Ekonomia Wykład dla studentów WPiA

Wykład 2: Popyt, podaż i cena

równowagi. Elastyczności popytu

Dwa kluczowe słowa: popyt i podaż

Popyt – to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić

zależnie od poziomu jego ceny

Nie jest to zatem jakaś jedna wielkość, lecz pewien zbiór

możliwych zakupów przy różnych poziomach ceny

Ważne rozróżnienie: popyt a wielkość pożądana

Podaż – to ilość dobra, jaką sprzedawcy są skłonni

zaoferować do sprzedaży przy różnych poziomach ceny

Nie jest to zatem jakaś jedna wielkość, lecz pewien zbiór

możliwych ilości oferowanych przy różnych poziomach ceny

Ważne rozróżnienie: podaż a wielkość oferowana

Popyt i podaż – przykład

Popyt na czekoladę i podaż czekolady:

Cena za tabliczkę

czekolady (zł)

Popyt – liczba tabliczek

czekolady

Podaż – liczba tabliczek

czekolady

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00

200

175

150

125

100

75

50

25

0

0

25

50

75

100

125

150

175

200

Popyt i podaż – ilustracja graficzna

Popyt oznaczamy literą D (demand), podaż literą S (supply), cenę

literą p (price) oraz ilość – literą Q (quantity)

p

Q

2,00

100

D

S

75 125

2,50

1,50

Prawo popytu i prawo podaży

Prawo popytu: im niższa cena dobra, tym ceteris

paribus większa ilość żądana danego dobra

zmiany wielkości, którą nabywcy są gotowi kupić w

zależności od coraz niższych cen przedstawia na

wcześniejszym wykresie krzywa D (np. przy cenie p=1,50

gotowi są kupić Q=125)

Prawo podaży: im wyższa cena dobra, tym ceteris

paribus większa ilość oferowana danego dobra

zmiany wielkości, którą sprzedawcy są gotowi sprzedać w

zależności od coraz niższych cen przedstawia na

wcześniejszym wykresie krzywa S (np. przy cenie p=1,50

gotowi są sprzedać Q=75)

Zmiana popytu lub podaży

A co jeśli pozostałe czynniki zostają zmienione (nie jest zachowana zasada ceteris paribus)?

gdy dotyczyć to będzie sytuacji producentów – sprzedawców zmieni się wielkość oferowana do sprzedaży przy tych samych cenach

gdy dotyczyć to będzie sytuacji nabywcow zmieni się wielkość, którą są gotowi kupić przy tych samych cenach

Ważne rozróżnienie: przesunięcie krzywej popytu (podaży) a ruch wzdłuż krzywej popytu (podaży)

prawo popytu (podaży) opisuje ruch wzdłuż krzywej popytu (podaży)

zmiana pozostałych czynników, mających wpływ na wielkość zakupów (oferowaną) przy każdym poziomie ceny wpływa na przesunięcie całej krzywej

Od czego zależy popyt na dane dobro?

Popyt na dobro zależy od: ps - cen dóbr substytucyjnych

pk -cen dóbr komplementarnych

Y - dochodów

w - poziomu zamożności

u – użyteczności dobra, preferencji konsumentów

e – oczekiwań dotyczących przyszłej sytuacji np. w zakresie zmiany cen, zmiany dochodów itp.

g – państwowych regulacji dotyczących warunków konsumpcji (dosyć wąskie oddziaływanie tego czynnika) np. dotyczących darmowej dystrybucji danego dobra wśród części potencjalnych konsumentów, zakazu lub nakazu konsumpcji

czynnika losowego

Zmiany wszystkich powyższych czynników będą wpływać na przesunięcia krzywej popytu

,,,,,,, geuwYppfD ks

Od czego zależy podaż danego dobra?

Podaż danego dobra zależy od: pi - cen innych dóbr możliwych do wytworzenia przy użyciu

tego samego aparatu wytwórczego

pf -cen czynników wytwórczych

T – technologii (metod technicznych produkcji, zarządzania itp..)

