojców i mężów, wydaje się przedstawiać ich w sposób nie do końca jedno-znaczny. Z jednej strony mężczyźni w reklamie częściej – w porównaniu z częstością wykonywania różnych czynności przez ogół męskich bohaterów – zajmują się obo-wiązkami domowymi i opieką nad dziećmi. Z drugiej jednak strony, częściej widzimy ich także w trakcie wykonywania swojej pracy zawodowej i w trakcie odpoczynku, częściej są oni także jedynymi beneficjentami swoich działań. Można więc sądzić, że niektóre reklamy odchodzą od tradycyjnego paradygmatu męskości, lokalizując

– 1 6 –

mężczyzn w otoczeniu domowo-rodzinnym. Są jednak i takie reklamy, które utrwalają tradycyjny podział ról pomiędzy kobietami a mężczyznami. O ich istnieniu dobitnie świadczy fakt, że kobiety w rolach żon i matek, w trakcie wykonywania obowiązków domowych są w reklamie obserwowane częściej niż wśród ogółu przekazów medial-nych z udziałem kobiet. Tabl. 17.4.3. Stereotypowe czynności „męskie” i „kobiece” wykonywane przez kobiety

i mężczyzn w przekazach masowych


ROZMOWA Z INNYMI LUDŹMI 47% 41% PRACA ZAWODOWA 14% 11% Praca zawodowa poza domem w otoczeniu biznesowym / biurowym 8% 9% Praca zawodowa poza domem w otoczeniu niebiznesowym 2% 2% Praca fizyczna (w fabryce / na roli / nisko kwalifikowana) 3% 0% OBOWIĄZKI DOMOWE 6% 19% Przygotowywanie posiłków 2% 7% Podawanie posiłków innej osobie 2% 6% Prace domowe (sprzątanie, pranie, prasowanie itp.) 1% 4% Robienie zakupów 1% 2% AGRESJA / KONFLIKT Z PRAWEM 13% 2% Fizyczna agresja / przestępstwa z uszkodzeniem ciała 9% 1% Korupcja, przestępstwa gospodarcze i inne bez uszkodzenia ciała 3% 0% Słowna agresja 2% 1% ROZRYWKA, REKREACJA – BIERNA 8% 8% Odpoczywa / śpi 4% 7% Czyta gazety / książki 3% 2% ROZRYWKA, REKREACJA – AKTYWNA 9% 6% Uprawianie sportu 9% 6% OPIEKA 4% 7% Opieka nad dziećmi 1% 6% Zabawa z dzieckiem 2% 1% PRZEMIESZCZANIE SIĘ 5% 4% Jazda samochodem jako kierowca 4% 2% Jazda samochodem jako pasażer 1% 2% TROSKA O WYGLĄD / EKSPONOWANIE WYGLĄDU 2% 7% Dbanie o siebie (makijaż, zabiegi kosmetyczne itp.) 2% 7% LECZENIE 3% 4% Leczenie – siebie / rehabilitacja / terapia 1% 2% Dawanie rad nt. zdrowia 1% 2% KARMIENIE 2% 3% Bycie karmionym 2% 3% WYSTĄPIENIA PUBLICZNE 3% 1%



– 1 7 –

O częstszym „osadzaniu” kobiet w kontekstach „rodzinnych” świadczą także da-ne o stanie cywilnym bohaterów mediów, ich orientacji seksualnej i posiadaniu przez nich dzieci. Chociaż przedstawiani bohaterowie obydwu płci podobnie często mają współmałżonków i partnerów oraz dzieci (w około 40% przypadków), to samo usta-lenie stanu cywilnego, heteroseksualnej orientacji oraz faktu posiadania dzieci jest znacznie częściej możliwe w przypadku kobiet niż mężczyzn.

Interesujących danych o rolach społecznych kobiet i mężczyzn w mediach do-starczają również wyniki o treściach komunikowanych przez bohaterów obydwu płci (rodzaj podejmowanej tematyki, typ problemu).

Przedstawiane w mediach kobiety częściej niż mężczyźni koncentrują się na sprawach codziennych, postrzeganych z indywidualnej perspektywy. Tym, co najbar-dziej zajmuje kobiety występujące w przekazach masowych, są uczucia, relacje z męż-czyznami, dom, rodzina, domowe obowiązki, relacje z innymi ludźmi (o innym cha-rakterze niż relacje uczuciowe), własna praca zawodowa, nauka oraz rozrywka i re-laks. Wymienione wyżej tematy nie są oczywiście obce męskim bohaterom przekazów medialnych – zainteresowanie tymi kwestiami wykazują oni jednak dwukrotnie rza-dziej niż kobiety. Częściej podejmują natomiast tematy o większej doniosłości spo-łecznej, takie jak: prawo, przestępczość, polityka wewnętrzna, polityka zagraniczna, wojna, wojskowość, Kościół i religia, historia.

Nie bez powodu zatem problemy czy też treści komunikowane przez kobiety ma-ją częściej charakter indywidualny, natomiast mężczyźni w swoich zainteresowaniach częściej niż kobiety koncentrują się na sprawach lokalnych, społecznych, państwo-wych i międzynarodowych.

49%

19%

19%

10%

3%

79%

12%

4%

3%

3%

Indywidualny

Lokalny/społeczny

Państwowy

Międzynarodowy

Ogólnoludzki


Kobiety(N=660)

Rys. 17.4.1.R. Charakter problemu/tematu podejmowanego przez kobiety i mężczyzn w mediach Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Wydaje się, że głównym „sprawcą” polaryzacji kobiecych i męskich zaintereso-wań jest telewizja wraz z jej programami fabularnymi i przekazami reklamowymi. Zróżnicowanie tematyki podejmowanej przez kobiety i mężczyzn jest znacznie mniej-sze w prasie. Jedyną różnicą pomiędzy prasowymi komunikatami z udziałem kobiet

– 1 8 –

Tabl. 17.4.4. Tematy podejmowane przez kobiety i mężczyzn w mediach


SPRAWY CODZIENNE Z INDYWIDUALNEJ PERSPEKTYWY BOHATERA

30%

61%

Relacje bohatera z innymi ludźmi (inne niż uczucia) 9% 13% Rozrywka, relaks 7% 11% Praca zawodowa / nauka bohatera 8% 12% Uczucia – miłość, relacje z osobami płci przeciwnej 5% 16% Indywidualne problemy bohatera (hobby, zdrowie itp.) inne niż uczucia 5% 13% Dom, rodzina, domowe obowiązki (bez uczuć do członków rodziny) 4% 14% Jedzenie 1% 3% Inne 3% 7% PRAWO, PRZESTĘPCZOŚĆ 22% 13% Bezpieczeństwo / przestępczość 15% 8% Prawo 13% 7% POLITYKA WEWNĘTRZNA 20% 8% Polityka wewnętrzna 16% 6% Demokracja / wybory 8% 3% GOSPODARKA 9% 5% Gospodarka w kraju 8% 4% Gospodarka za granicą 2% 1% ROZRYWKA I REKREACJA 8% 6% Sport 5% 2% Rozrywka – występy muzyczne, teledyski itp. 1% 2% WOJNA, WOJSKO 9% 3% Wojna 6% 2% Wojsko / obronność kraju 5% 1% POLITYKA ZAGRANICZNA 8% 4% Unia Europejska 5% 2% Polityka zagraniczna (bez UE) 5% 2% SPOŁECZEŃSTWO 7% 6% Grupy osób poszkodowanych, skrzywdzonych, upośledzonych itp. 2% 2% Inne 5% 4% ZDROWIE, ŻYCIE 5% 8% KOŚCIÓŁ I RELIGIA 6% 3% Kościół (jako instytucja) 5% 2% Religia 3% 1% KULTURA I MEDIA 4% 3% Kultura 2% 2% Media 2% 1% HISTORIA 4% 1% FINANSE 3% 2% DYSKRYMINACJA LUDZI 3% 2% NAUKA 2% 2% WYPADEK / KATASTROFA 2% 1% PATRIOTYZM 2% 1%



