Wprowadzenie do dydaktyki języka polskiego (kształcenie językowe

Nowa podstawa programowa- proces dydaktyczny – egzaminKatowice 2009

Matura a podstawa programowa – nowe perspektywy dydaktyczne

dr Kornelia Rybicka dr Beata Udzik


Jak można by dziś zdefiniować wypracowanie egzaminacyjne, to, które zaprojektowane zostaje w temacie, i to, które tworzy uczeń zdający maturę?


Wypracowanie jako szkolna forma wypowiedzi.

Kłopoty z definicją.


Według Marii Nagajowej wypracowanie jest sposobem pisemnego wyrażania myśli i jako takie

wymaga wielu czynności umysłowych: zrozumienia tematu, zaangażowania pamięci, wyselekcjonowania wiążących się z tematem obrazów, skojarzeń,

pojęć, treści, fragmentów wiedzy oraz odpowiedniego ich ułożenia.

Wypracowanie więc to zadanie intelektualne.


Maria JędrychowskaPodejmując problem wypracowania szkolnego, zwraca z kolei uwagę na cztery kategorie istotne dla działań tekstotwórczych:

zrozumieć, szukać, konstruować, redagować.


Jerzy Kaniewski„zapis pierwszych dwóch czynności („zrozumieć” i „szukać”) złoży się (…) na plan psychologiczny wypowiedzi, wyznaczający zakres możliwego do wykorzystania materiału, a stanowiący punkt wyjścia do konstruowania ostatecznego planu logicznego.”


„Pisemna wypowiedź ucznia na zadany temat, która może przybierać różne formy gatunkowe: rozprawki, opowiadania, opisu, charakterystyki postaci, sprawozdania itp. Każde wypracowanie jest realizacją określonego gatunku wypowiedzi. Nie należy utożsamiać wypracowania z rozprawką ani traktować go jako odrębnego gatunku wypowiedzi, jest to bowiem kategoria nadrzędna wobec wszystkich gatunków szkolnych.”

„Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole”


Maria Nagajowa zauważa, iż „każda szkolna dłuższa forma wypowiedzi ma cechy szczególne, odróżniające ją od innych form. Uczeń powinien znać te cechy teoretycznie i praktycznie w takim stopniu, żeby umiał rozwinięcie określonego tematu ukształtować w obranej formie.”


Stanisław Gajda„Posługiwanie się językiem polega m.in. na tworzeniu tekstu zgodnie z wzorcami.”

Porozumiewanie odbywa się zawsze przy pomocy wypowiedzi, które są realizacją określonych zasad ich konstruowania.


Bożena Chrząstowska dwustopniowy układ łączący akt komunikacji dydaktycznej (nauczyciel – uczeń) z aktem komunikacji literackie (autor – czytelnik):

podstawa do zaistnienia w szkole czynności analityczno – interpretacyjnych

odejście od ideologizacji odbioru literatury w szkole strukturalistyczne instrumentarium miało służyć wydobyciu

literackości dzieła, rezygnacji z jedynie słusznych, gotowych wykładni jego sensu


program nauczania liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego i technikum z 1990 roku:

czytelnicza koncepcja nauczania literatury interpretacja rozumiana jako efekt czynności

analitycznych jako proces, w którym na podstawie obserwacji

kształtu artystycznego tekstu i jego funkcji buduje się sens dzieła

w dziale ćwiczenia w mówieniu i pisaniu - formy wypowiedzi nie pojawia się interpretacja


W podstawie programowej z 1999 roku po raz pierwszy interpretacja utworu literackiego lub fragmentu występuje nie tylko w znaczeniu czynności, ale także szkolnej formy gatunkowej.

W standardach wymagań egzaminacyjnych będących podstawą formułowania zadań zagadnienia analizy i interpretacji zostały ujęte we wszystkich trzech obszarach (wiadomości i rozumienie, korzystanie z informacji i tworzenie informacji).


W nowej podstawie programowej analiza i interpretacja uzyskały znaczący wymiar, stając się jednymi z trzech celów kształcenia – wymagań ogólnych.