S - struktury rynku (liczby firm i ich wzajemnych zależności)

e – oczekiwań

g – regulacji państwowych

- czynnika losowego

Zmiany wszystkich powyższych czynników będą wpływać na przesunięcia krzywej podaży

),,,,,,, geSTpppfS fi

Ruch wzdłuż krzywej

Zmiana ilości żądanej z 75

do 100 wskutek spadku

ceny czekolady z 2,50 zł

do 2,00 zł za tabliczkę

powoduje, że obserwujemy

ruch wzdłuż krzywej popytu

(od punktu A do punktu B)

Podobnie działa

przesunięcie wzdłuż

krzywej podaży

p

Q

2,00

100

D

75

2,50 A

B

Przesunięcie krzywej

Zmiana ilości żądanej z 75 do 100 (przy p=const=2,50) wskutek akcji promocyjnej czekolady.

Nabywcy przy każdym poziomie ceny są teraz skłonni kupować więcej. Obserwujemy zatem przesunięcie całej krzywej popytu w prawo.

Podobnie wygląda przesunięcie całej krzywej podaży.

p

Q 100

D

75

2,50 A B

Równowaga rynkowa

Równowaga rynkowa: sytuacja, w której przy danym poziomie ceny, wielkość na jaką zgłaszają zapotrzebowanie konsumenci równa się wielkości oferowanej przez producentów

Czyli: nadwyżkowy popyt na dobro (ponad dostawy tego dobra) = 0, lub nadwyżkowa podaż dobra (nadmiar dostaw w stosunku do gotowości zakupów tego dobra) = 0

Czyli: niedobór popytu na dobro = 0, lub niedobór podaży dobra = 0

Równowaga rynkowa

( ) ( ) 0ED D p S p

Jeśli nadwyżkowa wielkość popytu (ED) jest dodatnia

(nadmiar), wówczas przy danej cenie konsumenci pragną

konsumować więcej, niż producenci są skłonni

dostarczać

Jeśli nadwyżkowa wielkość popytu jest ujemna

(niedobór), wówczas przy danej cenie konsumenci

pragną konsumować mniej, niż producenci są skłonni

dostarczać

Zatem dodatni, nadwyżkowa wielkość popytu uruchamia

mechanizm dostosowawczy rośnie cena

Równowaga rynkowa, analiza algebraiczna

Wielkość popytu: ppQD 50200)(

Wielkość podaży: ppQS 50)(

Równowaga: 0)()( pQpQED SD 0)50(50200 pp

2p oraz 100 SD QQ

Równowaga rynkowa – dochodzenie do równowagi

Cena Popyt Podaż ED Zmiana ceny

0 200 0 200 +

0.5 175 25 150 +

1 150 50 100 +

1.5 125 75 50 +

2 100 100 0 0

2.5 75 125 -50 -

3 50 150 -100 -

3.5 25 175 -150 -

4 0 200 -200 -

Regulowanie cen

Sposoby regulacji cen

Wyznaczanie poziomu ceny

Minimalnej

Maksymalnej

Regulowanie podaży

Limit maksymalnej wielkości produkcji

Nakaz minimalnej wielkości produkcji

Opodatkowanie lub subsydiowanie transakcji (cen)

Podatek pośredni

Dotacja (subsydium) do cen produktów

Regulowanie cen – cena minimalna

Q

2,00

100

D

S

75 125

2,50

p

nadwyżka

Wprowadzenie ceny

minimalnej na czekoladę w

wysokości 2,50 zł za

tabliczkę powoduje, że

pewna ilość czekolady nie

zostanie sprzedana.

Konsumenci są skłonni po

tej cenie kupić jedynie 75

tabliczek

Sprzedawcy dostarczą

125 tabliczek

Nadmiar czekolady na

rynku 50 tabliczek

Regulowanie cen: cena minimalna

Cel stosowania cen minimalnych dla podniesienia dochodów producentów (głównie w produkcji rolnej dla

zapewnienia opłacalności produkcji, czasem w postaci tzw. cen gwarantowanych)

dla ograniczenia konsumpcji danego dobra (dotyczyć może np. używek)