– 1 9 –

i mężczyzn jest rzadsze podejmowanie przez kobiety kwestii związanych z polityką wewnętrzną. Ponadto kobiety mają w prasie własne pole zainteresowań – silniej niż mężczyźni zaznaczają swoją medialną obecność w kwestiach społecznych, zwłaszcza dotyczących osób poszkodowanych, skrzywdzonych, upośledzonych oraz w sprawach związanych z edukacją. Jedynym medium, które podobnie często „dopuszcza” męż-czyzn i kobiety do wszystkich badanych rodzajów tematyki, jest radio. Tylko w przy-padku zagadnień historycznych odnotowano tu niewielkie zróżnicowanie pomiędzy płciami na korzyść mężczyzn. 17.4.2 Status społeczno-ekonomiczny kobiet i mężczyzn w przekazach masowych

Bohaterowie przekazów medialnych opisywani byli również za pomocą kilku zmiennych dotyczących statusu społeczno-ekonomicznego (zawód, wykształcenie, ogólna kwalifikacja statusu jako wysokiego, średniego lub niskiego).

Pierwszym interesującym wnioskiem płynącym z analizy jest fakt, że wszystkie zmienne uznane za wskaźniki statusu społeczno-ekonomicznego są w przypadku męż-czyzn znacznie częściej możliwe do ustalenia niż w przypadku kobiet. Świadczy to o tym, że kobiety funkcjonują w mediach w kontekstach „zawodowo-profesjonalnych” rzadziej niż mężczyźni (częściej natomiast, o czym wspominano wcześniej, w kontek-stach „domowo-rodzinnych”).

42%

75%

32%

31%

55%

26%

Wykształcenie

Zawód

Pozycjaspołeczno-

ekonomiczna


Kobiety(N=822)

Rys. 17.4.2.R. Odsetek kobiet i mężczyzn, w przypadku których możliwe było ustalenie zmien-

nych statusu społeczno-ekonomicznego Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Uzyskane dane wskazują ponadto, że przedstawiani w mediach mężczyźni zaj-

mują wyższe pozycje w hierarchii statusu społeczno-ekonomicznego niż kobiety. I chociaż w przypadku zawodu sytuacja taka wydaje się odbiciem istniejącej struktury społecznej, to już w przypadku wykształcenia media wyraźnie zniekształcają obraz tej struktury. Prezentowani bowiem w przekazach masowych mężczyźni częściej niż ko-biety legitymują się wykształceniem wyższym (odpowiednio 95% i 85%), kobiety zaś – częściej niż mężczyźni – wykształceniem podstawowym (odpowiednio 4% i 1%) i średnim (11% i 2%). Tymczasem kierunek różnic w poziomie wykształcenia w popu-lacji kobiet i mężczyzn jest odwrotny.

– 2 0 –

Tabl. 17.4.5. Zawód kobiet i mężczyzn w przekazach masowych


ZAWODY ARTYSTYCZNE / WOLNE ZAWODY 22% 43% Dziennikarz 16% 26% Artysta: aktor 1% 6% Artysta: muzyk, piosenkarz 1% 2% Prezenterka, prezenter 1% 2% Projektant 1% 2% Modelka / model 0% 3% POLITYCY, WYŻSI URZĘDNICY PAŃSTWOWI 22% 5% Polityk / członek partii politycznej / poseł 11% 3% Prezydent (obecny / były) 6% 0% Premier 2% 0% Członek rządu 2% 0% PRACOWNICY SŁUŻB MUNDUROWYCH (POLICJA, WOJSKO, SŁUŻBA CELNA)

14%

3%

Wojskowy 8% 0% Policjant 6% 3% SPECJALIŚCI Z WYŻSZYM WYKSZTAŁCENIEM, NAUKOWCY

8%

9%

Naukowiec, intelektualista 2% 3% Prawnik 2% 2% Lekarz 2% 1% PRACOWNICY SFERY USŁUG I HANDLU 5% 12% Fotograf 3% 1% Pielęgniarka 0% 5% Kelner 0% 2% DUCHOWNI 7% 0% Duchowny 5% 0% Papież 2% 0% MENEDŻEROWIE NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA 4% 4% Prezes firmy / dyrektor 3% 3% PRACOWNICY ADMINISTRACYJNO-BIUROWI 2% 5% Urzędnik niższego i średniego szczebla 2% 4% PRACOWNICY FIZYCZNI / ROBOTNICY 3% 1% PRYWATNI PRZEDSIĘBIORCY / BIZNESMENI 2% 3% GOSPODYNI DOMOWA 0% 4% Pomoc domowa 0% 2% Gospodyni domowa 0% 2% INNE 10% 10% Przestępca / kryminalista / więzień 4% 0% Sportowiec 3% 3% Uczeń 2% 5% Student 0% 2%



– 2 1 –

Jeśli chodzi o zróżnicowanie zawodów, to mężczyźni występujący w mediach zdecydowanie częściej niż kobiety uprawiają zawód polityka lub wyższego urzędnika państwowego (posła / członka partii politycznej, prezydenta). Częściej obserwujemy ich także, co oczywiste, w profesjach o wysokim współczynniku maskulinizacji (woj-skowi, policjanci, duchowni). Kobiety natomiast częściej reprezentują zawody artys-tyczne (dziennikarki i aktorki) oraz zawody cieszące się relatywnie mniejszym pre-stiżem społecznym (pracownice sfery usług i handlu: pielęgniarki, kelnerki, pracow-nice administracyjno-biurowe, gospodynie domowe, uczennice i studentki) niż zawody wykonywane przez męskich bohaterów przekazów masowych. Większość tych zróż-nicowań zawodowych kreuje telewizja. Ponadto przewaga mężczyzn – polityków i wy-sokich urzędników państwowych nad kobietami w analogicznych rolach zawodowych jest w jej przekazach największa (sześciokrotna, w pozostałych mediach – dwu-, trzykrotna). 17.4.3 Relacje kobiet i mężczyzn w mediach z innymi ludźmi

Jedną z płaszczyzn kształtowania się stereotypów płciowych są cechy osobowoś-ci i związany z nimi sposób funkcjonowania w relacjach społecznych. Dlatego też kil-ka kategorii klucza kodowego odnosiło się do wyraźnie obserwowanych w przekazie cech osobowości bohatera (ich listę ograniczono do cech uznawanych za stereotypowe cechy „męskie” i „kobiece”) oraz do jego reakcji werbalnych świadczących o znajdo-waniu się pod wpływem różnych emocji. Ponadto określano także rolę bohatera w zda-rzeniu (sprawcza – bierna) oraz sposób jego działania i komunikowania się z otocze-niem (dominacja – podległość, współpraca – konflikt).

