Wpływ produkcji z udziałem organizmów genetycznie zmodyfikowanych na zdrowie

ludzi i zwierzątWadliwe zasady oceny bezpiecze ństwa

zdrowotnego Ŝywno ści GMO

dr hab. Katarzyna Lisowska

Specjalność: • biologia molekularna, • biologia medycznaProfesor w Centrum Onkologii w GliwicachCzłonek Komisji ds. GMO przy Ministerstwie Środowiska

Wprowadzenie• W Polsce toczy się dyskusja nad

legislacją komercyjnych upraw GMO.

• Polityczne decyzje w tej sprawie powinny zapaść w oparciu o rzetelnąanalizę uwarunkowań ekonomiczno-społecznych,

• JednakŜe - debata publiczna koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach zdrowotnych.

Kto ma racj ę?• Zwolennicy biotechnologii rolniczej głoszą, Ŝe badania naukowe udowodniły bezwzględny brak zagroŜeń zdrowotnych (przemysł biotechnologiczny to gigantyczny biznes – ma bardzo silny marketing)

• OstroŜniejsi naukowcy: nie ma naukowych podstaw, aby twierdzi ć, Ŝe GM Ŝywno ść jest w 100% bezpieczna

Nie ma naukowych podstaw, aby twierdzi ć, Ŝe GM Ŝywno ść

jest w 100% bezpieczna• PoniewaŜ przy wprowadzaniu jej na rynek obowiązywała

teoria „zasadniczej równowaŜności”, dlatego nie byływymagane testy toksykologiczne

• Nie ma badań epidemiologicznych na ludziach• Opublikowane dotąd badania na zwierzętach przynoszą

sprzeczne wyniki – nie moŜna ignorować sygnałów o potencjalnej szkodliwości

• Metody oceny ryzyka są niewłaściwe: nie bada się skutków odległych, lekcewaŜy się niewielkie odchylenia od normy

• Nawet, jeŜeli Ŝywność wytworzona z udziałem GMO nie wykazuje ostrej toksyczności to nie jest to „zdrowa Ŝywność”bo jest przesycona pestycydami

Analiza polskich prac badawczych, które s ą

cytowane jako dowód na bezpiecze ństwo GMO

Badania polskich ro ślin GM1. Kilkanaście publikacji opisuje analizy

bezpieczeństwa roślin GMO wytworzonych w polskich laboratoriach.

2. Badania te są w większości dość wyczerpujące pod względem metodycznym i stoją na wysokim poziomie.

3. W niektórych przypadkach obserwowane sąodchylenia od normy zdrowotnej, ale brak szerszej dyskusji tych zjawisk

4. Mimo pewnych odchyleń, autorzy zwykle konkludują, Ŝe wykazali brak zagroŜeń

5. Badania te nie maj ą obecnie wi ększego znaczenia praktycznego, gdy Ŝ dotycz ą roślin, które nie s ą dopuszczone do obrotu i z którymi konsument si ę nie styka.

U szczurów karmionychtransgenicznym ogórkiem

zaobserwowano niewielkie zaburzenia funkcji układu odporno ściowego

U szczurów karmionych transgenicznym ziemniakiem

obserwowano zwi ększenie ilo ści adduktów DNA w w ątrobie

• Inne odchylenia od normy:• Pogorszenie wska źników wzrostowych

szczurów• Gorsze trawienie białka • Większa liczba martwych komórek w w ątrobie

Te wyniki są bez większego znaczenia, bo dotyczą GMO, które

nie są dopuszczone na rynek

Te badania pokazuj ąjednak, jak zło Ŝone

i nieprzewidziane efekty uboczne powoduj ą

manipulacje genetyczne

Polskie badania nad innymi GMO

1. Mniej jest badań nad roślinami GMO dopuszczonymi do obrotu jako Ŝywność i jako pasza.

2. Większość badań budzi zastrzeŜenia metodologiczne:

3. Autorzy nie szukają zagroŜeń, które dziś sąjuŜ dość dobrze udokumentowane,

4. Autorzy skupiają się na zagroŜeniach, które praktycznie zostały wyeliminowane w doświadczeniach światowych, jako nieistotne.

Sekretarz stanu Kazimierz Plocke (30.05.2008)Odpowiedź na interpelację posłanki Hanny

Zdanowskiej

• W Instytucie Zootechniki - PIB w Krakowie przy współudziale Państwowego Instytutu Weterynaryjnego -PIB w Puławach rozpoczęto badania naukowe które dotyczą m.in. zadania 3.4.