Skutki: powstawanie nadwyżki produkcji (przy wyższych cenach konsumenci kupują

mniej a producenci wytwarzają więcej)

problem: co zrobić z nadwyżką rozwiązaniem może być: skup przez państwo

Koszty wprowadzenia cen minimalnych

Mniejsza (niż mogłaby być) produkcja

Wydatek państwa na skup nadwyżki, to zarazem konieczność opodatkowania konsumentów, by zgromadzić środki potrzebne na ten skup

Regulowanie cen – cena minimalna

Q

2,00

100

D

S

75 125

2,50

p

Bez cen minimalnych wartość sprzedaży = dochód producentów =2x100

Z cenami minimalnymi dochód producentów =

wartości sprzedaży =2,50x75

plus wartości skupu przez państwo =2,50x(125-75)

Wartość

sprzedaży w

warunkach

istnienia cen

minimalnych

Wartość

państwow

ego skupu

Regulowanie cen – cena maksymalna

Q

2,00

100

D

S

75 125

1,50

p

niedobór

Wprowadzenie ceny maksymalnej na czekoladę w wysokości 1,50 zł za tabliczkę powoduje powstanie braku czekolady na rynku.

Producenci są skłonni sprzedawać jedynie 75 tabliczek.

Konsumenci chcieliby po tej cenie kupić 125 tabliczek

Niedobór wynosi 50

Regulowanie cen: cena maksymalna

Cel stosowania cen maksymalnych

dla ograniczenia dochodów producentów (np. w okresie powojennym w Europie dla zmniejszenia dochodów wynajmujących mieszkania)

dla poszerzenia (uczynienia dostępną) konsumpcji danego dobra (jw. lub w Polsce w latach 90-tych, żeby najemców było stać na wynajem mieszkań w prywatnych zasobach)

Skutki:

powstawanie niedoboru produkcji (przy wyższych cenach konsumenci chca kupić więcej a producentom nie opłaca się wytwarzać więcej, w naszym przykładzie nie opłaca się budować mieszkań na wynajem)

problem: co zrobić z niedoborem rozwiązanie: różne rodzaje pozacenowego przydziału np. list, kartek, talonów

W długim czasie mniejsza (niż mogłaby być) produkcja

Bodziec do korupcji, powstawania szarej strefy

Regulowanie cen – limitowanie produkcji

Q

2,00

100

D

S

75 125

2,50

p Produkcja,

która nie

powstanie

Wprowadzenie limitu produkcji (max wielkość produkcji) czekolady na poziomie Q=75 prowadzi do wzrostu ceny z 2,00 do 2,50 ponieważ

przy cenie 2,00 brakowało czekolady na rynku (nabywcy chcieli kupić 100 tabliczek czekolady)

Sprzedający mając więcej nabywców niż towaru podnosili ceny aż do osiągnięcia równowagi

Limit produkcji

Cena, którą gotowi są

zapłacić nabywcy, jeśli

na rynku pojawia się

tylko 75 jednostek dobra

Regulowanie cen – limitowanie produkcji

Q

2,00

100

D

S

75 125

2,50

p Produkcja,

która nie

powstanie

Dostosowanie

długookresowe

Producenci

zmniejszają

swój aparat

wytwórczy

dostosowując

się do limitu

Limit produkcji

W długim czasie

producenci ograniczają

„moce przerobowe

dostosowując się do

limitu

S1

Regulowanie cen: limitowanie produkcji

Cel stosowania limitów produkcji taki sam jak cen minimalnych (np. unijny limit połowów dorsza w Bałtyku, produkcji statków przez stocznie państwa członkowskich) ale patrz skutki

Skutki:

nie powstaje nadwyżka produkcji

wyższe dochody uzyskają producenci pod warunkiem, że kupujący zareagują na zmniejszone dostawy produktów dostatecznie wysoką gotowością do zapłacenia za nie wyższej ceny (patrz dalej: elastyczność popytu)

Regulowanie cen – nakaz (zamówienie) produkcji

Q

2,00

100

D

S

75 125

1,50

p

Niedobrowolna

wielkość produkcji

Wprowadzenie nakazu produkcji qw wysokości Q=125 spowoduje spadek ceny ponieważ

Gdyby cena nie spadła, część wytworzonej produkcji (125-100=25) nie zostałaby sprzedana

spadek ceny do poziomu 1,50 spowoduje zakup całej ilości wyprodukowanej czekolady