„uczeń tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej, przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny,…)”


Czym jest interpretacja utworu literackiego jako forma szkolnej wypowiedzi pisemnej i jakie są podstawowe reguły jej organizacji?


,,Jeśli uznać, że najważniejszą powinnością literaturoznawców w czasach obecnych nie jest tworzenie teoretycznych modeli, ale właśnie interpretowanie literatury, to trzeba zapytać, co właściwie kryje się obecnie pod słowem >>interpretacja<<. Jak rozumieć jej zadania? Jak określić granice i możliwości?” Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski


Janusz Sławiński

Anna Burzyńska

Vladimir Nabokov

Stanley Fisch

Jonathan Culler

Umberto Eco

Badacze literatury o interpretacji


Szkolny wymiar interpretacji wg autorów „Wiedzy o języku polskim w zreformowanej szkole”


,,Interpretacja tekstu to działanie zmierzające do wyjaśnienia sensu utworu literackiego (lub innego typu wypowiedzi) przy założeniu, że jest on ukryty pod bezpośrednio obserwowanymi danymi. Interpretacja wymaga uwzględniania różnego typu kontekstów oraz podejmowania prób ustalenie miejsca danego utworu w szerszej całości i odnalezienia w nim działania jakichś prawidłowości ogólnych.”


„Interpretacja utworu literackiego to wypowiedź, której intencją jest wyjaśnienie znaczenia poszczególnych elementów i całości utworu literackiego. Zmierza ona do wykrycia intencji nadawcy i skupia się na docieraniu do sensów ukrytych przezeń w dziele. Stosuje się ją do trudnych utworów i wiąże z próbami wyjaśnienia różnych tropów stylistycznych oraz stylizacji, a także z uruchomieniem różnego typu kontekstów.”


Szkolna interpretacja

Wymiar czynnościowy Wymiar gatunkowy


Tematy zadań maturalnych

Czynności ucznia Problem

analityczno-interpretacyjny Materiał literacki


Czynności ucznia: analizując porównaj wykorzystaj konteksty analizując i interpretując wyjaśnij analizując zwróć uwagę na… analizując porównaj kreacje, określ wzajemne

relacje charakteryzując określ, czym… i porównaj

zanalizuj i scharakteryzuj określ przyczyny i źródła


punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy zwróć uwagę

analizując porównaj wykorzystaj wiedzę o utworach

na podstawie analizy i znajomości utworu scharakteryzuj zwróć uwagę porównaj obraz zwróć uwagę

analizując zwróć uwagę wnioski z analizy wykorzystaj w pracy


porównaj zwróć uwagę na relacje na podstawie fragmentów napisz, czym

charakteryzowało się przedstaw temat analizując fragment wykorzystując znajomość

scharakteryzuj scharakteryzuj i porównaj


Problem analityczno-interpretacyjny: obraz młodego pokolenia oraz stosunek młodych do

pokolenia ojców, konteksty historycznoliterackie sen jako sposób prezentowania postaci literackiej,

bohaterka powieści i jej stosunek do ważnych w jej życiu osób

symbolika ziarna z bajki, sens męczeństwa młodzieży polskiej, sytuacja studentów i ich postawy


kreacje matek, wzajemne relacje między matką a dzieckiem,

charakterystyka Makbeta, tragizm postaci, tragizm bohatera antycznego

kłótnia u Borynów, scharakteryzuj postacie, przyczyny kłótni, źródła dramatyczności sceny

obraz Polski i Polaków postawa Kordiana i Męża


charakterystyka Wertera, rola miłości i literatury w życiu bohatera, stosunek do natury

romantyk i pozytywista, kontekst ideałów epoki, ocena cywilizacji zachodnioeuropejskiej, obraz Zachodu, znaczenie podróży w życiu bohaterów

racje bohaterów, powieść – dyskusja nad kształtem odrodzonej Polski


modele rodziny, relacje między różnymi pokoleniami, sceneria

carska Rosja i jej stolica, charakterystyka życia ludzi w Rosji początku XIX wieku

koncepcja ludzkiego losu charakterystyka Bylicy i jego relacji z córkami, los

ludzi starych w społeczności lipeckiej charakterystyka i porównanie Zosi i Telimeny