• „Wpływ pasz GMO na produkcyjność i zdrowotnośćzwierząt, transfer transgenicznego DNA w przewodzie pokarmowym oraz jego retencję w tkankach i produktach Ŝywnościowych pochodzenia zwierzęcego”.

• Czas trwania lata 2008-2011, koszt 4 447 350 zł. • Program wieloletni Ministerstwa Rolnictwa: „Biologiczne, środowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzęcej”

Sekretarz stanu Kazimierz Plocke (30.05.2008)Odpowiedź na interpelację posłanki Hanny

Zdanowskiej

• Ze wstępnych badań wynika, Ŝe stosowanie śruty sojowej z roślin GM (Roundup Ready) i ziarna kukurydzy GM (MON 810) nie ma negatywnego wpływu na wska źniki produkcyjne zwierz ąt i jakość produktów spoŜywczych pochodzenia zwierzęcego (jest publikacja odno śnie brojlerów).

• Nie odnotowano równieŜ negatywnego oddziaływania surowców GM na zdrowie zwierząt, jak i nie stwierdzono pozostałości transgenicznego DNA w mięsie, mleku i jajach (brak publikacji!)

• Końcowe wyniki badań przeprowadzonych przez polskie instytuty naukowe zostaną opracowane w 2011 r. i będąprzedmiotem dalszej analizy przy podejmowaniu decyzji rządowych.

„Wpływ pasz GMO na produkcyjność i zdrowotność zwierząt […]”

• Brak dostępnych dla społeczeństwa raportów z tych badań

• W bazie PubMed zaledwie jedna publikacja przeglądowa z 2008 roku w Polish Journal ofVeterinary Sciences, Kwiatek i wsp.

• Google: dwa artykuły oryginalne opublikowane w Biuletynie Instytutu Weterynaryjnego (Bull Vet Inst Pulawy)

• oraz jeden artykuł o charakterze poglądowym omawiający wyniki badań własnych w śyciu Weterynaryjnym.

Krytyka• Publikacje przywoływane jako dowód na

bezpieczeństwo GMO często dotyczą całkiem innych zagadnień, a nie oceny ryzyka:

• Zamiast analizować stan zdrowia zwierząt bada sięwydajność karmy GMO w produkcji zwierzęcej (ile karmy musi zjeść Brojler, aby osiągnąć wagę 2 kg.) Takie badanie nie daje odpowiedzi na pytanie o zdrowie zwierz ąt.

• W wielu pracach brak badania krwi oraz oceny mikroskopowej narządów wewnętrznych. Oznaczano tylko wagę narządów. Tak nie da si ę wykry ćniewielkich zmian chorobowych.

Krytyka: „obcy” DNA

• Z uporem analizuje się czy „obcy” (transgeniczny) DNA przedostaje się do tkanek zwierząt karmionych GMO, chociaŜ badania światowe wykazały, Ŝe to nie stanowi problemu zdrowotnego.

• Wbrew temu, co twierdzą zwolennicy GMO, brak obcego DNA w mięsie zwierząt nie dowodzi, Ŝe karma GMO jest nieszkodliwa. Aby to stwierdzi ć, trzeba oceni ć stan zdrowotny zwierz ąt, a tego si ę często w ogóle nie robi.

• Testy trwają często zaledwie 3 – 4 tygodnie – to nie pozwala wykry ć skutków długotrwałej diety.

Krytyka: w ocenie bezpiecze ństwa GMOnie mo Ŝna zapomina ć

o toksyczno ści środków chwastobójczych!

Ok. 85% światowych areałów upraw GMO to odmiany odporne na środki herbicydy

• Tymczasem, badania bezpieczeństwa tych odmian często robi się na ziarnie wyhodowanym bez oprysków herbicydowych!

• Wytłumaczenie: „badamy szkodliwośćGMO a nie herbicydu”

• Ale konsument b ędzie jadł i GMO, i pozostało ści herbicydów.

Podsumowanie I• Wyniki polskich badań nad bezpieczeństwem

zdrowotnym GMO nie pozwalają rozwiaćwątpliwości, ani stawiać tezy, Ŝe wykazano bezpieczeństwo tej Ŝywności.