Wyniki analizy po raz kolejny wskazują, że bohaterowie przekazów masowych często przedstawiani są w mediach zgodnie ze stereotypowym ujęciem ról płciowych. Mężczyźni pokazywani w telewizji (a jest to medium, w którym najłatwiej dostrzec cechy osobowości) istotnie częściej niż kobiety odznaczają się cechami charakterys-tycznymi dla tradycyjnej koncepcji męskości. Najczęściej stwierdzaną ich cechą jest wytrwałość, upór, stanowczość (jest ona blisko trzykrotnie częściej obserwowana wśród mężczyzn niż kobiet). Częściej niż kobiety opisywani są ponadto jako osoby pewne siebie, odpowiedzialne, ambitne i skłonne do rywalizacji. Najbardziej charak-terystycznymi cechami kobiet są natomiast uczuciowość / emocjonalność, opiekuń-czość, łagodność i delikatność. Częściej niż mężczyzn charakteryzuje je ponadto orientacja na dom i rodzinę, choć nie jest to ich cecha dominująca.

Opisane cechy osobowości mężczyzn i kobiet mają bez wątpienia wpływ na spo-sób ich funkcjonowania w otoczeniu społecznym. Ogólnie biorąc, media najczęściej pokazują bohaterów, niezależnie od ich płci, w zgodnej, „pokojowej” koegzystencji z otoczeniem. Mężczyźni jednakże częściej niż kobiety są skłonni do działań konflik-towych (lub z elementami konfliktu) oraz do dominacji. Częściej niż w przypadku kobiet ich rola w zdarzeniach ma także charakter sprawczy. Kobiety zaś częściej ukła-dają sobie relacje z innymi poprzez współpracę i partnerstwo.

– 2 2 –

27%

14%

8%

14%

9%

19%

12%

7%

13%

8%

9%

11%

10%

8%

2%

11%

28%

32%

19%

28%

8%

5%

11%

1%

6%

6%

4%

5%

2%6%

Wytrwałość, upór, stanowczość

Opiekuńczość

Uczuciowość/ emocjonalność

Wrażliwość na potrzeby innych

Łagodność/ delikatność

Pewność siebie

Odpowiedzialność

Pracowitość

Ambicja

Orientacja na karierę

Niezależność, poleganie na sobie

Skłonność do rywalizacji

Kontrola emocji

Posłuszeństwo

Orientacja na dom i rodzinę

Mężczyzna(N=303)

Kobieta(N=204)

Rys. 17.4.3.R. Obserwowane cechy osobowości kobiet i mężczyzn w przekazach telewizyjnych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

43%

25%

15%

7%

7%

3%

53%

32%

5%

4%

4%

3%

Współpraca

Neutralny

Konflikt

Przewaga konfliktów nad współpracą

Przewaga współpracy na konfliktami

W równym stopniu współpraca i konflikty

Mężczyźni(N=996)

Kobiety(N=504)

Rys. 17.4.4.R. Sposób działania kobiet i mężczyzn w mediach Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Co ciekawe, partnerami interakcji zarówno męskich, jak i kobiecych bohaterów są najczęściej inni dorośli mężczyźni, niezależnie od tego, czy relacja ma charakter do-minacji, partnerstwa czy podległości. Okazuje się więc, że jeśli już mówić o dominacji jednej płci nad drugą, to częściej dominują kobiety nad mężczyznami niż odwrotnie. Z drugiej jednak strony fakt, że każdy z rodzajów relacji nawiązywanych przez kobie-ty najczęściej dotyczy osób płci przeciwnej, pozwala sądzić, że media znacznie rza-dziej pokazują świat wzajemnych relacji kobiet niż analogiczny świat mężczyzn.

– 2 3 –

49%64%

37%18%

13% 18%

Mężczyźni(N=579)

Kobiety(N=266)

Podległość

Dominacja

Partnerstwo

Rys. 17.4.5.R. Sposób komunikacji kobiet i mężczyzn w mediach z otoczeniem Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

Z powodu specyficznych cech osobowości oraz częstszej skłonności mężczyzn

do konfliktu i dominacji częściej obserwujemy ich w scenach przemocy / gwałtu (10%; kobiety – 5%), okazujących ekstremalne emocje, takie jak wściekłość, złość, irytację (9%; kobiety – 4%).

17.4.4 Wygląd zewnętrzny kobiet i mężczyzn w mediach

Inną płaszczyzną społecznego konstruowania różnic płciowych jest wygląd ze-wnętrzny, atrakcyjność wizualna, piękno.

Dlatego bohaterowie obecni w mediach opisywani byli także za pomocą kilku kryteriów odnoszących się do wyglądu zewnętrznego (styl ubioru, kolor włosów, dłu-gość włosów, waga ciała / tusza, czy bohater przedstawiany jest jako obiekt estetycz-ny, seksualny, mający wzbudzać pożądanie).

Przedstawiane w mediach kobiety to częściej niż mężczyźni osoby zadbane i schludne (kobiety – 99%, mężczyźni – 91%). Większość z nich preferuje luźny, nie-formalny styl ubioru lub styl na pograniczu charakteru formalnego i nieformalnego (mężczyźni częściej prezentowani są w strojach oficjalnych, co prawdopodobnie sta-nowi dodatkowe wzmocnienie ich wysokiego statusu). Część kobiet uroki własnego ciała podkreśla strojem „skąpym”, roznegliżowanym (9%) lub bielizną nocną (piżama, podomka, szlafrok – 4%).

Często w mediach wykorzystywane są elementy seksualnego stereotypu kobiety – większość bohaterek przekazów masowych ma długie lub średniej długości włosy (86%; w populacji kobiet tylko około 40%), często koloru blond (48%; w populacji 30%). Blisko 70% z nich ma szczupłą sylwetkę i niemal żadna z nich nie jest otyła (o tym, że ciało męskie nie jest oceniane tak surowo jak kobiece, świadczy fakt, że mężczyźni pokazywani w mediach znacznie częściej „mają prawo” do średniej budo-wy ciała / przeciętnej tuszy czy nadwagi). W rezultacie co dziesiąta kobieta pojawia-jąca się w przekazach masowych przedstawiana jest jako obiekt estetyczny, seksualny, mający wzbudzać pożądanie. Najczęściej występuje to w reklamach (16%). Odsetek mężczyzn przedstawianych w podobny sposób wynosi tylko 1% (w reklamach 4%).

– 2 4 –

W tym miejscu warto też scharakteryzować wiek bohaterów przekazów ma-sowych. Wydaje się bowiem, że można go rozpatrywać w kontekście estetyzacji ciała.

