MAKROEKONOMIA II

Koniunktura i rynek pracy

Cz. 1 Cykle i kryzysy. Banki i polityka pieniężna

Cz. 2 Skutki kryzysu dla rynku pracy (teorie rynku pracy)

Dr Andrzej Poszewiecki

Trochę statystyki

Długość tygodnia pracy (1850-1998) - USA

Jaki naród jest najbardziej pracowity? (kraje OECD)

Wzrost wydajności pracy USA

Struktura zatrudnienia w USA

społeczeństwo industrialne ok. 1885 rok

społeczeństwo postindustrialne ok. 1955

Jak oceniać sytuację na rynku pracy?

• Co znaczy – dobrze funkcjonujący rynek pracy?

• Podejście tradycyjne – niska stopa bezrobocia

• Nowe podejście – stopa zatrudnienia

• Inne wymiary: niskie bezrobocie wśród grup szczególnie wrażliwych; elastyczność rynku pracy; praca wysokiej jakości; długość pozostawania na bezrobociu

Stopa zatrudnienia

Źródło: Eurostat, OECD 9

Source: Eurostat (online data code: tsdec410)

Total employment rate, EU-27 % of age group 20-64 years

Source: Eurostat (online data code: lfst_r_lfe2emprt)

Employment rate for the age

group 20-64 years, by

NUTS 2 regions, 2009 %

Guadeloupe Martinique French Guiana

Réunion Azores Madeira

Canaries Malta Liechtenstein

<= 60

60-65

65-70

70-75

> 75

Data not available

Brak pracy wśród ludzi

młodych…

Dlaczego Polska wypada nie tak źle?

EMIGRACJA?!

Emigracja – skutki

Kraj wysyłający

Skutki pozytywne:

-Spadek bezrobocia

-Transfer dewiz do

kraju

-Efekty kulturowe i

cywilizacyjne

-Efekt inwestycyjny

Skutki negatywne

-deformacja na rynku

pracy (brain drain)

-Zmiany demograficzne

-Drenaż fiskalny

-Strata GDP

Kraj przyjmujący

Skutki pozytywne:

-transfer wiedzy

-Efekt fiskalny

-Efekt kulturowy i

cywilizacyjny

-Zmiana piramidy

demograficznej

-Wzrost GDP

Skutki negatywne:

-korzystanie z publicznego

systemu oświaty

-Koszty emerytur, zasiłków

-Transfery dochodów

zagranice

-Pogorszenie sytuacji na

rynku pracy

-Niepokoje społeczne

-Wzrost cen mieszkań

-Spadek płac

Skala migracji

Dane:

-GUS: emigracja w 2006 r. = 50 000 , Imigracja w 2006 r. = 10 000

- na podstawie BAEL : emigracja w 2006 r =127 000

- statystyki krajów przyjmujących

-OECD i inne

Emigracja z Polski na pobyt czasowy w latach 2004-2009

(stan na koniec roku)

W tys 2002

(NSP)

2004 2005 2006

2007 2008 2009

Ogółem 786 1 000 1 450 1 950 2 270 2210 1 870

Europa 461 770 1 200 1 610 1 925 1887 1 635

Źródło: GUS, 2010

Podaż pracy

Podaż pracy jest określona przez decyzje poszczególnych pracowników dotyczące ilości czasu, który chcą przeznaczyć na pracę. Dostępny czas (ograniczony zasób) możemy podzielić na czas wolny oraz pracę Płaca realna jest miarą bodźców do pracy. Płaca realna – iloraz płacy nominalnej i poziomu cen, informuje o ilości dóbr, które można nabyć za daną płacę nominalną. Przy wyższych płacach ci, którzy są już zatrudnieni będą chcieli pracować więcej.

Indywidualna krzywa podaży pracy

LS

N

W / P

Indywidualna krzywa podaży pracy

Realna stawka płacy

Podaż pracy (czas pracy)

Efekt substytucyjny i dochodowy

Efekt substytucyjny – oznacza, że w miarę wzrostu stawek płac występują silniejsze bodźce do pracy – cena czasu nie związanego z pracą (alternatywny koszt pracy) jest wyższa. Efekt dochodowy (na rynku pracy) – wzrost płac realnych poprawia położenie pracownika i zwiększa jego konsumpcję różnych dóbr w tym “wypoczynku”.