• Część tych prac dotyczy odmian GMO, których nie ma w obrocie,

• część nie obejmuje w ogóle oceny ryzyka tylko wydajność produkcyjną,

• część opiera się na anachronicznych załoŜeniach o szkodliwości „obcego DNA”

• inne ignorują problem szkodliwości herbicydów stosowanych w uprawie GMO.

Roundup story

Więcej upraw GMO = więcej Roundupu

SOJA GMO ROUNDUP

INNE HERBICYDYhttp://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12804

Historia glifosatu• Firma Monsanto to firma chemiczna. • Firma opatentowała glifosat w latach 70-tych XX wieku,

Roundup został skomercjalizowany w 1976 r.• Amerykański patent Monsanto na glifosat wygasł w 2000 r.

i wtedy inne firmy zaczęły sprzedawać własne herbicydy na bazie glifosatu

• Dalsza wysoka sprzeda Ŝ Roundupu marki Monsanto została zagwarantowana dzi ęki komercjalizacji upraw typu Roundup Ready

• Monsnanto sprzedaje „pakiet” – ziarno + Roundup• w 2003 roku Monsanto zarobiła 3.1 miliarda USD na

sprzedaŜy pestycydów i 1.6 miliarda na sprzedaŜy GM nasion

Roundup zmienia świat…

Brazylia – wojna soi z lasem

Importowana do Polskisoja GMO to łzy

argenty ńskich matek

• Felicity Lawrence (Guardian): „Je śliprzekona ć ludzi, by jedli du Ŝo drobiu -soja staje si ę kopalni ą złota .”

Ręczne usuwanie chwastów odpornych na Roundup (USA)

Roundup a zdrowie

Norma dla pozostało ści glifosatu w ziarnie

zwiększona 200 razy

• W latach 90-tych, wraz z dopuszczeniem soi Roundup Ready na rynek UE, zwiększono 200-krotnie europejskąnormę pozostałości glifosatu w ziarnie

• było - 0,1 mg/kg, jest - 20 mg/kg

Roundup nie jest biodegradowalny ani przyjazny

dla środowiska – wyroki sądowe

• Sądy w USA (1996) i we Francji (2007) zakwestionowały takŜe twierdzenia, Ŝe Roundup jest „biodegradowalny” i „przyjazny dla środowiska”.

• W 2007 r wyrokiem sądu zmuszono firmęMonsanto do usunięcia z reklam informacji, Ŝe Roundup jest biodegradowalny i nie pozostaje w ziemi.

• Te określenia zostały uznane za fałszywe i wprowadzaj ące w bł ąd, francuski dystrybutor Monsanto zapłacił karę 15 000 E

Wpływ glifosatu na komórki eukariotyczne

• Glifosat hamuje funkcje roślinnego enzymu EPSPS i działa jako nieselektywny środek chwastobójczy

• Glifosat miał by ć bezpieczny dla ludzi i zwierz ąt, które nie posiadaj ą one enzymu EPSPS

• Coraz więcej dowodów eksperymentalnych pokazuje, Ŝe jest inaczej

• Wykazano, Ŝe sam Glifosat oraz Roundup zaburzająfunkcje hormonów i są toksyczne dla komórek ludzkich.

• U zwierząt substancje te zaburzają funkcje hormonów, hamują rozwój i powodują wady wrodzone

Glifosat powoduje śmierć komórek embrionalnych, pępowinowych

i łoŜyskowych człowieka w warunkach eksperymentalnych

Glifosat powoduje wady wrodzone u kręgowców

Glifosat powoduje wady rozwojowe u kijanek

Paganelli et al., 2010

Glifosat zaburza funkcjonowanie ścieŜki sygnałowej kwasu

retinowego (róŜnicowanie komórek)

Glifosat powoduje uszkodzenia DNA u ludzi

• Badania mieszkańców Ameryki Pd., którzy padli ofiarą oprysków – zwalczania nielegalnych upraw koki (Roundup, stęŜenie 20 x wyŜsze niŜzalecane).