Dane w tej mierze wskazują na panujący w mediach kult młodości. Pojawiające się w przekazach osoby to, niezależnie od płci, najczęściej osoby młode (20–39 lat; odsetek osób w tym przedziale wiekowym w populacji wynosi tylko 15%). Imperatyw nieprzemijającej młodości w większym stopniu dotyczy jednak kobiet niż mężczyzn: tylko 6% kobiet w mediach „dożywa” wieku starszego niż 55 lat (mężczyźni – 17%).

1%

4%

2%

42%

34%

11%

6%

1%

5%

5%

66%

17%

4%

2%

Małe dziecko (1-6 lat)

Dziecko we wczesnym wieku szkolnym (7-12 lat)

Nastolatek/ późny wiek szkolny (13-19 lat)

Młody dorosły (20-39 lat)

Dorosły w średnim wieku (40-54 lat)

Dojrzały dorosły (55-64 lata)

Starszy dorosły (65+)

Mężczyzna(N=1036)

Kobieta(N=644)

Rys. 17.4.6.R. Wiek kobiet i mężczyzn w przekazach masowych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

17.5 Ocena kobiet i mężczyzn w mediach z perspektywy nadawcy

Jednym z celów analizy treści było określenie, w jakim świetle przedstawia się

i w jaki sposób osądza prezentowane w mediach problemy i postacie. Dlatego boha-terowie przekazów klasyfikowani byli jako „dobre” bądź „złe” charaktery zgodnie z możliwymi do uchwycenia intencjami nadawcy. Ponadto opisywano skutki zdarze-nia z udziałem bohaterów jako korzystne, szkodliwe lub niejednoznaczne.

Mimo rzadszej obecności w mediach kobiety częściej niż mężczyźni oceniane są pozytywnie, jako „dobre” charaktery (85%). Działania kobiet częściej niż w przypad-ku mężczyzn są też uznawane za korzystne w skutkach. Świat męskich bohaterów przekazów jest bardziej zróżnicowany. Chociaż, podobnie jak kobiety, mężczyźni tak-że prezentowani są najczęściej jako „dobre” charaktery (63%), to 21% spośród nich ocenianych jest negatywnie (analogiczny odsetek w przypadku kobiet wynosi 6%), a 16% – ambiwalentnie (kobiety – 9%). Ich działania są natomiast równie często ko-rzystne, jak i szkodliwe w skutkach.

„Dobrych” bohaterów najczęściej odnajdujemy – zarówno wśród przedstawicieli kobiet, jak i mężczyzn – w przekazach telewizyjnych. Największy natomiast odsetek aktorów działających, niezależnie od płci, destrukcyjnie i destabilizująco obserwujemy w prasie.

– 2 5 –

39%21%

20%

15%

40%

64%


Kobiety(N=604)

Korzystne

Niejednoznaczne

Szkodliwe

Rys. 17.5.1. Skutki zdarzenia z udziałem kobiet i mężczyzn w przekazach masowych Źródło: badanie Pentor, wizerunek kobiet i mężczyzn w mediach, ilościowa analiza treści.

17.6 Obecność w mediach problematyki płci

Problematyka równego statusu płci jest w mediach niemal nieobecna. Wśród

wszystkich przekazów poddanych analizie odnotowano jedynie trzy działania instytu-cji na rzecz kobiet lub mężczyzn (urząd miasta / gminy, organizacja pozarządowa, kościelne poradnictwo rodzinne). Dyskusje o równouprawnieniu płci zdarzają się spo-radycznie. W pojedynczych przypadkach podejmowano w kontekście kobiet temat dyskryminacji w środowisku pracy, dyskryminacji płacowej, przedsiębiorczości, mo-lestowania seksualnego w środowisku pracy i przedstawiano taki model rodziny, w którym tradycyjne role kobiet i mężczyzn ulegają odwróceniu. Znacznie częściej jednak prezentowany był tradycyjny model rodziny (4%, 11% w reklamach).

– 2 6 –

Aneks Spis rysunków i tablic w tekście

Rys. 17.1.1.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w mediach. Rys. 17.1.2.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w zależności od gatunku programu (radio i telewizja). Rys. 17.2.1.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach prasowych. Rys. 17.2.2.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach radiowych. Rys. 17.2.3.R. Role kobiet i mężczyzn w przekazach telewizyjnych. Rys. 17.2.4.R. Odsetek kobiet i mężczyzn w różnych rolach w przekazach medialnych. Rys. 17.3.1.R. Hierarchia artykułów prasowych z udziałem kobiet i mężczyzn. Rys. 17.3.2.R. Ranga ról kobiet i mężczyzn w strukturze narracyjnej przekazów medialnych. Rys. 17.4.1.R. Charakter problemu/tematu podejmowanego przez kobiety i mężczyzn w mediach. Rys. 17.4.2.R. Odsetek kobiet i mężczyzn, w przypadku których możliwe było ustalenie zmien-

nych statusu społeczno-ekonomicznego. Rys. 17.4.3.R. Obserwowane cechy osobowości kobiet i mężczyzn w przekazach telewizyjnych. Rys. 17.4.4.R. Sposób działania kobiet i mężczyzn w mediach. Rys. 17.4.5.R. Sposób komunikacji kobiet i mężczyzn w mediach z otoczeniem. Rys. 17.4.6.R. Wiek kobiet i mężczyzn w przekazach masowych. Rys. 17.5.1.R. Skutki zdarzenia z udziałem kobiet i mężczyzn w przekazach masowych. Tabl. 17.4.1. Miejsce przebywania kobiet i mężczyzn w przekazach masowych. Tabl. 17.4.2. Rola społeczna pełniona przez kobiety i mężczyzn w przekazach masowych. Tabl. 17.4.3. Stereotypowe czynności „męskie” i „kobiece” wykonywane przez kobiety i męż-

czyzn w przekazach masowych. Tabl. 17.4.4. Tematy podejmowane przez kobiety i mężczyzn w mediach. Tabl. 17.4.5. Zawód kobiet i mężczyzn w przekazach masowych.

– 2 7 –

Klucz kategoryzacyjny

Numer kodera:

Numer sceny/epizodu:

Numer porządkowy bohatera:

Imię i nazwisko bohatera/ charakterystyka: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________

Tytuł programu/ artykułu w prasie/ nazwa reklamy:

____________________________________________________________ 17.1. Medium TYLKO JEDEN KOD Gazeta Wyborcza 1 Rzeczpospolita 2 Dziennik Zachodni 3 Nasz Dziennik 4 Trybuna 5 TVP1 6 Jedynka (Polskie Radio) 7 17.2. Dzień nagrania TYLKO JEDEN KOD Poniedziałek 1 Wtorek 2 Środa 3 Czwartek 4 Piątek 5 Sobota 6 Niedziela 7