Efekt substytucyjny i dochodowy

Krótkookresowa krzywa podaży pracy

SLS

N

W / P

Krótkookresowa krzywa podaży pracy

Realna stawka płacy

Podaż pracy

Długookresowa krzywa podaży pracy

LLS

N

W / P

Długookresowa krzywa podaży pracy

Realna stawka płacy

Podaż pracy

Popyt na pracę

Popyt na pracę reprezentują firmy. Popyt na pracę jest popytem pochodnym popytu na dobra i usługi (produkty pracy). Zależy od płacy i wydajności pracowników. Krańcowy produkt pracy jest równy przyrostowi produkcji wynikającemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitału rzeczowego. Jeżeli wartość krańcowego produktu pracy jest wyższa od płacy realnej, to przedsiębiorstwa zwiększają zyski przez wzrost zatrudnienia. Funkcja popytu na pracę jest ujemną funkcją płacy realnej, ponieważ krańcowy produkt pracy zmniejsza się wraz ze zwiększaniem nakładu pracy.

Klasyczny model rynku pracy - założenia

Krańcowa użyteczność pracy określa podaż pracy Krańcowa produktywność określa popyt na pracę Podaż tworzy popyt (prawo Saya) Na rynku występuje konkurencja doskonała Płace są giętkie

Neoklasyczny model

Neoklasyczny rynek pracy charakteryzuje się:

◮ homogenicznością pracowników

◮ płacami czyszczącymi rynek

◮ doskonałą informacją

◮ brakiem bezrobocia przymusowego

≠

Likwidacja bezrobocia cyklicznego - opinia klasyków

• płace giętkie, zatem zmieniają się w zależności od wzajemnej relacji popytu na prace i podaży – system dąży do stanu równowagi w stosunkowo krótkim czasie

• naturalnym jest stan bezrobocia dobrowolnego • bardzo duże bezrobocie spowodowane jest presją związków

zawodowych zakłócających naturalne procesy na rynku pracy • duży wpływ ma też ustalanie płac minimalnych. • bezrobocie cykliczne jeśli występuje to jest na poziomie minimalnym. • jedynym lekarstwem na bezrobocie jest pozwolić działać mechanizmom

rynkowym, osłabić związki zawodowe (modyfikacja prawa pracy, zwłaszcza strajków, zwiększenia możliwości lokautu). Likwidacja płac minimalnych, przekonanie pracowników, że obniżka wynagrodzeń prowadzi do wzrostu zatrudnienia.

Próba wyjaśnienia bezrobocia

Jeśli płace nie czyszczą rynku, a zatem występuje bezrobocie, to dlaczego płace nie spadają?

◮ Sztywność płac w dół może wynikać z ustawodawstwa – płaca minimalna

◮ Płace efektywnościowe – firmom może się opłacać utrzymywać płace powyżej poziomu czyszczącego rynek

◮ Siła przetargowa związków zawodowych

◮ Heterogeniczność pracowników i miejsc pracy – poszukiwanie pracy i oferowanie miejsc pracy jest kosztowne

Modele tłumaczące sztywność płac

Nazwa Autorzy Opis

Model niepisanych kontraktów

Bailey, Gordon i Azariadis

Przedsiębiorstwa zapewniają stałość płac w czasie, robotnicy ze swej strony akceptują płacę realną przeciętnie niższą od wielce zmiennych stawek, jakie dyktowałyby czynniki rynkowe.

Modele płacy wydajnościowej

Solow, Yellen, Katz,

Haley i Weiss

Wysiłek jest z założenia rosnącą funkcją płacy realnej; obniżenie płac realnych nie leży w interesie przedsiębiorstwa, ponieważ wydajność (wysiłek lub efektywność) robotnika zależy od płacy.

Modele relacji uczestnik -

osoba postronna

Lindbeck i Snower

„Nie będziesz pozwalał na kradzież miejsca pracy przez składanie korzystniejszej oferty i wykradanie pracy swoim towarzyszom”.

Modele płacy wydajnościowej Nazwa Autorzy Opis

Model

negatyw-nej

selekcji

Weiss Jeżeli zdolności robotnika są ściśle związane z

zastrzeżoną płacą, to oferty wyższych płac przyciągną najbardziej wydajnych kandydatów, a każdy kandydat

deklarujący gotowość pracy za płacę niższą od płacy wydajnościowej będzie uważany za potencjalnego

„frajera”.

Model rotacji siły

roboczej

Salop, Phelps

Chęć porzucenia pracy przez robotnika można wydatnie zmniejszyć, płacąc mu więcej, niż wynosi aktualna

płaca; porzucanie pracy jest malejącą funkcją płacy realnej; gdy wzrasta bezrobocie, dodatkowa płaca

konieczna do ograniczenia rotacji kadr zmniejsza się.

Model

bumelanta

Shapiro

i Stiglitz

Wynagradzanie płacą wydajnościową działa jako

antybodziec do bumelowania; zarabiając więcej, niż

wynosi normalna płaca, robotnicy stają wobec groźby realnej kary, gdy zostaną przyłapani na bumelowaniu.