• Objawy wczesne: wymioty, biegunka, trudności w oddychaniu, zaburzenia widzenia

• Po 2 miesiącach – wciąŜ obecne uszkodzenia DNA (600-800 x więcej uszkodzeń niŜ w grupie kontrolnej)

2011: wykryto glifosati toksynę Bt we krwi u ludzi:u kobiet cięŜarnych i we krwi

pępowinowej płodu

Bezpieczeństwo zdrowotne Ŝywności wytworzonej z odmian transgenicznych

Wątpliwości metodyczne i dotyczące interpretacji

wyników

Większość badań, które wykazały bezpieczeństwo GMO pochodzi z laboratoriów firm produkujących GMO

Kukurydza MON 863:niezaleŜna analiza danych

Monsanto wykazała symptomy toksyczności wątrobowo-nerkowej

Wiele publikacji naukowych wskazuje, Ŝe karma GMO

moŜe nie być całkiem neutralna dla zwierząt

doświadczalnych

Metaanaliza:Gilles-Eric Seralini, University

of Caen, France, 2011

• Metaanaliza 19 publikacji: zaburzenia pracy wątroby i nerek, inne odchylenia

• Obecna metodyka testów GMO jest wadliwa

Bezpiecze ństwo zdrowotne GMO?

• Rzetelna ocena ryzyka wymaga zmiany podejścia badawczego:

• NaleŜy stosować testy wielopokoleniowe,• Oraz szczegółową analizę zdrowotną

zwierząt doświadczalnych • A takŜe uwzględniać w ocenie ryzyka

pozostałości herbicydów.

ISAAA: Uprawy GMO w 2011

Triki: na Słowacji jest około 700 ha kukurydzy Bt, ale na mapie zaznaczone jest jako < 50 000 ha (podobnie ze wszystkimi krajami wyłączającHiszpanię), Niemcy – ok. 20 ha Amflory

Europa 2011

• Unia Europejska ma 110,849,000 hektarów ziemi uprawnej, a jedynie114,525 hektarów to uprawy GMO:

• W 2011 w Europie uprawiano GMO jedynie na powierzchni 0.1% ziemi uprawnej

• Uprawy ekologiczne zajmowały 4% upraw• 19 krajów UE w ogóle nie uprawia GMO

Czego nie mówi raport ISAAA?

• Francuskie ministerstwo rolnictwa podtrzymuje zakaz upraw MON810 (styczeń 2012), mimo wyroku sądu UE, który kazał cofnąć zakaz

• Monsanto wycofuje się ze sprzedaŜy MON810 we Francji (luty 2012)

• BASF wycofuje się z prac rozwojowych w Europie (styczeń 2012)

• Kostaryka nie daje zgody na uprawy kukurydzy GMO – Monsanto wycofuje się (luty 2012)

• Amerykańscy rolnicy pozywają Monsanto do sądu o łamanie praw i ograniczanie wolności (czerwiec 2011, pierwsze posiedzenie sądu styczeń 2012)

• W UE wolno uprawiaćkukurydzęMON810 i ziemniaka Amflora

• Wiele krajów UE zrezygnowało z uprawy MON810, producent Amflorywycofuje się z Europy

• Konsument w UE szuka Ŝywności bez GMO, Rosja i Ukraina podobnie – to są nasze rynki zbytu!

Europa wolna od GMO?

Krytyka rządowego projektu ustawy o GMO

1. Skutki uwalniania GMO do środowiska są dalekosięŜne i nieodwracalne, a równocześnie znacznie groźniejsze od skutków powodowanych przez jakiekolwiek inne czynniki zagraŜające obecnie bioróŜnorodności i jakości środowiska, przy czym rzeczywista skala zagroŜeń pozostaje wciąŜ nierozpoznana

2. Koegzystencja upraw GM i tradycyjnych oraz ekologicznych jest de facto niemoŜliwa (zbyt wiele nieprzewidywalnych czynników decyduje o niekontrolowanym rozprzestrzenianiu się pyłku lub nasion) oraz ze względu na rozdrobnioną strukturę agrarnąpolskiego rolnictwa; rolnictwo ekologiczne i transgeniczne wykluczają się

3. Uprawa GMO jest sprzeczna z dalekowzrocznym interesem polskiego rolnictwa i przemysłu spoŜywczego; dopuszczenie odmian GMO uderzy w tradycyjny model polskiego rolnictwa, zagrozi konkurencyjnej pozycji polskiej Ŝywności w UE, moŜe doprowadzić do szybkiego wzrostu bezrobocia

Dorota Stankiewicz, ekspert ds. systemu gospodarczego w Biurze Analiz Sejmowych: Analiza opinii i stanowisk, które wpłynęły do Komisji Ochrony Środowiska nt. rządowego projektu ustawy z druku 2547 (8.03.2010)