– 2 8 –

17.3. Typ programu – DOTYCZY TYLKO TVP1 i JEDYNKI (POLSKIE RADIO) 17.3.a Typologia 1 – TYLKO JEDEN KOD Dzieci/ Program 1 Dzieci: Serial animowany 2 Factual: Info-rozrywka 3 Factual: Kryminalno-policyjne 4 Factual: Obyczajowe 5 Factual: Soap-document (telenowela dokumentalna) 6 Film: Akcja (sens., krym., przyg., horr.) 7 Film: Dramat (literat., melodr., obycz.-ps.) 8 Film: Komedie (bez sitcomów) 9 Film/ inne (kostium., western, muz., s-f, ba) 10 Info: Dzienniki 11 Info: Newsy 12 Info: Pogoda 13 Info: Sport 14 Info: Ekonomiczne 15 Informacje dla kierowców 16 Kultura – sztuka: Wydarzenia kulturalne 17 Kultura – sztuka: Muzyka poważna 18 Kultura – sztuka: Program, magazyn 19 Kultura – sztuka: Reportaż, dokument 20 Kultura – sztuka: Teatr 21 Oprawa/ audiotele 22 Oprawa/ autopromocja (zapowiedź programu) 23 Oprawa/ studio-oprawa 24 Popularyzacja wiedzy: Społeczne 25 Poradnicze – edukacja: Motoryzacyjne 26 Poradnicze – edukacja: Wojskowe 27 Poradnicze – edukacja: Prawne 28 Programy regionalne/ program lokalny 29 Programy regionalne – regionalne informacje 30 Publicystyka: ekonom., gospod., finansowa, giełda 31 Publicystyka: międzynarodowa 32 Publicystyka: polityczna 33 Publicystyka: społeczna 34 Religia: Programy religijne 35 Reportaż, dokument (na inny temat niż kultura – sztuka) 36 Rozrywka: estrada, biesiada, piknik 37 Rozrywka: festiwal, koncert 38 Rozrywka: piosenka, listy przebojów 39 Rozrywka: kabaret 40 Rozrywka: reality show 41 Rozrywka: talk-show 42 Rozrywka: teleturniej (wiedzowy) 43 Rozrywka: teleturniej (inny niż wiedzowy) 44 Reklama 45 Serial: Akcja (sens., przyg., krym., horr.) 46 Serial: Sitcom 47 Serial: Telenowele 48 Sport: Live 49 Sport: Program 50 Inny, jaki? 51

– 2 9 –

DOTYCZY TYLKO TVP1 i JEDYNKI (POLSKIE RADIO) 17.3.b Typologia 2 TYLKO JEDEN KOD Informacja 1 Dokument/ reportaż/ popularyzacja wiedzy 2 Fabuła 3 Rozrywka 4 Publicystyka 5 Sport 6 Programy dla dzieci 7 Autoreklama 8 Reklama 9 Inne 10 DOTYCZY PRASY 17.4. Hierarchia artykułów: Artykuł główny (główny artykuł na stronie) 1 Notka (kontynuacja na następnej stronie) 2 Krótki (zamknięta całość na stronie) 3 Zapowiedź 4 Zdjęcie 5 Grafika 6 Reklama prasowa 7 Inny, jaki? 8 DOTYCZY PRASY 17.5. Bohater artykułu pojawia się w...: Tytuł 1 Nadtytuł 2 Lead 3 Treść artykułu 4 Imię i nazwisko autora 5 Imię i nazwisko redaktora 6 Zdjęcie 7 Podpis pod zdjęciem 8 Grafika 9 Inny, jaki? 10 Nie dotyczy 11 17.7. Typ bohatera: Bohater indywidualny (można go zidentyfikować i opisać jako indywiduum) 1 Bohater zbiorowy (tłum, liczna grupa osób, nie można każdej z nich opisać indywidualnie lub nie jest to celowe)

2

Działanie/ przedmiot działania instytucji/ organizacji w kontekście kwestii płci 3

– 3 0 –

DOTYCZY BOHATERA INDYWIDUALNEGO I ZBIOROWEGO: 17.8. Liczba bohaterów w scenie/ epizodzie/ programie z udziałem bohatera (+bohater) Jedna osoba 1 Dwie osoby 2 Trzy osoby 3 Cztery osoby 4 Pięć osób 5 6–10 osób 6 Ponad 10 osób 7 Niemożliwe do ustalenia 8 DOTYCZY DZIAŁANIA/ PRZEDMIOTU DZIAŁANIA INSTYTUCJI/ ORGANIZACJI W KONTEKŚCIE PROBLEMATYKI PŁCI: 17.9. Jaka instytucja/ organizacja? Prezydent 1 Rząd 2 Ministerstwo 3 Urząd miasta/ gminy 4 Partia polityczna 5 Firma komercyjna 6 Organizacja pozarządowa 7 Kościół 8 Instytucja naukowa 9 Inne, jakie? 10 17.10. Bohater a rzeczywistość: Realnie istniejący 1 Aktor odgrywa postać autentyczną 2 Aktor odgrywa postać wykreowaną, fikcyjną 3 Bohater zwierzęcy 4 Bohater animowany 5 Inny, jaki? 6 17.11. Rola bohatera w programie/ artykule: Prezenter/ prowadzący w TV 1 Prezenter/ prowadzący w radiu 2 Autor artykułu w prasie 3 Redaktor gazety 4 Gość programu (pojawia się w studio osobiście lub telefonicznie) 5 Specjalista – komentator 6 Bohater programu TV 7 Bohater programu w radiu (nie pojawia się w studio ani osobiście, ani telefonicznie)

8

Bohater artykułu w prasie 9 Widownia 10 Narrator zza kadru/ głos z offu/ głos zapowiadający program/ głos z reklamy radiowej – osoby znanej/ możliwy do zidentyfikowania

11

Narrator zza kadru/ głos z offu/ głos zapowiadający program/ głos z reklamy radiowej – anonimowy

12

Wykonawca piosenki 13 Inna, jaka? 14 Niemożliwe do ustalenia

– 3 1 –

17.12. Rola bohatera w programie/ artykule: Główny bohater 1 Jeden z głównych bohaterów 2 Bohater epizodyczny 3 Niemożliwe do ustalenia 4 Nie dotyczy 5 17.13. Płeć: Mężczyzna 1 Kobieta 2 Mężczyźni i kobiety w mniej więcej równych proporcjach (UŻYWAĆ KODU TYLKO DLA BOHATERA ZBIOROWEGO)

3

Większość mężczyzn (UŻYWAĆ KODU TYLKO DLA BOHATERA ZBIOROWEGO)

4

Większość kobiet (UŻYWAĆ KODU TYLKO DLA BOHATERA ZBIOROWEGO)

5

Niemożliwe do ustalenia 6 Nie dotyczy (UŻYWAĆ KODU TYLKO DLA DZIAŁANIA/ PRZEDMIOTU DZIAŁANIA INSTYTUCJI)

7

17.14. Wiek bohatera: Niemowlę (0–1 rok) 1 Małe dziecko (1–6 lat) 2 Dziecko we wczesnym wieku szkolnym (7–12 lat) 3 Nastolatek/ późny wiek szkolny (13–19 lat) 4 Młody dorosły (20–39 lat) 5 Dorosły w średnim wieku (40–54 lat) 6 Dojrzały dorosły (55–64 lata) 7 Starszy dorosły (65+) 8 Niemożliwy do ustalenia 9 17.15. Orientacja seksualna bohatera: Heteroseksualna 1 Homoseksualna 2 Biseksualna 3 Niemożliwa do ustalenia 4 Nie dotyczy 5 17.16. Wielkość miejscowości: Warszawa 1 Wielkie miasto 2 Duże miasto 3 Małe miasto 4 Wieś 5 Niemożliwe do ustalenia 6 Nie dotyczy 7