Nakaz produkcji w

wielkości 125 Cena, która

spowoduje

sprzedanie

wytworzonej

(nakazanej)

produkcji

Regulowanie cen: nakaz (zamówienie rządowe) produkcji

Cel stosowania nakazu produkcji taki sam jak cen maksymalnych (podstawowy instrument ingerencji państwa w mechanizm rynkowy w tzw. gospodarce nakazowej, gdzie przedsiębiorstwom nakazywano produkować więcej niżto się im opłacilo) ale patrz skutki

Skutki: trzeba firmom kompensować nieopłacalna produkcję, inaczej

zbankrutowałyby (dlatego nakazy „lepiej znoszą” państwowe przedsiębiorstwa)

kompensowanie strat powodowanych nieopłacalną produkcją prowadzi do ”wyłączenia” rachunku ekonomicznego w przedsiębiorstwach, w konsekwencji do nieracjonalnego ich działania (ważniejsze jest zabieganie o wyrównawcze dopłaty od państwa niż o klientów)

Regulowanie cen – podatek pośredni (nałożony na transakcję)

Q

2,00

100

D

S

87,5

p

Gdy sprzedaż zostaje obłożona podatkiem:

sprzedawcy chcą dostarczyć mniejszą ilość produktu przy każdym poziomie cen (S1)

ustala się nowa, wyższa cena równowagi

i nowa, niższa ilość sprzedaży

S1

2,20 Podatek pośredni

w wysokości 0,50

/ tabliczkę

czekolady

Nowa podaż (S1) w

sytuacji

opodatkowania

sprzedaży

Regulowanie cen – podatek pośredni (nałożony na transakcję)

Powód stosowania głównie cel fiskalny – rząd zbiera podatki w celu sfinansowania swoich wydatków np.

VAT

czasem ograniczenie konsumpcji danego rodzaju np. akcyza (podwyższony, dodatkowy podatek) na alkohol

Skutki wyższe ceny

mniejsza produkcja i konsumpcja

niższe dochody producentów

opodatkowanie w przeciwieństwie do cen minimalnych lub limitowania produkcji zapewnia zgodność między chęciami kupowania (popytem) i produkowania (podażą)

Kto płaci podatek zwykle częściowo producenci, częściowo konsumenci

tym więcej producenci, im bardziej elastyczny jest popyt (krzywa D bardziej płasko położona,

tym więcej konsumenci, im popyt bardziej sztywny (krzywa D bardziej stroma)

skrajnie: tylko producenci, kiedy popyt doskonale elastyczny (krzywa D pozioma)

tylko konsumenci, kiedy popyt doskonale sztywny

Regulowanie cen – dotacja do ceny

Q

2,00

100

D

S

75 125

1,50

p

Wprowadzenie dotacji do

zakupu czekolady

powoduje spadek ceny,

ponieważ:

Przy każdym poziomie

cen producenci dostaną

dotację, co powoduje

zwiększenie produkcji

Konsumenci kupią tę

zwiększoną produkcję o

ile ceny będą

odpowiednio niższe

Nowa podaż w

warunkach

dotowania

zakupu

Wysokość dotacji do

zakupu tabliczki czekolady

w na poziomie 0,50

Regulowanie cen – subwencja do zakupów danego dobra

Powód stosowania rodzajowy – rząd dotuje określone rodzaje konsumpcji, żeby zachęcić do określonych zakupów (rodzajów

konsumpcji lub produkcji) i zachowań konsumentów lub producentów np. dotacje do usług opiekuńczych dla dzieci żłobków, przedszkoli mają na celu tworzenie zachęt do tworzenia

większych rodzin (większej dzietności), do lepszego przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej

dotacje do kosztów zakupu nowych technologii mają zachęcić producentów do jej szerszego wdrażania

cel dochodowy – poprzez obniżenie kosztów zakupów uczynienie zakupów dostępnymi dla niskozamożnych np. dotacje do usług opiekuńczych dla dzieci żłobków, przedszkoli pozwalają na korzystnie z nich przez niezamożne

rodziny

Skutki niższe ceny

większa produkcja i konsumpcja

wyższe dochody producentów

dotacje w przeciwieństwie do cen maksymalnych lub nakazów produkcji zapewniają zgodność między chęciami kupowania (popytem) i produkowania (podażą)