Model uczciwości

Akerlof Odczucia sprawiedliwości i uczciwości odgrywają rolę czynników odstraszających przedsiębiorstwa od

oferowania zbyt niskich płac na rynku siły roboczej. Wysiłek robotników jest dodatnią funkcją ich morale, a

najważniejszy wpływ na to morale wywiera wynagrodzenie.

Przykład

◮ Raff i Summers (1987) przeprowadzili case study Henry Forda,

który wprowadził zasadę „five dollar day” w 1914 r.

◮ Doświadczenie Forda wydaje się zgodne z predykcjami teorii

płac efektywnościowych. Decyzja o zwiększeniu płac

(dwukrotnym) spowodowała wzrost zainteresowania pracą u

Forda oraz zwiększyła wydajność i jego zyski.

◮ Decyzja o podniesieniu płac była w znacznej mierze

podyktowana ogromną skalą realokacji i słabego morale

pracowników

◮ Inne firmy w gałęzi również zastosowały podobne

mechanizmy, co spowodowało, że w przemyśle samochodowym

obserwowano płace średnio o 40% wyższe niż w pozostałych

gałęziach przemysłu (Rae 1965, cyt. w Raff i Summers, 1987).

Rola związków zawodowych

• Związki zawodowe często oskarża się o to, że ich działania powodują nadmierne bezrobocie. Czy jest to pogląd uzasadniony?

• Wpływ związków na bezrobocie zależy od wielu czynników:

◮ siły przetargowej (negocjacyjnej)

◮ ilości pracowników objętych zbiorowymi negocjacjami (collective bargaining)

• ◮ stopnia centralizacji negocjacji

Związki zawodowe

Z punktu widzenia stopy bezrobocia najlepiej jest, gdy

związki są mało liczne i słabe (np. jak w USA, Japonii czy

Kanadzie) lub gdy jest kilka wielkich i silnych (jak np. w

Szwecji czy Austrii). Należy unikać rozwiązań pośrednich.

Dlaczego?

◮ Słabe związki nie wyrządzają wielu szkód

◮ Silne związki internalizują efekty zewnętrzne wysokich

żądań płacowych [wysokie płace → wysokie bezrobocie →

(w państwie welfare state) wysokie zasiłki → wysokie

obciążenia opodatkowaniem pracujących → niskie płace

netto dla pracujących]

◮ Przypadek pośredni: związki na tyle silne by wyrządzić

szkody, lecz nie na tyle duże by internalizować rządowe

ograniczenie budżetowe

Badania Calmfors, Driffill (1998)

Keynesowski model rynku pracy

Podmioty gospodarcze kierują się płacą nominalną a nie realną (istnieje iluzja pieniężna) Płace nie są giętkie Popyt kreuje podaż i przyczynia się do wzrostu zatrudnienia

Likwidacja bezrobocia cyklicznego - opinia keynesistów

• Od Wielkiej Depresji w latach trzydziestych (zapoczątkowane kryzysem w 1929 roku) - terapia klasyczna nie jest skuteczna

• płace nie są giętkie (ale to dlatego, że istnieją długoterminowe porozumienia płacowe pracowników i pracodawców, często nie nadążające za zmianami życia gospodarczego).

• pracodawcy nie zwalniają pracowników (bo wysokie koszty odpraw i w okresie koniunktury koszty poszukiwania nowych pracowników) ale reagują na zmiany popytu przez zmianę czasu pracy robotników

• Cyklicznego bezrobocia nie zlikwiduje się metodami klasyków, dlatego potrzebna jest ekspansywna polityka fiskalna i/lub pieniężna państwa (zwiększenie wydatków państwa, przyrost podaży pieniądza, itp.)

• Jeśli państw ma walczyć z bezrobociem to pieniądze na rozwój przemysłów pracochłonnych a nie kapitałooszczędnych.

• Kiedy w okresie ożywienia gospodarczego wzrasta produkcja powrót pracowników do pracy nie jest zwykle dostatecznie szybki (różne powody – np. zapłata za bezrobocie, zniechęcenie) i odwrotnie spadek produkcji nie powoduje równie szybkiego spadku zatrudnienia.

Bezrobocie w teorii makroekonomii

Szkoła

klasyczna

* klasyczny model rynku pracy (samoistne

dochodzenie do równowagi);

* przyczyna bezrobocia: zbyt wysokie płace

(bezrobocie klasyczne - płacowe);

* zwalczanie bezrobocia przez deregulację

rynku pracy (znoszenie płac minimalnych,

obniżkę zasiłków, ograniczenie roli

związków zawodowych)

Szkoła

keynesowska

* przyczyną - niewystarczający popyt

zagregowany (bezrobocie keynesowskie);

* poziom zatrudnienia determinowany

przez wielkość popytu zagregowanego;

* zwalczanie bezrobocia przez wzrost

wydatków publicznych

Dziękuję za uwagę!