– 3 2 –

17.17. Miejsce przebywania/ otoczenie: Akademik/ internat 1 Bank 2 Biuro, urząd, instytucja 3 Dom dziecka 4 Fabryka, budowa, stocznia 5 Hotel 6 Kościół, klasztor 7 Krajobraz historyczny/ pomieszczenia historyczne (zamek, pałac)

8

Łódź podwodna 9 Miejsca zabawy grupowej – bar, kawiarnia, restauracja, sala balowa, dyskoteka

10

Mieszkanie, dom – inne 11 Mieszkanie, dom – kuchnia 12 Mieszkanie, dom – łazienka 13 Mieszkanie, dom – pokój 14 Mieszkanie, dom – różne pomieszczenia 15 Mieszkanie, dom – jako miejsce zabawy grupowej (prywatka, impreza itp.)

16

Na ulicy 17 Obiekt sportowy 18 Otoczenie fantastyczne 19 Otoczenie militarne 20 Otwarta przestrzeń – przyroda, tereny niezamieszkane, pustynie, dżungla, góry

21

Plebania 22 Pociąg 23 Policja, komisariat 24 Przedszkole 25 Samolot 26 Sądy 27 Sejm 28 Sklep, hipermarket, dom towarowy 29 Skład, magazyn 30 Statek kosmiczny 31 Statek, jacht, prom 32 Stacja benzynowa 33 Studio radiowe 34 Studio telewizyjne z publicznością 35 Studio telewizyjne bez publiczności 36 Szpital, przychodnia 37 Szkoła, uczelnia 38 Teatr, kino, filharmonia, sala koncertowa 39 Tereny rekreacyjne (park, camping, ogród, działka) 40 Wesołe miasteczko 41 Więzienie 42 Inne, jakie? 43 Niemożliwe do ustalenia 44 Nie dotyczy 45

– 3 3 –

17.18. Temat – o czym bohater mówi?/ Czego dotyczy informacja o bohaterze w radiu/ prasie/ przekazie z udziałem bohatera? Bezpieczeństwo/ przestępczość 1 Demokracja/ partycypacja obywateli w życiu publicznym/ inicjatywy obywatelskie/ wybory

2

Ekologia/ ochrona środowiska 3 Gospodarka w kraju 4 Gospodarka za granicą 5 Historia 6 Kultura 7 Kościół (jako instytucja) 8 Media 9 Nauka 10 Polityka wewnętrzna 11 Polityka zagraniczna (bez UE) 12 Unia Europejska 13 Prawo 14 Religia 15 Rolnictwo 16 Rozrywka – humor słowny (żarty, dowcipy, śmieszne dialogi) 17 Rozrywka – występy muzyczne, teledyski itp. 18 Sport Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – uczucia bohatera – miłość, relacje z osobami płci przeciwnej

19 20

Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – dom, rodzina bohatera, domowe obowiązki (bez uczuć do członków rodziny)

21

Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – praca zawodowa/nauka bohatera

22

Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – indywidualne problemy bohatera (hobby, zdrowie itp. – inne niż uczucia)

23

Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – relacje bohatera z innymi ludźmi (inne niż uczucia)

24

Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – rozrywka, relaks 25 Sprawy codzienne z indywidualnej perspektywy bohatera – inne 26 Społeczeństwo – rodzina, macierzyństwo 27 Społeczeństwo – grupy osób poszkodowanych, skrzywdzonych, upośledzonych, niepełnosprawnych, biednych itp.

28

Społeczeństwo – dyskryminacja ludzi (z różnych powodów: naród, orientacja seksualna, płeć)

29

Społeczeństwo – inne 30 Technologie, zmiany technologiczne 31 Terroryzm 32 Własny kraj/ naród 33 Wojna 34 Wojsko/ obronność kraju 35 Wypadek/ śmierć/katastrofa 36 Zdrowie, życie 37 Inne, jakie? 38 Nie dotyczy 39

– 3 4 –

17.19. Obecność w scenie/ epizodzie tematów związanych z problematyką płci: a) Przestrzeganie praw człowieka w odniesieniu do ludzi wywodzących się

z mniejszości narodowych, religijnych itp. 1

b) Przestrzeganie praw człowieka w odniesieniu do ludzi niepełnosprawnych 2 c) Nierówne traktowanie w prawie rodzinnym/ w zakresie pełnienia funkcji

opiekuńczych i wychowawczych 3

d) Nierówne traktowanie w uprawnieniach emerytalnych 4 e) Dyskryminacja w środowisku pracy/ pełne prawa pracownicze 5 f) Dyskryminacja płacowa 6 g) Dostęp do wiedzy, szkoleń zawodowych, usług doradczych, pośrednictwa pracy 7 h) Obecność poza tradycyjnymi dla płci obszarami zatrudnienia 8 i) Przedsiębiorczość/ zakładanie własnego biznesu 9 j) Przemoc fizyczna 10 k) Przemoc werbalna 11 l) Molestowanie seksualne w miejscu pracy 12 m) Antykoncepcja/ środki antykoncepcyjne 13 n) Ograniczenia w dostępie do szkół publicznych 14 o) Zdrowie/ jakość życia 15 p) Seksistowskie żarty 16 q) In vitro/ leczenie niepłodności 17 r) Równouprawnienie płci – ogólnie 18 s) Pornografia 19 t) Partnerski model rodziny 20 u) Tradycyjny model rodziny 21 v) Model rodziny, w którym odwrócone są tradycyjne role męskie i kobiece 22 w) Handel kobietami 23 x) Prawo do aborcji 24 y) Równy dostęp i udział kobiet w polityce 25 z) Równy dostęp i udział kobiet w strukturach władzy (najwyższe stanowiska

państwowe) 26

aa) Równy dostęp kobiet do kariery/ awansu w swoich zakładach pracy 27 bb) Dyskryminujący sposób przedstawiania kobiet w mediach 28

Inne, jakie? 29 Niemożliwe do ustalenia 30 Nie dotyczy 31

17.19.c W PRZYPADKU ODPOWIEDZI a–s: Nierówne traktowanie/ walka o prawa w danym zakresie dotyczy: Kobiet 1 Mężczyzn 2 Obydwu płci 3 Nie dotyczy 4 17.20. Rola bohatera w zdarzeniu: Sprawcza 1 Bierna 2 Niemożliwa do ustalenia 3 Nie dotyczy 4

– 3 5 –

17.21. Skutki przedstawianego zdarzenia z udziałem bohatera: Szkodliwe (konflikt, destabilizacja, agresja) 1 Niejednoznaczne 2 Korzystne 3 Niemożliwe do ustalenia 4 Nie dotyczy 5 17.22. Sens zdarzenia/ relacji z udziałem bohatera: Człowiek decyduje (działania prowadzące do podejmowania i/lub ogłaszania decyzji) 1 Człowiek cierpi (doznawanie krzywdy, poszukiwanie i/lub udzielanie pomocy 2 Pogoń za złoczyńcą (łapanie, sądzenie i karanie krzywdzicieli) 3 Człowiek tworzy (działalność odkrywcza, kreacyjna) 4 Człowiek walczy (walka zbrojna) 5 Człowiek się bawi (poszukiwanie przyjemności, gry, relaks) 6 Człowiek celebruje (rytuały społeczne, oficjalne, religijne) 7 Człowiek protestuje (manifestowanie niezadowolenia) 8 Człowiek pracuje 9 Człowiek się uczy 10 Człowiek odpoczywa/ regeneruje siły 11 Inne, jakie? 12 Niemożliwe do ustalenia 13 Nie dotyczy 14 17.23. Problem bohatera: Indywidualny (własna choroba, rodzina, rywalizacja sportowa) 1 Lokalny/ społeczny (sprawy własnej miejscowości, osiedla, grupy społecznej, zawodowej itp.)