Kto korzysta z dotacji zwykle częściowo producenci, częściowo konsumenci

tym więcej producenci, im mniej elastyczny jest popyt (krzywa D bardziej stromo położona,

tym więcej konsumenci, im popyt bardziej elastyczny (krzywa D bardziej stroma)

skrajnie: tylko konsumenci (przejmują całą dotację, płacąc niższe ceny), kiedy popyt doskonale sztywny (krzywa D

pionowa)

tylko producenci, kiedy popyt doskonale elastyczny, bo więcej produkują i sprzedają (krzywa D pozioma)

Elastyczność – definicja

Elastyczność mierzy się w celu badania wpływu

zmiany różnych czynników (x1, x2,..., xn) na

interesującą nas funkcję – y. Elastyczność służy

zatem do mierzenia reakcji zmiennej zależnej y

na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych

(x1, x2,..., xn).

Można ją wyrazić w procentach – mówi ona

wtedy o ile % zmieni się wartość funkcji, jeśli

ceteris paribus xk zmieni się o 1%

Elastyczność cenowa popytu

Funkcja popytu na dane dobro – zależność między wielkością żądaną a różnymi czynnikami:

Ceną dobra

Dochodem

Ceną dóbr substytucyjnych

Ceną dóbr komplementarnych

Preferencjami

( , , , ,...)D

k sQ f p Y p p

Elastyczność cenowa popytu

Elastyczność cenowa popytu pokazuje zatem, o ile %

zmieni się wielkość żądana, jeśli cena zmieni się o 1%

• Jeśli zatem np. elastyczność = –2, to oznacza, że wzrost

ceny o 1% spowoduje spadek popytu o 2%

:

( ,0)

D

D D

D

Q p

Q p

Elastyczność cenowa popytu – przykład

Obliczmy

elastyczność

popytu w punkcie E:

Zmiana p = 25%

Zmiana Q = –6,25%

Elastyczność = –0.25,

zatem wzrost ceny o

10% spowoduje

spadek popytu o

2,5%

p

Q 800

D

S

750

E p1=400

p2=500

F

S’

Elastyczność cenowa popytu, c.d.

Tak naprawdę, gdy chcemy obliczyć punktową

elastyczność, powinniśmy zastosować rachunek

różniczkowy (w szczególności, gdy funkcja popytu nie

jest liniowa):

0lim :

1 1( ) 1000

2 2

1 400 1

2 800 4

D D

D D Dp

DD

D

Q p Q p

Q p p Q

QQ p p

p

Elastyczność cenowa popytu, c.d.

Gdy elastyczność cenowa popytu jest co do wartości

bezwzględnej mniejsza od 1, mówimy, że popyt jest

nieelastyczny. W skrajnym przypadku elastyczność może

być równa 0 i wtedy mówimy, że popyt jest doskonale

sztywny. Czy producentom opłaca się podnosić cenę, gdy

popyt jest sztywny?

Gdy elastyczność cenowa popytu jest co do wartości

bezwzględnej większa od 1, mówimy, że popyt jest

elastyczny. W skrajnym przypadku elastyczność może być

nieskończona i wtedy mówimy, że popyt jest doskonale

elastyczny. Czy producentom opłaca się podnosić cenę,

gdy popyt jest doskonale elastyczny?

Elastyczność równa jeden – popyt jednostkowo elastyczny

Elastyczność popytu a nachylenie funkcji popytu

Nachylenie funkcji

popytu nie jest

tożsame z

elastycznością

popytu!