Materiał literacki: „Oda do młodości” „Któż nam powróci” „Lalka” „Dziady”, cz. III „Przedwiośnie” i „Granica” „Makbet” „Chłopi”


„Potop” „Kordian” i „Nie-Boska komedia” „Cierpienia młodego Wertera” „Lalka” i „Kordian” „Przedwiośnie” „Tango” i „Chłopi” „Dziady”, cz. III „Pan Tadeusz” „Chłopi” „Chłopi” „Pan Tadeusz”


Kłótnia u Borynów. Analizując podany fragment Chłopów Władysława Reymonta, scharakteryzuj występujące w nim postacie. Na podstawie fragmentu i całości I tomu powieści określ przyczyny kłótni i źródła dramatyczności sceny.

Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego.


Jaki obraz Polski i Polaków wyłania się z Potopu Henryka Sienkiewicza? Punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy danych fragmentów powieści. Zwróć uwagę na ich znaczenie dla całości utworu.

Analizując dany fragment powieści, zwróć uwagę na prezentowane przez bohaterów racje. Wnioski z analizy wykorzystaj w pracy: Przedwiośnie jako powieść – dyskusja nad kształtem odrodzonej Polski.


Na podstawie podanych fragmentów poematu Adama Mickiewicza Pan Tadeusz scharakteryzuj i porównaj postacie Zosi i Telimeny.


CommentaireSporządźcie komentarz do tekstu Balzaka (tekst A).

Dissertation Na podstawie tekstów zadajcie sobie pytanie, czy praca powieściopisarza polega tylko na imitowaniu rzeczywistości. Wykorzystajcie także wasze własne lektury i utwory opracowane w szkole.

Invention Narrator „Czasu odnalezionego” spotyka kobietę, którą kochał w młodości i do której wciąż żywi gorące uczucie. Dostrzega pod starzejącymi się rysami ślady dawnej piękności. Inspirując się zaproponowanym fragmentem (D), wyobraźcie sobie opis, który mógłby stworzyć.


Dissertation:Czy Twoim zdaniem, głównym celem autobiografii jest odkrycie całej prawdy o autorze? Odpowiedz na podstawie podanych tekstów, ale także innych przeczytanych samodzielnie lub analizowanych w klasie dzieł.

Invention:Prowadzisz od lat pamiętnik, którego opublikowanie doradza Ci najlepszy przyjaciel. Czytając go powtórnie, stwierdzasz, że nie jest interesujący i postanawiasz go zakończyć. Napisz ostatnia stronę, kierując ją do przyjaciela, by mu wyjaśnić przyczyny swojej decyzji.


Dissertation:Czy jedyną funkcją postaci powieści jest odzwierciedlenie społeczeństwa, w którym żyje? Proszę odpowiedzieć, wykorzystując zaproponowane teksty i inne dzieła.

InventionNa podstawie wspomnienia księżnej Langeais z tekstu wyobraź sobie spotkanie ojca Goriot z córkami. Proszę zadbać o włączenie do narracji dialogów, mając na uwadze kontekst historyczny i społeczny oraz styl wypowiedzi.


„Polonistyczna rzeczywistość wysuwa jako jeden z aktualnych problemów sprawę wypracowań pisemnych w klasach licealnych. Zjawia się widmo „matury”, jej konsekwencji, oceny przez wiele czynników, opiniujących naszą pracę (…). Zewsząd słyszymy narzekania na złe przygotowanie naszej młodzieży. Zarzuca się jej: niedostateczne wiadomości rzeczowe, ubogie słownictwo, brak poprawności językowej oraz więzi logicznej w tym, co pisze, nieumiejętność wypisania się w formie prostej, poprawnej, przejrzystej. Braki te występują w wypracowaniach maturalnych, podaniach o przyjęcie do wyższej uczelni, a także i własnych nieudolnie pisanych życiorysach.”

Wanda Kwaskowska „Polonistyka” 1959.

Nowości wydawnicze

Documents

Wprowadzenie do dydaktyki języka polskiego (kształcenie językowe