2

Państwowy (afery wśród najwyższych urzędników) 3 Ogólnoludzki 4 Międzynarodowy 5 Niemożliwy do ustalenia 6 Nie dotyczy 7 17.24. Problem bohatera: Koncentracja na sobie, swoich problemach, interesach 1 Koncentracja na innych ludziach 2 Koncentracja na ideach, wartościach, w tym również szkodliwych społecznie

3

Niemożliwe do ustalenia 4 Nie dotyczy 5

– 3 6 –

17.25. Co robi bohater?/ Przy jakiej czynności jest przedstawiany? Czytanie gazety/ książki 1 Dawanie rad nt. prac domowych (prania, sprzątania itp.) 2 Dbanie o siebie (makijaż, zabiegi kosmetyczne itp.) 3 Fizyczna agresja/ przestępstwa z uszkodzeniem ciała/ bójki 4 Jazda samochodem jako kierowca 5 Jazda samochodem jako pasażer 6 Konflikt z prawem – przestępstwa gospodarcze i inne bez uszkodzenia ciała 7 Leczenie – siebie/ rehabilitacja/ terapia 8 Leczenie – innych/ dawanie dobrych rad nt. zdrowia 9 Naprawy, majsterkowanie 10 Odpoczywa/ śpi 11 Ogląda telewizję 12 Opieka nad dziećmi 13 Opieka nad dorosłymi wymagającymi opieki (chorzy, niepełnosprawni) 14 Opieka nad starszymi osobami 15 Płacze 16 Podaje posiłek innej osobie 17 Praca fizyczna (w fabryce/ na roli/ nisko kwalifikowana) 18 Praca zawodowa poza domem w otoczeniu biznesowym/ biurowym 19 Prace domowe (sprzątanie, pranie, prasowanie itp.) 20 Praca w ogrodzie/ na działce 21 Praca zawodowa w domu 22 Przygotowywanie posiłków 23 Robienie zakupów 24 Rozmowa z innymi ludźmi 25 Słowna agresja 26 Uprawianie sportu 27 Wizyta w pubie/ dyskotece itp. 28 Wręcza prezent innej osobie 29 Inne, jakie? 30 Nie dotyczy 31 Niemożliwe do ustalenia 32 17.26. Czy ktoś pomaga bohaterowi w wykonywaniu tej czynności? Tak 1 Nie 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4 17.27. Kto jest beneficjentem czynności wykonywanej przez bohatera? Sam bohater 1 Mąż/ żona/ partner/ partnerka/ chłopak/ dziewczyna 2 Dziecko/ dzieci 3 Rodzice 4 Przyjaciele/ znajomi 5 Sąsiedzi 6 Inne osoby, jakie? 7 Niemożliwe do ustalenia 8 Nie dotyczy 9

– 3 7 –

17.28. W jakiej roli społecznej bohater występuje? Brat/ siostra 1 Chłopak/ dziewczyna/ narzeczony/ narzeczona 2 Członek lokalnej społeczności 3 Członek organizacji społecznej 4 Członek partii politycznej 5 Członek związków zawodowych 6 Dziadek/ babcia 7 Kandydat na prezydenta/ wysoki urząd w państwie 8 Kolega/ koleżanka z pracy 9 Matka/ ojciec 10 Pacjent 11 Przyjaciel/ członek kręgu znajomych 12 Reprezentant narodu 13 Osoba pracująca/ występuje w roli zawodowej 14 Sąsiad 15 Syn/ córka 16 Uczeń/ student 17 Wnuczek/ wnuczka 18 Wysoki urzędnik państwowy (prezydent/ premier/ minister)

19

Wysoki urzędnik w samorządzie lokalnym (prezydent miasta, burmistrz, wójt)

20

Żona/ partnerka/ mąż/ partner 21 Inna, jaka? 22 Niemożliwa do ustalenia 23 Nie dotyczy 24 17.29. Zawód bohatera: Artysta: aktor 1 Artysta: muzyk, piosenkarz 2 Bezdomny 3 Bezrobotny 4 Biznesman/ bizneswoman 5 Członek rządu 6 Duchowny 7 Dziennikarz 8 Ekonomista 9 Emeryt/ rencista 10 Fryzjer 11 Gospodyni domowa 12 Gosposia/ pomoc domowa 13 Górnik 14 Hutnik 15 Informatyk 16 Kierowca 17 Kelner 18 Kucharz 19 Lekarz 20

– 3 8 –

17.29 (cd.): Listonosz 21 Modelka/ model 22 Nauczyciel 23 Naukowiec, intelektualista 24 Papież 25 Pielęgniarka 26 Pisarz 27 Policjant 28 Polityk/ partia polityczna 29 Poseł 30 Prawnik 31 Premier 32 Prezes firmy/ dyrektor 33 Prezydent (obecny/były) 34 Prostytutka 35 Przestępca/ kryminalista/ więzień 36 Przewodniczący organizacji 37 Przywódca polityczny Robotnik, pracownik fizyczny 38 Rolnik, rybak, farmer, myśliwy 39 Rzemieślnik 40 Senator 41 Sportowiec 42 Sprzedawca 43 Stewardessa 44 Student 45 Tancerz/ tancerka 46 Uczeń 47 Urzędnik niższego i średniego szczebla 48 Wojskowy 49 Wyższe sfery, bogacze, elity 50 Inny, jaki? 51 Niemożliwy do ustalenia 52 Nie dotyczy 53 17.30. Czy bohater jest osobą znaną? Bohater znany, osoba sławna, publiczna 1 „Zwykli ludzie”, bohater anonimowy 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4

– 3 9 –

17.31. Cechy osobowości: Uczuciowość/ emocjonalność 1 Opiekuńczość 2 Łagodność/ delikatność 3 Wrażliwość na potrzeby innych 4 Niezależność, poleganie na sobie 5 Wytrwałość, upór, stanowczość 6 Ambicja 7 Kontrola emocji 8 Odpowiedzialność 9 Pracowitość 10 Posłuszeństwo 11 Skłonność do rywalizacji 12 Pewność siebie 13 Orientacja na karierę 14 Orientacja na dom i rodzinę 15 Niemożliwe do ustalenia 16 Nie dotyczy 17 17.32. Reakcje werbalne bohatera Wsparcie: pomoc, dawanie rady, pocieszanie 1 Rozczarowanie 2 Współczucie, empatia 3 Rozwiązywanie problemów: udzielanie odpowiedzi, wyjaśnień, instrukcji