Elastyczność mierzy

relację względnych

zmian p i Q a nie

absolutnych!

p

Q

D

|ED|> 1

p1

Q1

|ED| < 1

|ED|= 1

Elastyczność popytu a nachylenie funkcji popytu

Elastyczność punktowa:

E: E= –(100/700):(200/600) = –3/7

F: E = –(100/600):(200/800) = –2/3

G: E = –(100/500):(200/1000) = –1

H: E = –(100/400):(200/1200) = –3/2

p

Q 600

D

700

E

1000

1200

F 800

1400

600

G

H

J

500 400 300

Elastyczność a przychody ze sprzedaży

Wzrost ceny produktu prowadzi do spadku popytu

Czy może się zdarzyć, że wzrost ceny spowoduje wzrost

przychodów ze sprzedaży?

Możliwe są trzy przypadki:

Wzrost ceny spowoduje procentowo większy spadek popytu

Wzrost ceny spowoduje procentowo mniejszy spadek popytu

Wzrost ceny spowoduje procentowo taki sam spadek popytu

Aby zatem odpowiedzieć na pytanie, czy wzrost ceny

spowoduje wzrost przychodów ze sprzedaży, wystarczy

znać elastyczność popytu

Elastyczność a przychody ze sprzedaży

Jeśli popyt jest nieelastyczny, to zwiększanie ceny powoduje wzrost przychodów (należy zwiększać przychody poprzez ograniczanie sprzedaży i wzrost ceny – przypadek monopolu)

Jeśli popyt jest elastyczny, to zwiększanie ceny powoduje spadek przychodów (należy zwiększać przychody poprzez zwiększanie sprzedaży – przypadek doskonałej konkurencji)

Optymalna strategia cenowa: zwiększać cenę aż do osiągnięcia elastyczności = –1

Elastyczność a przychody ze sprzedaży

p

Q

D

1200

1400 H

J

400 300

p

Q 600

D

700

E F

800

600 +

+

– –

a) Popyt nieelastyczny b) Popyt elastyczny

Elastyczność a przychody ze sprzedaży

p

Q 500

D

2 G

H

200

5

–

+

a) Popyt jednostkowo elastyczny

Elastyczność krzyżowa popytu

Jest to miara reakcji wielkości popytu na jedno

dobro („X”) na zmiany ceny drugiego dobra

(„Y”)

:D

X YXY D

X Y

Q p

Q p

Elastyczność krzyżowa popytu: wnioski

Dobra komplementarne charakteryzują się

ujemną krzyżową elastycznością popytu

Dobra substytucyjne charakteryzują się dodatnią

krzyżową elastycznością popytu

Zatem w naszym przykładzie, dobra „X” oraz „Y”

są substytutami, zaś „X” oraz „Z” są

komplementarne

Elastyczność dochodowa popytu

Jest to miara reakcji nabywców (zmian wielkości

popytu) na zmiany ich dochodów

Współczynnik dochodowej elastyczności popytu:

:D

XY D

X

Q Y

Q Y

Elastyczność dochodowa popytu

Elastyczność dochodowa popytu pozwala na podział dóbr na następujące kategorie:

dobra normalne – dobra, na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodów (dodatnia elastyczność dochodowa)

dobra pierwszej potrzeby – dobra, na które popyt rośnie mniej niż proporcjonalnie względem wzrostu dochodów (dodatnia elastyczność dochodowa, ale mniejsza od 1) – prawo Engla

dobra luksusowe – dobra, na które popyt rośnie bardziej niż proporcjonalnie względem wzrostu dochodów (dodatnia elastyczność dochodowa, ale większa od 1)

dobra niższego rzędu – dobra, na które popyt maleje przy wzroście dochodów (ujemna elastyczność dochodowa)

Elastyczność popytu a podatki

• Znajomość elastyczności popytu pozwala

ocenić skutki różnego rodzaju polityk na zmiany

równowagi rynkowej, np. skutki opodatkowania

• Rządy mają tendencję do większego obciążania

podatkami tych towarów, na które popyt jest

względnie sztywny. Generuje to duże wpływy do

budżetu i nie ogranicza za bardzo konsumpcji

(alkohol, papierosy, paliwa, ...)

• Sprzedawcy ustalają wyższe ceny, gdy popyt na

ich dobra jest względnie sztywny

Koniec wykładu 2