4

Zdziwienie, zaskoczenie, szok 5 Rozbawienie/ humor 6 Wściekłość, irytacja, złość 7 Wdzięczność 8 Żadne z tych 9 Niemożliwe do ustalenia 10 Nie dotyczy 11 17.33. Sposób działania bohatera w otoczeniu: współpraca a konflikt/ krytyka/ opozycja: Współpraca 1 Przewaga współpracy na konfliktami 2 W równym stopniu współpraca i konflikty 3 Przewaga konfliktów nad współpracą 4 Konflikt 5 Neutralny 6 Niemożliwy do ustalenia 7 Nie dotyczy 8 17.34. Forma komunikacji z otoczeniem: Dominacja (podejmuje decyzje, wydaje polecenia, wywiera wpływ) 1 Partnerstwo 2 Podległość (wykonuje decyzje, polecenia, ulega wpływowi) 3 Niemożliwa do ustalenia 4 Nie dotyczy 5

– 4 0 –

JEŚLI W POPRZEDNIM PYTANIU KODY 1–3: 17.35. Nad kim bohater dominuje/ komu podlega/ z kim komunikuje się w sposób partnerski: Dziecko/ nastolatek 1 Inny dorosły tej samej płci co bohater 2 Inny dorosły przeciwnej płci niż bohater 3 Niemożliwe do ustalenia 4 Nie dotyczy 5 17.36. Status społeczno-ekonomiczny bohatera/ klasa społeczna: Wysoki – bohater zamożny, ma bardzo dobrą pracę lub w ogóle nie pracuje, nie potrzebuje regularnie pracować, żeby przeżyć

1

Średni – bohater pracuje, ma wszystko, co mu potrzebne do życia, a nawet trochę dóbr luksusowych, musi jednak pracować, aby się utrzymać

2

Niski – bohater z trudem zaspokaja swoje potrzeby życiowe, może być bezrobotny lub na zasiłkach

3

Niemożliwy do ustalenia 4 17.37. Pozycja bohatera w hierarchii w scenie/ epizodzie: Najwyższa, lider 1 Wysoka 2 Średnia 3 Niska: szeregowy, bagatelizowany 4 Niezależna, wolny strzelec, samodzielny 5 Niemożliwa do ustalenia 6 Nie dotyczy 7 17.38. Ocena bohatera/ działania instytucji: Pozytywna/ „dobry” charakter 1 Negatywna/ „zły” charakter 2 Ambiwalentna 3 Neutralna/ Niemożliwa do ustalenia 4 17.39. Czy bohater traktowany jest w sposób humorystyczny/ żartobliwy: Tak 1 Nie 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4 17.40. Obecność następujących elementów w epizodzie/ scenie z udziałem bohatera:

Gwałt/ przemoc/ ofiary 1 Wypadki/ katastrofy 2 Choroba/ cierpienie/ kalectwo 3 Seks, erotyka 4 Prostytucja 5 Wulgaryzmy językowe 6 Rasizm 7 Alkohol 8 Narkotyki 9 Napięcie/ stres 10 Żadne z wymienionych 11 Nie dotyczy 12

– 4 1 –

DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.41. Styl ubioru bohatera: Formalny (garnitur, garsonka) 1 Luźny, nieformalny, codzienny 2 Na pograniczu formalnego i luźnego 3 Wieczorowy 4 Wyzywający, ekscentryczny 5 Mundurowy 6 Ludowy 7 „Skąpy”, roznegliżowany 8 Sportowy 9 Podomka, szlafrok, piżama 10 Niemożliwe do ustalenia 11 DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.42. Styl ubioru bohatera: Schludny, zadbany 1 Niedbały, niechlujny 2 Niemożliwe do ustalenia 3 DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.43. Dominujący kolor włosów bohatera: Blond naturalny 1 Blond farbowany 2 Rude 3 Brązowe 4 Czarne 5 Siwe 6 Szatyn 7 Łysy 8 Inny kolor (zielony, niebieski itp.) 9 Niemożliwy do ustalenia 10 DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.44. Długość włosów bohatera: Krótkie 1 Średniej długości (do ramion) 2 Długie 3 Niemożliwa do ustalenia 4 DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.45. Waga ciała/ postura: Szczupły 1 Normalny 2 Tęgi, otyły 3 Niemożliwa do ustalenia 4

– 4 2 –

DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO: 17.46. Okulary: Nosi cały czas 1 Nosi od czasu do czasu 2 Nigdy nie nosi 3 Niemożliwe do ustalenia 4 DOTYCZY TYLKO BOHATERA INDYWIDUALNEGO – MĘŻCZYZNY: 17.47. Męski zarost: Bez zarostu 1 Tylko wąsy 2 Tylko broda 3 Wąsy i broda 4 Niemożliwe do ustalenia 5 17.48. Czy bohater jest przedstawiony jako obiekt estetyczny/ seksualny/ mający wzbudzać pożądanie/ w sposób zmysłowy? Tak 1 Nie 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4 17.49. Czy bohater ma dzieci? Tak 1 Nie 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4 DOTYCZY TYLKO BOHATERÓW INDYWIDUALNYCH – KOBIET: 17.50. Czy bohaterka jest w ciąży? Tak 1 Nie 2 Niemożliwe do ustalenia 3 Nie dotyczy 4 17.51. Stan cywilny bohatera: Wolny(a) 1 Żonaty/ zamężna 2 W separacji 3 Rozwiedziony(a) 4 Wdowiec/ wdowa 5 Niemożliwe do ustalenia 6 Nie dotyczy 7 17.52. Wykształcenie bohatera: Podstawowe 1 Zasadnicze zawodowe 2 Średnie 3 Wyższe 4 Niemożliwe do ustalenia 5 Nie dotyczy 6

– 4 3 –

DODATKOWO DO REKLAM (w pyt. 17.3 – kod 45): 17.53. Adresat reklamy: wiek Dorośli 1 Dzieci 2 Wszyscy bez względu na wiek 3 17.54. Adresat reklamy: płeć Mężczyzna 1 Kobieta 2 Mężczyźni i kobiety 3 17.55. Typ reklamowanego produktu: Banki 1 Kosmetyki 2 Leki 3 Napoje 4 Prasa 5 Reklama społeczna 6 Reklama polityczna 7 Samochody 8 Sprzęt AGD 9 Sprzęt RTV 10 Środki czystości (produkty chemii gosp., proszki do prania, pasta do zębów, odświeżacze)

11

Telekomunikacja (telefony komórkowe, usługi telekomunikacyjne) 12 Ubezpieczenia 13 Piwo 14 Słodycze 15 Zupy błyskawiczne/ dania instant 16 Jogurty 17 Inny, jaki? 18

Documents

wizerunek kobiet i m%EA%BFczyzn w mediach